See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/319504067

Bilişsel Davranışçı Terapi Cognitive Behavior Therapy Turkiye Klinikleri J Child

Psychiatry-Special Topics 2017;3(2):115-20

Article · September 2017

CITATIONS READS

0 24,758

1 author:

Gonca Celik
Cukurova University
48 PUBLICATIONS 282 CITATIONS

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

New symposium View project

MINDFULLNESS IN ADOLESCENTS View project

All content following this page was uploaded by Gonca Celik on 06 September 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(2):115-20

DERLEME

Bilişsel Davranışçı Terapi

Özlem ÖZCAN,a ÖZET Bilişsel davranışçı terapi (BDT) çocuk ve ergenlerde psikopatolojilerin tedavisi ve önlenme-
Gonca GÜL ÇELİKb sinde sık kullanılan, kanıta dayalı bir terapi yöntemidir. BDT insan davranışlarını, psikopatolojile-
rini temel olarak bilişsel ve davranışsal kuram çerçevesinden açıklamaya çalışır. Düşüncelerimiz,
duygularımız ve davranışlarımız arasındaki ilişkiye vurgu yapar. Yapılandırılmış, amaca yönelik
a
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve bir terapi yöntemi olmasına rağmen terapotik ilişkiyi de önemser. Çocuk ve gençlerde psikopato-
Hastalıkları AD, lojilerin tedavisinde uygun teknikler kullanılarak uygulandığında oldukça etkilidir. Anksiyete bo-
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi, zuklukları, depresyon, yıkıcı davranış bozuklukları, dışa atım bozukluklarının tedavisinde
Malatya kullanılabilir. Bu bölümde BDT’nin kuramsal temelleri, varsayımları, çocuk ve ergenlerde ki terapi
b
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve süreci ve uygulanan teknikler ele alınacaktır.
Hastalıkları AD,
Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Anahtar Kelimeler: Bilişsel davranışçı terapi; çocuk; adölesan
Adana

Geliş Tarihi/Received: 07.04.2017
Kabul Tarihi/Accepted: 25.07.2017
Yazışma Adresi/Correspondence:
Özlem ÖZCAN
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi,
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve
Hastalıkları AD,
Malatya, TÜRKİYE
drozozlem @yahoo.com
ABSTRACT Cognitive-behaviour therapy (CBT) is a evidence-based therapy that is commonly used
in the treatment and prevention of psychopathologies in children and adolescents. CBT tries to ex-
plain human behaviors and psychopathologies in terms of cognitive and behavioral theories. It em-
phasizes the relationship of thought, feeling and behavior. Despite being a structured, goal directed
therapy, the therapeutic relationship is also important. It is quite effective using appropriate tech-
niques in the treatment of psychopathologies in the children and adolescents. It can be used to treat
anxiety disorders, depression, destructive behavior disorders, elimination disorders. In this section,
the theoretical bases of CBT, assumptions, therapy process in children and adolescents and applied
techniques will be discussed.
Keywords: Cognitive behaviour therapy; child; adolescent

ilişsel davranışçı terapi (BDT) düşüncelerimizin, ne hissettiğimiz ve nasıl dav-

Copyright © 2017 by Türkiye Klinikleri
randığımızı belirlediğini vurgulayan yapılandırmış bir terapi şeklidir. Te-
mellerini öğrenme kuramları ve bilişsel psikoloji ilkelerinden temel alan BDT
bilişsel, davranışsal yöntemler ve sorun çözme becerilerine yönelik yaklaşımları
içinde barındırır.
Yapılan araştırmalar çocuklarda BDT’nin anksiyete bozuklukları başta olmak
üzere; duygudurum bozuklukları, yıkıcı davranış bozuklukları, dikkat eksikliği hi-
peraktivite bozukluğu, dışa atım bozuklukları, tik bozuklukları ve sosyal beceri ek-
sikliğinin ve hatta migren gibi psikosomatik kökenli bozuklukların tedavisinde
kullanılabileceğini ortaya koymuştur.1 Çocuklarda BDT’nin duygudurum bozuk-
luklarındaki etki büyüklüğü (effect size= ES) 0.53 iken, anksiyete bozukluklarında
ES değeri 0.74’dür.2 Bu ES değerleri erişkin hastalardaki sonuçlara benzer olup, yaş

