SOJA

Możliwości uprawy w warunkach agroklimatycznych Polski

Lech Boros

Zakład Nasiennictwa i Nasionoznawstwa / Pracownia Oceny Zdrowotności i

Tożsamości Zbóż i Roślin Strączkowych

Radzików 09-11 stycznia 2017 rok

Seminarium dla nauczycieli szkół rolniczych uczących Produkcji Roślinnej.

Organizatorzy: Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej w Brwinowie wspólnie z IHAR - PIB w Radzikowie.
SOJA (Glycine max)

 Najstarsze ślady uprawy soi pochodzą z Chin – datuje się je na

przynajmniej 3 tysiące lat p.n.e. Od wieków stanowi ona ważny
składnik diety mieszkańców Dalekiego Wschodu

 Z Azji do Europy sprowadził soję Engelbert Kaempfer (1651–1716) –

niemiecki podróżnik. Na szerszą skalę, dla celów gospodarczych zaczęto
ją uprawiać dopiero w połowie XIX wieku we Włoszech, Francji

 Do Ameryki nasiona soi sprowadził Beniamin Franklin. Inne źródła

podają, że sprowadził ją Samuel Bowen w 1775 z Chin. Rozkwit tej
uprawy nastąpił dopiero po II Wojnie Światowej i wiązał się
z ogromnym zapotrzebowaniem na oleje roślinne i białko paszowe
 Powierzchnia uprawy i zbiory soi na świecie w 2012 i 2014 roku
(FAOSTAT)
Państwo Powierzchnia (mln ha) Zbiory (mln ton)
2012 2014 2012 2014
USA 30,798 33,424 82,791 106,877
Brazylia 24,937 30,274 65,848 86,760
Argentyna 19,350 19,252 40,100 53,398
Indie 10,800 10,908 14,666 10,528
Chiny 6,750 6,801 13,011 12,155
Paragwaj 3,000 3,500 4,345 9,975
Kanada 1,667 2,235 5,086 6,049
Urugwaj 1,130 1,321 2,112 3,163
ŚWIAT 106,625 117,625 241,732 306,652
średnie plony 22,92 dt/ha 26,07 dt/ha
 Udział soi GMO w areale upraw w skali światowej
i wybranych krajach w 2013 roku
/wg GMO Compass.org/
Uprawa Powierzchnia upraw
od roku w 2013 (mln ha) Udział GMO
Świat 1997 84.5 79%
USA 1997 29.3 93%
Argentyna 1997 20.8 100%
Brazylia 1999 26.9 92%
Kanada 1997 1.6 90%
Paragwaj 2004 3.0 95%
Urugwaj 2002 1.3 100%
Bolivia 2008 1.0 91%
 Postęp w uprawie soi w Europie w latach 2008 – 2014
(FAOSTAT)

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Powierzchnia
uprawy (mln ha) 1,96 2,74 2,97 3,44 3,22 4,50

Wysokość produkcji
(mln t) 3,35 4,79 5,79 5,51 5,98 8,77

Średni plon (dt/ha) 17,13 17,50 19,50 16,01 18,54 19,50

 Państwa europejskie z powierzchnią uprawy soi w 2014
roku powyżej 20 tysięcy hektarów
(FAOSTAT)

Państwo Powierzchnia (w tys. ha)

2012 2014
Ukraina 1 412 1 793
Rosja 1 375 1916
Serbia 162 154
Włochy 153 233
Rumunia 78 79
Mołdawia 57 53
Chorwacja 54 47
Węgry 40 43
Francja 37 76
Austria 37 44
Słowacja 22 33

Europa 3,4 mln ha / 5,5 mln ton; 4,5 mln ha / 8,8 mln ton
Historia soi w Polsce

 Pierwsze doświadczenia polowe z soją założył A. Sempołowski w

1879 roku w Żabikowie. Następnie J. Osiński prowadził próby
uprawy soi na Podolu

 W okresie międzywojennym badania zagranicznych form soi

prowadzono na Uniwersytecie Poznańskim, w Państwowym
Instytucie Naukowym w Puławach i Bydgoszczy. W okresie tym
wyselekcjonowano kilka odmian (Lityński 1964, Mackiewicz
1955)

 Po wojnie prace badawczo-hodowlane z soją prowadził Dybowicz,

firma SWHN, Kaznowski, Mackiewicz, Tomaszewski i Lityński
(Lityński 1964). Wyselekcjonowane odmiany soi nie zostały
wdrożone do produkcji. Charakteryzowały się one długim okresem
wegetacji, średnim potencjałem plonowania i niską jego
stabilnością
Historia soi w Polsce

 Kompleksowe badania na rzecz hodowli i jej zapoczątkowanie w

latach 70-tych doprowadziło do wytworzenia odmian
charakteryzujących się odpowiednią wczesnością, plennych i
przystosowanych do zmechanizowanej uprawy. W Rejestrze było
siedem krajowych odmian soi, z których Aldana, Jutro, Progres i
Mazowia wyhodowane w IHAR oraz Nawiko, Gaj i Augusta
wyhodowane w AR Poznań

 Za całokształt tych prac zespół kierowany przez Profesora J.

