BÀI GiẢNG DUNG SAI

CHƯƠNG I
CÁC KHÁI NiỆM CƠ
BẢN VỀ DUNG SAI LẮP
GHÉP
 DUNG SAI vaø LAÉP GHEÙP

Ngöôøi thieát keá döïa treân yeâu caàu kyõ thuaät,

ñaëc tính laøm vieäc,… ñeå thieát keá neân chi tieát. Kích
thöôùc ghi treân baûn veõ thieát keá ñoù laø kích thöôùc
danh nghóa.
Caùc chi tieát sau khi gia coâng coù kích thöôùc
(kích thöôùc thöïc) khoâng hoaøn toaøn gioáng kích
thöôùc danh nghóa. Noù dao ñoäng quanh giaù trò
kích thöôùc danh nghóa.
 DUNG SAI vaø LAÉP GHEÙP

➢ Kích thöôùc danh nghóa: d N , DN

➢ Kích thöôùc thöïc: dr , Dr
➢ Sai leäch giôùi haïn treân es , ES
➢ Sai leäch giôùi haïn döôùi ei , EI
➢ Dung sai kích thöôùc T
➢ Mieàn dung sai Xaùc ñònh theo tieâu chuaån ISO
➢ Sai leäch cô baûn Xaùc ñònh theo mieàn dung sai vaø CCX
 DUNG SAI vaø LAÉP GHEÙP

➢ Dung sai tieâu chuaån (IT ): laø dung sai

thuoäc heä thoáng tieâu chuaån ISO veà
dung sai vaø laép gheùp.

➢ Caáp dung sai tieâu chuaån: (CCX: Caáp

chính xaùc) laø taäp hôïp caùc dung sai
töông öùng vôùi möùc ñoä chính xaùc nhö
nhau ñoái vôùi taát caû caùc kích thöôùc
danh nghóa.
 1. Kích thöôùc, sai leäch vaø dung sai

1.1 Kích thöôùc

a. Kích thöôùc danh nghóa
Laø kích thöôùc maø döïa vaøo chöùc naêng chi tieát, tính toùan xaùc ñònh
sau ñoù choïn cho ñuùng vôùi vò trí gaàn nhaát cuûa kích thuôùc tieâu chuaån.

b. Kích thöôùc thöïc

Laø kích thöôùc ño tröïc tieáp treân chi tieát baèng nhöõng duïng cuï ño
vaø phöông phaùp ño chính xaùc nhaát maø kyõ thuaät ño coù theå ñaït ñöôïc.
(Kyù hieäu dr )

c. Kích thöôùc giôùi haïn

Laø kích thöôùc coù giaù trò ñöôïc khoáng cheá trong moät phaïm vi kích
thöôùc nhaát ñònh. (Giôùi haïn 1 phía hoaëc 2 phía ñoàng thôøi).
(dmin ≤ dr ≤ dmax)
 1. Kích thöôùc, sai leäch vaø dung sai

1.2 Sai leäch kích thöôùc vaø dung sai

➢ Sai leäch kích thöôùc: laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc giôùi
haïn vaø kích thöôùc danh nghóa: (dn , Dn)
- Sai leäch giôùi haïn treân: laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc giôùi haïn
lôùn nhaát vaø kích thöôùc danh nghóa: (es , Es)
- Sai leäch giôùi haïn döôùi: laø hieäu ñaïi soá giöõa kích thöôùc giôùi haïn
beù nhaát vaø kích thöôùc danh nghóa: (ei , Ei)
Kích thöôùc cô baûn
(ñöôøng khoâng)
 1. Kích thöôùc, sai leäch vaø dung sai

1.2 Sai leäch kích thöôùc vaø dung sai

➢ Dung sai kích thöôùc (T )
Laø hieäu giöõa kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát vaø nhoû nhaát hoaëc hieäu giöõa
sai leäch giôùi haïn treân vaø sai leäch giôùi haïn döôùi.
Ví duï:

Kích thöôùc cô baûn

 1. Kích thöôùc, sai leäch vaø dung sai

VD: Kích thöôùc giôùi haïn

 2. Caùc daïng laép gheùp

2.1 Laép gheùp

Nhöõng beà maët hay kích thöôùc maø döïa vaøo ñoù duøng ñeå laép
caùc chi tieát laïi vôùi nhau thì goïi laø beà maët laép gheùp hoaëc kích
thöôùc laép gheùp. (Moät laép gheùp bao giôø cuõng coù chung 1 kích
thöôùc danh nghóa)
 2. Caùc daïng laép gheùp

2.2 Laép gheùp (Loûng / Chaët / Trung Gian)

LaéppLaé
Laé trung
chaë ggian
p tloû:nTrong : laé
Trong
: Trong p laé
gheùp laé pnaøgheù
pgheù py naøpynaø
kích y khoaû
kích
thöôùthöôùncg bao
c bao dunglôù
nhoû sai
hôn kíchkích
n hôn
kích
thöôùthöôù
thöôù cc bòkích
bò thöôù
cbao. bao.c bao vaø bò bao boá trí xen laãn nhau.
 2. Caùc daïng laép gheùp

Moái gheùp loûng Moái gheùp chaët Moái gheùp trung gian
 3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp

Tieâu chuaån ISO qui ñònh 20 CCX

(Caáp dung sai tieâu chuaån): (IT0, IT01, IT1,…,IT18):

 IT1 – IT4: Kích thöôùc yeâu caàu ñoä chính xaùc cao nhö
duïng cuï ño.