115
Özlem ÖZCAN ve ark.
terapinin etkinliği açısından önemli bir değişkendir.
Oyun çocukluğunda çocukların bilişsel ve duygusal ge-
lişim özellikleri BDT’nin ergen ve erişkinlere benzer,
klasik bir biçimde uygulanmasını güçleştirmektedir. Bu
nedenle bu yaş grubunda BDT uygulamalarının gelişim
özelliklerine göre uyarlanması gerekmektedir. BDT’nin
okul öncesi dönem uyarlamalarında esas olarak, temel
tekniklerin çocukların gelişimsel özelliklerine uygun bir
duruma getirildiği ve aile odaklı çalışmaların daha ön
plana çıktığı gözlenmektedir.
Kendall çocuklarda başarılı bir BDT’nin temel
adımlarını iyi bir ödül sistemi oluşturmak, iyi bir psi-
koeğitim, bilişsel yeniden yapılandırmayı çocuğun ya-
şına uygun metaforlarla uygulamak ve iyi bir aile eğitimi
olarak belirtmektedir.3 Bu dört temel adım çocuk ve
gençlerde uygulanan BDT’nin erişkinlerden farkını da
özetler niteliktedir. Bununla birlikte BDT’de çocuk ve
gençle çalışırken birincil hedef sıcak, spontan ve doğal
bir terapotik ilişkinin kurulmasıdır.
BİLİŞSEL VE DAVRANIŞÇI
TERAPİNİN KURAMSAL TEMELLERİ
BDT insan davranışlarını, psikopatolojilerini temel ola-
rak bilişsel ve davranışsal kuram çerçevesinden açıkla-
maya çalışır. Ancak BDT bilişsel ve davranışsal öğelere
vurgu yapmanın yanı sıra içinde emosyonel, gelişimsel
ve sosyal öğeleri de barındırır.
Davranışçılık 1960’lı yıllarda psikoanalize alterna-
tif bir kuram olarak karşımıza çıkmaktadır.4 Davranışçı-
lık ikiciliğe (zihin-beden ayrımı) karşı çıkarak bu
ikisinin birbirinden ayrılamayacağını belirtir, zihinsel
içerikten çok davranışı önemser. Davranışçılığın temeli
Pavlov’un klasik koşullanmayı keşfetmesine dayanır ve
Thorndike ile başlayıp Skinner ile devam eden ‘edimsel
koşullanma ve pekiştirme’ kuramı ile ilerler.
Algı, anlamlandırma ve bilişlerin, davranışları ve
duyguları belirlediği hipotezini savunan bilişsel kuram,
yüzyıllar öncesi Epiktetos’a dayanmaktadır. Epiktetos’a
göre mutluluk ve özgürlük kontrol edebileceğimiz ya da
edemeyeceğimizin ayrımında saklıdır. Dış nesnelerin
bize zarar verme olasılığı yoktur. Kendi davranış veya
inançlarımız bize zarar verir. İnsanları etkileyen, du-
rumlara, kişilere ya da olaylara verdikleri anlamlardan
geçer.5 1970’li yıllarda bilişsel kuram Beck ve Ellis ön-
cülüğünde ortaya çıkmıştır. Bu bakış açısı ilerleyen za-
manlarda bilişsel psikoloji ve sosyal öğrenme kuramının
getirdikleri ile zenginleşmiştir.
116
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(2):115-20
BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI MODEL
VE TEMEL VARSAYIMLARI
Bilişsel kuram klinik olarak bireyin bilişsel yapısını kav-
ramlaştırırken ele aldığı bilişleri otomatik düşünceler ve
şemalar olmak üzere iki ana başlıkta inceler. Şemalar ise
ara inançlar (altta yatan sayıltı ve kurallar) ve temel
inançlar olarak iki gruba ayrılabilir. Bu üç grup bilişi iç
içe geçmiş üç daire şeklinde düşünürsek en yüzeyde oto-
matik düşünceler daha sonra ara inançlar ve en çekir-
dekte de temel inançlar yer alır.5
Otomatik düşünceler; biliş akışını oluşturan sözel
ve imgesel parçalara verilen addır. Bu düşüncelerin “oto-
matik” olarak adlandırılmasının nedeni zihinde birden-
bire beliren düşünceler, resimler olmalarıdır. BDT
özellikle duygusal sıkıntı anlarına eşlik eden olumsuz
otomatik düşüncelerle ilgilenir. Sıklıkla bu düşünceler
fark edilmezken eşlik eden duygu fark edilir. Örneğin
