HÜCRE BÖLÜNMESİ

Hücre Bölünmesinin Nedenleri

Bulunduğu ortamla sürekli madde alış verişi yapan hücrelerde hem sitoplazma (Hacim) hemde hücre
zarı (Yüzey) artış gösterir. Bunun sonucunda,
1- Yüzey (r2) / hacim (r3) oranının küçülmesi
2- Çekirdeğin hücreyi yönetmekte zorlanması
3- Hücre zarındaki madde alış verişinin yetersiz kalması
4- Hormonların ve çeşitli enzimlerin etkisi ile hücre bölünmek zorunda kalır
Yüzey hacim oranı bozulursa,
- Madde alışverişi
- Atıkların hücreden uzaklaştırılması
- Gaz alışverişi
- İletişim bozulur ve hücre ölümle karşılaşır. Hücre ölmemek için bölünme emri verilir. (DNA kendini eşler)

HÜCRE DÖNGÜSÜ

Bir hücrenin yaşam süresine denir. Bir hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden
diğer bir hücre bölünmesine kadar geçen süreye denir.
-2 evreden oluşur.

a- İnterfaz Evresi
- Hazırlık evresidir.
- 2 mitotik evre arasındaki evredir.
- Bir hücre bölünmesinin sonundan diğer bir hücre bölünmesinin başlangıcına kadar geçen evredir.
- Bu evrede hücre önce büyümeye başlar.
- 3 evreden oluşur.
1- G1 Evresi
- Hücrenin belli bir büyüklüğe eriştiği evredir. Bu evrede,
- Organel sayısıartar
- Sitoplazma miktarı artar
- RNA sentezi artar
- Protein sentezi artar
- Enzim sentezi artar
- ATP sentezi hızlanır
*Metbolizmanın en hızlı olduğu evredir.
2- S Evresi
- DNA’ın kendini eşlediği evre. (Her kromozom 2 kromatitli hale geçer)
- Varsa sentrozom eşlenir.
3- G2 Evresi
- Bölünmeye hazırlığın yapıldığı evredir.
- ATP ve protein sentezi devam eder.
NOT:
1- Bazı hücreler G1 evresinden sonra G0 denilen durgun bir evreye girer ve hiç bölünmezler.( DNA kendini
eşlemediği için ) Örn. Sinir hücresi, Kas hücreleri, Retian ve Kan hücreleri.
2- Bazı hücrelerde G1 ve G2 evreleri yoktur. Sadece S evresi ve bölünme evresi vardır. Sürekli bölünürler. Örn.
Embriyonik hücreler.
3- Bazı hücreler ise yaralanma veya ölüm sonucu G0 evresinden çıkıp tekrar bölünmeye devam ederler. Örn.
Karaciğer hücresi
4- İnterfaz evresi boyunca hücre büyümeye devam eder.

b- Bölünme Evresi (Mitotik Evresi)

- 2 evreden oluşur
1- Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez)
- Profaz
- Metafaz
- Anafaz
- Telofaz
2- Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez)

HÜCRE BÖLÜNMELERİ

2’ye ayrılır.
1. dönem 1. sınav çıkacak olan yer burası
1- Mitoz Bölünme
2- Mayoz Bölünme

A-MİTOZ BÖLÜNME
1- İnterfaz Evresi:
Hücrenin büyüdüğü ve bölünmeye hazırlandığı evredir. G 1, S ve G2 evresinden oluşur.
2- Bölünme Evresi:
A- Çekirdek Bölünmesi
a-Profaz Evresi
- Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur
- Sentrozomlar zıt kutuplara çekilerek iğ ipliklerini oluşturur
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.
- Oluşan iğ iplikleri kromozomların sentromer bölgesindeki kinetokor proteinlerine bağlanır.
*Bitki hücrelerinde iğ ipliklerini sitoplazmadaki mikrotübül proteinleri oluşturur.
 b-Metafaz Evresi
- Kromozomlar sentromer bölgelerindeki kinetokor proteinleri ile iğ ipliklerine bağlanrak hücrenin
ekvator düzleminde tek sıra halinde yan yana dizilirler
- Kromozomların en net görüldüğü evredir
- Karyotip oluşturulur.
Karyotip: Kromozomların uzunluk, bant özellikleri ve sentromer konumlarına göre dizilmelerine
denir.

c-Anafaz Evresi
- Sentromerler yarılır ve ikiye ayrılır.
- İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir. (Böylece
birbirinin tıpa tıp aynısı 2 hücre oluşur)
- Kardeş kromatitlere bu evreden itibaren kardeş kromozom denir.(Hücrenin kromozom sayısı 2
katına çıkar)
- Kinetokorlara bağlı olmayan serbest iğ iplikleri boyuna uzayarak hücrenin boyuna uzamasına
neden olur.(Kromozomların hareketine yardımcı olur)

d-Telofaz Evresi
- İğ iplikleri eriyerek kaybolur
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
- Kromozomlar incelip uzayarak kromatin iğliklerine dönüşür

B- Sitoplazma Bölünmesi
- Bitki ve hayvan hücresinde farklıdır.
a-Hayvan hücresinde sitoplazma bölünmesi
- Boğumlanma ile olur
- Boğumlanma aktin proteinlerinin oluş
b-Bitki hücresinde sitoplazma bölünmesi
- Ara lamel (Hücre plağı) ile olur.
- Ara lamel golgiden kopan kesecikler
 turduğu mikroflamentlerce oluşturulur. tarafından oluşturulur.
- Dıştan içe doğru olur. - İçten dışa doğru olur.
- Anafaz evresiyle birlikte başlar - Telofaz evresiyle birlikte başlar.

