Guru Gobind Singh Ji

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 38

sMKyp jIvnI

sRI gurU goibMd isMG jI


sMKyp jIvnI AMimRq ky dwqy, srbMs dwnI

sRI gurU goibMd isMG jI


AMimRq ky dwqy, srbMs dwnI muKqwr isMG gurwieAw
fI-577, rxjIq AYvIinaU,
AMimRqsr-143001
mobw: +91-98551-22568
muKqwr isMG gurwieAw

©-lyKk

pihlI Cwp : 5,000 AkqUbr, 2019

AL D.

Bytw rihq
L IN EG
DIA YR
PIN GALWARA CIET
CHARITABLE SO
AMRITSAR

pRkwSk: fw. ieMdrjIq kOr, pRDwn


Awl ieMfIAw ipMglvwVw cYrItybl soswietI (rij:), AMimRqsr [
pRkwSk:
fw. ieMdrjIq kOr, pRDwn
Awl ieMfIAw ipMglvwVw cYrItybl suswietI(rij.)
Cwpk: pUrn ipRMitMg pRYs,
AMimRqsr [
ipMglvwVw iblifMgj (mwnWvwlw kMplYks) jI. tI. rof,
AMimRqsr[
&on: 0183-2584586, 2584713
website:www. pingalwara.org E-mail: pingalwara57@gmail.com
2
3
4