girdiği sınavda soruyu okuyan öğrencinin aklından “An-
layamıyorum.” şeklinde bir otomatik düşünce geçebilir.
Ara inanç ve kurallar; topolojik olarak otomatik dü-
şüncelerin altında yer alan ara inanç ve kuralları belir-
lemek daha güçtür. Otomatik düşüncelerdeki ortak ve
tekrar eden temalardan, derine inme tekniği ya da ölçek-
ler kullanılarak ara inançlar ve kurallar açığa çıkarılabilir.
Kelimelerle çok fazla ifade edilmese bile, “eğer” sözcüğü
ile başlayan ve “meli-malı” şeklinde gereklilik içeren dü-
şünceler ara inanç ve kurallar olabilir (“Eğer bir hata ya-
parsam, tamamen başarısız olurum”, “İyi çocuklar
sinirlenmemelidir.’’ gibi). Ara inanç ve kurallar kişilerin
olumsuz temel inançlardan korunmak amacıyla geliştir-
dikleri koruyucu bir tampondur.Örneğin yetersizlik temel
inancı olan bir gencin kendini korumak amacıyla geliştir-
diği ara inancı “Eğer bir hata yaparsam, tamamen başarı-
sız olurum.” şeklinde olabilir. BDT’de amaç işe yaramayan
katı kuralları fark ederek bunların değiştirilmesi ya da es-
netilmesidir.6
Temel inançlar; bazı kaynaklarda şemalar olarak da
adlandırılır. Bireyin kişisel ve çevresel bilgiyi nasıl dü-
zenleyeceğini, kendisi, diğerleri ve dünya ile ilgili temel
varsayımlarını içeren temel inançlar; geçmiş yaşantı ve
deneyimler sonucu oluşurlar. Genel olmaları ile otoma-
tik düşüncelerden, şartlı değil kesin yargılar içermeleri
ile ara inanç ve kurallardan ayrılırlar. Beck temel inanç-
ları çaresizlik, sevilmeme ve değersizlik olarak üç ana
grupta toplamıştır.7 “Yetersizim, beceriksizim, güçsü-
züm, dayanıksızım” gibi temel inançlar çaresizlik temel
inançları başlığı altında yer alır. “Çirkinim, sıkıcıyım, se-
vilmiyorum” gibi temel inançlar sevilmeme grubuna
Özlem ÖZCAN ve ark.
örnek verilebilir. Değersizlik temel inançları başlığı al-
tında “Yaşamayı hak etmiyorum, tehlikeliyim, değersiz
biriyim” gibi inançlar yer alabilir.5,6
Çocuk ve gençlerin bilişşel modeli tanımaları biliş-
sel, duygusal, davranışsal ve fiziksel semptomların birbir-
leri ile ilişkili olduğu ve birinde oluşan değişimin diğer
üçünü etkileyeceğini kavramaları ile olur. Küçük çocuk-
larda özellikle çizimi kullanarak düşünce, duygu ve dav-
ranışların arasındaki ilişki gösterilebilir. Bilişsel yeniden
yapılandırma, iç konuşmayı değiştirme olarak ifade edi-
lebilir. Gençlerle çalışırken tedavi modeli daha ayrıntılı
ve erişkin hastalarda kullanılan teknikler kullanılarak
açıklanabilir. Burada da metaforlar kullanılabileceği gibi,
gencin en son yaşadığı sorun üzerine odaklanılarak olay,
inanç ve sonuçlar (A-B-C) belirlenerek, bu örnek üzerin-
den bilişsel model açıklanabilir. Aşağıda yer alan örnek
üzerinde gencin “Akıllı bir çocuk değilim.”, “Okulda hiç-
bir zaman başarılı olamayacağım.” düşüncelerinin “Yete-
rince çalışamadım.” düşüncesi ile değiştirildiğinde
duygularının nasıl değiştiği gösterilebilir. Gençlerin kendi
getirdikleri sorunlar üzerinden bilişsel modeli tanıtmak
genel örnekler kullanmaktan daha iyi işleyebilir.
TERAPİ SÜRECİ
BDT genellikle üç evreden oluşur. Başlangıç evresinde
hastanın var olan sorunu değerlendirilir. Terapinin aktif
evrelerine hazırlanmak amacıyla psikoeğitim ile hasta-
lara ve ailelerine bilgilendirme yapılır. Semptomlar,
semptomlarla ilişkili faktörler, bilişsel ve duygusal özel-
likler belirlendikten sonra tedavi planı oluşturulur. Kli-
