Jak wykryć białka?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Jak wykryć białka?

Powszechnie wiadomo, że jajko kurze zawiera białka. Jednak jak możemy to wykazać?
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Białka są związkami chemicznymi, zbudowanymi z połączonych ze sobą aminokwasów.

Nazywane są również biocząsteczkami lub makrocząsteczkami. Masy cząsteczkowe białek
sięgają kilku tysiącom jednostek masy atomowej. Są podstawowymi elementami
budulcowymi organizmów. Pełnią różne funkcje – katalizują reakcje metaboliczne, reagują
na bodźce czy pełnią funkcję enzymatyczną. Białka mają w sobie zapisaną informację
genetyczną – są więc nośnikiem danych i tak jak pendrive, mogą je przekazywać dalej.
Wykrywanie białek ma duże znaczenie w badaniu organizmów, ponieważ dzięki temu
możemy wiele dowiedzieć się o budowie wirusów lub bakterii, a później z nimi walczyć.
Twoje cele

Opiszesz metody wykrywania białek.

Porównasz metody wykrywania białek pod względem użytych substratów
i otrzymanych produktów.
Zaplanujesz doświadczenie, w którym wykryjesz białko.
Przeczytaj

Aminokwasy, ze względu na obecność w cząsteczkach grupy karboksylowej i grupy

aminowej, mogą się ze sobą łączyć w tzw. reakcji kondensacji aminokwasów. Polipeptydy
oraz białka są polimerami zbudowanymi ze skondensowanych reszt aminokwasowych.

Jeśli poddamy aminokwasy z dwoma reaktywnymi grupami funkcyjnymi (aminową

i karboksylową) reakcji kondensacji, możemy otrzymać różne polipeptydy o tym samym
składzie aminokwasowym, ale różnej ich kolejności. Na przykład poddając kondensacji
sześć różnych aminokwasów, możemy otrzymać 6! = 720 różnych heksapeptydów (
6! = 1 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ 4 ⋅ 5 ⋅ 6 = 720).

Wykrywanie białek

Reakcja biuretowa

Polega na reakcji jonów Cu2+ w środowisku

zasadowym z roztworem białka, w wyniku
czego tworzą się związki, które barwią
roztwór na kolor fioletowy.

Pozytywny wynik reakcji biuretowej

świadczy o obecności w badanej próbce co
najmniej dwóch wiązań peptydowych,
które występują bezpośrednio obok siebie
lub przedzielonych maksymalnie jednym
atomem węgla.

Pozytywny wynik reakcji biuretowej z produktem

kondensacji mocznika – biuretem
Źródło: Philip Evans, dostępny w internecie:
www.pl.wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka
 Nazwa testu pochodzi od najprostszego związku, który ulega reakcji – biuretu.
Alternatywna nazwa – reakcja Piotrowskiego lub odczyn Piotrowskiego – pochodzi od
nazwiska polskiego fizjologa Gustawa Piotrowskiego, który opisał ją w 1857 roku.

Reakcja ksantoproteinowa

Polega na działaniu stężonym HNO3 na białko. Pod wpływem tego kwasu tworzą się
pochodne, które mają żółte zabarwienie.

Pozytywny efekt reakcji ksantoproteinowej

Źródło: Robin Müller, dostępny w internecie: www.pl.wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Pozytywny wynik reakcji ksantoproteinowej dają białka, które posiadają w swojej cząsteczce
reszty aminokwasów aromatycznych (fenyloalaniny, tryptofanu, tyrozyny). Podczas reakcji
dochodzi do nitrowania aromatycznych reszt aminokwasowych, co prowadzi z kolei do
powstania żółtego zabarwienia.

Równanie reakcji ksantoproteinowej na przykładzie aminokwasu – tyrozyny

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dla zainteresowanych
Reakcja cystynowa

Test ten polega na wykrywaniu w białkach reszt aminokwasowych, które zawierają siarkę
(reszt cystyny i cysteiny), w reakcji z azotanem(V) ołowiu(II) lub etanianem (octanem)
ołowiu(II), po wcześniejszym przeprowadzeniu siarki z grupy tiolowej S2− .

Reakcja cysteiny z wodorotlenkiem sodu

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W wyniku powyższej reakcji otrzymujemy siarczek sodu, który reaguje z jonami ołowiu(II
), powodując wytrącenie się czarnego osadu siarczku ołowiu(II).