mwqw gujr kOr jI Awpxy poqirAW dy nwl


qqkrw muK bMd
muK bMd 6 Awqmw dw myl jdoN prm-Awqmw nwl ho jWdw hY qW aus
BUimkw 9 iv`c AQwh SkqI Aqy AsIm gux pRvyS kr jWdy hn[ gurU rwm
sRI gurU goibMd isMG jI 11 dws jI Awsw mhlw 4 iv`c &rmwauNdy hn:
1. Awm jwxkwrI 11 “hir iDAwvih hir iDAwvih quDu jI
2. gurU jI dy jnm bwry 12 sy jn jug mih suKvwsI]
3. iv`idAw Aqy hor isKlweI 16 sy mukqu sy mukqu Bey ijn hir iDAwieAw jI
iqn qUtI jm kI PwsI
4. gur-g`dI 16
ijn inrBau ijn hir inrBau iDAwieAw jI
5. ivroDI qwkqW Aqy gurU jI dI Xojnw 17
iqn kw Bau sBu gvwsI]
6. iqAwrI pRqI auprwly 19
ijn syivAw ijn syivAw myrw hir jI
7. ivAwh Aqy sMqwn 21
qy hir hir rUip smwsI]
8. gurU jI vloN lVy gey Xu`D 22 sy DMnu sy DMnu ijn hir iDAwieAw jI
9. Amn dy pMj, Cy swl 25 jnu nwnku iqn bl jwsI]3]” (AMg 11)
10. ^wlsw pMQ dI sQwpnw 26 prm Awqmw nwl imlI Awqmw sm-idRStI vwlI ho jWdI hY
11. phwVI rwijAW nwl ByNt 31 ausnUM Akwl-purK hr jgHw ’qy hr jIv iv`c pRkwS-mwn ho id`sdw
12. AnMdpur swihb dI mihmw 32 hY[ Awqmw praupkwrI ho jWdI hY, ikauNik auh sMvydnSIl ho jWdI
13. muV jMgW dw dOr ArMB 34 hY[ ies krky dUijAW dy du`K invwrx leI Awpxw qwx lw idMdI hY
14. qlvMfI swbo ivKy 49 Aqy v`fI qoN v`fI kurbwnI krn dy smr`Q ho jWdI hY[
15. dmdmI bIV 51 dsm gRMQ iv`c swihb sRI gurU goibMd isMG jI Awpxy
16. muA`zm (bhwdr Swh) nwl ByNt 52 sMswirk jnm qoN pihlW dI AvsQw bwry ieMJ &rmwauNdy hn:
17. d`Kx v`l jwxw 55 Ab mYN AwpnI kQw bKwno[ qp swDq ijh ibiD muih Awno[
18. gurU jI dI Shwdq 56 hym kuMt prbq hY jhw[ spq isRMg soiBq hY qhW[1
19. gurU jI dI S^sIAq 57 spqisRMg iqh nwmu khwvw[ pMfu rwj jh jogu kmwvw[
20. gurU jI pRqI kuJ ivdvwnW dy ivcwr 66 qh hm AiDk qp`isAw swDI[ mhWkwl-kwlkw ArwDI[2
ieh ibiD krq qp`isAw BXo[ dYÍ qy eyk rUp hYÍ gXo[
21. smkwlIn hukmrwn 69
qwq mwq mur AlK ArwDw[ bhu ibiD jog swDnw swDw[3
22. is`K Drm bwry mh`qvpUrn jwxkwrI 70
iqn ko krI AlK kI syvw[ qw qy By pRsMin gurdyvw[
23. shwiek hvwlw pusqkW dI sUcI 75
iqn pRB jb Awiesu muih dIAw[ qb hm jnm klU mih lIAw[4
ApIl 76
icq n BXo hmro Awvn kh[ cuBI rhI sRiq pRBu crnn mih[
ijau iqau pRB hm ko smJwXo[ iem kih kY ieh loik pTwXo[5
5 6
“mYN Apnw suq qoih invwjw[ pMQu pRcur krby kh swjw[ krdw hY Kudw ikvyN ausdI hr AOkV ivc shweI huMdw hY[
jwih qhW qY Drmu clwie[ kbuiD krn qy lok htwie[”29 Bgq pUrn isMG jI, pRo&Ysr pUrn isMG dI ikqwb ds gurU
inmrqw sihq gurU goibMd isMG jI &rmwauNdy hn ik mYN swihbwn dw hvwlw dy ky Awpxy iek lyK ivc gurU goibMd isMG jI
Akwl purK nUM bynqI kIqI dI S^sIAq bwry ieMJ ilKdy hn[
“TwF BXo mY joir kir bcn khw isr nXwie[ “sRI AnMdpur swihb iv`c mnu`KI Awqmw dI ^uSIAW BrI
pMQ clY qb jgq mY jb qum krhu shwie[” 30 SkqI keI v`K-v`K rUpW iv`c pRgt huMdI sI [ hr nvyN idn nvyN
jdoN Akwl purK ’qy Brosw b`J jWdw hY qW Awqmw blvwn i^Awl vwXU-mMfl iv`c PYl jWdy sn Aqy ^wlsw pMQ nvyN rMgW iv`c
ho jWdI hY j&rnwmy dy A^Irly bMd iv`c gurU swihb &rmwauNdy hn rMigAw jWdw sI[ syvw-pMQI, inrmly qy sihjDwrI nvyN-nvyN au~cy
“ijsdI r`b nwl bx AweI hY ausdw vYrI kI ivgwV skdw qy cmkIly &Ysly krdy sn Aqy iehnW swirAW qoN ipCyry Aqy aucyry
hY BwvyN AwpxI qwkq so guxW vDw lvy[” sn AkwlI, ijnHW ny Awpxy jIvn ƒ ies DrqI dI ml-mYl qoN
ies Brosy krky hI gurU swihb ny zulm dy ivru`D ijMnIAW suqMqr ho ky gurU dy supinAW nwl iekimk kr ilAw sI [ syvw-
jMgW lVIAW sB ij`q leIAW[ ies ikqwb iv`c gurU goibMd isMG jI pMQIAW ny syvw dy krq`vW leI Awpxy Awp ƒ Arpx kIqw—qy
dIAW Axigxq vifAweIAW iv`coN kuJ ku vifAweIAW hI d`sIAW ies qrHW sRI gurU goibMd isMG jI dI rY~f-krws (sur^-slIb) dI
jw skdIAW hn pr jy auhnW vifAweIAW nUM aupdyS jwx ky ihrdy nINh r`KI, ijs ny im`qrW qy vYrIAW dI ieko ijhI syvw kIqI [ auh
iv`c vswieAw jwvy qW auh swfI izMdgI dw cwnx-munwrw bx jMg dy mYdwn iv`c AwpxI ip`T ’qy pwxI vwlI mSk cu`k ky lY jWdy
jWdIAW hn[ sn Aqy z^mW qy ipAws nwl mr rhy bMidAW dy bu`lHW nwl pwxI dw
jMg kridAW SkqI Aqy BgqI dy AsUlW nUM kwiem r`Kxw, rihm vwlw bwtw lwauNdy sn [ jMg dy mYdwn ƒ pwxI iplwaux jWdy
jMg kdy vI jorU, zmIn Aqy rwj Bwg leI nhIN krnI, inh`Qy, hoey mu`FlI mlHm-p`tI dw swmwn vI Awpxy nwl lY jWdy sn Aqy
AOrq Aqy b`cy qy kdy vwr nhIN krnw[ duSmx au~qy kdI pihlw jrwhI (cIr-PwV krn) qy AOSDI (dvweI) dy ielm vI auh is`Kdy
vwr nhIN krnw[ sn[ inrmilAW ny Awpxy Awp ƒ iv`idAw pRwpq krn ’qy lgw
gurU goibMd isMG jI inry bhwdrW dI kOm nhIN cwhuMdy sn id`qw[ aunHW sMsikRq qy vydWq piVHAw Aqy dyS iv`c iv`idAw PYlwx
blik AjyhI kOm ijs iv`c sUrimAW vwlI bIrqw Aqy inrBYqw dy qy aus swihq ƒ phuMcwaux leI qur pey jo sRI AnMdpur swihb iv`c
nwl sMqW vwlI dieAw Aqy piv`qrqw vI hovy, jo qlvwr dy DnI ricAw igAw sI[”
hox dy nwl-nwl Drm sq Aqy sMqoK dI mUrq vI hox[ sR. muKqwr isMG AwnryrI sk`qr Aqy AwnryrI AwrkItYkt
gurU swihb ny pMj ipAwirAW qoN AMimRq Ck ky gurU cyly dw ny gurU goibMd isMG swihb jI dy jIvn dIAW GtnwvW bwry ieh ikqwb
Byd ^qm kr id`qw[ z&rnwmw rUpI ic`TI ijhVI AOrMgjyb nUM ilKI ilKx leI AxQ`k imhnq kIqI hY, ikauNik srb SkqImwn bwry
ieh gurU swihb dI S^sIAq drswauNdI hY[ ies ivc Akwl purK ilKxw auh vI sMKyp ivc Aqy sOKy SbdW iv`c bVw kiTn kMm hY[
dI ausqiq kIqI geI hY Aqy inrBY ho ky aus vyly dy SihnSwh nUM Bgq pUrn isMG ipRMitMg pRY~s ivc ieh ikqwb Cwp ky
ausdy AOguxW dw igAwn krw id`qw[ auh jo Awpxy v`loN v`fw Dwrimk sMgqW vwsqy Bytw rihq vMfI jwvygI[ Aws hY sMgqW AwpxIAW
bixAw iPrdw sI ausnUM Kudw dy Gr jwx dw shI rwh d`isAw Aqy AsIsW nwl iesy qrHW hI invwjdIAW rihxgIAW[
ausdy Brm BulyKy k`Fy Aqy ausnUM drsw id`qw ik kurwn SrI& dI ieMdrjIq kOr
shuM qoN ijhVw mukrdw hY ausdw kI hwl huMdw hY Aqy ijhVw XkIn mu`K syvwdwr
7 8
mwDo dws bYrwgI nwl mulwkwq hoeI, ijsnUM aunHW ny AMimRq Ckw ky
BUimkw bMdw isMG dw nwm id`qw Aqy duStW, zwlmW nUM soDx leI pMjwb v`l
AnMdpur swihb ivKy ipMglvwVw dI stwl dy syvwdwrW qoN ByijAw[
sUcnw imlI sI ik AnMdpur dy drSnW nUM AwauNdIAW sMgqW dI mMg ies qoN bwAd gurU jI dI by-vkq Aqy duKdweI Shwdq
hY ik gurU goibMd isMG jI dI jIvnI auplbD krvweI jwvy[ BwvyN bwry iliKAw igAw hY[ auprMq, gurU jI dI bhu-p`KI S^sIAq dy
ik lyKk v`loN ilKI d`s pwqSwhIAW ikqwb ivc swry gurU swihbwn kuJ zrUrI p`K id`qy gey hn[
dIAW sMKyp jIvnIAW ilKIAW hoeIAW hn pr gurU swihb dI jIvnI
ilKdy smyN ies g`l dw iDAwn r`iKAw igAw hY ik kuJ vyrvy aunHW
dI svY-jIvnI, bic`qr nwtk, ivcoN vI ley jwx[ ies qoN ielwvw AKIr ivc, aunHW bwry kuJ au~Gy ivdvwnW dy ivcwr AMikq
ies g`l v`l Kws iDAwn id`qw igAw hY ik gurU jI v`loN lVy gey kIqy gey hn[ pusqk dy Agly Bwg ivc is`K Drm bwry mhq`vpUrn
Drm Xu`DW dy vyrivAW dy kuJ jrUrI AMg vI sMKyp rUp ivc id`qy jwxkwrI id`qI geI hY[
jwx[ mYN sMsQw dy srpRsq pRDwn, fw. ieMdrjIq kOr jI dw AqI
so, ies jIvnI ivc gurU jI v`loN Awpxy jnm qoN pihlW DMnvwdI jW, ijnHW ies ikqwb dy KrVy nUM piVHAw qy muK-bMd ilKx
kIqI qp`isAw bwry vI sMKyp ivc iliKAw igAw hY[ ies qoN ielwvw dI ikRpwlqw kIqI hY[
aunHW dy jnm qy bcpn, ivAwh qy sMqwn, Coty swihbjwidAW dI mYN sMsQw dy su`GV syvwdwr jgpRIq isMG dw AqI DMnvwdI
Shwdq dy lUM-kMfy KVy krn vwly vyrvy vI id`qy gey hn[ hW, ijsny ies ikqwb nUM ilKx Aqy kuJ cMgy suJwA dyx dI BUimkw
ies qoN ielwvw Kwlsw pMQ dI swjnw vyrvy sihq ilKI inBweI hY[ AMq ivc, kMipaUtr Eprytr iSKw purI Aqy kMipaUtr
geI hY[ aunHW v`loN AOrMgzyb dIAW ic`TIAW dy jvwb ivc ilKy pRogrwmr hrpRIq kOr dw idloN DMnvwdI hW, ijnHW KrVy tweIp krn
z&rnwmw dy zrUrI AMg vI ibAwn kIqy gey hn[ dI bhuq KuSI nwl syvw inBweI hY[
gurU jI v`loN iKdrwxy dI Fwb (mukqsr) ivKy lVy gey Xu`D
qoN bwAd qlvMfI swbo ivKy jwx qy dmdmI bIV iqAwr krn bwry -muKqwr isMG gurwieAw
vI iliKAw igAw hY[ ieQy rihMidAW hI Awp jI ny AOrMgzyb dy
v`fy pu`qr muA`zm (bhwdr Swh) dI bynqI ’qy ausdI Awpxy Coty
Brw, Awzm, nwl jwjoN ivKy hoeI lVweI ivc aus dI mdd leI
kuJ coxvyN isMGW dw dsqw ByijAw igAw[ ies lVweI ivc Sihjwdw
Awzm qy ausdw pu`qr mwry gey sn qy q^q dw mwlk muA`zm bx
igAw sI[ muA`zm ny gurU jI dw DMnvwd krn leI Awpxy iek
vzIr dI ifaUtI lgweI ijs ny gurU jI dw Awgrw ivKy svwgq
kIqw[ muA`zm vI gurU jI dw svwgq krn leI iklHy dy muK dvwr
’qy AwieAw[ ieh mulwkwq 23 julweI, 1707 eI. nUM hoeI[
ies qoN bwAd gurU jI nWdyV cly gey, ijQy godwvrI dy kMfy
9 10
< siqguru pRswid ] 2. (a) gurU jI dy jnm bwry:-
gurU goibMd isMG pihly mhWpurS hn, ijnHW AwpxI Awqm-
sRI gurU goibMd isMG swihb jI
kQw AwpxI h`QIN Awp ilKI hY Aqy auh vI kivqw dy rUp ivc[
1. Awm jwxkwrI :- ies qoN ielwvw auh pihly Dwrimk AwgU hn, ijnHW ny AwpxI jIvn
i) mwqw : sRI gujrI jI [ kQw ivc Awpxy jnm qoN pihlW dy injI hwlwq vI ilKy hn [
ii) ipqw : sRI gurU qyg bhwdr jI [ auh ilKdy hn, “ijQy hux hymkuMt, s`q tIsIAW vwlw suMdr
iii) jnm iqQI : 22.12.1666 eI. phwV hY, auQy mYN bhuq qp`isAw kIqI sI Aqy kIqI vI ies qrHW
(23 poh, 1723 ib.) [ sI ik mYN do qoN iek vwihgurU rUp hI ho igAw sI[ EDr myry mwqw,
ipqw vI pRmySr dI BgqI krdy sn[ vwihgurU aunHW au~qy bhuq
iv) jnm-sQwn : ptnw swihb, ibhwr [
pRsMn hoieAw[ vwihgurU dI AwigAw Anuswr mYN aunHW dy Gr jnm lY
v) pqnI : sRI jIqo jI, sRI suMdrI jI,
ilAw[ myrw mn ie`Qy Awaux nUM nhIN krdw sI, myrI ibrqI vwihgurU
sRI swihb kOr jI[ dy crnW ivc l`gI hoeI sI Aqy mYN bhuq AnMd-meI AvsQw ivc
vi) sMqwn : bwbw AjIq isMG, sI[ pr mYnMU vwihgurU ny smJwieAw Aqy ies qrWH AwK ky ies lok
bwbw juJwr isMG, au~qy G`ilAw :-
bwbw jorwvr isMG, jdoN AsW pihlW dunIAW bxweI qW dYNq, dyvqy; sUrj, cMd,
bwbw Pqih isMG [ A`g, ieMdr Awid, 8 hor dyvqy Aqy swDU, is`D, jogI, sinAwsI,
Awid, bxwey[ sB ny AwpxIAW mn-mrjIAW hI kIqIAW[ swfy d`sy
vii) bwxI rcnw : jwp swihb, Akwl ausqq,
rsqy au`qy koeI vI nw c`ilAw[
cOpeI swihb, bic~qr nwtk,
iPr, vwihgurU ny mYNnUM AwigAw kIqI, “mYN qYnUM Awpxw pu`qr
sv~eIey, Sbd hzwry, bxwieAw hY[ QW-QW Drm clwau Aqy BYVy kMmW qoN lokW nMU vrjo[”
j&r nwmw, dsm gRMQ [ mYN h`Q joV ky KVo igAw qy isr nIvW krky bynqI kIqI, “jy Awp
viii) gur g~dI : 11 nvMbr, 1675 eI. shwieqw krogy qW jgq AMdr pMQ c`lygw[ ies kMm vwsqy pRBU
ix) Kwlsw pMQ ny mYNnMU G`ilAw hY[ jo mYNnUM hukm id`qw hY auh mYN swirAW nUM d`sxw
dI swjnw : 30 mwrc, 1699 eI. cwhuMdw hW ik mYN iksy nwl vYr nhIN krWgw[ ijhVy mYNnMU vwihgurU
jwnxgy auh nrkW ivc jwxgy[ mYNnUM pRBU dw ^ws dws smJo[ ies
(iek ivswK, 1756 ib.)
ivc koeI Prk nw jwxo[ mYN jgq AMdr qmwSw vyKx AwieAw hW[
x) joqI-joiq : 7 AkqUbr, 1708 eI.
jo mYNnMU vwihgurU ny Awaux l`igAW AwiKAw hY, mYN auh g`l AwKWgw[
(8 k~qk 1765 ib.) lokW qoN cu`p nhIN rhWgw Aqy s`c AwKx qoN frWgw nhIN[ vwihgurU
hjUr swihb, nWdyV [ dy nwm dw bIj bIjWgw[ mYN p`Qr pUjx vwlw nhIN hW[ nw hI koeI
xi) ku~l aumr : 41 swl, 9 mhIny, 15 idn [ ByKI hW[ mYN vwihgurU dw nwm jpx vwlw hW Aqy ieMj mYN vwihgurU
xii) smkwlIn hukmrwn : AOrMgzyb, bhwdr Swh [ nUM l`B lvWgw[ mYN cMgy kMm krn leI jgq AMdr AwieAw hW[
12
11
mYN hr QW Drm PYlwvWgw Aqy duStW doKIAW nUM PV-PV mwrWgw[” is`KW dy sihXog nwl swry pRbMDW dI dyKBwl krdy sn[ gurU jI dw
dSmyS ipqw ies jgq ivc Awaux dw mMqv AwpxI bwxI bcpn dw nW goibMd rwey sI[ jdoN Tskw/GVwm (izlw krnwl) dy
ivc spSt krdy hn :- pIr BIKn Swh nUM AwpnI Awqimk SkqI duAwrw gurU jI dy jnm
ijm iqn khI ienY iqm kih hoN[ bwry pqw l`gw qW aus ny p`Cm dI QW ptnw vl mUMh krky nmwz
Aauru iksu qy bYr n gih hoN[31[ pVHI Aqy nwl hI gurU jI dy drSnW leI ptnw ivKy jwx dw mn
jo hm ko prmysur aucir hY[ bxwieAw[ ptnw pu`j ky iek ku`jI ivc ihMdU dI dukwn dI miTAweI
qy sB nrik kuMf mih pir hY[ Aqy dUjI ivc muslmwn dI dukwn dI miTAweI pw ky dovyN ku`jIAW
mo ko dwsu qbn kw jwno[ bwl gurU jI dy A`gy kIqIAW[ gurU jI ny dovW qy iek-iek h`Q r`K
Xw mYN Bydu n rMc pCwno[32[ id`qw, ijsdw ArQ sI: aunHW nUM dovyN iPrky ieko ijhy hn[
mYN hoN prm purK ko dwsw[
ptny dw pMifq iSv d`q bwl gurU jI nMU SRI rwm cMdr jI
dyKin AwXo jgq qmwsw[
dw rUp mMn ky siqkwr krdw sI[ Aws pws dy keI muslmwn vI
jo pRB jgiq khw so kih ho[
Awp dy SrDwlU sn[ nvwb rhIm b^S Aqy nvwb krIm b^S, jo
imRq log qy moin n rih ho[33[
ipqw SRI gurU qyg bhwdr jI dy SrDwlU sn, drSn krky inhwl
cOpeI: hm ieh kwj jgq mo Awey[
ho gey sn[ aunHW gurU jI nMU iek ipMf Aqy do bwZ ByNt kIqy[ ptnw
Drm hyq gurdyv pTwey[
invwsI rwjw PqihcMd mYxI Aqy ausdI rwxI vI gurU jI dy SrDwlU
jhW qhW qum Drm ibQwro[
sn[ aunHW dy Gr koeI pu`qr nhIN sI[ rwxI gurU jI nUM hor bwlkW
dust doKXin pkir pCwro[42[
nwl Kyfdw vwKdI qW ausnMU bwl gurU jI dI Skl sUrq bhuq sohxI
XwhI kwj Drw hm jnmM[
lgdI sI[ iek idn aus dy mn ivc AwieAw ik kwS! AYsw bwlk
smiJ lyhu swDU sB mnmM[
aunHW dy Gr vI huMdw[ieh g`l aunHW ny pMifq iSvd`q nwl sWJI kIqI
Drm clwvn sMq aubwrn[
qW pMifq jI ny aunHW nUM AwiKAw ik qusIN svyry ieSnwn krky gurU
duSt sBn ko mUl aupwrin’[43[
jI dw iDAwn DirAw kro[ auh hr roz eyvyN hI krdy rhy[ iek
gurU jI dI Awqm kQw, bic`qr nwtk, nUM pVHx qoN pqw
idn iek r`bI nUr vwly bwlk ny rwxI dI god ivc bYT ky glvkVI
lgdw hY ik ies jIvnI nUM gurU jI ny BMgwxI Aqy husYnI dy Xu`D
pw ky AwiKAw, “mW jI! mYN Aw igAw”[ rwxI qy rwjw bhuq KuS
qoN qurMq bwAd hI pUrn rUp id`qw hY qW hI ies ivc BMgwxI Aqy
hoey[ rwxI ny miTAweI Kwx nUM id`qI pr gurU jI ny AwiKAw, “auh
husYnI dy Xu`DW bwry ivsQwr ivc iliKAw igAw hY Aqy hor iksy
qly hoey Coly Aqy d`uD dI pUrI idE jo AMdr cONkI ivc r`KI hoeI
Xu`D dw izkr nhIN kIqw igAw[
hY[ rwxI bhuq KuS hoeI Aqy ausny auh Coly qy pUrIAW ilAw ky gurU
(A) jnm qy bcpn:- jI nMU Byt kIqIAW[(ieQy hux gurduAwrw mYxI sMgq suSoiBq hY, ijQy
gurU jI dw jnm poh sudI 7 vIN (22 dsMbr 1666 eI.) Coly pUrIAW dw pRSwd imldw hY[)
vwly idn gurU qyg bhwdr jI dy Gr mwqw gujrI jI dI piv`qr ieQoN QoVI dUr hI gurU jI ny iek sony dw kVw dirAw gMgw
ku`K qoN ptnw swihb ivKy hoieAw[ mwmw ikrpwl cMd jI Gr ivc su`t id`qw sI[ jdoN mwmw ikrpwl cMd ny pu`iCAw, “kVw ik`Qy
pirvwr dw pUrw iDAwn r`Kdy sn[ BweI idAwlw jI kuJ hor
13 14
su`itAw sI ?” qW gurU jI ny dUsrw kVw vI h`QoN lwh ky dirAw ivc AsQwnW dy drSn kIqy[ jd Awp kIrqpur qoN c`ly qW AnMdpur
vgwh mwirAw qy AwiKAw, “EQy ku”[ gurU jI dI byprvwhI ’qy mwmw dI sMgq, A`gy ho ky, Awp jI dy svwgq leI AweI Aqy rwq nUM
ikrpwl cMd bhuq hYrwn hoieAw[ (ieQy hux gurduAwrw goibMd Gwt AnMdpur swihb ivKy dIpmwlw kIqI geI[
suSoiBq hY[) 3. iv`idAw Aqy hor isKlweI:-
gurU ipqw qyg bhwdr jI goibMd rwey jI dy jnm qoN pihlW AnMdpur swihb ivKy cMgI pwTSwlw qy mdr`sw bxwieAw
hI Aswm dy dOry ‘qy cly gey sn[ Aswm qoN gurU jI Fwkw vl cly igAw[ pwTSwlw dw pRbMD munSI swihb cMd Aqy mdr`sy dw pRbMD
gey[ Ajy auh Fwkw hI sn ik aunHW nUM BweI imhr cMd Aqy BweI kwzI pIr muhMmd (sloh vwly) krdy sn[ ienHW ivc hI gurU jI
kilAwn cMd rwhIN ^br imlI ik 22 dsMbr 1666 eI. nMU aunHW dy ny ArbI, &wrsI qy sMsikRq pVIH [ sMsikRq dI auc ividAw leI
Gr bwlk dw jnm hoieAw hY[ ^br suxdy hI gurU jI ny bwlk dw pMifq ikrpw rwm dI syvw lgweI geI [ (ip`CoN iesy ikrpw rwm
nW goibMd rwey DirAw Aqy ptny dI sMgq dy nW hukmnwmw ByijAw[ dI AgvweI ivc 500 kSmIrI pMifqW dw v&d 25 meI 1675 eI.
gurU jI pihlW vI ies sMgq dy nwm hukmnwmy Byjdy rihMdy sn[ nUM gurU qyg bhwdr jI pws AwieAw sI[) gurmuKI Aqy kw&I swrI
Aswm dw dOrw kridAW jdoN gurU qyg bhwdr jI nMU pMjwb gurbwxI Awp jI ny mwqw jI pwsoN pihlW hI pVH leI hoeI sI [
dy hwlwq bwry pqw l`gw qW auh AwnMdpur swihb phuMc gey Aqy gurbwxI dw hor igAwn Aqy SRI gRMQ swihb dw pwT, ivcwr Awp jI
pirvwr nMU vI ptnw qoN AwnMdpur swihb bulw ilAw[ jd ptny dI nUM gurU qyg bhwdr jI ny Awp idRV krvwieAw sI [ kurwn SrI&
sMgq nMU pqw l`gw qW auh huMm-hMumw ky drSnW nMU AweI[ sMgq ny Awp jI ny kwzI pIr muhMmd pwsoN piVHAw[ ies qoN ielwvw Ssqr
bynqI kIqI ik Xwdgwr v`joN goibMd rwey jI dw pMGUVw au~Qy rihx ividAw qy GoV svwrI vI isKweI geI[ ivhly smyN Awp KyfW ivc
id`qw jwvy[ mwqw jI ny ieh bynqI pRvwn kr leI[ ju`t jWdy[ Awm krky Awpxy hwxIAW nUM do toilAW ivc vMf lYNdy[
P`gx 1728 ib. ivc pirvwr Aqy sMgq ptny qoN c`l iek dy mohrI Awp bx jWdy Aqy dUjy dy iksy hor isrk`F muMfy nUM
dwnwpur, bnwrs, prwg, lKnaU, mQurw, shwrnpur, Awid QwvW bxw lYNdy[ ies qrHW Awp do tilAW ivckwr JUTIAW lVweIAW
qoN huMdy hoey BwdoN 1729 ib. ivc lKnOr (gurU goibMd isMG jI dw lVdy rihMdy[
nwnkw ipMf; BweI lwl cMd, gurU jI dy nwnw jI ieQoN hI au~T ky 4. gur-g~dI:-
krqwrpur jw ky v`sy sn) phuMcy[ ieQy hI iek idn gurU jI Awpxy AwpxI Shwdq dyx leI AwnMdpur qoN qurn qoN pihlW gurU
swQI bwlkW nwl Kyf rhy sn ik pIr Awr& dIn aus rsqy lMGy[ qyZ bhwdr jI hukm kr gey sn ik “swfy ip~CoN gur-g~dI dI
aunHW ny pwlkI iv`coN a~uqr ky gurU jI dy A`gy sIs JukwieAw Aqy, izmyvwrI goibMd rwie jI sMBwlxgy [” ies hukm Anuswr gur-
v`Kry krky, kuJ icr g`l-bwq vI kIqI[ ieQy hI pIr BIKn Swh g~dI dI rsm nOvyN pwqSwh dI ShIdI qoN kuJ idn ip~CoN m~Gr
ny, Tsky qoN Aw ky, gurU jI dy dubwrw drSn kIqy[ 1732 ib. ivc pUrI kIqI geI [ bwbw bu~Fw jI dI AMS bwbw rwm
lKnOr qoN cl ky gurU pirvwr kIrqpur ivKy phuMicAw[ kMvr jI ny klgI ijgHw sjw ky, sRI swihb pihnw ky, gur-g~dI
au~Qy gurU jI dy qwieAw sUrj m`l dy poqirAW ny bhuq Awdr kIqw dw iqlk lgwieAw Aqy swrI rsm pUrI kIqI [ guirAweI dw kMm
Aqy Awpxy Gr auqwrw id`qw[ ieQy hI Awp jI ny gurU hirgoibMd Awp jI ny ShIdI vwly idn (11 nvMbr, 1675 eI.) qoN hI sMBwl
swihb, bwbw gurid`qw jI Aqy gurU hir rwie swihb dy piv`qr ilAw sI [
15 16
5. ivroDI qwkqW Aqy gurU jI dI Xojnw:- hovygI ijnHW dy h~Q ivc iq~KI qlvwr hovy Aqy ijnHW dy idl ivc
dSmyS jI dI aumr isrP 9 swl dI sI jdoN gurU qyZ dieAw, Drm, sq, sMqoK Aqy ipAwr hovy Aqy jo dyS ivc ho rhy
bhwdr jI dI Shwdq hoeI Aqy guruqw dI swrI izMmyvwrI Awp jI AiqAwcwr Aqy AinAwie nUM T~lH pwaux Aqy dys dy gloN gulwmI
au~qy Awx peI [ Awp jI dy swhmxy iqMn ivroDI qwkqW sn :- lwhux leI Awpxw sB kuC inCwvr krn leI q~qpr hox [
i) AOrgMzyb dI mzbUq Aqy inrdeI srkwr, jo pihlW Awpxy jdoN gurU jI nUM ies g~l dw pqw l~gw ik nOvyN pwqSwh dI
BrwvW nwl DoKw krky Aqy iPr aunHW dw Gwx krky q^q ayu~qy byTw Shwdq au~qy id~lI dy is~K ieMny fr gey sn ik iksy ny gurU jI
sI Aqy ijsny bwAd ivc Awpxy ipqw nUM 8 swl Aqy Awpxy pu~qr dw sIs Aqy DV cu~kx dw hOslw nw kIqw (BweI rMgryty ny aunHW dw
muA~zm nUM (ausdy cwr pu~qrW smyq) 7 swl kYd ivc r~iKAw sI[ sIs cu~kky AnMdpur ilAWdw Aqy BweI l~KI Swh lubwxy ny aunHW
aus p~Qr idl zwlm ny swry ihMdosqwn nUM ieslwm dy Gyry ivc dw DV g~fy ivc r~Kky lukwky KiVAw Aqy Awpxy Gr nUM A~g lw
ilAwaux dI Xojnw bxweI Aqy iesy nIqI ADIn gurU qyZ bhwdr ky sskwr kIqw [ au~c-jwqIAw koeI vI is~K nw inqirAw [ sgoN
jI, BweI idAwlw jI, BweI mqI dws jI Aqy BweI sqI dws jI nUM Awpxy-Awp nUM is~K AwKx qoN vI jrk gey) qW gurU jI nNUM bhuq
qsIhy dy ky ShId krvwieAw sI[ du~K hoieAw [ aunHW ny soicAw ik ies qrHW qW is~K aus invwx
ii) dUjy ivroDI sn auc-jwqIey phwVI ihMdU rwjy, jo gurU jI dy v~l hI cly jwxgy ij~Qy is~K bxn qoN pihlW sn [ aus vyly roh
‘mwns kI jwq sbY eykY pihcwnbo]’ ‘jy jIvY piq lQI jwie] sBu ivc Aw ky ijhVy bcn aunHW kIqy, BweI sMqoK isMG ny ies prkwr
hrwmu jyqw ikCu Kwie]’ Aqy ‘BY kwhU kau dyq nih nih BY mwnq ilKy hn:-
Awn]’ dy mwnvqw p~KI nwAirAW nUM AwpxI jwq-pwqI soc Aqy sRI goibMd isMG AYsy ] grjiq boly Gnhr1 jYsy ]
rwjsI ihqW dy ivru~D smJdy sn [ ies ibD ko Ab pMQ bnwvoN ] skl jgq mih bhu ibdqwvoN2 ]
iii) qIjI iDr sI ipRQIey, DIr m~lIey, rwm rweIey Aqy aunHW dy lwKhuM nr jg ky iek QwieN ] iqn mih imly eyk is~K jwie ]
ipClgW dI [ sB mih pRQk pCwnXo prY ] rlY n koXohMU ko shu krY ]
dUsry pwsy dSmyS jI kol nw swDn sn nw swQI Aqy nw POj jQw bkn3 mih hMs n CpY ] igrIAn4 ivKY mor ijm idpY5 ]
sI nw POjI swmwn[ ies qoN Cu~t gurU hirgoibMd swihb ny Swhjhwn jZoN Krgn6 mih blI qurMg7 ] jQw imRgn mih kyhr8 AMg ]
dy rwj ivc cwr lVweIAW ij~q ky svYmwn Aqy sUrbIrqw is`KW iqm nwnw ByKn ky mwih ] mm is~K ko sgly prKwie ]
ivc BrI sI, auh vI ipCly 40 ku swlW ivc koeI lVweI nw hox
gur pRqwp sUrj gRMQ
kwrn m~TI pY cukI sI [
ArQwq, mYN is~KW nUM AjyhI Skl, sUrq Aqy pihrwvw
ies sB dy bwvjUd, gurU jI dI idRVHqw, pRp`kqw Aqy sUJ-
dyvWgw ik is~K hornW l~KW ivc rilAw vI pCwixAw jw sky, puC-
bUJ hYrwn krn vwlI sI[ Awp jI ny p~kw mn bxwieAw ik
ig`C dI loV hI nw pvy [ nO swl dI aumr ivc kIqy ienHW bcnW
ijs rwj ivc SwqI dy swgr gurU Arjn dyv, gurU qyZ bhwdr,
qoN pqw lgdw hY ik mhW blI dSmyS jI CotI aumr ivc hI ikMnI
BweI idAwlw, BweI mqI dws Aqy BweI sqI dws vrgy inrdoS
cVHdI-klw, idRVHqw, isAwxp Aqy dUr-idRStI dy mwlk sn [
mhWpurSW nUM Ax-mnu~KI qsIhy dy ky ShId kIqw jw skdw hY, ausnUM
jVHW qoN pu~txw hI Xog hovygw[ ies kwrj leI swry swDn auplBd 1. b~dl 3. bgly 5. idsdw hY 7. GoVw
krny pYxgy; Ajyhy sMqW Aqy sUrimAW dI POj/kOm iqAwr krnI 2. prgt krW 4. phwV 6. Koqy 8. Syr[
17
18
6. iqAwrI pRqI auprwly:- vwrW suxweIAW jwx l~gIAW [ srIrk ksrq dy nwl-nwl, POjI
AwpxI Xojnw nUM isry cwVHn leI gurU jI ieh smJdy sn isKlweI Aqy GoV svwrI, Awid isKweI jwx l~gI [ bhuq swry
ik smu~cy smwj dI gulwm-kOmW-vwlI mwniskqw nUM bdlnw pvygw POjIAW ny ibnW qnKwh dy AwpxIAW syvwvW pyS kIqIAw[ bwAd
Aqy Awzwd-kOmW-vwlI jwigRqI Aqy soc aunHW dy mnW ivc BrnI ivc qnKwhdwr POjI vI r~Ky gey ijnHW ivc is~K, ihMdU Aqy
pvygI [ ies kMm dI pUrqI leI aunHW ny swihq dI mh~qqw Aqy muslmwn vI Swiml sn [
mhwnqw nUM pCwixAw [ auh cMgI qrHW jwxdy sn ik lokW dy suBwvW gurU hirgoibMd swihb vWg hI Awp jI ny gurU ipqw dI
Aqy rucIAW nUM bdln leI swihq dI Aihm BUimkw huMdI hY [ Shwdq dw bdlw lYx leI koeI Xojnw bnwaux dI bjwey 9 swl dI
swihq vI ies qrHW dw hovy ik lok Awp-muhwry ausnUM CotI aumr ivc hI fUMGy AiDAYn Aqy ivigAwink soc nwl iek
pVHnw cwhux [ ieh qW hI ho skdw hY jy ieh Awm lokW dI bolI socI-smJI Xojnw bxweI, ijs nUM isry cwVHn leI Xog auprwly kIqy[
ivc Aqy kivqw dy rUp ivc hovy [ gurU jI ny dys Br dy kvIAW BytwvW:- sMn 1676 ivc kwbl, kMDwr, blK, buKwry, gznI Awid
nUM Ku~lw s~dw id~qw Aqy isrmOr kvIAW nUM Awpxy drbwr ivc QwvW qoN sMgq bhuq swrIAW sOgwqW lY ky AnMdpur swihb AweI[
r~Kky purwqn Drm gRMQW dw Anuvwd krwieAw [ ies dy nwl-nwl ienHW ivc kwbl dy is~K dunI cMd v~loN Bytw iek pSmIny dI cwnxI
rwmwiex, mhWBwrq ivc id~qIAW sUrimAW dI kQwvW dw vI aulQw vI sI[
krwieAw [ ienHW kvIAW dI igxqI 52 sI[ ienHW pwsoN gurU jI ny sMn 1680 eI. nUM Aswm dy rwjy rwm rwie dw puqr rwjw
nvW swihq vI rcvwieAw Aqy Awp vI ricAw [ Awp jI v~loN rqn rwie 12 ku swl dI aumr ivc AwpxI mwqw jI nwl gurU jI dy
rcI kivqw bwry mMinAw jWdw hY ik ies dy brwbr dI vDIAw Aqy drsnW nUM AwieAw Aqy keI bhuq kImqI sOgwqW Aqy iek pRswdI
au~qm rcnw sMbMDq bolI ivc hor koeI nhIN rc sikAw [ hwQI vI ilAwieAw, jo Anyk qrHW dI syvw leI isKwieAw hoieAw
kuJ is~K ivdvwnW nUM Awp jI ny sMsikRq pVHn leI bnwrs sI [
ByijAw ijnHW ny vwps Aw ky swihq rcnw ivc Aqy pRwcIn swihq gurU jI dw idno-idn vDdw pRqwp vyKky kihlUr (iblwspur)
dw aulQw krn ivc BrvW XOgdwn pwieAw [ ienHW ivdvwnW nUM dw rwjw BIm cMd bhuq eIrKw krn l~gw Aqy frwaux vI [ auh
inrmly kihMdy sn [ Drm-pRcwr dy kMm ivc vI ienHW dw ivSyS inq nvIN CyVKwnI krdw rihMdw [ pr gurU jI Amn psMd sn Aqy
Xogdwn irhw [ swihq rcnw ivc ru~Jy rihMdy sn [
ijs lok mwniskqw nUM bdln vwsqy gurU jI swihq rcnw pwauNtw (iklHw) dI auswrI:- EDr nwhn (srmOr) dw rwjw mydnI
kr krvw rhy sn, ausdw iek kwrn qW srkwrI jbr, zulm sI pRkwS gurU –Gr dw SrDwlU sI Aqy guUru jI nUM AwpxI irAwsq ivc
Aqy dUjw kwrn sI mu~lW, kwzIAW Aqy bRwhmxW v~loN kIqI jWdI iklHW bnwaux leI AwK irhw sI [ gurU jI ny sMn 1685 eI. ivc
D~kwSwhI Aqy k~tVvwd [ auh AKOqI ‘nIc jwqIAW’ Aqy ‘ACUqW’ jmnw dirAw dy kMFy iek iklHw iqAwr kIqw ijsdw nW pwauNtw
nUM KUhW au~qy, mMdrW Aqy myilAW, Awid ivc vI nhIN sI jwx idMdy [ (pWvtw) r~iKAw [ ies QW qy sRIngr (gVHvwl) dw rwjw Piqh
gurU jI ny ies hkUmqI, Dwrmk Aqy BweIcwrk jbr nUM mUloN ^qm cMd Awpxw h~k jmwauNdw sI, ijs bwry nwhn dy rwjy ny gurU jI nUM
krn dw bIVw cuikAw [ d~s vI id~qw sI [ gurU jI ieQy lg-Bg swFy cwr swl rhy [ ies
ies mMqv dI pUrqI leI, hukmnwmy Byj ky POj Aqy POjI dOrwn aunHW ny swihq rcnw v~l ivSyS iDAwn id~qw[ ieQy hI aunHW
swmwn ie~kTw krnw ArMB kIqw [ FwfIAW dIAW bIr-rs BrIAW ny AwpxI svY-jIvnI bic~qR nwtk dI rcnw vI kIqI[ swihbzwdw
19 20
AjIq isMG dw jnm vI ieQy hI hoieAw[ dSmyS jI qoN ip~CoN id~lI ivc hI rhy [ sMn 1747 ivc Awp jI
ieQy hI rwjw Piqh cMd Awp jI dy drSnW nUM AwieAw[ dw dyhWq auQy hI hoieAw [
gurU jI ny dohW rwijAW nUM aupdyS id~qw Aqy sulwh krw id~qI (e) gurU jI dw qIjw ivAwh ruhqwS ijlw ijhlm, invwsI
Aqy Piqh cMd v~loN d~ibAw ielwkw mydnI pRkwS nUM vwps krw sRI rwmU b~sI K~qrI dI spu~qrI mwqw swihb dyvI jI nwl sMn
id~qw[ 1700 eI. ivc hoieAw [ ieh Awm ivAwh qoN h~tky sI [ sRI rwmU
ieQy hI rwm rwie ny Awp jI nwl mulwkwq kIqI [ jdoN b~sI ny gurU jI Agy bynqI kIqI sI, “mYN AwpxI DI jmidAW hI
ausdy ivgVy hoey msMdw ny ausnUM ibsqry ’coN k~Fky swV id~qw qW Awp jI nUM Arpx kIqI hoeI hY [ Awp iesdw swk prvwn kro[
Awp jI ny fyhrwdUn jw ky ausdI ivDvw nUM DIrj id~qI Aqy doSI sB iesnUM mwqw jI kihMdy hn [ Awp qoN ibnW iesnUM koeI nhIN
msMdW nUM swVky vI mwirAw [ vrygw[” gurU jI ny AwiKAw, “AsIN bRhmcrj Dwr ilAw hY qW jo
dys, Drm dI syvw kr skIey [ jy quhwfI DI vI Aijhw kr skdI
ieQy hI pIr bu~DU Swh (bdr-aud-dIn) Awp jI dw is~K
hY Aqy Awqimk myl prvwn krdI hY, qW mYN quhwfI pRsMnqw dI
bixAw Aqy ausny SwhI POj ivcoN k~Fy hoey 500 pTwx gurU jI
Kwqr, ausnUM vrn leI iqAwr hW [” iesy leI ies ivAwh nUM
dI &Oj ivc BrqI krvwey [ ieQy hI 500 audwsI is~KW ny vI
ieiqhwskwrW ny ‘kvwrw folw’ AwiKAw hY [ Awp jI AMimRq Ckx
AwpxIAW syvwvW Arpx kIqIAW [
aupMRq swihb kOr bxy Aqy gurU jI ny Awp nUM ‘Kwlsy dI mwqw’ hox
7. ivAwh Aqy sMqwn:- dw mwx b^iSAw [
(a) gurU jI dw pihlw ivAwh lwhOr invwsI sRI hirjs dI jd gurU jI ny Awpxw AMq smW nyVy AwauNdw vyiKAw qW mwqw
spu~qrI mwqw jIqo jI nwl sMn 1677 eI. ivc AnMdpur qoN au~qr swihb kOr nUM mwqw suMdrI jI pws id~lI Byj idqw [ gurU jI ny aunHW
v~l siQq gurU ky lwhOr ivKy hoieAw[ mwqw jI dI kuKoN iqMn pu~qrW nUM gurU hirgoibMd swihb dy pMj Ssqr snmwn sihq r~Kx leI
dw jnm hoieAw :- idqy, jo ies vkq gu: rkwb gMj ivc mOjUd hn [ ieQy hI Awp
i) bwbw juJwr isMG (sMn 1690 eI. ivc), jI dw dyhWq mwqw suMdrI jI qoN pihlW hoieAw [
ii) bwbw jorwvr isMG (sMn 1696 eI. ivc) Aqy not: kuJ ieiqhwskwrW dI rwie hY ik mwqw jIqo jI dw hI dUjw
iii) bwbw Pqih isMG (sMn 1699 eI. ivc) nW mwqw suMdrI jI sI Aqy cwry swihbjwdy ieko hI mwqw dI ku~KoN
mwqw jI dw dyhWq sMn 1700 eI. ivc hoieAw [ Awp dw jnmy sn [ pr bhuqy ivdvwnW nUM ieh rwie pRvwn nhIN hY [
dyhurw AgMmpur AnMdpur ivKy siQq hY [ 8. gurU jI vloN lVy gey Xu~D:-
(A) gurU jI dw dUjw ivAwh vI lwhOr invwsI sRI rwm srn dI gurU jI nUM 14 lVweIAW lVnIAW peIAW:
spu~qrI mwqw suMdrI jI nwl sMn 1684 eI. ivc hoieAw [ mwqw jI i) BMgwxI dw Xu~D (1689 eI.):- phwVI rwjy AwpxIAW g~dIAW
dI ku~KoN v~fy swihbzwdy bwbw AjIq isMG dw jnm jnvrI 1687 dI Kwqr muZl srkwwr dy ip~TU bxy bYTy sn [ auh gurU jI
eI. ivc hoieAw [ gurU jI dy joqI joq smwaux ip~CoN mwqw suMdrI dI ‘aUc-nIc’ Aqy ‘jwq-pwq’ ivru~D CyVI muihMm nUM Awpxy leI
jI dw hukm mMinAw jWdw sI [ BweI mnI isMG nUM drbwr swihb hwnIkwrk smJdy sn [ auh gurU jI dy idno-idn vD rhy qyj-
AMimRqsr dw gRMQI Awp jI ny hI QwipAw sI [ mwqw suMdrI jI pRqwp qoN sVdy sn [ kihlUr dw rwjw BIm cMd gurU jI pwsoN kImqI
21 22
pSmIny dI cwnxI, pRswdI hwQI Aqy kuJ hor kImqI vsqW pRwpq ies lVweI ivc bIbI vIro Aqy s~XIAd bu~DU Swh dy do-do
krnIAW cwhuMdw sI, jo ausny Awpxy pu~qr dI SwdI ’qy mMg vI pu~qr ShId hoey [ gurU jI ny pIr jI nUM dsqwr, kMGw, ikrpwn
ByjIAW sn[ gurU jI ny rwjy BIm cMd nUM jvwb idqw sI ik ieh Aqy hukmnwmw b^iSAw[ gurU jI CyqI hI vwps AwnMdpur cly gey[
vsqW is~KW vloN gurU nwnk dI g~dI pRqI pRym-Bytw hn Aqy iksy rsqy ivc Awp FkOlI gey, ijQy pwxI dI qMgI sI [ Awp jI ny auQy
hor nUM nhIN id~qIAW jw skdIAW [ BIm cMd ny iPr rwijAW vwlw bwaulI lvweI [ iPr Awp kotly gey [ auQy dy pTwxW ny Awp jI
