Professional Documents
Culture Documents
Ludwik XIII I Kardynal Richelieu
Ludwik XIII I Kardynal Richelieu
Ludwik XIII I Kardynal Richelieu
Wprowadzenie
Przeczytaj
Schemat
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Fragment listu Malherbe’a do Men na, [w:] Historia powszechna 1500–1548. Wybór
tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 185.
Źródło: Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Warszawa 2012, s. 388.
Źródło: Stany Generalne, [w:] M. Kinstler, M.J. Ptak, Powszechna historia państwa i prawa.
Wybór tekstów źródłowych, Wrocław 1996, s. 59–60.
Źródło: Stany Generalne, [w:] Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów
źródłowych, oprac. M. Kinstler, M.J. Ptak, Wrocław 1996, s. 57–58.
Źródło: Historia powszechna 1500–1548. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski,
Kraków 1981, s. 200–201.
Źródło: Stany Generalne, [w:] Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów
źródłowych, oprac. M. Kinstler, M.J. Ptak, Wrocław 1996, s. 59–60.
Źródło: Testament kardynała Richelieu, [w:] Historia powszechna 1500–1548. Wybór
tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 186–188.
Źródło: Jean Bodin, Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej, [w:] Historia powszechna 1500–1548.
Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, tłum. B. Bierzanek, Z. Izdebski, J.
Wróblewski, Kraków 1981, s. 200–201.
HIstoria powszechna XVi-XVII
Ludwik XIII i kardynał Richelieu
Philippe de Champaigne, Potrójny portret kardynała Richelieu, obraz powstał między 1637 a 1642 r.
Źródło: Na onal Gallery w Londynie, domena publiczna.
Twoje cele
Opiszesz, w jaki sposób Ludwik XIII rozpoczął swoje rządy i jaką rolę odgrywało
w nich jego otoczenie.
Przeanalizujesz, czy małżeństwa między potomkami europejskich władców
stanowiły gwarancję współpracy między państwami.
Wyjaśnisz, jakimi pobudkami kierował się katolicki kardynał Richelieu w konfrontacji
z francuskimi protestantami i czy religia miała w niej znaczenie.
Ocenisz działalność kardynała Richelieu i to, czy rzeczywiście „racja stanu” była jej
najważniejszym wyznacznikiem.
Omówisz, w jaki sposób budowano podstawy francuskiego absolutyzmu.
Przeczytaj
Maria Medycejska (1575–1642) była drugą żoną Henryka IV; w okresie małoletności Ludwika XIII sprawowała
regencję w jego imieniu. W 1617 r. Ludwik XIII odsunął ją od władzy i kazał umieścić w areszcie domowym
w zamku Blois.
Opisz strój Marii Medycejskiej. Czy można z niego wyciągnąć pewne wnioski dotyczące postawy życiowej
i poglądów Marii Medycejskiej?
Źródło: Peter Paul Rubens, Maria Medycejska, 1625, Wikimedia Commons, domena publiczna.
“ Stany Generalne
Wszyscy przyznają, że istnieją wypadki, przy których Stany Generalne
są bezwzględnie potrzebne. Dotyczy to fundamentalnych praw
państwa, tj. takich spraw, jak wykonywanie prawa salickiego,
niewzruszalność domeny, okup za królów, jeżeli w czasie wojny
dostali się do niewoli, regencja w tym czasie, jeśli król nie przewidział
jej uprzednio; w tych wszystkich wypadkach wydaje się, że władza
panującego, pozostająca jakby w zawieszeniu, nie może być
zastąpiona inaczej, jak tylko przez zwołanie Stanów Generalnych.
Czy istniały faktyczne przesłanki ku temu, by zwołać Stany Generalne?
Źródło: Stany Generalne, [w:] M. Kinstler, M.J. Ptak, Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych,
Wrocław 1996, s. 59–60.
Jak się później okazało, zwołano je ostatni raz przed wybuchem rewolucji francuskiej w 1789
r. Nie przyniosło to żadnych rezultatów, w klimacie nieustannych sporów plany
przeprowadzenia reformy podatków i finansów państwowych spełzły na niczym.
Ludwik XIII Burbon w wieku 16 lat i jako dorosły. Porównaj kompozycję obrazów i postawę Ludwika na obu
portretach.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Sytuacji wewnętrznej nie zmieniła nawet desperacka próba Ludwika XIII przejęcia
osobistych rządów. W 1617 r. kazał zamordować Conciniego i usunął związanych z nim
ludzi. Młody król nie miał jednak własnej koncepcji rządzenia państwem, więc na kilka
kolejnych lat Francja pogrążyła się w walce o wpływy i władzę, także między frakcjami
katolików a hugenotów.