NOT: Çekirdek bölünmesinden sonra sitoplazma bölünmesi gerçekleşmez ise buna Endomitoz denir. Endomitoz
ile çok çekirdekli hücreler oluşur.
Örn: Bitkilerde polen oluşumu, embriyo kesesi, paramesyum hücresi

Mitoz Bölünmenin Özellikleri

1- Genellikle vücut hücrelerinde görülür bu yüzden somatik hücre bölünmeside denir.
2- Her türlü krromozom sayısına sahip hücrelerde görülür. (n, 2n,3n, 2n+1, 2n-1)
3- Bir çekirdek bir sitoplazma bölünmesinden oluşur.
4- Mitoz bölünme ile bir hücreden 2 yeni hücre oluşur.

n 2n

n n 2n 2n

5- Oluşan hücreler birbirinin ve ana hücrenin aynısıdır.

6- Kalıtsal çeşitlilik yoktur.
7- Kalıtsal çeşitlilik sadece mutasyon ile oluşabilir.
8- Kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar
9- Kromozomların niteliği ve niceliği aynı kalır.
10- Mitoz bölünme bir hücreli canlılarda eşeysiz üremeyi sağlar
11- Mitoz bölünme çok hücreli canlılrda,
- Büyüme
- Gelişme
- Yıpranan dokuların onarılmasını
- Rejenerasyonu
- Bazı canlılrda gamet oluşumunu (Erkek arı)
- Eşeysiz üremeyi sağlar
NOT: Mitoz sonucu oluşan hücre sayısı : 2n ile hesaplanır. (n bölünme sayısı)

Mitoz bölünmede DNA miktarındaki değişim Mitoz bölünmede kromozom miktarındaki değişim

Genel Olarak Mitoz Bölünmede

Bitki ve Hayvan Hücrelerinde Mitoz Bölünmenin Farkı

1- Sentrozom eşlenmesi. Hayvan hücrelerinde sentrozom eşlenirken bitki hücrelerinde sentrozom yoktur.
2- İğ ipliklerinin oluşumu. Hayvan hücrelerinde iğ ipliklerini sentrozom oluştururken, bitki hücrelerinde
sitoplazmadaki mikrotübül proteinleri oluşturur.
3- Sitoplazma bölünmesi. Hayvan hücreleri boğumlanarak bitki hücreleri ara lamel oluşturarak sitoplazma
bölünmesi yaparlar.

Amitoz Bölünme
- Çekirdek zarı erimedem ve çekirdek bölünmesinin evreleri gerçekleşmeden meydana gelen bölünmeye
denir.
- DNA eşlenir, çekirdek uzayarak ikiye bölünür.
- Daha sonra sitoplazma bölünür.
- İğ iplikleri görev almaz.
Örn: Amip, öğlena , paramesyumda, maya mantar hücrelerinde görülür.
 HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ

- Hücre döngüsünde bir hücrenin yaşam sürecini ve bu süreçteki tüm işlevleri genler kontrol eder.
- Hücre döngüsünün farklı evreleri arasında düzeni sağlayan 3 tane kontrol noktası vardır. Bunlar
- G1
- G2
- M kontrol nokataları
- Bu kontrol noktalarından dur ve devam et sinyalleri verilir. Dur ve devam et sinyalleri hücreden salgılanan
özel proteinlerce oluşturlur. Bunlar
- Siklin (Siklin bağımlı kinazı aktifleştiren bir proteindir. Miktarı sabit değildir. 2 çeşittir)
-S siklin: DNA replikasyonunu başlatır.
-M siklin mitoz bölünme evrelerini başlatır.
- Siklin bağımlı kinaz (Bir enzim olup siklinle bağlanınca aktifleşir. Miktarı sabittir.)
- Hücrelerin bölünmesi için ortamda yeterli büyüme faktörü olmalıdır. Büyüme faktörü belirli vücut
hücrelerinden salgılanan ve diğer hücreleri bölünmeye teşvik eden bir proteindir.
- Her hücre bir veya birkaç çeşit büyüme faktörüne özgül olarak cevap verir.