Szyrmera z IHAR uzyskał w 1987 roku nagrodę Przewodniczącego
Komitetu ds. Nauki i Postępu Technicznego Rady Ministrów za
„Wyhodowanie i wprowadzenie do uprawy i spożycia polskich
odmian soi”
Najważniejsze zadania w hodowli soi w warunkach Polski

 tolerancja na długość dnia

 wczesność - okres wegetacji do 130 dni (OOO – grupa dojrzałości)
 tolerancja na niesprzyjające warunki środowiska (niskie
temperatury, braki wilgoci).
 wysoki potencjał plonowania i jego stabilność
 wysokość roślin i osadzenie I strąka – przystosowanie do zbioru
mechanicznego
 Plon nasion, wysokość roślin i długość okresu wegetacji odmian soi
1988-1991 wg COBORU
Plon nasion (dt/ha) Wysokość roślin (cm) Długość wegetacji (dni)
Lp. Odmiany 1991 1988-1991 1991 1989-1991 1991 1989-1991
Wzorzec 26,0 23,0 66 61 129 126

1 Polan 27,0 23,4 68 63 128 126

2 Progres 23,4 21,6 65 60 130 126
3 RAH 288 27,7 24,4 71 66 132 130
(Aldana)
Wzorzec: wszystkie odmiany badane w danym roku

Białko i tłuszcz w nasionach soi

1988-1991 wg COBORU

tłuszcz białko
40
zawartość w %

30

20

10

0
Wzorzec Polan Progres RAH 288
(Aldana)
Wysokie walory użytkowe polskich odmian soi hodowli IHAR zostały
potwierdzone w badaniach Bundessortenamt - rejestracja odmiany Jutro
1995 r oraz DEFRA - UK rejestracja odmiany Progres i Aldana w 2002
roku.

Odmiany krajowej hodowli w latach 2001-2010 w doświadczeniach

COBORU plonowały średnio na poziomie 25 - 32 dt/ha, co jak na soję
uprawianą w naszym klimacie jest bardzo dobrym wynikiem.

W warunkach produkcyjnych w rejonie południowo-wschodnim Polski

plony soi były niższe od uzyskiwanych w doświadczeniach COBORU.
Wahały się od 15 do 25 dt/ha, w zależności od rejonu i warunków
klimatycznych danego roku.

Pomimo istotnego postępu w hodowli odmian soi przystosowanych do

uprawy w warunkach Polski, gwarantujących dobry poziom plonowania,
opracowanych technologii i instrukcji uprawowych oraz wykorzystania
nasion do bezpośredniego spożycia i na pasze, nie miało to przełożenia
na rozszerzenie uprawy tego gatunku.
Czynniki hamujące rozwój uprawy soi w Polsce

 rosnący import śruty sojowej

 nowa roślina i błędy w uprawie
 niedostateczne przygotowanie gleby do siewu - słabe wschody
 brak zaprawiania nitraginą lub złe, nieskuteczne zaprawienie
 brak drugiej dawki azotu w przypadku słabego brodawkowania
 dopuszczenie do zachwaszczenia
 niedokładny zbiór kombajnem - zbyt duże straty przy zbiorze
 zbiór zbyt wilgotnych nasion
 mała reprodukcja kwalifikowanego materiału siewnego
 brak rynku zbytu na krajową soję
 niska opłacalność uprawy
Czynniki zewnętrzne sprzyjające rozwojowi uprawy soi
 utrzymująca się na rynkach światowych wysoka cena soi i śruty sojowej
 duża dynamika wzrostu importu soi przez Chiny
 zatwierdzenie w Unii Europejskiej programu tzw. „zazielenienia”, w
ramach którego można siać rośliny strączkowe w tym soję
 ocieplenie klimatu
 Zmiany warunków pogodowych okresów 10-letnich w miesiącach V-IX dla
Radzikowa na tle wielolecia

