WARUNKI TECHNICZNE

WYKONANIA I ODBIORU
ROBÓT BUDOWLANYCH

część A

Roboty ziemne i konstrukcyjne

zeszyt 3

Konstrukcje murowe

ISBN 978-83-249-8574-6

9 788324 985746

www.itb.pl Warszawa 2020

PUBLIKACJE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ
obejmują m.in. następujące wydawnictwa:
PRACE NAUKOWE – monografie, rozprawy, studia
INSTRUKCJE, WYTYCZNE, PORADNIKI
WARUNKI TECHNICZNE WYKONANIA I ODBIORU ROBÓT BUDOWLANYCH
PROJEKTOWANIE WEDŁUG EUROKODÓW
RADA PROGRAMOWA WYDAWNICTW ITB
Przewodniczący dr hab. inż. Jadwiga Fangrat, prof. ITB
Sekretarz inż. Marek Gębarzewski
Członkowie prof. dr hab. inż. Lech Czarnecki
prof. dr hab. inż. Leonard Runkiewicz
mgr inż. Jan Sieczkowski
dr hab. inż. Barbara Szudrowicz
dr inż. Wojciech Węgrzyński
dr inż. Michał Wójtowicz
Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych
(ostatni rok wydania podano w nawiasie)
A. Roboty ziemne i konstrukcyjne
1: Roboty ziemne (2018), 2: Konstrukcje geotechniczne. Pale i mikropale (2008),
3: Konstrukcje murowe (2020), 4: Konstrukcje drewniane (2020), 5: Konstrukcje beto-
nowe i żelbetowe (2018), 6: Zbrojenie konstrukcji żelbetowych (2018), 7: Lekkie ściany
działowe (2017), 8: Lekkie ściany osłonowe metalowo-szklane (2008), 9: Lekka obu-
dowa z płyt warstwowych (2019), 10: Roboty spawalnicze (2009)
B. Roboty wykończeniowe
1: Tynki (2018), 2: Posadzki z drewna i materiałów drewnopochodnych (2018),
3: Posadzki mineralne i żywiczne (2020), 4: Powłoki malarskie zewnętrzne i wewnętrzne
(2019), 5: Okładziny i posadzki z płytek ceramicznych (2019), 6: Montaż okien i drzwi
balkonowych (2016), 7: Posadzki z wykładzin z polichlorku winylu i wykładzin włókienni-
czych (2019), 8: Posadzki betonowe utwardzane powierzchniowo preparatami proszko-
wymi (2020), 9: Bramy garażowe segmentowe z napędem elektromechanicznym (2017),
10: Kraty zwijane żaluzjowe z napędem elektromechanicznym (2010), 11: Szlabany
z napędem elektromechanicznym i urządzeniami sterującymi (2010), 12: Podłogi spor-
towe w obiektach krytych (2013), 13: Boiska sportowe z nawierzchnią z trawy synte-
tycznej (2017), 14: Elewacje wentylowane (2018), 15: Nawierzchnie syntetyczne na
niekrytych obiektach sportowych i rekreacyjnych (2016), 16: Prefabrykowane systemy
ociepleń ścian zewnętrznych. Elewacje veture (2020)
C. Zabezpieczenia i izolacje
1: Pokrycia dachowe (2019), 2: Zabezpieczenia ogniochronne konstrukcji budowla-
nych (2014), 3: Zabezpieczenia przeciwkorozyjne (2004), 4: Izolacje wodochronne
tarasów (2016), 5: Izolacje przeciwwilgociowe i wodochronne części podziemnych
budynków (2019), 6: Zabezpieczenia wodochronne pomieszczeń „mokrych” (2016),
7: Izolacje cieplne (2006), 8: Złożone systemy ocieplania ścian zewnętrznych bu-
dynków (ETICS) z zastosowaniem styropianu lub wełny mineralnej i wypraw tyn-
karskich (2019), 9: Naprawy konstrukcji z betonu przy użyciu kompozytów synte-
tycznych (2019), 10: Izolacje cieplne instalacji sanitarnych i sieci ciepłowniczych
(2008), 11: Pokrycia dachowe z dachówek ceramicznych i cementowych (2017),
12: Części podziemne budynków wykonanych z betonu wodoszczelnego. Uszczel-
nianie miejsc newralgicznych (2017), 13: Przekrycia dachowe i tarasowe wykonywane
w odwróconym układzie warstw (2018)
D. Roboty instalacyjne elektryczne
1: Instalacje elektryczne, piorunochronne i telekomunikacyjne w budynkach miesz-
kalnych (2014), 2: Instalacje elektryczne i piorunochronne w budynkach użyteczno-
ści publicznej (2012), 3: Instalacje elektryczne, piorunochronne i telekomunikacyjne
w obiektach przemysłowych (2018), 4: Linie kablowe niskiego i średniego napięcia (2018)
E. Roboty instalacyjne sanitarne
1: Węzły ciepłownicze (2010), 2: Instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne (2017),
3: Instalacje ogrzewcze (2012), 4: Instalacje wodociągowe (2012), 5: Sieci ciepłow-
nicze z rur i elementów preizolowanych (2012), 6: Instalacje kanalizacyjne (2013),
7: Wentylacja grawitacyjna w budynkach (2018)
 WARUNKI TECHNICZNE
WYKONANIA I ODBIORU
ROBÓT BUDOWLANYCH

część A

Roboty ziemne i konstrukcyjne

Roman Gajownik, Jan Sieczkowski

zeszyt 3

Konstrukcje murowe

Warszawa 2020
KOMITET REDAKCYJNY SERII
Redaktor naczelny prof. dr hab. inż. LEONARD RUNKIEWICZ
Zastępca redaktora naczelnego dr hab. inż. JADWIGA FANGRAT, prof. ITB
Sekretarz mgr DANUTA SZCZEPAŃSKA
Członkowie dr inż. JAN BOBROWICZ
dr inż. BARBARA FRANCKE
dr inż. ROMAN GAJOWNIK
mgr inż. JAN SIECZKOWSKI

Recenzenci
dr hab. inż. ŁUKASZ DROBIEC, prof. P.Śl.
dr inż. ROMAN JARMONTOWICZ

Redaktor prowadzący serii

mgr inż. JAN SIECZKOWSKI

Opracowanie redakcyjne
DANUTA SZCZEPAŃSKA

Projekt okładki
EWA KOSSAKOWSKA

Niniejsza publikacja zastępuje wydanie z 2015 r.

Wydanie poprawione i uzupełnione

© Copyright by Instytut Techniki Budowlanej

Warszawa 2020

ISBN całości 83-7370-660-7

ISBN zeszytu 978-83-249-8574-6, 978-83-249-8576-0 (PDF)
Wydawca i Autorzy dołożyli wszelkich starań, aby publikowane informacje pochodziły z rzetelnych źródeł. Wydawca
nie ponosi odpowiedzialności, ani też nie zaciąga zobowiązań w wyniku wykorzystania przez użytkowników treści
niniejszej publikacji. W szczególności nie ponosi odpowiedzialności w stosunku do czytelników i/lub strony trzeciej za
jakiekolwiek poniesione straty, wydatki i szkody bezpośrednie i pośrednie, łącznie z utratą zysku i innych korzyści
majątkowych, które mogły powstać lub być związane bezpośrednio lub pośrednio z treściami opublikowanymi, w tym
ewentualnymi błędami lub pominięciami zawartymi w publikowanych materiałach.

Dział Wydawnictw Naukowych

02-656 Warszawa, ul. Ksawerów 21, tel.: 22 843 35 19
tel.: 22 56 64 208, e-mail: wydawnictwa@itb.pl, www.itb.pl
 Spis treści
Streszczenie .......................................................................................................................4
Summary ............................................................................................................................4
Przedmowa ................................................................................................................................... 5
1. Wstęp ........................................................................................................................................ 7
1.1. Przedmiot i zakres stosowania ....................................................................................7
1.2. Terminy i definicje .....................................................................................................8
2. Dokumentacja budowy .......................................................................................................... 10
3. Wyroby i materiały ................................................................................................................. 13
3.1. Wymagania ogólne ................................................................................................... 13
3.2. Elementy murowe ..................................................................................................... 13
3.3. Zaprawy murarskie ................................................................................................... 16
3.4. Kleje murarskie (poliuretanowe) .............................................................................. 19
3.5. Beton wypełniający ..................................................................................................19
3.6. Stal zbrojeniowa ....................................................................................................... 20
3.7. Wyroby dodatkowe do murów ................................................................................. 20
3.8. Transport i składowanie............................................................................................ 29
3.9. Sprzęt, narzędzia, urządzenia ................................................................................... 29
4. Wykonywanie konstrukcji murowych ................................................................................... 30
4.1. Zasady wznoszenia murów ....................................................................................... 30
4.2. Wiązanie elementów w murze .................................................................................. 32
4.3. Metody murowania ................................................................................................... 33
4.4. Spoinowanie muru .................................................................................................... 34
4.5. Ściany jednowarstwowe ........................................................................................... 36
4.6. Ściany szczelinowe ................................................................................................... 37
4.7. Ściany (mury) skrępowane ....................................................................................... 41
4.8. Ściany (mury) zbrojone ............................................................................................ 42
4.9. Ściany działowe ........................................................................................................ 42
4.10. Nadproża ................................................................................................................ 43
4.11. Przewody wentylacyjne, dymowe i spalinowe ....................................................... 45
4.12. Odchyłki wymiarów ............................................................................................... 46
5. Warunki techniczne odbioru konstrukcji murowych ............................................................ 49
5.1. Program badań .......................................................................................................... 49
5.2. Sprawdzanie zgodności z dokumentacją techniczną ................................................ 50
5.3. Badania materiałów i wyrobów ................................................................................ 50
5.4. Badania konstrukcji murowych ................................................................................ 50
5.5. Odbiór końcowy ....................................................................................................... 52
5.6. Ocena wykonania konstrukcji .................................................................................. 53

3
Bibliografia................................................................................................................................. 53
Załącznik Z.1 ................................................................................................................... 57
Klasyfikacja warunków ekspozycji ................................................................................. 57
Załącznik Z.2 ................................................................................................................... 60
Dobór elementów murowych i zapraw z uwagi na trwałość ........................................... 60

KONSTRUKCJE MUROWE

Streszczenie
Niniejsze warunki techniczne dotyczą wykonywania i odbioru konstrukcji muro-
wych, wznoszonych z różnych elementów murowych i różnych zapraw murar-
skich. Zawierają wymagania dotyczące specyfikacji projektowej, zasad uwzględnia-
nia czynników środowiskowych, wpływających na trwałość konstrukcji oraz wy-
magania dotyczące jakości zastosowanych materiałów i wyrobów.
Nie dotyczą konstrukcji murowych sprężonych, wodno-kanalizacyjnych, zbior-
ników wodnych, pieców i kominów przemysłowych oraz sklepień (przekryć krzy-
wiznowych).
W załącznikach przedstawiono zasady określania klas ekspozycji konstrukcji
murowych dla różnych warunków środowiskowych oraz doboru elementów muro-
wych i zapraw z uwagi na trwałość muru w różnych warunkach ekspozycji.

MASONRY STRUCTURES

Summary
These technical requirements apply to execution and acceptance of masonry
constructed of masonry units and various types of masonry mortars. They include
requirements for design specification, principles of taking into account exposure
conditions of the structure and requirements regarding the quality of applied mate-
rials and ancillary components for masonry, in relation to durability.
The technical requirements are not applicable to prestressed masonry, water
supply and sewage masonry, water tanks, industrial furnaces and stacks and vaults.
The appendices contain principles for classification of the exposure conditions
of completed masonry and acceptable specifications of masonry units and mortar
for durable masonry in various exposure conditions.

4
 PRZEDMOWA
Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych (WTWiORB)
cieszą się niezmiennie od wielu już lat dużym zainteresowaniem środowiska budow-
lanego i dlatego też Instytut Techniki Budowlanej (ITB) podjął w 2003 r. inicjatywę
ich publikacji, początkowo w ramach serii wydawniczej „Instrukcje, Wytyczne, Po-
radniki”, a obecnie w odrębnej serii WTWiORB. Ukazujące się kolejno zeszyty
stanowią kontynuację wcześniejszych wydawnictw o takim samym tytule.
Opracowywane i wydawane przez ITB w latach 1960-1990 WTWiORB, na
podstawie ustawy Prawo budowlane z roku 1972, były zaliczane do przepisów
techniczno-budowlanych i w związku z tym miały charakter dokumentów obowią-
zujących.
Zgodnie z aktualną wersją artykułu 7 ustawy Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r.
(tekst jednolity: Dz. U. z 2019, poz. 1186 z późn. zm.) do przepisów techniczno-
-budowlanych zalicza się jedynie:
• Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usy-
tuowanie,
• Warunki techniczne użytkowania obiektów budowlanych.
Według obecnie obowiązującej ustawy Prawo budowlane WTWiORB nie są
więc przepisami techniczno-budowlanymi, ale wobec braku Polskich Norm z tego
zakresu zasadne jest, aby ich zalecenia znalazły się w treści zamówienia i umowy
pomiędzy inwestorem a wykonawcą.
Roboty budowlane wykonywane są na podstawie dokumentacji projektowej,
przygotowanej zgodnie z rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa
i Gospodarki Morskiej z 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu
i formy projektu budowlanego (t.j.: Dz.U. z 2018 r., poz. 1935 z późn. zm.) oraz
opracowywanej indywidualnie specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót.
W przypadku umów o realizację obiektów objętych ustawą Prawo zamówień pu-
blicznych z 29 stycznia 2004 r. (t.j.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1843 z późn. zm.) szczegó-
łowy zakres i forma dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznej wykona-
nia i odbioru robót oraz program funkcjonalno-użytkowy określone są w rozpo-
rządzeniu Ministra Infrastruktury z 2 września 2004 r. (t.j.: Dz.U. z 2013 r., poz.
1129 z późn. zm.).
Poszczególne zeszyty WTWiORB mogą służyć jako materiał pomocniczy przy
sporządzaniu specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót, dokumentu nie-
zbędnego przy zawieraniu umów na roboty budowlane. W każdym zeszycie poda-

5
no podstawowe wymagania dotyczące wykonywania i odbioru robót budowlanych
stanowiących przedmiot danego zeszytu, umożliwiające prawidłowe i na wymaga-
nym poziomie jakościowym wykonanie tych robót. Zawarto również zasady prze-
prowadzania odbiorów robót zanikających, odbiorów fragmentów obiektu, odbio-
rów międzyoperacyjnych, a także odbiorów końcowych, tj. przed przekazaniem
obiektu inwestorowi.
W celu ułatwienia korzystania z tej serii wydawniczej przy opracowywaniu
specyfikacji w przypadku zamówień publicznych, kiedy wymagane jest stoso-
wanie podziału robót według Wspólnego Słownika Zamówień CPV (Dz. Urz. UE
L 329 z 17 grudnia 2003 r.), we wstępie lub w pierwszym rozdziale każdego
zeszytu, w punkcie omawiającym przedmiot i zakres stosowania danych warunków
technicznych, podane są odpowiednie kody CPV.

***
Tytuły opublikowanych dotychczas przez ITB zeszytów WTWiORB zamiesz-
czone są zwykle na przedostatniej stronie okładki zeszytu.