G1 Kontrol Noktasında,
- Hücre yeterli büyüklüğe ulaşmışsa
- Ortamda yeterli besin varsa
- Ortamda yeterli büyüme faktörü varsa
- DNA’ da hasar yoksa devam et sinyali yoksa dur sinyali verilir.
G2 Kontrol Noktasında,
- Hücre büyüklüğü
- DNA’ ın eşlenmesi sırasında hata veya hasar olup olmadığı kontrol edilir yoksa devam et sinali
verilir.
M Kontrol Noktasında,
- Kromozomların iğ ipliklerine bağlanması kontrol edilir. Tüm kromozomlar iğ ipliklerine
bağlandığında devam et sinyali verilir ve hücre bölünmesi tamamlanır.
- Büyüme faktörünün etkisi ile bölünüp çoğalan doku hücreleri belli bir yoğunluğa ulaşınca bölünme durur.
Buna yoğunluğa bağlı inhibisyon denir.
- Bazı hücrelerde büyüme faktörü yetersiz olmasına rağmen dur sinyaline cevap vermeyip bölünmeye devam
ederler. Bu durumda hücre döngüsünden çıkarlar.
- Hücre döngüsünden çıkarak sürekli bölünen hücrelere kanser hücreleri denir.
- Kanser hücrelerinin özellikleri
- Hücre döngüsüne düzenleyen sinyallere cevap vermezler
- Anormal kromozom sayısına sahiptirler
- Metabolik aktiviteleri çok hızlıdır
- Çekirdek ve sitoplazma yapılarında farklılıklar vardır.
- Hücre yüzeylerinde anaormal değişikliklerden dolayı komşu hücreler ile bağlantı kurmazlar.
- Kanserli hücreler geliştiği dokuda kalarak etrafa yayılmıyorsa buna iyi huylu (selim) tümör denir.
- Kanserli hücreler geliştiği dokuda kalmayıp komşu doku ve organlara yayılırsa buna kötü huylu (habis)
tümör denir.
- Kanser hücrelerinin kan ve lenf yoluyla vücudun diğer kısımlarına yayılmalarına metastaz denir.
- Kanser hastalığının tedavisinde,
1- Kemoterapi
Normal hücreler daha az zarar vererek kanserli hücreleri öldüren bir ilaç etdavisidir. Kanserli hücrelerin
çoğalması engellenir. (Kemoterapi ilaçları iğ ipliklerinin oluşmasını engeller)
2- Radyoterapi
En etkili yöntemdir.Yüksek enerjili ışın ile tedavi yöntemidir. Radyasyon ile kanserli hücrelerin hem
çoğalması hemde büyümesi engellenir.
yöntemleri kullanılır.
 ÜREME

Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirmelerine
üreme denir.
- Üremenin temelinde,
1- DNA’nın eşlenmesi
2- Hücre bölünmesi vardır.
- Bireysel hayatın devamı için üreme şart değildir. Üremenin amacı kalıtsal özelliklerin gelecek nesle
aktarılmasıdır. (Fert sayısını artırmak)
- Üreme 2’ ye ayrılır.
1- Eşeysiz üreme
2- Eşeyli üreme

A-EŞEYSİZ ÜREME

Bir canlının döllenme olmaksızın kendisine benzer yeni bir birey meydana getirmesidir.
- Temelinde mitoz bölünme vardır
- Tek bir ata canlı bulunur
- Eşeysiz üreme sonucu oluşan bireyler birbirinin ve ata canlının aynısıdır.
- Kalıtsal çeşitlilik yoktur
- Kalıtsal devamlılığı sağlar
- Kalıtsal çeşitlilik yalnızca mutasyon ile olur.
- Eşeysiz üreme ile oluşan canlıların değişen ortam koşullarına uyum yetenekleri düşüktür. (Bulundukları
ortama uyum yetenekleri yüksektir)
- Evrimi desteklemez.

Avantajları Dezavantajları
- Eşe gerek yoktur. - Kötü özelliklerin gelecek nesle aktarılmasını sağlar.
- Hızlı bir üremedir -Değişen ortam koşullarına uyum yetenekleri düşüktür
- Üstün özellliklerin korunmasını sağlar
NOT: Eşeysiz üreme yapan canlılar eşeyli üremede yapabilirler.

Eşeysiz Üreme

Bölünerek üreme Tomurcuklama Sporla üreme Rejenerasyon Partenogenez Vejatatif üreme

1-Bölünerek Üreme
- Tek hücreli canlılarda görülen bir üreme şeklidir.
- Prokaryot hücre yapısına sahip bakteri ve arke bakteriler ile
ökaryot hücre yapısına sahip amip, öğlena ve paramesyumda
görülür.

Bakterilerde üreme:
1- Belirli bir noktadan başlayarak halkasal yapıdaki DNA eşlenir.
2- Hücre boyuna uzar.
3- DNA zıt kutuplara doğru çekilir.
4- Hücre zarı içeri doğru boğumlanır. Yeni hücre duvarının
oluşmasıyla genetik yapısı aynı olan ik bakteri oluşur.
*Bakterilerde iğ ipliği oluşmaz
 *Bakterilerde,
- Su
- Sıcaklık
- Besin optimum olursa 20 dk bir bölünme olur.
*Bakteilerde bölünme mitoza dayanmaz.

Ökaryot tek hücreli canlılrda bölünmenin yönü önemlidir.

- Amip  Her yönde
- Öğlena Boyuna
- Paramesyum Enine bölünür.

2-Tomurcuklanma
- Ana canlının vücudundan dışarıya doğru oluşan ve tomurcuk adı verilen çıkıntının gelişerek yeni bireyi
meydana getirmesi şeklindeki üremedir.
- Oluşan tomurcuk ana bireye bağlı olarak yaşarsa koloni adı verilen toplulukları oluşturur
- Tomurcuklanma bira mayası gibi bazı tek hücreli canlılarda, sünger, hidra ve mercan gibi omurgasız
hayvanlarda, çiçeksiz bitkilerden ciğer otlarında görülür.

