Professional Documents
Culture Documents
Guru Gobind Singh Ji
Guru Gobind Singh Ji
Guru Gobind Singh Ji
©-lyKk
AL D.
Bytw rihq
L IN EG
DIA YR
PIN GALWARA CIET
CHARITABLE SO
AMRITSAR
sUl surwhI KMjr ipXwlw, ibMg ksweIAW dw shxw ] Coty swihbzwidAW dI Shwdq:- srsw pwr krn smyN mwqw jI
Aqy Coty swihbzwdy in~KV gey Aqy aunHW ny iek rwq kMumy mwSkI
XwrVy dw swnUM sQru cMgw, B~T KyiVAW dw rihxw]
kol k`tI [ auQy gurU-Gr dw rsoeIAw gMgU bRwhmx imilAw jo aunHW
iKAwl pw:10
nUM Awpxy Gr, ipMf KyVI (shyVI) lY igAw[ rwq vyly aus byeImwn ny
mwCIvwVy bwZ ivc hI Awp jI nUM BweI dieAw isMG, mwqw jI dw swrw Dn-mwl corI kr ilAw Aqy cor-cor dw rOlw pw
BweI Drm isMG Aqy BweI mwn isMG iml pey sn [ ieh bwZ idqw[ mwqw jI ny cu`p krn bwry bhuq smJwieAw pr ausny moirMfy
BweI pMjwby Aqy BweI gulwby msMd dw sI[ ausny Awp jI nUM Awpxy dy koqvwl nUM Kbr kr idqI ijsny iqMnW nUM srihMd dy nvwb pws
Gr cubwry ivc TihrwieAw Aqy keI idn syvw kIqI[ eyQoN dy hI phuMcw idqw [ rsqy ivc mwqw jI ny gMgU nUM AwiKAw, “*ijs Dn
vsnIk do BrwvW ZnI KW qy nbI KW nUM gurU jI nwl vwprI swrI kwrn qUM ieh pwp kr irhw hYN, eyho hI qyrI mOq dw kwrn bxygw”
Gtnw dw pqw l~gw[ aunHW gurU jI pws nOkrI kIqI hoeI sI Aqy bVy srihMd ivKy nvwb ny aunHW iqMnW nUM iklyH ivc siQq TMFy burj ivc
SrDwlU sn [ aunHW ny gurU jI nUM iksy suriKAq QW ’qy phuMcwx dI bMd krvw id`qw[
skIm bxweI jo gurU jI ny prvwn kr leI[
skIm Anuswr gurU jI ny nIly bsqr pw ley, vwl ip~Cy *ieh g`l moirMfy dy coDrIAW, jwnI KW Aqy mwnI KW, ny sUbw srihMd dy
nUM su~t ley Aqy pwlkI ivc bYT gey [ pwlkI BweI ZnI KW, BweI kMnIN pw idqI ik mwqw jI kol Dn dI KurjI sI [ sUbw srihMd ny ieh Dn srkwrI
nbI KW, BweI Drm isMG Aqy BweI mwn isMG ny cu~k leI Aqy BweI Kjwny ivc jmHW krwaux dw hukm dy idqw [ jdoN gMgU qoN ies bwry puC-pVqwl kIqI
geI qW auh mu`kr igAw ik aus pws koeI Dn Awid nhIN hY pRMqU srkwrI jbr
dieAw isMG ip~Cy cOr krdy jw rhy sI [ rwh ivc gurU jI dI Bwl kwrn auh AYsw bONdl igAw ik ijQy ausny Dn dibAw sI, auh QW d`s nw s`ikAw
kr rhI gSqI POj t~kr geI [ aunHW dI pUrI q~slI kIqI geI Aqy ku`t dw mwirAw dm qoV igAw [
39 40
24 dsMbr, 1704 eI. nUM dovW swihbzwidAW nUM vzIr KW is`D ho skx[ ausny pu`iCAw, “jy quhwnUM C`f idqw jwvy qW qusIN kI
dI kcihrI ivc pyS kIqw igAw [ dovW ny g~jky Pqih bulweI [ krogy ?” aunHW dw jvwb sI, “AsIN jw ky POj ’k`TI krWgy, quhwfy
sUby ny AwiKAw: “quhwfw ipqw Aqy dovyN Brw mwry jw cuky hn [ qusIN jbr zulm ivru`D lVWgy Aqy Enw icr lVdy rhWgy ijMnw icr
jwnW bcw skdy ho Aqy au~cy ruqby vI pw skdy ho, jy muslmwn bx zwlmW nUM mwr nhIN lYNdy jW Awp ShId nhIN ho jWdy [
jwE [ jy nw mMny qW burI qrHW mwr id~qy jwEgy [” dovW dw dlyrI su`cw nMd ny vzIr KW nUM AwiKAw, “ieh bwgI ipqw dy bwgI
BirAw jvwb sI: “AsIN ShIdW dy isrqwj, gurU Arjn dyv jI, pu`qr hn jo v`fy ho ky mugl rwj leI Kqrw bx skdy hn [ ies
dI sMqwn Aqy mhwn ShId, gurU qyZ bhwdr jI, dy poqry hW; AsIN leI ienWH nUM C`f dyxw isAwxp nhIN hovygI[” ieh dlIlW sux ky
ShId hoxw jwxdy hW [ AsIN gurU goibMd isMG jI dy pu~qr hW Aqy, vzIr KW ny b`icAW nUM szw dyx dw mn bxw ilAw [ kwzI qoN iPr
Drm dI Kwqr, du~K J~lx dI vI swnUM jwc hY [ qusIN jo jIA cwhy pu`iCAw igAw [ ies vwr kwzI ny ieslwm Aqy kurwn SrIP dIAW
kr lvo[” isiKAwvW dy ivru`D dovW mwsUmW nUM kMDW ivc icxy jwx dw Pqvw dy
hmry bMs rIiq iem AweI [ idqw [ icxweI dw kMm SurU hoieAw pMRqU, jdoN kMD moiFAW qk AweI
sIs dyq pr Drm nw jweI [ qW if`g peI [ Pu`lW vrgy b`cy byhoS ho gey [ iPr aunHW nUM hoS ivc
ilAWdw igAw Aqy TMFy burj ivc Byj idqw igAw; 26 dsMbr nUM
aunHW nUM bhuq swry lwlc, frwvy Aqy qsIhy vI id~qy gey
cup vrqI rhI [
pr auh Afol rhy[ hwr-hMB ky vjIr KW ny Agly idn pyS krn
dw hukm dy idqw [ 25 dsMbr nUM iPr pySI hoeI [ iPr ieslwm 27 dsMbr nUM iPr pySI hoeI Aqy ieslwm kbUl krn
kbUl krn leI ikhw igAw pr bhwdr swihbzwdy Awpxy PYsly dI auho rt lweI geI pr swihbjwdy SWq Aqy Afol rhy [ AMq,
’qy idRVH rhy [ koeI pyS nw jWdI vyK ky kwzI nUM Pqvw dyx leI sUbw srihMd ny swihbjwidAW nUM izbh krn dw hukm dy idqw [
ikhw igAw [ kwzI ny ikhw ik ieslwm mwsUm b`icAW nUM aunHW dy smwxy dy j`lwdW swSl byg Aqy bwSl byg ny dovW mwsUm bhwdrW
bwp vloN kIqy AprwD dI szw dyx dI iejwzq nhIN idMdw [ sUby nUM vwrI-vwrI izbh kr idqw [ aupRMq, mwqw gujrI jI nUM vI burj
ny nvwb mlyrkotlw, Syr muhMmd KW dyy jzbwq BVkwaux dI koiSS qoN Q`ly su`t ky ShId kr idqw igAw [ pRis`D ivdvwn rqn isMG
kIqI ik auh Awpxy Brw nwhr KW Aqy Bwxjy iKjr KW, jo cmkOr BMgU pRwcIn pMQ pRkwS ivc ilKdy hn :
dy Xu`D ivc ShId ho gey sn, dw bdlw ieMnHW b`icAW qoN lY lvYy [ • huqo auhW Qo Curw iek vwro, dY gofy hyT, kr izbwh fwro [
Syr muhMmd KW ny ies dlIl nUM inrw r`d hI nhIN kIqw sgoN ‘hwA qVP qVP geI ijMd aufwie, iem SIr Kor duie dey kqlwie[
dw nwArw’ vI mwirAw ik SIrKorW auqy zulm Fwauxw TIk nhIN [
• Alwmw iekbwl ies inrdieqw nUM iPtkwrdy hoey ilKdy hn:-
jogI AlHw Xwr KW dy SbdW ivc :
kql-ey-mwsUm krqy ho AOr iesy ienswP-ey-^udw khqy ho[
bdlw hI lynw hogw qo hm lyNgy bwp sy [
ikAw iesI ko dIn-ey-muhMmdI kihqy hYN ?