nik değerlendirme ve psikoeğitim tamamlandıktan sonra
daha aktif olan orta evre başlar. Bu evrede hastanın ana
semptomlarına uygun bilişsel davranışçı teknik ve mü-
dahaleler uygulanır. Semptomlar belirgin derecede azal-
dığı zaman orta evre çalışmaları tamamlanır ve hastalar
sürdürüm ve yinelemeyi önleme için hazır hale gelir. Bu
son evre genelleştirme, sürdürüm ve yinelemeyi önleme
tekniklerine odaklanır. Bu evrede tedavinin yoğunluğu
azaltılarak hastaya daha çok sorumluluk verilir. Deği-
şimleri uzun süre koruyabilmek için gerektiğinde “güç-
lendirici seanslar” uygulanabilir (Tablo 1).8
Bilişsel davranışçı terapi seansları ayaktan tedavi
gören hastalarda haftada bir veya iki kez uygulanır. Se-
anslar arasında ev ödevlerini uygulamak için yeterince
zaman olmasına dikkat edilmelidir. Yatarak tedavi gören
hastalarda günlük seanslar şeklinde yoğun bir BDT prog-
ramı gerekli olabilir. Bu durumda en uygun yaklaşım, te-
rapistin hastanın özelliklerine göre karar vermesidir.
Çocuk ve gençlerde BDT seansının süresi 30-60 dakika
117
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(2):115-20
TABLO 1: Terapi süreci basamakları.
Klinik değerlendirme
Psikoeğitim
Olgu formülasyonu
Amaçları belirleme
Bilişsel modelin tanıtılması
Bilişsel-davranışçı müdahale ve tedaviler
Yinelemeyi önleme
Sonlandırma
olup, tedavi 3-6 ay sürer. Ailenin de tedaviye dahil edil-
mesi ile birlikte, BDT 12-20 seans uygulanarak sonlan-
dırılır.8
BİLİŞSEL VE DAVRANIŞÇI
TERAPİDE KULLANILAN TEKNİKLER
Çocukluk döneminde BDT’de gelişimsel özellikler göz
önünde bulundurulmalı ve çocuğun direnç durumu gö-
zetilmelidir. Eğlenceli, dinamik ve katılımcı bir yakla-
şım çocuğun oturumlardan keyif almasını da sağla
yacaktır.
Duygu tanıma; okul öncesi dönemde çalışılması
önemli bir tekniktir. Küçük çocuklar duygularını tanıma
ve adlandırmada güçlük yaşayabilir.Bu nedenle duygu-
ları ifade eden kartlar, duygu tahmin oyunları kullanıla-
bilir. Duygu termometresi kullanmak bazen zorlayıcı
olabilir. Bu nedenle görsel materyallerin daha yoğun
kullanıldığı seçenekler değerlendirilmelidir.
Bilişleri saptama; büyük çocuklara ve ergenlere
göre okul öncesi çocuklarda daha güç olmakla birlikte,
küçük çocukların da düşünceleri anlayabildiği ve bun-
lar hakkında konuşabildiği unutulmamalıdır. Düşünce
balonları ve çizimler kullanılabilir ya da kuklalar kulla-
nılarak bilişsel temalara ulaşılmaya çalışılabilinir.
Sokratik sorgulama; yönlendirilmiş keşifte kullanı-
lan tekniklerdendir. Daha çok soyut düşünce aşamasında
olan ön ergenlik ve ergenlik döneminde tercih edilir. So-
kratik teknik daha küçük çocuklarda kullanılacaksa so-
mutlaştırılarak anlatılır. Terapide kullanılan sokratik
diyalog sistematik sorgulama, tümevarım ve terimlerin
evrensel tanımının yapılması olmak üzere üç temel özel-
liğe sahiptir. Sokratik sorgulamada; kanıtı araştırmaya
yönelik sorular, alternatif açıklamaları keşfetmeye yö-
nelik sorular, avantaj ve dezavantajları belirleyen soru-
lar, problemin çözüm yollarını sorgulayan sorular,
felaketleştirmede arındıran sorular yer alır.7
Özlem ÖZCAN ve ark.
Sokratik sorgulama sırasında çocuğun yanıtları ve
tepkileri büyük bir özenle takip edilmelidir. Eğer çocuk
gerginlik içinde ise rasyonel analiz gerektiren sorgulama
yapmaktan kaçınılmalı, öncelikle çocuğun stresini azalt-
maya yönelik teknikler kullanılmalıdır. Çocuk belirsiz-
lik ve hayal kırıklığını tolere edemiyorsa kapalı uçlu