Komitet Redakcyjny
Serii „Warunki Techniczne Wykonania
i Odbioru Robót Budowlanych”
Instytutu Techniki Budowlanej

6
 1. WSTĘP
1.1. Przedmiot i zakres stosowania
Przedmiotem opracowania są ogólne warunki techniczne wykonania i odbioru
robót murowych.
Opracowanie zawiera wymagania dotyczące dokumentacji budowy, określa-
nia czynników środowiskowych wpływających na trwałość konstrukcji oraz ja-
kości zastosowanych materiałów i wyrobów.
Mury będące przedmiotem opracowania mogą być wykonywane z elementów
murowych łączonych zaprawą murarską lub za pomocą kleju murarskiego (poliure-
tanowego) [37].
W załącznikach zamieszczono, za PN-EN 1996-2 [29], zasady:
– klasyfikacji warunków środowiskowych stosowania konstrukcji murowej,
– doboru elementów murowych, zapraw i wyrobów dodatkowych do murów.
Niniejsze warunki techniczne nie dotyczą konstrukcji murowych:
– w których elementy murowe łączone są za pomocą zapraw o specjalnym
przeznaczeniu,
– wykonywanych z wielkowymiarowych prefabrykatów murowych,
– wykonywanych z elementów murowych układanych na sucho, bez użycia
zaprawy murarskiej,
– sprężonych,
– sklepień (przekryć krzywiznowych),
– wodno-kanalizacyjnych, zbiorników wodnych, pieców i kominów przemy-
słowych.
Konstrukcje murowe budynków wznoszonych na terenach podlegających
wpływom górniczym oraz przewidzianych do eksploatacji w specyficznych wa-
runkach należy wykonywać z uwzględnieniem wymagań dodatkowych, wynikają-
cych z takiej lokalizacji oraz procesów technologicznych w nich realizowanych.
Zasady wykonywania robót murowych w przypadku występowania obniżo-
nych temperatur podane są w [38].
Roboty budowlane stanowiące przedmiot niniejszych warunków technicznych
określone są następującymi kodami według Wspólnego Słownika Zamówień CPV [6]:
44100000-1 Materiały konstrukcyjne i elementy podobne,
45210000-2 Roboty konstrukcyjne i elementy podobne.

7
1.2. Terminy i definicje
W niniejszych warunkach stosuje się terminy podstawowe i ich definicje, zgod-
ne z PN-EN 1996-1-1 [27], PN-EN 998-2 [19] oraz PN-EN 845 [1618].
Element murowy – ukształtowany element, przeznaczony do wykonywania
muru.
Klej murarski (poliuretanowy), zwany także zaprawą murarską poliuretanową
– jednoskładnikowa pianka poliuretanowa dostarczana w pojemnikach pod ciśnie-
niem, dostosowana do spieniania przy użyciu pistoletu, przeznaczona do łączenia
wyrobów w murze.
Kotwa – element umożliwiający przekazywanie obciążeń pomiędzy warstwami
ściany lub pomiędzy murem a inną konstrukcją.
Kotwa do ścian szczelinowych – kotwa przeznaczona do łączenia warstw
ściany szczelinowej.
Kotwa na ścinanie – kotwa przeznaczona do przeniesienia sił ścinających,
rozciągających i ściskających, występujących pomiędzy dwoma przylegającymi
częściami muru lub pomiędzy konstrukcją szkieletową i murem (symetryczna lub
niesymetryczna).
Kotwa poślizgowa – kotwa przeznaczona do przeniesienia wyłącznie sił ści-
nających, występujących pomiędzy dwoma przylegającymi przekrojami muru lub
murem i konstrukcją szkieletową.
Listwa – element do łączenia ścian murowych z innymi przylegającymi ele-
mentami, takimi jak stropy, dachy.
Mur – materiał konstrukcyjny utworzony z elementów murowych ułożonych
w określony sposób i trwale połączonych ze sobą zaprawą murarską lub klejem
murarskim (poliuretanowym).
Mur narażony na działanie warunków surowych – mur lub elementy mu-
rowe, które są narażone na nasycanie wodą (spływający deszcz, działanie wód
gruntowych) w połączeniu z często występującym cyklicznym zamrażaniem-
-odmrażaniem, spowodowanym warunkami klimatycznymi i brakiem pokryć
ochronnych.
Mur narażony na działanie warunków umiarkowanych – mur lub elementy
murowe, które są narażone na działanie wilgoci i występujące cyklicznie zamra-
żanie-odmrażanie, z wyjątkiem konstrukcji narażonych na działanie warunków
surowych.
Mur narażony na działanie warunków obojętnych – mur lub elementy mu-
rowe, które nie są narażone na działanie wilgoci i zamrażanie.
Mur niezbrojony – mur niezawierający zbrojenia lub zawierający zbrojenie
w ilości niewystarczającej, aby uważać go za mur zbrojony.

8
 Mur skrępowany – mur, którego odkształcenia w jego płaszczyźnie zostały
ograniczone (w pionie i poziomie) przez przylegającą do niego konstrukcję żel-
betową lub mur zbrojony.
Mur zbrojony – mur, w którym pręty lub siatki umieszczone zostały w za-
prawie murarskiej lub w betonie w sposób zapewniający ich współpracę w przej-
mowaniu oddziaływań.
Nadproże murowe – nadproże wykonywane na miejscu wbudowania przy
wykorzystaniu elementów murowych.
Nadproże pojedyncze – nadproże prefabrykowane, żelbetowe lub sprężone,
wykonane z użyciem korytkowych kształtek murowych lub bez takich kształtek,
pracujące samodzielnie.
Nadproże zespolone – nadproże składające się z części prefabrykowanej, tj.
prefabrykatu nadproża zespolonego, oraz wykonanej na niej w miejscu wbudo-
wania murowanej części uzupełniającej.
Nadproże złożone – nadproże składające się z dwóch lub więcej elementów
prefabrykowanych, z których każdy ma strefę ściskaną i rozciąganą.
Powierzchnia wsporna – górna lub dolna powierzchnia elementu murowego
ułożonego w murze.
Prefabrykat nadproża zespolonego – prefabrykat przenoszący siły rozciąga-
jące w nadprożu zespolonym, współpracujący z murowaną częścią nadproża.
Spoinowanie po wymurowaniu – proces wypełniania i obróbki końcowej
spoiny zaprawą we wnęce w tym celu pozostawionej.
Spoinowanie w trakcie murowania – proces wykańczania spoiny wypełnio-
nej zaprawą murarską.
Ściana jednowarstwowa – ściana bez ciągłej spoiny pionowej lub szczeliny
na całej wysokości muru.
Ściana konstrukcyjna – ściana przewidziana do przenoszenia dodatkowego
obciążenia, poza ciężarem własnym.
Ściana szczelinowa – ściana składająca się z dwóch równoległych murów,
trwale połączonych ze sobą kotwami lub zbrojeniem w spoinach wspornych.
Przestrzeń pomiędzy murami może być niewypełniona, wypełniona lub częścio-
wo wypełniona nienośnym materiałem termoizolacyjnym.
Ściana ze spoinami pasmowymi – ściana, w której elementy murowe układa-
ne są co najmniej na dwóch pasmach zaprawy murarskiej zwykłej, równoległych
do lica ściany.
Warunki makro – czynniki klimatyczne zależne od ogólnych warunków kli-
matycznych panujących w regionie, w którym wykonano obiekt z uwzględnie-
niem lokalnej topografii terenu i/lub innych czynników.

9
 Warunki mikro – lokalne czynniki klimatyczne i środowiskowe zależne od
usytuowania muru w obiekcie i uwzględniające wpływ zabezpieczenia konstruk-
cji muru lub jego brak poprzez detale konstrukcyjne lub wykończeniowe.
Wiązanie elementów murowych – regularny układ elementów murowych
w murze w celu zapewnienia ich współpracy w przenoszeniu obciążeń.
Wieszak – element mocowany do lica muru lub w spoinie muru, służący do
opierania legarów podłogowych, belek, kratownic lub krokwi.
Wspornik – urządzenie stanowiące podporę dla dwóch sąsiednich elementów
murowych tej samej warstwy ściany, mocowane do części konstrukcyjnej muru.
Zaprawa murarska – mieszanka co najmniej jednego spoiwa nieorganiczne-
go, kruszyw, wody, a czasami także dodatków i/lub domieszek, przeznaczona do
układania, łączenia i spoinowania wyrobów w murze.
Zaprawa murarska do cienkich spoin (T) – zaprawa murarska według pro-
jektu o maksymalnym uziarnieniu kruszywa nie większym niż 2 mm.
Zaprawa murarska lekka (L) – zaprawa murarska według projektu o gęsto-
ści w stanie suchym mniejszej lub równej 1300 kg/m3.
Zaprawa murarska ogólnego przeznaczenia (G) (zaprawa murarska zwy-
kła) – zaprawa murarska, której szczególnych właściwości nie określa się.
Zaprawa murarska według projektu – zaprawa, której skład i metoda wy-
twarzania zostały ustalone w celu uzyskania wymaganych właściwości (zaprawa
o określonych właściwościach).
Zaprawa murarska według przepisu – zaprawa wykonana według wcześniej
określonej receptury, której właściwości wynikają z ustalonych proporcji skład-
ników (zaprawa o określonym składzie).

2. DOKUMENTACJA BUDOWY
Dokumentację wykonania i odbioru robót murowych stanowią:
– projekt budowlany, opracowany zgodnie z rozporządzeniem w sprawie szcze-
gółowego zakresu i formy projektu budowlanego [4],
– projekt wykonawczy, uzupełniający i uszczegóławiający projekt budowlany,
– specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót (obligatoryjna w przypad-
ku zamówień publicznych), zgodna z definicją podaną w rozporządzeniu w spra-
wie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji tech-
nicznych wykonywania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-
-użytkowego [3],
– dziennik budowy, prowadzony zgodnie z rozporządzeniem w sprawie dzien-
nika budowy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawie-
rającego dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia [5],

10
 – dokumenty jakości, świadczące o dopuszczeniu do obrotu użytych wyrobów
budowlanych, zgodnie z ustawą o wyrobach budowlanych [2],
– dokumentacja powykonawcza robót, która obejmuje projekt budowlany
z naniesionymi zmianami dokonanymi w toku wykonywania robót oraz protoko-
ły odbiorów częściowych i końcowych robót z załączonymi protokołami z badań
kontrolnych.
Projekt budowlany powinien zawierać zwięzły opis techniczny oraz część ry-
sunkową.
Opis techniczny powinien m.in. określać:
– układ konstrukcyjny obiektu budowlanego i zastosowane schematy kon-
strukcyjne,
– czynniki wpływające na trwałość muru:
• warunki środowiskowe, w jakich konstrukcja będzie użytkowana (warunki
mikroekspozycji),
• warunki klimatyczne (warunki makroekspozycji),
• możliwość narażenia konstrukcji murowej na działanie środowiska che-
micznie agresywnego,
– założenia przyjęte do obliczeń, w tym przyjęty poziom bezpieczeństwa kon-
strukcji (kategorię wykonawstwa robót na budowie – klasa A lub B i kategorię
elementów murowych I lub II) oraz podstawowe wyniki obliczeń.
Klasyfikację warunków mikroekspozycji dla muru wykończonego wraz z przy-
kładami podano, za PN-EN 1996-2 [29], w załączniku Z.1.
Przyjęcie klasy A wykonania robót oznacza, że:
– roboty murarskie będzie wykonywać należycie wyszkolony zespół pod nad-
zorem mistrza murarskiego,
– będą stosowane elementy murowe kategorii I oraz zaprawy produkowane
fabrycznie, a w przypadku zapraw wytwarzanych na placu budowy – będzie kon-
trolowane dozowanie składników oraz wytrzymałość zaprawy,
– jakość robót będzie kontrolowana przez inspektora nadzoru inwestorskiego.
Klasę B wykonania robót przyjmuje się, gdy:
– warunki określające klasę A nie są spełnione,
– nadzór nad jakością robót może wykonywać osoba odpowiednio wykwalifi-
kowana, upoważniona przez wykonawcę.
Części rysunkowa projektu budowlanego powinna zawierać rzuty wszystkich
charakterystycznych przekrojów poziomych obiektu budowlanego oraz przekroje
pionowe przeprowadzone w charakterystycznych miejscach tego obiektu, ko-
nieczne do przedstawienia:
– układu funkcjonalno-przestrzennego,
– rozwiązań budowlano-konstrukcyjnych i ich powiązania z podłożem oraz
przyległymi obiektami budowlanymi.

11
 Projekt wykonawczy powinien zawierać wszystkie niezbędne informacje i wy-
magania do wykonania robót oraz powinien składać się z:
– szczegółowych rysunków detali architektonicznych i konstrukcyjnych, wraz
z wymaganiami stawianymi wyrobom i materiałom w zakresie bezpieczeństwa
konstrukcji, bezpieczeństwa użytkowania, wymagań cieplnych, akustycznych,
przeciwpożarowych, trwałości itp.,
– zestawień potrzebnych materiałów i wyrobów,
– wytycznych organizacji i wykonania robót, w tym kontroli i odbioru robót
zanikających i odbioru końcowego.
Do projektu wykonawczego powinny być dołączone wymagania techniczne
w zakresie niezbędnym do prawidłowego wykonania robót.
Podczas prowadzenia robót budowlanych dopuszcza się, w przypadkach tech-
nicznie uzasadnionych, dokonanie odstępstwa od projektu lub wprowadzenie do
niego zmian pod warunkiem udokumentowania ich potrzeby, uzgodnienia z pro-
jektantem oraz odpowiedniego wpisu do dziennika budowy, a także naniesienia
zmian na rysunkach roboczych.
Dokumentami świadczącymi o dopuszczeniu do obrotu użytych wyrobów bu-
dowlanych są:
– deklaracje właściwości użytkowych, w przypadku istnienia zharmonizowa-
nej europejskiej normy wyrobu, europejskiej oceny technicznej lub europejskiej
aprobaty technicznej (która stosowana jest jako europejska ocena techniczna),
zobowiązujące do oznakowania wyrobu znakiem CE,
– krajowe deklaracje właściwości użytkowych wyrobu zgodne z niezharmoni-
zowaną Polską Normą wyrobu, krajową oceną techniczną lub krajową aprobatą
techniczną (która stosowana jest jako krajowa ocena techniczna), upoważniające
do oznakowania wyrobu znakiem budowlanym B.
Dokumentacja powykonawcza konstrukcji murowych powinna zawierać [1]:
– uaktualniony projekt wykonawczy z naniesionymi zmianami, w tym:
• wyniki pomiarów geodezyjnych usytuowania obiektu budowlanego,
• rysunki wykonawcze,
• protokoły ze spotkań roboczych, wyniki badań technicznych wynikających
z norm i przepisów oraz przewidzianych w dokumentacji,
• receptury specjalnych betonów i zapraw, o ile były stosowane,
• deklaracje właściwości użytkowych wyrobów,
• wyniki badań materiałów i wyrobów, o ile były wykonywane,
• wyniki sprawdzeń wymiarów konstrukcji,
– dziennik budowy, w którym zarejestrowano wydarzenia związane z proce-
sem budowlanym, w tym uzasadnienia zastosowania materiałów i wyrobów za-
miennych w stosunku do przyjętych w projekcie.

12
 3. WYROBY I MATERIAŁY
3.1. Wymagania ogólne
Do wykonywania konstrukcji murowych należy stosować wyroby udostęp-
nione na rynku o właściwościach użytkowych określonych w deklaracji produ-
centa, odpowiadających wymaganym parametrom określonym w dokumentacji
technicznej obiektu. Wyrobami tymi są:
– elementy murowe: według norm serii PN-EN 771 [10−15],
– zaprawy murarskie: według PN-EN 998-2 [19] oraz PN-B-10104 [34],
– kleje murarskie (poliuretanowe): według krajowej oceny technicznej (KOT),
– wyroby dodatkowe do murów (kotwy, łączniki, wsporniki, nadproża, zbroje-
nie spoin wspornych): według norm serii PN-EN 845 [16−18],
– beton wypełniający wykonywany na miejscu budowy: według PN-EN 206 [9],
– stal zbrojeniowa: według PN-EN 10080 [30].
Wszystkie wyroby przychodzące na budowę powinny mieć wystawioną przez
producenta deklarację właściwości użytkowych i być oznakowane w sposób wy-
raźny i nieusuwalny na wyrobie lub jego opakowaniu, dołączanej metce, fakturze
lub dokumentacji dostarczanej z wyrobem.
Producent w deklaracji podaje te właściwości wyrobu, które deklaruje, i okre-
śla ich poziom w zależności od przeznaczenia wyrobu.