dbkw mwirAw[ pr grU jI ny au~qr idqw, “reIAq AsIN krqwr dI bhuq syvw kIqI [ Awp jI ny aunHW nUM iek qlvwr b^SI jo aunHW
dI hW[ eIx iksy dI mMndy nhIN [ AsIN Amn-psMd hW; nw iksy qoN dI AOlwd ny sWB ky r~KI hoeI hY [ iPr kIrqpur qoN huMdy hoey Awp
frdy hW nw frwauNdy hW[” ieh jvwb pw ky kihlUr (iblwspur) dy AwnMdpur phuMc gey [ phwVI rwijAW dIAW CyVKwnIAW qoN sucyq,
rwjy ny lVweI krn dw mn bxw ilAw[ ausdy pu~qr Aqy gVHvwl jMgI iqAwrIAW jwrI kIqIAW Aqy Sihr dI sur~iKAw leI pMj
(isrI ngr) dy rwjw Piqh cMd dI DI dw ivAwh Aw igAw[ iklyH AnMdgVH, lohgVH, PqihgVH, holgVH Aqy qwrwgVH bxwey[
ivAwh qoN ipCoN BIm cMd ny Pqih cMd nUM AwiKAw, “myrw gurU jI swihq-rcnw vI jwrI kIqI geI [
nwl vYr hY pr quhwfI im~qRqw[ ieh g~l ikvyN inBU [ mukdI g~l, ii) nwdOx dw Xu~D:- AOrMgzyb ny phwVI rwijAW qoN kr (tYks)
Piqh cMd nUM ausdw swQ dyxw hI ipAw[ lwVw qy lwVI qW iblwspur vsUlx leI mIAW KW POjdwr nUM ByijAw [ ausny A~goN Awpxy
Byj id~qy Aqy rwjy gurU jI nwl lVn leI ruk gey[ ieh sn: BqIjy AlP KW nUM Byj idqw [ rwijAW ny gurU jI qoN mdd mMgI [
i) BIm cMd kihlUrIAw, ii) ikrpwl cMd ktocIAw, gurU jI ny kOmI jMg smJ ky Aqy aunHW dIAW ipClIAW krqUqW Bulky
iii) hrI cMd jsvwlIAw, iv) suKidAwl jsrotIAw, shwieqw idqI [ mugl sYnw B~j geI [
v) kysrI cMd hMfUrIAw, vi) ipRQI cMd FfvwlIAw Aqy iii) gulyr(husYnI) Xu~D:- sMn 1695 eI. ivc AlP KW dI hwr
ip~CoN sUby idlwvr KW ny Awpxy pu~qr rusqm KW nUM gurU jI nwl
vii) Piqh cMd gVHvwlIAw [
lVn leI ByijAw[ pr brswq dI ru~q Aqy is~KW dw jwho-jlwl
EDr gurU jI dy 500 ivcoN 400 pTwx vI C~f ky rwijAw vyKky rusqm KW B~j igAw[ ies ip~CoN idlwvr KW ny Awpxy gulwm
nwl jw rly[ pr kwly KW Aqy ausdy 100 swQI gurU jI nwl p~ky husYnI nUM ByijAw[ BIm cMd khlUrIAw, ikrpwl cMd ktocIAw Aqy
rhy[ 500 audwsI vI lVweI dw nW suxky iKsk gey, pr mhMq kuJ hor rwjy husYnI nwl jw imly[ aunHW pihlW gulyr qy hmlw kIqw[
ikrpwl dws kwiem irhw[ s~XIAd bu~DU Swh nUM jdoN pTwxW dw gulyrIey dI bynqI ’qy gurU jI ny BweI sMgqIAw isMG Aqy kuJ hor
pqw l~gw qW auh Awpxy cwry pu~qr Aqy 700 murId lY ky gurU jI sUr-bIrW dw jQw ByijAw [ husYnI, ikrpwl cMd ktocIAw Aqy kuJ
dI mdd leI Awx fitAw[ bIbI vIro dy pMj pu~qr vI gurU jI dy hor phwVI srdwr mwry gey Aqy POj nUM BwjVW pY geIAW [ BIm cMd
nwl sn[ mwmw ikrpwl, dIvwn nMd cMd, swihb cMd, pRohq dieAw ny n~s ky msW jwn bcweI [ BweI sMgqIAw isMG vI s~q swQIAW
rwm, Awid smyq gurU jI dy kol koeI pMj ku hzwr dI POj sI[ smyq ShIdI pw igAw [
rwijAW dI POj bhuq izAwdw sI[ lVweI ApRYl 1689 eI. ivc
AOrMgzyb dI icMqw Aqy muA~zm dw Awauxw:- ienHW hwrW qoN
jmnw Aqy igrI ndI dy ivckwr hoeI Aqy iqMn idn huMdI rhI[ AMq
AOrMgzyb nMU icMqw hoeI[ sMn 1696 eI. ivc ausny Awpxy pu~qr
rwjw hrI cMd gurU jI h~QoN mwirAw igAw Aqy rwijAW dIAW POjW
muA~zm nUM ByijAw ik gurU jI nUM POj bnwaux qoN roikAw jwvy [
Bj inklIAW[ pr gurU jI dIAW POjW ny nw qW aunHW dw ip~Cw kIqw
Sihzwdw Awp qW lwhOr clw igAw Aqyy imrzw byZ nUM Poj dy ky
Aqy nw hI koeI rwjsI lwB auTwieAw[
23 24
eyDr Byj idqw[ ausny phwVI rwijAW nUM ^Ub is~Dw kIqw [ auh gurU syvw krn [ dSmyS jI ny qW ieQoN q~k kih r~iKAw sI ik “jo
jI nwl vI lVnw cwhMudw sI pr BweI nMd lwl jo muA~zm dw mIr Awey-gey dI syvw krdw hY, auh myrI syvw krdw hY, grIb dw mUMh
munSI (mu`K sk~qr) sI, ny gurU jI bwry AYsw smJwieAw ik gurU hI gurU dI golk hY [”
jI ivru`D muihMm tl geI [ 10. Kwlsw pMQ dI sQwpnw:-
9. Amn dy pMj, Cy swl:- gurU nwnk dyv jI qoN lY ky gurU goibMd isMG jI q~k ieh hI
inrmly:- aukq Xu~DW qoN ip~CoN gurU jI ny soicAw ik is~K inry zulm auprwly kIqy gey sn ik iksy qrHW ihMdIAW nUM Dwrimk, smwijk
dw nwS krn vwly XoDy hI nw hox blik pVH-ilK ky dieAwvwn, Aqy rwjsI bMDnW qoN mukq krw ky iek-mu~T, au~nq Aqy Awzwd kOm
ivdvwn, lok-shwiek Aqy nIqIvwn vI bxn [ aunHW ny Awm lokW bxwieAw jwvy [ ies mMqv dI pRwpqI leI jwq-pwqI ivqkirAW,
dI pVHweI, ilKweI v~l coKw iDAwn id~qw [ iek pMfq dy is~KW Poky Dwrimk rsmW-irvwjW Aqy vihmW-BrmW nUM C~fx dI pRyrnw
nUM sMsikRq pVHwaux qoN nWh krn ’qy gurU jI ny pMj is~K bnwrs id~qI jWdI rhI [ ies dy nwl-nwl ‘nw iksy ’qy zulm kro Aqy
Byjy [ ienHW vwps Aw ky AMimRq pwn vI kIqw, pRMqU Xu~DW ivc ih~sw nw iksy dw zulm jro’ Aqy ‘AxK dI izMdgI jIE’ dw sbk vI
lYx dI QW ividAw pVHwaux v~l hI iDAwn id~qw[ is~KW dy ies pVHwieAW jWdw irhw [ iek–dUjy nwl ipAwr, BweIcwrw, duK-suK dI
ivdvwn AMg qoN inrmly is~KW dI sMprdw qurI [ sWJ Awid vI isKweI geI [ ies pwsy v~l kwPI pRgqI hoeI pr
msMd:- gurU Amrdws jI ny is~KI dy 22 pRcwr kyNdr (mMjIAW) Ajy bhuq kuC krnw bwkI sI [ dyS vwsIAW ivc kOmI-eykqw Aqy
kwiem kIqy sn [ gurU rwmdws jI ny ienHW pRcwrkW dI is~KW vloN AwzwdI pRwpqI leI joS Aqy ihMmq Brn dI loV sI ikauNik Ajy
imlI kwr-Byt vI gurU-Gr nUM Byjx dI ifaUtI lweI Aqy ienHW nUM vI keI lok Awpxy ihqW dI Kwqr Awpxy hI BrwvW ivru~D ivdySI
‘msnd’ dw nW id~qw jo ivgV ky ‘msMd’ bx igAw [ gurU Arjn zwlm srkwr dw swQ dyxoN bwz nhIN AwauNdy sn [ Ajy qW phwVI
dyv jI ny ies pRbMD nUM hor p~kw kIqw Aqy is~KW nUM ‘dsvMD’ k~Fx rwjy hI Awpxy rwjsI ihqW Aqy jwq-pwqI AiBmwn dI Kwqr, gurU
leI pRyrnw kIqI [ ieh msMd Awpxy izMmy lgy kMm ies Xogqw jI, jo AwzwdI leI inrsvwrQ sMGrS kr rhy sn, nwl eIrKw
nwl krdy Aqy lokW ivc ies FMg nwl ivcrdy ik is~KI dw iek Aqy lVweIAW krno nhIN htdy sn [ gurU jI ny ies pwsy v~l iek
vDIAW nmUnw pyS huMdw [ ienklwbI kdm cu~kx dw PYslw kIqw, ijs nwl is~K nUM nvyklw
rUp vI id~qw jw sky Aqy dyS dI AwzwdI leI qn, mn qy Dn vwrn
pRMqU, smW pw ky ieh pRQw ivgVnI SurU ho geI Aqy kwr-
vwilAW dI mzbUq jQybMdI vI bxweI jwvy [ auh inrI bhwdrW
Byt dI durvrqoN krn dy kwrn ieh ivBcwrI bx gey [ dSmyS
dI kOm nhIN cwhuMdy sn blik AjyhI kOm ijs ivc sUrimAW vwlI
jI ny doSIAW nUM sjwvW Aqy gurmuKW nUM isropy id~qy AMq ivc ies
bIrqw Aqy inrBYqw dy nwl-nwl sMqW vwlI dieAw Aqy pivqrqw
pRQw dw Bog hI pw id~qw [ sMgqW nUM ienHW nwl vrqx dI mnwhI
vI hovy, jo qlvwr dy DnI hox dy nwl-nwl dieAw, Drm Aqy sq,
vI kr id~qI [ ieh Gtnw 1698 eI. dI hY [
sMqoK dI mUrq vI hox [ gurU jI dw ivcwr sI ik jy Ajyhy AwdrS
lMgr:- gurU nwnk swihb iek pwsy qW gurbwxI pwT, kIrqn Aqy mnu~K dw bwxw vI v~KrI iksm dw hovygw qW auh Awpxy bwxy dI
aupdySW rwhIN Awqimk aupdyS sMgq ivc idMdy sn Aqy dUjy pwsy lwj r~Kx dw vI pwbMd rhygw [ gurU jI ny gurU nwnk swihb v~loN
lMgr clwky srIrk Kurwk prdwn krdy sn [ ieho islislw bwkI ArMBy pRogrwm nUM isry cwVHn Aqy ies mMqv leI Kwlsw pMQ swjx
gurU swhbwn ny vI cwlU r~iKAw [ ies dy nwl-nwl is~KW nUM ieh dw PYslw kIqw [
vI hukm sI ik Gr-Gr lMgr lw ky Awey-gey dI AMn-bsqr dI
25 26
kuJ ivdvwn pMfqW ny slwh id~qI ik hvn krky durgw BweI dieAw rwm K~qrI vwsI lwhOr au~iTAw Aqy h~Q bnHky kihx
dyvI nUM KuS kIqw jwvy [ jd auh pRgt ho jwvy qW ausqoN vr mMigAw l~gw, “myrw sIs hwzr hY, prvwn kro [” gurU jI ausnUM bwhoN PVky
jwvy ijs nwl swrIAW AOkVW dUr ho jwxgIAW [ *guru jI dyvI qMbU AMdr lY gey [ AMdroN qlvwr v~jx Aqy DV Q~ly if~gx dI
dyviqAW dI pUjw dy k~tV ivroDI sn (blik gurU nwnk swihb Awvwz AweI [ gurU jI KUn nwl il~bVI hoeI qlvwr lY ky iPr
qoN hI iek krqwr dI pUjw leI pRyrnw id~qI jw rhI sI ) iPr dIvwn ivc Aw gey Aqy ausy qrHW dUjy sIs dI mMg kIqI [ ies vwr
vI aunHW pMfqW dw Brm dUr krn leI bnwrs qoN pMfq kySo dws BweI Drm dws jt id~lI dw vwsI auiT~Aw [ ausnUM vI qMbU ivc lY
nUM s~idAW, ijs ny nYxw dyvI dI phwVI au~qy kwPI sm~grI bwlky gey Aqy ausy qrHW qlvwr dy c~lx Aqy DV dy if~gx dI Awvwz
hvn kIqw [ hzwrW mMqr pVHy Aqy qrly mwry pr dyvI pRgt nw AweI [ ieh vyKky sMgq BY-BIq ho geI [ kuJ lok qW iKsk vI
hoeI [ AwiKr auh pMfq iKsk igAw [ guru jI ny swrI sm`grI gey [ keIAW ny mwqw gujrI jI pws Skwieq jw kIqI ik gurU jI
A`g ivc su`t id~qI Aqy qlvwr sUq leI Aqy llkwr ky AwiKAw, nUM vrijAw jwvy [
“qwkq dI s~cI dyvI ieh hY jo krwmwqW kr skdI hY Aqy krygI ieh kOqk gurU jI ny pMj vwr kIqw [ qIjI vwr jgnnwQ
vI [ ieh quhwfy swry du`K dUr krygI [ quhwfy gloN gulwmI lwh purI dw JIaUr BweI ihMmq rwie, cOQI vwr dvwrkw dw CINbw
ky dys nUM Awzwd krweygI Aqy quhwnUM suK-SWqI b^SygI [ ies dy BweI muhkm cMd Aqy pMjvI vwr ibdr dw nweI BweI swihb cMd
aupwSk bxo [” inqirAw [ pMjvIN vwr gurU jI kwPI dyr lgwky bwhr Awey [ ies
gurU jI ny 30 mwrc, 1699 eI. (sMmq 1756 ib.) dI vyr gurU jI bhuq ^uS sn Aqy aunHW ip~Cy sohxy puSwky pweI auhI
ivswKI dw idn imiQAw Aqy dUr-dUr is~KW nUM s~dy Byjy ik ivswKI pMj gurU dy lwl sn ijnHW Awpxy sIs Byt kIqy sn [ iPr gurU jI ny
dy mOky au~qy hum-humw ky AnMdpur pu~jo [ sv`C jl mMgvwieAw Aqy bwty ivc pw ky pMj bwxIAW pVHIAW[ eysy
ivswKI vwly idn kysgVH vwlI QW ’qy qMbU l~gy hoey sn[ smyN iqAwr kIqy jw rhy AMimRq ivc mwqw jIqo jI ny pqwsy vI pw
kIrqn ho irhw sI[ dsmyS jI iksy v~Kry rMg ivc rMgy hoey sn[ id~qy [ ies qrHW iqAwr kIqw AMimRq pMjW nUM CkwieAw Aqy bcn
kIrqn dI smwpqI hoeI qW guru jI KVy ho gey[ ikrpwn sUq leI kIqy, “ieh pMj ipAwry hn Aqy isMG s~j gey hn [ ienHW dw nvW
Aqy llkwr ky sMgqW nUM AwiKAw, “iek sIs cwhIdw hY, koeI hY jnm myry Gr hoieAw hY [ ieh myry pu~qr hn [ hux ieh sUr-bIrW
jo Byt kry[” sMgqW sux-vyK ky hYrwn rih geIAW[ nIvIAW su~t dI nvIN Kwlsw kOm bx geI hY [ ienHW dIAW ipClIAW jwqW sB
leIAW Aqy cu~p-cwn vrq geI [ do vwr llkwrw suxky jdoN ^qm ho geIAW hn [ hux ienHW dy nwm dieAw isMG, Drm isMG,
koeI nw auiT~Aw qW gurU jI ny qIsrI vwr iPr sIs dI mMg kIqI[ ihMmq isMG. mMuhkm isMG Aqy swihb isMG ho gey hn[” iPr
rihq bwry aupdyS id~qy [
*ijvyN-
iPr guru jI ny isMGwsn qoN Q~ly au~qr ky dovyN hQ joV pMjW
1. Anhd rUp Anwhd bwnI ]
crn Srn jih bsq BvwnI ] Akwl ausqq ipAwirAW A~gy bynqI kIqI ik “ieh AMimRq dI dwq hux mYnUM vI
2. ibn krqwr n ikrqm mwnoN ] Sbd hzwry b^So [” ies suxky pMj ipAwry cu~p ijhy ho gey, sMgq vI hYrwn
3. mYN n gnySih ipRQm mnwaUN ] ikSn ibSn kbhuM n iDAwaUN ] ho geI [ pr guru jI ny ikhw ik koeI sMsw nw kro [ pMQ vwihgurU
kwn suny pihcwn n iqn soN ] ilv lwgI morI pg ien soN ]
rwm rhIm purwn kurwn Anyk khYN mq eyk n mwnXoN ]
ny swijAw hY, mYnUM vI ies ivc Swiml kro [ quhwfy Aqy myry ivc
isimRiq swsqR byd sBY bhu Byd khYN hm eyk nw jwnXo ] rwmwvqwr koeI &rk nhIN hY [ BweI sMqoK isMG dy SbdW ivc:
27 28
Kwlsw gurU hY, gurU Kwlsw kroN mYN Aib dSmyS jI ny duhrw id~qI Aqy AOrqW AMimRq C~k ky isMGxIAW
jYsy gurU nwnk jI AMgd ko kIinE[ (SyrnIAW) bxn dw AiDkwrI bx geIAW [ sMswr dy ieiqhws
ivc ieh iek invyklw ienklwbI kdm sI [ Kwlsw pMQ swjx
S~k n krIjY, swvDwn hoie dIjY Aib
auprMq gurU jI bhuq pRsMn-ic~q sn [ aunHW AwpxI ikrq(Kwlsy)
AMimRq Ckwvo muih jYsy qum lIinE[ dI mihmw ienHW SbdW ivc kIqI :-
gur pRqwp sUrj gRMQ ju~D ijqy ienhI ky pRswid,
gurU jI nUM vI AMimRq pwn krvwieAw igAw Aqy rihq ienhI ky pRwswid su dwn kry]
d~sI geI [ rihq ivc ieh vI Swiml sI ik jd kdI pMQ nUM
AG AwauG try ienhI ky pRswid,
BIV bxy qW AMg-sMg rih ky shwieqw krnI [
ienhI kI ikRpw Pun Dwn Bry]
ies qrHW ‘Awpy gur cylw’ hox dI s~cy pwqSwh ny imswl
ienhI ky pRswid su ibidAw leI,
pyS kIqI [ nwl hI pMc-pRDwnI (pMcwieqI rwj) dI nINh vI r~KI[
Kwlsw pMQ swjx vyly ijhVy aupdyS dsmyS jI ny id~qy auh ienswn ienhI kI ikRpw sB sqR mry]
nUM dyvqw bnwaux vwly Aqy sdIvI hn :- ienhI kI ikRpw ky sjy hm hYN,
“A`j qoN Kwlsw pMQ hI quhwfI jwq, kOm Aqy brwdrI nhIN mo so grIb kror pry]2] dsm gRMQ
hY[ qusIN sMqW jyhy DrmI qy praupkwrI Aqy sUrbIrW jyhy inrBY qy ijs kwrj is~DI leI auh jgq ivc Awey sn, ausnUM auh
blvwn XoDy bxnw hY [ kmzorW, mzlUmW dI qusIN bWh PVnI hY [ ieMj dsdy sn:-
jbr huMdw vyKky cup nhIN bYTy rihxw [ nw iksy qoN frnw hY Aqy hm ieh kwj jgq moN Awey,
nw iksy nUM frwauxw [ Drm nhIN C~fxw BwvyN ikMnI vI kImq qwrnI Drm hyq gurdyiv pTwey [
pvy [”
jhW qhW qum Drm ibQwro,
gurU nwnk swihb dI is~iKAw Anuswr ikrq krn, nwm
dust doKIXin pkir pCwro [
jpx Aqy vMf ky Ckx nUM muV idRVH krvwieAw [ bwxI Aqy bwxy
nwl juVy rihx dw Aqy ‘mn bc krm’ dw aupdyS id~qw [ pUjw XwhI kwj Drw hm jnmM,
Akwl kI, prcw Sbd kw Aqy dIdwr Kwlsy kw krn dI qwkId smJ lyhu swDU sB mnmM [
kIqI [ aunHW pMj kkwrW dI rihq Aqy cwr b~jr kurihqW dI Drm clwvn, sMq aubwrn,
pwlxw krnI d~sI [ ‘vwihgurU jI kw Kwlsw vwihgurU jI kI Pqih’ dust sBn ko mUl aupwrin [
dw nwArw b^iSAw [ aunHW pMj AMimRqDwrI is~KW, cwhy auh iksy bic~qr nwtk 6/42,43
purwxy vrn jW jwqI nwl sMbMDq hox, nUM AMimRq sMcwr Aqy AMimRq
Kwlsy ivc bIr-rs Brn leI roj ieh Ardws idRVH
pRcwr krn dw h~k b^iSAw [
krwauNdy sn :-
AMimRq Ckx nwl isrP mrdW ivc hI qbdIlI nhIN AweI
dyh iSvw bru moih iehY, SuB krmn qy kbhMU n troN]
sgoN AOrqW nUM vI mrdW dy brwbr smJx dI qor, jo gurU nwnk
n froN Air soN jb jwie lroN, inscY kir ApunI jIq kroN]
swihb ny qorI sI Aqy bwkI gurU swihbwn ny idR~VH krweI sI,
29 30
Aru isKhoN Awpny hI mn ko, ieh lwlc hau gun qau aucroN] SkqI bwry nw qW igAwn hY Aqy nW hI aus auqy Brosw hY [ KMfy-bwty
jbu Awv kI AauD indwn bnY, Aiq hI rn mYN qb jUiJ mroN] dy AMimRq ivc bhuq SkqI hY [ bySk Azmw ky dyK lvo [ AsIN
auh kr ivKwvWgy ijsdw quhwnUM Kwbo-iKAwl vI nhIN [” guru jI ny
cMfI cirqR 231
llkwr ky AwiKAw:-
Awpxy inj bwry auh ieMj kihMdy sn:-
ByVoN ky mYN Syr bnwaUN]
jo hm ko prmysur aucir hYN,
rwTn ky sMg rMk lVwaUN]
qy sB nrik kuMf mih pir hYN]
BUp grIbn ko khwaUN]
mo kO dws qvn kw jwno,
icVIEN sy mYN bwj quVwaUN]
Xw mY Bydu n rMc pCwno]
svw lwK sy eyk lVwaUN]
mYN ho prm purK ko dwsw,
qbY goibMd isMG nwm khwaUN]
dyKin AwXo jgq qmwsw]
gurU jI ny XkIn dvwieAw:
bic~qR nwtk 32/33
“rwj quhwfw hI hovygw [ mYN koeI rwj kwiem nhIN krnw[
11. phwVI rwijAW nwl ByNt:- rwj quhwfy hI puq-poqry krngy Aqy krngy vI Awzwd ho ky[ AwE,
Kwlsw pMQ swjx qoN Agly swl Awp irAwsq mMfI dy myrw swQ idE [” pr rwijAW ny gurU jI au~qy ivSvwS nw kIqw Aqy
pRis~D qIrQ rvwlsr gey [ auQy phwVI rwjy vI Awey hoey sn[ nw hI mwxisk gulwmI Aqy jwq, Drm, rwj dw AiBmwn hox kwrn,
Awp jI ny aunHW nUM AwiKAw ik AwE swry BwrqI iek p~Dr ’qy gurU jI dw swQ dyx leI iqAwr hoey [ aultw gurU jI ivru~D goNdW
rl-imlky, jwq-vrn Aqy aUc-nIc dUr krky ivdySI zwlm Aqy guMdx l~g pey [ ikauNik, guru jI vloN clweI lihr nUM auh Awpxy
by-inAweI srkwr ivru~D f`t jweIey Aqy Awpxw inAWkwrI rwj injI ihqW dy ivru~D smJdy sn [
Aqy nroAw smwj kwiem krn dy auprwly krIey [ ies mMqv leI 12. AnMdpur swihb dI mihmw :-
AwE, AMimRq Cko, Aqy isMG sjo Aqy Kwlsy dy AwgU bxky dys Drm
AnMdpur swihb ivc lMgr vI cldw, gurbwxI kIrqn
dI syvw kro [
Aqy kvI drbwr vI huMdy sn [ AnMdpur swihb ivc ieMny ivdvwn
pr rwijAW au~qy au~c-jwqIey hox dw Aqy rwj-Bwg vwly Aw gey ik ieh ividAw dw kyNdr bx igAw [
hox dw hMkwr CwieAw hoieAw sI [ iesdy nwl hI zwlm Aqy jwbr
gurU jI ny AnMdgVH iklHw bxvwieAw Aqy ngwrw vI iqAwr
ivdySI srkwr dw C~pw vI ipAw hoieAw sI [ aunHW ny aultw guru
krvwieAw, ijsdw nW rxjIq ngwrw sI [ jdoN AOrMgzb nUM rxjIq
jI nUM AwiKAw “muZl srkwr nwl m~Qw lwauNxw AwpxI hI mOq Aqy
ngwry dw pqw l`gw qW auh sV bl hI igAw [
brbwdI nUM s~dw dyxw hovygw [ muZl POjW dy mukwbly quhwfw Kwlsw
bwj swhmxy icVIAW Aqy Syr swhmxy ByfW, bkrIAW dy qu~l hY[” gurU jI ny ivswKI qy dIvwlI dy myly mnwauxy SurU kr id`qy
qy GoV svwrI is`KxI vI sB isMGW leI zrUrI kr id`qI geI [
ieh g~lW suxky guru jI ny roh ivc Aw ky AwiKAW, “gulwm
ibrqI Aqy sMswrk BogW nwl quhwfw m~c mr igAw hY, quhwfy mn iek idn kuJ lokW ny mwqw nwnkI jI (gurU jI dI dwdI)
mlIn Aqy qn inrijMd ho gey hn [ quhwnUM srb- klw-smr~Q dI nUM ikhw, “kihlUr dw rwjw nyVy AwieAw hoieAw hY, ngwrw nw
31 32
vjwieAw jwvy [” mwqw jI ny ngwrcI nUM roikAw qy ngwrw nw 13. muV jMgW dw dOr ArMB :-
v`ijAw [ gurU jI ny ngwrw nw vjwaux dw kwrn pu`iCAw qW pqw auqoN-auqoN qW phwVI rwjy im~qRqw r~Kdy sn Aqy is~Dw
l`igAw ik dwdI jI ny mnHW kIqw sI [ gurU jI ny iek isMG nUM ikhw, lVnoN frdy sn pr ivcoN gurU jI dy ivroDI sn [ ies leI auh gurU
“mwqw jI nUM kihxw ik cu`p krky ikMnI dyr k`tWgy ? ijs isMGwsx jI nwl ivswh ky (DoKy nwl) lVnw cwhuMdy sn:-
’qy mYN bYTw hW, ieh gurU nwnk swihb jI dw hY, jo Awp prmySr
iv) iSkwr Kyfdy gurU jI ‘qy Acwnk hmlw:- iek idn gurU
dw rUp sn [”
jI kuJ isMGW smyq iSkwr Kyf rhy sn ik do phwVI rwijAW ny
rwjw rwm isMG Awswm hI sI ik gurU qyg bhwdr jI dI AwpxIAW POjW nwl lY ky gurU jI au~qy Acwnk h~lw bol id~qw [
Shwdq ho cu`kI sI [ auh id`lI pu`jw qW AOrMgzyb id`lI qoN Ajmyr Gmswx dI lVweI hoeI [ mu~TI Br isMGW ny vYrIAW dy cMgy AwhU
vl clw igAw sI [ id`lI qoN rwm isMG gurU goibMd isMG jI dy lwhy[ iek rwjw mwirAw igAw Aqy dUjy dI bWh v~FI geI [ auh
drSnW nUM AnMdpur AwieAw [ ausny pMj GoVy Byt kIqy Aqy gurU jI fwfW mwrdw n~s igAw Aqy POj vI mgry hrn ho geI [
dy swhs Aqy Brosy dI bhuq slhuq kIqI [
v) AnMdpur dI pihlI jMg: 1699 eI. dw AMq Aqyy 1700 eI.:-
gurU qyg bhwdr jI nUM Awswm ivc iek hor rwjw, jo
sUbw srihMd ny, AOrMgjyb dy hukm Anuswr, dInw byZ Aqy
gorIpur dw jwgIrdwr sI Aqy rwjw krky hI jwixAw jWdw sI [
pYNdy KW dI AgvweI ivc POj ByjI[ 15 swl dI aumr ivc bwbw
ausdy Gr iek byty dw jnm gurU jI dI Ardws sdkw hI hoieAw
AjIq isMG ny qkrIbn swrI POj nUM hI Bjw id`qw[ ieh vyK pYNdy
sI [ jd ieh lVkw, rqn rwey, v`fw hoieAw qW AwpxI mW nwl
KW A`gy viDAw Aqy gurU jI nUM llkwirAw[ ausdw swrw srIr hI
dsvyN pwqSwh dy drSnW nUM AnMdpur AwieAw [ Bytw vjoN ausny
sMjoh nwl F`ikAw hoieAw sI[ isrP kMn hI nMgy sn[ pYNdy KW ny
pRSwdI hwQI qy pMj klw Ssqr Byt kIqw [ mW-pu`q gurU jI qoN AYny
qIr clwey, jo gurU jI qk phuMc hI nw sky[ jd gurU jI ny kMn dw
pRBwivq hoey ik AnMdpur swihb pMj mhIny gurU jI dI sMgq dw
inSwnw bMnH ky qIr mwirAw qW pYNdy KW auQy hI ic`q ho igAw[ dInw
AnMd mwxdy rhy qy iPr Gr vwps prqy [ ienHW BytwvW qoN rwjw
byZ vI P`tV hoieAw Aqy vwips B`j igAw[
BIm cMd bhuq siVAw [
vi) AnMdpur dI dUjI jMg :- phwVI rwijAW ny gu`jrW qy rMGVW
jd gurU jI pwauNtw swihb gey, qW aunHW ny 52 nwmvr kvI
dI mdd lY ky AnMdpur ’qy h`lw bol id`qw[ Gyrw pweI POj au~qy
Awpxy kol r`Ky, ijMnHW ny purwxy swihq nUM soDx Aqy Kojx dw kMm
mwJy qy mwlvy qoN Aw rhy is`KW ny ip`CoN h`lw boilAw qW phwVIAW nUM
kIqw Aqy coxvyN gRMQW dy lok BwSw ivc aulyKy vI kIqy [ nvW swihq
h`QW pYrW dI pY geI[ AMdroN qy bwhroN jvwbI h`ilAW swhmxy Eh
Aqy kivqwvW rcIAW[
ip`Cy h`t gey[ Agly idn iPr Gyrw pw ilAw Aqy AnMdpur iklHy
BweI nMd lwl jI dw AnMdpur Awauxw :- BweI nMd lwl dw jnm dw muK-dvwr qoVn leI msq hwQI dI ivauNq bxweI[ gurU jI ny
1633 eI. nUM gznI ivKy munSI C`jU m`l jI dy Gr hoieAw [ ipqw BweI mnI isMG dy spu`qr BweI bic`qr isMG nUM nwgxI qy QwpI dy
dI mOq ip`CoN Awp Awpxy do Coty BrwvW smyq mulqwn (qjwrqI ky iklHy dy muK-dvwr qy Byj id`qw[ jd msq hwQI A`gy viDAw qW
kyNdr) Aw gey [ auQy Awp jI dI ilAwkq dI bhuq soBw hoeI [ BweI jI PurqI nwl GoVy nUM Bjw ky hwQI pws lY igAw Aqy ausdy m`Qy
auQy hI Awp jI dw iek is`K Grwxy dI lVkI nwl ivAwh ho igAw, ivc AYsI nwgxI KoBI ik hwQI cIkdw-ichwVdw AwpxIAW POjW nUM
ijs kwrn aunHW nUM gurU goibMd isMG jI dy drSnW dI qWG pYdw hoeI drVdw ip`Cy nUM B`j igAw[
qy auh AMimRqsr dy drSnW qoN bwAd AnMdpur swihb jw phuMcy[
33 34
hux phwVIAW ny gaU dI shuM Kw ky gurU jI nUM iliKAw ik jy dy drSn dyx[ AYny nUM gurU jI GoVw dOVw ky is`Dy sYd KW pws pu`jy[
kuJ idnW leI AnMdpur C`f idE qW AsIN Gyrw qoV idAWgy[ gurU jI ieh vyK sYd KW pukwr au~iTAw, “loko! r`b AwieAw hY, ijsny mYnUM
AnMdpur C`f ky iqMn mIl dUr ipMf inrmohI iklHy ivc cly gey[ mrdy nUM ijaUNdw kr id`qw hY[” iek nhIN, keI jrnYl gurU jI dI
vii) inrmohI dI jMg :- Ajy inrmohI pu`jy hI sn ik kihlUr Srn Awey[
dIAW POjW ny h`lw bol id`qw[ ies lVweI ivc sUbw srihMd vI Agly swl 1703 eI. nUM pRis`D jrnYl mYmU KW vI gurU jI
AwpxIAW &OjW lY ky AwieAw hoieAw sI[ jdoN is`K POjW ny jvwbI dI Srn Aw igAw[
h`lw boilAw qW phwVIAW ny lu`k ky jwn bcweI[ sUbw srihMd ny vI sYd KW gurU jI dI POj ’c Swiml hoxw cwhuMdw sI pr gurU
soicAw ik gurU jI ’qy kwbU pwauxw ieqnw sOKw nhIN, ijqnw phwVI jI ny ausnUM izMdgI dy bwkI idn A`lwh dI Xwd ivc bqIq krn
rwjy d`sdy rhy hn[ ausny ieh hI soicAw ik v`fI &Oj ilAw ky dw aupdyS id`qw[ sYd KW kWgVy clw igAw[ jd gurU jI dmdmw
AnMdpur ’qy kbzw kIqw jw skdw hY[ pu`jy qW au~Qy phuMc igAw Aqy nMdyV qk gurU jI dy nwl hI irhw[
viii) bswlI dI jMg :- gurU jI bswlI cly gey[ bswlI dw rwjw xi) AnMdpur dI AwKrI lVweI :- AOrMgjyb ny gurU jI nUM ic`TI
gurU jI dw SrDwlU sI[ bswlI dy rwjy ny gurU jI dw bVw svwgq ilKI, “AsIN dovyN iek A`lwh nUM mMnx vwly hW[ qusIN AwEgy qW
kIqw[ ijsdy kwrn phwVI rwijAW nUM bhuq gu`sw AwieAw[ bwkI quhwnUM PkIrW vwlw Awdr dyvWgw[ bwdSwhI mYnUM A`lwh ny id`qI
qW cu`p rhy pr kihlUr dy rwjy Ajmyr cMd ny bswlI ’qy h`lw bol hY[” gurU jI ny jvwb ’c iliKAw, “ijsny qYnUM bwdSwhI id`qI hY,
id`qw, pRMqU jdoN gurU jI dy isMGW ny jvwbI h`lw boilAw qW kihlUr ausny mYnUM ByijAw hY[ bwdSwhI id`qI sI ik ienswP kryN pr qUM qW
dy rwjy ny hwr mMn leI[ lokW nUM A`lwh dy jwey hI nhIN igxdw[ qyrw-myrw kI myl hY?”
ix) ropV ivKy gurU jI ‘qy Acwnk hmlw:- sUrj gRihx dy mOky vwr-vwr mwrW Kwx auprMq phwVIAW ny AOrMgzyb q~k phuMc
gurU jI kurUkSyqr phuMcy[ kurUkSyqr qoN Awp l`KI jMgl pu`jy[ gurU krn dI socI Aqy iek lMmI–cOVI ic~TI ilKI ijs ivc Awpxy-
jI cwhuMdy sn ik ienHW dovW QWvW ’qy sMgqW nUM auqSwhq kIqw jwvy Awp nUM hkUmq dw v&wdwr Aqy gurU jI nUM srkwr, ieslwm Aqy
ikauNik l`KI jMgl is`K pMQ dw gVH sI[ ihMdU Drm dw k~tV ivroDI d~isAw[ AOrMgzyb ny sUbw lwhOr Aqy
l`KI jMgl qoN gurU jI vwips AnMdpur jw rhy sn ik sUbw srhMd nUM hukm ByijAw ik gurU jI nUM hrw dyx q~k jMg jwrI
Ajmyr cMd Aqy sUbw srihMd dy kihx ’qy sYd byg qy AlP KW r~KI jwvy [ is~K POj aus vyly d~s ku hzwr sI, jd ik srkwrI
ny ropV ivKy gurU jI ’qy Acwnk h`lw bol id`qw[ kuJ icr f`t ky POj, phwVI POj, gu~jr Aqy rMGV l~KW dI igxqI ivc sn [
lVweI hoeI pr sYd byg CyqI hI gurU jI dI Srn Aw igAw Aqy gurU jI dI POj ny hr hmly dw mUMh-qoV jvwb id~qw [
AlP KW mYdwn C`f ky B`j igAw[ AKIr phwVIAW ny gurU jI A~gy gaU dIAW shuMAW KwDIAW Aqy
x) AnMdpur dI qIjI lVweI :- phwVI rwijAW dI bynqI ’qy bwdSwh v~loN kurwn SrIP dIAW shuMAW KwDIAW geIAW ik “jy
AOrMgjyb ny sYd KW jrnYl nUM AnMdpur ’qy hmlw krn leI ByijAw[ qusIN iklHw C~fky cly jwE qW quhwnUM koeI duK-qklIP nhIN id~qI
ieh pIr bu`DU Swh dw swlw sI[ pIr bu`DU Swh Aqy ausdI pqnI jwvygI[ hux q~k gurU jI dy bhuq swry isMG ShIdIAW pw cuky sn
nsIrW, jo sYd KW dI BYx sI, ny sYd KW nUM smJwieAw ik AnMdpur Aqy bwkI Bu~K, qyh qoN duKI sn [
’qy h`lw nw kry[ ausdy BxyivAW ny vI ieho slwh id`qI[ sYd KW dy gurU jI ny is~KW nUM smJwieAw ik phwVIAW Aqy qurkW
idl ivc AweI ik jy gurU AMqrjwmI hn qW ausnUM bgYr hiQAwr dIAW ksmW dw ieqbwr nhIN krnw cwhIdw[ ienHW dy mn swP
35 36
nhIN hn[ pr, iqMn swlW qoN lgwqwr Xu~DW Aqy Bu~K, qyh qoN qMg cmkOr pu~j ky aunHW ny iek k~cI gVHI m~l leI Aqy mu~TI
Awey isMGW ny gurU jI nUM iklHw C~fx leI mjbUr kIqw[ gurU jI ny Br isMGW nUM morcy sMBwl id~qy[ 22 dsMbr 1704 nUM Bu~Ky-Bwxy Aqy
AwiKAw, “ijhVy jwxw cwhuMdy hn cly jwE pr bydwvw ilK ky dy Q~ky-tu~ty isMGW ny bVI sUrmgqI nwl ieh jMg lVI ijs ivc bwbw
jwE[” kuJ isMG, “nw qusIN swfy gurU Aqy nW AsIN quhwfy is~K”, AjIq isMG, bwbw juJwr isMG, BweI muhkm isMG, BweI swihb
ilKky dy gey Aqy GrW nUM cly gey[ isMG, BweI ihMmq isMG Aqy kwPI hor isMG ShId ho gey [ isrP
kuJ idn hor lVweI cwlU rihx mgroN swry is~K iklHw pMj isMG hI bcy, ijnHW ny gurmqw krky gurU jI nUM bynqI kIqI,
C~fx dy h~k ivc ho gey[ AMq 20 dsMbr 1704 nUM BweI gurb^S “qusIN hux cly jwE [ Awp jI v~loN b^iSS kIqy AiDkwr Anuswr,
isMG audwsI nUM gur-AsQwnW dI syvw sONp ky gurU jI ny A~DI rwq AsIN pMj ipAwirAW dI hYsIAq ivc hukm krdy hW [ hzUr dy nwl
nUM iklHw KwlI kr id~qw Aqy ropV v~l cwly pw id~qy[ hI pMQ jIaUNdw hY [ Awp ies nUM muV prPu~lq kr skogy [”
xii) srsw dw Xu`D :- phwVIAW Aqy qurkW ny ksmW qoVky gurU gurU jI ny pMQ dw hukm prvwn kIqw [ pMjW isMGW nUM Awpxy
jI dw ip~Cw krnw SurU kr id`qw[ srsw ndI dy nyVy pu`jidAW Awsx ’qy ibTwieAw [ AwpxI klZI qy qurhw BweI sMgq isMG nUM
P`svIN lVweI hoeI[ ies rOly-gOly Aqy rwq dy hnyry ivc guru jI pihnwieAw [ iPr pMjW dI prd~Kxw kIqI qy m`Qw tyikAw [ ieMj,
dy Coty swihbzwdy Aqy mwqw gujrI jI ivCV gey[ (ies QW qy ies pMQ nUM guruqw b^SI [
iBAwnk Gtnw dI Xwd ivc gurduAwrw pirvwr ivCoVw suSoiBq hY[) dXw isMG Aqy Drm isMG jI, mwn isMG qIjy bhu bIr[
dunIAw dy ieiqhws ivc ies drdnwk Gtnw dI ieh ivSySqw sMgq isMG, sMq isMG pMcm, iqnhUM ibTwXo dy kr DIr[
hY ik iek pwsy qW gurU swihb ny bwbw AjIq isMG, BweI jIvn guqw Arpn lgy Kwlsw, pMc isMG qih soihM srIr[
isMG (BweI jYqw), BweI audY isMG Aqy kuJ hor isMGw nUM vYrIAW
‘pMchu’ mY inq vrqq mY ho, pMc imlih sy pIrn pIr[…
dw twkrw krn dw hukm kIqw; dUjy pwsy BweI dieAw isMG Awid
iem pWcn kI mihmw iPr krky, qIn pirkrm iPr kr dIn[
nUM “Awsw dI vwr” dw kIrqn krn leI AwiKAw[ Aijhw kyvl
Arpy SsqR ijgw Aru klgI, inj kr qy isr bMDn kIn[
dSmyS jI hI kr skdy sn jo dunIAw dy ieiqhws ivc ie`ko-iek
AlOikk Gtnw hY[ ies Xu`D ivc BwvyN sYNkVy bhwdr isMGW smyq Ssqr gwqry qb pihnwey, kir kswie kr iblMD bhIn[
BweI jIvn isMG Aqy BweI audy isMG ShId ho gey sn pr ienHW sRI vwihgurU jI kw Kwlsw, Pq vwihgurU jI kI cIn[
sUrbIrW ny ivroDI sYnw dy dMd burI qrHW K`ty kr id`qy sn[ iPr qwVI mwrky Aqy au~cI Awvwz ivc ‘gurU c~ilAw jy’
srsw ivc hVH AwieAw hoieAw sI ijs kwrn bhuq swrw kihky BweI dieAw isMG, BweI Drm isMG Aqy BweI mwn isMG nUM
swmwn Aqy swihq (kwiv gRMQ Awid) aus ivc ruVH igAw [ srsw nwl lY ky gVHI ’co inkl gey [ pr hnyry ivc ieh iqMny Awp jI
pwr krky guru jI ny iek idn ropV dy lwgy inhMg KW dI gVHI ivc qoN v~K ho gey [ BweI sMq isMG BweI sMgq isMG dy nwl hI gVHI
ibqwieAw[mwqw suMdrI jI Aq mwqw swihb kOr jI nUM BweI mnI ivc rhy sn [
isMG dy nwl id`lI Byj id`qw[ swihbjwidAW nUM AkIdq (SrDw) dy Pu`l ByNt kridAW
xiii) cmkOr dw Xu~D:- 21 dsMbr nUM ropV qoN gurU jI cmkOr hkIm A`lwh Xwr KW jogI ilKdy hn
v~l gey [ bwbw AjIq isMG, bwbw juJwr isMG Aqy 40 isMG aunHW bs eyk qIrQ hY ihMd myN Xwqrw ky lIey [
dy nwl sn [ vYrI vI ip~Cy-ip~Cy hI Aw irhw sI, ijnHW dI igxqI ktwey bwp ny b`cy XhW Kudw ky lIey [
lg-Bg ds l~K sI [
37 38
idn cVHdy nwl Awp ipMf ikVI pu~jy [ EQy do gu~jr— iPr vI POj dy A&sr ny sloh vwly kwzI pIr muhMmd nUM bulvwieAw
AlPU qy gwmU—Awp jI nUM pCwx ky rOlw pwaux l~gy[ Awp jI ny (aus koloN bcpn ivc gurU jI ny ArbI, PwrsI Aqy kurwn SrI&
dovW nUM hI pwr bulw id~qw[ EQoN rwqo-rwq c~lky gurU jI mwCIvwVy pVHy sn)[ ausny kih id~qw, “ienHW mhWpurSW nUM nw rooko, ieh s~cy
dy iek bwg ivc pu~j gey [ sWeI nUM pu~jy hoey au~c dy pIr hn[” qW ikqy POj ny KihVw C~ifAw[
ikauNik Awp jI sPr rwq nUM hI krdy sn Aqy ielwkw ies qrHW hyhr, izlw:luiDAwxw pu~jy ij~Qy mhMq ikrpwl ny bVy
jMglI (milHAW, JwVIAW vwlw) sI, Awp jI dy kpVy pwty hoey sn, pRym nwl syvw kIqI (ies sUrbIr audwsI swDU ny BMgwxI dy Xu~D ivc
pYr kMifAW Aqy CwilAW nwl lhU-luhwn hoey pey sn, keI idnW h~Xwq KW srdwr nUM mwirAw sI) ieQoN guru jI ny ZnI KW qy nbI KW nUM
dI Bu~K Aqy QkyvyN nwl srIr inFwl sI (A~kW dIAW kUMblIAW hI do sony dy kVy Aqy hukmnwmw dy ky vwps moiVAw, ijs ivc iliKAw
qW Kwx nUM imldIAW sn), au~qoN kVwky dI TMF, pr mn cVHdI klw hY, “ZnI KW Aqy nbI KW swnUM pu~qrW nwloN v~D ipAwry hn[”
ivc Aqy ierwdw Afol sI [ Awp sONdy qW h~Q ivc qlvwr sUqI au~c dy pIr dy Bys ivc Awp j~tpury p~ujy [ ieQoN rwiekot
huMdI [ ies krVy smyN ivc vI Awp jI dI au~cI AvsQw dw pqw dw cODrI rwie klHw Awp jI nUM Awpxy Gr lY igAw [ swrw hwl
ies Sbd qoN lgdw jo Awp jI ny mwCIvwVy hI aucwirAw sI :- suixAw Aqy hr iksm dI syvw leI jwcnw kIqI [ nUry mwhI
imqr ipAwry nUM hwl murIdW dw kihxw ] (crvwhy) nUM mwqw jI Aqy Coty swihbzwidAW dw pqw krn leI
quD ibn rog rjweIAW dw EFx, nwg invwsW dy rhxw ] srhMd ByijAw [ ausny vwps Aw ky swrw hwl suxwieAw [