sorularla görüşmeye başlanmalıdır. Çocuğun tolere etme
düzeyi arttıkça açık uçlu sorulara geçilebilir.1
Genç ve çocuklarda sokratik sorgulamayı kullanır-
ken dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da, onla-
rın bütün otomatik düşüncelerini irrasyonel veya işlevsiz
olarak değerlendirmekten kaçınmaktır. Hatta bazen ço-
cuklar büyükler tarafından sorgulanmayı otomatik ola-
rak “Kötü bir şey yaptığımı düşünüyorlar.” Şeklinde
yorumlarlar. Bu nedenle tepkili ve savunucu davranabi-
lirler. Bu durumda terapistin açık uçlu sorular sorması,
metafor ve mizah içeren görüşme tekniklerini kullan-
ması işe yarayabilir. Merak ve ilgi duygusu ile çocuğun
hangi düşünce ve ara inançlara sahip olduklarını anla-
maya çalışmak, terapist ile çocuk/genç arasındaki iletişim
sürecinin devam etmesine de yardımcı olacaktır.1 Kulla-
nılan metafor ve analojilerin çocuk/gencin içinde yaşa-
dığı ortam ve kültürden bağımsız olmamasına dikkat
edilmelidir.
Davranış deney leri; Davranış deneyleri aktif de-
neyler ve gözleme dayalı deneyler olmak üzere iki ana
başlıkta toplanabilir.
Aktif deneyler en sık kullanılan ve çocuğun başrol
üstlendiği deneylerdir. Bu tür denemelerde hatalı dü-
şünce ve davranış belirlendikten sonra çocuk, problem
olan durumda bilerek farklı düşünüp, davranmaya zor-
lanır. Çocuklar hem aktör hem de gözlemci rolünü üst-
lenir. Aktif deneyler ile bilişlerin geçerliliğini test etmek
için gerçek durumlar ya da rol yapma gibi sanal durum-
lar kullanılabilir. Örneğin “Yüzümün kızardığını hisset-
tiğim kadar yüzüm kızarmıştır.” diye düşünen bir gencin
terapist tarafından video veya fotoğrafı çekilerek yüzü-
nün ne kadar kırmızı göründüğünü yeniden değerlen-
dirmesi istenebilir.
Gözleme dayalı deneylerde aktif deneylerden farklı
olarak, çocuk tamamen gözlemci rolündedir. Gözlemci
deneyler özellikle gerçek aktif rolün çok fazla kaygı
uyandırdığı durumlarda kullanılabilir. Direkt gözlem-
leme yöntemi (modeling) aşağıda belirtilen örnek ile
açıklanabilir. Yüzü kızardığında herkesin kendine güle-
ceğini düşünen ergen hasta ile çalışırken terapist kendi
yüzüne çok fazla kırmızı allık sürerek kalabalık bir or-
tamda oturur. Ergenden gözlemci olması istenir ve bek-
lediği tepkiyi kaç kişinin verdiğini sayması istenir. Bu
118
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(2):115-20
deneyimden yola çıkarak ergen aslında insanların bu du-
rumu fark etmediğini ve fark etseler bile kimsenin par-
makla gösterip gülmediğini öğrenir. Çocuk/ergenle
birlikte terapist, çocuğun kaygı duyduğu bir durumla il-
gili geniş bir kitlenin görüşlerini alarak araştırma yapa-
bilirler. Örneğin; çocuğun kendi yaş ve cinsiyetine
benzer bir gruba, yüz kızarıklığının kendileri için ne
anlam ifade ettiğine dair bir anketi çocukla birlikte uy-
gulayabilirler. Davranışsal deneyleri planlarken ve uy-
gularken dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan
biri davranışsal deneyin amacını iyi belirlemek ve ge-
rekçelerinin anlaşıldığından emin olmaktır. Hedef dü-
şünce ve deneyden beklenen sonuç çocuğa net olarak
ifade edilmelidir. Hedef düşünce ile birlikte alternatif
düşüncenin de belirlenmesi ve çocuğun bu düşüncelere
ne kadar inandığının derecelendirilmesi (0-100 arası) ge-
rekir. Deney sırasında ve sonrasında bu düşüncelere olan
inançları tekrar tekrar değerlendirilir. Deneyin ne