3.2. Elementy murowe

3.2.1. Rodzaje elementów murowych
Elementy murowe dzieli się z uwagi na:
– materiał, z którego są wykonane:
• ceramiczne: według PN-EN 771-1,
• silikatowe: według PN-EN 771-2,
• z betonów zwykłych i lekkich kruszywowych: według PN-EN 771-3,
• z autoklawizowanego betonu komórkowego: według PN-EN 771-4,
• z kamienia sztucznego: według PN-EN 771-5,
• z kamienia naturalnego: według PN-EN 771-6,
– dokładność wykonania:
• elementy do murowania na zwykłe spoiny,
• elementy do murowania na cienkie spoiny,
• elementy do klejenia,
– cechy geometryczne: rozróżnia się grupę 1, 2, 3 i 4 elementów murowych,
według kryteriów podanych w PN-EN 1996-1-1,
– prowadzoną w zakładzie ocenę wytrzymałości na ściskanie: rozróżnia się ele-
menty kategorii I lub II, według kryteriów podanych w PN-EN 1996-1-1,

13
 – kształt: rozróżnia się elementy murowe:
• z gładkimi powierzchniami bocznymi do murowania na pełne spoiny pio-
nowe,
• z piórem i wpustem, przeznaczone do murowania bez wypełniania zapra-
wą spoin pionowych,
• z otworami chwytowymi lub bez takich otworów,
– funkcję pełnioną w murze: rozróżnia się elementy murowe:
• podstawowe, o kształcie prostopadłościanu, spełniające rolę głównego
elementu konstrukcyjnego ściany murowej,
• uzupełniające, o różnorodnym kształcie, tj. elementy nadprożowe, połów-
kowe, narożniki, okapniki, daszki.
3.2.2. Właściwości elementów murowych
Wykaz właściwości elementów murowych, z którego producent deklaruje wła-
ściwości istotne ze względu na zastosowanie, zestawiono zgodnie z PN-EN 771
w tablicy 1.

Tablica 1. Właściwości elementów murowych według PN-EN 771 [10–15]

Materiał elementu murowego
autoklawi- kamień
Właściwość beton
cera- zowany
silikaty kruszy- sztucz- natural-
mika beton
wowy ny ny
komórkowy
PN-EN 771-1 771-2 771-3 771-4 771-5 771-6
Wymiary i odchyłki
wymiarów (kategorie + + + + + +
odchyłek)
Kształt i budowa + + + + + +
Płaskość i równoległość
+ + + – + –
powierzchni kładzenia
Gęstość i odchyłki
+ + + + + +
gęstości
Wytrzymałość na
+ + + + + +
ściskanie
Wytrzymałość na
– – – – – +
ścinanie
Wytrzymałość na
– – + – – +
zginanie
Współczynnik
+ + + + + +
przewodzenia ciepła

14
 Materiał elementu murowego
autoklawi- kamień
Właściwość beton
cera- zowany
silikaty kruszy- sztucz- natural-
mika beton
wowy ny ny
komórkowy
PN-EN 771-1 771-2 771-3 771-4 771-5 771-6
Trwałość (odporność na
+ + + + + +
zamrażanie-odmrażanie)
Absorpcja wody +a + + + + +
Porowatość otwarta – – – – – +
Początkowa absorpcja
+a – – – – –
wody
Zawartość aktywnych
+a + – – – –
soli rozpuszczalnych
Stabilność wymiarowa
(rozszerzalność/skurcz +a + + – + –
pod wpływem wilgoci)
Reakcja na ogień + + + + + +
Przepuszczalność pary
+ + + + + +
wodnej
Wytrzymałość spoiny:
– na ścinanie + + + + + +
– na zginanie – – – + – –
Izolacyjność akustyczna + + + + + +
Substancje
+ + + + + –
niebezpieczne
a
tylko dla wyrobów U, tj. ceramicznych elementów murowych przeznaczonych do stosowa-
nia w murach niezabezpieczonych.

Znak „+” w tablicy oznacza, że wymagania dotyczące tej właściwości podano

w odpowiedniej PN-EN 771, a metody badania w celu sprawdzenia, czy kryteria
spełnienia tych wymagań zostały dotrzymane – w odpowiedniej PN-EN 772.
Producent w deklaracji właściwości użytkowych elementu murowego podaje
te właściwości z powyższej listy, które deklaruje i określa ich poziom w zależno-
ści od przeznaczenia wyrobu, z uwzględnieniem wartości progowych określo-
nych w normie wyrobu, a dla elementów murowych przeznaczonych do łączenia
za pomocą kleju murarskiego − w krajowej ocenie technicznej (KOT).
Zalecane jest, aby producent, oprócz wymiarów i budowy elementu murowe-
go, podawał także grupę, do jakiej element jest zaliczany zgodnie z PN-EN 1996-

15
-1-1 [30] (od 1 do 4) oraz – w zależności od prowadzonej w zakładzie oceny wy-
trzymałości na ściskanie – kategorię produkcji (I lub II).
Dobór elementów murowych z uwagi na trwałość, w zależności od klasy eks-
pozycji konstrukcji murowej, podano w załączniku Z.2, tablica Z.2.

3.3. Zaprawy murarskie

3.3.1. Rodzaje zapraw murarskich
Zaprawy murarskie dzieli się ze względu na:
– sposób zastosowania w murze,
– sposób ustalania składu,
– miejsce przygotowania,
– warunki klimatyczne, na jakie będzie narażony mur.
Z uwagi na sposób zastosowania w murze zaprawy murarskie dzieli się na:
– zaprawy murarskie ogólnego przeznaczenia (oznaczenie G; dawna nazwa –
zaprawy zwykłe),
– zaprawy murarskie lekkie (L), tj. zaprawy murarskie o gęstości w stanie su-
chym zaprawy stwardniałej nie większej niż 1300 kg/m3,
– zaprawy murarskie do cienkich spoin (T).
Zaprawy murarskie ogólnego przeznaczenia i zaprawy murarskie lekkie stoso-
wane są do spoin o grubości rzeczywistej nie mniejszej niż 6 mm i nie większej
niż 15 mm (tzw. spoiny zwykłe), a zaprawy murarskie do spoin cienkich o gru-
bości rzeczywistej nie mniejszej niż 0,5 mm i nie większej niż 3 mm.
Mury z zastosowaniem zapraw zwykłych można również wykonywać ze spoi-
nami o grubości od 3 mm do 6 mm, jeżeli zaprawy zostały specjalnie opracowane
do danego zastosowania.
Z uwagi na sposób ustalenia składu zaprawy murarskie dzieli się na:
– zaprawy według projektu,
– zaprawy według przepisu.
Z uwagi na miejsce przygotowania zaprawy murarskie dzieli się na:
– zaprawy murarskie produkowane fabrycznie,
– zaprawy murarskie wytwarzane na miejscu budowy.
Z uwagi na warunki klimatyczne, na jakie będzie narażony mur, zaprawy mu-
rarskie dzieli się na zaprawy do murów narażonych na warunki:
– obojętne, oznaczane P,
– umiarkowane, oznaczane M,
– surowe, oznaczane S.
Zaprawy w całości lub częściowo produkowane fabrycznie powinny spełniać
wymagania PN-EN 998-2 [19], a zaprawy wytwarzane na miejscu budowy – wy-
magania PN-B-10104 [34].

16
 Zaprawy produkowane fabrycznie i zaprawy półgotowe produkowane fa-
brycznie powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami producenta, przy ścisłym
przestrzeganiu wymaganego rodzaju urządzenia mieszającego i czasu mieszania
oraz podanego czasu zachowania właściwości roboczych zaprawy.
Do zapraw wytwarzanych na miejscu budowy należy stosować cement CEM I
i CEM II, klasy 32,5 według PN-EN 197-1 [8], piasek o wymiarze 0/2, kategorii 3
według PN-EN 13139 [32] oraz wodę według PN-EN 1008 [20].
Składniki zaprawy należy dozować wagowo lub objętościowo, a następnie wy-
mieszać w sposób zapewniający odpowiednią ich urabialność oraz tak, aby został
zapewniony równomierny rozkład wszystkich składników zaprawy.
Czas mieszania liczy się od momentu umieszczenia składników mieszanki
w urządzeniu mieszającym. Należy unikać znacznych różnic czasu mieszania po-
szczególnych partii zaprawy. Czas mieszania mechanicznego z reguły wynosi od
3 min do 5 min, z wyjątkiem zapraw o opóźnionym czasie wiązania, dla których czas
mieszania nie powinien przekraczać 15 min. W przypadku stosowania środków na-
powietrzających przedłużony czas mieszania może prowadzić do nadmiernego napo-
wietrzenia mieszanki, a tym samym do zmniejszenia jej przyczepności i trwałości.
Zaprawy powinny być gotowe do użycia po wyładowaniu z mieszalnika, bez
dalszego dodawania spoiwa, kruszywa, domieszek lub wody. Do gotowej mieszanki
może być dodana woda jedynie w celu uzupełnienia jej strat na skutek parowania.
Zaprawa powinna być zastosowana przed upływem określonego dla niej czasu
użycia. Kiedy nieużyta zaprawa zaczyna już wiązać, należy ją usunąć i w żadnym
przypadku nie mieszać ponownie.
Do wykonywania konstrukcji murowych należy stosować zaprawy o minimal-
nej klasie wytrzymałości:
– mury niezbrojone: M1 (1,0 MPa),
– mury ze zbrojeniem w spoinach wspornych: M2 (2,0 MPa).
Dobór zaprawy z uwagi na jej trwałość, w zależności od klasy ekspozycji kon-
strukcji murowej, podano w załączniku Z.2, tablica Z.3.
3.3.2. Właściwości zapraw murarskich
Właściwości, jakimi powinna charakteryzować się zaprawa murarska, określone
w [19] obejmują:
– w przypadku zaprawy świeżej:
• czas zachowania właściwości roboczych (czas od zarobienia wodą do czasu,
w którym zarobiona zaprawa powinna zostać użyta),
• zawartość chlorków (zaleca się, aby była nie większa niż 0,1% suchej masy
zaprawy),
• zawartość powietrza,
• proporcje składników (dla zapraw według przepisu oraz wytwarzanych na
miejscu budowy),

17
 • czas korekty (dla zapraw do cienkich spoin nie powinien być krótszy niż 7 min),
• maksymalny wymiar ziaren kruszywa (dla zapraw do cienkich spoin),
– w przypadku zaprawy stwardniałej:
• wytrzymałość na ściskanie: klasa wytrzymałości zaprawy na ściskanie,
• wytrzymałość spoiny (przyczepność zaprawy do elementów murowych),
• absorpcję wody,
• przepuszczalność pary wodnej,
• gęstość w stanie suchym,
• przewodzenie ciepła,
• trwałość (odporność na zamrażanie-odmrażanie),
• reakcję na ogień,
• substancje niebezpieczne.
Skład mieszanek zapraw murarskich wytwarzanych na miejscu budowy, przypi-
sany do określonych klas wytrzymałości M, podano jako proporcje składników, za
PN-B-10104 [34], w tablicy 2 i 3.

Tablica 2. Rodzaje i symbole odmiany zapraw murarskich dla określonych proporcji składni-
ków [34]
Proporcje składników (mierzone objętościowo)
Rodzaj zaprawy Symbol odmiany
cement wapno piasek
A 1 – 2
Cementowa B 1 – 3
C 1 – 4
D 1 0,25 3
Cementowo- E 1 0,5 4
-wapienna F 1 1 6
G 1 2 9
Wapienna H – 1 1,5

Tablica 3. Klasy wytrzymałości zaprawy murarskiej M i przypisane im symbole odmiany

zapraw [34]

Wytrzymałość na ściskanie w N/mm2 dla zaprawy

Rodzaj klasy
Symbol odmiany
zaprawy
M1 M 2,5 M5 M 10 M 15 M 20
A – – – – – 20
Cementowa B – – – – 15 –
C – – – 10 – –

18
 Wytrzymałość na ściskanie w N/mm2 dla zaprawy
Rodzaj klasy
Symbol odmiany
zaprawy
M1 M 2,5 M5 M 10 M 15 M 20
D – – – – 15 –
Cementowo- E – – – 10 – –
-wapienna F – – 5 – – –
G – 2,5 – – – –
Wapienna H 1 – – – – –

Czas zachowania właściwości roboczych, jeżeli nie podano tego w specyfika-

cji technicznej, przyjmuje się nie mniejszy niż:
– dwie godziny – dla zapraw cementowych,
– pięć godzin – dla zapraw cementowo-wapiennych.

3.4. Kleje murarskie (poliuretanowe)

Właściwości, jakimi powinny charakteryzować się kleje murarskie (poliureta-
nowe), określone w krajowych ocenach technicznych, obejmują:
– gęstość objętościową,
– czas zachowania właściwości roboczych (zdolności klejenia),
– czas zachowania zdolności do korygowania,
– stopień ekspansji,
– stabilność wymiarową,
– wytrzymałość na rozciąganie (pianka swobodnie spieniona),
– wytrzymałość spoiny (wytrzymałość na rozciąganie spoiny w połączeniu
z elementami murowymi),
– trwałość (odpornością na zamrażanie-odmrażanie).
Podawany w KOT czas zachowania właściwości roboczych (zdolności kleje-
nia) waha się od 3 min do 5 min., natomiast czas zachowania zdolności do korygo-
wania – od 30 s do 3 min (a nawet do 5 min).

3.5. Beton wypełniający

Beton wypełniający może być projektowany lub przepisany (ustalona wcze-
śniej proporcja składników) i powinien mieć odpowiedni stosunek wodno-cemen-
towy w celu uzyskania właściwej wytrzymałości i urabialności, dostosowanej do
wielkości przestrzeni, w której ma być układany. Klasa wytrzymałości betonu
wypełniającego nie powinna być mniejsza niż C12/15 (B15).
Maksymalny wymiar ziaren kruszywa betonu wypełniającego nie powinien
przekraczać 20 mm. W przypadku pustek o wymiarach mniejszych niż 100 mm

19
lub kiedy otulenie zbrojenia jest mniejsze niż 25 mm, maksymalny wymiar ziaren
kruszywa powinien być nie większy niż 10 mm.
W przypadku potrzeby sprawdzenia właściwości betonu wypełniającego, próbki
powinny być przygotowane i badane zgodnie z PN-EN 206 [9].
Podczas dozowania materiałów składowych betonu należy uwzględniać ilość
wody absorbowanej przez elementy murowe i zaprawę w spoinach.
W otworach, gdzie najmniejszy wymiar nie przekracza 85 mm, beton powinien
mieć klasę konsystencji S3-S4 lub F4-F5.
W przypadku, kiedy beton w murze jest narażony na bezpośrednie działanie
czynników środowiskowych, klasę wytrzymałości betonu należy dobrać ze wzglę-
du na jego trwałość według PN-EN 1992-1-1 [26].

3.6. Stal zbrojeniowa

Stal zbrojeniowa stosowana w konstrukcjach murowych może być stalą węglo-
wą lub austenityczną stalą nierdzewną. Może być to stal gładka lub żebrowana.
Szczegółowe informacje dotyczące właściwości stali zbrojeniowej podane są
w PN-EN 1992-1-1 [26].
Prefabrykowane zbrojenie do spoin wspornych omówiono w rozdziale 3.7.