- Sölenterlerin hayatında iki evre vardır.

Sölenterler

Polip Medüz
- Hidranın tomurcuklanmasıyla oluşan ve ana -Hidradan eşeysiz olarak çoğalıp ayrılan ve yaşamlarını
bireye bağlı olarak veya bir yere tutunarak serbest olarak sürdüren canlıya denir.
 yaşayan canlıya denir. -Medüzlerde tomurcuklanma yoktur.
- Polipler koloni oluşturur -Vücutları peltemsidir
- Vücutları tüp şeklindedir -Gametlerin birleşmeiyle çoğalırlar

3-Sporla Üreme
- Etrafı kalın bir örtü ile çevrili, olumsuz koşullara dayanıklı, spor olarak adlandırılan özelleşmiş üreme
hücrelerinin uygun çevre koşullarında gelişerek yeni bir bireyi meydana getirmesiyle gerçekleşen üreme
şeklidir.
- Sporla üreme bazı mantar ve alglerde, karayosunu ve eğrelti otu gibi çiçeksiz bitkilerde ve sıtma hastalığına
neden olan plazmodyum gibi bir hücreli canlılrda görülür
- Spor n kromozumludur ve döllenmeden gelişerek yeni bir n kromozomlu birey oluşturabilir.
- Sporla üremeye Sporogoni denir.
- Sporla üreme yapan bazı canlıların hayatında eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip ettiği Metagenez (Döl
değişimi = Döl almaşı) görülür.
- Metagenez yapan canlılarda,
- Sporlar mayoz ile oluşur. Canlı diploitse sporlar mayozla, haploitse sporlar mitozla oluşur.
- Gametler mitoz ile oluşur
- Haploit canlılarda sporlar mitoz ile oluşur.

Mantarlarda Sporla Üreme:

- Mantarların eşeysiz üremesi sırasında her spor kesesinden mitoz bölünme ile binlerce haploit (n) spor
oluşur.
- Kamçısız ve hafif olan bu sporlar rüzgar yada su ile etrafa yayılır.
- Ilık ve nemli ortamlarda bulunan besinlerin üzerinde çimlenerek yeni hif kütlesi oluşturur.
- Böylece mantarların eşeysiz üremeleri tamamlanır.
Çiçeksiz Bitkilerde Sporla Üreme
a-Karayosununda sporla üreme
- Karayosunu damarsız tohumsuz bitkidir
- Hayatında 2 evre vardır.
Karayosunu

Haploit Evre Diploit Evre

- Bu evredeki bitkiye gametofit denir - Bu evredeki bitkiye sporofit denir.
- Bitki n kromozomludur - Bitki 2n kromozomludur
- Gametofit mitoz ile gametleri oluşturur - Sporofit mayoz ile sporları oluşturur.
- Gametotif 2 çeşittir. - Sporlar eşeysiz üreme ile gametofit bitkiyi
a- Anteridyum oluşturur.
-Erkek bitki
-Mitoz ile spermi oluşturur
b- Arkegonium
-Dişi bitki
-Mitoz ile yumurtayı oluşturur
- Spermler su ile dişi gametofite taşınır
- Gametlerin birleşmesiyle zigot oluşur.(Eşeyli üreme)
- Gametofitin (Zigot) eşeyli üreme yapmasıyla sporofit bitki oluşur.
* Eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini izlediği için buna metagenez denir. (Canlının hayatında haploit ve diploit
evrenin birbirini izlemesi aslında)

NOT: Karayosununda haploit evre diploit evreden uzundur. (n>2n)

Önemli
Mitoz
Erekek gametofit(n) Sperm(n)

Mitoz
Gametofit(n) Döllenme Zigot (2n) Sporofit(2n)

Mitoz
Dişi gametofit(n) Yumurta(n)

Mitoz Mayoz
Spor(n)
b-Eğrelti Otunda Sporla Üreme
- Eğrelti otu damarlı tohumsuz bitkidir
- Hayatında 2 evre vardır.
Eğrelti Otu

Haploit Evre Diploit Evre

- Bu evredeki bitkiye gametofit denir
- Bitki n kromozomludur
- Gametofit mitoz ile gametleri oluşturur
- Gametofitten eşeyli üreme ile sporofit bitki
oluşur.
- Bu evredeki bitkiye sporofit denir.
- Bitki 2n kromozomludur
- Sporofit mayoz ile sporları oluşturur.
- Sporofitten eşeysiz üreme ile gametofit bitki
oluşur.