mihPUz r`Ky hmko ^udw AYsy pwp sy [
• mYiQlI Srn gupq dI Biv`K-bwxI :
kwzI Aqy Syr muhMmd KW dw rveIAw vyK ky vzIr KW
vI nrm ho igAw sI pr dIvwn su`cw nMd ny, iek SYqwn vWg, ijs kul, jwqI, dyS ky b`cy, dy skqy hYN XUM bildwn [
swihbzwidAW nUM AYsy svwl kIqy ijnHW dy jvwb dyx nwl auh bwgI auskw vrqmwn kuC BI ho, pr BivSX hY mhW mhwn [
41 42
• jogI A`lw Xwr KW v`loN sWBy hoey nMnHy sUrbIrW dy mno-Bwv :- Amr hn, myrw Kwlsw pu~qr Amr hY [ ienHW muZlW dI jVH pu~tI
hm jwn dy ky AOroN kI jwnyN bcw cly [ geI hY [ srihMd dI ie~t-nwl-ie~t KVkygI Aqy ^wlsy dI jY
hovygI [”
is`KI kI nINv hm hYN isroN py auTw cly [
kuJ idn hor rwie k~lHw jI kol rihky gurU jI ny ivdw
guirAweI kw hY ik`sw jhW myN bnw cly [
leI[ jwx l~igAW iek qlvwr Aqy gMgw swgr dI b^iSS kIqI,
isMGoN kI slqnq kw hYN pOdw lgw cly [ (jo hux rwie jI dy prvwr pws pwiksqwn ivc bVy Adb-siqkwr
g`dI sy qwjo-q^q bs Ab kOm pweygI [ nwl sWBy hoey hn [ rwie k~lHw dI 15vIN puSq dy auqrwiDkwrI,
dunIAw myN zwlmoN kw inSW qk imtweygI [ rwie AzIz-aulw-KW, jo pwiksqwn srkwr ivc mMqrI sn,
ies ivc koeI S`k nhIN ik ienHW by-ikrk ShIdIAW ny swihbzwidAW dy 300-swlw ShIdI purb dsMbr 2004 au~qy sMgqW
is`K kOm dw gu`sw Aqy joS, zulm dw nwS krn leI, iSKr ’qy dy drSnW leI gMgw swgr lY ky BwrqI pMjwb ivc Awey vI sn [ ieQy
phuMcw idqw Aqy srihMd dI KUnI dIvwr is`K rwj dw nINh-p`Qr ho aunHW dw idlI DMnvwd Aqy fUMGw Awdr-siqkwr kIqw igAw sI[)
inbVI [ swkw srihMd is`KW leI SkqI dw iek sdIvIN somw hY [ jtpury qoN clky gurU jI dIny pu~jy [ ieh ipMf BweI joD,
ienHW AlOikk ShIdW dI piv`qr Xwd nUM Awpxy idl dy iek swP jo CyvyN pwqSwh dy is~K sn Aqy ijnHW gurU sr dI jMg ivc aunHW
suQry kony ivc sWBI r`Kx dw pRx krnw hr is`K dw Prz bxdw hY [ dI bhuq syvw kIqI sI, dy pu~qrW ny kWgV qoN au~uT ky vswieAw sI[
not : ieQy SmIr, lKmIr Aqy q^q m~l, jo BweI joD dy poqry sn, ny
gurU jI dw bhuq Awdr kIqw, Awpxy cubwry ivc auqwrw id~qw [
1. nzr-bMdI dOrwn TMFy burj ivc dovW swihbzwidAW Aqy mwqw
jI nUM du`D Ckwaux dI syvw iek Bly purS, moqI rwm mihrw jo sMgqW nUM ijauN ijauN pqw l~gw qW drSxW nUM Awaux l~gIAW[
vzIr KW dw rsoeIAw sI, ny kIqI sI ijs kwrn vzIr KW ny ausnUM, sUbw srihMd nUM vI pqw l~g igAw [ ausny cODrI SmIr nUM ic~TI
pirvwr smyq, kohlU ivc pIVky ShId krvw idqw sI [ ilKI ik gurU jI nUM igRPqwr krky srihMd ByijAw jwvy [ pRMqU cODrI
SmIr ny korw jvwb ilK ByijAw ik Awpxy pYZMbr dI syvw krnI
2. mwqw jI Aqy swihbzwidAW dIAW piv`qr dyhW dw sskwr krn
koeI jurm nhIN hY [ nwl hI iek sUhIAw vI ByijAw ik srihMd
leI gurU-Gr dy aupwSk, dIvwn tofr m`l ny KVy-ru`K mohrW ivCw
qoN pqw ilAwvy ik sUby dw kI ierwdw hY [ sUhIey ny ^br id~qI
ky zmIn mu`l KrIdI sI jo dunIAw dI sB qoN mihMgI zmIn mMnI jWdI
ik ic~TI pVHky sUby ny POjW nUM iqAwrI krn dw hukm dy id~qw sI[
hY (ijQy hux gurduAwrw joqI srUp siQq hY[)
dIny rihMidAW kwPI is~K XoDy Awx imly sn [ gurU jI ny
nUrw roNdw-roNdw vwrqw suxweI igAw [ rwie k~lHw Aqy hor
qnKwhdwr ispwhI vI r~K ley sn [
sunx vwly vI Bu~bIN-Bu~bIN roeI gey pr gurU jI Afol bYTy suxdy
rhy Aqy sihj-suBwA iek d~bH dy bUty dI jVH Poldy rhy [ vwrqw z&rnwmw:- AnMdpur dy Gyry vyly gurU jI nUM AOrMgzyb dIAW do
^qm huMidAW, d~bH dw bUtw vI pu~itAw igAw [ gurU jI boly: “myry ic~TIAW AweIAW sn[ iek ivc iliKAW sI, “qusIN mYnUM Aw ky
bIr spu~qr mry nhIN, Amr ho gey hn Aqy vwihgurU dI god ivc imlo [” kurwn dIAW ksmW cu~k ky ieh vI XkIn idvwieAw sI,
jw ibrwjy hn [ ies murdw kOm ivc auh jwn pw gey hn [ hux “jy iklHw C~f idEgy qW quhwnUM koeI du~K nhIN id~qw jwvygw[”
ieh kOm au~T KVygI Aqy zwlmW dw nws kr dyvygI [ myry spu~qr ieMj lgdw hY ijvyN hux iek ic~TI hor AweI hovy, ijsdy jvwb
ivc gurU jI ny AOrMgzyb nUM AwpxI jgq pRis~D icTI ilKI ijsnUM
43 44
‘z&rnwmw’ ikhw jWdw hY Aqy ijsdy coxvyN AMS ies pRkwr hY :- dI ksm (suMgD) qoN frdw [ kI hoieAw qUM kurwn dI sONh Kw ky
• zPrnwmw: pihly 12 bMdW ivc srb SkqImwn dI aupmw kIqI mu~kr igAw hYN, ^udw qW jwxdw hI hY [
geI hY [ • bMd:55: auh hI ienswn khwaux dw h~kdwr hY jo vwAdy dw
• bMd:13,14: qyrI ksm aupr mYnuM Brosw nhIN irhw, p~kw hY, auh ienswn hI nhIN jo kihMdw kuC hY Aqy krdw kuC
hor hY [
prmwqmw ies ivc gvwh hY [ qyry muxSI Aqy dIvwn vI JUTy hn[
aunHW aupr vI mYnUM rqw Brosw nhIN [ • bMd:69,73: AwpxI qlvwr iksy auqy by-rihmI nwl nw clw
ikauNik iek idn AYsw Aweygw ik ZYbI qwkq dI qlvwr nwl
• bMd:19,41: myry Bu~Ky-Bwxy cwlI AwdmI kI lVdy jdoN qyrw ds
qyrw Awpxw ^Un vI fu~lHygw[
l~K dw itfI dl Acwnk hI aunHW aupr tu~t ipAw [
ijs vwihgurU dy hukm ivc, kIVI qoN lYky hwQI q~k, sB jIv
• bMd:21,22: aus vyly AsIN vI hor koeI cwrw cldw nw vyKky jMg
hn, auh grIbW dy vifAwx vwlw Aqy hMkwrIAW dy qoVn vwlw hY[
krn leI Awey Aqy qIrW quPMgW dy nwl Awey ikauNik jdoN g~l swry
hIilAW qoN t~p jwvy qW qlvwr h~Q ivc PV lYxI hI Drm hY [ • bMd:78,79: kI hoieAw jy quM myry cwr b~cy koh ky mwr id~qy hn,
myrw Kwlsw, kuflIey s~p dy rUp ivc, Ajy jIaUNdw hY jo qYQoN
• bMd:23: qyrI kurwn dI ksm aupr mYN kI Brosw krW, Brosw kIqw
igx-igx ky bdly lvygw [ ieh kI bhwdrI hY ik A~g dy kuC
qy nukswn auTwieAw vrnw mYnUM ies rsqy pYx dI kI loV sI[
cMigAwVy qUM buJw id~qy hn jdoN ik qUM sgoN BWbV bwl id~qw hY
• bMd:24: mYN nhIN sI jwxdw ik qUM mrd ho ky lUMbVI vWg dwA jo qyry rwj nUM swVky svwh kr dyvygw [
Kyfdw hYN [
• bMd:87: qUM sO kurwnW dI ksm vI KwvyN qW qyrw zrw ijMnw vI
• bMd:25: nIqI dI g~l hY ik jy koeI kurwn dI sugMD au~qy Brosw Brosw nhIN hY [
kry qW ausnUM nw qW bMnHxw cwhIdw hY Aqy nw hI ausnUM koeI hor
• bMd:110: ijsdI r~b nwl bx AweI hY, ausdw vYrI kI ivgwV
du~K dyxw cwhIdw hY [
skdw hY, BwvyN AwpxI qwkq sO guxw vI vDw lvy [
• bMd:43: jy koeI kurwn dI sONh ivc AwauNdw hY qW vwihgurU ausnUM
ieh ic~TI BweI dieAw isMG Aqy BweI Drm isMG ny
rsqw ivKwx ivc AWvdw hY, Bwv, prmySr ny hI swnUM aus Gyry
Aihmd ngr (d~Kx) ivKy AOrMgzyb nUM id~qI[ ic~TI pVHky ausdy
ivcoN k~Fky dIny AwauNx dw rsqw ivKwieAw hY [
idl ’qy fUMGw Asr hoieAw[ ausny BweI dieAw isMG Aqy BweI
• bMd:45: mYN nhIN sI jwxdw ik qUM vwAdy qoVn vwlw, Dn dy Drm isMG dI shI-slwmq vwpsI dw prvwnw id~qw[ nwl hI
pwlx vwlw Aqy Drm, eImwn nUM pry vgwh mwrn vwlw hYN [ Awpxy AihlkwrW dy nW hukm jwrI kIqy ik gurU jI nUM koeI duK-
• bMd:46: qUM nw eImwn pwlx vwlw hNY, nw dIn-Drm dI shwieqw qklIP nw phuMcweI jwvy[ aunHW nUM ij`Qy cwhy jwx dI pUrI KulH hovy[
krn vwlw hYN; nw qYNnUM prmwqmw dI pCwx hY Aqy nw hI muhMmd pr vzIr KW ny pihlW hI AwpxI POj nUM gurU jI ivru~D kUc dy
swihb au~qy Brosw hY [ hukm jwrI kIqy hoey sn [
• bMd:47: auh, jo Awpxy Drm ivc s~cw Aqy p~kw hY, Awpxy xiv) mukqsr dw Xu~D:- dIny ivc Awp jI nUM vjIr KW dIAW
kIqy hoey vwAdy nUM kdI nhIN qoVdw [ POjW bwry pqw l~gw qW Awp lVweI leI koeI FukvW QW l~Bx leI
• bMd:48: jy qyrw muMhmd swihb au~pr inscw huMdw qW qUM kurwn c~l pey Aqy jlwl, Bgqy QwxIN huMdy hoey kotkpUry pu~jy [ ieh QW
45 46
gurU jI nUM lVweI leI FukvIN jwpI pr kpUry ny vzIr KW dy froN ds hzwrI hY [ ij~nw koeI vDky liVAw sI auqnI hI aus au~qy
gurU jI nUM ieh kih ky nWh kr id~qI ik “qurk mYnUM mwr dyxgy [” b^iSS kIqI[ jd BweI mhW isMG pws phuMcy qW auh Ajy sihk
gurU jI ny h~s ky AwiKAw, “ kpUirAw ! auNj vI qurkW qYnUM mwr hI irhw sI[ gurU jI ny mUMh pUMiJAw Aqy ipAwr nwl ausdw isr AwpxI
dyxw hY[” (ieh vwk EdoN pUrw hoieAw jdoN 1708 eI. ivc eIsw KW god ivc r~iKAw[ mhW isMG ny A~KW KolHIAW Aqy gurU jI dI godI
mMJ ny kotkpUrw lu~itAw Aqy kpUry nUM Pwhy lw id~qw [) dw AiqAMq AwnMd mihsUs kIqw[ gurU jI ny AwiKAw, “mhW isMG!