3.7. Wyroby dodatkowe do murów

3.7.1. Informacje ogólne
Wyroby dodatkowe do murów są objęte normą PN-EN 845. Norma ta składa się
z trzech części dotyczących następujących wyrobów:
– kotwy, listwy, wieszaki i wsporniki według PN-EN 845-1 [16],
– nadproża według PN-EN 845-2 [17],
– stalowe zbrojenie spoin wspornych według PN-EN 845-3 [18].
Wszystkie wyroby i ich mocowania powinny być odporne na korozję w środo-
wisku, w którym będą stosowane. Materiały i sposób ochrony przed korozją wyro-
bów dodatkowych, w zależności od klasy ich ekspozycji, powinny być zgodne
z załącznikiem C normy PN-EN 1996-2 [29].
3.7.2. Kotwy, listwy, wieszaki i wsporniki
Wykaz właściwości kotew, listew kotwiących, wieszaków i wsporników, na
podstawie którego producent wybiera do deklaracji właściwości istotne ze względu
na zastosowanie, zestawiono w tablicy 4 [16].
Dla wszystkich rodzajów wyrobów producent powinien deklarować:
– specyfikację wyrobu,
– zasady stosowania wyrobu, zawierające nośność, rodzaj elementów muro-
wych i zapraw oraz typ, rozmiar, liczbę i rozmieszczenie mocowań wyrobu, jak
również szczegółową instrukcję montażu,

20
 – minimalną grubość spoin, do których element jest przeznaczony,
– wyszczególnienie wymaganych przyrządów do zamocowania wyrobu, niedo-
starczanych przez producenta i niepakowanych razem z wyrobem.

Tablica 4. Właściwości kotew, listew, wieszaków i wsporników według [16]

Kotwy
do ścian Lis- Wie- Wspor-
Nr Właściwość pośliz-
szczelino- ścinane twy szaki niki
gowe
wych
Materiał/powłoka ochronna
1 + + + + + +
– wyszczególnienie
2 Wymiary + + + + + +
Nośność charakterystyczna
3 + + – + – –
na rozciąganie
Nośność charakterystyczna
4 + + – – – –
na ściskanie
Nośność charakterystyczna
5 + + – + – –
na ścinanie
Nośność charakterystyczna
6 – – – – + +
na obciążenie pionowe
Deklarowana wartość
7 – – – + + +
przemieszczenia/ugięcia
Czy wyrób jest symetry-
8 + + + + – –
czny/niesymetryczny
Czy wyrób ma tolerancję
na wygięcie, jeśli tak, to
9 + – – – – –
maksymalny zakres prze-
mieszczeń
Czy wyrób pozwala na
przemieszczenia wraz
10 z maksymalnym zakresem + – – – -– –
dopuszczalnych prze-
mieszczeń
Czy wyrób wymaga
*
11 zabezpieczenia przed + – – – –
penetracją wody
*
Wymaganie tylko dla wyrobów mocowanych do powierzchni licowej.
„+” wymagany, „–” niewymagany.

21
 Przykłady wyrobów wymienionych w tablicy 4 pokazano na rysunkach od 1 do
6 według [16].

Rys. 1. Przykłady kotew do ścian szczelinowych

a) niesymetrycznych: 1 – mocowanie w zaprawie (bliższy koniec), w cienkiej spoinie (dalszy
koniec), 2 – łącznik wkręcany, 3 – kotew mocowana na żywicy, 4 – przykręcenie do ramy
drewnianej, 5 – przybicie do ramy drewnianej, 6 – kotwy
b) symetrycznych: 1 – typy prętowe, 2 – typ płaskownikowy, 3 – typ skręcany (spiralny),
4 – typy cienkościenne

Rys. 2. Przykłady kotew ścinanych

1 – typ symetryczny, z rozszczepionymi końcami, 2 – typ asymetryczny, teowy

22
 Rys. 3. Przykłady kotew poślizgowych
a) mocowanie do powierzchni czołowej ściany jednostronnie okładanej (1),
b) zagięty koniec do mocowania ściany do stropu (1)

a) b)

Rys. 4. Przykłady listew

a) listwa z zagiętym końcem stosowana do poziomego kotwienia dachu (1),
b) listwa do kotwienia konstrukcji dachu (1)

23
 Rys. 5. Przykłady wieszaków do mocowania belek drewnianych
a) mocowany do lica (1), b) mocowany w spoinie

Rys. 6. Przykłady wsporników

a) typ nastawiany za pomocą płytki ryflowanej (z podkładką centrującą),
b) typ nastawiany za pomocą wkrętu (z podkładką centrującą),
c) typ nastawiany za pomocą listwy zębatej i nakładki z ukośnym otworem,
d) typ do lekkich obciążeń z wygiętą krzywką

24
 3.7.3. Nadproża
Wykaz właściwości nadproży, na podstawie którego producent deklaruje wła-
ściwości istotne ze względu na zastosowanie, zestawiono według normy [17]
w tablicy 5.
Tablica 5. Zakres deklarowanych właściwości nadproży
Nadproża Nadproża zespolone
prefabry-
Właściwość kowane prefabrykat
nadproże
pojedyncze nadproża
jako całość
lub złożone zespolonego

Nośność + + –
Sposób zniszczenia, jeżeli istotny w zastosowaniu + + –
Ugięcie pod obciążeniem 1/3 nośności nadproża:
+ + –
pionowe oraz poziome – gdy jest wymagane
Absorpcja wody elementów murowych, betonu
+ + +
i zaprawy
Przepuszczalność pary wodnej, jeżeli istotna
+ + +
w zastosowaniu
Masa nadproża i masa na jednostkę jego
+ – –
powierzchni
Odporność na zamrażanie-rozmrażanie, jeżeli
+ + +
istotna w zastosowaniu
Specyfikacje materiałów/powłok + + +
Właściwości cieplne + + +
Odporność ogniowa, jeżeli istotna
+ + +
w zastosowaniu
Typ nadproża + + +
Minimalna długość oparcia + + +
Długość + + +
Szerokość i wysokość + – –
Kształt + + –
Czy wymagane jest tynkowanie nadproży
+ + +
betonowych i murowych?
Czy wymagana jest izolacja przeciwwilgociowa? + + +
Składowe nadproży złożonych, gdy nie są
+ – –
częścią wyrobu, jeżeli wymagane
Masa na jednostkę powierzchni bocznej
– + –
prefabrykowanej części nadproża

25
 Nadproża Nadproża zespolone
prefabry-
Właściwość kowane prefabrykat
nadproże
pojedyncze nadproża
jako całość
lub złożone zespolonego

Szerokość i wysokość części prefabrykowanej – + –

Wymagany rodzaj elementów murowych – + –
Specyfikacja materiałów zastosowanych w części
uzupełniającej nadproża, w tym minimalna
– + –
wytrzymałość na ściskanie elementów murowych
w kierunku równoległym do rozpiętości nadproża
Minimalna wytrzymałość zaprawy – + –
Minimalna klasa betonu – + –
Instrukcja sposobu podparcia nadproża w czasie
jego wbudowania, w tym maksymalna odległość
– + –
między podporami oraz obciążenie, które może
być przyłożone w czasie wykonywania nadproża
Wymiary i kształt prefabrykowanej części
nadproża, w tym położenie, średnica i granica – – +
plastyczności zbrojenia
Nośność charakterystyczna na rozciąganie
prefabrykowanej części nadproża oraz nośność
– – +
na rozciąganie dla stanu granicznego
użytkowalności  jeżeli jest wymagana
Początkowa wytrzymałość charakterystyczna na
ścinanie w płaszczyźnie połączenia muru
– – +
z prefabrykowaną częścią zespolonego nadproża,
wartość ustalona lub z badań

Zgodnie z normą [17] do właściwości deklarowanych przez producenta – w przy-

padku wszystkich rodzajów nadproży  należy określić:
– niezależnie od zastosowania:
• typ nadproża,
• wymiary [mm] i kształt nadproża,
• minimalna długość oparcia [mm],
• długość nadproża/prefabrykatu nadprożowego [mm],
• czy wymagane jest tynkowanie nadproży betonowych i murowych,
• czy wymagana jest izolacja przeciwwilgociowa,
• specyfikacje materiałów/powłok,
• właściwości cieplne,

26
 – w zależności od warunków istotnych w miejscu zastosowania:
• przepuszczalność pary wodnej,
• odporność na zamrażanie-rozmrażanie,
• odporność ogniowa.
Przed przyjęciem wyrobów na budowę należy sprawdzić, czy w deklaracji
producenta znajdują się wszystkie przyjęte w dokumentacji projektowej, wyma-
gane właściwości użytkowe wyrobu i ich wymagane wartości.
3.7.4. Stalowe zbrojenie do spoin wspornych
Siatki zbrojeniowe powinny być wytwarzane zarówno ze stali niskowęglowej,
zabezpieczonej antykorozyjnie, jak i ze stali odpornej na korozję. Z uwagi na wyma-
ganą trwałość materiałów do produkcji zbrojenia spoin wspornych i ich powłok
ochronnych powinny one spełniać wymagania podane w PN-EN 845-3 (tabl. 1) [18].
Zgodnie z [18] występują dwa rodzaje zbrojenia:
– zbrojenie konstrukcyjne: pełniące funkcję nośną w murze (rys. 7 i 8),
– zbrojenie niekonstrukcyjne: eliminujące lub ograniczające występowanie rys
w murze (rys. 9 i 10, również rys. 7 i 8).

Rys. 7. Siatka zgrzewana typu drabinka

a – szerokość, b – rozstaw prętów poprzecznych, c, d – średnice prętów, t – wysokość profilu

Rys. 8. Siatka zgrzewana, typu kratowniczka (oznaczenia jak na rys. 7)

27
 Rys. 9. Siatka pleciona
a, t – jak na rys. 7, c, d – średnica drutu, b, e – odstęp drutów

Rys. 10. Siatka cięto-ciągniona

a, t – jak na rys. 7, f, g – wymiary otworu

Średnica prętów podłużnych w siatkach powinna być nie mniejsza niż 1,25 mm
z tym, że w siatkach pełniących funkcje konstrukcyjne – 3,0 mm.
Producent stalowego zbrojenia do spoin wspornych powinien deklarować
właściwości siatek podane w tablicy 6:
– w przypadku siatek konstrukcyjnych: wszystkie właściwości,
– w przypadku siatek niekonstrukcyjnych: właściwości podane w poz. 1, 4, 5
(w odniesieniu do prętów i taśm) oraz 7.
Tablica 6. Zakres deklarowanych właściwości zbrojenia do spoin wspornych (wg tabl. 5 w [18])
Nr Zbrojenie obliczane
1 Trwałość, specyfikacja materiału/powłoki
2 Klasy ciągliwości prętów podłużnych
3 Nośność na ścinanie połączeń spajanych (jeżeli są stosowane)

28
 Nr Zbrojenie obliczane
4 Ukształtowanie, wymiary i dopuszczalne odchyłki wymiarowe
5 Charakterystyczna granica plastyczności prętów podłużnych
6 Charakterystyczna granica plastyczności prętów poprzecznych (jeżeli są stosowane)
Długość zakładu dla odpowiedniej kombinacji zaprawy i elementów murowych, do
7
których są stosowane

3.8. Transport i składowanie

Transport i składowanie materiałów oraz wyrobów przeznaczonych do wyko-
nania konstrukcji murowych powinny wykluczać możliwość ich uszkodzeń, powo-
dujących nieprzydatność do zamierzonego zastosowania.
Różne materiały należy składować oddzielnie.
Prefabrykowane zbrojenie do spoin wspornych powinno być wyraźnie ozna-
czone i składowane powyżej gruntu, z daleka od błota, olejów lub smarów.
Składniki zapraw, w tym suche mieszanki, dostarczane w workach powinny być
magazynowane oddzielnie w sposób umożliwiający łatwą ich identyfikację.
Suche mieszanki, dodatki i domieszki należy chronić przed zawilgoceniem.
Wyroby dodatkowe do murów powinny być składowane i przechowywane
zgodnie z odpowiednią normą PN-EN, lub KOT /AT oraz zaleceniami producenta.

3.9. Sprzęt, narzędzia, urządzenia

Do wykonywania robót murowych należy stosować narzędzia, sprzęt oraz
urządzenia dopuszczone do stosowania w budownictwie i odpowiadające wyma-
ganiom przepisów BHP oraz zalecane przez producentów materiałów i wyrobów
murowych.
Tradycyjnie do wykonywania robót murowych stosuje się:
– podstawowe narzędzia i sprzęt murarski, takie jak: kielnie murarskie, czerpaki
(szufelkowe, wiaderkowe), młotki murarskie, piony murarskie, poziomnice (zwy-
kłe i wężowe), kątowniki murarskie, sznur murarski, klamry murarskie, przymiary,
taśmy miernicze,
– pomocniczy sprzęt murarski, taki jak: sprzęt do transportu (taczki, japonki),
urządzenia do produkcji zaprawy (betoniarki, mieszadła mechaniczne, wiertarki
z mieszadłami), skrzynie murarskie, przecinaki, pucki, pędzle.
W przypadku wykonywania muru na zaprawie cienkowarstwowej, należy sto-
sować specjalistyczny sprzęt zalecany przez producentów elementów murowych
i producentów zaprawy, taki jak: kielnie do nakładania zaprawy, packi i strugi do
szlifowania elementów murowych, mieszadła mechaniczne do rozrabiania zapra-
wy, młotki gumowe do korygowania ustawienia elementu murowego, narzędzia
i urządzenia do przycinania elementów murowych (piła widiowa, piła taśmowa,

29
prowadnica kątowa), rylce do wykonywania bruzd instalacyjnych, wiertła do
wykonywania otworów i przebić.
Do kontroli dokładności wykonania konstrukcji należy stosować co najmniej:
– przymiar liniowy o długości nie mniejszej niż 5 m,
– poziomnicę dwumetrową/łatę kontrolną,
– klin pomiarowy/szczelinomierz,
– kątownik murarski,
– suwmiarkę,
– niwelator oraz teodolit (do pomiaru usytuowania ścian konstrukcyjnych, po-
ziomu płaszczyzn wsporczych muru).
Ponadto w badaniach kontrolnych stosuje się również narzędzia i sprzęt mu-
rarski, używany do wykonywania robót murarskich.

4. WYKONYWANIE KONSTRUKCJI MUROWYCH

4.1. Zasady wznoszenia murów
4.1.1. Organizacja robót
Podczas wykonywania robót murowych należy przestrzegać obowiązujących
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności według [43] należy:
– zapewnić stateczność ogólną konstrukcji oraz każdej ściany w trakcie jej
wznoszenia,
– roboty murarskie na wysokości układania powyżej 1,0 m wykonywać z po-
mostów roboczych, znajdujących się co najmniej 0,5 m poniżej górnej krawędzi
wznoszonego muru; pomosty robocze powinny wytrzymywać obciążenia techno-
logiczne nie mniejsze niż 2 kN/m2,
– zastosować balustradę od strony ściany w przypadku odsunięcia pomostu od
ściany na odległość większą niż 0,2 m,
– zabezpieczyć balustradami otwory drzwiowe w ścianach zewnętrznych po-
wyżej pierwszej kondygnacji.
Niedozwolone jest przesuwanie rusztowań (pomostów) bez rozbiórki oraz wy-
konywanie robót murarskich z drabin przystawnych.
Roboty murarskie w wykopach należy prowadzić wyłącznie po uprzednim za-
bezpieczeniu ścian wykopu; jeżeli stanowisko pracy do wykonania ściany znaj-
duje się pomiędzy skarpą wykopu a wznoszoną ścianą, szerokość stanowiska
pracy nie powinna być mniejsza niż 0,7 m.
Mury powinny być wznoszone warstwami z zachowaniem prawidłowego wią-
zania (rozdz. 4.2) i wymaganych grubości spoin oraz zgodnie z rysunkami robo-
czymi. Zaleca się wznosić je równomiernie na całej powierzchni budynku.