NOT: Gametofit erseliktir.(Erselik hem erkek hem dişi gamet üretebilen bitki)
NOT: Eğrelti otunda diploit evre haploit evreden uzundur. (2n>n)

Eğrelti otunun karayosunundan farkları:

1- Karayosununda sporofit bitki gametofit bitkiye bağlı iken eğrelti otunda sporofit bitki bağımsızıdır.
2- Karayosununda gametofit bitki ayrı eşeylidir,eğrelti otunda gametofit bitki erseliktir.
3- Karayosununda haploit evre eğrelti otunda diploit evre daha uzundur.
NOT: Canlılarda gelişmişlik arttıkça haploit büyüme evresi (n) kısalır, diploit büyüme evresi (2n) uzar
Örn:
Karayosunu Eğrelti otu Açık tohumlular Kapalı tohumlular
(Monoploit =haploit evre kısalır diploit evre uzar)

4-Rejenerasyonla Üreme
- Bir canlının koparak kaybettiği parçasını yeniden yapmasına rejenerasyon (Yenileme) veya kopan parçanın
eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bir birey meydana getirmesine rejenerasyon ile üreme denir.
- Rejenerasyonun temelinde,
- Hücre bölünmesi(Mitoz) Rejenerasyon
- Büyüme
- Farklılaşma bulunur.
*Rejenerasyon canlının gelişmişliği ile ters orantılıdır.
Gelişmişlik
- Rejenerasyon 3 çeşittir.
A- Vücut Düzeyinde (Organizma Düzeyinde)Rejenerasyon
- Süngerlerde, Solucanlarda(Yassı solucan=planaria), bazı sucul halkalı solucanlarda ve
dersidikenlilerde görülür (Deniz yıldızı) görülür.
- Eşeysiz üremeye neden olur.

B- Organ Düzeyinde Rejenerasyon

- Kertekkelenin kuyruğunu, semenderin bacağını ve yengeçin kopan çenesini yeneiden yapmasıdır.
- Parça yenilenmesidir.
- Üreme olmaz.

C- Doku Düzeyinde Rejenerasyon

- Kuşlarda ve memelilerde görülür.
- Yıpranan dokuların onarılmasıdır.
- Üreme olmaz
- Kemik kırıklarının, karaciğerin, kanın ve her ay kabınlarda rahim iç duvarının (Endometrium)
onarılmasıdır.

5-Partenogenez İle Üreme

- Döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bir bireyin meydana gelmesini sağlayan üreme şeklidir.
- Eklembacaklılarda (Bal arısı, eşek arısı, karıncalarda, bitki bitlerinde, kelebek, su piresi vb.), bazı balıklarda,
kurbağa, sürüngen ve kuşlarda görülür.
- Bal arılarında partenogenez:
- Bal arıları 3’e ayrılır.
a-Kraliçe arı : 2n kromozomludur. Dişidir. Mayoz bölünme ile yumurta oluşturur.
b-İşçi arı : 2n kromozomludur. Dişidir. Kısırdır.
c-Erkek arı : n kromozomludur. Erkektir. Mitoz bölünme ile spermi oluşturur.
- Erkek arılarda,
1- Cinsiyeti kraliçe arı belirler
2- Spermler mitoz bölünme ile oluşur.
3- Bir gen mutasyona uğrasa bile ister çekinik ister baskın olsun dış görünüşte(Fenotipte) kendisini gösterir
4- Erkek arılar genetik açıdan birbirinden farklıdır. (Çünkü yumurta mayozla oluşur)
- Erkek arıların oluşumunda yumurtaların döllenip döllenmemesi kraliçenin isteğine bağlı olduğu için buna
isteğe bağlı partenogenez denir.
- Partenogenez ile çoğalan canlıların yumurtaları insanlar tarafından fiziksel veya kimyasal uyarıcılar ile
uyarılırsa gelişme başlar. Buna deneysel partenogenez denir. Örn. Kurbağa yumurtasına toplu iğne batırmak.
- Partenogenez ile çoğalan canlıların üremesi sonbahardan önce tamamlanır. Böylece kışa dayanıklı bireyler
veya zigot oluşur.

6-Vejetatif Üreme
- Yüksek yapılı çiçekli bitkilerde görülür.
- Temelinde,
- Hücre bölünmesi
- Büyüme
- Farklılaşma vardır.
- Vejetatif üremenin amacı ana canlı ile aynı kalıtsal özelliklere sahip kısa sürede çok sayıda birey elde
etmektir.
- Tohumla üreme yeteneğini kaybetmiş (Muz, çekirdeksiz üzüm, kavak, söğüt vb. )bitkiler ile tohumla üremesi
uzun zaman alan (Elma, armut, ceviz vb.) bitkilerde görülür.
- Vejetatif üreme organları: Kök, gövde ve yapraklardır.
- Çeşitleri.

a-Yumru İle Üreme

- Yumru toprak altı gövdesidir.
- Besin depo eder.
- Üzerinde nodyum (Göz) denilen yapılar bulunur.
- Yumruların toprağa ekilerek nodyumlardan yeni
bitkilerin gelişmesidir.
Örn: Patates ve yer elması
b-Rizomla Üreme
- Rizom bitkinin ana ekseni olup toprak altı gövdesidir.
- Rizom uzun ve silindir şeklinde şişkin bir yapıdır.
- Üzerinde boğumlar ve ek kökler bulunur.
- Toprağın alt yüzeyinden büyüyerek yüzeye doğru yaprak
ve çiçek sürgünleri oluşturur.
Örn: Zencefil, ayrık otu, zerdaçal

c-Soğan İle Üreme

- Toprak altı organıdır.
- Soğan kısa, şişkin ve toprak altında
dikey duran bir yapıdırve bir büyüme
konisi içerir.
- Kalın ve şişkin pullarla kaplıdır.
Örn: Soğan, lale, zambak, orkide,sümbül

