Paul Μ.

Sweezy: Ένας μαραθωνοδρόμος αγωνιστής

της Ανδριάνας Βλάχου

O Πώλ Σουήζυ έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 93 ετών στις 27 Φεβρουαρίου 2004. Το έργο του
αποτέλεσε "μια διαρκή πηγή διαφωτισμού, κατανόησης και έμπνευσης για εκείνους από εμάς
που είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε τις μεγάλες συνεισφορές του με το πέρασμα των
χρόνων", έγραφε ο Νόαμ Τσόμσκι στο Monthly Review τον Απρίλιο του 2000. Ο Σουήζυ έγραψε
περισσότερα από 100 άρθρα και 20 βιβλία. Όσοι είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε ομιλίες
του, τον θυμόμαστε ως έναν δεινό ομιλητή, με διαυγή, άμεσο και θαρραλέο λόγο. Από τις
σημαντικότερες συνεισφορές του Σουήζυ ήταν ότι ίδρυσε το 1949, μαζί με το μαρξιστή ιστορικό
Λίο Χάμπερμαν το περιοδικό Monthly Review (ΜR), το οποίο απετέλεσε (μαζί με τον ομώνυμο
εκδοτικό οίκο) ένα σημαντικό βήμα και μια πηγή γνώσης για την αμερικανική αριστερά στα
δύσκολα χρόνια του Μακαρθισμού και της αντι-κομμουνιστικής υστερίας στις ΗΠΑ. Κατά τη
διάρκεια των αντιπολεμικών κινητοποιήσεων "ακολουθώντας το ΜR, τοποθετήσαμε τον
Πόλεμο του Βιετνάμ στα πλαίσια του Αμερικανικού ιμπεριαλισμού" γράφει η Ρ. Μπάξανταλ
(Monthly Review, April 2000).

O Πωλ Σουήζυ γεννήθηκε στην Νέα Υόρκη στις 10 Απριλίου του 1910. Πήρε το πρώτο πτυχίο του
από το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και, στη συνέχεια, κατά το ακαδημαϊκό έτος 1932-33
παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στη London School of Economics. Κατά το χρόνο αυτό
- και ενώ η βαθιά οικονομική κρίση και η άνοδος του Χίτλερ στην Γερμανία βρίσκονταν σε
εξέλιξη- ήλθε σε επαφή με τη Μαρξιστική σκέψη και αποφάσισε να μελετήσει το Μαρξισμό
μόλις θα επέστρεφε στην πατρίδα του, πράγμα το οποίο έκανε. Επιστρέφοντας το 1933,
συνεχίζει τις σπουδές του στο Χάρβαρντ από όπου παίρνει το διδακτορικό του το 1937, έχοντας
το Γιόζεφ Σουμπέτερ ως μέλος της επιτροπής που επέβλεπε τη διδακτορική του διατριβή.

Κατά την περίοδο 1937-39, ο Σουήζυ διδάσκει στο Χάρβαρντ ενώ ερευνητικά ασχολείται με τη
θεωρία του μονοπωλίου και ολιγοπωλίου και δημοσιεύει άρθρα και βιβλία που τον κατέστησαν
ευρέως γνωστό στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Ο Σουήζυ αντιλαμβάνεται όμως ότι οι
θεωρητικές και ιδεολογικές του απόψεις δεν θα του επέτρεπαν να αποκτήσει μία μόνιμη θέση
στο Χάρβαρντ και αποφάσισε να παραιτηθεί από τη θέση του. Οι σημειώσεις του για το μάθημα
των Οικονομικών του Σοσιαλισμού που δίδαξε στο Χάρβαρντ αποτέλεσαν τη βάση για το
σημαντικό βιβλίο του «Η Θεωρία της Καπιταλιστικής Ανάπτυξης» που εκδόθηκε το 1942. Το
βιβλίο αυτό μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και αποτέλεσε ένα κλασσικό εγχειρίδιο
Μαρξιστικής Οικονομικής Θεωρίας, ενώ παράλληλα έθεσε τις βάσεις για τις συζητήσεις που
ακολούθησαν σχετικά με σημαντικά θεωρητικά ζητήματα όπως είναι το πρόβλημα του
μετασχηματισμού και οι ερμηνείες των κρίσεων.