EQoN c~l gurU jI iFlvW pu~jy, ij~Qy soFI kOl jo ipRQIey dI mMg jo mMgxw eIN[” mhW isMG boilAw, “hzUr ! drSx krky mMgx
AOlwd ivcoN sI, GoVy Aqy ic~ty bsqr lY ky hwjr hoieAw [ ausdI dI koeI ie~Cw nhIN rhI[” gurU jI ny iPr ikhw, “mhW isMGw ! zrUr
bynqI mMn ky gurU jI ny ic~ty bsqr pw ley [ iPr Awp sunIAwr kuJ mMg, swfI ieh idlI ie~Cw hY[” mhW isMG ny ikhw, “jy qu~Ty ho
Aqy rwmyAwxy huMdy hoey iKdrwxy v~l nUM qur pey [ EDroN mwJy idAW qW bydwvw, jo AsIN dy Awey sW, pwV idE Aqy tu~tI gMF lvo[” gurU
isMGW dw jQw Awx pu~jw [ ieh auh isMG sn jo mwlvy Aqy duAwby jI ny ‘DMn is~KI-DMn is~KI’ kihMdy-kihMdy kmr-k~sy coN bydwvw
dy sYNkVy isMGW vWg gurU jI nUM bydwvw ilKky dy gey sn[ k~iFAw qy pwV id~qw Aqy AwiKAw, “mhW isMHGw ! qUM mwJy dI is~KI
r~K leI hY Aqy gurU nwloN tu~itAw hoieAW nUM vI b^Sw ilAw hY[”
hoieAw ieMj ik jdoN mwJy dy isMGW nUM swihbzwidAW dIAW
mhW isMG SWq ho gey[ gurU jI ausdw sIs sihj nwl BoN qy itkwky
ShIdIAW Aqy gurU jI nwl vwpry kStW bwry pqw l~gw qW aunHW
mweI Bwgo jI pws phMucy[ ausnUM hoS ivc ilAWdw Aqy mhW isMG
ny bydwvw ilKx vwilAW nUM iPtkwrW pweIAW [ ienHW nUM pCqwvw
nwl hoeI swrI vwrqw suxweI[ mweI dw lUM-lUM iKV igAw[ gurU jI
hoieAw Aqy muV gur crnW ivc hwzr hox dw mn bxwieAw [ ieh
ny pRsMn ho ky nwm-dwn bKiSAw Aqy inq hzUrI ivc rihx dI
ipMf Jbwl dI mweI Bwgo Aqy rtOl dy BweI mhW isMG dI AgvweI
AwigAw id~qI[
ivc ie~Qy pu~jy sn [ jdoN ieh pqw l~gw ik vzIr KW do ku koh
’qy Aw irhw hY, qW gurU jI qW iKdrwxy v~l nUM qur pey Aqy Fwb iPr swry ShIdW dw sskwr kIqw, ij`Qy hux gurduAwrw
qoN Agly pwsy iek it~bI ’qy jw fty [ mwJy qoN Awey isMGW ny Fwb ‘ShId gMj’ hY [ gurU jI ny bcn kIqw, “ieh cwlI isMG hI mukqy
qoN cVHdy pwsy morcy sMBwl ley [ aunHW ny milHAW au~pr cwdrW qwx hoey, jnm-mrn qoN rihq[” rx-BUmI dw nW ‘mukqsr’ r~iKAw
id~qIAW qW jo vYrI nUM gurU jI dI POj dy qMbUAW (hux gurduAwrw qMbU Aqy sskwr vyly ij~Qy gurU jI ibrwjy sn, auQy gurduAwrw ‘tu~tI
swihb) dw BulyKw pvy Aqy auh is~Dw ieDr nUM hI Aw jwvy [ ieMj gMFI’ bixAw [
hI hoieAw [ bVy Gmswx dw Xu~D hoieAw [ isMGW ny hYrwn kr dyx mukqsr qoN c~l ky Awp vjIdpur (iProzpur nyVy) gey[
vwlI bIrqw idKweI [ auDr gurU jI ny it~bI (hux gurduAwrw it~bI jdoN kuJ lokW ny ikhw ik ieQoN ksUr (POj dI v~fI CwauNxI) nyVy hY,
swihb) qoN qIrW dw mINh vrHwieAw Aqy vYrIAW dw bhuq nukswn ikDry hmlw nw kr dyx qW gurU jI ny PrmwieAw, “hux ienHW dw
kIqw [ vzIr KW dI POj dy pYr au~KV gey Aqy mYdwn gurU jI dy h`Q qyj Fl igAw hY, hux KwlseI ngwry hI v~jxgy[”
l~gw [ vjIdpur qoN vwps mukqsr Aw gey [ kuJ smW ieQy Tihrn
qurkW dy B~j jwx ip~CoN gurU jI ny ‘jwn BweI’ ’qy svwr ip~CoN Awp ‘twhlIAW P~qU sMmUN kI’, rUpyAwxy, QyhVI, bohVI, kwl
ho ky rxBUmI dw c~kr lwieAw Aqy ayu~Qy pu~jy ij~Qy mJYlW ny swrI JrwxI Aqy gurUsr huMdy hoey C~qy-Awxy pu~jy [ ieQy brwVW ny, jo
KwlseI POj dy mUhry morcy lwey sn[ Awp jI ny sUr-bIrW dy mUMh gurU jI ny qnKwh qy r~Ky hoey sn pr kuJ smyN qoN qnKwh nhIN sI
pMUJy, ipAwr kIqw Aqy vr id~qy ik ieh myrw pMj hzwrI hY, ieh id~qI jw skI, gurU jI dy GoVy dI lgwm PV leI Aqy qnKwh lYx
47 48
leI iz~d kIqI [ gurU jI ny bQyrw smJwieAw ik QoVw icr hor nW ‘dmdmw’ r~iKAw [
ruk jwE quhwfI pweI-pweI cukw id~qI jwvygI, pr ahu AwpxI BweI f~ly dI slwh au~qy gurU jI ny qnKwhdwr POjIAW
iz~d qy AVy rhy [ eyny nUM iek is~K ny rupeIAW Aqy mohrW dI iek nUM qnKwhW dy ky ivdw kr id~qw [ ieQy dUroN-dUroN sMgqW AwauNx
C~t gurU jI A~gy ilAw DrI [ sB nUM igx-igx ky qnKwhW vMfIAW l~gIAW Aqy rOxkW lg geIAW [ gurU jI ny ies DrqI nUM vr id~qw
geIAW [ jd aunHW dy jQydwr, BweI dwny dI vwrI AweI qW aus h~Q ik “ieQy nihrW c~lxgIAW, AMb l~gxgy, kxk pYdw hovygI,
joV bynqI kIqI, “s~cy pwqSwh, myry Gr sB kuC hY, mYnUM is~KI ieiqAwd [
dwn Aqy Awpxy crnW dw Awsrw bKSo [” ausdw pRym vyKky gurU jI
iek idn dIvwn dI smwpqI ’qy f~ly ny gurU jI ’qy Awey
kihx l~gy, “SwbwS dwinAW ! A~gy BweI mhW isMG ny mwJy ivc
kStW Aqy swihbzwidAW dI ShIdI qy duK pRgt kridAW AwiKAw,
is~KI dI jVH r~K leI sI; hux mwlvy ivc qUM r~K leI hY [ hux
“s~cy pwqSwh ! jy ikqy jMgW smyN Awp mYnUM Xwd krdy qW myry jvwn
AMimRq Ckky dwn isMG bx jwh [” ausny AMimRq pwn kr ilAw [
qurkW nUM in~sl krky Bjw idMdy [” gurU jI ny AwiKAw, “qyry jvwn
qnKwhW dyx aupRMq jo mwieAw bcI, gurU jI ny auQy jI d~b id~qI [
srIro qW cMgy qkVy hn pr ienHW ivc auh isdk, Brosw nhIN jo
C~qyAwxy gurU jI dy fyry kol hI iek bVI krnI vwlw PkIr AMimRq Ckx nwl pYdw huMdw hY [” jd f~ly ny iPr aunHW dIAW isPqW
bRhmI Swh, ijsdw pUrw nW s~Xd iebrwhIm Swh sI, rihMdw sI [ kIqIAW qW gurU jI ny AwiKAw, “jo hoieAw so hoieAw, mOkw bnx
gurU jI dy aupdyS suxky auh ieslwm iqAwg is~K bx igAw Aqy qy A~goN iKAwl r~Kxw [”
AMimRq pwn vI aus kr ilAw [ gurU jI ny ausdw nW Ajmyr isMG
ieny nUM lwhOr qoN kuJ sMgq Awx pu~jI ijnHW coN iek is~K
r~iKAw [ auh AKIr qk gurU jI dI hjUrI ivc hI irhw [
ny iek vDIAW bMdUk Byt kIqI [ gurU jI bhuq pRsMn hoey Aqy f~ly
dwn isMG dI bynqI qy gurU jI ausdy ipMf mihmw srjw nUM nUM AwKx l~gy, “f~ilAw bIrw ! AsW ies bMdUk dw inSwnw prKxw
ho qury [ Ajy ipMfoN kuC dUr hI sn ik rihrws dw vylw ho igAw[ hY, Awpxy do ku jvwnW nUM AwKo A~gy KVy ho jwx [”
gurU jI ny auQy hI fyrw lw ilAw [ jgHw rmxIk vyKky ausdw nW
f~ly ny Awpxy jvwnW nUM bQyrw AwiKAw pr iksy ny hIAw
‘l~KI jMgl’ r~iKAw Aqy kuJ smW auQy hI Tihry [ dwn isMG ipMfoN
nw kIqw [ iPr gurU jI ny do is`KW, BweI vIr isMG qy BweI DIr
AMn-pwxI ieQy hI lY AwieAw [
isMG v~l ieSwrw krky AwiKAw ik koeI aunHW ’coN iek nUM AwKo ik
14. qlvMfI swbo ivKy :- bMdUk dw inSwnw prKx leI Aw jwvy [ hukm suxidAW swr dovyN
icrW qoN ivCVy is~K hjwrW dI igxqI ivc ieQy juVn jxy A~gV-ip~CV B~jy Awey Aqy iek dUjy dy mUhry KVy hox dI
l~gy[ ieQoN c~l, keI ipMfIN nwm-AMimRq Aqy jIA-dwn dy g~Py iz~d krn l~gy [ AwiKr gurU jI ny AwiKAw ik ijvyN ho iqvyN KVy
vMfdy, gurU jI swbokI qlvMfI v~l ho qury [ auQy dw cODrI f~lw pMj rho [ gurU jI ny bMdUk clweI Aqy golI aunHW dy isrW au~qoN dI lMG
ku sO hiQAwr-bMd jvwn lY ky Awp jI nUM ‘jI-AwieAW’ AwKx geI [ f~lW dMg rih igAw [ ausdw hMkwr dUr ho igAw Aqy AMimRq
leI AwieAw [ ausny iekoqr sO rupY Aqy iek vDIAw GoVw Bytw Ckky BweI f~lw isMG bx igAw [ hzwrW hor is~KW ny vI AMimRq
kIqw Aqy m~Qw tyikAw [ auh ies ielwky dw krqw-Drqw sI [ pwn kIqw [
Awly-duAwly dy ipMfW ivc ausdw hI hukm cldw sI [ jW ipMf dy iek idn mwqw suMdrI jI, mwqw swihb kOr jI Aqy BweI
nyVy gey qW gurU jI iek QW ruk gey [ ieh auh QW sI ijsnUM gurU mnI isMG jI gurU jI dy drSnW nUM id~lIEN Awx pu~jy [ mwqw jI ny
qyZ bhwdr jI ny Bwg lwey sn [ gurU jI ny ieQy fyrw lwieAw Aqy pu~iCAw, “myry cwry lwl ik~Qy jy ?” gurU jI ny au~qr idqw, “auh
49 50
cwry Drm bIr Akwl purK dI god ivc jw ibrwjy hn [ swfw bImwrI Aqy buFwpy kwrn Awpxy nw Aw skx dI mjbUrI vI d~sI