d-Sürünücü Gövde İle Üreme

- Stolon gövdede denir.
- Sürünücü gövde toprağın yüzeyine paralel
uzanır ve gövdenin yere değdiği yerde
belli aralıklarla kökler oluşturarak yeni bir
bitki oluşturur.
Örn: Çilek

e-Ayırma İle Üreme

- Bitki köküyle birlikte topraktan çıkarılır.
- Oluşan yeni sürgünler ana bitkiden
Kökleriyle birlikte ayrılarak toprağa dikilir.
- Örn: Kaktüs, açelya ve kamelya

f-Çelikle Üreme
- Bitkinin kök, gövde ve yapraklarından
alınan ve çelik ile ifade edilen parçaların
nemli toprak veya su içinde köklendirilip
toprağa dikilerek yeni bitkilerin elde edilmesidir.
Örn: Söğüt, kavak, asma, gül, incir, ayva, erik,
afrka menekşesi, zeytin, kivi vb.

g-Daldırma İle Üreme

- Gövdesi yere yakın olan bitkilerde yeni oluşan
dallardan birinin toprağa batırılıp köklendikten sonra ana bitkiden ayrılarak yeni bir bitkinin elde
edilemesidir
Örn: Mandalina, portakal, fındık ahududu, böğürtlen

h-Aşılama İle Üreme

- İki bitki parçasının tek bir bitkiymiş gibi kaynaşıp büyüyecek şeklide birleştirilmesine aşılama denir.
- Aşılama aynı türün farklı özellikteki bireyleri arasında veya yakın akraba türler arasında olur.
- Kökleri ile toprağa tutunan bitkye anaç üzerine eklenen bitkiye ise aşı denir.
- Aşılamada anacın gelişmiş kökünden faydanılırken aşının daha iyi ürün verme özelliğinden yararlanılır.
Amaç: İstenilen farklı özelliklerin tek bir bitki üzerinde toplanmasıdır.
 Örn: Elma, armut, vişne, erik,dut.

Daldırma Kalem aşısı Göz aşısı

I-Doku Kültürü İle üreme

- Bitkilerde vejatatif üreme yeteneğinden yaralanarak yapılan bir üreme şeklidir.

- Bir bitkinin herhangi bir organından alınan bir hücreden yeni bir bitkinin elde edilmesidir.
- Amaç
1- Tükenmekte olan türleri korumak
2- Üremesi zor olan türleri çoğaltmak
3- Ticari önemi olan bitkilerden kısa sürede çok
sayıda elde etmek için yapılır.
* İstenilen özelliklere sahip bitkilerden çok sayıda
elde etme yöntemidir.

- Aşamaları,
1- Bitkinin virüs bulaşma olasığı düşük olan kök
ve gövde ucundan küçük doku parçaları alınıarak
besin ortamına konur.
2- Birkaç gün sonra doku hücreleri bölünerek kallus
denilen düzensiz hücre kümesi oluşur.
3- Bu hücre kümesinden kallus hücreleri alınıp
büyüme hormonu bulunan besin ortamına konur.
4- Kallustan farklılaşan hücrelerden kök ve gövdesi olan
küçük bitki oluşur.. Bu bitkilerden embriyo elde edili
ve bunlar yapay tohum olarak kullanılır.
- Bu yöntem buğday, mısır, pirinç, soya fasulyesi, manolya,
lale, orkide. Gül gibi bitkilerde uygulanmaktadır.

1. dönem 1.yazılı buraya kadar olan yer...

B-MAYOZ BÖLÜNME
B-MAYOZ BÖLÜNME

- Eşeyli üreyen canlılarda üreme (Gamet) hücrelerinin oluşmasını sağlayan özel bir bölünmedir.
- Sadece eşeyli üreme yapan canlıların 2n kromozomlu üreme ana hücrelerinde (Spor ana hücrelerinde)
görülür.
- Mayoz sonucu oluşan hücreler gamet denir.(Spor)
Sperm
Gamet (eşey hücresi)
Yumurta
- Mayoz bölünme 2 çekirdek 2 sitoplazma bölünmesinde oluşur.
- Mayoz sonucu 1 hücreden kromozom sayısı ve yapısı değişmiş 4 yeni hücre oluşur.

- Oluşan hücrelerin kromozomlarının niteliği ve niceliği değişir.

- Kalıtsal çeşitlilik vardır. Kalıtsal çeşitlilik,
1- Homolog kromozomların ratgele ayrılması (Her zaman olur)
2- Krosing over ile olur. (Her zaman olmayabilir)
- Mayoz sonucu kromozom sayısı yarıya iner.
- Mayoz sonucu oluşan hücreler döllenmeden bölünemezler. (Spor hariç)
- Böylece eşeyli üreyen canlılrda nesiller boyu kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar. Bu olay,
1- Mayoz
2- Döllenme ile olur.

- Mayoz bölünme sadece üreme döneminde olurr

- Eşeyli üremenin temelini oluşturur.
- Amacı: Kromozom sayısını yarıya indirip nesiller boyu kromozom sayısının sabit kalmaını sağlamak.