Ο Σουήζυ, εξοπλισμένος με την εκπαίδευσή του στο Χάρβαρντ, ήταν σε θέση να

παρακολουθήσει άριστα τις νεοκλασικές οικονομικές συζητήσεις, να τις αμφισβητήσει αλλά και
να τις αντιστρέψει από την οπτική γωνία του Μαρξισμού, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία,
κατά περίπτωση. Στην οικονομική σκέψη μετά τη Μεγάλη Κρίση δέσποζαν οι αντιλήψεις του
Κέυνς. Οι απόψεις του Κέυνς σχετικά με την έλλειψη αποτελεσματικής ζήτησης ως πηγή των
οικονομικών προβλημάτων ασκούν επίδραση στον Σουήζυ, ο οποίος προσπαθεί να συνθέσει τον
Μαρξ και τον Κέυνς. Έτσι διατυπώνει τις θεωρίες των κρίσεων υποκατανάλωσης και της χρόνιας
ύφεσης του καπιταλισμού και ερμηνεύει τις κρατικές δαπάνες ως αντίρροπες δυνάμεις που
αναχαιτίζουν τις τάσεις αυτές του καπιταλισμού.

Το 1953, στην αποκορύφωση της Μακαρθικής περιόδου στις ΗΠΑ, ο Σουήζυ θεωρείται ύποπτος
"ανατρεπτικής δράσης". Καλείται από τον Γενικό Εισαγγελέα του Νιου Χαμσάιρ να απαντήσει
σε ερωτήσεις σχετικά με τις δραστηριότητες και τα μέλη του Progressive Party και σχετικά με το
περιεχόμενο μιας ομιλίας του στο Πανεπιστήμιο του Νιου Χαμσάιρ και επίσης να δηλώσει εάν
πίστευε στο κομμουνισμό. Ο Σουήζυ αρνείται να απαντήσει στις ερωτήσεις αυτές, πράγμα που
τον οδήγησε στη φυλακή. Το γράμμα του προς τον Γενικό Εισαγγελέα του Νιου Χαμσάιρ έμεινε
στην ιστορία ως σύμβολο αντίστασης των διανοούμενων κατά του Μακαρθισμού. Ύστερα από
τη δεύτερη προσφυγή του στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, ο Σουήζυ δικαιώνεται και
αποφυλακίζεται το 1957.

Παρά το δυσμενές και επικίνδυνο κλίμα της εποχής, ο Σουήζυ συνεχίζει τη συγγραφική και
εκδοτική του δραστηριότητα. Ενδιαφέρεται για την ανάδυση και την ανάπτυξη του
καπιταλισμού καθώς και το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό του. Το 1950 παίρνει μέρος σε μια
συζήτηση σχετικά με τη μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό στην οποία
αντιπαρατίθεται στον Μωρίς Ντομπ. Μετά τη δημοσίευση του βιβλίου του Πωλ Μπάραν «The
Political Economy of Growth» (1957), το Monthly Review δίνει βήμα στις Μαρξιστικές θεωρίες
της 'εξαρτημένης ανάπτυξης' και στηρίζει τους απελευθερωτικούς αγώνες των χωρών του
Τρίτου Κόσμου έναντι της ιμπεριαλιστικής επέκτασης. Το 1966 βλέπει το φως της δημοσιότητας
το βιβλίο «Μονοπωλιακός Καπιταλισμός» των Π. Μπάραν και Π. Σουήζυ, το οποίο άσκησε
μεγάλη επίδραση. Αξιοποιώντας τις συνεισφορές των Μ. Καλέτσκι και Γ. Στάιντλ, το βιβλίο
συνδέει τη θεωρία υποκατανάλωσης με τον αυξανόμενο βαθμό μονοπώλησης της οικονομίας.
Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι σημαντικές πλευρές της Μαρξικής οικονομικής ανάλυσης (π.χ.
η τάση για εξίσωση του ποσοστού κέρδους μεταξύ κλάδων, ο νόμος της πτωτικής τάσης του
ποσοστού κέρδους, κ.α.) στην εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού δεν έχουν ισχύ, πράγμα
που προκάλεσε πολλές αντιπαραθέσεις. Συγκεκριμένα, οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι στο
μονοπωλιακό καπιταλισμό ο νόμος της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους αντικαθίσταται
με την τάση του πλεονάσματος να αυξάνεται, εντείνοντας το πρόβλημα της απορρόφησής του.
Εφόσον, οι 'επαναστατικές τεχνολογικές μεταβολές' ως αντίρροπη δύναμη λιγοστεύουν, οι
στρατιωτικές δαπάνες (και οι πόλεμοι), η διαφήμιση και η γρήγορη απαξίωση των
εμπορευμάτων, και η ανάπτυξη του δανεισμού (και κατ' επέκταση η ανάπτυξη του
χρηματοπιστωτικού συστήματος) αποκτούν μετά το 1980, κατά τον Σουήζυ, μεγαλύτερη
βαρύτητα ως αντίρροπες δυνάμεις έναντι των δαπανών του "κράτους ευημερίας" για τη
δημιουργία ζήτησης. Εντούτοις, οι αντίρροπες αυτές δυνάμεις έχουν περιορισμένη εμβέλεια και
οδηγούν αργά ή γρήγορα σε νέες αντιφάσεις. Για τον Σουήζυ, η λύση των πολύμορφων
αντιφάσεων και κακών του καπιταλισμού βρίσκεται στο σοσιαλισμό.