zaman, nerede ve hangi kaynaklarla yapılacağı, olası
problemler karşısında izlenecek tutumlar iyi planlan-
malıdır.
Exposure; yüzleştirmenin amacı düşünce ve inanış-
ları kendi içinde çelişir hale getirmektir. Bu teknik ile
çocuk korkulan durum ya da nesne ile aşamalı bir bi-
çimde karşı karşıya getirilerek ardından ortaya çıkan ka-
çınma davranışı önlenir. Kaçınma kaygının güçlenmesi
ve sürmesine neden olmaktadır. Bu teknik ile çalışırken
çocuğun yanı sıra aile de terapi seanslarında yer alabilir.
Aileye eğitim verilerek bu tekniğin mantığı, dayanakları
ve aşamaları anlatılmalıdır.
Modelleme; yeni bir davranışı öğrenmek ya da öğ-
renilmiş bir davranışı ortadan kaldırmak amacı ile kul-
lanılabilir. Fobilerde sık kullanılır. Köpek fobisi olan bir
çocuğun terapi seansına terapistin köpek ile gelmesi ve
köpeği okşayarak bir zarar görmeyeceğine modellemesi
örnek verilebilir. Çocuğun pasif izleyici olarak katılabi-
leceği durumlar olabileceği gibi, daha aktif katılabileceği
durumlarda olabilir. Modelleme davranışsal ya da biliş-
sel modelleme şeklinde olabilir. Bu iki modelleme bir
arada kullanılırsa daha etkili bir öğrenme gerçekleşir.
Gevşeme; kaygı ve öfke gibi olumsuz duygular ne-
deni ile bedenlerinde gerginlik hisseden çocuklarda gev-
şeme teknikleri işe yarayabilir. Çocuklar ile çalışırken
metaforlar kullanmak (robot gibi katı/ bez bebek gibi yu-
muşak olmak) ve nasıl uygulanacağını göstermek hatta
beraber yapmak daha uygun olabilir. Aşamalı kas gev-
şetme eğitimi sırasında tüm kaslar yerine iki ya da üç kas
grubu ile kısa süreli çalışmak yeterlidir. Nefes eğitimi kas
gevşetme ile bir arada kullanılabilir. Eğlenceli ve yaratıcı
Özlem ÖZCAN ve ark.
oyunlar kullanılarak nefes eğitimi vermek çocuğun te-
rapi motivasyonunu da artırır. Küçük su dolu bir bar-
daktan pipet kullanılarak baloncuklar çıkarmak,
mumlara üflemesini sağlamak küçük yaş grubunda kul-
lanılabilecek uygun egzersizlerdir.
Davranış antlaşması; seans içinde yapılır. Aile,
çocuk ve terapist tarafından bedel, sonuç ve imtiyazların
net olarak belirlendiği bir antlaşma imzalanır. Bu an-
tlaşma somut ve bir davranışa özgü olmalıdır. Tüm ta-
rafların oluru gerekir.
Kendine yönerge verme; okul öncesi dönemde kay-
gıların azaltılmasında işe yarayabilir. “Ben iyiyim”, “Bir-
kaç dakika sonra her şey yoluna girecek”, “Ben cesur bir
çocuğum” gibi yönergeler kullanılması çocuğun anksi-
yetesini azaltabilir.
BİLİŞSEL VE DAVRANIŞÇI TERAPİDE
AİLE İLE ÇALIŞMAK
Çocukları içinde bulundukları çevreden ayrı düşünmek
ve ele almak imkansızdır. BDT ile ilgili tüm kılavuzlar,
etkili BDT uygulamalarında çocukların tüm çevresel fak-
törlerinin tedaviye dahil edilmesi gerektiğini vurgula-
maktadır.9
Çocuklarda BDT’de aileler genel olarak üç farklı rol
üstlenebilir:
1.Eşlik eden aile: Bu rolde aile çocuk /genç ile bir-
likte terapi seanslarına gelerek veya gencin gelmesine
izin vererek BDT uygulanmasını onaylar. Aile randevu-
ları takip etmesine rağmen, BDT’nin çocuk/gence yöne-
lik olduğunu düşünür. Aile, terapinin temelleri ve
uygulanacak teknikler hakkında eğitilmek üzere birkaç
paralel seans ile görülebilir.
2.Eş-terapist olarak aile: Bu rolde aile aktif olarak
terapi seanslarının içinde yer alır. Tıpkı bir terapist gibi
davranarak seanslar arasındaki ev ödevleri, davranış de-
neyleri ve günlük tutma gibi uygulamalarda çocuk/genci
destekler. Seans dışında çocukların bilişlerini ve yeni be-
