Transformacja Laplace’a

1. Kim był Laplace

EN: https://en.wikipedia.org/wiki/Pierre-Simon_Laplace
PL: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pierre_Simon_de_Laplace

2. Transformacja Laplace i jej własności

a) funkcja, operator, transformata

Funkcja – przypisujemy wartość dla pewnego argumentu 𝑦 = 𝑓(𝑥).

−𝑐𝑡
Przykłady: 𝑦 = 𝑠𝑖𝑛𝑥, 𝑦 = 4𝑥 2 , 𝑦 = 𝑎𝑒 −𝑏𝑒 (funkcja Gompertz’a - zastosowanie takiej funkcji
jest spotykane przy modelowaniu liczby zakażeń wirusem SARS-CoV-2 – polecam poniższy link
https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.12.20034595v1.full.pdf)

Operacja – przypisujemy jednej funkcji inną funkcję, ale w obrębie tej samej dziedziny np. liczb
rzeczywistych

Przykłady: pochodna funkcji 𝑦 = 𝑓’(𝑥) jak 𝑥 2 → 2𝑥, całka, gradient, dywergencja, rotacja
funkcji

Transformacja – przypisujemy jednej funkcji inną funkcję ale zmienia się również dziedzina

Przykłady: Transformacja Fouriera, Hough’a czy Laplace’a

b) definicja

∞
𝐹(𝑠) = ℒ{𝑓(𝑡)} = ∫ 𝑒 −𝑠𝑡 𝑓(𝑡)𝑑𝑡
0

Innymi słowy – pewnej funkcji 𝑓(𝑡), tzw. oryginałowi, przypisujemy inną funkcję 𝐹(𝑠),
transformatę zgodnie z powyższą całką. Argument 𝑡 (w domyśle czas) ma dziedzinę ℝ+ ,
czyli < 0, ∞), natomiast argument 𝑠 ma dziedzinę ℤ (po angielsku oznaczana jako ℂ – od słowa
complex)

c) własności

Transformata Laplace jest transformatą liniową, czyli:

ℒ{𝑐 ∙ 𝑓(𝑡)} = 𝑐 ∙ ℒ{𝑓(𝑡)},
ℒ{𝑔(𝑡) ± 𝑓(𝑡)} = ℒ{𝑓(𝑡)} ± ℒ{𝑔(𝑡)},

Najważniejszą własnością transformaty uwidacznia się przy transformacji pochodnej

funkcji. Dla uproszczenia transformatę funkcji ℒ{𝑦(𝑡)} będziemy oznaczali wielką literą 𝑌,
w domyśle 𝑌(𝑠). Transformata pierwszej i drugiej pochodnej funkcji przyjmują postać
(wyprowadzenie – link):
ℒ{𝑦′(𝑡)} = 𝑠 ∙ 𝑌 − 𝑦(0),
ℒ{𝑦′′(𝑡)} = 𝑠 2 ∙ 𝑌 − 𝑠 ∙ 𝑦(0) − 𝑦 ′ (0),
 gdzie
𝑦(0) oraz 𝑦’(0) są warunkami początkowymi – wartościami funkcji w czasie równym zero.

3. Zastosowanie w rozwiązywaniu równań różniczkowych

a) Rozwiązać równanie różniczkowe postaci:

𝑦" − 10𝑦′ + 9𝑦 = 5𝑡, 𝑦(0) = −1 oraz 𝑦’(0) = 2

Rozwiązanie zaczynamy od obustronnej transformacji lewej i prawej strony równania

różniczkowego
ℒ{𝑦" − 10𝑦′ + 9𝑦} = ℒ{5𝑡}.

Rozbijamy lewą i prawą stronę równania stosując własności transformaty

ℒ{𝑦"} − 10ℒ{𝑦 ′ } + 9ℒ{𝑦 ′ } = 5ℒ{𝑡}.