Amr pu~qr ‘pMQ Kwlsw’ ijaUNdw hY Aqy sdw ijaUNdw rhygw ”:- hoeI sI [ ausny Awpxy v~fy vzIr nUM vI iliKAw sI ik gurU jI dI
ien puqrn ky sIs pY vwr dIey suq cwr [ ih&wzq dw pUrw pRbMD kIqw jwvy Aqy jy gurU jI cwhuMx qW rsqy dw
Krc vI id~qw jwvy [
cwr mUey qo ikAw BieAw, ey jIvq keI hzwr [
jd gurU jI ny d~Kx jwx dI g~l kIqI qW isMGW ny roh ivc
gurU jI ny pMQ nUM muV-sMgiTq krn leI hukmnwmy Byjy,
‘B~T ipAw d~Kx’ AwiKAw Aqy auDr nw jwx dI slwh id~qI [
ijnHW nUM BrvW huMgwrw imilAw [ QoVy hI smyN ivc ieMnIAW roxkW
pr gurU jI ny AwiKAw, “AYsw nw AwKo, d~Kx vI mYnuM ipAwrw hY
l~g geIAW ik 80,000 pRwxIAW ny AMimRq-pwn kr ilAw Aqy
auQy keI kMm sMvrngy [”
isMG s~j gey [
dmdmw swihb (qlvMfI swbo) gurU jI swFy nO mhIny rhy [
15. dmdmI bIV :-
prvwr nUM id~lI v~l qor Awp jI rwjpUqwny v~l cly gey [ QW-
ieQy hI gurU swihb ny sRI (gurU) gRMQ swihb nUM AMqm srUp QW sMgqW nUM aupdyS idMdy hoey dwdU duAwry pu~jy [ auQy dy mhMq jYq
id~qw ijsnUM ilKx dI syvw BweI mnI isMG jI ny kIqI [ ies rwm nUM sUrmqweI dw aupdyS id~qw [ ieQy hI Awp jI ny dwdU jI dI
ivc sRI gurU qyg bhwdr dI bwxI drj kIqI geI [ ies bIV nUM smwD nUM kmwn dw isrw invw ky prnwm kIqw [ isMGW ny gurU jI nUM
‘dmdmI bIV’ ikhw jWdw hY [ ieh pMcm pwqSwh duAwrw, BweI mVHI pUjx dw doSI TihrwieAw Aqy qnKwh lweI jo aunHW iKVy m~Qy
gurdws jI rwhIN, iqAwr krweI ‘Awid bIV’ nwl hU-b-hU myl prvwn kIqI Aqy isMGW nUM SwbwS vI id~qI Aqy AwiKAw ik ieh
KWdI hY [ (Awid bIV krqwr pur dy soFIAW pws hY, ijnHW ny dSmyS aunHW ny prqwvw lYx leI hI kIqw sI [
jI nUM dmdmI bIV iqAwr krn leI Awid bIV dyx qoN ienkwr
AOrMgzyb dI mOq :- gurU jI rwjpUqwny ivc aUDypur dy ngr bGOr
kr id~qw sI [)
(bwgOr) ivc hI sn ik aunHW nUM AOrMgzyb dI Aihmd ngr ivc
gurU swihb ny dmdmw swihb nUM ‘gurU kI kWSI’ hox dw vr imqI 20 PrvrI 1707 nUM hoeI mOq bwry pqw l~gw, ijs kwrn aunHW
bKiSAw Aqy PrmwieAw ik ieQy hzwrW dI igxqI ivc is~K nUM Awpxw swrw pRogrwm bdlnw ipAw [
ividAw pRwpq kirAw krngy [
16. muA`zm (bhwdr Swh) nwl ByNt :-
ieQy hI PUl vMS dy iqlok isMG Aqy rwm isMG ny gurU jI
ieDr AOrMgzyb dI mOq ip~CoN ausdy pu~qrW (muA~zm, Awzm
pwsoN AMimRq-pwn kIqw [ (ienHW dovW ny bVI ivDI nwl cmkOr
Aqy kwm b^S) ivckwr id~lI dy q^q leI JgVw SurU ho igAw [
dy mYdwny-jMg ivcoN bwbw AjIq isMG Aqy bwbw juJwr isMG dIAW
Sihzwdw muA~zm, jo bwAd ivc bhwdrSwh bixAw, ny BweI nMd
pwvn loQW l~Bky sskwr kIqw sI[) jd gurU jI ny pRsMn ho ky ienHW
lwl rwhIN gurU jI qoN ASIrvwd Aqy mdd mMgI [ gurU jI muA~zm
nUM kuC mMgx leI AwiKAw qW ienHW ny zmInW dI mMg kIqI [ gurU
nUM ausdy ipqw AOrMgzyb nwloN cMgw Aqy Kulidlw mMndy sn [ aunHW
jI ny PrmwieAw, “qusIN inry zmInW dy nhIN, rwj-Bwg dy mwlk
BweI Drm isMG dI kmwn hyT do iqMn sO GoV-cVHy coxvyN isMGW dw
vI hovogy [”
iek dsqw ByijAw [ 8 jUn 1707 nUM Awgry nyVy jwjON ivKy hoeI
ie~Qy hI AOrMgzyb dI iek hor ic~TI imlI, ijs ivc lVweI ivc Sihzwdw Awzm pu~qr smyq mwirAw igAw [ Sihzwdw
ausny ipClIAW ZlqIAW leI pCqwvw kIqw hoieAw sI Aqy s~cy mu~Azm id~lI dy q^q au~qy bYTw [ ikauNik aus vyly auh Awp
idloN gurU jI nUM imln dI cwhq pRgt kIqI hoeI sI [ ausny AwpxI AwauxoN Asmr~Q sI, ausny Awpxy vzIr ^win-KwnW rwhIN gurU
51 52
jI nUM drSn dyx leI bynqI kIqI [ gurU jI 23 julweI 1707 nUM jd auh AwpxI iz~d qoN nw hI hty qW gurU jI ny qlvwr
mQrw, ibMdrwbn qoN huMdy hoey Awgrw pu~jy [ mu~Azm (bhwdrSwh) imAwnoN k~F leI Aqy g~j ky AwiKAw, “jo is~DI g~l nUM nw suxy,
ny ^win-KwnW muneIm KW nUM A~goN svwgq leI ByijAw [ *23 nw smJy, aus leI iPr ieh krwmwq hY [ ies nwl rwjsI SkqI
julweI nUM mulwkwq hoeI [ mulwkwq vwly idn gurU jI klgI lgw, vI pRwpq kIqI jWdI hY, rwj Kohy jWdy hn Aqy zulm imtwey jWdy
Ssqr sjw, GoVy ’qy svwr ho ky Awey [ bhwdr Swh iklHy dy mu~K hn [” ieh suxky swry cu~p ho gey [
duAwr q~k AgoN lYx AwieAw [ drbwr ivc sB ny auTky siqkwr mu~lW qy kwzIAW dw dUjw svwl sI, “mzhb ikhVw vDIAw
kIqw [ bwdSwh ny Byt vjoN s~T hzwr dI jVwaU DuKDuKI, klZI hY, quhwfw ik Aswfw ?” gurU jI ny au~qr id~qw, “qusW leI quhwfw
Aqy isropwE id~qy [ gurU jI ny ieh sB cIzW iek is~K dy rwhIN Aqy AsW leI Aswfw [”
Awpxy fyry Byj id~qIAW [ (Awm krky isropwE Awid bwdSwh dy
bhwdr Swh ny gurU jI nwl hoeIAW vDIkIAW bwry hmdrdI
swhmxy pihnxy pYNdy hn [ ienHW dw nw pihnxw dsdw sI ik auh
pyS kIqI Aqy doSIAW nUM szwvW dyx dw Brosw idvwieAw [ nwl hI
gurU jI nUM dInI AwgU mMndw sI Aqy aus Anuswr Xog snmwn dyxw
srihMd dy sUby nUM hukm ByijAw ik gurU jI dy Krc leI 300 rupY
TIk smJdw sI [) bwdSwh ny q^q pRwpqI leI gurU jI duAwrw
rozwnw id~qy jwieAw krn [ ienW g~lW qoN sUbw srihMd nUM AwpxI
id~qI mdd leI DMnvwd kIqw Aqy ikhw: “bVI ikrpw kIqI [
jwn dI iPkr pY geI [
drSn id~qy [ ieh rwj Awp jI dI ikrpw Aqy dieAw sdkw hI
pRwpq hoieAw hY [ Awp jI dy vwjb hukm iKVy-m~Qy pUry krn dw iPr mulwkwqW dw islislw cldw irhw Aqy g~lW-bwqW
jqn krWgw [” huMdIAW rhIAW [ iek idn iek mOlvI ny dwAvw kIqw ik roz-ey-
hSr auh hI surKurU hovygw ijsdI hzrq swihb isPwirS krngy
ieMnw siqkwr vyK k~tV-pMQIAW ny ros mnwieAw pr
jW auh jo aus au~qy ieqmInwn (XkIn) r~Kxgy [ gurU jI ny ies
bwdSwh ny ikhw ik gurU goibMd isMG myrI prjw nhIN dInI AwgU
bwry spSt kIqw ik au~Qy AmlW au~qy g~l mu~kxI hY, Koty Aqy
hn [ k~tV-pMQIAW ny AwiKAw ik jy ieh dInI AwgU hn qW
Kry pCwxy jwxy hn, ausdI drgwh ivc isPwirSW nhIN cldIAW[
krwmwq idKwauNx [ jd bhwdr Swh ny gurU jI v~l q~ikAw qW
nwl hI gurU jI ny iek krmcwrI nUM ie~k is~kw id~qw ik bwzwr
gurU jI ny PrmwieAw ik krwmwq dw mwlk isrP A~lwh hY [
ivcoN iesdw mu~l pvw ilAwvy [ bwzwr qoN vwps Aw ky krmcwrI
hor iksy ausdy ipAwry nUM krwmwq idKwauNxI soBdI nhIN [ jd
ny AwiKAw ik bwzwr ivc ies nUM iksy ny prvwn nhIN kIqw [ gurU
sB ny iz~d hI PV leI qW gurU jI ny bwdSwh v~l auNglI krky
jI ny AwiKAw, “bwdSwh dyKo ! ies au~qy quhwfI mohr l~gI hoeI
ikhw, “bwdSwh hI krwmwq hY [ ijs dw jIA cwhy, hukm krky,
hY pr iPr vI iesnUM koeI prvwn nhIN krdw [ bwdSwh ny jd
isr ktw dyvy, ijsdw jIA cwhy, jwn-b^SI kr dyvy [ isAwsI
is~kw gOr (iDAwn) nwl dyiKAw qW AwiKAw, “is~ky dI Dwq hI
qwkq krwmwq hI qW hY [” pr auh qW gurU jI dI krwmwq prKxw
KotI hY, mohr kI kr skdI hY [” mhwrwj dw Purmwn sI, “iesy
cwhuMdy sn [ iPr gurU jI ny iek sony dI mohr jyb ivcoN k~FI Aqy
qrHW mwlk dy dr au~qy vI Koty, Kry prKy jwxy hn [ SuB AmlW qoN
AwiKAw, “pYsw vI iek krwmwq hY [ ies dI SkqI nwl isAwsq
ibnW b^iSS ho jwvygI, ieh BulyKw inkl jwxw cwhIdw hY [”
vI KrIdI jw skdI hY [” pr auh qW gurU jI dI SkqI vyKxw cwhuMdy
sn[ bwdSwh nwl cl rhI g~l bwq qoN lgdw sI ik koeI
smJOqw (Aihdnwmw) ho jwvygw, ijsdI rUp ryKw ies prkwr
* gMfw isMG : bMdw isMG bhwdr: pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw: pMnw:5
sI:-
53 54