sUl surwhI KMjr ipXwlw, ibMg ksweIAW dw shxw ] Coty swihbzwidAW dI Shwdq:- srsw pwr krn smyN mwqw jI
Aqy Coty swihbzwdy in~KV gey Aqy aunHW ny iek rwq kMumy mwSkI
XwrVy dw swnUM sQru cMgw, B~T KyiVAW dw rihxw]
kol k`tI [ auQy gurU-Gr dw rsoeIAw gMgU bRwhmx imilAw jo aunHW
iKAwl pw:10
nUM Awpxy Gr, ipMf KyVI (shyVI) lY igAw[ rwq vyly aus byeImwn ny
mwCIvwVy bwZ ivc hI Awp jI nUM BweI dieAw isMG, mwqw jI dw swrw Dn-mwl corI kr ilAw Aqy cor-cor dw rOlw pw
BweI Drm isMG Aqy BweI mwn isMG iml pey sn [ ieh bwZ idqw[ mwqw jI ny cu`p krn bwry bhuq smJwieAw pr ausny moirMfy
BweI pMjwby Aqy BweI gulwby msMd dw sI[ ausny Awp jI nUM Awpxy dy koqvwl nUM Kbr kr idqI ijsny iqMnW nUM srihMd dy nvwb pws
Gr cubwry ivc TihrwieAw Aqy keI idn syvw kIqI[ eyQoN dy hI phuMcw idqw [ rsqy ivc mwqw jI ny gMgU nUM AwiKAw, “*ijs Dn
vsnIk do BrwvW ZnI KW qy nbI KW nUM gurU jI nwl vwprI swrI kwrn qUM ieh pwp kr irhw hYN, eyho hI qyrI mOq dw kwrn bxygw”
Gtnw dw pqw l~gw[ aunHW gurU jI pws nOkrI kIqI hoeI sI Aqy bVy srihMd ivKy nvwb ny aunHW iqMnW nUM iklyH ivc siQq TMFy burj ivc
SrDwlU sn [ aunHW ny gurU jI nUM iksy suriKAq QW ’qy phuMcwx dI bMd krvw id`qw[
skIm bxweI jo gurU jI ny prvwn kr leI[
skIm Anuswr gurU jI ny nIly bsqr pw ley, vwl ip~Cy *ieh g`l moirMfy dy coDrIAW, jwnI KW Aqy mwnI KW, ny sUbw srihMd dy
nUM su~t ley Aqy pwlkI ivc bYT gey [ pwlkI BweI ZnI KW, BweI kMnIN pw idqI ik mwqw jI kol Dn dI KurjI sI [ sUbw srihMd ny ieh Dn srkwrI
nbI KW, BweI Drm isMG Aqy BweI mwn isMG ny cu~k leI Aqy BweI Kjwny ivc jmHW krwaux dw hukm dy idqw [ jdoN gMgU qoN ies bwry puC-pVqwl kIqI
geI qW auh mu`kr igAw ik aus pws koeI Dn Awid nhIN hY pRMqU srkwrI jbr
dieAw isMG ip~Cy cOr krdy jw rhy sI [ rwh ivc gurU jI dI Bwl kwrn auh AYsw bONdl igAw ik ijQy ausny Dn dibAw sI, auh QW d`s nw s`ikAw
kr rhI gSqI POj t~kr geI [ aunHW dI pUrI q~slI kIqI geI Aqy ku`t dw mwirAw dm qoV igAw [