Rozpisujemy transformaty pierwszej i drugiej pochodnej dla lewej strony. Dla prawej
strony szukamy Transformaty funkcji 𝑦 = 𝑡 w tablicach transformat (sprawdź prezentację
z wykładów – slajd 16)

1
𝑠 2 ∙ 𝑌 − 𝑠 ∙ 𝑦(0) − 𝑦 ′ (0) − 10{𝑠 ∙ 𝑌 − 𝑦(0)} + 9𝑌 = 5 .
𝑠2

Podstawiając wartości początkowe dostajemy

5
𝑠 2 𝑌 + 𝑠 − 2 − 10𝑠𝑌 − 10 + 9𝑌 = .
𝑠2

Po uporządkowaniu równanie przybiera postać

5
𝑌(𝑠 2 − 10𝑠 + 9) + 𝑠 − 12 = ,
𝑠2

i dalej po przerzuceniu wyrazów wolnych

5
𝑌(𝑠 2 − 10𝑠 + 9) = − 𝑠 + 12,
𝑠2

Szukamy Oryginału – funkcji 𝑦. Musimy najpierw znaleźć transformatę 𝑌. Do tego celu

możemy podzielić lewą i prawą stronę równania przez trójmian 𝑠 2 − 10𝑠 + 9, ale przed
podzieleniem warto by znaleźć pierwiastki tego trójmianu 𝑠1 i 𝑠2 . Zatem przyrównuję ten
trójmian do zera i otrzymuje równanie kwadratowe
𝑠 2 − 10𝑠 + 9 = 0
∆= 100 − 36 = 64 = 82
10−8 10+8
𝑠1 = 2
= 1 a 𝑠2 = 2
=9
Znając pierwiastki 𝑠1 i 𝑠2 możemy zapisać prawą stronę równania w postaci iloczynowej, a
prawą stronę sprowadzamy do wspólnego mianownika
5 − 𝑠 3 + 12𝑠 2
𝑌(𝑠 − 1)(𝑠 − 9) = .
𝑠2

Dzielimy obydwie strony równania przez iloczyn (𝑠 − 1)(𝑠 − 9) i dostajemy

5 − 𝑠 3 + 12𝑠 2
𝑌= 2 .
𝑠 (𝑠 − 1)(𝑠 − 9)

Miejsca zerowe mianownika będziemy oznaczać biegunami. W tym przypadku mamy trzy
bieguny 𝑠 = 0, 𝑠 = 1 i 𝑠 = 9, przy czym biegun 𝑠 = 0 jest biegunem podwójnym.

Żeby znaleźć oryginał 𝑦 musimy uprościć transformatę. Możemy to zrobić korzystać ze

znanej Państwu teorii ułamków prostych. Dla przypomnienia proszę się zapoznać z link1,
link2, link3. Zatem rozpisujemy transformatę 𝑌 na ułamki proste:
5 − 𝑠 3 + 12𝑠 2 𝐴 𝐵 𝐶 𝐷
𝑌= 2 = + 2+ + .
𝑠 (𝑠 − 1)(𝑠 − 9) 𝑠 𝑠 𝑠−1 𝑠−9

Współczynniki 𝐴, 𝐵, 𝐶 oraz 𝐷 wyznaczymy sprowadzając te cztery ułamki do wspólnego

mianownika i porównując poszczególne współczynniki stojące przy danych potęgach
zmiennej 𝑠.