i) hkUmq ihMdUAW, muslmwnW Aqy hor sB iPrky dy lokW nUM brwbr “ijsnUM qUM jwxdw hYN, mYN qYnUM Awpxw is~K bnwaux leI AwieAw
smJygI [ hW[” qW kihx l~gw, “Awp gurU goibMd isMG jI ho? mYN Awp jI
ii) pUrw-pUrw ienswP hr iek nUM imlygw [ dw bMdw (dws) hW, mYnUM is~K bxnw prvwn hY [” gurU jI ny AMimRq
CkwieAw Aqy nwm bMdw isMG r~iKAw [ iPr, gurU jI ny Awpxy
iii) hkUmq iksy Drm ivc dKl nhIN dyvygI [
inkt-vrqI pMj isMG nwl id~qy Aqy Awpxy B~Qy ivcoN kuJ qIr,
iv) doSIAW nUM szwvW id~qIAW jwxgIAW [ iek ngwrw Aqy iek inSwn dI b^iSS kIqI Aqy AwigAw kIqI
pr iv~cy hI rwjpUqwny qoN ^br Aw geI ik EQy bZwvq ik sRI gurU gRMQ swihb nUM gurU mMnxw Aqy hr kMm Ardws soD ky
hox dy Awswr hn [ nvMbr 1707 ivc bhwdr Swh auQy clw krnw [ A~goN PurmwieAw ik pMjwb ivc jw ky, ijnHW duStW-mlyCW
igAw [ ausdI bynqI au~qy mgry mgr gurU jI vI cly gey, pRMqU ny zulm kIqy hn aunHW nUM soiDAw jwvy [ ieh vI AwiKAw ik ienHW
rwjpUqwny dI h~d au~qy jw ky gurU jI nUM pqw l~gw ik bwdSwh d~Kx pMjW isMGW dI slwh nwl hr kdm pu~txw Aqy jdoN ikqy bhuqI BIV
nUM clw igAw hY ij~Qy ausdy qIsry BweI kwm b^S ny bgwvq kr bxy qW ienHW qIrW dI vrqoN krnw [
id~qI sI [ 18. gurU jI dI Shwdq:-
ies qrHW rwbqw tu~t igAw [ auNj vI gurU jI BWp (jwx) bhwdr Swh nwl gurU jI dI nyVqw qoN vzIr KW bhuq frdw
gey sn ik bwdSwh AwpxIAW mu~FlIAW muSiklW kwrn Ajy twlm- sI [ ausnUM fr sI ik aus nwl ikqy cMdU vwlI hI nw hovy [ ies
tol kr irhw hY [ ikauNik, koeI vI smJOqw krn qoN pihlW mu~lW, leI ausny gurU jI nUM kql krwauNx dI Xojnw bxweI Aqy ies mMqv
kwzIAW Aqy swry k~tV-pMQIAW nUM Brosy ivc lYxw zrUrI sI pr leI do pTwxW, iek srkwrI Ahudydwr jmSyd KW (jsdI mOq ip~CoN
ieh koeI sOKI g~l nhIN sI [ auNj bwdSwh gurU jI dI Azmq dw hkUmq v~loN iek &urmwn rwhIN ausdy pu~qr nUM mwqmI i^~lq ByjI
kwiel (vifAweI qo jwxU) sI [ (iesdI puStI ies g~l qoN huMdI geI sI ) Aqy Zul KW nUM ByijAw [ ieh dovyN kwPI icr gurU jI dy
hY ik gurU jI dy joqI-joiq smwauNx aupRMq bwdSwh nUM rIport imlI dIvwn ivc hwzrI Brdy rhy [ iek idn rihrws dy dIvwn mgroN
ik gurU jI dI jwiedwd bwry hukm jwrI kIqy jwx [ pRMprw Anuswr, gurU jI Awrwm kr rhy sn Aqy tihlIAW isMG vI iksy kMm leI
AjyhI jwiedwd (jo APsrW, jgIrdwrW jW isr-k~F hsqIAW dI aunHW pwsoN QoVy smyN leI qMbU qoN bwhr igAw hoieAw sI ik ienHW
huMdI sI) z~bq kr leI jWdI sI [ pr bwdSwh ny ies jwiedwd pTwxW ny mOkw qwVky gurU jI dI K~bI v~KI iv~c Curw mwr id~qw [
bwry hukm idqw ik ausnUM drvyS dIAW cIzW dI loV nhIN, aunHW dy gurU jI ny J~t iek nUM qW Jtkw id~qw [ dUjw auT B~jw pr quMrq
vwrsW nUM ieh jwiedwd dy id~qI jwvy [) hI isMGW h`QoN mwirAw igAw [ ieh Gtnw 14 sqMbr 1708 nUM
17. d~Kx v~l jwxw:- vwprI[
iPr gurU jI d~Kx v~l bwdSwh qoN v~Kry cly gey [ nMdyV *gurU jI dw zKm sIqw igAw Aqy TIk hox l~g ipAw [ Cy
ivKy aunHW dw twkrw iek bYrwgI mwDo dws nwl hoieAw, ijs bwry AkqUbr 1708 nUM iek s^q kmwn au~qy ic~lw cVHwaux l~gy qW
gurU jI nUM pihlW hI pqw l~g cukw sI [ ieh rwjOrI (kSmIr) dw zKm dy tWky tu~t gey Aqy KUn vg quirAw [ **imqI 07-10-1708
jMm-pl sI Aqy AwpxIAW irDIAW-isDIAW nwl lokW nUM Brm-jwl eI. nUM gurU jI ny AMq smW nyVy jwx, srb~q sMgq nUM bulwieAw
ivc pwauNdw sI [ pr jdoN gurU jI nwl iesdI koeI krwmwq kwrgr
* iPrMgI ijrwh hkIm ny zKm sIqw: siqbIr isMG : purK BgvMq, 7vIN Cwp: pMnw 228
nw hoeI qW pu~Cx l~gw, “Awp kOx ho ?” gurU jI ny AwiKAw, ** siqbIr isMG : purK BgvMq, 7vIN Cwp : pMnw 230, 232, 233
55 56
Aqy pMj pYsy qy nwrIAl A~gy r~Kky sRI gurU gRMQ swihb jI nUM m~Qw jau qau pRym Kylx kw cwau ]
tyikAw Aqy guruqw bKSI [ Kwlsw pMQ nUM gurqw Awp pihlW hI isru Dir qlI glI myrI Awau ]
cmkOroN qurn smyN, dy Awey sn [ Awp jI ny AwigAw kIqI ik sRI iequ mwrig pYru DrIjY ]
gurU gRMQ swihb dsW gurUAW dI Awqimk joq Aqy ies dI qwibAW
isru dIjY kwix n kIjY ] AMg:1412
ivc gurU pMQ gurU dw srIr hovygw [ ies qrHW dyhDwrI gurU dI pRMprw
gurU goibMd isMG jI PrmwauNdy hn:-
sdw vwsqy ^qm kr id~qI geI [ nWdyV ivKy ies ieiqhwisk smyN
sRI gurU gRMQ swihb dy pRkwS krn smyN, ieh hukmnwmw AwieAw:- swcu khO sun lyhu sBY
ijn pRym kIE, iqn hI pRB pwieE ] Akwl ausqq
KuilAw krmu ikRpw BeI Twkr kIrqn hir hir gweI ]
Aqy
sRm Qwkw pwey ibsRwmw imt geI sglI DweI ]1] AMg: 1000
dyh iSvw bru moih iehY,
is~K jgq kol AwpxI il~pI (gurmuKI), Awpxw kyNdrI
SuB krmn qy kbhUM n troN]
Dwrimk AsQwn (sRI AMimRqsr) Aqy Awpxw Dwrimk gRMQ, gurU
Arjn dyv jI dy smyN q~k auplBd ho gey sn [ gurU goibMd isMG n froN Air soN jb jwie lroN,
jI ny Awpxy sMGrS-meI jIvn dOrwn, Kwlsw pMQ swjky Aqy gRMQ inscY kr ApunI jI kroN]
swihb nUM AMqm rUp dy ky, ienHW dovW (gRMQ swihb Aqy Kwlsw pMQ) Aru isKhoN Awpny hI mn ko,
nUM Awpxy AMq smyN gur-g~dI dI b^iSS vI kr id~qI [ ies qrHW ieh lwlc hau gun qau aucroN]
aunHW ny ijs imSn Aqy ivcwrDwrw nUM lY ky gurU nwnk swihb cly jb Awv kI AauD indwn bnY,
sn Aqy ijs gurmuK pMQ nUM swjx dw aunHW tIcw imiQAw sI, ausnUM
Aiq hI rx mY qb jUJ mroN]
isKr ’qy phuMcw ky AwKrI ie~t lgw id~qI [
19. gurU jI dI S^sIAq :-
(A) gurU nwnk dyv jI ny AOrq nUM rwijAW dI jnm-dwqI AwK
gurU jI dy mhwn qy by-joV sMGrSmeI jIvn bwry ilKxw ky invwijAw [ gurU goibMd isMG jI ny mwqw swihb kOr nUM Kwlsy
sUrj nUM dIvw idKwaux dy qu~l hY [ iPr vI kuC p~K ibAwn krn dI mW hox dw mwx b^iSAw Aqy mwqw Bwgo nUM isMGW dI jQydwr
dI inmwxI ijhI koiSS kIqI geI hY:- bxwieAw [
1) gurU jI ny smwijk, AwrQk, Dwrimk, siBAwcwrk Aqy (e) gurU nwnk swihb ny ivArQ krm-kwfW dw KMfn kIqw
rwjnIiqk p~K qoN mwrI-ku~tI Aqy lu~tI-pu~tI lokweI nUM h~k, sc Aqy iek inrMkwr nUM mMnx dw aupdyS id~qw [ gurU goibMd isMG
leI ft jwx vwsqy jwigRq kIqw Aqy AxK, svYmwn vwlw jIvn jI ny gorW, mVHIAW, mtW, bu~qW, mUrqIAW Awid dI pUjw krn qoN
jIx dI jwc isKweI [ vrijAw[
2) Awp jI ny gurU nwnk dyv jI dy isDWqW nUM kuSlqw-pUrvk isKr (s) gurU nwnk dyv jI ny
’qy phuMcwieAw [ nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ]
(a) gurU nwnk swihb dw Purmwn hY:- nwnku iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs ] AMg:15
57 58
AwKky Awpxy-Awp nUM nIivAW, inqwixAW nwl joiVAw[ 4) dunIAW dy swry sUrmy, smrwt, Awid Awpxy hMkwr dI pUrqI leI
gurU goibMd isMG jI ny Kwlsw pMQ swjky Aqy pMjW ipAwirAW h~QoN jW AwpxI bhwdrI dI DWk ibTwaux leI jW iPr zr, zorU, zmIn
AMimRq Ck ky ‘Awpy gur cylw’ hox dI imswl pyS kIqI [ pMj dI pRwpqI leI lVdy rhy hn, pr gurU jI ny nw pihlW iksy qy hmlw
ipAwirAW ivcoN cwr AKOqI nIvIAW jwqW dy sn [ ieMj aunHW aUc- kIqw nw vwr kIqw [ aunHW hmySW nIivAW, inmwixAW, inqwixAW
nIc Aqy jwq-pwq nUM jVHoN hI pu~t suit~Aw [ Aqy ilqwiVAW dI Kwqr, h~k, s~c Aqy ienswnI brwbrI leI
(h) gurU nwnk swihb ny PurmwieAw sI:- hI sMGrS kIqw Aqy ies mMqv dI pRwpqI leI Awpxw srbMs q~k
vwr id~qw [ jdoN mwqw suMdrI jI ny pu~iCAw ik myry lwl ik~Qy hn?