30
W miejscu połączenia murów wznoszonych niejednocześnie należy stosować za-
zębione strzępia końcowe.
Elementy murowe układane na zaprawie powinny być czyste i wolne od kurzu.
Elementy murowe suche przed wmurowaniem powinny być polewane wodą,
a w przypadku stosowania elementów o małej nasiąkliwości – moczone w wodzie.
W przypadku łączenia elementów murowych za pomocą kleju murarskiego (poliu-
retanowego) powierzchnie elementów, na które nakładany będzie klej, powinny
być oczyszczone z zanieczyszczeń obniżających przyczepność. Należy przestrze-
gać wymagań producentów elementów murowych i zaprawy fabrycznej, o ile takie
wymagania producenci podają.
Do wykonywania murów należy stosować elementy murowe tego samego ro-
dzaju i klasy. Stosowanie różnych rodzajów i klas elementów murowych na jednej
kondygnacji budynku dopuszcza się tylko w przypadku wykonywania oddzielnych
elementów konstrukcyjnych (słupów, ścian), pod warunkiem zapewnienia nośności
połączenia łączonych elementów na ścinanie. Mury nośne w narożach oraz usytu-
owane prostopadle lub ukośnie względem siebie powinny być ze sobą przewiązane
w trakcie murowania. W przypadku ścian nienośnych (działowych) przylegających
do ścian nośnych, zaleca się również ich przewiązanie bądź połączenie za pomocą
odpowiednich łączników umożliwiających ich różne odkształcanie się.
4.1.2. Ochrona murów w czasie ich wykonywania
W celu uniknięcia uszkodzeń nowo wznoszonego muru powinien on być:
– zabezpieczany przed uszkodzeniami mechanicznymi, np. uszkodzeniami kra-
wędzi narożników, cokołów, otworów oraz innych wystających elementów,
– osłonięty przed robotami budowlanymi, które mogą zaplamić powierzchnię li-
cową muru lub zanieczyścić zaprawą w trakcie przyszłych prac tynkarskich,
– chroniony, zarówno przed nadmierną utratą wilgoci spowodowaną wysycha-
niem na skutek działania wiatru i wysokiej temperatury powietrza, jak również
nadmiernym zawilgoceniem w wyniku opadów deszczu,
– zabezpieczony przed wypłukiwaniem zaprawy ze spoin oraz cyklicznym za-
maczaniem i wysychaniem.
Każdego dnia po zakończeniu robót, w celu uzyskania odpowiednich warunków
„dojrzewania”, mur powinien być nakrywany plandeką lub folią, przy zastosowa-
niu podkładek zapewniających przestrzeń wokół niego.
W czasie intensywnego deszczu należy wstrzymać roboty murowe, a wykonany
mur osłonić plandekami lub folią. Ochrona przed działaniem intensywnego desz-
czu jest również konieczna w przypadku muru świeżo wykończonego.
W celu ochrony wykonanej konstrukcji murowej należy jak najszybciej zainsta-
lować parapety, progi, rynny i prowizoryczne rury spustowe, praktycznie zaraz po
wymurowaniu i wykończeniu muru.

31
 Wysokość muru wznoszonego w ciągu jednego dnia powinna być ograniczona
w celu uniknięcia utraty stateczności muru i przeciążenia świeżej zaprawy.
Szybkość wznoszenia murów jednej kondygnacji należy określać na podsta-
wie przyrostu wytrzymałości zapraw. Przy średniej temperaturze powietrza +10C
dla zapraw zwykłych obciążenie muru kolejną kondygnacją może nastąpić:
– przy stosowaniu zaprawy cementowo-wapiennej ≥ M2: po 5 dniach przy
wysokości muru h < 3,5 m,
– przy stosowaniu zaprawy cementowej ≥ M4: po 3 dniach przy wysokości
muru h < 3,5 m.
W przypadku murów łączonych klejem murarskim (poliuretanowym) mur można
obciążać następnego dnia (po 24 h).
Warunki wykonania konstrukcji murowych w okresie obniżonej temperatury
powinny zapewniać wiązanie i twardnienie zaprawy, zgodne z wymaganiami [38].

4.2. Wiązanie elementów w murze

Elementy murowe w murach niezbrojonych konstrukcyjnych powinny zacho-
dzić na siebie w poszczególnych warstwach w taki sposób, aby ściana zachowy-
wała się jak jeden element konstrukcyjny. Elementy murowe o wysokości mniej-
szej lub równej 250 mm powinny zachodzić na siebie na długości co najmniej 0,4
wysokości elementu murowego lub 40 mm, przy czym należy przyjąć wartość
większą (rys. 11). W przypadku elementów o wysokości większej niż 250 mm,
zakład powinien być większy od 0,2 wysokości elementu lub 100 mm, przy czym
należy przyjąć wartość większą.
W warstwach elewacyjnych ścian szczelinowych dopuszcza się mniejsze za-
kłady z jednoczesnym zmniejszeniem odległości (poziomej i pionowej) między
przerwami dylatacyjnymi tej warstwy.
W celu osiągnięcia odpowiedniego zakładu powinny być stosowane elementy
uzupełniające lub przycinane. Chcąc uniknąć znacznej liczby przycinanych ele-
mentów murowych zaleca się, aby długości ścian i rozmiary otworów oraz pila-
strów były zgodne z krotnością wymiarów zastosowanych elementów murowych.

Rys. 11. Zakład elementów murowych w murze (1)

hu  wysokość elementu murowego
gdy hu  250 mm, zakład ≥ 0,4 hu lub 40 mm − decyduje wartość większa;
gdy hu > 250 mm, zakład ≥ 0,2 hu lub 100 mm − decyduje wartość większa

32
 Układ elementów murowych w murze może być różny. Stosowane są wiązania
pospolite (blokowe lub kowadełkowe), krzyżykowe (weneckie), polskie (wendyj-
skie lub gotyckie), holenderskie, wielorzędowe (amerykańskie), których opisy
można znaleźć w popularnej literaturze technicznej, np. [42].
We współczesnym budownictwie z reguły stosowane są mury o grubości rów-
nej szerokości elementów murowych, układanych w wiązaniu pospolitym, iden-
tycznym w kolejnych warstwach z przesunięciem położenia elementów.
W murach z elementów z kamienia naturalnego, gdy elementy murowe nie się-
gają na całą grubość muru i mają długość równą 0,60,7 grubości muru, ich prze-
wiązanie powinno być wykonane w rozstawie nie większym niż 1 m, zarówno
w poziomie, jak i w pionie. Tego typu elementy murowe (elementy przewiązujące)
powinny mieć wysokość nie mniejszą niż 0,3 ich długości.
Murowanie na suchy styk w spoinach pionowych ścian konstrukcyjnych jest
możliwe jedynie w przypadku elementów murowych o odpowiednim kształcie, tj.
wyposażonych w pióro (wypust) i wpust. W warstwach elewacyjnych ścian szcze-
linowych z pustką powietrzną dopuszcza się murowanie z niewypełnionymi spo-
inami pionowymi elementów murowych o płaskich powierzchniach bocznych
z tym, że szerokość powstałej szczeliny nie powinna być większa niż 3 mm.

4.3. Metody murowania

Rozróżnia się następujące metody murowania:
– z uwagi na grubość spoin wspornych:
• na zwykłe spoiny,
• na cienkie spoiny,
• na spoiny pasmowe,
• na spoiny klejone,
– z uwagi na rodzaj złącza pionowego pomiędzy elementami murowymi:
• łączenie zwykłe, z rozprowadzeniem zaprawy na powierzchniach bocznych
łączonych elementów,
• łączenie na pióro i wpust (na suchy styk), które polega na dostawieniu do
siebie pustaków (bloczków) w taki sposób, by pióra jednego elementu we-
szły we wpusty drugiego elementu,
• łączenie poprzez zalanie zaprawą przestrzeni (kieszeni) utworzonej na styku
wyrobów ze specjalnie ukształtowanymi powierzchniami bocznymi.
Murowanie na zwykłe spoiny może być realizowane następującymi sposobami:
– murowanie tradycyjne – po rozścieleniu zaprawy na murze murarz nakłada
zaprawę na boczne powierzchnie każdego układanego elementu murowego i kła-
dzie go bezpośrednio przy już ułożonym; spoiny pionowe mogą być puste lub wy-
pełnione; zaprawa może być nanoszona na całe powierzchnie boczne lub tylko
częściowo;

33
 – murowanie na wycisk – po rozścieleniu zaprawy murarz układa element mu-
rowy w odległości około 60 mm od poprzednio ułożonego i dociska go szybkim
ruchem, podczas którego następuje zgarnięcie części zaprawy, która wypełnia
szczelinę pionową między elementami;
– murowanie na docisk – stosowane w przypadku zapraw mało plastycznych
(np. zaprawy cementowej lub zaprawy z grubym piaskiem); po rozścieleniu zapra-
wy murarz zgarnia końcem (lub bokiem) kielni niewielką jej ilość i przyciska za-
prawę do ścianki uprzednio ułożonego elementu murowego, a równocześnie drugą
ręką chwyta element, który ma być ułożony, przesuwa go po rozścielonej zaprawie
i silnie dociska do uprzednio ułożonego,
Murowanie na cienkie spoiny polega na rozścieleniu zaprawy za pomocą spe-
cjalnej kielni lub wałka do nakładania zaprawy cienkowarstwowej o odpowiedniej
szerokości, dostosowanej do grubości muru, a następnie ułożeniu na niej kolejnej
warstwy elementów. Innym sposobem (zamiast rozściełania zaprawy) jest zama-
czanie powierzchni wspornej elementów murowych w zaprawie przed ułożeniem
ich w murze.
Murowanie na spoiny pasmowe polega na rozścieleniu zaprawy za pomocą spe-
cjalnej skrzynki umożliwiającej ułożenie zaprawy w dwóch pasach o odpowiedniej
szerokości i grubości.
Murowanie na spoiny klejone polega na nakładaniu kleju murarskiego (poliure-
tanowego) bezpośrednio z tuby za pomocą pistoletu na kolejne warstwy muru.
Liczba pasm kleju i ich szerokość określone są w ocenach technicznych lub apro-
batach technicznych oraz wytycznych producenta. Z reguły nakładane są dwa pa-
sma kleju o szerokości od 20 mm do 60 mm, w odległości od lica muru wynoszącej
1/3 szerokości elementu murowego lub 50 mm. W przypadku wykonywania ścian
wewnętrznych (działowych) o grubości nie większej niż 130 mm, klej może być
układany centralnie wzdłuż osi muru, jednym pasmem o szerokości jak wyżej.

4.4. Spoinowanie muru

Spoinowaniu powinny być poddane mury nieprzeznaczone do tynkowania.
Spoinowanie muru polega na nadaniu spoinie kształtu zapewniającego odpro-
wadzanie wody opadowej poza obręb spoiny (rys. 12).
Spoinowanie muru może być wykonywane równocześnie z jego wznoszeniem
lub po wykonaniu muru.
Przy spoinowaniu podczas murowania zaprawa powinna być nanoszona na całą
powierzchnię wsporną elementów murowych. Płaszczyzny zewnętrzne spoin nale-
ży kształtować i wygładzać przed związaniem zaprawy, posługując się kielnią lub
innym narzędziem, np. listwą spoinową.

34
 Rys. 12. Przykłady prawidłowego i nieprawidłowego wykonania spoin w murach licowych [40]
a) spoinowanie nieprawidłowe, b) spoinowanie prawidłowe (zalecane)
1 – element murowy, 2 – zaprawa w spoinie, 3 – spoinowanie

Przy spoinowaniu po wykonaniu muru spoiny muru należy wykonywać jako

niepełne. W celu uniknięcia kłopotliwego usuwania zaprawy ze spoin, należy
korzystać z listew lub sznura o wysokości równej grubości spoiny i szerokości
odpowiadającej wymaganej głębokości wnęki. Zaprawę nanosi się między listew-
kami na całą powierzchnię muru i następnie układa się kolejną warstwę elemen-
tów murowych. Po związaniu i częściowym stwardnieniu zaprawy listwy (sznur)
wyjmuje się delikatnie, a resztki zaprawy w spoinie usuwa.
Wymiary listew powinny odpowiadać, po ich usunięciu, wielkości wnęki o głę-
bokości co najmniej 15 mm, ale nie więcej niż na 15% grubości ściany, mierząc od
jej lica.
Do spoinowania po wykonaniu muru można przystąpić nie wcześniej niż po 7
dniach od zakończenia murowania. Spoinowanie należy wykonywać, poczynając
od góry ściany.
Jeżeli zachodzi taka potrzeba, przed rozpoczęciem spoinowania powierzchnia
spoiny powinna być namoczona w celu zapewnienia przyczepności zaprawy użytej
do spoinowania do zaprawy murarskiej, znajdującej się w spoinie.
Zabrudzenie powierzchni elementów murowych zaprawą należy usuwać bez-
pośrednio po jego powstaniu, zanim stwardnieje, najlepiej przez szczotkowanie.

35
Sposób czyszczenia plam powinien być wskazany przez producenta elementów
murowych i zależeć od rodzaju plam lub wykwitów, które mogą wystąpić.
Po wyschnięciu zaprawy lub wykonaniu spoinowania całej ściany, powierz-
chnię muru należy oczyścić na sucho ze wszystkich luźnych cząstek zaprawy za
pomocą miękkiej szczotki lub pędzla.
Ewentualne środki do impregnacji muru można stosować nie wcześniej niż po
jednym miesiącu od jego wykonania.
Mury przeznaczone do tynkowania należy wykonywać ze spoinami niepełnymi.
O ile nie przyjęto inaczej w specyfikacji projektowej, pozostawiana w trakcie wy-
konywania muru, niewypełniona część spoiny nie powinna być głębsza niż 5 mm.
Wypełnienie jej zaprawą w trakcie nakładania na mur pierwszej, podkładowej war-
stwy tynku, stanowi dodatkowe, mechaniczne zamocowanie tynku do muru.

4.5. Ściany jednowarstwowe

O jakości wykonania muru, szczególnie ze spoinami klejowymi, decyduje do-
kładność wykonania pierwszej warstwy muru. Z tego też względu należy zwrócić
uwagę na konieczność wykonania niwelacji poziomej powierzchni ławy fundamen-
towej lub stropu, na których rozpoczyna się murowanie. Różnica wysokości podło-
ża na całej długości wykonanego muru nie powinna przekraczać 50 mm.
Pierwszą warstwę elementów murowych układa się na rozprowadzonym paśmie
zaprawy o szerokości równej grubości muru. Jeżeli wznoszona jest ściana funda-
mentowa lub ściana na ławie fundamentowej, pasmo zaprawy układa się na pozio-
mej izolacji wodochronnej.
Murowanie rozpoczyna się od narożników obiektu. Po ustawieniu skrajnych
elementów murowych sprawdza się ich poziom i koryguje przy użyciu gumowego
młotka. Sprawdzeniu podlega także wzajemne wypoziomowanie elementów we
wszystkich narożach. Następnie między narożami rozciąga się sznur murarski
i układa kolejne elementy w warstwie, wykonując ją w całości. Zaprawę murarską
nakłada się równomiernie na całą górną powierzchnię już wykonanej warstwy
muru.
W przypadku wznoszenia murów na cienkie spoiny oraz na spoiny klejowe,
pierwszą warstwę elementów murowych układa się na warstwie zaprawy cemen-
towo-wapiennej. Do układania kolejnej warstwy muru można przystąpić po zwią-
zaniu zaprawy, tj. po ok. 23 godzinach.
Przy wznoszeniu murów wykonywanych z elementów licowych, przed rozpo-
częciem robót murarskich należy ustalić i zaznaczyć na pionowych łatach, wyzna-
czających krawędzie elewacji, tzw. średnie wysokości warstw, równe sumie wyso-
kości cegły i spoiny poziomej. Ponadto przed przystąpieniem do właściwego mu-
rowania zaleca się ułożyć „na sucho" pierwszą warstwę cegieł w celu właściwego
rozmierzenia szerokości spoin pionowych. W czasie murowania zaleca się miesza-

36
nie cegieł z kilku palet, aby zniwelować możliwe niewielkie różnice kolorystyczne
między partiami cegieł.
Przy wykonywaniu muru z elementów z gładkimi powierzchniami czołowymi,
spoiny pionowe powinny być zawsze wykonywane jako wypełnione zaprawą (rów-
nież gdy tylko jeden z łączonych elementów ma gładką powierzchnię czołową).
W przypadku elementów łączonych na pióro i wpust spoin pionowych nie wy-
pełnia się zaprawą. Elementy łączone tym sposobem wbudowuje się poprzez wsu-
nięcie od góry, aby uniknąć „marszczenia” zaprawy i jej dostawania się w spoinę
pionową. Maksymalna szerokość spoin pionowych nie powinna przekraczać 3 mm.
W zależności od temperatury otoczenia zaleca się silniejsze lub słabsze zwilża-
nie wodą elementów murowych.
W przypadku ścian wykonanych z elementów murowych o małej wytrzymało-
ści na ściskanie, z otworami zaleca się − w celu przeciwdziałania ewentualnemu
powstawaniu zarysowań − szczególnie w okolicach naroży otworów, stosowanie
zbrojenia w 2 lub 3 kolejnych spoinach wspornych nad i pod otworem. Przy du-
żych otworach, np. o szerokości powyżej 2,5 m, można stosować zróżnicowaną
długość zbrojenia (rys. 13a), a przy mniejszych należy zbroić cały pas podokienny
(rys. 13 b).