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Osad siarczku ołowiu PbS

Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.
Reakcja ninhydrynowa

Próba ninhydrynowa polega na wykrywaniu wolnych grup aminowych w aminokwasach,

ale także peptydach i białkach w reakcji z ninhydryną. W efekcie otrzymujemy roztwór
o barwie niebieskofioletowej. Związek odpowiedzialny za tę barwę nazywamy „purpurą
Ruhemanna”. Pozytywny wynik tego testu można otrzymać, badając również sole
amonowe, aminocukry i amoniak.
 Schemat reakcji ninhydrynowej
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zobacz, jak wykryć obecność białka w produktach spożywczych

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższym filmem, a następnie wypełnij dokumentację doświadczenia.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1KqvLWhsTUkA

Film pt. Wykrywanie obecności białka w produktach spożywczych

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film dotyczy wykrywania obecności białka w produktach spożywczych. Na szalkach Petriego

znajdują się: jogurt, kawałek chleba, banana, jabłka, plasterek szynki, białko jaja kurzego,
twaróg, plasterek ziemniaka. Na każdy produkt osoba wykonująca doświadczenie daje kilka
kropli kwasu azotowego. Na żółto zabarwiły się wszystkie produkty.
 Problem badawczy:

Hipoteza:

Odczynniki:

Sprzęt laboratoryjny:

Opis doświadczenia:

Obserwacje:

Wnioski:

Słownik
aminokwasy

związki chemiczne często obecne w organizmach żywych; zbudowane z co najmniej

jednej grupy karboksylowej (— COOH) oraz grupy aminowej (— NH2 )
białko
 znane również pod nazwą: proteiny; są to wielkocząsteczkowe związki chemiczne,
w których skład wchodzą reszty aminokwasowe (aminokwasy), powiązane za pomocą
wiązania peptydowego
polipeptydy

peptydy, w których skład wchodzą od 11 do 100 reszt aminokwasowych; peptydy

zawierające ilość reszt aminokwasowych, znajdujące się w górnej granicy tego przedziału
(czysto umownej i nieostrej), określa się jako białka
wiązanie peptydowe

typ wiązania amidowego obecnego w białkach i peptydach, powstaje pomiędzy dwoma

aminokwasami, z których jeden wykorzystuje do jego tworzenia grupę α-karboksylową,
a drugi α-aminową

Bibliografia
M. Krzeczkowska, J. Loch, A. Mizera, Repetytorium chemia. Liceum – poziom podstawowy
i rozszerzony, Warszawa – Bielsko‐Biała 2010.

encyklopedia.pwn.pl
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Jakie znasz metody wykrywania białek? Jakie odczynniki są do tego stosowane? Przeanalizuj
grafikę interaktywną, a następnie rozwiąż ćwiczenie nr 1.

1 4

2 3

Metody wykrywania białek

Metody, takie jak reakcja biuretowa i jej modyfikacje, pozwalają na wykrywanie wiązań
peptydowych w białkach.

Reakcja biuretowa
Zwana reakcją Piotrowskiego, ma na celu wykrywanie obecności wiązań peptydowych
w różnych związkach organicznych, zwłaszcza w białkach i peptydach. Jej wadą jest niska
czułość, stąd też istotnym czynnikiem dla pozytywnego wyniku próby jest występowanie co
najmniej dwóch wiązań peptydowych bezpośrednio obok siebie lub przedzielonych nie
 więcej niż jednym atomem węgla.

Graficzne przedstawienie reakcji biuretowej Licencja: CC BY-SA 3.0. Źródło: GroMar Sp. z o.o.

Metoda Lowry`ego
Jest ona modyfikacją metody biuretowej. Podobnie jak w poprzedniej metodzie, tworzą się
kompleksy miedziowo-białkowe. Jony miedzi(II) są następnie redukowane za pomocą
specjalnego reagenta (mieszanina fosfomolibdenianu i fosfowolframianu), ze skutkiem
otrzymania intensywnie niebieskiej barwy. Metoda ta jest czulsza niż reakcja biuretowa oraz
powoduje zużycie znacznie mniejszej ilości próbki, jednak jest dużo bardziej skomplikowana.

Metoda Lowry`ego Licencja: domena publiczna. Źródło: wikipedia.org

4

Metoda z kwasem bicynchoninowym

To kolejne ulepszenie reakcji biuretowej, jest jednak czulsza i mniej wrażliwa na warunki
zewnętrzne od poprzednich metod. Kwas bicynchoninowy tworzy z jonami miedzi(II)
stabilny kompleks, który maks. intensywność osiąga przy charakterystycznej długości fali (
562 nm). Podobnie do poprzednich metod, opartych na reakcji biuretowej, metoda ta jest
wrażliwa na obecność związków redukujących np. kwasu askorbinowego.