jy jIvY piq lQI jwie ]
qW Awp jI ny isMGW v~l ieSwrw krky PurmwieAw :-
sBu hrwmu jyqw ikCu Kwie ] AMg:142
ien puqrn ky sIs pY vwr dIey suq cwr [
gurU goibMd isMG jI ny lokW nUM Aihsws krwieAw ik auh
cwr mUey qo ikAw BieAw, ey jIvq keI hzwr [
bl-hIx nhIN hn sgoN aunHW nUM AwpxI AMdrlI SkqI nUM pCwnx dI
loV hY [ h~k mMigAW nhIN imldy, h~k Kohy jWdy hn: 5) aunHW ihMdU rwjpUq phwVI rwijAW Aqy AOrMgzyb dI muZl
srkwr, dovW nwl hI t~kr leI Aqy ies g~l dw iDAwn r~iKAw
koaU iksY ko rwj n dY hY ]
ik aunHW dw sMGrS ikqy ieslwm-ivroDI nw ho jwvy [ aunHW dI POj
jo ly hY, inj bl isauN lYy hY] ivc ihMdU Aqy muslmwn dovyN Swiml sn [
(k) gurU nwnk swihb ny bwbr nUM ‘jwbr’, ‘rwjy SIh mu~kdm ku~qy’ 6) aunHW pMjW ipAwirAW Aqy cwlI mukiqAW dI lwswnI v&wdwrI
Aqy ‘pwp dI jM\ lY kwbloN DwieAw’ AwKx dI dlyrI kIqI[ gurU Aqy kurbwnI qoN lY ky Awpxy is~KW ivc ieMnw joS Br id~qw ik auh
goibMd isMG jI ny ‘z&rnwmw’ rwhIN AOrMgzyb nUM AYsIAW KrIAW- ShIdIAW pwauNx leI ^uSI-^uSI A~gy Awaux l~gy [ auh Awp vI
KrIAW suxweIAW ik aus dI zmIr nUM JMjoV ky r~K id~qw [ A`gy ho ky lVdy sn [ cmkOr dy Xu~D ivc qW aunHW pMjW ipAwirAW
(K) gurU nwnk swihb ny ‘sB mih joiq joiq hY soie’ AwiKAw qW qoN pihlW Awpxy do pu~qrW nUM jUJx dI AwigAw dy id~qI ij~Qy
Awp jI ny ‘mwxs kI jwiq sBY eyky pihcwnbo’ dw aupdyS id~qw[ ShIdI pw jwxI swP swhmxy nzr AwauNdI sI [
3) gurU goibMd isMG jI qlvwr nUM sMGrS Aqy SkqI dw pRqIk mMndy 7) gurU jI dw nO swl qoN vI CotI aumr ivc Awpxy ipqw nUM ihMdU
sn [ aunHW CotIAW-v~fIAW imlwky 14 lVweIAW lVIAW Aqy bhuq Drm (iqlk, jMjU) dI Kwqr kurbwnI dyx dw suJwE dyxw ieh
swrIAW ij~qIAW vI pr iek ieMc ielwky ’qy vI kbzw nw kIqw [ d~sdw hY ik Awp jI ivc CotI ijhI aumr ivc hI ikMnI pRp~kqw,
aunHW dIAW AwpxI POj nUM s^q hdwieqW sn ik iksy dw Dn-mwl inrBYqw, sUJ-bUJ Aqy Awqm-ivSvwS sI [ ipqw dI kurbwnI ny
jW ie~zq-pq nw lu~ty jwx, iksy B~jy jWdy jW su~qy pey vYrI qy vwr aunHW dy mn au~qy iksy iksm dy fr, n&rq jw bdlw-laU Bwvnw nUM
nw kIqw jwvy, iksy b~cy, bu~Fy jW AOrq au~qy vwr nw kIqw jwvy [ hwvI nhIN hox id~qw [ aunHW Awpxw inSwnw spSt kIqw:-
aunHW pihlW kdI iksy qy hmlw nw kIqw, pr auh jvwbI kwrvweI hm ieh kwj jgq mo Awey ]
krky AwpxI ij~q leI jUJx Aqy ij~q pRwpq krn ivc Atu~t
Drm hyq gurdyv pTwey ]……………
ivSvwS r~Kdy sn [ aunHW dI koeI vI lVweI, zr, zorU jW zmIn
vwsqy nhIN sI [ jw hI kwj Drw hm jnmM, smJ ilE swDU sB mnmM ]
Drm clwvn sMq aubwrn, dust sBn ko mUl aupwrn ]
59 60
8) aunHW dw aupdyS sI:- qb lg qyj dIE mY swrw ]
BwvyN swry Drm-krm v~Kry-v~Kry vI hn, pr swrI ienswnIAq jb ieh ghY ibprn kI rIiq ]
ie~ky Akwl-purK dI rcnw hY ijsny sB nUM ie~ko ijhw bxwieAw mYN n kroN ien kI pRqIiq ]
hY [ ies leI koeI au~cw jW nIvW nhIN hY, sB brwbr hn [
srb loh gRMQ, pw: 10
9) mhwn rUhwnI rihbr, by-joV XoDw, lwswnI AwgU Aqy kuSl
10) gurU jI dw sMGrS smyN dy zwlm rwj-pRbMD, ivqkry Bry
pRbMDk huMdy hoey vI gurU jI ny Awpxy inmr suBwE Anuswr ^wwlsw
smwijk FWcy, lwlcI Dwrimk vrqwry Awid dy ivru~D sI [ auh
SkqI jW lok SkqI dI hI slwhuq kIqI:-
iek Akwl-purK dI rcnw, swrI ienswnIAq nUM hI ipAwr krdy
Xu~D ijqy ienhI ky pRswid ienhIN ky pRswid so dwn krY ] sn [ jdoN is~KW dI Skwieq au~qy BweI Gn~XIAw jI (rYf-kRws
AG AauG try ienhIN ky pRswid ienhI ikrpw Pun Dwm Bry ] pRxwlI dw jnm dwqw) dI jvwb-qlbI hoeI qW ausny spStIkrn
ienhI ky pRswid ibidAw leI ienhI kI ikrpw sB sqR mry ] idMdy hoey AwiKAw, “hzUr! mYN qW Awp jI v~loN pVHwey pwT au~qy hI
Aml krdw hW, z^mIAW ivc vYrI, im~qr dw AMqr mYnUM qW koeI
ienhI kI ikrpw ky sjy hm hY nhIN mo sy grIb kror pry ]
idsdw nhIN, sB ivc ie~ky vwihgurU dI joq hI nzr AwauNdI hY [”
Awp jI ny Kwlsw pMQ nUM vI KulHky vifAwieAw, vr id~qy, ieh suxky, gurU jI ny pRsMn ho ky QwpVw id~qw Aqy mlHm dI f~bI
pr nwl-dI-nwl ibpRn kI rIq gRhx krn vwilAw nUM s^q vI dy id~qI ik z^mW ’qy mlHm-p~tI vI kr idAw kr [
qwVnw vI kIqI :
11) h~k, s~c (inAW, Drm) dI lVweI ivc Awp jI ny ivroDI sYnw
Kwlsw myro rUp hY Kws ] nUM kdI ingwh hyT nw ilAWdw [ auh srIrk Aqy POjI SkqI nwloN
Kwlsw mih hau kro invws ]………… Awqimk bl Aqy icR~qr dI SkqI nUM vDyry m~hqvpUrn smJdy sn[
Kwlsw myro imqR sKweI ] jdoN 10 l~K POj Aqy mulK~eIAW dw mukwblw 40 Bu~Ky-iqhwey isMGW
Kwlsw mwq ipqw suKdweI ]………….. nUM krnw ipAw qW Awp jI dI ‘idRVHqw’ Aqy ‘Drm Xu~D dw cwA’
ijauN-dw-iqauN kwiem rhy [ Awp hmySw iehI Ardws krdy sn:-
Kwlsw myro ipMf pRwx ]
dyh iSvw bru moih iehY
Kwlsw myrI jwn kI jwn ]……………
SuB krmn qy kbhMU n troN]
Kwlsw myro siqgur pUrw ]
n froN Air soN, jb jwie lroN
Kwlsw myro sjn sUrw ]……………
inscY kr ApunI jIq kroN]
aupmw Kwlsw jwq n khI ]
Aru isKhoN Apny hI mn ko
ijhvw eyk pwr nih lhI ]…………
ieh lwlc hau gun qau aucroN]
Xw mYN rMc n imiQAw BwKI ]
jb Awv kI AauD indwn bnY
pwrbRhm gur nwnk swKI ]…………
Aiq hI rn mY qb jUJ mroN]
jb lg Kwlsw rhy inAwrw ]
cMfI cirqR
61 62
swrw prvwr vwrky Aqy Awpxy srIrk kStW nUM iek pwsy jw rhI sI qW jo lokrwj dI sQwpnw rwhIN mnu~K S^sI gulwmI qoN
r~K ky, mwCI vwVy dy bwZ ivc Awp jI ny ieh Sbd aucwirAw:- bc sky [ smu~cy sMdrB ivc gurU swihb nUM BwisAw ik ikqy lok
imqR ipAwry nUM hwlu murIdW dw khxw ] aunHW nUM hI pUjx nw l~g jwx [ ies leI aunHW qwVnw kIqI :
quDu ibnu rogu rjweIAW dw EFxu jo hm ko pRmysr aucir hYN ] qy sB nrik kuMf mih pir hYN ]
nwg invwsW dw rhxw ] moko dwsu qvn kw jwnoN ] Xw mYN Byd n rMc pCwno ]
sUl surwhI ^Mjru ipAwlw mY ho prm purK ko dwsw ] dyKn AwieE jgq qmwsw ]
ibMgu ksweIAW dw shxw ] bic~qR nwtk
DwrVy dw swnUM sQr cMgw 15) aunHW ny koeI jMqr-mMqr dI ivDI nhIN d~sI, sgoN Awpxy is~KW
nUM gurU gRMQ Aqy pMQ dy lV lw ky ivAkqI pUjw qoN bcwieAw[
BT KyiVAW dw rhxw ]
aunHW d~isAw ik bwxI pVHky hI AMimRq iqAwr kIqw jw skdw
Sbd hzwry, iKAwl pw: 10
hY[ ikDry vI pMj iqAwr-br-iqAwr isMG juVky ies ivDI rwhIN
ieMj Awp jI ny ‘Bwxy nUM im~Tw krky mMnx’ Aqy ‘cVHdI nvyN jIvn dI jwg lw skdy hn [
klw ivc rihx’ dw iek nmUnw pyS kIqw [ 16) aunHW ieh AiDAwqimk syD id~qI ik moh-mwieAw dw iqAwg
ieQy hI b~s nhIN, zPrnwmw (Pqih dI ic~TI) ilKky Awp Aqy hrK-sog qoN inrlypqw Gr bih ky vI ho skdy hn :-
jI ny AOrMgzyb nUM AYsIAW KrIAW-KrIAW suxweIAW ik ausdI zmIr ry mn AYso kr sinAwsw ]
nUM jMJoV ky r~K id~qw, hwlW ik SwhI POj Ajy vI Awp jI dw ip~Cw
bn sy sdn sbY kr smJhu
kr rhI sI Aqy mukqsr dw iBAwnk Xu~D isr ’qy mMflw irhw sI[
mn hI mwih audwsw ]1] rhwau ]
12) auh Awpxy AKOqI vYrI nUM sdw leI vYrI nhIN smJdy sn [
phwVI rwijAW nwl hoey BMgwxI dy Xu~D qoN bwAd ndOx dI lVweI jq kI jtw jog ko mMjnu
ivc, muZlW nUM dys dy vYrI smJky, aunHW phwVI rwijAW dI mdd nym ky nKn bFwE ]
vI kIqI jo BwvyN bwAd ivc AikRqGx swibq hoey [ jy Sihzwdw igAwn gurU Awqm aupdyshu
muA~zm ny mdd mMgI qW ausnUM AOrMgzyb dy pu~qr vjoN vYrI nhIN
nwmu ibBUq lgwE ]1]
jwixAW, sgoN Ku~ly iKAwlW vwlw swaU ienswn smJky, ausdI vI
mdd kIqI [ ies dy nwl-nwl sdwcwrk kImqW bwry vI idRVH krvwieAw :-
13) jy iksy is~K dw idl fwvWfol hoieAw qW Awp Awpxy At~l Alp Ahwr sulp sI inMdRw
ivSvwS nwl ausdI bWh PVdy rhy [ bydwvw ilKx vwilAW nUM Awp dXw iCmw qn pRIiq ]
jI ny mukqy bxwieAw [ gurU jI Aqy is~K, bcn pwlx leI isr sIl sMqoK sdw inrbwihbo