Anna Austriaczka – najstarsza córka króla hiszpańskiego Filipa III i jedyna żona Ludwika XIII – na obrazie (ok.
1620–1625) Petera Paula Rubensa znajdującym się w Luwrze. Rówieśniczka Ludwika XIII, została jego żoną
w 1615 r., mieli więc oboje po 14 lat. Doszło wtedy do podwójnego mariażu francusko-hiszpańskiego,
ponieważ brat Anny, książę Asturii Filip, został mężem Elżbiety Burbon, młodszej siostry Ludwika. Po śmierci
króla Anna Austriaczka przez 18 lat odgrywała pierwszoplanową rolę w polityce Francji.
Jaką funkcję pełniły małżeństwa w rodzinach królewskich?
Źródło: Peter Paul Rubens, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Sytuacja uległa zmianie dopiero w 1624 r., gdy obowiązki pierwszego ministra zaczął pełnić
kardynał Armand de Richelieu – jeden z najwybitniejszych mężów stanu w historii
Francji. Nowy pierwszy minister swoją karierę rozpoczął jeszcze za panowania Henryka IV,
który w 1606 r. mianował go biskupem Luçon. Dzięki protekcji Marii Medycejskiej w 1622 r.
został mianowany kardynałem. Ludwik XIII obdarzył kardynała pełnym zaufaniem i uznał
jego prymat w kierowaniu państwem. Richelieu okazał się godny tego zaufania, za cel swojej
polityki obrał walkę o wzmocnienie autorytetu i władzy króla oraz obronę państwa przed
wrogami zarówno wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi.
Kardynał Richelieu jako zasadę prowadzonej przez siebie polityki uznawał „rację stanu”. Dążył do umocnienia
pozycji międzynarodowej Francji kosztem Habsburgów – wprowadził Francję do wojny trzydziestoletniej
(1618–1648) po stronie protestantów, popierał króla Szwecji Gustawa II Adolfa przeciw Austrii. Jak taka
polityka mogła wpływać na relacje kardynała z królową Anną Austriaczką?
Źródło: Philippe de Champaigne, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Rozprawa z hugenotami
Całą drugą dekadę panowania Ludwika XIII wypełniła wojna, której celem była likwidacja
hugenockiego „państwa w państwie”. Hugenoci w 1620 r. stanowili ok. 8 proc. ogółu
ludności Francji i zamieszkiwali głównie jej południowe i zachodnie prowincje. Od 1598 r.
na mocy edyktu nantejskiego cieszyli się dużymi swobodami religijnymi - mieli zapewnioną
wolność polityczną i wyznania (choć nie mieli zgody na uprawianie kultu na terenie Paryża)
oraz równouprawnienie wobec katolików, mogli tworzyć m.in. własne szkoły
i uniwersytety, budować protestanckie kościoły czy szpitale. Gwarancją wydanego aktu
prawnego było około sto tzw. miejsc bezpieczeństwa, w tym potężne twierdze La Rochelle
i Montauban.
Ludwik XIII chciał zademonstrować swoją siłę, czego wynikiem było m.in. wcielenie
Navarry (do tej pory połączonej z królestwem osobą władcy) do monarchii francuskiej. Na
skutek walk armii królewskiej z oddziałami hugenockimi w 1621 r. hugenoci stracili ok.
jednej trzeciej swojego dotychczasowego stanu posiadania, ale w zawartym w następnym
roku pokoju uzyskali potwierdzenie dotychczasowych wolności religijnych na pozostałym
terenie. Bunty hugenotów jednak nie ustawały: w 1625 r. doszło do kolejnej rebelii La
Rochelle, dwa lata później francuscy protestanci otrzymali nawet dużą pomoc zbrojną
z Anglii.
Port w La Rochelle. W XII i XIII w. mieli tu swoją siedzibę templariusze, do XV w. był to największy port Francji
nad Oceanem Atlantyckim.
Co może świadczyć o dawnej potędze miasta?
Źródło: Remi Jouan, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-ND 3.0.
Kardynał Armand de Richelieu nie był fanatykiem religijnym, ale po objęciu steru rządów
kontynuował walkę z hugenotami. Widział w nich nie tyle wrogów religijnych, ile groźny
czynnik polityczny, destabilizujący sytuację w państwie i angażujący obce mocarstwa
w spory wewnętrzne. Armia królewska przystąpiła do oblężenia La Rochelle. Anglicy
dwukrotnie starali się przyjść oblężonym z pomocą, ale ich okręty nie zdołały się przebić
przez francuską blokadę. Po tragicznym 14‐miesięcznym oblężeniu twierdza skapitulowała
28 października 1628 r., spośród 28 tys. mieszkańców do kapitulacji dotrwało zaledwie 5,5
tys. W czerwcu następnego roku zaniechała oporu armia hugenocka walcząca
w Langwedocji.