Wzór szkieletowy kwasu bicynchoninowego Licencja: domena publiczna. Źródło: wikipedia.org

Grafika interaktywna pt. Metody wykrywania białek. Na grafice, za pomocą ramki, zaznaczono wiązanie
peptydowe.
Źródło: Chemistry-grad-student, źrodło: wikipedia.org; korzystano z artykułów dostępnych na stronie internetowej: h p://www.e-
biotechnologia.pl/Artykuly/Metody-oznaczania-bialek/, dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1

Które metody są ulepszeniem reakcji biuretowej? Zaznacz wszystkie poprawne odpowiedzi.

 reakcja Libermanna

 metoda Lowry’ego

 reakcja cystynowa

 metoda z kwasem bicinchoninowym

Dla zainteresowanych

Polecenie 2

Czy znasz metody umożliwiające rozróżnienie poszczególnych aminokwasów i peptydów?

Zapoznaj się z fiszkami, a następnie rozwiąż zadania.

Grafika interaktywna pt. Wykrywanie i rozdział peptydów

Źródło: GroMar Sp. z o.o., korzystano z artykułów dostępnych na stronie internetowej: h p://www.e-
biotechnologia.pl/Artykuly/Peptydy/; fotografie są zaczerpnięte z witryny wikipedia.org., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 2
Który z aminokwasów jest podstawą ilościowego oznaczania w reakcji Millona?




 

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 3
Jakie grupy zawarte w białkach pozwala wykryć przedstawiona poniżej reakcja?

 Grupy iminowe.

 Grupy aromatyczne.

 Grupy olowe.

 Grupy aminowe.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz poprawną odpowiedź.

Reakcja ksantoproteinowa jest charakterystyczna dla:

 wszystkich białek, bo posiadają wiązania peptydowe.

 białek, zawierających aminokwasy z pierścieniami aromatycznymi.

 białek, zawierających aminokwasy o budowie alifatycznej.

 białek, zawierających aminokwasy o budowie heterocyklicznej.

Ćwiczenie 2 輸

Uzupełnij luki w poniższym tekście odpowiednimi wyrazami.

Pozytywny wynik reakcji biuretowej świadczy o obecności w badanej próbce co najmniej

wiązań peptydowych, które występują bezpośrednio obok siebie lub
przedzielonych maks. jednym atomem .
Ćwiczenie 3 輸

Połącz podane reakcje chemiczne z ich celami.

reakcja biuretowa Piotrowskiego wykrywanie wiązania peptydowego

reakcja ninhydrynowa wykrywanie wolnych grup aminowych

wykrywanie reszt aminokwasowych

reakcja cystynowa
zawierających siarkę

wykrywanie reszt aminokwasów

reakcja ksantoproteinowa aromatycznych

Ćwiczenie 4 輸

Dopasuj barwy, jakie towarzyszą reakcjom charakterystycznym podczas wykrywania białek.

reakcja cystynowa barwa fioletowa

reakcja biuretowa barwa żółta

reakcja ninhydrynowa barwa fioletowoniebieska

reakcja ksantoproteinowa barwa czarna

Ćwiczenie 5 醙

Oceń, czy podane zdania są prawdziwe.

Zdanie Prawda Fałsz

Reakcja ninhydrynowa jest charakterystyczna dla
wszystkich aminokwasów z wyjątkiem proliny  
i hydroksyproliny.
Aminy pierwszorzędowe w reakcji z ninhydryną
wytwarzają zasadę Schiffa (purpurę Ruhemanna) o barwie  
ceglastoczerwonej.
W reakcji ninhydryny z aminami drugorzędowymi
powstają sole iminiowe o zabarwieniu żółto-  
pomarańczowym.
Pozytywny wynik próby ninhydrynowej można otrzymać,
 
badając także sole amonowe, aminocukry i amoniak.
Ćwiczenie 6 醙

Wykonano doświadczenie. Do czterech probówek wlano roztwór białka jaja kurzego,

a następnie dodano odpowiednie odczynniki, zgodnie z tabelą. Uzupełnij obserwacje
i wnioski.

Numer próbki Odczynnik Obserwacje Wnioski

1 H2 SO4 (stęż.)

2 NaOH(stęż.)

3 (NH4 )2 SO4 (aq)

4 (CH3 COO)2 Pb(aq)

wytrąca się żółty osad zachodzi denaturacja wytrąca się czarny osad

wytrąca się biały osad wytrąca się biały osad zachodzi denaturacja

zachodzi denaturacja wytrąca się biały osad zachodzi proces wysalania

wytrąca się żółty osad wytrąca się czarny osad wytrąca się żółty osad

wytrąca się czarny osad wytrąca się biały osad wytrąca się czarny osad

wytrąca się żółty osad

Ćwiczenie 7 難

Zapisz obserwacje i wnioski na podstawie poniższego schematu doświadczenia.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Obserwacje:

Wnioski:
Ćwiczenie 8 難

Jak wykryć siarkę w substancji białkowej? Zaproponuj schemat doświadczenia, obserwacje

i wnioski.