 IT5 – IT6: Duøng trong cô khí chính xaùc.

 IT7 – IT8: Duøng trong gia coâng cô khí thoâng thöôøng.

 IT9 – IT11: Duøng trong gia coâng cô khí coù chi tieát lôùn vaø
khoâng ñoøi hoûi chính xaùc.

 IT12 – IT16: Duøng trong gia coâng thoâ hoaëc cheá taïo phoâi .
 3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp

Qui ñònh veà dung sai

Treân cô sôû thoáng keâ thöïc nghieäm, ngöôøi ta laäp ñöôïc moái quan
heä giöõa kích thöôùc vaø sai soá gia coâng (trong phaïm vi kích thöôùc töø
1 – 500 mm laø phaïm vi saûn xuaát haøng loaït):

T = a. ( 0, 001.d + 0, 45.d 1/ 3 ) = a.i

Trong thöïc teá, cuøng moät kích thöôùc danh nghóa nhöng ñieàu
kieän laøm vieäc khaùc nhau → caàn coù moät dung sai khaùc nhau. (→ giaù
trò a thay ñoåi).
 3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp
Cuøng 1 kích thöôùc danh nghóa nhöng ñoái vôùi caùc CCX
khaùc nhau thì dung sai seõ khaùc nhau moät heä soá “a”. Giaù trò
“a” bieåu thò möùc ñoä chính xaùc gaàn vôùi giaù trò kích danh
nghĩa, neáu “a” caøng nhoû.

Ví duï: Cheá taïo truïc I, truïc II coù:

d1=65mm vôùi Td1=20 m;

d2=24mm vôùi Td2= 9 m
1

IT = a.i i = 0,001.d + 0,45.d 3 : khi d trong phaïm vi 1  500mm

i = 0,004.d + 2,1 : khi d trong phaïm vi 500  3150mm
Td1 20
a1 = = = 10, 67
i1 0, 001.65 + 0, 45. 65
3

Td2 9
a2 = = = 6,8
i2 0, 001.24 + 0, 45. 24
3

a1  a2 Trục 1 cheá taïo keùm chính xaùc hôn truïc 2

3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp
3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp
 3. Bieåu dieãn sô ñoà dung sai laép gheùp

➢ Mieàn dung sai: laø mieàn naèm giöõa 2 ñöôøng bieåu dieãn kích thöôùc lôùn nhaát vaø
nhoû nhaát. Ñöôïc xaùc ñònh baèng trò soá dung sai vaø vò trí töông ñoái cuûa noù so
vôùi ñöôøng 0 (hay kích thöôùc danh nghóa).
 CHƯƠNG II
HỆ THỐNG DUNG SAI LẮP
GHÉP BỀ MẶT TRƠN
Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

EI = 0

es = 0
 4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

Heä thoáng truïc: Moái laép ñöôïc thöïc

hieän baèng caùch gheùp caùc loã coù kích
thöôùc khaùc nhau vôùi truïc cô sôû.
Truïc cô sôû coù sai leäch cô baûn kieåu h
(sai leäch giôùi haïn treân baèng 0). Töùc
dmax = dN

Heä thoáng loã: Moái laép ñöôïc thöïc hieän

baèng caùch gheùp caùc truïc coù kích thöôùc
khaùc nhau vôùi loã cô sôû.
Loã cô sôû coù sai leäch cô baûn kieåu H (sai
leäch giôùi haïn döôùi baèng 0). Töùc dmin = dN
4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
 4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

Muïc ñích vieäc qui chuaån moät soá thoâng soá chöùc naêng vaø mieàn
dung sai nhaèm:

➢ Giaûm soá löôïng duïng cuï gia coâng, duïng cuï ño, döôõng ño, v.v…
veà kích côõ.

➢ Gia taêng tính naêng phuø hôïp trong laép raùp cuûa chi tieát (deã duøng
chung ➔ Tính laép laãn). Deã daøng tieâu chuaån hoùa trong phaïm vi
quoác gia vaø quoác teá.

➢ Giaûm thôøi gian cheát khi maùy khi saûn xuaát do chi tieát bò hö hoûng
(chuaån hoùa phuï tuøng thay theá).

➢ Chuyeân moân hoùa ñeå taêng chaát löôïng, giaûm giaù thaønh.
 4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

➢ Döïa treân hai heä thoáng

laép (loã vaø truïc) ta cuõng
coù caùc kieåu laép loûng, laép
chaët vaø laép trung gian:

Caùc moái laép töø

a → h (A → H) laø laép loûng
Caùc moái laép töø
p → z (P → Z) laø laép chaët
Caùc moái laép: js, k, m,
n (Js, K, M, N) laø laép
trung gian.
4. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
. Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn
 Heä thoáng dung sai laép gheùp beà maët trôn

Kyù hieäu: Sai leäch &ø Laép gheùp treân baûn veõ
Moái laép theo heä
thoáng Loã
 CHƯƠNGIII

DUNG SAI HÌNH

DẠNG,VỊ TRÍ
VÀ NHÁM BỀ MẶT
3.1-DUNG SAI HÌNH DẠNG VÀ VỊ TRÍ BỀ MẶT
 CHƯƠNGIV
DUNG SAI KICH THƯỚC VÀ
LẮP GHÉP CÁC MỐI GHÉP
THÔNG DỤNG
 CHƯƠNGV
CHUỖI KÍCH THƯỚC
 CHƯƠNG VI
PHẦN ĐO LƯỜNG