cerilerini kullanmasını izleme, güçlendirme ve teşvik
edici olma rollerini üstlenmektedirler.10,11
3.Hasta olarak aile: Bu rolde aile çocuk/genç ile bir-
likte terapi seanslarının öznesidir. Terapi seansları sıra-
sında ailenin, çocuk/gencin sorunlarına dair, düşünce,
duygu ve davranışlarını yeniden yapılandırmaya yönelik
uygulamalar yapılır. Aile, çocuk/gençten ayrı seanslar ile
görülebileceği gibi aynı seans içinde çocuk/gençle birlikte
de görülebilir.12,13 Bu modelde aileler yeni beceriler öğ-
renirken, çocukların problemleri de ele alınmaktadır.14
119
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(2):115-20
ÇOCUK VE ERGENLERDE BDT
TEMELLİ PROGRAMLAR
Erken çocukluk dönemi BDT uygulamalarının ilginç ve
önemli bir özelliği de psikopatolojilerin tedavisi yanı
sıra, önlenmesinde de bu terapotik yaklaşımın kullanıl-
masıdır. Oyun çağı çocukluğu döneminde dayanıklılığı
geliştirme programları özellikle anksiyete üzerine odak-
lanmaktadır. Bu programlardan en önemlisi Barrett ve
ekibi tarafından uyarlanmış olan “Fun FRIENDS” prog-
ramıdır.15 Dayanıklılığı artırmak üzerine inşa edilen bu
program tedavi amaçlı da kullanılmaktadır. Sınıf orta-
mında 4-6 yaş aralığında bulunan çocuklara, 60-90 da-
kikalık 5 seans olarak uygulanmaktadır. Fun FRIENDS
programı genel sosyal ve emosyonel beceri edindirme,
baş etme becerileri ve basamaklı exposure gibi anksiye-
teyi azaltmaya yardımcı stratejilerin öğretilmesini içe-
rir. Göz teması kurarak konuşma; kendine güvenen ve
güvenli bir ses tonu kullanma; kendisinin ve diğer in-
sanların ne hissettiğini anlama; ark. öğretmenlerine ve
ailesine yardımcı olma; bedeninde varolan ipuçlarına
odaklanma ve tanıma; gevşeme ve problem çözme gibi
kavramlar çalışılır. Dramatize edilmiş oyunlar, kukla
oyunları, hikayeler, şarkılar, beceri oyunları gibi yaş gru-
bunun gelişimsel özelliklerine uygun yöntemler kulla-
nılır. Direkt çocuklar üzerinden işleyen bu programa
aileler birkaç bilgilendirme seansı ve çalışma kitabı uy-
gulamaları ile katılır. Çalışma kitabı kazanılan becerile-
rinin evde deneyimlenmesini sağlar. Önleme program
ları dışında davranış problemleri olan, DEHB olan ço-
cuklar için kullanılan “Defiant Children: A Clinician”s
Manual for Assessment and Parent Training’ olarak
geçen program da dikkat çekmektedir. Bu program karşı
gelme davranışları olan 2-12 yaş arası için ailelerin de
dahil edildiği bir programdır. Aileler “zor”, “agre-
sif”,“uyumsuz”olarak tanımladıkları çocuklara nasıl dav-
ranması gerektiği, kural nasıl koyulacağı ve karşılaşa
cakları zorluklarla nasıl baş edebilecekleri konusunda
eğitilir. Tek bir aileyle seanslar devam edebileceği gibi
birkaç aile bir arada da bu program uygulanabilmektedir.
Bu program; çocukların karşı gelme davranışlarındaki
aile tutumlarına, yaşa özel karşı gelme davranışları hak-
kında ebeveynlerin bilgi edinmelerine, çocuk-ebeveyn
ilişkisi bozulmadan kurallar koyma ve uygulama konu-
sundaki becerilerin arttırımına, çocukları ile ilgili ebe-
veyn stresini azaltmaya, çocukların yeteneklerini
destekleyici ve sosyal becerilerini arttırmaya yönelik teş-
vik edici olmaları konusunda yardımcı olmaktır. Kulla-
nılan bu programla aynı zamanda ailelere, öğretmenleri
ile nasıl işbirliği içinde olabilecekleri, evde öğretilen ve
 Özlem ÖZCAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(2):115-20