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Obserwacje:

Wnioski:

Równanie reakcji chemicznej:

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Dla nauczyciela

Autor: Gabriela Iwińska

Przedmiot: Chemia

Temat: Jak wykryć białka?

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIX. Białka. Uczeń:

4) projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające na identyfikację białek (reakcja

biuretowa i reakcja ksantoproteinowa).

Zakres rozszerzony

XIX. Białka. Uczeń:

4) projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające na identyfikację białek (reakcja

biuretowa i reakcja ksantoproteinowa).

XVIII. Związki organiczne zawierające azot. Uczeń:

16) projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik dowiedzie obecności wiązań

peptydowych w analizowanym związku (reakcja biuretowa).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne

Uczeń:

wymienia metody wykrywania białek;

 porównuje metody wykrywania białek pod względem użytych substratów
i otrzymanych produktów;
planuje doświadczenie, w którym wykrywa białko.

Strategie nauczania:

strategia asocjacyjna;
strategia problemowa.

Metody i techniki nauczania:

analiza materiału źródłowego oraz ćwiczenia uczniowskie;

dyskusja;
technika zdań podsumowujących;
grafika interaktywna;
burza mózgów;
z użyciem e‐podręcznika.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
rzutnik multimedialny.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja – nauczyciel wykorzystuje informacje zawarte we

wprowadzeniu do e‐materiału, zadając uczniom pytanie: Dlaczego takie istotne dla
nauki jest wykrywanie białek?
2. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele.
3. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół białek. Uczniowie
przypominają na forum klasy, co to za związki chemiczne i czym się charakteryzują.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel zadaje pytanie: Za pomocą jakich reakcji możemy wykryć białka?

Uczniowie, nie zaglądając do e‐materiału ani do podręczników, sami próbują
 odpowiedzieć na to pytanie. Po odpowiedziach, prowadzący na rzutniku
multimedialnym wyświetla prezentację na temat reakcji biuretowej, ksantoproteinowej,
cystynowej i ninhydrynowej. Omawia każdą z nich. Wyjaśnia niezrozumiałe kwestie
podczas udzielania odpowiedzi na dodatkowe pytania uczniów.
2. Uczniowie samodzielnie w sekcji „Przeczytaj” oglądają film pt. „Wykrywanie obecności
białka w produktach spożywczych”. Następnie uzupełniają elektroniczny dzienniczek,
zamieszczony pod filmem. Wyniki są sprawdzane na forum klasy. Nauczyciel weryfikuje
ich poprawność.
3. Eksperyment chemiczny – „Reakcja ksantoproteinowa”. Nauczyciel dzieli losowo klasę
na grupy, rozdaje karty pracy. Uczniowie planują eksperyment, dobierając odpowiednie
szkło, sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne, a następnie tworzą instrukcję
wykonania eksperymentu. Chętna osoba odczytuje potrzebne informacje dotyczące
przebiegu eksperymentu na forum klasy, a nauczyciel wraz z resztą klasy weryfikują je
pod kątem poprawności. Uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze
i hipotezę, wykonują kolejno czynności podane w instrukcji (patrz materiały
pomocnicze), obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równania reakcji
chemicznych, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następuje
weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez liderów grup
efektów pracy. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów i wyjaśnia ewentualnie
zaistniałe niezrozumiałe kwestie.
4. W ramach podsumowania uczniowie w parach analizują grafiki interaktywne,
a następnie wykonują załączone do medium dwa ćwiczenia. Chętne osoby podają ich
rozwiązania na forum klasy. Reszta klasy sprawdza, czy ma tak samo, i czy dany uczeń
wykonał ćwiczenie poprawnie. Prowadzący czuwa nad przebiegiem pracy, koryguje
ewentualne błędy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
udzielając im tym samym informacji zwrotnej.
2. Nauczyciel rozdaje kartki czerwone i zielone, następnie prosi o podniesienie kartek
zielonych przez osoby, które nie mają żadnych wątpliwości związanych z dzisiejszym
tematem lekcji, czerwonych przez osoby, które nie wszystko zrozumiały.
3. Prowadzący prosi, aby na czerwonych kartkach uczniowie napisali, z czym mieli
problemy, a następnie przykleili je do kosza. Na zielonych piszą z kolei to, co ich
zainteresowało i również przyklejają je do walizeczki (kosz i walizeczka wiszą na
tablicy).

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia zawarte w zestawie ćwiczeń.

Materiały pomocnicze:
 1. Karta pracy ucznia:
Plik o rozmiarze 58.40 KB w języku polskim

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Grafika interaktywna może być wykorzystana jako pomoc podczas przygotowywania się do
lekcji o temacie „Jak wykryć białka?” oraz do sprawdzianu.