Mayoz Bölünmenin Evreleri

1- İnterfaz Evresi:
Hücrenin büyüdüğü ve bölünmeye hazırlandığı evredir. G1, S ve G2 evresinden oluşur.
DNA eşlenir
Varsa sentrozom eşlenir.
2- Bölünme Evresi:
A- Mayoz I
a-Profaz I Evresi
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.
- Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur
- Sentrozomlar zıt kutuplara çekilerek iğ ipliklerini oluşturur.
- Homolog kromozomlar yan yana gelerek dörtlü demetleri oluşturur. Buna Tetrat denir.
- Tetrat sırasında homolog kromozomlar birbirine sarılır. Buna Sinapsis denir.
- Sinapsis sırasında homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasından parça alış verişi
(Gen) olur buna Krosing over denir.

NOT:
1- Tetrat ve sinapsis her mayoz bölünmede olur.
2- Tetrat sayısı hücrenin haploit kromozom sayısına eşittir. Tetrat = n
3- Krosing over her mayoz bölünmede olmayabilir.
4- Krosing over genlerin yapısını değiştirmez.genlerin kromozom üzerindeki yerleri değişir. Bu
olay kromozomların yapısını ve DNA’daki nükleotit diziliminin değişmesine neden olur.
5- Genlerin arasındaki uzaklık arttıkça krosing over oluşma ihtimali artar.
- Oluşan iğ iplikleri kromozomların sentromer bölesindeki kinetokor proteinlerine bağlanır.

b-Metafaz I Evresi
- Tetrat şeklindeki homolog kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde tek sıra halinde yan yana
dizilirler.
- Kromozomların en net görüldüğü evredir.
- (Homolog kromozom çiftlerinin şansa bağlı olarak konumlanmaları ve ayrılması sonucu varyasyon
n
oluşma olasığı = 2 dir. n= Haploit kormozom sayısı)

c-Anafaz I Evresi
- İğ ipliklerinin kısalmasıyla homolog kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir.
- Homolog kromozomlar rastgele kutuplara çekildiği için krosing over olayından sonra çeşitliliğe
neden olan ikinci olaydır.
- Bu evrdeden itibaren homolog kromozomlar birbirinden ayrıldığı için oluşacak hücrelerin
kromozom sayıları yarıya düşer.
 d-Telofaz I Evresi
- İğ iplikleri kaybolur.
- Kromozomlar kromatin ipliğine dönüşür
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur

NOT:
1- Telofaz I’ den sonra hayvan hücreleri boğumlanarak bitki hücreleri ara lamel oluşturarak
sitoplazma bölünmesi geçirir. Böylece kromozom sayısı yarıya düşmüş ve kromozom yapısı
değişmiş iki hücre oluşur.
2- Mayoz I ile mayoz II arasında DNA eşlenmesi yoktur. Sadece hayvan hücrelerinde sentrozom
eşlenmesi vardır.

B-Mayoz II
a-Profaz II
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir
- Kromomatin iplikleri kromozoma dönüşür
- Sentrozomlar zıt kutuplara çekilirken aralarında iğ iplikleri oluşur. (Bitki hücrelerinde mikrotübül
proteinler oluşturur)
- Oluşan iğ iplikleri kromozomların sentromer bölgesindeki kinetokor proteinlere bağlanır.

b-Metafaz II
- Kromozomlar hücrenin ekvator düzleminde kardeş kromatitler karşı karşıya gelecek şeklide
dizilirler.
- Mayoz I’ de krosing over olduğu için her kromozomun kardeş kromatitleri birbirinin aynı değildir.
 c-Anafaz II
- Sentromerler yarılarak ikiye ayrılır.
- İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir.
- Kardeş kromatitlere kardeş kromozom denir. (Kromozom sayısı iki katına çıkar)
- Serbest iğ iplikleri hücrenin boyuna uzamasını sağlar

d-Telofaz II
- İğ iplikleri eriyerek kaybolur.
- Kromozomlar kromatin ipliklerine dönüşür
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
- Hemen arkasından hayvan hücreleri boğumlanarak bitki hücreleri ara lamel ile sitoplazma
bölünmesi geçirerek 4 yeni hücre oluşturur.

NOT: Mayoz bölünme sırasında krosing over gerçekleşirse 4, gerçekleşmez ise 2 farklı gamet oluşur.

Mayoz Bölünmede Kromozom Sayısı ve DNA miktarındaki Değişim Grafikleri

NOT: Mayoz I’de kromozom sayısı yarıya iner, mayoz II’de DNA miktarı yaruya iner.
Mayoz sonucu oluşan hücreler ana hücreden sitoplazma miktarı, hücre büyüklüğü ve organel çeşidi
bakımından farklılık gösterebilir.
Örn: Yumurta ana hücresinde sentrozom var yumurta hücresinde yoktur.
 Mayoz I ile Mayoz II Arasındaki Farklar

1- DNA eşlenmesi mayoz I’ de gerçekleşir

2- Tetrat, sinapsis ve krosing over Mayoz 1’de gerçekleşir
3- Homolog kromozomlar Mayoz 1’ de birbirinden ayrılır
4- Kardeş kromatitler Mayoz 2’de birbirinden ayrılır.