Suma temperatur Suma temperatur Suma opadów Wskaźnik

Lata V-IX efektywnych* V-IX hydrotermiczny
V-IX
1980 2 151 1 233 267 1,243
1990 2 386 1 468 261 1,094
2000 2 693 1 775 178 0,661
2010 2 603 1 685 492 1,892
2016 2 760 1 842 231 0,837
1955 - 1983 2 427 1 509 319 1,314
1955 - 2016 2 523 1 605 304 1,205
*uwzględnia temperaturę progową (6oC)
 Fazy fenologiczne i sumy temperatur efektywnych (0C) badanych genotypów soi.
Radzików 2016

Parametry Siew- Kwitnienie Wegetacja Sumy efektywnych temperatur*

kwit siew - kwit kwitnienie wegetacja

Średnia 43 29 113 466 408 1423

sd 2,0 16,1 6,6 27 49 89
CV % 4,7 20,7 5,8 5,9 11,9 6,2

* temperatura progowa 60C

Suma temperatur efektywnych (temp. progowa 6oC) za okres

wegetacji soi. Radzików 2016

Lissabone 1523
Abelina 1523
Merlin 1511
Mawka 1500
Madlen 1511
Augusta 1331
Annushka 1345
Progres 1300
Aldana 1375
LP2 1310

1150 1200 1250 1300 1350 1400 1450 1500 1550

 Średnia długość okresu wegetacji soi w
poszczególnych punktach doświadczeń

131e 132 f
140
125 d
122 c
130 119 b

Wegetacja dni
120 112 a

110
100

Poziom plonowania soi w poszczególnych

lokalizacjach w 2016 roku
44,0 d
50

plon dt/ha
40 29,5 bc 30,8 c 28,4 b
27,9 b
30 19,1 a
20
10
 Warunki hydrotermiczne w poszczególnych miejscowościach w okresie
od 01.05 do 15.09.2016 roku
Radzików Przebędowo Kawęczyn Strzelce Tarnów Przecław
Suma ciepła 2276 2494 2191 2424 2044 2461
Suma opadów 224,6 351,2* 195,9 187,6 175,4 326,3

Wskaźnik
hydrotermiczny 0,99 1,41 0,89 0,77 0,86 1,33
Sielianinowa
* 1/3 tj. 100 mm sumy opadów pochodziła z opadu 13 i 14 lipca
 Długość okresu wegetacji badanych odmian soi
/średnia z 6 lokalizacji/
f
ef
130 de
d d
128
126

wegetacja dni
124
122 c
ab ab ab
120 a
118
116
114
112

Plonowanie odmian soi w sezonie 2016

/ średnia z 6 lokalizacji/
c c
40 c
35 b
b

plon nasion dt/ha

30 a a a
a a
25
20
15
10
5
Z populacji mieszańcowych selekcjonujemy pojedynki soi o różnej wczesności
dojrzewania, wysokości i produktywności roślin. Celem tych prac jest wyprowadzanie
materiałów soi do rozmnożeń i dalszej oceny pod kątem wykorzystania do poszerzenia
zmienności genetycznej dla praktycznej hodowli w warunkach przyrodniczych Polski..
Czynniki wewnętrzne sprzyjające rozwojowi uprawy
Czynniki wewnętrzne sprzyjające rozwojowi uprawy
poszerzenie oferty odmianowej
- rozpoczęcie hodowli w Polsce przez firmy hodowlane
- wzrost zainteresowania zagranicznych firm hodowlanych
zwiększony areał produkcji kwalifikowanego materiału
siewnego
dopłaty do uprawy roślin strączkowych oraz dopłaty do
materiału siewnego
program zazielenienia, w ramach którego można siać rośliny
strączkowe w tym soję
pojawienie się w kraju podmiotów gospodarczych
skupujących soję
Krajowy Rejestr i odmiany w badaniach COBORU w 2016 roku

Odmiany soi wpisane do Krajowego Rejestru (2016)

Odmiana Kraj Hodowca
Aldana Polska Hodowla Roślin Strzelce Sp. z o.o.
Augusta Polska Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Mavka Polska AgroYoumis PL sp. z o.o.
Madlen Polska AgroYoumis PL sp. z o.o.
Abelina Austria Saatzucht Donau Ges.m.b.H. & CoKG
Aligator Francja Euralis Semences