39 40
24 dsMbr, 1704 eI. nUM dovW swihbzwidAW nUM vzIr KW is`D ho skx[ ausny pu`iCAw, “jy quhwnUM C`f idqw jwvy qW qusIN kI
dI kcihrI ivc pyS kIqw igAw [ dovW ny g~jky Pqih bulweI [ krogy ?” aunHW dw jvwb sI, “AsIN jw ky POj ’k`TI krWgy, quhwfy
sUby ny AwiKAw: “quhwfw ipqw Aqy dovyN Brw mwry jw cuky hn [ qusIN jbr zulm ivru`D lVWgy Aqy Enw icr lVdy rhWgy ijMnw icr
jwnW bcw skdy ho Aqy au~cy ruqby vI pw skdy ho, jy muslmwn bx zwlmW nUM mwr nhIN lYNdy jW Awp ShId nhIN ho jWdy [
jwE [ jy nw mMny qW burI qrHW mwr id~qy jwEgy [” dovW dw dlyrI su`cw nMd ny vzIr KW nUM AwiKAw, “ieh bwgI ipqw dy bwgI
BirAw jvwb sI: “AsIN ShIdW dy isrqwj, gurU Arjn dyv jI, pu`qr hn jo v`fy ho ky mugl rwj leI Kqrw bx skdy hn [ ies
dI sMqwn Aqy mhwn ShId, gurU qyZ bhwdr jI, dy poqry hW; AsIN leI ienWH nUM C`f dyxw isAwxp nhIN hovygI[” ieh dlIlW sux ky
ShId hoxw jwxdy hW [ AsIN gurU goibMd isMG jI dy pu~qr hW Aqy, vzIr KW ny b`icAW nUM szw dyx dw mn bxw ilAw [ kwzI qoN iPr
Drm dI Kwqr, du~K J~lx dI vI swnUM jwc hY [ qusIN jo jIA cwhy pu`iCAw igAw [ ies vwr kwzI ny ieslwm Aqy kurwn SrIP dIAW
kr lvo[” isiKAwvW dy ivru`D dovW mwsUmW nUM kMDW ivc icxy jwx dw Pqvw dy
hmry bMs rIiq iem AweI [ idqw [ icxweI dw kMm SurU hoieAw pMRqU, jdoN kMD moiFAW qk AweI
sIs dyq pr Drm nw jweI [ qW if`g peI [ Pu`lW vrgy b`cy byhoS ho gey [ iPr aunHW nUM hoS ivc
ilAWdw igAw Aqy TMFy burj ivc Byj idqw igAw; 26 dsMbr nUM
aunHW nUM bhuq swry lwlc, frwvy Aqy qsIhy vI id~qy gey
cup vrqI rhI [
pr auh Afol rhy[ hwr-hMB ky vjIr KW ny Agly idn pyS krn
dw hukm dy idqw [ 25 dsMbr nUM iPr pySI hoeI [ iPr ieslwm 27 dsMbr nUM iPr pySI hoeI Aqy ieslwm kbUl krn
kbUl krn leI ikhw igAw pr bhwdr swihbzwdy Awpxy PYsly dI auho rt lweI geI pr swihbjwdy SWq Aqy Afol rhy [ AMq,
’qy idRVH rhy [ koeI pyS nw jWdI vyK ky kwzI nUM Pqvw dyx leI sUbw srihMd ny swihbjwidAW nUM izbh krn dw hukm dy idqw [
ikhw igAw [ kwzI ny ikhw ik ieslwm mwsUm b`icAW nUM aunHW dy smwxy dy j`lwdW swSl byg Aqy bwSl byg ny dovW mwsUm bhwdrW
bwp vloN kIqy AprwD dI szw dyx dI iejwzq nhIN idMdw [ sUby nUM vwrI-vwrI izbh kr idqw [ aupRMq, mwqw gujrI jI nUM vI burj
ny nvwb mlyrkotlw, Syr muhMmd KW dyy jzbwq BVkwaux dI koiSS qoN Q`ly su`t ky ShId kr idqw igAw [ pRis`D ivdvwn rqn isMG
kIqI ik auh Awpxy Brw nwhr KW Aqy Bwxjy iKjr KW, jo cmkOr BMgU pRwcIn pMQ pRkwS ivc ilKdy hn :
dy Xu`D ivc ShId ho gey sn, dw bdlw ieMnHW b`icAW qoN lY lvYy [ • huqo auhW Qo Curw iek vwro, dY gofy hyT, kr izbwh fwro [
Syr muhMmd KW ny ies dlIl nUM inrw r`d hI nhIN kIqw sgoN ‘hwA qVP qVP geI ijMd aufwie, iem SIr Kor duie dey kqlwie[
dw nwArw’ vI mwirAw ik SIrKorW auqy zulm Fwauxw TIk nhIN [
• Alwmw iekbwl ies inrdieqw nUM iPtkwrdy hoey ilKdy hn:-
jogI AlHw Xwr KW dy SbdW ivc :
kql-ey-mwsUm krqy ho AOr iesy ienswP-ey-^udw khqy ho[
bdlw hI lynw hogw qo hm lyNgy bwp sy [
ikAw iesI ko dIn-ey-muhMmdI kihqy hYN ?
mihPUz r`Ky hmko ^udw AYsy pwp sy [
• mYiQlI Srn gupq dI Biv`K-bwxI :
kwzI Aqy Syr muhMmd KW dw rveIAw vyK ky vzIr KW
vI nrm ho igAw sI pr dIvwn su`cw nMd ny, iek SYqwn vWg, ijs kul, jwqI, dyS ky b`cy, dy skqy hYN XUM bildwn [
swihbzwidAW nUM AYsy svwl kIqy ijnHW dy jvwb dyx nwl auh bwgI auskw vrqmwn kuC BI ho, pr BivSX hY mhW mhwn [