Rys. 13. Zbrojenie ścian wokół otworów

a) otwory o małej szerokości, b) otwory o dużej szerokości (powyżej 2,5 m)

4.6. Ściany szczelinowe

Ściany szczelinowe należy wykonywać z rusztowań zewnętrznych.
Obie warstwy muru powinny być wznoszone pasami o wysokości równej pio-
nowej odległości pomiędzy kotwami, przy czym różnica poziomów wykonania
warstw nie powinna przekraczać 0,5 m. Jako pierwsza powinna być wznoszona
warstwa wewnętrzna ściany (konstrukcyjna), układana na zaprawie w sposób ana-
logiczny do ściany jednowarstwowej.

37
 Pierwszą warstwę zewnętrzną ściany należy ułożyć na izolacji wodochronnej
zawiniętej na warstwie wewnętrznej ściany na wysokość co najmniej 150 mm,
zostawiając co 1 m otwory wentylacyjne łączące szczelinę wentylacyjną z powie-
trzem atmosferycznym (rys. 14).

Rys. 14. Oparcie warstwy zewnętrznej ściany szczelinowej na ścianie piwnic

1 – otwór wentylacyjny, 2 – podkład z zaprawy cementowej, 3 – izolacja wodochronna,
4 – kotwa z krążkiem dociskowym, 5 – warstwa elewacyjna, 6 – szczelina powietrzna,
7 – warstwa izolacyjna, 8 – warstwa wewnętrzna (konstrukcyjna), 9 – fundament

Zalecanym rozwiązaniem jest instalowanie w otworach wentylacyjnych pu-

szek, chroniących przed dostawaniem się wody atmosferycznej do wnętrza ścia-
ny, jak również przed owadami i drobnymi gryzoniami. Puszki te powinny być
umieszczane na wysokości cokołu oraz pod okapem w rozstawie co około 1 m.
W budynkach wyższych niż 2 kondygnacje, w celu zapewnienia sprawnego obie-
gu powietrza na całej wysokości szczeliny, zaleca się instalowanie dodatkowego
rzędu puszek w połowie wysokości ściany.
Pierwszy rząd kotew powinien być umieszczony możliwie blisko izolacji po-
ziomej (rys. 14). Kolejne kotwy należy rozmieszczać w warstwach zaprawy od-
dalonych od siebie w pionie o nie więcej niż 0,5 m. Wzdłuż wszystkich krawędzi
swobodnych warstwy zewnętrznej (wokół otworów, przy narożu budynku, wzdłuż
przerw dylatacyjnych, wzdłuż krawędzi górnej warstwy zewnętrznej) należy prze-
widzieć kotwy dodatkowe w liczbie nie mniejszej niż 3 sztuki na 1 m.b. krawędzi
warstwy.
Przy wykonywaniu warstwy zewnętrznej ściany należy zwrócić uwagę na za-
pewnienie ciągłości szczeliny wentylacyjnej na całej jej wysokości. W tym celu
przy wznoszeniu muru należy stosować listwy robocze, zasłaniające pustkę po-
wietrzną przed zaprawą spadającą w czasie murowania. Konieczne jest również
staranne oczyszczanie kotew i lica muru ze spadającej zaprawy.

38
 Kolejne fazy wykonania muru szczelinowego z pustką powietrzną przy trady-
cyjnym murowaniu to:
 wymurowanie fragmentu warstwy wewnętrznej muru z mocowaniem kotew
w spoinach podczas jego wznoszenia,
 nałożenie na wystające kotwy warstwy izolacji termicznej i dokładne jej doci-
śnięcie do warstwy wewnętrznej muru,
 ustabilizowanie warstwy izolacyjnej za pomocą krążków dociskowych umiesz-
czanych na kotwach, a gdy krążki te nie mają „kapinosów”, nałożenie dodatkowych
krążków kapinosowych,
 wymurowanie zewnętrznej warstwy muru z pozostawieniem pustki pomiędzy
warstwą izolacji termicznej a wznoszoną warstwą.
Prawidłowo osadzony krążek dociskowy powinien trwale docisnąć warstwę
termoizolacyjną do warstwy konstrukcyjnej muru i uniemożliwiać spływanie po
kotwie na warstwę izolacji, ewentualnie pojawiających się tam kropli wody.
Innym, bardziej ekonomicznym sposobem murowania ściany szczelinowej jest
jej wykonywanie w dwóch etapach. Pierwszy to wykonanie wewnętrznej ściany
konstrukcyjnej na całej wysokości budynku wraz z wykonaniem dachu i jego po-
krycia. Drugi etap to założenie kotew poprzez ich wbicie lub wkręcenie (za pomo-
cą kołków rozporowych) w wykonaną już warstwę wewnętrzną ściany, a następnie
nałożenie warstwy izolacyjnej oraz jej zamocowanie za pomocą krążków docisko-
wych i wykonanie warstwy zewnętrznej. Uzyskuje się w ten sposób zdecydowanie
korzystniejsze warunki do bezpieczniejszego wykonania warstwy elewacyjnej
ściany, bez zabrudzeń i uszkodzeń, możliwych w przypadku sukcesywnego jej wy-
konywania w tradycyjny sposób.
Przy wykonywaniu warstwy elewacyjnej z klinkieru lub kolorowych elementów
murowych zaleca się mieszanie materiału z różnych palet w celu uzyskania jedno-
litej barwy i faktury elewacji.
W przypadku stosowania izolacji termicznej w postaci materiałów wtryskiwa-
nych lub wdmuchiwanych, sposób wykonania muru powinien być podany i zreali-
zowany zgodnie z wymaganiami specyfikacji projektowej.
Przy wykonywaniu murów szczelinowych bez pustki powietrznej kolejne etapy
stawiania muru są analogiczne do wykonania muru z pustką powietrzną.
Do wykonania poziomej dylatacji warstwy zewnętrznej ściany należy stosować
dodatkowe podpory tej warstwy w postaci stalowych wsporników (rys. 7), moco-
wanych do warstwy wewnętrznej ściany. Przykładowy sposób realizacji poziomej
dylatacji warstwy elewacyjnej ściany z cegły ceramicznej pokazuje rysunek 15.
Rozstaw wsporników odpowiada długości elementu murowego.
Wszystkie przerwy dylatacyjne pionowe i poziome należy wypełniać kitem
trwale plastycznym w celu zabezpieczenia przed przenikaniem wody opadowej

39
w głąb ściany. Właściwy sposób wykonania szczeliny dylatacyjnej poziomej
i pionowej w warstwie licowej muru pokazano na rysunku 16.

Rys. 15. Dylatacja pozioma warstwy elewacyjnej

Rys. 16. Szczeliny dylatacyjne

a) pozioma, b) pionowa
1, 2 – linia muru po odkształceniu spowodowanym skurczem lub rozszerzeniem, 3 – pianka
rozprężna, 4 – zagruntowane podłoże, 5 – kit trwale plastyczny, 6 – wspornik

Nie zaleca się wykonywania dylatacji poziomej warstwy zewnętrznej ściany

szczelinowej poprzez jej pośrednie opieranie na wspornikach żelbetowych (prefa-
brykowanych bądź monolitycznie połączonych z wieńcem stropowym), ponieważ

40
powoduje to powstanie mostka termicznego obniżającego izolacyjność cieplną
ściany, a także istotne utrudnienia w uzyskaniu właściwej szerokości szczeliny dy-
latacyjnej z uwagi na brak pionowej regulacji wspornika.
Naroża otworów zaleca się zabezpieczać przed zarysowaniem jak w ścianach
jednowarstwowych.

4.7. Ściany (mury) skrępowane

Ściany murowe skrępowane, za które uznaje się ściany z pionowymi i pozio-
mymi elementami krępującymi, stosowane są w Polsce od dawna, szczególnie
w budynkach podlegających wpływom wstrząsów górniczych [39]. Elementy krę-
pujące wykonywane są z żelbetu lub muru zbrojonego w sposób zapewniający
współpracę przy przenoszeniu oddziaływań. Współpracę taką zapewnia się przez
pozostawienie w murze strzępi (rys. 17), które wypełniane są betonem lub przez
zastosowanie w spoinach wspornych ścian zbrojenia, wpuszczonego w rdzeń beto-
nowy. Elementy krępujące powinny mieć przekrój poprzeczny nie mniejszy niż
0,02 m2, z najmniejszym wymiarem w płaszczyźnie ściany, ale nie mniejszym niż
150 mm, oraz mieć zbrojenie podłużne o przekroju minimalnym równym 0,8%
przekroju poprzecznego elementu krępującego. Średnica strzemion powinna być
nie mniejsza niż 6 mm, a rozstaw nie większy niż 300 mm.
Elementy krępujące powinny zostać wykonane na poziomie każdej kondygna-
cji, w każdym odcinku pomiędzy ścianami i na obydwu bokach każdego otworu
o powierzchni większej niż 1,5 m2. Dodatkowe elementy krępujące powinny być
wykonywane w ścianach o rozpiętości, zarówno w pionie, jak i poziomie, większej
niż 4,0 m.

Rys. 17. Sposoby połączenia żelbetu i muru przez: a) strzępia, b) zbrojenie

41
4.8. Ściany (mury) zbrojone
Ściany (mury) wykonywane na zaprawach zwykłych, a w przypadku ścian
z autoklawizowanego betonu komórkowego również na zaprawach do cienkich
spoin, mogą być zbrojone prętami lub siatkami umieszczonymi w zaprawie murar-
skiej lub betonie.
Średnica prętów zbrojenia nie powinna być mniejsza niż 5 mm. Maksymalny
wymiar zbrojenia powinien być taki, aby zapewnione było jego osadzenie w zapra-
wie lub betonie.
Strzemiona powinny mieć średnicę nie mniejszą niż 4 mm lub 1/4 maksymal-
nego przekroju prętów podłużnych – za miarodajną przyjmuje się wartość większą.
Minimalna grubość otulenia zaprawą, liczona od lica muru, powinna wynosić
15 mm, a grubość otulenia nad i pod zbrojeniem w spoinach wspornych – dla za-
praw zwykłych i lekkich – tak ustalona, aby grubość spoiny była większa o co
najmniej 5 mm od średnicy pręta zbrojeniowego (rys. 18).

Rys. 18. Otulina stali zbrojeniowej w spoinach wspornych

*
dla zapraw zwykłych i lekkich

Zakotwienie zbrojenia uzyskuje się przez zakotwienie proste, haki półokrągłe,

haki proste lub pętle, a także inne zakotwienia mechaniczne sprawdzone doświad-
czalnie.
Zakotwienia prostego lub haków prostych nie stosuje się do zakotwienia prętów
gładkich o średnicy większej niż 8 mm. Haki półokrągłe i proste oraz pętle nie
mogą być stosowane do zakotwienia zbrojenia ściskanego.

4.9. Ściany działowe

Ściany działowe, które z reguły wznoszone są po wykonaniu ścian konstrukcyj-
nych i stropów, powinny być połączone z przyległymi do nich prostopadłymi ścia-
nami nośnymi.
Do połączenia ścian stosuje się zazwyczaj kotwy ze stali nierdzewnej:
– wmurowywane jednym końcem w uprzednio wykonaną ścianę nośną w przy-
padku wcześniejszego wyznaczenia miejsca połączenia ścian; w trakcie murowania
ścianki działowej drugi koniec kotwy układa się w zaprawie spoiny murowanej

42
ścianki działowej – rozwiązanie to wymaga zastosowania elementów murowych
w obu łączonych ścianach o tej samej wysokości – o kształcie litery L, gdzie jedno
ramię mocowane jest do jednej ściany, drugie do drugiej (stosowane zazwyczaj
w przypadku różnej wysokości elementów murowych w łączonych ścianach); ko-
twy zakłada się w co drugiej lub co trzeciej spoinie, mocując je, w zależności od
rodzaju elementów murowych, za pomocą gwoździ bądź kołków rozporowych.
Wykonywanie ściany działowej rozpoczyna się od wyznaczenia linii jej prze-
biegu na stropie, suficie i przylegających ścianach. W celu uniknięcia powstania
zarysowań w dolnej części ściany w czasie użytkowania konstrukcji zaleca się
ułożyć na stropie pod tą ścianą warstwę folii lub papy − przed naniesieniem zapra-
wy pod pierwszą warstwę elementów. Elementy pierwszej warstwy należy bardzo
dokładnie wypoziomować. Dodatkowo zaleca się stosowanie zbrojenia konstruk-
cyjnego w pierwszych 2 lub 3 spoinach wspornych.
Ścian działowych nie należy murować na styk ze stropem. Należy pozostawić
szczelinę o szerokości ok. 10 mm do 30 mm  w zależności od rozpiętości stropu 
którą następnie wypełnia się pianką montażową lub innym elastycznym materia-
łem. Przy stropach dużej rozpiętości stosuje się dodatkowo łączniki stabilizujące
górną krawędź ściany.

4.10. Nadproża
W zależności od rozwiązania materiałowego i sposobu wykonania na budowie
rozróżnia się nadproża:
– murowe, składające się z muru i zbrojenia w strefie rozciąganej,
– monolityczne, wykonywane bezpośrednio w miejscu wbudowania przy zasto-
sowaniu kształtek murowych lub bez ich użycia,
– prefabrykowane, w postaci gotowych belek nadprożowych, z korytkowymi
kształtkami murowymi lub bez takich kształtek,
– złożone, składające się z dwóch lub więcej prefabrykowanych elementów
nadprożowych, z których każdy ma strefę ściskaną i rozciąganą (rys. 19),
– zespolone, posiadające prefabrykowaną, zbrojoną część nadproża oraz część
uzupełniającą, wymurowaną nad nią na budowie (rys. 20).
Wszystkie prace związane z wbudowaniem i wykonaniem nadproży prefabry-
kowanych powinny być prowadzone zgodnie z zaleceniami producenta. Zakres
stosowania nadproży powinien być podany w deklaracji właściwości użytkowych
nadproży, a sposób ich montażu  w instrukcji załączonej do tej deklaracji.
Minimalne oparcie nadproża nad otworem nie powinno być mniejsze niż 100 mm.
Oparcie może być zredukowane do 50 mm, gdy zbrojenie nośne nadproża umiesz-
czone jest na długości co najmniej 200 mm w betonie układanym w miejscu wbu-
dowania. W przypadku ścian szczelinowych oparcie nadproża powinno sięgać co
najmniej na 50 mm poza skrajny element, zamykający szczelinę wewnętrzną.