Mayoz 1 İle Mayoz II Arasındaki Benzerlikler

1- Sentrozom eşlenmesi
2- Sitoplazma bölünmesi
3- Hücre sayısında artış
4- Çekirdek zarı ve çekirdekçiğin eriyerek kaybolması ve tekrar oluşması

Mitoz İle Mayoz Bölünme Arasındaki Farklar

Mitoz Mayoz
Çok hücrelei canlıların vücut hücrelerinde Çok hücreli canlıların sadece üreme ana
1 1
görülür hücrelerinde görülür
Bir çekirdek bir sitoplazma bölünmesinden İki çekirdek iki sitoplazma bölünmesinden
2 2
oluşur oluşur.
Bölünme sonucu bir hücreden 2 yeni hücre Bölünme sonucu bir hücreden 4 yeni hücre
3 3
oluşur oluşur.
4 Kalıtsal çeşitlilik yoktur 4 Kalıtsal çeşitlilik vardır.

5 Kromozom sayısı değişmez 5 Kromozom sayısı yarıya iner

6 Büyüme, gelişme ve doku onarımını sağlar 6 Gametleri oluşturur

7 Eşeysiz üremenin temelini oluşturur 7 Eşeyli üremenin temelini oluşturur

8 Tetrat, sinapsis ve krosing over olayları görümez 8 Tetrat, sinapsis ve krosing over olayları görülür
Zigotun oluşumundan başlar hayat boyu devam Ergenlik döneminde başlar üreme dönemi
9 9
eder boyunca devam eder
10 Oluşan hücreler tekrar mitoz geçirebilir 10 Oluşan hücreler tekrar mayoz geçiremez

11 Oluşan hücreler uzun ömürlüdür 11 Oluşan hücreler kısa ömürlüdür

Temelinde homolog kromozomların ayrılması
12 Temelinde kardeş kromatitlerin ayrılması vardır 12
vardır
 Mitoz İle Mayoz Bölünme Arasındaki Benzerlikler
1- İnterfaz evreinde DNA eşlenmesi
2- Mitoz ve mayoz II’ nin anafaz evresinde kardeş kromatitlerin ayrılması
3- Hücre sayısı artar
4- Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur ve yeniden oluşur
5- Sentrozomların eşlenip iğ ipliklerini oluşturması (Bitki hücrelerinde sentrozom eşlenmesi yoktur)
6- Üreme olayında görev alırlar
7- Sitoplazma bölünmesinin görülmesi
8- Tür içi kromozom saysının korunmasını sağlarlar.

EŞEYLİ ÜREME

Aynı türden farklı cinsiyette iki bireyin üreme hücrelerinin birleşerek yeni bir bireyin meydana
gelmesine eşeyli üreme denir.
- Temelinde
- Mayoz bölünme
- Döllenme vardır.
- İki ata canlı vardır.
- Eşeyli üremede kalıtsal çeşitlilik bulunur.
- Kalıtsal çeşitlilik
1- Homolog kromozomların rastgele kutuplara çekilmesi
2- Krosing over
3- Döllenme
4- Mutasyon sonucu oluşur.
- Eşeyli üreme sonucu oluşan bireylerin değişen ortam koşularına uyum yetenekleri yüksektir.
- Evrimi destekler.
 Avantajları Dezavantajları
1- Oluşan bireylerin değişen ortam koşularına uyum 1- Üstün özellikler korunmayabilir
yetenekleri yüksektir 2- Eşe gerek vardır. (Herzaman olmayabilir)
2- Kötü özellikler gelecek nesile aktarılmayabilir 3- Uzun zaman alır

-İnsanda Eşeyli Üreme

- İnsanlarda eşeyli üreme görülür.

- İnsanlarda mayoz bölünme ile önce gametler oluşur. Bu olaya gametogenez denir.
- Gametogenez ikiye ayrılır.
1- Spermatogenez: Erkeklerde testislerde mayoz bölünme ile sperm oluşmasıdır.
2- Oogenez: Dişilerde yumurtalıklarda mayoz bölünme ile yumurta oluşmasıdır.
- Oluşan gametler birleşir buna döllenme denir.
- Döllenme sonucu oluşan hücreye zigot denir.
- Zigot mitoz bölünmeler geçirerek yavru bireyi meydana getirir.

4-Bitkilerde Eşeylİ Üreme

- Kapalı tohumlu bitkilerde üreme organı çiçektir.

- Bir çiçek 4 kısımdan oluşur.
1- Çanak yaprak
2- Taç yaprak
3- Erkek organ
4- Dişi organ
- Erkek organda mayoz bölünme ve arkasından mitoz bölünme sonucunda polen denilen çift çekirdekli üreme
hücresi oluşur.
- Dişi organda mayoz ve mitoz bölünmeler sonucunda yumurta hücresi oluşur.
- Erkek organda oluşan polen çeşitli vasıtalarla dişi organın üzerine taşınır bu olaya tozlaşma denir.
- Tozlaşmadan sonra çift döllenme olayı ile tohum oluşur.
- Tohum içinde embriyo (2n) ve endosperm (3n) denilen besi doku bulunur.
- Tohum uygun ortamda (Sıcaklık, su ve oksijen varlığında) mitoz bölünmeler ile çimlenerek yeni bir bitkiyi
oluşturur.