dyxw mwmUlI g~l smJdy sn [ hvYbo iqRgux AqIiq ]2]
14) lMmy sMGrS rwhIN ‘Dwrimk pRohqI’ bRwhmxW, mOlwixAW qoN Kohky kwm kRoD hMkwr loB hT
Aqy ‘sMswrI cODr’ rwjy, rwixAW qoN Kohky pMcwieq dy hvwly kIqI
63 64
moh n mn isau lXwvY ] 20. gurU jI pRqI kuJ ivdvwnW dy ivcwr :-
qb hI Awqm qq ko drsy 1. lwlw dOlq rwey:- iek~ly AOrMgzyb dIAW krqUqW hI vyKIAW
prm purK kh pwvY ]3]1] jwx qW spSt ho jWdw hY ik hux auh smW Aw igAw sI ik ihMdUAW
Sbd hzwry ] pw: 10]
dw nW vI ihMdosqwn dI DrqI qoN imt jWdw [ ieQy vI swry ihMdU
Awpxy Drm dw iqAwg kr idMdy qy ieslwm dI zwlm qlvwr A~gy
17) 1699 eI. ivc Kwlsw pMQ swjky Awp jI ny PrmwieAw sI :-
isr nIvW krky AwpxI purwxI sMsikRqI qoN h~Q Do bYTdy [ ikauNik,
^wlsw myro rUp hY ^ws,………… ihMdUAW ivc hux ieslwmI jbr qy joS dw twkrw krn dI nw ihMmq
^wlsw myro ipMf prwn,………… sI Aqy nw hI qwkq, nw hI hOslw sI Aqy nw hI sUJ………[ ihMdU
^wlsw myro siqgur pUrw………… kOm iKMfrI-puMfrI, inqwxI qy toty-toty hoeI peI, jwqW Aqy aUc-
nIcqw ivc vMfI hoeI sI [ AYn sMBv sI qy krIb hI sI ik iesdy
cmkOr dI gVHI ivc pMj isMGW nUM guirAweI b^S id~qI [
jIvn dI rihMdI-KUMhdI joq vI buJ jWdI qy iesdy pRwx pMKyrU sdw
AMq nWdyV ivKy gurU gRMQ nUM gurU dI joq Aqy ausdI Cqr-CwieAw
leI aufwrI mwr jWdy………[ aus dI jIvn n~eIAw qUPwn ivc
(rihnumweI) hyT gurU pMQ nUM gurU dw srIr Qwpky ij~Qy Awp jI ny
AYsI iGrI hoeI sI ik iknwry qy l~gx dI koeI Aws bwkI nhIN
gurU nwnk swihb dy imSn nUM isKr ’qy phuMcwieAw, auQy sRI gurU
sI [ ausdw koeI Kv~eIAw hI nhIN sI Aqy nw hI ausnUM koeI bcw
gRMQ swihb nUM sdIvI rihnumweI leI srb-sWJI iK~c dw kyNdr-
ky iknwry lwaux vwlw hI sI [ hr pwsy lihrW dy QpyVy qy BMvr
ibMdU (Rallying-Point) bxw idqw, ijs duAwly is~K kOm hmySw-
dy c~kr sn [ AYsI inrwsqw ivc Acncyq iek hsqI pYdw hoeI
hmySw leI juV geI [ ies dy nwl hI S^sI gurU nUM nwmzd krn
ijsny ihMdU Drm dI fu~bdI n~eIAW nUM qUPwn ivcoN k~iFAw hI nhIN
Aqy ausdI sMBwvI ivroDqw (jo ipRQIey, DIr m~lIey Aqy rwm rweIey
sgoN kMFy ’qy ilAw KVw kIqw [ ihMdU Drm dy su~k cuky qy kumlw
krdy Aw rhy sn) dw bKyVw vI sdw leI mu~k igAw [
gey bwZ leI auh rihmq dI vrKw, ’qy aujV rhy cmn dw mwlI
18) gurU jI dIAW AwKrI hdwieqW:
qy drd vMfwauNx vwlw sI [ pr auh hY kOx sI ? hW, auh sRI gurU
pUjw Akwl kI, (Worship only the One Timeless God.) goibMd isMG jI, ijnHW dy nW qoN swrw sMswr BlI pRkwr jwxU hY [ ijs
iek Akwl purK dI Bjn-bMdgI krnw [ bUty nUM gurU nwnk dyv jI ny lwieAw sI, gurU Arjn dyv jI Aqy
prcw1 Sbd2 kw, (Read, understand and assimilate the gurU hirgoibMd jI ny Awpxy KUn dw pwxI dy ky qy h~fIAW dI Kwd pw
ky v~fw kIqw sI Aqy ijs nUM gurU qyZ bhwdr jI ny Awpxw sIs dy
Revealed Word)
ky pwilAw poisAw sI, ausdI syvw kridAW gurU goibMd isMG jI ny
bwxI pVHnw, ivcwrnw Aqy jIvn ivc Fwlxw [ AwpxI mwqw, cwr pu~qrW, pMj ipAwirAW Aqy hzwrw SrDwlU is~K
dIdwr ^wlsy3 kw [ (Cherish the sight of the Khalsa) dulwirAW dIAW lhU dIAW vgdIAW ndIAW nwl AYsw blvwn kIqw
Kwlsy dy drSn krky inhwl hoxw [ ik aus nwl Pl lg pey [ auh Pl kI sn ? auh sn kOmI ipAwr,
1. prcw = igAwn
Dwrimk BweIcwrw, pRBU BgqI Aqy pRBU ipAwr [ Aijhy purSoqm
2. Sbd = Sbd gurU (sRI gurU gRMQ swihb — gurU dI Awqmw) pIr, mhW aupkwrI, lwswnI XoDy, dyS pujwrI Aqy kOmI ausr~eIey
3. ^wlsw = ^wlsw pMQ (sRI gurU pMQ — gurU dw srIr) gurU goibMd isMG jI sn [
65 66
2. swDU tI.AYl.vwsvwnI:- jo kMm hzwrW rlky vI nw kr sky, auh brn grk jwqy, sihq ibDwn kI [
ie~ko ny hI kr ivKwieAw [ jo pIs ky im~tI ivc rlwey jw rhy dyvI dyv dyhury, sMqoK isMG dUr hoqy,
sn Aqy hIixAW vWgUM rihx ’qy mzbUr kr id~qy gey sn, aunHW nUM
rIq imt jwqI kQw bydn purwn kI [
Awpxy pYrW qy KVw kIqw, CwqI nwl lwieAw, gurU kw bytw AwiKAw,
sRI gurU goibMd isMG, pwvn pvn sUr,
AMimRq nwl invwijAw Aqy srdwr bxw id~qw [ gurU goibMd isMG
dI S^sIAq iek sqrMgI pING sI:- mUrq n hoqI jo pY kruxw inDwn kI [
i) gurU nwnk jI dI im~Tq nIvIN (Sweet humility) 5. BweI gurdws (dUjw):-
ii) eIsw jI dI qrs-BrI q~kxI (Pitying stare) mDusUdn1, mwDo2, murwir3 bhu rMgI Kylw [
iii) bu~D jI vwlw Awqm igAwn (Spiritual knowledge)
vwh vwh goibMd isMG Awpy guru cylw [..............12/41
iv) hzrq muhMmd vwlw fulH-fulH pYNdw joS
(brimming enthusiasm) vh pRgitE mrd AgMmVw vrIAwm Akylw [......17/41
v) ikRSn jI dI sUrj-vq BKdI AwBw vwh vwh goibMd isMG Awpy guru cylw [
(sun-like glowing lustre) 6. fw.zwikr husYn:- jd q~k mnu~Kqw AMdroN-bwhroN BY-BIq Aqy
vi) rwm jI vrgy mrXwdw purSoqm dihSq dw iSkwr hY; jd q~k AMdrlw su~qw hoieAw hY Aqy
(excellent disciplinarian) mnu~K in~moJUxw ho ky smwjI ivqkry, mzHbI k~tVqw Aqy ivArQ
vii) SwhW vwlI Swn (Kings-like grandeur) rIqI–irvwjW ivc auliJAw hoieAw hY, dunIAW gurU nwnk swihb
3. muhMmd lqIP:- gurU goibMd isMG jI dw inSwnw au~cw sI Aqy Aqy aunHW dI mhwn joq gurU goibMd isMG jI v~l nIJ lw ky vyKdI
ijs kMm nUM aunHW h~Q pwieAw auh mhwn sI [ ……… ieh sB hI rhygI [
aunHW dI brkq hI hY ik murdw qy ilqwVy hoey purSW ny hI rwjnIqk 7. AYm. ey. mYkwilP:- gurU jI dy aupdySW dw jwdUeI pRBwv sI,
pRBqw Aqy AwzwdI pRwpq kIqI [……… ^qry Aqy qbwhI dy ijs ny ilqwVy hoey lokW nUM sMswr dy pRis~D XoDy bxw id~qw [
ivckwr vI aunHW iesqklwl (itkwA, inscy) dw p~lw nw C`ifAw[ is~K gurU swihbwn qoN pihlW dunIAW dy iksy vI jrnYl ny aunHW
jMg dy mYdwn ivc aunHW dw hOslw Aqy bhwdrI vyKx vwlI sI [ auh ienswnW nUM jQybMd krn dw iKAwl q~k nw kIqw ijnHW nUM jnmW
Dwrimk g~dI qy ‘rUhwnI rihbr’, jMg ivc ‘inrBY XoDy’, msnd qy qoN durkwirAw jw irhw sI, pr gurU jI ny aunHW AKOqI nIivAW Aqy
‘s~cw pwqSwh’ Aqy sMgqW ivc ivcrdy ‘drvyS’ lgdy sn [ BwvyN sMswr dI rihMd-KMUhd ivc AYsI SkqI BrI ik auh XoDy ho inbVy
gurU jI Awpxy inSwny nUM pUrw huMdw vyK nw sky pr mMnI-pRmMnI g~l Aqy XoDy vI AYsy ijnHW dI idRVHqw, dlyrI, bhwdrI Aqy v&wdwrI ny
hY ik aunHW dI ikrpw nwl hI by-lgwmy lok iek lVI ivc proey AwgU nUM kdy mwXUs nw kIqw [
gey Aqy XoDy bxy [
8. jy.fI.kinMGm:- isrP sMswrk kwmXwbI hI iksy dI vifAweI
4. mhW kvI sMqoK isMG:-
dI inSwnI nhIN huMdI [ vif~qx qW sdw AwdrS qy inSwny dI huMdI hY[
Cwey jwqI eykqw, Anykqw ivlwey jwqI, lIfr dI vifAweI dw pYmwnw ausdw AwdrS Aqy sMGrS huMdw hY [
hovqI kucIlqw kqybn kurwn kI [
1. krm nwSk 2. pRkwS dw svwmI —vwihgurU 3. AMhkwr dw SqUR [
pwp prpk jwqy, Drm Dsk jwqy,
67 68
jd gurU jI dw duStW nUM ^qm krn dw imSn vyKdy hW qW aunHW dI ¡ siqguru pRswid ]
vifAweI Aqy mhwn S^sIAq bwry koeI S~k nhIN rih jWdw [ 22. is`K Drm bwry mh`qvpUrn jwxkwrI :-
aunHW dw sQwn, mhWpurSW dI kqwr ivc buhq au~cw hY [ aunHW is~KW a) mUl mMqr
ivc AYsI rUh PUkI ik nw isrP aunHW dy mn hI bdl gey, sgoN vwihgurU, prmwqmw, ^udw bwry ic`qr gurU jI ny mUl mMqr
auh hr p~KoN blvwn Aqy qkVy ho gey [ Akl qy Skl dovyN bdlw ivc iciqRAw hY [ dUsry SbdW ivc mUl mMqr vwihgurU dI sMKyp,
id~qIAW Aqy aunHW auh kwrnwmy kr ivKwey jo hor iksy qoN nw ho prMqU, mukMml ivAwiKAw hY :-
sky [……ijs isAwxp nwl aunW ikilHAw dI auswrI kIqI, aunHW
< vwihgurU iek hY, sB ausdw hI pswrw hY [
nUM iek mhwn jrnYl is~D krn leI kwPI hY [
siqnwmu auh sdw rihx vwlw hY Aqy sB guxw dw smUMh hY[
9. AwrnOlf twienbI:- *gurU goibMd isMG jI ny vI. AweI. lYinn
krqw purKu auh isrjnhwr hY Aqy sB SkqIAW dw pRqIk hY[
qoN do sdIAW pihlW mnu~KI BweIcwrw bxwieAw [
inrBau auh Bau Aqy hr mrXwdw qoN Awzwd hY [
21. smkwlIn hukmrwn :- inrvYru auh iksy nwl vYr nhIN r`Kdw, imhrbwn hY [
i) AorMgzyb - (1658-1707 eI.) Akwl mUriq auh smyN dI bMdS ivc nhIN (kwl rihq) hY,
ii) bhwdr Swh - (1707-1712 eI.) ausdI joq dw pRkwS hr iksy ivc hY [
AjUnI auh jnm-mrn qoN rihq hY [
sYBM ausdw pRkwS Awpxy Awp, suqy-is`D hY [
gur pRswid ] ausdI soJI qy pRwpqI gurU dI imhr sdkw hI huMdI hY [
A) inqnym dIAW bwxIAW
svyry
1. jpujI swihb
2. jwpu swihb
3. sv`Xy swihb
4. cOpeI swihb
5. AnMdu swihb
* gurU nwnk dyv jI ny gurU goibMd isMG jI qoN vI do sdIAW pihlW mnu`KI BweIcwry Swm
dI nINh r~K id~qI sI: 1. rihrws
• sB mih joiq joiq hY soie ] ……… AMg:611 rwq
• nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ] 1. kIrqn soihlw
nwnk iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs ] ……… AMg:15 not:-
gurU goibMd isMG jI ny gurU nwnk dyv jI dI ivcwrDwrw nUM hI A`gy qoirAw Aqy isKr 1. kuC lok ‘Asw dI vwr’ dw pwT vI nym nwl roj krdy hn[
2. kuC lok ‘suKmnI swihb’ dw pwT vI nym nwl roj krdy hn[
’qy phuMcwieAw sI [
69 70
e) pMj ipAwry
1. BweI dYXw isMG - ieh dYXw rwm lwhOr (pMjwb) dy rihx h) pMj q^q swihbwn
vwly KqrI sn [ 1. Akwl q^q swihb, AMimRqsr, pMjwb
2. BweI Drm isMG - ieh Drm dws hsqnwpur (id`lI) dy 2. q^q ptnw swihb, ptnw, ibhwr
rihx vwly j`t sn [ 3. q^q kysgVH swihb, AnMdpur swihb, pMjwb
3. BweI ihMmq isMG - ieh ihMmq rwey jgn nwQ purI 4. q^q hjUr swihb, Abcl ngr, mhWrwStrw
(aufISw) dy rihx vwly JIaUr sn[
5. q^q dmdmw swihb, qlvMfI swbo, pMjwb
4. BweI mohkm isMG - ieh mohkm cMd dvwrkw (gujrwq) dy
rihx vwly CINbw sn [
k) pMj kkwr
5. BweI swihb isMG - ieh swihb cMd ibdr (krnwtkw) dy
sRI gurU goibMd isMG jI ny Kwlsw pMQ swjn smyN, AMimRq
rihx vwly nweI sn [
pwn krwaux aupRMq, rihq-mrXwdw ivc pMj kkwr dI rihq vI
ienHW dI cox Aqy ienHW duAwrw AMimRq-pwn krn nwl iek d`sI :-
nvyN pMQ—Kwlsw pMQ (sMq ispwhIAW dI kOm) dI isrjnw hoeI [
1. kCihrw - sdwcwr Aqy Dwrimk suqMqrqw dw icMnH hY[
s) cwr swihbzwdy
2. kVw - kVw au~cy AwdrSW Aqy idRVHqw dw icMnH hY[
(sRI gurU goibMd isMG jI dy cwr spu`qr)
3. ikrpwn - is`K dy h`Q ivc qlvwr hI ikrpwn bx jWdI hY[
1. swihbzwdw AjIq isMG gaU, grIb dI r`iKAw Aqy jrvwxy dI B`iKAw vwsqy vrqI jWdI
2. swihbzwdw juJwr isMG hY[ ieh svYmwn Aqy rwjsI suqMqrqw dw icMnH hY Aqy h`k-ienswP
ienHW dovW ny gurU-ipqw, sRI gurU goibMd isMG jI, dIAW A`KW dI rwKI hY[
dy swmHxy, pMj ipAwirAW qoN pihlW, cmkOr dy Xu`D ivc ShIdIAW 4. kMGw - kMGw su`cm Aqy suc`j dw icMnH hY[ vwlW dI sWB-sMBwl
pRwpq kIqIAW [ krdw hY[
3. swihbzwdw jorwvr isMG 5. kys - gurU nwnk dyv jI qoN hI kys r`Kx dI mh`qqw clI Aw
rhI hY[ aunHW vloN BweI mrdwnw jI nUM id`qIAW is`iKAwvW ivcoN iek
4. swihbzwdw Pqih isMG
is`iKAw ieh vI sI ik isr dy kys nhIN ktwxy[ kysW nUM KUbsUrqI
ienHW dovW ny srihMd ivc ShIdIAW pRwpq kIqIAW [ ieh muSkl dw iek zrUrI AMg vI smiJAw jWdw hY[
nwl 9 Aqy 6 swlW dy sn jdoN vzIr KW, sUbw srihMd, dy hukmW
nwl ienHW nUM pihlW kMD ivc icixAw igAw Aqy bwAd ivc koh
ky ShId kIqw igAw [
71 72
K) is`K Drm ivc krnXog g`lW nw-krnXog
krnXog 1. vwlW dI by-AdbI krnw [
1. vwlW dI sWB sMBwl krnI [ 2. Srwb, isgryt, qMmwkU jW hor niSAW dI vrqoN krnw [
2. Awpxy jIvn-swQI nwl vPwdwrI r`KxI [ 3. Awpxy jIvn swQI qoN bgYr iksy hor nwl srIrk sMbMD bnwauxy[
3. gurU gRMQ swihb nUM gurU mMnxw Aqy ies dIAW is`iKAwvW ’qy 4. ku`Tw Kwxw [
Aml krnw [ 5. kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr, JgVw, swVw, cuglI, inMdw, KuSwmd
4. AMimRq Ckxw Aqy rihq-mrXwdw dw pwln krnw [ krnw [
5. qVHky au~T ieSnwn krnw, inqnym krnw Aqy kuJ smW sMgq 6. b~cI-kuSI Aqy grB-pwq krny [
ivc bYTxw [ 7. mVHIAW, kbrW dI pUjw krnI [
6. hr vyly ausdI Xwd, BwE Aqy Bau ivc rihxw [ 8. iksy dyh-DwrI nUM gurU mMnxw Aqy fyrw-vwd nUM bVHwvw dyxw [
7. nyk kmweI krnI Aqy loVvMdW dI mdd krnI [ 9. sqI pRQw jwrI r`Kxw Aqy ivDvwvW dy muV-ivAwh dw ivroD
8. dyZ clwauxI [ (dyg: audwrqw Aqy KuShwlI dw icMnH Aqy vMf krnw [
Ckx dw pRqIk hY[) 10. AOrqW nUM bMdI bnwauxw, aunHW dw SoSn krnw[
9. qyZ vwhuxI (qyg: qwkq Aqy h`k, ienswP dw icMnH Aqy gaU, 11. bu`q pUjw krnw [
ZrIb dI r~iKAw Aqy jrvwxy dI B~iKAw dw pRqIk hY[)
12. dUeI, dvYq, FoNg, vihm-Brm Aqy ivArQ krm-kWf krny [
10. s~c bolxw Aqy sicAwr jIvn jIaUxw [
13. jwq-pwqI ivqkrw Aqy CUq-Cwq krnw [
11. Drm, jwq, rMg, nsl, ruqby Aqy ilMg dy ivqkry qoN ibnW
14. Awpxy dys, kOm Aqy smwj ivroDI koeI vI hrkq krnw [
duKI mnu~Kqw nwl ipAwr Aqy ausdI syvw krnI [
15. bhuqw Kwxw, sOxw jW bolxw [
12. iek Akwl purK ivc ivSvws r`Kxw [
16. srwD krny [
13. sB dy brwbr dy h`kW dw Awdr krnw, sqI-pRQw dw ivroD
krnw Aqy ivDvwvW dy muV-ivAwh nUM auqSwhq krnw [
14. cMgy gux ijvyN s`cweI, eImwndwrI, hlImI, inrp~Kqw,
ienswP, praupkwr, ikRq`gqw, vPwdwrI Aqy hor sB nYiqk
Aqy pirvwrk gux gRihx krnw [
15. cVHdI klw ivc rihxw, Bwxw mMnxw Aqy srb`q dw Blw mMgxw [
16. bwxI pVHnI, pVHwauxI, ivcwrnI Aqy ies ’qy Aml krnw [
73 74
23. shwiek hvwlw pusqkW dI sUcI :- ApIl
1. purK BgvMq : siqbIr isMG [ syvk kau syvw bin AweI ]
2. bic`qr nwtk : SRI gurU goibMd isMG jI [ hukmu bUiJ prm pdu pweI ]
3. mhwn koS : kwhn isMG nwBw [ gurduAwrw fyhrw swihb lwhOr dy mwhOl ivc Aqy gurbwxI dI
is`iKAw ’qy clidAW Bgq pUrn isMG jI ny jo lwhOr ivKy inSkwm syvw
4. ds pwqSwhIAW : muKqwr isMG gurwieAw [ dw kMMm AwrMB kIqw sI, aus ƒ AMimRqsr phMuc ky AmlI jwmw pihnwieAw
igAw[ dyS dI vMf smyN 18 Agsq 1947 ƒ ^wlsw kwlj AMimRqsr dy
ri&aUjI kYNp ivc puj ky Bgq jI ny duKI mnu`Kqw dI syvw bVI iS`dq nwl
AwrMB kr id`qI jo ik hYzy dI vbw kwrn aus vyly dI loV bx geI sI [
ies qoN ip`CoN auhnW ny kdI ip`Cw BON ky nhIN vyiKAw Aqy mOjUdw rUp ivc
ipMglvwVw bxn qk ies dy bwnI ƒ idn-rwq iek krky s^q Gwlxw
GwlxI peI [ ipMglvwVw ivc ies vyly (1-11-2019) 1791 lwcwr rogI
hn ijnHW dI, ibnW Drm, jwq, nsl jW rMg dy ivqkry dy, syvw sMBwl kIqI
jWdI hY [ iehnW ivc lwcwr, Apwihj, ibmwr Aqy pwZl AOrqW, mrd,
b`cy Aqy bu`Fy Swml hn [ iehnW ivc kuJ nw TIk hox vwly Aqy iBAwnk
rogW qoN gRRsq rogI Swml hn [
ies qoN ielwvw, bhuq swrw swihq Cwp ky mu&q vMifAw jWdw
hY[ ZrIb b`icAW ƒ mu&q ividAw id`qI jWdI hY[ ApwihjW ƒ mu&q
bxwvtI AMg lgwey jWdy hn Aqy vwqwvrx dI sMBwl Aqy Su`Dqw leI
srkwrI Aqy sWJIAW QwvW ’qy mu&q r`uK lgwey jWdy hn, ieiqAwid[
ipMglvwVy dw roj dw ^rc swFy Cy l`K rupey qoN vI v`D hY jo
ik dwnI s`jxW Aqy ipMglvwVy dy ihqYSIAW v`loN id`qy dwn Aqy shwieqw
nwl cldw hY [ dwnI s`jxW ƒ sinmr ApIl kIqI jWdI hY ik sMsQw ƒ
mnIAwrfr, bYNk frwPt Aqy cY~k rwhIN dwn Byjx dI ikRpwlqw krn qW jo
ies Su`B kMm ƒ jwrI r`iKAw jwvy [
• Foreign A/c no. 01562010002890, Oriental Bank of
Commerce, Sharif Pura, Amritsar-143001
• Inland A/c no. 01562010003720, Oriental Bank of
Commerce, Sharif Pura, Amritsar-143001
fw. ieMdrjIq kOr,
pRDwn,
Awl ieMfIAw ipMglvwVw cYrItybl soswietI (rij:), AMimRqsr[
&on nM: 0183-2584713, 2584586
Email: pingalwara57@gmail.com, Website: www.pingalwara.org
75 76