Odmiany w badaniach
Nazwa Rok Zgłaszający Hodowca
hodowlana
Saatbau Polska sp. z o.o. Universität Hohenheim
SZD518 2016
Landessaatzuchtanstalt 720
SZD2049 2016 Saatbau Polska sp. z o.o. Saatzucht Donau Ges.m.b.H. & CoKG
CH22188 2016 Saaten-Union Polska sp. z o.o. Agroscope Changings-Wädenswil ACW
DS33S 2015 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o.
ESG141 2016 Euralis Nasiona sp. z o.o. Euralis Semences
GL2013206 2015 IGP Polska sp. z o.o. sp. k. Saatzucht Gleisdorf
68-3 2016 Hodowla Soi AgroYoumis Polska sp. z o.o. Hodowla Soi AgroYoumis Polska sp. z o.o.
148/14 2015 Hodowla Soi AgroYoumis Polska sp. z o.o. Hodowla Soi AgroYoumis Polska sp. z o.o.
SN 0062-19 2016 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Soya-North Co., Ltd.
CH20731 2015 Saatbau Polska sp. z o.o. Agroscope Changings-Wädenswil ACW
OAC 01-02 2014 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. University of Guelph
Saaten-Union Polska sp. z o.o. Norddeutsche Pflanzenzucht Hans-Georg
SOJ-133 2015
Lembke KG
OAC 07-03C 2016 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. University of Guelph
 Soja. Plon nasion odmian. Lata zbioru: 2016, 2015, 2014
COBORU 2016

Plon nasion Długość okresu

Lp. Odmiany (% wzorca) wegetacji
2016 2015 2014 2016 2015 2014
1 2 3
Wzorzec, dt/ha 31,8 20,1 30,9 132 123 140
1 Abelina św AT 114 (109) (112) 3 (6) (1)
2 Aldana w 82 93 96 -7 0 -5
3 Aligator bp FR 117 104 (121) 4 12 (7)
4 Augusta bw 86 89 87 -7 -2 -5
5 Madlen p 90 94 (99) 2 12 (5)
6 Mavka śp 97 108 104 1 10 6
z CCA
7 Protina FR 103 5
8 Sultana FR 110 6
Liczba doświadczeń 18 13 15 16 9 9

Kol. 1: bw – bardzo wczesna, w- wczesna, św – średniowczesna, śp – średniopóźna, p – późna, bp – bardzo późna,

wzorzec: 2016,2015 – średnia z odmian zarejestrowanych z wyłączeniem Augusty; 2014 – Aldana, Mavka; Kol. 2: ( ) – wyniki z
doświadczeń rejestrowych
 Powierzchnia kwalifikowanych plantacji nasiennych roślin strączkowych w
Polsce w latach 2014 - 2016
(PIORIN)
Lp. Gatunek Liczba plantacji Powierzchnia (ha)
2014 2015 2016 2014 2015 2016

1 Łubin wąskolist. 614 1080 892 3 686 6 924 4 945

2 Soja 258 525 177 2 048 4 074 1 717
3 Groch siewny 372 778 560 1 993 4 984 3 544
4 Łubin żółty 403 519 347 1 914 3 035 1 941
5 Bobik 103 224 102 905 2 095 754
6 Wyka siewna 180 332 361 728 1 554 2 059
7 Łubin biały 5 12 2 17 70 8
8 Wyka kosmata 1 20 29 1 5 155

2013 reprodukowano 7 odmian: 97 plantacji łączny areał 597 ha /180 ha odmiany z KR /

2014 reprodukowano 13 odmian: 258 plantacji łączny areał 2048 ha /755 ha odmiany z KR/
2015 reprodukowano 18 odmian: 525 plantacji łączny areał 4073 ha /1520 ha odmiany z KR/
2016 reprodukowano 19 odmian: 177 plantacji łączny areał 1717 ha /599 ha odmiany z KR/
Korzyści wynikające z uprawy soi

 Wzbogacenie płodozmianu
 Produkcja białka i tłuszczu na własnym polu
 Bardzo dobre oddziaływanie na rośliny następcze
 Poprawa fizycznej i biologicznej struktury gleby
 Zwiększa zawartość próchnicy, dostarcza do gleby około 100 kg
N/ha
 Nie wymaga intensywnej ochrony i wysokiego nawożenia azotem
 Uprawa i zbiór możliwy bez specjalistycznego sprzętu
 Niskie koszty produkcji polowej
 Elementy agrotechniki
Wymagania glebowe
średniozwięzła o dobrej strukturze I - IV b
nie można na glebach
• ciężkich
• zlewnych
• kwaśnych - ph < 5.5
• piaszczystych
• po oborniku

Stanowisko
• po zbożach
• po rzepaku
• po soi

Przygotowanie gleby
• dobrze spulchniona przed siewem
• pole dobrze wyrównane
• głebokość siewu 4 cm
 Elementy agrotechniki