41 42
• jogI A`lw Xwr KW v`loN sWBy hoey nMnHy sUrbIrW dy mno-Bwv :- Amr hn, myrw Kwlsw pu~qr Amr hY [ ienHW muZlW dI jVH pu~tI
hm jwn dy ky AOroN kI jwnyN bcw cly [ geI hY [ srihMd dI ie~t-nwl-ie~t KVkygI Aqy ^wlsy dI jY
hovygI [”
is`KI kI nINv hm hYN isroN py auTw cly [
kuJ idn hor rwie k~lHw jI kol rihky gurU jI ny ivdw
guirAweI kw hY ik`sw jhW myN bnw cly [
leI[ jwx l~igAW iek qlvwr Aqy gMgw swgr dI b^iSS kIqI,
isMGoN kI slqnq kw hYN pOdw lgw cly [ (jo hux rwie jI dy prvwr pws pwiksqwn ivc bVy Adb-siqkwr
g`dI sy qwjo-q^q bs Ab kOm pweygI [ nwl sWBy hoey hn [ rwie k~lHw dI 15vIN puSq dy auqrwiDkwrI,
dunIAw myN zwlmoN kw inSW qk imtweygI [ rwie AzIz-aulw-KW, jo pwiksqwn srkwr ivc mMqrI sn,
ies ivc koeI S`k nhIN ik ienHW by-ikrk ShIdIAW ny swihbzwidAW dy 300-swlw ShIdI purb dsMbr 2004 au~qy sMgqW
is`K kOm dw gu`sw Aqy joS, zulm dw nwS krn leI, iSKr ’qy dy drSnW leI gMgw swgr lY ky BwrqI pMjwb ivc Awey vI sn [ ieQy
phuMcw idqw Aqy srihMd dI KUnI dIvwr is`K rwj dw nINh-p`Qr ho aunHW dw idlI DMnvwd Aqy fUMGw Awdr-siqkwr kIqw igAw sI[)
inbVI [ swkw srihMd is`KW leI SkqI dw iek sdIvIN somw hY [ jtpury qoN clky gurU jI dIny pu~jy [ ieh ipMf BweI joD,
ienHW AlOikk ShIdW dI piv`qr Xwd nUM Awpxy idl dy iek swP jo CyvyN pwqSwh dy is~K sn Aqy ijnHW gurU sr dI jMg ivc aunHW
suQry kony ivc sWBI r`Kx dw pRx krnw hr is`K dw Prz bxdw hY [ dI bhuq syvw kIqI sI, dy pu~qrW ny kWgV qoN au~uT ky vswieAw sI[
not : ieQy SmIr, lKmIr Aqy q^q m~l, jo BweI joD dy poqry sn, ny
gurU jI dw bhuq Awdr kIqw, Awpxy cubwry ivc auqwrw id~qw [
1. nzr-bMdI dOrwn TMFy burj ivc dovW swihbzwidAW Aqy mwqw
jI nUM du`D Ckwaux dI syvw iek Bly purS, moqI rwm mihrw jo sMgqW nUM ijauN ijauN pqw l~gw qW drSxW nUM Awaux l~gIAW[
vzIr KW dw rsoeIAw sI, ny kIqI sI ijs kwrn vzIr KW ny ausnUM, sUbw srihMd nUM vI pqw l~g igAw [ ausny cODrI SmIr nUM ic~TI
pirvwr smyq, kohlU ivc pIVky ShId krvw idqw sI [ ilKI ik gurU jI nUM igRPqwr krky srihMd ByijAw jwvy [ pRMqU cODrI
SmIr ny korw jvwb ilK ByijAw ik Awpxy pYZMbr dI syvw krnI
2. mwqw jI Aqy swihbzwidAW dIAW piv`qr dyhW dw sskwr krn
koeI jurm nhIN hY [ nwl hI iek sUhIAw vI ByijAw ik srihMd
leI gurU-Gr dy aupwSk, dIvwn tofr m`l ny KVy-ru`K mohrW ivCw
qoN pqw ilAwvy ik sUby dw kI ierwdw hY [ sUhIey ny ^br id~qI
ky zmIn mu`l KrIdI sI jo dunIAw dI sB qoN mihMgI zmIn mMnI jWdI
ik ic~TI pVHky sUby ny POjW nUM iqAwrI krn dw hukm dy id~qw sI[
hY (ijQy hux gurduAwrw joqI srUp siQq hY[)
dIny rihMidAW kwPI is~K XoDy Awx imly sn [ gurU jI ny
nUrw roNdw-roNdw vwrqw suxweI igAw [ rwie k~lHw Aqy hor
qnKwhdwr ispwhI vI r~K ley sn [
sunx vwly vI Bu~bIN-Bu~bIN roeI gey pr gurU jI Afol bYTy suxdy
rhy Aqy sihj-suBwA iek d~bH dy bUty dI jVH Poldy rhy [ vwrqw z&rnwmw:- AnMdpur dy Gyry vyly gurU jI nUM AOrMgzyb dIAW do
^qm huMidAW, d~bH dw bUtw vI pu~itAw igAw [ gurU jI boly: “myry ic~TIAW AweIAW sn[ iek ivc iliKAW sI, “qusIN mYnUM Aw ky
bIr spu~qr mry nhIN, Amr ho gey hn Aqy vwihgurU dI god ivc imlo [” kurwn dIAW ksmW cu~k ky ieh vI XkIn idvwieAw sI,
jw ibrwjy hn [ ies murdw kOm ivc auh jwn pw gey hn [ hux “jy iklHw C~f idEgy qW quhwnUM koeI du~K nhIN id~qw jwvygw[”
ieh kOm au~T KVygI Aqy zwlmW dw nws kr dyvygI [ myry spu~qr ieMj lgdw hY ijvyN hux iek ic~TI hor AweI hovy, ijsdy jvwb
ivc gurU jI ny AOrMgzyb nUM AwpxI jgq pRis~D icTI ilKI ijsnUM
43 44
‘z&rnwmw’ ikhw jWdw hY Aqy ijsdy coxvyN AMS ies pRkwr hY :- dI ksm (suMgD) qoN frdw [ kI hoieAw qUM kurwn dI sONh Kw ky
• zPrnwmw: pihly 12 bMdW ivc srb SkqImwn dI aupmw kIqI mu~kr igAw hYN, ^udw qW jwxdw hI hY [
geI hY [ • bMd:55: auh hI ienswn khwaux dw h~kdwr hY jo vwAdy dw
• bMd:13,14: qyrI ksm aupr mYnuM Brosw nhIN irhw, p~kw hY, auh ienswn hI nhIN jo kihMdw kuC hY Aqy krdw kuC
hor hY [
prmwqmw ies ivc gvwh hY [ qyry muxSI Aqy dIvwn vI JUTy hn[
aunHW aupr vI mYnUM rqw Brosw nhIN [ • bMd:69,73: AwpxI qlvwr iksy auqy by-rihmI nwl nw clw
ikauNik iek idn AYsw Aweygw ik ZYbI qwkq dI qlvwr nwl
• bMd:19,41: myry Bu~Ky-Bwxy cwlI AwdmI kI lVdy jdoN qyrw ds
qyrw Awpxw ^Un vI fu~lHygw[
l~K dw itfI dl Acwnk hI aunHW aupr tu~t ipAw [
ijs vwihgurU dy hukm ivc, kIVI qoN lYky hwQI q~k, sB jIv
• bMd:21,22: aus vyly AsIN vI hor koeI cwrw cldw nw vyKky jMg
hn, auh grIbW dy vifAwx vwlw Aqy hMkwrIAW dy qoVn vwlw hY[
krn leI Awey Aqy qIrW quPMgW dy nwl Awey ikauNik jdoN g~l swry
hIilAW qoN t~p jwvy qW qlvwr h~Q ivc PV lYxI hI Drm hY [ • bMd:78,79: kI hoieAw jy quM myry cwr b~cy koh ky mwr id~qy hn,
myrw Kwlsw, kuflIey s~p dy rUp ivc, Ajy jIaUNdw hY jo qYQoN
• bMd:23: qyrI kurwn dI ksm aupr mYN kI Brosw krW, Brosw kIqw
igx-igx ky bdly lvygw [ ieh kI bhwdrI hY ik A~g dy kuC
qy nukswn auTwieAw vrnw mYnUM ies rsqy pYx dI kI loV sI[
cMigAwVy qUM buJw id~qy hn jdoN ik qUM sgoN BWbV bwl id~qw hY
• bMd:24: mYN nhIN sI jwxdw ik qUM mrd ho ky lUMbVI vWg dwA jo qyry rwj nUM swVky svwh kr dyvygw [
Kyfdw hYN [
• bMd:87: qUM sO kurwnW dI ksm vI KwvyN qW qyrw zrw ijMnw vI
• bMd:25: nIqI dI g~l hY ik jy koeI kurwn dI sugMD au~qy Brosw Brosw nhIN hY [
kry qW ausnUM nw qW bMnHxw cwhIdw hY Aqy nw hI ausnUM koeI hor
• bMd:110: ijsdI r~b nwl bx AweI hY, ausdw vYrI kI ivgwV
du~K dyxw cwhIdw hY [
skdw hY, BwvyN AwpxI qwkq sO guxw vI vDw lvy [
• bMd:43: jy koeI kurwn dI sONh ivc AwauNdw hY qW vwihgurU ausnUM
ieh ic~TI BweI dieAw isMG Aqy BweI Drm isMG ny
rsqw ivKwx ivc AWvdw hY, Bwv, prmySr ny hI swnUM aus Gyry
Aihmd ngr (d~Kx) ivKy AOrMgzyb nUM id~qI[ ic~TI pVHky ausdy
ivcoN k~Fky dIny AwauNx dw rsqw ivKwieAw hY [
idl ’qy fUMGw Asr hoieAw[ ausny BweI dieAw isMG Aqy BweI
• bMd:45: mYN nhIN sI jwxdw ik qUM vwAdy qoVn vwlw, Dn dy Drm isMG dI shI-slwmq vwpsI dw prvwnw id~qw[ nwl hI
pwlx vwlw Aqy Drm, eImwn nUM pry vgwh mwrn vwlw hYN [ Awpxy AihlkwrW dy nW hukm jwrI kIqy ik gurU jI nUM koeI duK-
• bMd:46: qUM nw eImwn pwlx vwlw hNY, nw dIn-Drm dI shwieqw qklIP nw phuMcweI jwvy[ aunHW nUM ij`Qy cwhy jwx dI pUrI KulH hovy[
krn vwlw hYN; nw qYNnUM prmwqmw dI pCwx hY Aqy nw hI muhMmd pr vzIr KW ny pihlW hI AwpxI POj nUM gurU jI ivru~D kUc dy
swihb au~qy Brosw hY [ hukm jwrI kIqy hoey sn [
• bMd:47: auh, jo Awpxy Drm ivc s~cw Aqy p~kw hY, Awpxy xiv) mukqsr dw Xu~D:- dIny ivc Awp jI nUM vjIr KW dIAW
kIqy hoey vwAdy nUM kdI nhIN qoVdw [ POjW bwry pqw l~gw qW Awp lVweI leI koeI FukvW QW l~Bx leI
• bMd:48: jy qyrw muMhmd swihb au~pr inscw huMdw qW qUM kurwn c~l pey Aqy jlwl, Bgqy QwxIN huMdy hoey kotkpUry pu~jy [ ieh QW
45 46
gurU jI nUM lVweI leI FukvIN jwpI pr kpUry ny vzIr KW dy froN ds hzwrI hY [ ij~nw koeI vDky liVAw sI auqnI hI aus au~qy
gurU jI nUM ieh kih ky nWh kr id~qI ik “qurk mYnUM mwr dyxgy [” b^iSS kIqI[ jd BweI mhW isMG pws phuMcy qW auh Ajy sihk
gurU jI ny h~s ky AwiKAw, “ kpUirAw ! auNj vI qurkW qYnUM mwr hI irhw sI[ gurU jI ny mUMh pUMiJAw Aqy ipAwr nwl ausdw isr AwpxI
dyxw hY[” (ieh vwk EdoN pUrw hoieAw jdoN 1708 eI. ivc eIsw KW god ivc r~iKAw[ mhW isMG ny A~KW KolHIAW Aqy gurU jI dI godI
mMJ ny kotkpUrw lu~itAw Aqy kpUry nUM Pwhy lw id~qw [) dw AiqAMq AwnMd mihsUs kIqw[ gurU jI ny AwiKAw, “mhW isMG!
EQoN c~l gurU jI iFlvW pu~jy, ij~Qy soFI kOl jo ipRQIey dI mMg jo mMgxw eIN[” mhW isMG boilAw, “hzUr ! drSx krky mMgx
AOlwd ivcoN sI, GoVy Aqy ic~ty bsqr lY ky hwjr hoieAw [ ausdI dI koeI ie~Cw nhIN rhI[” gurU jI ny iPr ikhw, “mhW isMGw ! zrUr
bynqI mMn ky gurU jI ny ic~ty bsqr pw ley [ iPr Awp sunIAwr kuJ mMg, swfI ieh idlI ie~Cw hY[” mhW isMG ny ikhw, “jy qu~Ty ho
Aqy rwmyAwxy huMdy hoey iKdrwxy v~l nUM qur pey [ EDroN mwJy idAW qW bydwvw, jo AsIN dy Awey sW, pwV idE Aqy tu~tI gMF lvo[” gurU
isMGW dw jQw Awx pu~jw [ ieh auh isMG sn jo mwlvy Aqy duAwby jI ny ‘DMn is~KI-DMn is~KI’ kihMdy-kihMdy kmr-k~sy coN bydwvw
dy sYNkVy isMGW vWg gurU jI nUM bydwvw ilKky dy gey sn[ k~iFAw qy pwV id~qw Aqy AwiKAw, “mhW isMHGw ! qUM mwJy dI is~KI
r~K leI hY Aqy gurU nwloN tu~itAw hoieAW nUM vI b^Sw ilAw hY[”
hoieAw ieMj ik jdoN mwJy dy isMGW nUM swihbzwidAW dIAW
mhW isMG SWq ho gey[ gurU jI ausdw sIs sihj nwl BoN qy itkwky
ShIdIAW Aqy gurU jI nwl vwpry kStW bwry pqw l~gw qW aunHW
mweI Bwgo jI pws phMucy[ ausnUM hoS ivc ilAWdw Aqy mhW isMG
ny bydwvw ilKx vwilAW nUM iPtkwrW pweIAW [ ienHW nUM pCqwvw
nwl hoeI swrI vwrqw suxweI[ mweI dw lUM-lUM iKV igAw[ gurU jI
hoieAw Aqy muV gur crnW ivc hwzr hox dw mn bxwieAw [ ieh
ny pRsMn ho ky nwm-dwn bKiSAw Aqy inq hzUrI ivc rihx dI
ipMf Jbwl dI mweI Bwgo Aqy rtOl dy BweI mhW isMG dI AgvweI
AwigAw id~qI[
ivc ie~Qy pu~jy sn [ jdoN ieh pqw l~gw ik vzIr KW do ku koh
’qy Aw irhw hY, qW gurU jI qW iKdrwxy v~l nUM qur pey Aqy Fwb iPr swry ShIdW dw sskwr kIqw, ij`Qy hux gurduAwrw
qoN Agly pwsy iek it~bI ’qy jw fty [ mwJy qoN Awey isMGW ny Fwb ‘ShId gMj’ hY [ gurU jI ny bcn kIqw, “ieh cwlI isMG hI mukqy
qoN cVHdy pwsy morcy sMBwl ley [ aunHW ny milHAW au~pr cwdrW qwx hoey, jnm-mrn qoN rihq[” rx-BUmI dw nW ‘mukqsr’ r~iKAw
id~qIAW qW jo vYrI nUM gurU jI dI POj dy qMbUAW (hux gurduAwrw qMbU Aqy sskwr vyly ij~Qy gurU jI ibrwjy sn, auQy gurduAwrw ‘tu~tI
swihb) dw BulyKw pvy Aqy auh is~Dw ieDr nUM hI Aw jwvy [ ieMj gMFI’ bixAw [
hI hoieAw [ bVy Gmswx dw Xu~D hoieAw [ isMGW ny hYrwn kr dyx mukqsr qoN c~l ky Awp vjIdpur (iProzpur nyVy) gey[
vwlI bIrqw idKweI [ auDr gurU jI ny it~bI (hux gurduAwrw it~bI jdoN kuJ lokW ny ikhw ik ieQoN ksUr (POj dI v~fI CwauNxI) nyVy hY,
swihb) qoN qIrW dw mINh vrHwieAw Aqy vYrIAW dw bhuq nukswn ikDry hmlw nw kr dyx qW gurU jI ny PrmwieAw, “hux ienHW dw
kIqw [ vzIr KW dI POj dy pYr au~KV gey Aqy mYdwn gurU jI dy h`Q qyj Fl igAw hY, hux KwlseI ngwry hI v~jxgy[”
l~gw [ vjIdpur qoN vwps mukqsr Aw gey [ kuJ smW ieQy Tihrn
qurkW dy B~j jwx ip~CoN gurU jI ny ‘jwn BweI’ ’qy svwr ip~CoN Awp ‘twhlIAW P~qU sMmUN kI’, rUpyAwxy, QyhVI, bohVI, kwl
ho ky rxBUmI dw c~kr lwieAw Aqy ayu~Qy pu~jy ij~Qy mJYlW ny swrI JrwxI Aqy gurUsr huMdy hoey C~qy-Awxy pu~jy [ ieQy brwVW ny, jo
KwlseI POj dy mUhry morcy lwey sn[ Awp jI ny sUr-bIrW dy mUMh gurU jI ny qnKwh qy r~Ky hoey sn pr kuJ smyN qoN qnKwh nhIN sI
pMUJy, ipAwr kIqw Aqy vr id~qy ik ieh myrw pMj hzwrI hY, ieh id~qI jw skI, gurU jI dy GoVy dI lgwm PV leI Aqy qnKwh lYx
47 48
leI iz~d kIqI [ gurU jI ny bQyrw smJwieAw ik QoVw icr hor nW ‘dmdmw’ r~iKAw [
ruk jwE quhwfI pweI-pweI cukw id~qI jwvygI, pr ahu AwpxI BweI f~ly dI slwh au~qy gurU jI ny qnKwhdwr POjIAW
iz~d qy AVy rhy [ eyny nUM iek is~K ny rupeIAW Aqy mohrW dI iek nUM qnKwhW dy ky ivdw kr id~qw [ ieQy dUroN-dUroN sMgqW AwauNx
C~t gurU jI A~gy ilAw DrI [ sB nUM igx-igx ky qnKwhW vMfIAW l~gIAW Aqy rOxkW lg geIAW [ gurU jI ny ies DrqI nUM vr id~qw
geIAW [ jd aunHW dy jQydwr, BweI dwny dI vwrI AweI qW aus h~Q ik “ieQy nihrW c~lxgIAW, AMb l~gxgy, kxk pYdw hovygI,
joV bynqI kIqI, “s~cy pwqSwh, myry Gr sB kuC hY, mYnUM is~KI ieiqAwd [
dwn Aqy Awpxy crnW dw Awsrw bKSo [” ausdw pRym vyKky gurU jI
iek idn dIvwn dI smwpqI ’qy f~ly ny gurU jI ’qy Awey
kihx l~gy, “SwbwS dwinAW ! A~gy BweI mhW isMG ny mwJy ivc
kStW Aqy swihbzwidAW dI ShIdI qy duK pRgt kridAW AwiKAw,
is~KI dI jVH r~K leI sI; hux mwlvy ivc qUM r~K leI hY [ hux
“s~cy pwqSwh ! jy ikqy jMgW smyN Awp mYnUM Xwd krdy qW myry jvwn
AMimRq Ckky dwn isMG bx jwh [” ausny AMimRq pwn kr ilAw [
qurkW nUM in~sl krky Bjw idMdy [” gurU jI ny AwiKAw, “qyry jvwn
qnKwhW dyx aupRMq jo mwieAw bcI, gurU jI ny auQy jI d~b id~qI [
srIro qW cMgy qkVy hn pr ienHW ivc auh isdk, Brosw nhIN jo
C~qyAwxy gurU jI dy fyry kol hI iek bVI krnI vwlw PkIr AMimRq Ckx nwl pYdw huMdw hY [” jd f~ly ny iPr aunHW dIAW isPqW
bRhmI Swh, ijsdw pUrw nW s~Xd iebrwhIm Swh sI, rihMdw sI [ kIqIAW qW gurU jI ny AwiKAw, “jo hoieAw so hoieAw, mOkw bnx
gurU jI dy aupdyS suxky auh ieslwm iqAwg is~K bx igAw Aqy qy A~goN iKAwl r~Kxw [”
AMimRq pwn vI aus kr ilAw [ gurU jI ny ausdw nW Ajmyr isMG
ieny nUM lwhOr qoN kuJ sMgq Awx pu~jI ijnHW coN iek is~K
r~iKAw [ auh AKIr qk gurU jI dI hjUrI ivc hI irhw [
ny iek vDIAW bMdUk Byt kIqI [ gurU jI bhuq pRsMn hoey Aqy f~ly
dwn isMG dI bynqI qy gurU jI ausdy ipMf mihmw srjw nUM nUM AwKx l~gy, “f~ilAw bIrw ! AsW ies bMdUk dw inSwnw prKxw
ho qury [ Ajy ipMfoN kuC dUr hI sn ik rihrws dw vylw ho igAw[ hY, Awpxy do ku jvwnW nUM AwKo A~gy KVy ho jwx [”
gurU jI ny auQy hI fyrw lw ilAw [ jgHw rmxIk vyKky ausdw nW
f~ly ny Awpxy jvwnW nUM bQyrw AwiKAw pr iksy ny hIAw
‘l~KI jMgl’ r~iKAw Aqy kuJ smW auQy hI Tihry [ dwn isMG ipMfoN
nw kIqw [ iPr gurU jI ny do is`KW, BweI vIr isMG qy BweI DIr
AMn-pwxI ieQy hI lY AwieAw [
isMG v~l ieSwrw krky AwiKAw ik koeI aunHW ’coN iek nUM AwKo ik
14. qlvMfI swbo ivKy :- bMdUk dw inSwnw prKx leI Aw jwvy [ hukm suxidAW swr dovyN
icrW qoN ivCVy is~K hjwrW dI igxqI ivc ieQy juVn jxy A~gV-ip~CV B~jy Awey Aqy iek dUjy dy mUhry KVy hox dI
l~gy[ ieQoN c~l, keI ipMfIN nwm-AMimRq Aqy jIA-dwn dy g~Py iz~d krn l~gy [ AwiKr gurU jI ny AwiKAw ik ijvyN ho iqvyN KVy
vMfdy, gurU jI swbokI qlvMfI v~l ho qury [ auQy dw cODrI f~lw pMj rho [ gurU jI ny bMdUk clweI Aqy golI aunHW dy isrW au~qoN dI lMG
ku sO hiQAwr-bMd jvwn lY ky Awp jI nUM ‘jI-AwieAW’ AwKx geI [ f~lW dMg rih igAw [ ausdw hMkwr dUr ho igAw Aqy AMimRq
leI AwieAw [ ausny iekoqr sO rupY Aqy iek vDIAw GoVw Bytw Ckky BweI f~lw isMG bx igAw [ hzwrW hor is~KW ny vI AMimRq
kIqw Aqy m~Qw tyikAw [ auh ies ielwky dw krqw-Drqw sI [ pwn kIqw [
Awly-duAwly dy ipMfW ivc ausdw hI hukm cldw sI [ jW ipMf dy iek idn mwqw suMdrI jI, mwqw swihb kOr jI Aqy BweI
nyVy gey qW gurU jI iek QW ruk gey [ ieh auh QW sI ijsnUM gurU mnI isMG jI gurU jI dy drSnW nUM id~lIEN Awx pu~jy [ mwqw jI ny
qyZ bhwdr jI ny Bwg lwey sn [ gurU jI ny ieQy fyrw lwieAw Aqy pu~iCAw, “myry cwry lwl ik~Qy jy ?” gurU jI ny au~qr idqw, “auh
49 50
cwry Drm bIr Akwl purK dI god ivc jw ibrwjy hn [ swfw bImwrI Aqy buFwpy kwrn Awpxy nw Aw skx dI mjbUrI vI d~sI
Amr pu~qr ‘pMQ Kwlsw’ ijaUNdw hY Aqy sdw ijaUNdw rhygw ”:- hoeI sI [ ausny Awpxy v~fy vzIr nUM vI iliKAw sI ik gurU jI dI
ien puqrn ky sIs pY vwr dIey suq cwr [ ih&wzq dw pUrw pRbMD kIqw jwvy Aqy jy gurU jI cwhuMx qW rsqy dw
Krc vI id~qw jwvy [
cwr mUey qo ikAw BieAw, ey jIvq keI hzwr [
jd gurU jI ny d~Kx jwx dI g~l kIqI qW isMGW ny roh ivc
gurU jI ny pMQ nUM muV-sMgiTq krn leI hukmnwmy Byjy,
‘B~T ipAw d~Kx’ AwiKAw Aqy auDr nw jwx dI slwh id~qI [
ijnHW nUM BrvW huMgwrw imilAw [ QoVy hI smyN ivc ieMnIAW roxkW
pr gurU jI ny AwiKAw, “AYsw nw AwKo, d~Kx vI mYnuM ipAwrw hY
l~g geIAW ik 80,000 pRwxIAW ny AMimRq-pwn kr ilAw Aqy
auQy keI kMm sMvrngy [”
isMG s~j gey [
dmdmw swihb (qlvMfI swbo) gurU jI swFy nO mhIny rhy [
15. dmdmI bIV :-
prvwr nUM id~lI v~l qor Awp jI rwjpUqwny v~l cly gey [ QW-
ieQy hI gurU swihb ny sRI (gurU) gRMQ swihb nUM AMqm srUp QW sMgqW nUM aupdyS idMdy hoey dwdU duAwry pu~jy [ auQy dy mhMq jYq
id~qw ijsnUM ilKx dI syvw BweI mnI isMG jI ny kIqI [ ies rwm nUM sUrmqweI dw aupdyS id~qw [ ieQy hI Awp jI ny dwdU jI dI
ivc sRI gurU qyg bhwdr dI bwxI drj kIqI geI [ ies bIV nUM smwD nUM kmwn dw isrw invw ky prnwm kIqw [ isMGW ny gurU jI nUM
‘dmdmI bIV’ ikhw jWdw hY [ ieh pMcm pwqSwh duAwrw, BweI mVHI pUjx dw doSI TihrwieAw Aqy qnKwh lweI jo aunHW iKVy m~Qy
gurdws jI rwhIN, iqAwr krweI ‘Awid bIV’ nwl hU-b-hU myl prvwn kIqI Aqy isMGW nUM SwbwS vI id~qI Aqy AwiKAw ik ieh
KWdI hY [ (Awid bIV krqwr pur dy soFIAW pws hY, ijnHW ny dSmyS aunHW ny prqwvw lYx leI hI kIqw sI [
jI nUM dmdmI bIV iqAwr krn leI Awid bIV dyx qoN ienkwr
AOrMgzyb dI mOq :- gurU jI rwjpUqwny ivc aUDypur dy ngr bGOr
kr id~qw sI [)
(bwgOr) ivc hI sn ik aunHW nUM AOrMgzyb dI Aihmd ngr ivc
gurU swihb ny dmdmw swihb nUM ‘gurU kI kWSI’ hox dw vr imqI 20 PrvrI 1707 nUM hoeI mOq bwry pqw l~gw, ijs kwrn aunHW
bKiSAw Aqy PrmwieAw ik ieQy hzwrW dI igxqI ivc is~K nUM Awpxw swrw pRogrwm bdlnw ipAw [
ividAw pRwpq kirAw krngy [
16. muA`zm (bhwdr Swh) nwl ByNt :-
ieQy hI PUl vMS dy iqlok isMG Aqy rwm isMG ny gurU jI
ieDr AOrMgzyb dI mOq ip~CoN ausdy pu~qrW (muA~zm, Awzm
pwsoN AMimRq-pwn kIqw [ (ienHW dovW ny bVI ivDI nwl cmkOr
Aqy kwm b^S) ivckwr id~lI dy q^q leI JgVw SurU ho igAw [
dy mYdwny-jMg ivcoN bwbw AjIq isMG Aqy bwbw juJwr isMG dIAW
Sihzwdw muA~zm, jo bwAd ivc bhwdrSwh bixAw, ny BweI nMd
pwvn loQW l~Bky sskwr kIqw sI[) jd gurU jI ny pRsMn ho ky ienHW
lwl rwhIN gurU jI qoN ASIrvwd Aqy mdd mMgI [ gurU jI muA~zm
nUM kuC mMgx leI AwiKAw qW ienHW ny zmInW dI mMg kIqI [ gurU
nUM ausdy ipqw AOrMgzyb nwloN cMgw Aqy Kulidlw mMndy sn [ aunHW
jI ny PrmwieAw, “qusIN inry zmInW dy nhIN, rwj-Bwg dy mwlk
BweI Drm isMG dI kmwn hyT do iqMn sO GoV-cVHy coxvyN isMGW dw
vI hovogy [”
iek dsqw ByijAw [ 8 jUn 1707 nUM Awgry nyVy jwjON ivKy hoeI
ie~Qy hI AOrMgzyb dI iek hor ic~TI imlI, ijs ivc lVweI ivc Sihzwdw Awzm pu~qr smyq mwirAw igAw [ Sihzwdw
ausny ipClIAW ZlqIAW leI pCqwvw kIqw hoieAw sI Aqy s~cy mu~Azm id~lI dy q^q au~qy bYTw [ ikauNik aus vyly auh Awp
idloN gurU jI nUM imln dI cwhq pRgt kIqI hoeI sI [ ausny AwpxI AwauxoN Asmr~Q sI, ausny Awpxy vzIr ^win-KwnW rwhIN gurU
51 52
jI nUM drSn dyx leI bynqI kIqI [ gurU jI 23 julweI 1707 nUM jd auh AwpxI iz~d qoN nw hI hty qW gurU jI ny qlvwr
mQrw, ibMdrwbn qoN huMdy hoey Awgrw pu~jy [ mu~Azm (bhwdrSwh) imAwnoN k~F leI Aqy g~j ky AwiKAw, “jo is~DI g~l nUM nw suxy,
ny ^win-KwnW muneIm KW nUM A~goN svwgq leI ByijAw [ *23 nw smJy, aus leI iPr ieh krwmwq hY [ ies nwl rwjsI SkqI
julweI nUM mulwkwq hoeI [ mulwkwq vwly idn gurU jI klgI lgw, vI pRwpq kIqI jWdI hY, rwj Kohy jWdy hn Aqy zulm imtwey jWdy
Ssqr sjw, GoVy ’qy svwr ho ky Awey [ bhwdr Swh iklHy dy mu~K hn [” ieh suxky swry cu~p ho gey [
duAwr q~k AgoN lYx AwieAw [ drbwr ivc sB ny auTky siqkwr mu~lW qy kwzIAW dw dUjw svwl sI, “mzhb ikhVw vDIAw
kIqw [ bwdSwh ny Byt vjoN s~T hzwr dI jVwaU DuKDuKI, klZI hY, quhwfw ik Aswfw ?” gurU jI ny au~qr id~qw, “qusW leI quhwfw
Aqy isropwE id~qy [ gurU jI ny ieh sB cIzW iek is~K dy rwhIN Aqy AsW leI Aswfw [”
Awpxy fyry Byj id~qIAW [ (Awm krky isropwE Awid bwdSwh dy
bhwdr Swh ny gurU jI nwl hoeIAW vDIkIAW bwry hmdrdI
swhmxy pihnxy pYNdy hn [ ienHW dw nw pihnxw dsdw sI ik auh
pyS kIqI Aqy doSIAW nUM szwvW dyx dw Brosw idvwieAw [ nwl hI
gurU jI nUM dInI AwgU mMndw sI Aqy aus Anuswr Xog snmwn dyxw
srihMd dy sUby nUM hukm ByijAw ik gurU jI dy Krc leI 300 rupY
TIk smJdw sI [) bwdSwh ny q^q pRwpqI leI gurU jI duAwrw
rozwnw id~qy jwieAw krn [ ienW g~lW qoN sUbw srihMd nUM AwpxI
id~qI mdd leI DMnvwd kIqw Aqy ikhw: “bVI ikrpw kIqI [
jwn dI iPkr pY geI [
drSn id~qy [ ieh rwj Awp jI dI ikrpw Aqy dieAw sdkw hI
pRwpq hoieAw hY [ Awp jI dy vwjb hukm iKVy-m~Qy pUry krn dw iPr mulwkwqW dw islislw cldw irhw Aqy g~lW-bwqW
jqn krWgw [” huMdIAW rhIAW [ iek idn iek mOlvI ny dwAvw kIqw ik roz-ey-
hSr auh hI surKurU hovygw ijsdI hzrq swihb isPwirS krngy
ieMnw siqkwr vyK k~tV-pMQIAW ny ros mnwieAw pr
jW auh jo aus au~qy ieqmInwn (XkIn) r~Kxgy [ gurU jI ny ies
bwdSwh ny ikhw ik gurU goibMd isMG myrI prjw nhIN dInI AwgU
bwry spSt kIqw ik au~Qy AmlW au~qy g~l mu~kxI hY, Koty Aqy
hn [ k~tV-pMQIAW ny AwiKAw ik jy ieh dInI AwgU hn qW
Kry pCwxy jwxy hn, ausdI drgwh ivc isPwirSW nhIN cldIAW[
krwmwq idKwauNx [ jd bhwdr Swh ny gurU jI v~l q~ikAw qW
nwl hI gurU jI ny iek krmcwrI nUM ie~k is~kw id~qw ik bwzwr
gurU jI ny PrmwieAw ik krwmwq dw mwlk isrP A~lwh hY [
ivcoN iesdw mu~l pvw ilAwvy [ bwzwr qoN vwps Aw ky krmcwrI
hor iksy ausdy ipAwry nUM krwmwq idKwauNxI soBdI nhIN [ jd
ny AwiKAw ik bwzwr ivc ies nUM iksy ny prvwn nhIN kIqw [ gurU
sB ny iz~d hI PV leI qW gurU jI ny bwdSwh v~l auNglI krky
jI ny AwiKAw, “bwdSwh dyKo ! ies au~qy quhwfI mohr l~gI hoeI
ikhw, “bwdSwh hI krwmwq hY [ ijs dw jIA cwhy, hukm krky,
hY pr iPr vI iesnUM koeI prvwn nhIN krdw [ bwdSwh ny jd
isr ktw dyvy, ijsdw jIA cwhy, jwn-b^SI kr dyvy [ isAwsI
is~kw gOr (iDAwn) nwl dyiKAw qW AwiKAw, “is~ky dI Dwq hI
qwkq krwmwq hI qW hY [” pr auh qW gurU jI dI krwmwq prKxw
KotI hY, mohr kI kr skdI hY [” mhwrwj dw Purmwn sI, “iesy
cwhuMdy sn [ iPr gurU jI ny iek sony dI mohr jyb ivcoN k~FI Aqy
qrHW mwlk dy dr au~qy vI Koty, Kry prKy jwxy hn [ SuB AmlW qoN
AwiKAw, “pYsw vI iek krwmwq hY [ ies dI SkqI nwl isAwsq
ibnW b^iSS ho jwvygI, ieh BulyKw inkl jwxw cwhIdw hY [”
vI KrIdI jw skdI hY [” pr auh qW gurU jI dI SkqI vyKxw cwhuMdy
sn[ bwdSwh nwl cl rhI g~l bwq qoN lgdw sI ik koeI
smJOqw (Aihdnwmw) ho jwvygw, ijsdI rUp ryKw ies prkwr
* gMfw isMG : bMdw isMG bhwdr: pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw: pMnw:5
sI:-
53 54
i) hkUmq ihMdUAW, muslmwnW Aqy hor sB iPrky dy lokW nUM brwbr “ijsnUM qUM jwxdw hYN, mYN qYnUM Awpxw is~K bnwaux leI AwieAw
smJygI [ hW[” qW kihx l~gw, “Awp gurU goibMd isMG jI ho? mYN Awp jI
ii) pUrw-pUrw ienswP hr iek nUM imlygw [ dw bMdw (dws) hW, mYnUM is~K bxnw prvwn hY [” gurU jI ny AMimRq
CkwieAw Aqy nwm bMdw isMG r~iKAw [ iPr, gurU jI ny Awpxy
iii) hkUmq iksy Drm ivc dKl nhIN dyvygI [
inkt-vrqI pMj isMG nwl id~qy Aqy Awpxy B~Qy ivcoN kuJ qIr,
iv) doSIAW nUM szwvW id~qIAW jwxgIAW [ iek ngwrw Aqy iek inSwn dI b^iSS kIqI Aqy AwigAw kIqI
pr iv~cy hI rwjpUqwny qoN ^br Aw geI ik EQy bZwvq ik sRI gurU gRMQ swihb nUM gurU mMnxw Aqy hr kMm Ardws soD ky
hox dy Awswr hn [ nvMbr 1707 ivc bhwdr Swh auQy clw krnw [ A~goN PurmwieAw ik pMjwb ivc jw ky, ijnHW duStW-mlyCW
igAw [ ausdI bynqI au~qy mgry mgr gurU jI vI cly gey, pRMqU ny zulm kIqy hn aunHW nUM soiDAw jwvy [ ieh vI AwiKAw ik ienHW
rwjpUqwny dI h~d au~qy jw ky gurU jI nUM pqw l~gw ik bwdSwh d~Kx pMjW isMGW dI slwh nwl hr kdm pu~txw Aqy jdoN ikqy bhuqI BIV
nUM clw igAw hY ij~Qy ausdy qIsry BweI kwm b^S ny bgwvq kr bxy qW ienHW qIrW dI vrqoN krnw [
id~qI sI [ 18. gurU jI dI Shwdq:-
ies qrHW rwbqw tu~t igAw [ auNj vI gurU jI BWp (jwx) bhwdr Swh nwl gurU jI dI nyVqw qoN vzIr KW bhuq frdw
gey sn ik bwdSwh AwpxIAW mu~FlIAW muSiklW kwrn Ajy twlm- sI [ ausnUM fr sI ik aus nwl ikqy cMdU vwlI hI nw hovy [ ies
tol kr irhw hY [ ikauNik, koeI vI smJOqw krn qoN pihlW mu~lW, leI ausny gurU jI nUM kql krwauNx dI Xojnw bxweI Aqy ies mMqv
kwzIAW Aqy swry k~tV-pMQIAW nUM Brosy ivc lYxw zrUrI sI pr leI do pTwxW, iek srkwrI Ahudydwr jmSyd KW (jsdI mOq ip~CoN
ieh koeI sOKI g~l nhIN sI [ auNj bwdSwh gurU jI dI Azmq dw hkUmq v~loN iek &urmwn rwhIN ausdy pu~qr nUM mwqmI i^~lq ByjI
kwiel (vifAweI qo jwxU) sI [ (iesdI puStI ies g~l qoN huMdI geI sI ) Aqy Zul KW nUM ByijAw [ ieh dovyN kwPI icr gurU jI dy
hY ik gurU jI dy joqI-joiq smwauNx aupRMq bwdSwh nUM rIport imlI dIvwn ivc hwzrI Brdy rhy [ iek idn rihrws dy dIvwn mgroN
ik gurU jI dI jwiedwd bwry hukm jwrI kIqy jwx [ pRMprw Anuswr, gurU jI Awrwm kr rhy sn Aqy tihlIAW isMG vI iksy kMm leI
AjyhI jwiedwd (jo APsrW, jgIrdwrW jW isr-k~F hsqIAW dI aunHW pwsoN QoVy smyN leI qMbU qoN bwhr igAw hoieAw sI ik ienHW
huMdI sI) z~bq kr leI jWdI sI [ pr bwdSwh ny ies jwiedwd pTwxW ny mOkw qwVky gurU jI dI K~bI v~KI iv~c Curw mwr id~qw [
bwry hukm idqw ik ausnUM drvyS dIAW cIzW dI loV nhIN, aunHW dy gurU jI ny J~t iek nUM qW Jtkw id~qw [ dUjw auT B~jw pr quMrq
vwrsW nUM ieh jwiedwd dy id~qI jwvy [) hI isMGW h`QoN mwirAw igAw [ ieh Gtnw 14 sqMbr 1708 nUM
17. d~Kx v~l jwxw:- vwprI[
iPr gurU jI d~Kx v~l bwdSwh qoN v~Kry cly gey [ nMdyV *gurU jI dw zKm sIqw igAw Aqy TIk hox l~g ipAw [ Cy
ivKy aunHW dw twkrw iek bYrwgI mwDo dws nwl hoieAw, ijs bwry AkqUbr 1708 nUM iek s^q kmwn au~qy ic~lw cVHwaux l~gy qW
gurU jI nUM pihlW hI pqw l~g cukw sI [ ieh rwjOrI (kSmIr) dw zKm dy tWky tu~t gey Aqy KUn vg quirAw [ **imqI 07-10-1708
jMm-pl sI Aqy AwpxIAW irDIAW-isDIAW nwl lokW nUM Brm-jwl eI. nUM gurU jI ny AMq smW nyVy jwx, srb~q sMgq nUM bulwieAw
ivc pwauNdw sI [ pr jdoN gurU jI nwl iesdI koeI krwmwq kwrgr
* iPrMgI ijrwh hkIm ny zKm sIqw: siqbIr isMG : purK BgvMq, 7vIN Cwp: pMnw 228
nw hoeI qW pu~Cx l~gw, “Awp kOx ho ?” gurU jI ny AwiKAw, ** siqbIr isMG : purK BgvMq, 7vIN Cwp : pMnw 230, 232, 233
55 56
Aqy pMj pYsy qy nwrIAl A~gy r~Kky sRI gurU gRMQ swihb jI nUM m~Qw jau qau pRym Kylx kw cwau ]
tyikAw Aqy guruqw bKSI [ Kwlsw pMQ nUM gurqw Awp pihlW hI isru Dir qlI glI myrI Awau ]
cmkOroN qurn smyN, dy Awey sn [ Awp jI ny AwigAw kIqI ik sRI iequ mwrig pYru DrIjY ]
gurU gRMQ swihb dsW gurUAW dI Awqimk joq Aqy ies dI qwibAW
isru dIjY kwix n kIjY ] AMg:1412
ivc gurU pMQ gurU dw srIr hovygw [ ies qrHW dyhDwrI gurU dI pRMprw
gurU goibMd isMG jI PrmwauNdy hn:-
sdw vwsqy ^qm kr id~qI geI [ nWdyV ivKy ies ieiqhwisk smyN
sRI gurU gRMQ swihb dy pRkwS krn smyN, ieh hukmnwmw AwieAw:- swcu khO sun lyhu sBY
ijn pRym kIE, iqn hI pRB pwieE ] Akwl ausqq
KuilAw krmu ikRpw BeI Twkr kIrqn hir hir gweI ]
Aqy
sRm Qwkw pwey ibsRwmw imt geI sglI DweI ]1] AMg: 1000
dyh iSvw bru moih iehY,
is~K jgq kol AwpxI il~pI (gurmuKI), Awpxw kyNdrI
SuB krmn qy kbhUM n troN]
Dwrimk AsQwn (sRI AMimRqsr) Aqy Awpxw Dwrimk gRMQ, gurU
Arjn dyv jI dy smyN q~k auplBd ho gey sn [ gurU goibMd isMG n froN Air soN jb jwie lroN,
jI ny Awpxy sMGrS-meI jIvn dOrwn, Kwlsw pMQ swjky Aqy gRMQ inscY kr ApunI jI kroN]
swihb nUM AMqm rUp dy ky, ienHW dovW (gRMQ swihb Aqy Kwlsw pMQ) Aru isKhoN Awpny hI mn ko,
nUM Awpxy AMq smyN gur-g~dI dI b^iSS vI kr id~qI [ ies qrHW ieh lwlc hau gun qau aucroN]
aunHW ny ijs imSn Aqy ivcwrDwrw nUM lY ky gurU nwnk swihb cly jb Awv kI AauD indwn bnY,
sn Aqy ijs gurmuK pMQ nUM swjx dw aunHW tIcw imiQAw sI, ausnUM
Aiq hI rx mY qb jUJ mroN]
isKr ’qy phuMcw ky AwKrI ie~t lgw id~qI [

19. gurU jI dI S^sIAq :-
(A) gurU nwnk dyv jI ny AOrq nUM rwijAW dI jnm-dwqI AwK
gurU jI dy mhwn qy by-joV sMGrSmeI jIvn bwry ilKxw ky invwijAw [ gurU goibMd isMG jI ny mwqw swihb kOr nUM Kwlsy
sUrj nUM dIvw idKwaux dy qu~l hY [ iPr vI kuC p~K ibAwn krn dI mW hox dw mwx b^iSAw Aqy mwqw Bwgo nUM isMGW dI jQydwr
dI inmwxI ijhI koiSS kIqI geI hY:- bxwieAw [
1) gurU jI ny smwijk, AwrQk, Dwrimk, siBAwcwrk Aqy (e) gurU nwnk swihb ny ivArQ krm-kwfW dw KMfn kIqw
rwjnIiqk p~K qoN mwrI-ku~tI Aqy lu~tI-pu~tI lokweI nUM h~k, sc Aqy iek inrMkwr nUM mMnx dw aupdyS id~qw [ gurU goibMd isMG
leI ft jwx vwsqy jwigRq kIqw Aqy AxK, svYmwn vwlw jIvn jI ny gorW, mVHIAW, mtW, bu~qW, mUrqIAW Awid dI pUjw krn qoN
jIx dI jwc isKweI [ vrijAw[
2) Awp jI ny gurU nwnk dyv jI dy isDWqW nUM kuSlqw-pUrvk isKr (s) gurU nwnk dyv jI ny
’qy phuMcwieAw [ nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ]
(a) gurU nwnk swihb dw Purmwn hY:- nwnku iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs ] AMg:15
57 58
AwKky Awpxy-Awp nUM nIivAW, inqwixAW nwl joiVAw[ 4) dunIAW dy swry sUrmy, smrwt, Awid Awpxy hMkwr dI pUrqI leI
gurU goibMd isMG jI ny Kwlsw pMQ swjky Aqy pMjW ipAwirAW h~QoN jW AwpxI bhwdrI dI DWk ibTwaux leI jW iPr zr, zorU, zmIn
AMimRq Ck ky ‘Awpy gur cylw’ hox dI imswl pyS kIqI [ pMj dI pRwpqI leI lVdy rhy hn, pr gurU jI ny nw pihlW iksy qy hmlw
ipAwirAW ivcoN cwr AKOqI nIvIAW jwqW dy sn [ ieMj aunHW aUc- kIqw nw vwr kIqw [ aunHW hmySW nIivAW, inmwixAW, inqwixAW
nIc Aqy jwq-pwq nUM jVHoN hI pu~t suit~Aw [ Aqy ilqwiVAW dI Kwqr, h~k, s~c Aqy ienswnI brwbrI leI
(h) gurU nwnk swihb ny PurmwieAw sI:- hI sMGrS kIqw Aqy ies mMqv dI pRwpqI leI Awpxw srbMs q~k
vwr id~qw [ jdoN mwqw suMdrI jI ny pu~iCAw ik myry lwl ik~Qy hn?
jy jIvY piq lQI jwie ]
qW Awp jI ny isMGW v~l ieSwrw krky PurmwieAw :-
sBu hrwmu jyqw ikCu Kwie ] AMg:142
ien puqrn ky sIs pY vwr dIey suq cwr [
gurU goibMd isMG jI ny lokW nUM Aihsws krwieAw ik auh
cwr mUey qo ikAw BieAw, ey jIvq keI hzwr [
bl-hIx nhIN hn sgoN aunHW nUM AwpxI AMdrlI SkqI nUM pCwnx dI
loV hY [ h~k mMigAW nhIN imldy, h~k Kohy jWdy hn: 5) aunHW ihMdU rwjpUq phwVI rwijAW Aqy AOrMgzyb dI muZl
srkwr, dovW nwl hI t~kr leI Aqy ies g~l dw iDAwn r~iKAw
koaU iksY ko rwj n dY hY ]
ik aunHW dw sMGrS ikqy ieslwm-ivroDI nw ho jwvy [ aunHW dI POj
jo ly hY, inj bl isauN lYy hY] ivc ihMdU Aqy muslmwn dovyN Swiml sn [
(k) gurU nwnk swihb ny bwbr nUM ‘jwbr’, ‘rwjy SIh mu~kdm ku~qy’ 6) aunHW pMjW ipAwirAW Aqy cwlI mukiqAW dI lwswnI v&wdwrI
Aqy ‘pwp dI jM\ lY kwbloN DwieAw’ AwKx dI dlyrI kIqI[ gurU Aqy kurbwnI qoN lY ky Awpxy is~KW ivc ieMnw joS Br id~qw ik auh
goibMd isMG jI ny ‘z&rnwmw’ rwhIN AOrMgzyb nUM AYsIAW KrIAW- ShIdIAW pwauNx leI ^uSI-^uSI A~gy Awaux l~gy [ auh Awp vI
KrIAW suxweIAW ik aus dI zmIr nUM JMjoV ky r~K id~qw [ A`gy ho ky lVdy sn [ cmkOr dy Xu~D ivc qW aunHW pMjW ipAwirAW
(K) gurU nwnk swihb ny ‘sB mih joiq joiq hY soie’ AwiKAw qW qoN pihlW Awpxy do pu~qrW nUM jUJx dI AwigAw dy id~qI ij~Qy
Awp jI ny ‘mwxs kI jwiq sBY eyky pihcwnbo’ dw aupdyS id~qw[ ShIdI pw jwxI swP swhmxy nzr AwauNdI sI [
3) gurU goibMd isMG jI qlvwr nUM sMGrS Aqy SkqI dw pRqIk mMndy 7) gurU jI dw nO swl qoN vI CotI aumr ivc Awpxy ipqw nUM ihMdU
sn [ aunHW CotIAW-v~fIAW imlwky 14 lVweIAW lVIAW Aqy bhuq Drm (iqlk, jMjU) dI Kwqr kurbwnI dyx dw suJwE dyxw ieh
swrIAW ij~qIAW vI pr iek ieMc ielwky ’qy vI kbzw nw kIqw [ d~sdw hY ik Awp jI ivc CotI ijhI aumr ivc hI ikMnI pRp~kqw,
aunHW dIAW AwpxI POj nUM s^q hdwieqW sn ik iksy dw Dn-mwl inrBYqw, sUJ-bUJ Aqy Awqm-ivSvwS sI [ ipqw dI kurbwnI ny
jW ie~zq-pq nw lu~ty jwx, iksy B~jy jWdy jW su~qy pey vYrI qy vwr aunHW dy mn au~qy iksy iksm dy fr, n&rq jw bdlw-laU Bwvnw nUM
nw kIqw jwvy, iksy b~cy, bu~Fy jW AOrq au~qy vwr nw kIqw jwvy [ hwvI nhIN hox id~qw [ aunHW Awpxw inSwnw spSt kIqw:-
aunHW pihlW kdI iksy qy hmlw nw kIqw, pr auh jvwbI kwrvweI hm ieh kwj jgq mo Awey ]
krky AwpxI ij~q leI jUJx Aqy ij~q pRwpq krn ivc Atu~t
Drm hyq gurdyv pTwey ]……………
ivSvwS r~Kdy sn [ aunHW dI koeI vI lVweI, zr, zorU jW zmIn
vwsqy nhIN sI [ jw hI kwj Drw hm jnmM, smJ ilE swDU sB mnmM ]
Drm clwvn sMq aubwrn, dust sBn ko mUl aupwrn ]
59 60
8) aunHW dw aupdyS sI:- qb lg qyj dIE mY swrw ]
BwvyN swry Drm-krm v~Kry-v~Kry vI hn, pr swrI ienswnIAq jb ieh ghY ibprn kI rIiq ]
ie~ky Akwl-purK dI rcnw hY ijsny sB nUM ie~ko ijhw bxwieAw mYN n kroN ien kI pRqIiq ]
hY [ ies leI koeI au~cw jW nIvW nhIN hY, sB brwbr hn [
srb loh gRMQ, pw: 10
9) mhwn rUhwnI rihbr, by-joV XoDw, lwswnI AwgU Aqy kuSl
10) gurU jI dw sMGrS smyN dy zwlm rwj-pRbMD, ivqkry Bry
pRbMDk huMdy hoey vI gurU jI ny Awpxy inmr suBwE Anuswr ^wwlsw
smwijk FWcy, lwlcI Dwrimk vrqwry Awid dy ivru~D sI [ auh
SkqI jW lok SkqI dI hI slwhuq kIqI:-
iek Akwl-purK dI rcnw, swrI ienswnIAq nUM hI ipAwr krdy
Xu~D ijqy ienhI ky pRswid ienhIN ky pRswid so dwn krY ] sn [ jdoN is~KW dI Skwieq au~qy BweI Gn~XIAw jI (rYf-kRws
AG AauG try ienhIN ky pRswid ienhI ikrpw Pun Dwm Bry ] pRxwlI dw jnm dwqw) dI jvwb-qlbI hoeI qW ausny spStIkrn
ienhI ky pRswid ibidAw leI ienhI kI ikrpw sB sqR mry ] idMdy hoey AwiKAw, “hzUr! mYN qW Awp jI v~loN pVHwey pwT au~qy hI
Aml krdw hW, z^mIAW ivc vYrI, im~qr dw AMqr mYnUM qW koeI
ienhI kI ikrpw ky sjy hm hY nhIN mo sy grIb kror pry ]
idsdw nhIN, sB ivc ie~ky vwihgurU dI joq hI nzr AwauNdI hY [”
Awp jI ny Kwlsw pMQ nUM vI KulHky vifAwieAw, vr id~qy, ieh suxky, gurU jI ny pRsMn ho ky QwpVw id~qw Aqy mlHm dI f~bI
pr nwl-dI-nwl ibpRn kI rIq gRhx krn vwilAw nUM s^q vI dy id~qI ik z^mW ’qy mlHm-p~tI vI kr idAw kr [
qwVnw vI kIqI :
11) h~k, s~c (inAW, Drm) dI lVweI ivc Awp jI ny ivroDI sYnw
Kwlsw myro rUp hY Kws ] nUM kdI ingwh hyT nw ilAWdw [ auh srIrk Aqy POjI SkqI nwloN
Kwlsw mih hau kro invws ]………… Awqimk bl Aqy icR~qr dI SkqI nUM vDyry m~hqvpUrn smJdy sn[
Kwlsw myro imqR sKweI ] jdoN 10 l~K POj Aqy mulK~eIAW dw mukwblw 40 Bu~Ky-iqhwey isMGW
Kwlsw mwq ipqw suKdweI ]………….. nUM krnw ipAw qW Awp jI dI ‘idRVHqw’ Aqy ‘Drm Xu~D dw cwA’
ijauN-dw-iqauN kwiem rhy [ Awp hmySw iehI Ardws krdy sn:-
Kwlsw myro ipMf pRwx ]
dyh iSvw bru moih iehY
Kwlsw myrI jwn kI jwn ]……………
SuB krmn qy kbhMU n troN]
Kwlsw myro siqgur pUrw ]
n froN Air soN, jb jwie lroN
Kwlsw myro sjn sUrw ]……………
inscY kr ApunI jIq kroN]
aupmw Kwlsw jwq n khI ]
Aru isKhoN Apny hI mn ko
ijhvw eyk pwr nih lhI ]…………
ieh lwlc hau gun qau aucroN]
Xw mYN rMc n imiQAw BwKI ]
jb Awv kI AauD indwn bnY
pwrbRhm gur nwnk swKI ]…………
Aiq hI rn mY qb jUJ mroN]
jb lg Kwlsw rhy inAwrw ]
cMfI cirqR
61 62
swrw prvwr vwrky Aqy Awpxy srIrk kStW nUM iek pwsy jw rhI sI qW jo lokrwj dI sQwpnw rwhIN mnu~K S^sI gulwmI qoN
r~K ky, mwCI vwVy dy bwZ ivc Awp jI ny ieh Sbd aucwirAw:- bc sky [ smu~cy sMdrB ivc gurU swihb nUM BwisAw ik ikqy lok
imqR ipAwry nUM hwlu murIdW dw khxw ] aunHW nUM hI pUjx nw l~g jwx [ ies leI aunHW qwVnw kIqI :
quDu ibnu rogu rjweIAW dw EFxu jo hm ko pRmysr aucir hYN ] qy sB nrik kuMf mih pir hYN ]
nwg invwsW dw rhxw ] moko dwsu qvn kw jwnoN ] Xw mYN Byd n rMc pCwno ]
sUl surwhI ^Mjru ipAwlw mY ho prm purK ko dwsw ] dyKn AwieE jgq qmwsw ]
ibMgu ksweIAW dw shxw ] bic~qR nwtk

DwrVy dw swnUM sQr cMgw 15) aunHW ny koeI jMqr-mMqr dI ivDI nhIN d~sI, sgoN Awpxy is~KW
nUM gurU gRMQ Aqy pMQ dy lV lw ky ivAkqI pUjw qoN bcwieAw[
BT KyiVAW dw rhxw ]
aunHW d~isAw ik bwxI pVHky hI AMimRq iqAwr kIqw jw skdw
Sbd hzwry, iKAwl pw: 10
hY[ ikDry vI pMj iqAwr-br-iqAwr isMG juVky ies ivDI rwhIN
ieMj Awp jI ny ‘Bwxy nUM im~Tw krky mMnx’ Aqy ‘cVHdI nvyN jIvn dI jwg lw skdy hn [
klw ivc rihx’ dw iek nmUnw pyS kIqw [ 16) aunHW ieh AiDAwqimk syD id~qI ik moh-mwieAw dw iqAwg
ieQy hI b~s nhIN, zPrnwmw (Pqih dI ic~TI) ilKky Awp Aqy hrK-sog qoN inrlypqw Gr bih ky vI ho skdy hn :-
jI ny AOrMgzyb nUM AYsIAW KrIAW-KrIAW suxweIAW ik ausdI zmIr ry mn AYso kr sinAwsw ]
nUM jMJoV ky r~K id~qw, hwlW ik SwhI POj Ajy vI Awp jI dw ip~Cw
bn sy sdn sbY kr smJhu
kr rhI sI Aqy mukqsr dw iBAwnk Xu~D isr ’qy mMflw irhw sI[
mn hI mwih audwsw ]1] rhwau ]
12) auh Awpxy AKOqI vYrI nUM sdw leI vYrI nhIN smJdy sn [
phwVI rwijAW nwl hoey BMgwxI dy Xu~D qoN bwAd ndOx dI lVweI jq kI jtw jog ko mMjnu
ivc, muZlW nUM dys dy vYrI smJky, aunHW phwVI rwijAW dI mdd nym ky nKn bFwE ]
vI kIqI jo BwvyN bwAd ivc AikRqGx swibq hoey [ jy Sihzwdw igAwn gurU Awqm aupdyshu
muA~zm ny mdd mMgI qW ausnUM AOrMgzyb dy pu~qr vjoN vYrI nhIN
nwmu ibBUq lgwE ]1]
jwixAW, sgoN Ku~ly iKAwlW vwlw swaU ienswn smJky, ausdI vI
mdd kIqI [ ies dy nwl-nwl sdwcwrk kImqW bwry vI idRVH krvwieAw :-