La Rochelle była jedną z czterech twierdz przyznanych hugenotom na mocy traktatu w Saint-Germain.
Dowodzone przez kardynała Richelieu wojska zbudowały w poprzek zatoki tamę z zatopionych barek i gruzu.
W ten sposób uniemożliwiono dostarczanie do miasta płynących z Anglii posiłków i zapasów żywności.
Twierdza skapitulowała na skutek głodu.
Jakie znaczenie dla króla, a jakie dla hugenotów miała kapitulacja La Rochelle?
Źródło: e Siege de La Rochelle, F. de Vaux de Fole er, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Kardynał Richelieu kierujący oblężeniem La Rochelle. W jaki sposób malarz przedstawił na obrazie pierwszego
ministra Francji?
Źródło: Henri Paul Mo e, Oblężenie La Rochelle, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Pokonani hugenoci nie byli zdolni do dalszego oporu i musieli przyjąć narzucone im twarde
warunki. Stracili wszystkie miejsca bezpieczeństwa, odebrano im również prawo do
zgromadzeń. Jednak wydany w 1629 r. przez Ludwika XIII „edykt łaski” zapewniał im
wolność wyznania.
Państwo absolutne Richelieugo
Rozprawa z hugenotami była krokiem
w stronę wzmocnienia królewskiego
autorytetu. Kardynał Armand de Richelieu
uchodzi za twórcę francuskiego
absolutyzmu, a mimo to w polityce
wewnętrznej jego działania nie skupiały się
wcale na głębokich reformach
i radykalnych zmianach ustrojowych.
Władzę monarszą wzmacniał przede
wszystkim przez ograniczanie przywilejów
stanowych arystokracji i szlachty. Przejawy
oporu tłumił skutecznie i bezwzględnie.
Francuski okręt z XVII wieku.Dlaczego XVII-wieczna
Francja rozbudowywała swoją flotę? Systematycznie likwidował stany
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. prowincjonalne i centralizował
administrację. Temu ostatniemu celowi
służyła przede wszystkim stopniowa reforma urzędu intendentów. Richelieu wysyłał ich na
prowincję z zadaniem czasowego sprawowania różnych funkcji państwowych. Władza
intendentów jako reprezentantów króla była praktycznie nieograniczona i na czas
wykonywania misji w prowincji zawieszała działalność lokalnych władz.
Kosztowne decyzje
Cena budowy monarchii absolutnej była wysoka. Ogromne były również wydatki związane
z włączeniem się Francji do wojny trzydziestoletniej (1618‐1648r.), ponieważ Francja
pokrywała nie tylko koszty utrzymania i modernizacji własnej armii, ale również wypłacała
bardzo wysokie subsydia sojusznikom. Zwiększające się nakłady finansowe państwa musiało
pokryć społeczeństwo. Król miał nieograniczone możliwości nakładania podatków bez
zgody stanów, więc obciążenia podatkowe rosły, dotykając głównie chłopów
i mieszczaństwo. Dochody z podatku bezpośredniego skoczyły z 11,5 mln liwrów w 1610 r.
do 44 mln w 1643 r. Nie mniej dokuczliwe były podatki pośrednie, zwłaszcza podatek od
wina i znienawidzony podatek solny.
Broń chłopska używana w powstaniu z 1626 r. wg miedziorytu z XVII w. (Biblioteka Jagiellońska, Kraków).
Scharakteryzuj broń używaną przez chłopów.
Źródło: Wielka historia świata, Miedzioryt, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie.
Szybki wzrost obciążeń był główną przyczyną rebelii za panowania Ludwika XIII.
Wybuchały często, niemal każdego roku, ale zwykle obejmowały ograniczony obszar.
W buntach brała udział zubożała ludność miejska i chłopi, nierzadko uczestniczyła w nich
również szlachta, a nawet niższy kler. Jednym z większych była tzw. rewolta bosonogich,
która wybuchła w 1639 r. w Dolnej Normandii. Przyczyną były nadmierne obciążenia
podatkowe, których ludność – wcześniej zdziesiątkowana przez zarazę i zrujnowana przez
rabunki stacjonujących żołnierzy – nie mogła udźwignąć. W szczytowym okresie armia
powstańcza, składająca się głównie z robotników salin i chłopów, liczyła ok. 4 tys. ludzi,
którym przewodziły miejscowa drobna szlachta i duchowieństwo.
Słownik
absolutyzm
(łac. absolutus - zupełny, bezwzględny), forma rządów, w której cała władza spoczywa
w rękach monarchy, będącego źródłem prawa i stojącego ponad nim
edykt
Słowa kluczowe
Ludwik XIII, Armand de Richelieu, absolutyzm, hugenoci, edykt nantejski, „edykt łaski”, La
Rochelle
Bibliografia
Baszkiewicz J., Richelieu, Warszawa 1984.
Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‐XVIII, Warszawa 2012.
Wielka historia świata. Tom 6., S. Grzybowski, Narodziny świata nowożytnego 1453‐1605,
Warszawa 2005.
Wielka historia świata. Tom 7, Świat w XVII w., red. A. Podraza, Warszawa 2005.
Wójcik Z., Historia powszechna XVI‐XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.
Polecenie 1
Kardynał Richelieu jest postacią kontrowersyjną i w historiografii ciągle budzi silne emocje.
Zapoznaj się ze schematem i opisz, w jaki sposób rozumiał on termin „racja stanu”.
Twoja odpowiedź
Polecenie 2
Dokonaj własnego bilansu jego rządów. Określ, które aspekty jego działalności przeważają:
pozytywne czy negatywne? Uzasadnij swoją ocenę.
Twoja odpowiedź
OBIEKT MULTIMEDIALNY
KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Ćwiczenie 1 輸
Przyporządkuj wymienione wydarzenia do odpowiednich dat.
Przeczytaj fragment dzieła Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej Jeana Bodina i wskaż dokończenie
zdania zgodne z jego treścią.
“
Jean Bodin
Źródło: Jean Bodin, Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej, [w:] Historia powszechna 1500–1548. Wybór tekstów źródłowych,
oprac. S. Cynarski, tłum. B. Bierzanek, Z. Izdebski, J. Wróblewski, Kraków 1981, s. 200–201.
W świetle wywodu Bodina…
wprowadzenie nowych praw powinno być uwarunkowane zgodą Stanów
Generalnych.
Źródło: Testament kardynała Richelieu, [w:] Historia powszechna 1500–1548. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S.
Cynarski, Kraków 1981, s. 186–188.
i szereg przywilejów. Ich główną twierdzą i najważniejszym punktem oporu była twierdza
Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie na podstawie jego treści oraz własnej wiedzy
określ, które zdania zamieszczone w tabeli są prawdziwe, a które fałszywe.
“ Stany Generalne
Źródło: Stany Generalne, [w:] Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, oprac. M. Kinstler, M.J.
Ptak, Wrocław 1996, s. 59–60.
Zdanie Prawda Fałsz
Stany Generalne to kilkunastoosobowa rada królewska
składająca się z ministrów.
Za panowania Ludwika XIII nastąpił wzrost kompetencji
Stanów Generalnych.
Colbert uważał, że Stany Generalne są potrzebne
w sytuacjach nadzwyczajnych.
W świetle źródła Stany Generalne decydowały
o uchwaleniu nowych podatków.
Przeczytaj tekst źródłowy i na jego podstawie wykonaj zamieszczone pod nim polecenia.
“ Stany Generalne
Przeanalizuj tekst źródłowy oznaczony jako źródło A oraz fragment opracowania naukowego,
oznaczonego jako źródło B, a następnie wykonaj polecenie.
Źródło A
Źródło: Fragment listu Malherbe’a do Men na, [w:] Historia powszechna 1500–1548. Wybór tekstów źródłowych,
oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 185.
Źródło B
“
Z. Wójcik
Plany zrealizowane
Plany niezrealizowane
Ćwiczenie 8 輸
Stany uprzywilejowane
uczestniczą w sprawowaniu
władzy.
Działalność naukowa
i artystyczna podlega cenzurze
państwowej.
W podejmowaniu decyzji
politycznych współuczestniczą
ciała przedstawicielskie.
Grupa docelowa:
Podstawa programowa:
zakres podstawowy
Uczeń:
Cele operacyjne:
Uczeń:
opisuje, w jaki sposób Ludwik XIII rozpoczął swoje rządy i jaką rolę odgrywało w nich
jego otoczenie;
wyjaśnia, jakimi pobudkami kierował się katolicki kardynał Richelieu w konfrontacji
z francuskimi protestantami i czy religia miała w niej znaczenie;
ocenia działalność kardynała Richelieu i to, czy rzeczywiście „racja stanu” była jej
najważniejszym wyznacznikiem;
charakteryzuje, w jaki sposób budowano podstawy francuskiego absolutyzmu.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
Przebieg lekcji
Faza wstępna:
Faza realizacyjna:
Faza podsumowująca:
Praca domowa:
Materiały pomocnicze:
Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‐XVIII, Warszawa 2012.
Wielka historia świata. Tom 6., S. Grzybowski, Narodziny świata nowożytnego 1453‐1605,
Warszawa 2005.
Wielka historia świata. Tom 7, Świat w XVII w., red. A. Podraza, Warszawa 2005.
Wójcik Z., Historia powszechna XVI‐XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.
Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.
Wskazówki metodyczne: