NOVEMBER EKSAMEN

GRAAD 10

FISIESE WETENSKAPPE: CHEMIE

Eksaminator: M. Heymans Tyd: 2 ure

Moderator: E. Hanekom Punte: 120

Naam: ______________________________________ Klas: _____________

______________________________________________________________________________

LEES ASSEBLIEF DIE VOLGENDE INSTRUKSIES NOUKEURIG DEUR

1. Die vraestel bestaan uit 13 bladsye en ‘n Datablad van 2 bladsye (i-ii). Maak assesblief seker
dat jou vraestel volledig is.

2. Lees die vrae noukeurig deur.

3. Beantwoord AL die vrae op die vraestel en dien dit aan die einde van die eksamen in. Onthou
om jou naam in die ruimte wat op die vraestel voorsien is, te skryf.

4. Gebruik die data en formules wanneer ook al nodig.

5. Toon jou bewerkings in alle berekeninge.

6. Eenhede hoef nie ingesluit te word in die bewerkings van berekeninge nie, maar toepaslike
eenhede moet in die antwoord getoon word.

7. Antwoorde moet in desimale formaat uitgedruk word en nie as egte breuke gelaat word nie.

8. Waar van toepassing, druk antwoorde tot TWEE desmale plekke uit.

9. Dit is in jou eie belang om leesbaar te skryf en jou werk netjies aan te bied.

10. DRIE blanko bladsye (bladsy 14 tot 16) word aan die einde van die vraestel ingesluit. Indien jy
te min spasie vir ‘n vraag het, gebruik hierdie bladsye. Dui die vraagnommer van jou antwoord
duidelik aan indien jy hierdie spasie gebruik.

______________________________________________________________________________

SLEGS VIR KANTOOR GEBRUIK: NASIENER MOET PUNTE INSKRYF

V1 V2 V3 V4 V5 V6 TOTAAL
Punt 12 30 21 18 18 21 120
Voorletters
Gemodereerde punt
Moderator voorletters
 2
VRAAG 1 MEERVOUDIGE KEUSE

Beantwoord hierdie vrae op die meervoudigekeusevrae-antwoordblad hieronder. Maak ‘n kruis

(X) in die blokkie wat ooreenstem met die letter wat jy as die korrekte een beskou.

A B C D
Hier is opsie C as ‘n voorbeeld gemerk.

1.1 A B C D

1.2 A B C D

1.3 A B C D

1.4 A B C D

1.5 A B C D

1.6 A B C D

1.1 Watter stelling is waar vir koolstofdioksied?

A Dit bestaan uit net een tipe atoom.

B Dit bestaan uit meer as een soort mengsel.

C Dit is 'n kombinasie van twee of meer stowwe wat deur fisiese metodes
geskei kan word.

D Dit is 'n kombinasie van twee of meer atome wat slegs deur chemiese
metodes geskei kan word. (2)

1.2 Watter van hierdie gasmonsters bevat dieselfde aantal atome as 1 g

waterstofgas?

A 22 g van koolstofdioksied

B 16 g van metaan (CH4)

C 20 g van neon

D 8 g van suurstof (2)

1.3 Die chemiese formule vir lood (iv) chromaat is ...

A Pb4CrO4

B Pb(CrO4)2

C PbCrO4

D Pb2CrO4 (2)
 3

1.4 Die meeste moderne motors is toegerus met lugsakke. Dit werk deur natriumasied
te ontbind om stikstofgas te vorm, wat die sak opblaas.

2NaN3 → 3N2 + 2Na

’n Lugsak bevat 50 gram natriumasied (NaN3). Die volume (in dm3) van stikstofgas
wat by kamertemperatuur sal vorm, is …

A 17.

B 25,8.

C 51,7.

D 12,9. (2)

1.5 Die notasie 2p1 beteken …

A in die p-orbitaal van die tweede energievlak is daar een elektron.

B in die p-orbitaal van die eerste energievlak is daar twee elektrone.

C daar is twee p-orbitale in die eerste energievlak.

D daar is een p-orbitaal in die tweede energievlak. (2)

1.6 Watter opsie bevat stowwe wat slegs ionies gebind is?

A Kaliumpermanganaat, magnesiumoksied, natriumbromied

B Metaan (CH4), water, koolstofdioksied

C Natriumbromied, koolstofdioksied, magnesiumoksied

D Kaliumpermanganaat, metaan (CH4), koolstofdioksied (2)

[12]
 4
VRAAG 2

2.1 Bestudeer die uittreksel oor Vitamienwater hieronder en beantwoord die vrae wat
volg.

2.1.1 Identifiseer EEN oorgangsmetaal wat in die uittreksel hierbo gevind word.

____________________________________________________________ (1)

2.1.2 Wat is die naam van die groep waarin natrium voorkom?

____________________________________________________________ (1)

2.1.3 Verduidelik waarom Vitamienwater as 'n homogene mengsel geklassifiseer

kan word.

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)

2.1.4 Teken die Aufbau-energievlakdiagram vir die magnesiumioon.

(2)

2.1.5 Gee die sp-elektronkonfigurasie vir ‘n kaliumatoom.

____________________________________________________________ (2)

2.1.6 Gee die chemiese formule vir natriumfosfaat.

____________________________________________________________ (1)
 5

2.2 Is die kalsiumatoom groter of kleiner as die magnesiumatoom? Hoekom?

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (2)

2.3 Vitamien B12 is 'n wateroplosbare vitamien met 'n baie belangrike rol
in die normale funksionering van die brein en senuweestelsel, en in
die vorming van bloed. Dit het die algemene formule C62H87N14O14PCo.
Is vitamien B12 'n element of 'n verbinding? Verduidelik die antwoord.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (2)

2.4 Yster, wat nie 'n beduidende bron van kalorieë in vitamienwater is nie, is egter 'n
ferromagnetiese materiaal wat as drie isotope aangetref word, naamlik yster-54,
yster-56 en yster-57.

2.4.1 Hoeveel neutrone is in yster-54 en yster-56 onderskeidelik?

____________________________________________________________ (2)

2.4.2 As 91,75% yster-56, 5,86% yster-54 en 2,39% yster-57 voorkom, bereken

die relatiewe atoommassa van yster.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (3)

2.5 In die uittreksel oor Vitamienwater word genoem dat Kaliumfosfaat (K3PO4) 'n
elektrolietbron is.

2.5.1 Definieer die term elektroliet.

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)

2.5.2 Sal kaliumfosfaat ioniseer of dissosieer in die teenwoordigheid van water?

Verduidelik die antwoord.

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)
 6

2.6 Eienskappe van sekere elemente op die periodieke tabel word hieronder gegee:
Element Ionisasie energie Elektronegatiwiteit
in kJ.mol-1
Na 1312 0,93
Mg 2372 1,31
Aℓ 520 1,61
Si 899 1,9
P 801 2,19
S 1086 2,58
Cℓ 1402 3,16
Ar 1314 -

2.6.1 Definieer die term elektronegatiwiteit.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)

2.6.2 Hoekom het Ar (Argon) geen elektronegatiwiteit nie?

____________________________________________________________ (1)

2.6.3 Verwys na die elemente van periode III van die periodieke tabel in die tabel
hierbo.

Hoe verander die elektronegatiwiteit van hierdie elemente oor 'n periode op
die periodieke tabel?

Skryf NEEM TOE, NEEM AF of ONVERANDER neer. Verduidelik jou

antwoord.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (3)

2.6.4 "Groep 1-elemente vorm maklik positiewe ione." Is hierdie stelling korrek?
Verduidelik die antwoord.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)

[30]
 7
VRAAG 3

Lees die volgende uittreksel en beantwoord dan die vrae wat volg.

Wat die oorvloed van gasse in die aarde se atmosfeer betref, maak stikstof, suurstof, argon
en koolstofdioksied 99,9% van die samestelling van natuurlike water (riviere, mere, seë,
vleilande en ander) uit. Prosesse wat in waterliggame plaasvind, vereis die teenwoordigheid van
suurstof, koolstofdioksied, metaan (CH4) en, tot 'n mindere mate, waterstofsulfied,
ammoniak en stikstof.
Bron: TYPES AND PROPERTIES OF WATER – Vol. II - Water Chemical Composition Of Rivers, Lakes And
Wetlands – A.M. Nikanorov and L.V. Brazhnikova

3.1 Gee die chemiese formule vir:

3.1.1 waterstofsulfied. ____________________________________________

3.1.2 ammoniak. ____________________________________________ (2)

3.2 Kies stowwe uit die uittreksel (in vetdruk) wanneer elk van die volgende vrae
beantwoord word.

3.2.1 TWEE molekulêre stowwe met nie-polêre kovalente bindings.

___________________________________________________________ (2)

3.2.2 TWO molecular substance with polar covalent bonds.

____________________________________________________________ (2)

3.2.3 TWEE diatomiese elemente.

____________________________________________________________ (2)

3.3 Die intramolekulêre bindings wat in 'n watermolekule teenwoordig is, is polêr
kovalent.

3.3.1 Onderskei tussen 'n nie-polêre kovalente binding en 'n polêre kovalente
binding.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)
 8
3.3.2 Gebruik elektronegatiwiteitswaardes en berekeninge om te bewys dat die
intramolekulêre bindings wat in water teenwoordig is, polêre kovalent is.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (3)

3.4 Dit is bekend dat suurstof ook maklik met metale soos magnesium reageer.

3.4.1 Watter tipe binding vorm tussen suurstof en magnesium?

____________________________________________________________ (1)

3.4.2 Skryf die volledig gebalanseerde vergelyking vir die reaksie wanneer
suurstof met magnesium reageer om magnesiumoksied te vorm.

____________________________________________________________ (4)

3.5 Verduidelik volledig hoe dit vir metale moontlik is om elektrisiteit te gelei deur na die
definisie van 'n metaalbinding te verwys en 'n voorbeeld te verskaf.

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________ (3)

[21]
 9
VRAAG 4

'n Groep graad 10-leerders wat in die chemie van water belangstel, voer 'n eksperiment uit
om die faseveranderinge vir 'n onbekende gasvormige stof te ondersoek terwyl hulle die
gas afgekoel het om te bepaal of die gas suiwer water is.

Die volgende tabel illustreer hul resultate:

Tyd (min) 0 2 4 6 9 12 14 17 20 22 25
Temperatuur (°C) 160 120 120 120 120 105 90 70 70 50 20

4.1 Gebruik hul resultate om 'n grafiek op die grafiekpapier hieronder te teken. (5)
 10
4.2 Vanuit die ondersoek, identifiseer:

4.2.1 die onafhanklike veranderlike.

____________________________________________________________ (1)

4.2.2 die afhanklike veranderlike.

____________________________________________________________ (1)

4.3 Formuleer 'n wetenskaplike vraag vir die ondersoek.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (2)

4.4 Op jou grafiek, dui die volgende aan:

4.4.1 Die gebied waar slegs 'n vloeistof gevind word. Gebruik die letter A. (1)

4.4.2 Die gebied waar die stof as 'n mengsel van die vaste en vloeibare fases
gevind word. Gebruik die letter B. (1)

4.5 Gebruik jou grafiek om af te lei of die onbekende gasvormige stof suiwer water kan
wees. Verduidelik hoekom of hoekom nie.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (2)

4.6 Deur jou grafiek te gebruik, skryf die temperatuur van die stof neer wat jy op 27
minute sou verwag.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (1)

4.7 Daar is 'n "uitskieter" in die resultate.

4.7.1 Gebruik die letter "C" om 'n uitskieter op jou grafiek aan te dui.

____________________________________________________________ (1)

4.7.2 Gee een moontlike rede vir hierdie meting wat nie die algemene tendens
volg wat op die grafiek gesien word nie.

____________________________________________________________ (1)
 11

4.8 Gebruik die Kinetiese Model van Materie om op 'n mikroskopiese vlak die vorm van
die grafiek tussen 9 en 17 minute te verduidelik.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (2)

[18]

VRAAG 5

Die reaksie tussen natrium en water word deur die volgende gebalanseerde chemiese
vergelyking voorgestel:
2Na (s) + 2H2O (ℓ) → 2NaOH (aq) + H2 (g)
Tydens die reaksie reageer 10 g natrium met 'n oormaat water om waterstofgas by STD te
produseer.

5.1 Waarvoor staan die afkorting STD? Gee ook die waardes wat met hierdie afkorting
geassosieer word.

__________________________________________________________________ (2)

5.2 Bereken die massa waterstofgas wat geproduseer word.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (5)

5.3 Bereken die volume waterstofgas wat by STD geproduseer word.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (2)

5.4 Bereken die massa NaOH wat geproduseer word.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (4)
 12

5.5 Definieer die term konsentrasie.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (2)

5.6 Bereken die konsentrasie van die NaOH-oplossing as die finale volume 2 dm3 is.

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________ (3)

[18]

VRAAG 6

In moderne swembaddens by huise word sure gebruik om die water skoon en helder vir
swem te hou. Swembadsuur is soutsuur en het 'n pH van 1.

6.1 Beskou die reaksie tussen natriumkarbonaat en soutsuur. Dit reageer om

natriumchloried, koolstofdioksied en water te produseer.
Na2CO3 (s) + HCℓ (aq) → NaCℓ (aq) + CO2 (g) + H2O (ℓ)

6.1.1 Wat is die algemene naam vir die sout wat gevorm word?

____________________________________________________________ (1)

6.1.2 Herskryf en balanseer die chemiese vergelyking hierbo gegee.

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)

6.1.3 Wat stel die simbool (aq) voor?

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (1)

6.1.4 Watter ioon word deur alle sure geproduseer?

____________________________________________________________ (1)

6.1.5 Wat word bedoel met pH?

____________________________________________________________ (1)

6.1.6 Verduidelik hoe jy sal toets vir die gas wat tydens hierdie reaksie
geproduseer word.

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)
 13

6.2 Die algemene inligtingsenjin, Wikipedia, het gesê dat “waterstofchloried

geproduseer word deur chloor en waterstof te kombineer:

H2 (g) + Cℓ2 (g) → 2HCℓ (g)

Aangesien die reaksie eksotermies is, word die installasie 'n HCℓ-oond
of HCℓ-brander genoem. Die resulterende waterstof- en chloorgas word in
gedeïoniseerde water geabsorbeer, wat chemies suiwer soutsuur tot gevolg het.”

6.2.1 Bereken die relatiewe molekulêre massas van die produkte en reaktante
en bepaal of massa in die reaksie behoue bly.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (4)

6.2.2 Is dit 'n sintese- of ontbindingsreaksie? Gee 'n rede vir die antwoord.

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (2)

6.2.3 'n Produksiemaatskappy wil graag soutsuur met 'n konsentrasie van 0,5
mol.dm-3 in 1 liter bottels produseer. Bereken die aantal waterstofmolekules
wat nodig is om een bottel te vervaardig.

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (5)

6.2.4 Wat is die betekenis van "eksotermies" soos gesien in die uittreksel?

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (1)

6.2.5 Gee een veiligheidsimplikasie wat oorweeg moet word omdat die reaksie
"eksotermies" is.

____________________________________________________________

____________________________________________________________ (1)

[21]

GROOT TOTAAL: 120 PUNTE

 14
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
 15
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
 16
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
i
ii