43
 Rys. 19. Nadproże złożone
a) prefabrykat nadprożowy, b) przekrój nadproża

Rys. 20. Nadproże zespolone

a) prefabrykat nadproża zespolonego, b) przekrój nadproża

Przed wbudowaniem nadproża powinny zostać sprawdzone, czy nie występują

uszkodzenia wymagające podjęcia odpowiednich środków zaradczych, zgodnie
z zaleceniami producenta.
Nadproża powinny być oparte na zaprawie i wypoziomowane, zarówno na swo-
jej długości, jak i szerokości.
Nadproża murowe, wykonywane na budowie przy zastosowaniu kształtek mu-
rowych, oraz nadproża zespolone powinny być odpowiednio podpierane montażo-
wo. Podpory montażowe nie powinny być usunięte do czasu, aż nadproże osiągnie
projektowaną wytrzymałość.

44
 W nadprożu złożonym wszystkie spoiny pomiędzy elementami składowymi
powinny zostać wypełnione zaprawą.
W strefie przekroju nadproża złożonego i zespolonego nie należy wykonywać
żadnych bruzd lub otworów.

4.11. Przewody wentylacyjne, dymowe i spalinowe

Do wznoszenia murów z przewodami kominowymi można stosować cegły ce-
ramiczne pełne lub o powierzchni drążeń nie większej niż 10%, bloczki z betonu
zwykłego oraz specjalne kształtki (pustaki) kominowe ceramiczne, kamionkowe
lub betonowe.
Wymagania dotyczące zasad wykonywania przewodów wentylacyjnych, dymo-
wych i spalinowych z cegieł ceramicznych pełnych określone są w PN-89/B-10425
[35]. Przewody dymowe i spalinowe wykonywane z zastosowaniem specjalnych
elementów ceramicznych powinny odpowiadać wymaganiom PN-EN 1457 [24],
[25]. W murach z elementów ceramicznych przewody wentylacyjne mogą być wy-
konywane z pustaków ceramicznych odpowiadających normie PN-B-12014 [36].
Zastosowanie ceramicznych kształtek kominowych w istotny sposób ogranicza
możliwość kształtowania przebiegu przewodu. Sposób wykonania takich przewo-
dów powinien być podany w instrukcji załączonej do deklaracji właściwości użyt-
kowych elementów, dopuszczającej kształtki kominowe na rynek.
Zapewnienie szczelności przewodów kominowych wymaga przestrzegania na-
stępujących zasad:
– elementy ceramiczne użyte do murowania powinny posiadać klasę nie mniej-
szą niż 15,
– jeżeli projekt tego wymaga, należy stosować zaprawy żaro- lub kwasoodporne,
– elementy murowe należy układać na pełne spoiny,
– spoiny pionowe każdej z warstw powinny być przewiązane,
– na powierzchniach wewnętrznych przewodów powinno być jak najmniej spoin
pionowych,
– cegły w przegrodach międzykanałowych należy wmurowywać przynajmniej
jednym końcem w prostopadle do nich położone ścianki zewnętrzne,
– cegły przycięte należy układać do wnętrza kanału powierzchniami nieprzyci-
nanymi,
– mury powinny być murowane w wiązaniu pospolitym,
– grubość ścianek wewnętrznych w przewodach dymowych i spalinowych po-
winna być nie mniejsza niż 1/2 cegły, tj. 120 mm lub 115 mm,
– grubość ścianek zewnętrznych przewodu od strony pomieszczenia ogrzewa-
nego powinna być nie mniejsza niż 1/2 cegły, a od strony powietrza zewnętrznego
(np. w ścianie szczytowej lub od strony nieogrzewanej klatki schodowej) nie mniej
niż 1 cegła,

45
 – w przewodach wentylacyjnych minimalna grubość przegród wynosi 1/4 cegły,
– przewody z pustaków kominowych dymowych muruje się w taki sposób, aby
spoiny poziome poszczególnych przewodów były przesunięte względem siebie
o 1/2 wysokość pustaka; przestrzeń pomiędzy pustakami dymowymi należy wy-
pełniać zaprawą cementowo-glinianą lub specjalną zaprawą, jeżeli jest to wymaga-
ne w instrukcji stosowania danych pustaków,
– w przypadku przewodów spalinowych, wykonywanych przy użyciu kształtek
ceramicznych, powszechną zasadą powinno być używanie wewnętrznych wkładek
kwasoodpornych,
– w celu zachowania gładkości przewodów z cegieł powinny być one budowane
z pomocą szablonu,
– należy ograniczyć do niezbędnego minimum stosowanie cegieł ułamkowych.
Projekt powinien zawierać szczegółowe rysunki w przekroju pionowym i po-
ziomym, obrazujące położenie trzonów kominowych, kanałów, wlotów, załamań,
obróbki blacharskiej komina oraz jego zakończenia itp.

4.12. Odchyłki wymiarów

Przed przystąpieniem do robót na budowie należy  zgodnie z przyjętą osnową
geodezyjną  ustalić punkty pomiarowe, stanowiące przestrzenny układ odniesie-
nia w celu określenia usytuowania elementów konstrukcji obiektu. Punkty te po-
winny być zabezpieczone przed uszkodzeniem lub zniszczeniem.
Wymiary i usytuowanie elementów konstrukcji należy kontrolować sukcesyw-
nie w trakcie prowadzenia robót.
Odchyłki wymiarów od założonego kształtu wykonywanej konstrukcji murowej
i jej usytuowania nie powinny przekraczać wartości podanych w specyfikacji pro-
jektowej oraz  jeżeli w projekcie nie podano inaczej  wartości podanych w ta-
blicy 7, uwzględniającej wymagania eurokodu [29].
Tablica 7. Dopuszczalne odchyłki elementów konstrukcji murowych

Odchyłka od pionu

Na każdej kondygnacji  20 mm
Na wysokości budynku o trzech lub większej  50 mm
liczbie kondygnacji
Przesunięcie w pionie między sąsiednimi  20 mm
kondygnacjami

Odchyłka od poziomua

Na każdym metrze  10 mm
Na 10 metrach i całego budynku  50 mm

46
 Odchylenie powierzchni muru od płaszczyzny

Na dwóch metrach  10 mm

Grubość ściany

 5 mm lub  5% grubości warstwy,

b
Warstwy ściany
miarodajna jest wartość większa
Całej ściany szczelinowej lub muru  10 mm
a
Odchyłka od poziomu jest mierzona względem linii poziomej przeprowadzonej przez dwa
dowolne punkty.
b
Wyłączając warstwy o grubości lub długości jednego elementu murowego, gdzie tolerancje
wymiarowe elementów murowych odpowiadają tolerancji grubości warstwy.

Pierwsza warstwa elementów murowych, o ile nie przyjęto inaczej w specyfi-

kacji projektowej, nie powinna wystawać poza krawędź stropu ani fundamentu na
więcej niż 15 mm.
Odchylenia poziome ścian wzdłuż wysokości budynku mogą przyjmować war-
tości zarówno dodatnie, jak i ujemne w stosunku do układu odniesienia. W przy-
padku stwierdzenia odchyleń o charakterze systematycznym należy podjąć działa-
nia korygujące.
Dopuszczalne odchyłki wymiarów otworów w świetle ościeżnic wynoszą:
– przy wymiarach otworów do 1,0 m:
• szerokość: + 6 mm, – 3 mm,
• wysokość: + 15 mm, – 10 mm,
– przy wymiarach otworów powyżej 1,0 m:
• szerokość: + 10 mm, – 5 mm,
• wysokość: + 15 mm, – 10 mm.
Grubość spoin w murach zbrojonych
Minimalna grubość otulenia zbrojenia do spoin wspornych zaprawą, liczona od
lica muru, nie powinna być mniejsza niż 15 mm. Grubość spoiny wspornej,
w której umieszczone jest zbrojenie, powinna być większa co najmniej o 5 mm od
średnicy pręta zbrojeniowego. W przypadku zastosowania rowków na jednej lub
obydwu płaszczyznach wspornych elementu murowego, minimalna grubość za-
prawy wokół zbrojenia układanego w rowku nie powinna być mniejsza niż 3 mm.
W murach wykonywanych na cienkie spoiny należy stosować zabezpieczone
antykorozyjnie specjalnie do tego celu przeznaczone płaskie zbrojenie typu kra-
towniczka [41], pozwalające na uzyskanie spoiny wsporczej o grubości nieprzekra-
czającej 3 mm.

47
Bruzdy i wnęki
Maksymalna głębokość bruzd i wnęk nieujętych w projekcie konstrukcyjnym
budynku (pomijane w obliczeniach), liczona jako odległość spodu bruzdy lub wnęki
od płaszczyzny zewnętrznej muru, nie powinna przekraczać 30 mm.
Dopuszczalne wymiary bruzd pionowych w zależności od grubości ściany,
w której są wykonywane, podano w tablicy 8, a bruzd poziomych i ukośnych 
w tablicy 9.

Tablica 8. Wymiary bruzd pionowych i wnęk

Bruzdy i wnęki wykonywane w gotowym murze
Grubość ściany [mm]
maksymalna głębokość [mm] maksymalna szerokość [mm]
≥ 80 100
≥ 115 125
≥ 180 30 150
≥ 240 200
≥ 300 200

Maksymalna szerokość bruzd i wnęk wykonywanych w trakcie wznoszenia

muru może być zwiększona do 300 mm.
Wykonywane ponad stropem pionowe bruzdy, których długość nie przekracza
1/3 wysokości muru, mogą mieć głębokość do 80 mm, jeżeli grubość muru wynosi
nie mniej niż 240 mm. Zaleca się, aby odległość w kierunku poziomym sąsiednich
bruzd lub od bruzdy do wnęki bądź otworu nie była mniejsza niż 240 mm.
Odległość w kierunku poziomym między sąsiednimi wnękami, niezależnie od
tego, czy występują po jednej czy po obu stronach ściany lub wnęki do otworu,
nie powinna być mniejsza niż dwukrotna szerokość szerszej z dwóch wnęk.
Zaleca się, aby łączna szerokość pionowych bruzd i wnęk nie przekraczała
0,13 długości muru.

Tablica 9. Wymiary bruzd poziomych i ukośnych pomijanych w obliczeniach

Maksymalna głębokość bruzd [mm]
Grubość ściany [mm]
długość bez ograniczeń długość  1250
≥ 80 0 0
≥ 115 0 15
≥ 180 10 20
≥ 240 15 25
≥ 300 20 30

48
 Bruzdy poziome i ukośne mogą być wykonywane tylko z jednej strony muru
i tylko w paśmie o szerokości 0,4 m, pod lub nad stropem (w stanie surowym).
W ścianach o grubości większej niż 150 mm, jeżeli bruzdy wycinane są maszyno-
wo, dopuszcza się zwiększenie o 10 mm maksymalnych głębokości bruzd poda-
nych w tablicy 10.
W murach o grubości 240 mm i większych, przy wycinaniu maszynowym, do-
puszcza się wykonywanie bruzd po obu stronach muru, jeżeli ich głębokość nie
przekracza 10 mm.
Odległość pozioma między końcem bruzdy a otworem powinna być nie mniej-
sza niż 500 mm, a między przyległymi bruzdami, niezależnie od tego, czy wystę-
pują po jednej czy obu stronach ściany, powinna być nie mniejsza niż dwukrotna
długość dłuższej bruzdy.
Zaleca się, aby szerokość bruzdy nie przekraczała połowy grubości ściany
w miejscu bruzdy.

5. WARUNKI TECHNICZNE ODBIORU KONSTRUKCJI

MUROWYCH
5.1. Program badań
Podstawę do odbioru technicznego robót murowych stanowią badania spraw-
dzające zgodność:
– konstrukcji lub elementu konstrukcji z dokumentacją techniczną,
– zastosowanych materiałów i wyrobów,
– wykonania konstrukcji.
Badania powinny być przeprowadzane w trakcie odbioru poszczególnych eta-
pów robót murowych oraz w czasie odbioru wykonanej konstrukcji i powinny być
dokumentowane przez wykonawcę, zgodnie z ustaleniami projektowymi.
Zaleca się sprawdzanie wykonania wszystkich etapów robót murowych na pod-
stawie oględzin oraz pomiarów co najmniej jednej ściany na każdej kondygnacji
(etapie robót). W przypadku negatywnych wyników oględzin oraz badań liczba
ścian poddanych sprawdzeniu na podstawie pomiarów powinna być zwiększona.
Wyniki badań sprawdzających powinny zostać wpisane do protokołu i dzienni-
ka budowy.
Odbiór końcowy robót murowych powinien uwzględniać wyniki odbiorów czę-
ściowych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na wykonanie zaleceń zawartych
w protokołach odbiorów częściowych (jeżeli takie były).

49
5.2. Sprawdzanie zgodności z dokumentacją techniczną
Sprawdzenie powinno być przeprowadzone w trakcie odbioru poszczególnych
etapów robót przez porównanie wykonanej konstrukcji z projektem wykonawczym
i specyfikacją techniczną. Sprawdzenia zgodności dokonuje się na podstawie oglę-
dzin zewnętrznych konstrukcji i pomiarów. Wszystkie pomiary przeprowadza się
z dokładnością do 1 mm. Za wynik należy przyjmować średnią z pomiarów
w trzech różnych miejscach.

5.3. Badania materiałów i wyrobów

Badania należy przeprowadzić pośrednio na podstawie przedłożonych:
– deklaracji właściwości użytkowych wyrobów,
– zapisów w dzienniku budowy.
Każda dostawa materiałów lub wyrobów na budowę powinna być zidentyfiko-
wana oraz zaopatrzona w dokumenty jakości [7] wymienione w rozdziale 2, świad-
czące o dopuszczeniu do obrotu użytych wyrobów budowlanych.
Konieczne jest sprawdzenie, czy deklarowane lub zbadane parametry technicz-
ne wyrobów (typ, rodzaj, klasa, wymiary i sortyment) odpowiadają wymaganiom
postawionym przez projektanta obiektu. Materiały, których jakość budzi wątpliwo-
ści, powinny być zbadane przez niezależne laboratorium.

5.4. Badania konstrukcji murowych

5.4.1. Sprawdzenie prawidłowości wiązania elementów w murze
Sprawdzenie wiązania należy przeprowadzać przez oględziny muru w trakcie
wykonywania robót.
Ocenę prawidłowości wiązania muru, w szczególności w stykach murów i na-
rożnikach, należy przeprowadzić na podstawie oględzin i zapisów w dzienniku
budowy.
5.4.2. Sprawdzenie grubości spoin
Sprawdzanie grubości spoin i ich wypełnienia należy przeprowadzać przez
oględziny zewnętrzne i pomiar. Pomiar dowolnie wybranego odcinka muru z do-
kładnością do 1 mm należy zawsze wykonywać w przypadku murów licowych,
natomiast w pozostałych przypadkach – gdy na podstawie oględzin uznano, że
grubość spoin może być przekroczona.
Do oceny należy przyjmować średnią grubość spoiny na odcinku ściany o dłu-
gości co najmniej 1,0 m.
W przypadku rażących różnic grubości poszczególnych spoin, sprawdzanie ich
należy przeprowadzać oddzielnie, na ściśle określonych odcinkach muru.