Η αντιστροφή του καπιταλισμού "σημαίνει, ανάμεσα σε άλλα, την κατάργηση της ατομικής
ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής καθώς και στα εισοδήματα που προέρχονται από αυτά, ένα
μεγάλο βαθμό ισότητας σ' όλα τα θέματα, την κατανομή των πόρων στη βάση ενός σχεδίου και
όχι μέσα από τις τυφλές δυνάμεις της αγοράς, την όσο το δυνατό πιο σύντομη κατάργηση των
μισητών διαφορών ανάμεσα στη χειρωνακτική και πνευματική εργασία καθώς και τη
χειρωνακτική και πνευματική εργασία καθώς και ανάμεσα στην πόλη και την επαρχία, και τη
τελική αντικατάσταση όλων των χρηματικών και εμπορευματικών σχέσεων από άμεσες,
ανθρώπινες σχέσεις." (Η Μετάβαση στο Σοσιαλισμό, Π. Σουήζυ και Σ. Μπετελέμ,
Μπουκουμάνης 1977, 151).

Καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Σουήζυ κράτησε μια κριτική αλλά όχι και ισοπεδωτική
στάση έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και των άλλων χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Τόνιζε τις
εκμεταλλευτικές ταξικές πλευρές των συστημάτων αυτών, κυρίως στη βάση της ανεπαρκούς
δημοκρατίας, αλλά παράλληλα μιλούσε και για τα επιτεύγματα των χωρών αυτών σε σύγκριση
με άλλες χώρες του καπιταλισμού της αγοράς ίδιου επιπέδου ανάπτυξης και επίσης τόνιζε την
αμυντική, κατά βάση, θέση των χωρών αυτών στο διεθνές σύστημα.

Είναι γεγονός ότι οι απόψεις του Sweezy προκάλεσαν πολλές συζητήσεις μεταξύ των αριστερών.
Αρκετοί μαρξιστές άσκησαν κριτική σε πολλές από τις θέσεις του Σουήζυ. Εντούτοις, οι κριτικές
αυτές προώθησαν περαιτέρω τη Μαρξιστική σκέψη καθώς ο ίδιος ο Σουήζυ, ευγενής και
ανιδιοτελώς αφοσιωμένος στο σοσιαλιστικό όραμα, δεν υπήρξε σεκταριστής. "Ο Μαρξ θα ήταν
υπερήφανος για ένα μαραθωνοδρόμο αγωνιστή όπως ο Πωλ. Ξέρω πως εγώ είμαι" έγραφε η Τζ.
Λ. Μπογκς (Monthly Review, April 2000). Όλοι είμαστε. Και για πολλούς από εμάς τους
αριστερούς πανεπιστημιακούς, ο Πωλ Σουήζυ αποτελεί πηγή δύναμης και έμπνευσης για να
συνεχίσουμε να δουλεύουμε για το σοσιαλισμό στους σημερινούς καιρούς ενός αναγεννημένου
ιδεολογικού και επιστημονικού "Μακαρθισμού", εκείνου των "επιστημονικών αξιολογήσεων"
και των "diamond lists" που συντηρούν και αναπαράγουν "τα κορυφαία Χάρβαρντ" του
παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

ΕΠΟΧΗ, Κυριακή 7-4-2004