Siew

• III dekada kwietnia

• wysiew 120-150 kg/ha
• rozstawa rzędów 12,5 - 40cm
• obsada roślin 60 - 80 m2
 Elementy agrotechniki
Walka z chwastami – herbicydy

Herbicydy do zwalczania chwastów dwuliściennych:

 Sencor Liquid 600 SC (metrybuzyna)
 Boxer 800 EC (prosulfokarb)
 Afalon Dyspersyjny 450 SC (linuron).
 Stomp Aqua 455 CS (pendimetalina).
 Corum 502,4 SL (bentazon, imazamoks)
 Plateen 41,5 WG (flufenacet, metrybuzyna)
 Proman 500 SC (metobromuron)

Herbicydy do zwalczania chwastów jednoliściennych:

 Dual Gold 960 EC (metolachlor-S)
 Focus Ultra 100 EC (cykloksydym)
 Fusilade Forte 150 EC (fluazyfop-P butylu)
 Trivko (fluazyfop-P butylu).
 Elementy agrotechniki

Insektycydy do stosowania w soi

 Kobe 20 SP
 Lanmos 20 SP
 Mospilan 20 SP
 Sekil 20 SP

Wszystkie oparte na tej samej substancji czynnej: acetamipryd

Dotychczas nie prowadzono zwalczania szkodników ze względu na ich małe

liczebnie występowanie.
Potencjalne szkodniki to głównie kłująco-ssące oraz żerujące na liściach tj.
gąsienice rusałki osetnik, wieczernica szczawiówka, przędziorek chmielowiec,
zmiennik lucernowiec
 Elementy agrotechniki

Nawożenie
 P2O5 50-70 kg/ha
 K2O 80-100 kg/ha
 N 30-60 kg/ha /dawka dzielona/

W przypadku słabego brodawkowania

nawożenie azotowe jest niezbędne do
wydania dobrego plonu
 Elementy agrotechniki
Zaprawianie nasion bakteriami brodawkowymi
(Bradyrhizobium japonicum)

 Bezpośrednio przed siewem

 Dobre wymieszanie (w zaprawiarce, betoniarce)

Na wielu polach obserwuje się brak brodawkowania

 Elementy agrotechniki
Dojrzewanie, zbiór i przechowywanie nasion soi
Dojrzewanie
 I dekada września odmiany wczesne
 III dekada września odmiany późne
 zrzuca liście
 nasiona dzwonią w strąkach

Zbiór
 jednofazowy kombajnem
 wilgotność 14 – 16%
 przechowywanie 10-12 %
Perspektywy rozszerzenia areału uprawy soi w Polsce

 Soja staje się rośliną konkurencyjną ekonomicznie w stosunku do

innych upraw polowych uwzględniając dopłaty

 Rozszerzono prace hodowlano-badawcze nad soją w IHAR-PIB,

Hodowli Roślin Strzelce, na Uniwersytecie Przyrodniczym Poznaniu.
Hodowlę soi rozpoczęła Danko Hodowla Roślin

 Powstały dwa Konsorcja naukowo-badawcze poznańskie i krakowskie,

mające na celu ocenę odmian, badań z zakresu agrotechniki i
wykorzystaniu soi w żywieniu człowieka i zwierząt

 Rozpropagowanie idei uprawy soi w Polsce w ostatnich latach z

dobrym skutkiem prowadzi SDOO w Głubczycach, wspólnie z Top
Farms Głubczyce wspomagane akcjami marketingowymi hodowców
zagranicznych firm Saatbau Polska czy AgroYoumis PL.
Perspektywy rozszerzenia areału uprawy soi w Polsce

 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w styczniu 2014 roku podpisał

deklarację „Soja Naddunajska”, której celem jest zapewnienie w
Europie zaopatrzenia w białko wysokiej jakości w związku z popytem
konsumenckim na produkty żywnościowe oparte na soi
niemodyfikowanej genetycznie.

 Tworzy się rynek przetwórstwa soi w Polsce. Aktualnie przerób soi

prowadzi zakład przetwórczy – Bodaczowice/ Glencore oraz kilka
małych ekstruderów w firmach paszowych. W perspektywie firma
Agrolok z Golubia-Dobrzynia – przetwórstwo nasion soi i innych
strączkowych – ponad 100 000 t/r czy w środkowej i południowej Polsce
między innymi Cedrob, Solar Corn.

 Realizacja podjętych działań oraz ocieplenie klimatu wpłynie na

rozszerzenie i upowszechnienie soi w rolniczym krajobrazie Polski.
Dziękuję za uwagę