𝐴 𝐵 𝐶 𝐷
+ 2+ + =
𝑠 𝑠 𝑠−1 𝑠−9
𝐴𝑠(𝑠 − 1)(𝑠 − 9) + 𝐵(𝑠 − 1)(𝑠 − 9) + 𝐶𝑠 2 (𝑠 − 9) + 𝐷𝑠 2 (𝑠 − 1)
= =
𝑠 2 (𝑠 − 1)(𝑠 − 9)
𝐴𝑠 3 − 10𝐴𝑠 2 + 9𝐴𝑠 + 𝐵𝑠 2 − 10𝐵𝑠 + 9𝐵 + 𝐶𝑠 3 − 9𝐶𝑠 2 + 𝐷𝑠 3 − 𝐷𝑠 2
= =
𝑠 2 (𝑠 − 1)(𝑠 − 9)
𝑠 3 (𝐴 + 𝐶 + 𝐷) + 𝑠 2 (−10𝐴 + 𝐵 − 9𝐶 − 𝐷) + 𝑠(9𝐴 − 10𝐵) + 9𝐵
= .
𝑠 2 (𝑠 − 1)(𝑠 − 9)

Zatem porównujemy współczynniki stojące przy tych samych potęgach:

𝑠 3 : 𝐴 + 𝐶 + 𝐷 = −1
𝑠 2 : −10𝐴 + 𝐵 − 9𝐶 − 𝐷 = 12
𝑠: 9𝐴 − 10𝐵 = 0 (przyjmujemy wartość zero bowiem nie ma wyrażenia 𝑠 w ułamku
1: 9𝐵 = 5,

otrzymując układ równań, gdzie niewiadomymi są 𝐴, 𝐵, 𝐶 oraz 𝐷

𝐴 + 𝐶 + 𝐷 = −1
{ −10𝐴 + 𝐵 − 9𝐶 − 𝐷 = 12,
9𝐴 − 10𝐵 = 0
9𝐵 = 5
50 5 31
którego rozwiązaniem jest czwórka liczba 𝐴 = , 𝐵 = , 𝐶 = −2 oraz 𝐷 = .
81 9 81

Podstawiamy rozwiązanie do ułamków prostych otrzymując

50 5 31
𝐴 𝐵 𝐶 𝐷 81 9 2
𝑌= + 2+ + = + 2− + 81 .
𝑠 𝑠 𝑠−1 𝑠−9 𝑠 𝑠 𝑠−1 𝑠−9
 Funkcję 𝑦 znajdujemy stosując transformację odwrotną ℒ −1 . Sprowadza się to do
przeszukania tabeli transformat Laplace, ale tym razem szukając oryginału dla danej
transformaty. W naszym przypadku
50 5 31
81 9 2
𝑦 = ℒ −1 {𝑌} = ℒ −1 { + 2− + 81 } =
𝑠 𝑠 𝑠−1 𝑠−9
50 −1 1 5 1 1 31 1
= ℒ { } + ℒ −1 { 2 } − 2ℒ −1 { } + ℒ −1 { }.
81 𝑠 9 𝑠 𝑠−1 81 𝑠−9

Korzystając z tablicy otrzymujemy w końcu oryginał

50 5 31
𝑦 = 𝑦(𝑡) = 1(𝑡) + 𝑡 2 − 2𝑒 𝑡 + 𝑒 9𝑡
81 9 81

b) Zadania dla studentów:

a. Rozwiązać równania postaci

I. 𝑦 ′ − 𝑦 = 𝑐𝑜𝑠(𝑡) oraz 𝑦(0) = 1,

II. 𝑦" + 4𝑦′ + 4𝑦 = 𝑒 𝑡 oraz 𝑦(0) = 1, 𝑦 ′ (0) = 2
III. 2𝑦" + 3𝑦′ − 2𝑦 = 𝑡𝑒 −2𝑡 oraz 𝑦(0) = 0, 𝑦 ′ (0) = −2
IV. 𝑦" − 6𝑦′ − 15𝑦 = 2𝑠𝑖𝑛(3𝑡) oraz 𝑦(0) = −1, 𝑦 ′ (0) = −4

b. Czym różni się metoda rozwiązywania równań różniczkowych za pomocą

transformacji Laplace niż metoda przez podstawienie (metoda z I roku studiów na
przedmiocie Matematyka – 2 semestr)? Jak wygląda ujęcie warunków brzegowych
w każdej z tych metod?