uygulanmaya başlanılan becerilerin okuldaki devamlı-
lığı açısından izlenilecek yöntemler konusunda eğitim
verilmektedir.16
Çocuk ve ergenlerde depresyon ve anksiyetenin te-
davisinde, bilişsel davranışçı terapi temelli, “Başeden Kedi
(Coping Cat)” ve “Serinkanlı Çocuklar (The Cool Kids Prog-
ramme)” gibi programların da kullanıldığı görülmekte-
dir.3,17 Bu uygulamalardan “Serinkanlı Çocuklar” dilimize
çevrilmiştir.18 Korku Avcısı Programı ise ülkemizde geliş-
tirilmiş, 8-14 yaş aralığındaki kaygı bozukluğu olan çocuk
ve gençlerde kullanılabilen bir terapi programıdır.19 Gü-
nümüzde, bilgisayar temelli, bilgisayar destekli, ya da in-
ternet temelli BDT uygulamaları giderek yaygınlaşmak-
tadır. Bilgisayar programları ile uygulanan bilişsel davra-
nışçı terapi seçeneklerinin çocuk ve gençlerde etkili ve
kolay uygulanabilir olduğuna dair veriler artmaktadır.20-22

1. Friedberg RD, Mc Clure JM. Clinical practice
of cognitive therapy with children and adoles-
cents: The nuts and bolts. Guilford Publica
tions; 2015.
2. Gearing RE, Schwalbe CS, Lee R, Hoagwood
KE. The effectiveness of booster sessions in
CBT treatment for child and adolescent mood
and anxiety disorders. Depression and anxi-
ety 2013;30(9):800-8.
3. Kendall PC, Hedtke KA. Coping cat workbook
(Child therapy workbook series). 2nd ed. Ard-
more; 2006.
4. Levitt EE. The results of psychotherapy with
children: an evaluation. Journal of Consulting
Psychology 1957;21(3):189.
5. Türkçapar MH. Bilişsel terapi: temel ilkeler ve
uygulamalar. HYB Basım Yayın; 2006.
6. Simmons J, Griffiths R. CBT for Beginners.
Sage; 2013.
7. Beck JS. Cognitive behavior therapy: Basics
and beyond. Guilford Press; 2011.
8. Boettcher MA, Piacentini J. Cognitive and be-
havioral therapies. Lewis’s Child and Adoles-
cent Psychiatry: A Comprehensive Textbook
4th ed. Philadelphia, PA, Lippincott Williams
and Wilkins; 2007. p.796-819.
9. Krain AL, Kendall PC. Cognitive-behavioral
therapy. In Handbook of psychotherapies with
children and families. US: Springer; 1999. p.
121-35.
KAYNAKLAR
10. Mendlowitz SL, Manassis K, Bradley S, Scapil-
lato D, Miezitis S, Shaw BE. Cognitive‐behav-
ioral group treatments in childhood anxiety
disorders: the role of parental involvement.
Journal of the American Academy of Child &
Adolescent Psychiatry 1999;38(10): 1223-9.
11. Toren P, Wolmer L, Rosental B, Eldar S,
Koren S, Lask M, et al. Case series: brief par-
ent-child group therapy for childhood anxiety
disorders using a manual-based cognitive-be-
havioral technique. Journal of the American
Academy of Child & Adolescent Psychiatry
2000;39(10):1309-12.
12. Cobham VE, Dadds MR, Spence SH. The role
of parental anxiety in the treatment of child-
hood anxiety. Journal of consulting and clinical
psychology 1998;66(6): 893-904.
13. Heyne D, King NJ, Tonge BJ, Rollings S,
Young D, Pritchard M, et al. Evaluation of child
therapy and caregiver training in the treatment
of school refusal. Journal of the American
Academy of Child & Adolescent Psychiatry
2002;41(6):687-95.
14. Cohen JA, Mannarino AP. A treatment out-
come study for sexually abused preschool
children: Initial findings. Journal of the Ameri-
can Academy of Child & Adolescent Psychia-
try 1996;35(1):42-50.
15. Barrett PM. Friends for life group leader man-
ual-canadian edition. Victoria, Canada:
Queens Press; 2004.
16. Barkley RA. Defiant children: A clinician's
manual for assessment and parent training.
Guilford press; 2013.
17. Lyneham HJ, Abbott M, Wignall, A., & Rapee,
R. Cool Kids Program-Children’s Workbook.
Sydney, NSW: Centre for Emotional Health,
Macquarie University; 2003.
18. Kapçı EG. ve Uslu Rİ. Serinkanlı Çocuklar-
Çocuk El Kitabı; 2009.
19. Sorias O, Bildik T, & Tekinsav-Sütçü, S. Korku
Avcısı: anksiyete bozukluğu olan çocuklar için
terapi rehberi. Ege üniversitesi Basımevi,
İzmir; 2009.
20. Abeles P, Verduyn C, Robinson A, Smith P,
Yule W, Proudfoot J. Computerized CBT for
adolescent depression (“Stressbusters”) and
its initial evaluation through an extended case
series. Behavioural and Cognitive Psy-
chotherapy 2009;37(02)151-65.
21. Stallard P, Richardson T, Velleman S, &
Attwood M. Computerized CBT (Think, Feel,
Do) for depression and anxiety in children and
adolescents: outcomes and feedback from a
pilot randomized controlled trial. Behavioural
and cognitive psychotherapy 2011;39(03),
273-84.
22. Velleman S, Stallard P, Richardson T. A re-
view and meta‐analysis of computerized cog-
nitive behaviour therapy for the treatment of
pain in children and adolescents. Child: care,
health and development 2010; 36(4):465-72.

120

View publication stats