13) jy iksy is~K dw idl fwvWfol hoieAw qW Awp Awpxy At~l Alp Ahwr sulp sI inMdRw
ivSvwS nwl ausdI bWh PVdy rhy [ bydwvw ilKx vwilAW nUM Awp dXw iCmw qn pRIiq ]
jI ny mukqy bxwieAw [ gurU jI Aqy is~K, bcn pwlx leI isr sIl sMqoK sdw inrbwihbo
dyxw mwmUlI g~l smJdy sn [ hvYbo iqRgux AqIiq ]2]
14) lMmy sMGrS rwhIN ‘Dwrimk pRohqI’ bRwhmxW, mOlwixAW qoN Kohky kwm kRoD hMkwr loB hT
Aqy ‘sMswrI cODr’ rwjy, rwixAW qoN Kohky pMcwieq dy hvwly kIqI
63 64
moh n mn isau lXwvY ] 20. gurU jI pRqI kuJ ivdvwnW dy ivcwr :-
qb hI Awqm qq ko drsy 1. lwlw dOlq rwey:- iek~ly AOrMgzyb dIAW krqUqW hI vyKIAW
prm purK kh pwvY ]3]1] jwx qW spSt ho jWdw hY ik hux auh smW Aw igAw sI ik ihMdUAW
Sbd hzwry ] pw: 10]
dw nW vI ihMdosqwn dI DrqI qoN imt jWdw [ ieQy vI swry ihMdU
Awpxy Drm dw iqAwg kr idMdy qy ieslwm dI zwlm qlvwr A~gy
17) 1699 eI. ivc Kwlsw pMQ swjky Awp jI ny PrmwieAw sI :-
isr nIvW krky AwpxI purwxI sMsikRqI qoN h~Q Do bYTdy [ ikauNik,
^wlsw myro rUp hY ^ws,………… ihMdUAW ivc hux ieslwmI jbr qy joS dw twkrw krn dI nw ihMmq
^wlsw myro ipMf prwn,………… sI Aqy nw hI qwkq, nw hI hOslw sI Aqy nw hI sUJ………[ ihMdU
^wlsw myro siqgur pUrw………… kOm iKMfrI-puMfrI, inqwxI qy toty-toty hoeI peI, jwqW Aqy aUc-
nIcqw ivc vMfI hoeI sI [ AYn sMBv sI qy krIb hI sI ik iesdy
cmkOr dI gVHI ivc pMj isMGW nUM guirAweI b^S id~qI [
jIvn dI rihMdI-KUMhdI joq vI buJ jWdI qy iesdy pRwx pMKyrU sdw
AMq nWdyV ivKy gurU gRMQ nUM gurU dI joq Aqy ausdI Cqr-CwieAw
leI aufwrI mwr jWdy………[ aus dI jIvn n~eIAw qUPwn ivc
(rihnumweI) hyT gurU pMQ nUM gurU dw srIr Qwpky ij~Qy Awp jI ny
AYsI iGrI hoeI sI ik iknwry qy l~gx dI koeI Aws bwkI nhIN
gurU nwnk swihb dy imSn nUM isKr ’qy phuMcwieAw, auQy sRI gurU
sI [ ausdw koeI Kv~eIAw hI nhIN sI Aqy nw hI ausnUM koeI bcw
gRMQ swihb nUM sdIvI rihnumweI leI srb-sWJI iK~c dw kyNdr-
ky iknwry lwaux vwlw hI sI [ hr pwsy lihrW dy QpyVy qy BMvr
ibMdU (Rallying-Point) bxw idqw, ijs duAwly is~K kOm hmySw-
dy c~kr sn [ AYsI inrwsqw ivc Acncyq iek hsqI pYdw hoeI
hmySw leI juV geI [ ies dy nwl hI S^sI gurU nUM nwmzd krn
ijsny ihMdU Drm dI fu~bdI n~eIAW nUM qUPwn ivcoN k~iFAw hI nhIN
Aqy ausdI sMBwvI ivroDqw (jo ipRQIey, DIr m~lIey Aqy rwm rweIey
sgoN kMFy ’qy ilAw KVw kIqw [ ihMdU Drm dy su~k cuky qy kumlw
krdy Aw rhy sn) dw bKyVw vI sdw leI mu~k igAw [
gey bwZ leI auh rihmq dI vrKw, ’qy aujV rhy cmn dw mwlI
18) gurU jI dIAW AwKrI hdwieqW:
qy drd vMfwauNx vwlw sI [ pr auh hY kOx sI ? hW, auh sRI gurU
pUjw Akwl kI, (Worship only the One Timeless God.) goibMd isMG jI, ijnHW dy nW qoN swrw sMswr BlI pRkwr jwxU hY [ ijs
iek Akwl purK dI Bjn-bMdgI krnw [ bUty nUM gurU nwnk dyv jI ny lwieAw sI, gurU Arjn dyv jI Aqy
prcw1 Sbd2 kw, (Read, understand and assimilate the gurU hirgoibMd jI ny Awpxy KUn dw pwxI dy ky qy h~fIAW dI Kwd pw
ky v~fw kIqw sI Aqy ijs nUM gurU qyZ bhwdr jI ny Awpxw sIs dy
Revealed Word)
ky pwilAw poisAw sI, ausdI syvw kridAW gurU goibMd isMG jI ny
bwxI pVHnw, ivcwrnw Aqy jIvn ivc Fwlxw [ AwpxI mwqw, cwr pu~qrW, pMj ipAwirAW Aqy hzwrw SrDwlU is~K
dIdwr ^wlsy3 kw [ (Cherish the sight of the Khalsa) dulwirAW dIAW lhU dIAW vgdIAW ndIAW nwl AYsw blvwn kIqw
Kwlsy dy drSn krky inhwl hoxw [ ik aus nwl Pl lg pey [ auh Pl kI sn ? auh sn kOmI ipAwr,
1. prcw = igAwn
Dwrimk BweIcwrw, pRBU BgqI Aqy pRBU ipAwr [ Aijhy purSoqm
2. Sbd = Sbd gurU (sRI gurU gRMQ swihb — gurU dI Awqmw) pIr, mhW aupkwrI, lwswnI XoDy, dyS pujwrI Aqy kOmI ausr~eIey
3. ^wlsw = ^wlsw pMQ (sRI gurU pMQ — gurU dw srIr) gurU goibMd isMG jI sn [
65 66
2. swDU tI.AYl.vwsvwnI:- jo kMm hzwrW rlky vI nw kr sky, auh brn grk jwqy, sihq ibDwn kI [
ie~ko ny hI kr ivKwieAw [ jo pIs ky im~tI ivc rlwey jw rhy dyvI dyv dyhury, sMqoK isMG dUr hoqy,
sn Aqy hIixAW vWgUM rihx ’qy mzbUr kr id~qy gey sn, aunHW nUM
rIq imt jwqI kQw bydn purwn kI [
Awpxy pYrW qy KVw kIqw, CwqI nwl lwieAw, gurU kw bytw AwiKAw,
sRI gurU goibMd isMG, pwvn pvn sUr,
AMimRq nwl invwijAw Aqy srdwr bxw id~qw [ gurU goibMd isMG
dI S^sIAq iek sqrMgI pING sI:- mUrq n hoqI jo pY kruxw inDwn kI [
i) gurU nwnk jI dI im~Tq nIvIN (Sweet humility) 5. BweI gurdws (dUjw):-
ii) eIsw jI dI qrs-BrI q~kxI (Pitying stare) mDusUdn1, mwDo2, murwir3 bhu rMgI Kylw [
iii) bu~D jI vwlw Awqm igAwn (Spiritual knowledge)
vwh vwh goibMd isMG Awpy guru cylw [..............12/41
iv) hzrq muhMmd vwlw fulH-fulH pYNdw joS
(brimming enthusiasm) vh pRgitE mrd AgMmVw vrIAwm Akylw [......17/41
v) ikRSn jI dI sUrj-vq BKdI AwBw vwh vwh goibMd isMG Awpy guru cylw [
(sun-like glowing lustre) 6. fw.zwikr husYn:- jd q~k mnu~Kqw AMdroN-bwhroN BY-BIq Aqy
vi) rwm jI vrgy mrXwdw purSoqm dihSq dw iSkwr hY; jd q~k AMdrlw su~qw hoieAw hY Aqy
(excellent disciplinarian) mnu~K in~moJUxw ho ky smwjI ivqkry, mzHbI k~tVqw Aqy ivArQ
vii) SwhW vwlI Swn (Kings-like grandeur) rIqI–irvwjW ivc auliJAw hoieAw hY, dunIAW gurU nwnk swihb
3. muhMmd lqIP:- gurU goibMd isMG jI dw inSwnw au~cw sI Aqy Aqy aunHW dI mhwn joq gurU goibMd isMG jI v~l nIJ lw ky vyKdI
ijs kMm nUM aunHW h~Q pwieAw auh mhwn sI [ ……… ieh sB hI rhygI [
aunHW dI brkq hI hY ik murdw qy ilqwVy hoey purSW ny hI rwjnIqk 7. AYm. ey. mYkwilP:- gurU jI dy aupdySW dw jwdUeI pRBwv sI,
pRBqw Aqy AwzwdI pRwpq kIqI [……… ^qry Aqy qbwhI dy ijs ny ilqwVy hoey lokW nUM sMswr dy pRis~D XoDy bxw id~qw [
ivckwr vI aunHW iesqklwl (itkwA, inscy) dw p~lw nw C`ifAw[ is~K gurU swihbwn qoN pihlW dunIAW dy iksy vI jrnYl ny aunHW
jMg dy mYdwn ivc aunHW dw hOslw Aqy bhwdrI vyKx vwlI sI [ auh ienswnW nUM jQybMd krn dw iKAwl q~k nw kIqw ijnHW nUM jnmW
Dwrimk g~dI qy ‘rUhwnI rihbr’, jMg ivc ‘inrBY XoDy’, msnd qy qoN durkwirAw jw irhw sI, pr gurU jI ny aunHW AKOqI nIivAW Aqy
‘s~cw pwqSwh’ Aqy sMgqW ivc ivcrdy ‘drvyS’ lgdy sn [ BwvyN sMswr dI rihMd-KMUhd ivc AYsI SkqI BrI ik auh XoDy ho inbVy
gurU jI Awpxy inSwny nUM pUrw huMdw vyK nw sky pr mMnI-pRmMnI g~l Aqy XoDy vI AYsy ijnHW dI idRVHqw, dlyrI, bhwdrI Aqy v&wdwrI ny
hY ik aunHW dI ikrpw nwl hI by-lgwmy lok iek lVI ivc proey AwgU nUM kdy mwXUs nw kIqw [
gey Aqy XoDy bxy [
8. jy.fI.kinMGm:- isrP sMswrk kwmXwbI hI iksy dI vifAweI
4. mhW kvI sMqoK isMG:-
dI inSwnI nhIN huMdI [ vif~qx qW sdw AwdrS qy inSwny dI huMdI hY[
Cwey jwqI eykqw, Anykqw ivlwey jwqI, lIfr dI vifAweI dw pYmwnw ausdw AwdrS Aqy sMGrS huMdw hY [
hovqI kucIlqw kqybn kurwn kI [
1. krm nwSk 2. pRkwS dw svwmI —vwihgurU 3. AMhkwr dw SqUR [
pwp prpk jwqy, Drm Dsk jwqy,
67 68
jd gurU jI dw duStW nUM ^qm krn dw imSn vyKdy hW qW aunHW dI ¡ siqguru pRswid ]
vifAweI Aqy mhwn S^sIAq bwry koeI S~k nhIN rih jWdw [ 22. is`K Drm bwry mh`qvpUrn jwxkwrI :-
aunHW dw sQwn, mhWpurSW dI kqwr ivc buhq au~cw hY [ aunHW is~KW a) mUl mMqr
ivc AYsI rUh PUkI ik nw isrP aunHW dy mn hI bdl gey, sgoN vwihgurU, prmwqmw, ^udw bwry ic`qr gurU jI ny mUl mMqr
auh hr p~KoN blvwn Aqy qkVy ho gey [ Akl qy Skl dovyN bdlw ivc iciqRAw hY [ dUsry SbdW ivc mUl mMqr vwihgurU dI sMKyp,
id~qIAW Aqy aunHW auh kwrnwmy kr ivKwey jo hor iksy qoN nw ho prMqU, mukMml ivAwiKAw hY :-
sky [……ijs isAwxp nwl aunW ikilHAw dI auswrI kIqI, aunHW
< vwihgurU iek hY, sB ausdw hI pswrw hY [
nUM iek mhwn jrnYl is~D krn leI kwPI hY [
siqnwmu auh sdw rihx vwlw hY Aqy sB guxw dw smUMh hY[
9. AwrnOlf twienbI:- *gurU goibMd isMG jI ny vI. AweI. lYinn
krqw purKu auh isrjnhwr hY Aqy sB SkqIAW dw pRqIk hY[
qoN do sdIAW pihlW mnu~KI BweIcwrw bxwieAw [
inrBau auh Bau Aqy hr mrXwdw qoN Awzwd hY [
21. smkwlIn hukmrwn :- inrvYru auh iksy nwl vYr nhIN r`Kdw, imhrbwn hY [
i) AorMgzyb - (1658-1707 eI.) Akwl mUriq auh smyN dI bMdS ivc nhIN (kwl rihq) hY,
ii) bhwdr Swh - (1707-1712 eI.) ausdI joq dw pRkwS hr iksy ivc hY [
AjUnI auh jnm-mrn qoN rihq hY [
sYBM ausdw pRkwS Awpxy Awp, suqy-is`D hY [
gur pRswid ] ausdI soJI qy pRwpqI gurU dI imhr sdkw hI huMdI hY [
A) inqnym dIAW bwxIAW
svyry
1. jpujI swihb
2. jwpu swihb
3. sv`Xy swihb
4. cOpeI swihb
5. AnMdu swihb
* gurU nwnk dyv jI ny gurU goibMd isMG jI qoN vI do sdIAW pihlW mnu`KI BweIcwry Swm
dI nINh r~K id~qI sI: 1. rihrws
• sB mih joiq joiq hY soie ] ……… AMg:611 rwq
• nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ] 1. kIrqn soihlw
nwnk iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs ] ……… AMg:15 not:-
gurU goibMd isMG jI ny gurU nwnk dyv jI dI ivcwrDwrw nUM hI A`gy qoirAw Aqy isKr 1. kuC lok ‘Asw dI vwr’ dw pwT vI nym nwl roj krdy hn[
2. kuC lok ‘suKmnI swihb’ dw pwT vI nym nwl roj krdy hn[
’qy phuMcwieAw sI [
69 70
e) pMj ipAwry
1. BweI dYXw isMG - ieh dYXw rwm lwhOr (pMjwb) dy rihx h) pMj q^q swihbwn
vwly KqrI sn [ 1. Akwl q^q swihb, AMimRqsr, pMjwb
2. BweI Drm isMG - ieh Drm dws hsqnwpur (id`lI) dy 2. q^q ptnw swihb, ptnw, ibhwr
rihx vwly j`t sn [ 3. q^q kysgVH swihb, AnMdpur swihb, pMjwb
3. BweI ihMmq isMG - ieh ihMmq rwey jgn nwQ purI 4. q^q hjUr swihb, Abcl ngr, mhWrwStrw
(aufISw) dy rihx vwly JIaUr sn[
5. q^q dmdmw swihb, qlvMfI swbo, pMjwb
4. BweI mohkm isMG - ieh mohkm cMd dvwrkw (gujrwq) dy
rihx vwly CINbw sn [
k) pMj kkwr
5. BweI swihb isMG - ieh swihb cMd ibdr (krnwtkw) dy
sRI gurU goibMd isMG jI ny Kwlsw pMQ swjn smyN, AMimRq
rihx vwly nweI sn [
pwn krwaux aupRMq, rihq-mrXwdw ivc pMj kkwr dI rihq vI
ienHW dI cox Aqy ienHW duAwrw AMimRq-pwn krn nwl iek d`sI :-
nvyN pMQ—Kwlsw pMQ (sMq ispwhIAW dI kOm) dI isrjnw hoeI [
1. kCihrw - sdwcwr Aqy Dwrimk suqMqrqw dw icMnH hY[
s) cwr swihbzwdy
2. kVw - kVw au~cy AwdrSW Aqy idRVHqw dw icMnH hY[
(sRI gurU goibMd isMG jI dy cwr spu`qr)
3. ikrpwn - is`K dy h`Q ivc qlvwr hI ikrpwn bx jWdI hY[
1. swihbzwdw AjIq isMG gaU, grIb dI r`iKAw Aqy jrvwxy dI B`iKAw vwsqy vrqI jWdI
2. swihbzwdw juJwr isMG hY[ ieh svYmwn Aqy rwjsI suqMqrqw dw icMnH hY Aqy h`k-ienswP
ienHW dovW ny gurU-ipqw, sRI gurU goibMd isMG jI, dIAW A`KW dI rwKI hY[
dy swmHxy, pMj ipAwirAW qoN pihlW, cmkOr dy Xu`D ivc ShIdIAW 4. kMGw - kMGw su`cm Aqy suc`j dw icMnH hY[ vwlW dI sWB-sMBwl
pRwpq kIqIAW [ krdw hY[
3. swihbzwdw jorwvr isMG 5. kys - gurU nwnk dyv jI qoN hI kys r`Kx dI mh`qqw clI Aw
rhI hY[ aunHW vloN BweI mrdwnw jI nUM id`qIAW is`iKAwvW ivcoN iek
4. swihbzwdw Pqih isMG
is`iKAw ieh vI sI ik isr dy kys nhIN ktwxy[ kysW nUM KUbsUrqI
ienHW dovW ny srihMd ivc ShIdIAW pRwpq kIqIAW [ ieh muSkl dw iek zrUrI AMg vI smiJAw jWdw hY[
nwl 9 Aqy 6 swlW dy sn jdoN vzIr KW, sUbw srihMd, dy hukmW
nwl ienHW nUM pihlW kMD ivc icixAw igAw Aqy bwAd ivc koh
ky ShId kIqw igAw [

71 72
K) is`K Drm ivc krnXog g`lW nw-krnXog
krnXog 1. vwlW dI by-AdbI krnw [
1. vwlW dI sWB sMBwl krnI [ 2. Srwb, isgryt, qMmwkU jW hor niSAW dI vrqoN krnw [
2. Awpxy jIvn-swQI nwl vPwdwrI r`KxI [ 3. Awpxy jIvn swQI qoN bgYr iksy hor nwl srIrk sMbMD bnwauxy[
3. gurU gRMQ swihb nUM gurU mMnxw Aqy ies dIAW is`iKAwvW ’qy 4. ku`Tw Kwxw [
Aml krnw [ 5. kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr, JgVw, swVw, cuglI, inMdw, KuSwmd
4. AMimRq Ckxw Aqy rihq-mrXwdw dw pwln krnw [ krnw [
5. qVHky au~T ieSnwn krnw, inqnym krnw Aqy kuJ smW sMgq 6. b~cI-kuSI Aqy grB-pwq krny [
ivc bYTxw [ 7. mVHIAW, kbrW dI pUjw krnI [
6. hr vyly ausdI Xwd, BwE Aqy Bau ivc rihxw [ 8. iksy dyh-DwrI nUM gurU mMnxw Aqy fyrw-vwd nUM bVHwvw dyxw [
7. nyk kmweI krnI Aqy loVvMdW dI mdd krnI [ 9. sqI pRQw jwrI r`Kxw Aqy ivDvwvW dy muV-ivAwh dw ivroD
8. dyZ clwauxI [ (dyg: audwrqw Aqy KuShwlI dw icMnH Aqy vMf krnw [
Ckx dw pRqIk hY[) 10. AOrqW nUM bMdI bnwauxw, aunHW dw SoSn krnw[
9. qyZ vwhuxI (qyg: qwkq Aqy h`k, ienswP dw icMnH Aqy gaU, 11. bu`q pUjw krnw [
ZrIb dI r~iKAw Aqy jrvwxy dI B~iKAw dw pRqIk hY[)
12. dUeI, dvYq, FoNg, vihm-Brm Aqy ivArQ krm-kWf krny [
10. s~c bolxw Aqy sicAwr jIvn jIaUxw [
13. jwq-pwqI ivqkrw Aqy CUq-Cwq krnw [
11. Drm, jwq, rMg, nsl, ruqby Aqy ilMg dy ivqkry qoN ibnW
14. Awpxy dys, kOm Aqy smwj ivroDI koeI vI hrkq krnw [
duKI mnu~Kqw nwl ipAwr Aqy ausdI syvw krnI [
15. bhuqw Kwxw, sOxw jW bolxw [
12. iek Akwl purK ivc ivSvws r`Kxw [
16. srwD krny [
13. sB dy brwbr dy h`kW dw Awdr krnw, sqI-pRQw dw ivroD
krnw Aqy ivDvwvW dy muV-ivAwh nUM auqSwhq krnw [
14. cMgy gux ijvyN s`cweI, eImwndwrI, hlImI, inrp~Kqw,
ienswP, praupkwr, ikRq`gqw, vPwdwrI Aqy hor sB nYiqk
Aqy pirvwrk gux gRihx krnw [
15. cVHdI klw ivc rihxw, Bwxw mMnxw Aqy srb`q dw Blw mMgxw [
16. bwxI pVHnI, pVHwauxI, ivcwrnI Aqy ies ’qy Aml krnw [

73 74
23. shwiek hvwlw pusqkW dI sUcI :- ApIl
1. purK BgvMq : siqbIr isMG [ syvk kau syvw bin AweI ]
2. bic`qr nwtk : SRI gurU goibMd isMG jI [ hukmu bUiJ prm pdu pweI ]
3. mhwn koS : kwhn isMG nwBw [ gurduAwrw fyhrw swihb lwhOr dy mwhOl ivc Aqy gurbwxI dI
is`iKAw ’qy clidAW Bgq pUrn isMG jI ny jo lwhOr ivKy inSkwm syvw
4. ds pwqSwhIAW : muKqwr isMG gurwieAw [ dw kMMm AwrMB kIqw sI, aus ƒ AMimRqsr phMuc ky AmlI jwmw pihnwieAw
igAw[ dyS dI vMf smyN 18 Agsq 1947 ƒ ^wlsw kwlj AMimRqsr dy
ri&aUjI kYNp ivc puj ky Bgq jI ny duKI mnu`Kqw dI syvw bVI iS`dq nwl
AwrMB kr id`qI jo ik hYzy dI vbw kwrn aus vyly dI loV bx geI sI [
ies qoN ip`CoN auhnW ny kdI ip`Cw BON ky nhIN vyiKAw Aqy mOjUdw rUp ivc
ipMglvwVw bxn qk ies dy bwnI ƒ idn-rwq iek krky s^q Gwlxw
GwlxI peI [ ipMglvwVw ivc ies vyly (1-11-2019) 1791 lwcwr rogI
hn ijnHW dI, ibnW Drm, jwq, nsl jW rMg dy ivqkry dy, syvw sMBwl kIqI
jWdI hY [ iehnW ivc lwcwr, Apwihj, ibmwr Aqy pwZl AOrqW, mrd,
b`cy Aqy bu`Fy Swml hn [ iehnW ivc kuJ nw TIk hox vwly Aqy iBAwnk
rogW qoN gRRsq rogI Swml hn [
ies qoN ielwvw, bhuq swrw swihq Cwp ky mu&q vMifAw jWdw
hY[ ZrIb b`icAW ƒ mu&q ividAw id`qI jWdI hY[ ApwihjW ƒ mu&q
bxwvtI AMg lgwey jWdy hn Aqy vwqwvrx dI sMBwl Aqy Su`Dqw leI
srkwrI Aqy sWJIAW QwvW ’qy mu&q r`uK lgwey jWdy hn, ieiqAwid[
ipMglvwVy dw roj dw ^rc swFy Cy l`K rupey qoN vI v`D hY jo
ik dwnI s`jxW Aqy ipMglvwVy dy ihqYSIAW v`loN id`qy dwn Aqy shwieqw
nwl cldw hY [ dwnI s`jxW ƒ sinmr ApIl kIqI jWdI hY ik sMsQw ƒ
mnIAwrfr, bYNk frwPt Aqy cY~k rwhIN dwn Byjx dI ikRpwlqw krn qW jo
ies Su`B kMm ƒ jwrI r`iKAw jwvy [
• Foreign A/c no. 01562010002890, Oriental Bank of
Commerce, Sharif Pura, Amritsar-143001
• Inland A/c no. 01562010003720, Oriental Bank of
Commerce, Sharif Pura, Amritsar-143001
fw. ieMdrjIq kOr,
pRDwn,
Awl ieMfIAw ipMglvwVw cYrItybl soswietI (rij:), AMimRqsr[
&on nM: 0183-2584713, 2584586
Email: pingalwara57@gmail.com, Website: www.pingalwara.org
75 76

You might also like