50
5.4.3. Sprawdzenie zbrojenia spoin wspornych
Sprawdzenie ułożenia zbrojenia należy przeprowadzać przez oględziny muru
w trakcie wykonywania robót, w procesie dokumentowania robót zakrytych.
W czasie odbioru końcowego zbrojenie należy sprawdzać pośrednio na podsta-
wie zapisów w dzienniku budowy, który powinien zawierać informacje na temat:
– miejsca ułożenia zbrojenia,
– średnicy zbrojenia z dokładnością do 0,5 mm,
– długości całkowitej i poszczególnych odcinków zbrojenia z dokładnością do
10 mm,
– rozstawu i właściwego powiązania prętów z dokładnością do 1 mm,
– otulenia z dokładnością do 1 mm.
5.4.4. Sprawdzenie odchylenia powierzchni od płaszczyzny oraz prostoliniowości
krawędzi muru
Sprawdzenie należy przeprowadzać przez przykładanie łaty długości 2 m
w dowolnym miejscu powierzchni muru oraz do krawędzi muru, a następnie
przez pomiar maksymalnej szczeliny między łatą a powierzchnią lub krawędzią
muru, z dokładnością do 1 mm.
5.4.5. Sprawdzenie pionowości muru
Sprawdzenie pionowości powierzchni i krawędzi muru na wysokości jednej
kondygnacji można przeprowadzać za pomocą pionu murarskiego i przymiaru
z podziałką milimetrową.
Sprawdzenie pionowości powierzchni i krawędzi muru na wysokości budynku
oraz usytuowania ścian na poszczególnych kondygnacjach należy przeprowadzać
za pomocą pomiarów geodezyjnych.
5.4.6. Sprawdzenie poziomu warstw murowych
Sprawdzenie poziomu ułożenia warstw muru należy przeprowadzić za pomocą
łaty kontrolnej/poziomnicy murarskiej lub poziomnicy wężowej, a w przypadku
budynków o długości powyżej 20 m – za pomocą niwelatora.
5.4.7. Sprawdzenie kątów
Sprawdzenie kątów prostych pomiędzy przecinającymi się płaszczyznami
dwóch sąsiednich murów należy przeprowadzać za pomocą kątownika o długości
ramienia 0,5 m. Prześwit mierzony na końcu ramienia (przy wierzchołku, w przy-
padku kąta mniejszego od kąta prostego) nie powinien przekraczać 3 mm lub 0°20'.
5.4.8. Sprawdzenie ścianek działowych i detali konstrukcyjnych
Sprawdzanie prawidłowości wykonania ścianek działowych, nadproży, gzym-
sów, przewodów, przerw dylatacyjnych oraz osadzenia ościeżnic należy przepro-
wadzać przez oględziny i pomiar zgodności z projektem.

51
5.5. Odbiór końcowy
5.5.1. Dokumenty stanowiące podstawę odbioru końcowego
Podczas odbioru konstrukcji murowych powinny być przedstawione następują-
ce dokumenty:
– rysunki robocze z naniesionymi wszystkimi zmianami, jakie zostały zatwier-
dzone w czasie budowy, a przy zmianach związanych z bezpieczeństwem obiektu
również rysunki wykonawcze,
– dokumenty stwierdzające uzgodnienia dokonanych zmian,
– dzienniki robót (jeżeli takie były prowadzone) i dzienniki budowy,
– deklaracje właściwości użytkowych wystawione przez producentów wszyst-
kich zastosowanych materiałów i wyrobów,
– protokoły z odbioru konstrukcji betonowych, stanowiących podłoże dla kon-
strukcji murowej,
– protokoły z kontroli wykonania poszczególnych etapów robót murowych (od-
biorów częściowych) lub robót zanikających, z wykazem niezgodności i działań
korekcyjnych, stwierdzonych w trakcie wykonywania robót,
– dokumenty przewidziane w dokumentacji technicznej lub związane z proce-
sem budowy, mające wpływ na udokumentowanie jakości wykonania obiektu.
5.5.2. Badania elementów i konstrukcji stanowiące podstawę odbioru końcowego
Podczas odbioru końcowego konstrukcji murowych, sprawdzeniu i ocenie po-
winny być poddane:
– wymiary konstrukcji w rzucie poziomym i jej rzędne wysokościowe,
– cechy geometryczne elementów konstrukcji oraz zgodność z projektem, usy-
tuowania otworów, kanałów, wykonania szczelin dylatacyjnych itp.,
– jakość elementów murowych i wyrobów dodatkowych na podstawie deklara-
cji właściwości użytkowych, oględzin powierzchni muru lub dodatkowo za pomo-
cą badań nieniszczących,
– jakość wykonania poszczególnych etapów robót murowych, badanych według
punktu 5.4, na podstawie protokołów z odbiorów częściowych.
Sprawdzenia wymiarów poziomych konstrukcji i jej rzędnych wysokościowych
oraz cech geometrycznych elementów powinny być przeprowadzone zgodnie
z PN-ISO 3443-8 [33] przez wykonanie odpowiednich pomiarów. Dopuszczalne
odchyłki wykonania konstrukcji podano w rozdziale 4.10.
Jeżeli przedstawiona do odbioru końcowego dokumentacja z poszczególnych
etapów robót (odbiorów częściowych) oraz podejmowane działania korygujące
z tym związane zostały ocenione negatywnie, przewidziany zakres badań stano-
wiących podstawę odbioru końcowego może być rozszerzony.

52
5.6. Ocena wykonania konstrukcji
Protokół odbioru końcowego wykonania konstrukcji powinien zawierać:
– podsumowanie wyników badań,
– stwierdzenie zgodności lub niezgodności wykonania konstrukcji z ustaleniami
projektowymi,
– wykaz usterek ze wskazaniem sposobu ich usunięcia,
– wniosek o możliwości podjęcia robót wykończeniowych lub sposobie dalsze-
go postępowania.
Wykonane konstrukcje murowe należy uznać za zgodne z wymaganiami wa-
runków technicznych, jeżeli badania według rozdziału 5.5.2 dadzą wynik dodatni.
Jeżeli chociaż jedno z badań ma wynik ujemny, odbieraną konstrukcję bądź okreś-
loną jej część należy uznać za niezgodną z wymaganiami niniejszych warunków
technicznych. W przypadku stwierdzenia takiej niezgodności należy ustalić, czy
zaistniałe odstępstwa zagrażają bezpieczeństwu budowli lub jej części.
Konstrukcja lub jej część zagrażająca bezpieczeństwu powinna być wzmocnio-
na lub rozebrana, ponownie wykonana i przedstawiona do badań.
W przypadku stwierdzenia błędów wpływających na zmniejszenie walorów
użytkowych obiektu lub jego części, w uzgodnieniu z projektantem i użytkowni-
kiem obiektu należy ustalić sposób eliminacji zaistniałych błędów na etapie robót
wykończeniowych.

BIBLIOGRAFIA
Przepisy krajowe
[1] Ustawa Prawo budowlane z dn. 7 lipca 1994 r. (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1186
z późn. zm.)
[2] Ustawa o wyrobach budowlanych z dn. 16 kwietnia 2004 r. (t.j. Dz.U.z 2020 r.,
poz. 215 z późn. zm.)
[3] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie
szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji tech-
nicznych wykonywania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjo-
nalno-użytkowego (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1129 z późniejszymi zmianami)
[4] Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej
z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu
budowlanego (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1935)
[5] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie
dziennika budowy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłosze-
nia zawierającego dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia
(t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 963)

53
 [6] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 213/2008 z dnia 28 listopada 2007 r. zmie-
niające rozporządzenie (WE) nr 2195/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady
w sprawie Wspólnego Słownika Zamówień (CPV) oraz dyrektywy
2004/17/WE i 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące pro-
cedur udzielania zamówień publicznych w zakresie zmiany CPV
[7] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia
9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzenia do
obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG
Normy*
[8] PN-EN 197-1 Cement. Część 1: Skład, wymagania i kryteria zgodności doty-
czące cementów powszechnego użytku
[9] PN-EN 206 Beton. Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność
[10] PN-EN 771-1 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 1: Ele-
menty murowe ceramiczne
[11] PN-EN 771-2 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 2: Elementy
murowe silikatowe
[12] PN-EN 771-3 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 3: Ele-
menty murowe z betonu kruszywowego (z kruszywami zwykłymi i lekkimi)
[13] PN-EN 771-4 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 4:
Elementy murowe z autoklawizowanego betonu komórkowego
[14] PN-EN 771-5 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 5:
Elementy murowe z kamienia sztucznego
[15] PN-EN 771-6 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 6:
Elementy murowe z kamienia naturalnego
[16] PN-EN 845-1 Specyfikacja wyrobów dodatkowych do murów. Część 1:
Kotwy, listwy kotwiące, wieszaki i wsporniki
[17] PN-EN 845-2 Specyfikacja wyrobów dodatkowych do murów. Część 2:
Nadproża
[18] PN-EN 845-3 Specyfikacja wyrobów dodatkowych do murów. Część 3:
Stalowe zbrojenie do spoin wspornych
[19] PN-EN 998-2 Wymagania dotyczące zapraw do murów. Część 2: Zaprawa
murarska
[20] PN-EN 1008 Woda zarobowa do betonu. Specyfikacja pobierania próbek,
badanie i ocena przydatności wody zarobowej do betonu, w tym wody odzy-
skanej z procesów produkcji betonu

*
Polskie Normy powołano w tekście warunków w sposób niedatowany, co oznacza konieczność
stosowania ostatniego wydania danej normy (łącznie ze zmianami). Aktualne dane na temat polskich
norm znaleźć można na www.pkn.com.pl.

54
[21] PN-EN 1052-1 Metody badań murów. Część 1: Określenie wytrzymałości na
ściskanie
[22] PN-EN 1052-2 Metody badań murów. Część 2: Określenie wytrzymałości na
rozciąganie przy zginaniu
[23] PN-EN 1052-3 Metody badań murów. Część 3: Określenie początkowej wy-
trzymałości muru na ścinanie
[24] PN-EN 1457-1 Kominy. Ceramiczne wewnętrzne przewody kominowe.
Część 1: Przewody kominowe pracujące w stanie suchym. Wymagania i me-
tody badań
[25] PN-EN 1457-2 Kominy. Ceramiczne wewnętrzne przewody kominowe. Część 2:
Przewody kominowe pracujące w stanie mokrym. Wymagania i metody badań
[26] PN-EN 1992-1-1 Eurokod 2. Projektowanie konstrukcji z betonu. Część 1-1:
Reguły ogólne i reguły dla budynków
[27] PN-EN 1996-1-1 Eurokod 6: Projektowanie konstrukcji murowych. Część 1-1:
Reguły ogólne dla zbrojonych i niezbrojonych konstrukcji murowych
[28] PN-EN 1996-1-2 Eurokod 6: Projektowanie konstrukcji murowych. Część 1-2:
Reguły ogólne. Projektowanie z uwagi na warunki pożarowe
[29] PN-EN 1996-2 Eurokod 6: Projektowanie konstrukcji murowych. Część 2:
Wymagania projektowe, dobór materiałów i wykonanie murów
[30] PN-EN 10080 Stal do zbrojenia betonu. Spajalna stal zbrojeniowa. Postano-
wienia ogólne
[31] PN-EN 13055-1 Kruszywa lekkie. Część 1: Kruszywa lekkie do betonu,
zaprawy i rzadkiej zaprawy
[32] PN-EN 13139 Kruszywa do zaprawy
[33] PN-ISO 3443-8 Tolerancje w budownictwie. Kontrola wymiarowa robót
budowlanych
[34] PN-B-10104 Wymagania dotyczące zapraw murarskich ogólnego przezna-
czenia. Zaprawy o określonym składzie materiałowym, wytwarzane na miej-
scu budowy
[35] PN-B-10425 Przewody dymowe, spalinowe i wentylacyjne murowane z cegły.
Wymagania techniczne i badania przy odbiorze
[36] PN-B-12014 Pustaki ceramiczne wentylacyjne
Literatura
[37] Gajownik R., Sieczkowski J.: Zaprawy murarskie. Nowe rozwiązania. [W:]
Materiały z XXXIV Konferencji Naukowo-Technicznej „Ogólnopolskie
warsztaty pracy projektanta konstrukcji”. T. I. Szczyrk 2019, s. 193–226
[38] Pr. zb. pod kier. Gajownika R.: Wykonywanie robót budowlanych w okresie
obniżonej temperatury. Wytyczne. ITB, Warszawa 2011

55
[39] Cholewicki A., Chyży T., Szulc J.: Projektowanie budynków podlegających
wpływom wstrząsów górniczych. Wytyczne nr 391/2003. ITB, Warszawa
2003
[40] Drobiec Ł., Jasiński R., Piekarczyk A.: Konstrukcje murowe według Euroko-
du 6 i norm związanych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013
[41] Drobiec Ł.: Mury z poziomym zbrojeniem układanym w spoinach wspornych.
Materiały Budowlane, Warszawa 2006 nr 2
[42] Pr. zb. pod kier. Lichołai L.: Budownictwo ogólne. Tom 3: Elementy budyn-
ków, podstawy projektowania. Arkady, Warszawa 2008
[43] Pr. zb.: Nowy poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2019
 Załącznik Z.1
Klasyfikacja warunków ekspozycji
Przy określaniu warunków mikroekspozycji dla konstrukcji murowej należy
brać pod uwagę wpływ wykończenia muru, jego okładzinę oraz detale wykoń-
czenia konstrukcji. Zgodnie z [29] warunki te dzieli się na następujące klasy:
MX1 – w środowisku suchym,
MX2 – narażone na zawilgocenie (MX2.1) lub zamoczenie (MX2.2),
MX3 – narażone na zawilgocenie (MX3.1) lub zamoczenie (MX3.2), z cyklicz-
nym zamrażaniem-rozmrażaniem,
MX4 – narażone na działanie soli z powietrza lub wody morskiej,
MX5 – w środowisku chemicznie agresywnym.
Przy określaniu zawilgocenia muru i jego narażenia na działanie cyklicznego
zamrażania-rozmrażania projektant powinien uwzględniać również wpływ wa-
runków makro, do których zalicza się narażenie konstrukcji na działanie:
– opadów atmosferycznych (deszczu i śniegu),
– wiatru z deszczem,
– zmian temperatury.
Na terenach nadmorskich należy uwzględniać możliwość narażenia konstrukcji
murowych na działanie chlorków zawartych w powietrzu lub wodzie morskiej.
Klasę MX5 przyjmuje się w przypadku oddziaływania na konstrukcję murową
występujących w środowisku agresywnych chemikaliów innych niż chlorki z po-
wietrza lub wody morskiej. W przypadku wody zawierającej sól, która przenika
przez mur, należy uwzględnić możliwość wzrostu stężenia oraz ilości występują-
cych w niej chemikaliów.
Przykłady murów i ich klasyfikację dla różnych warunków mikroekspozycji
konstrukcji, odpowiadającym przyjętym klasom ekspozycji, za PN-EN 1996-2
(załącznik A) podano w tablicy Z.1, a na rysunku Z.1  przykłady ekspozycji muru
na zawilgocenie. Przy określaniu klasy ekspozycji muru należy uwzględniać
wpływ zastosowanych warstw wykończeniowych i okładzin ochronnych.
Tablica Z.1. Klasyfikacja warunków mikroekspozycji muru wykończonego
Klasa Warunki ekspozycji mikro Przykłady murów
MX1 W środowisku suchym Wnętrze budynku mieszkalnego lub biurowego
oraz wewnętrzna warstwa ściany szczelinowej
niepodlegająca zawilgoceniu.
Otynkowany mur w ścianach zewnętrznych,
nienarażonych na średnie lub silne działanie
deszczu, zabezpieczony przed zawilgoceniem
od sąsiadującego muru lub materiałów.

57
 Klasa Warunki ekspozycji mikro
MX2 Narażone na działanie wilgoci
lub zamoczenie
MX2.1 Narażone na działanie wilgoci,
niepodlegające cyklicznemu
zamrażaniu-rozmrażaniu ani
działaniu zewnętrznych czynników
o znacznym poziomie siarczanów
lub agresywnych chemikaliów.
MX2.2 Narażone na ostre nawilżanie,
niepodlegające cyklicznemu
zamrażaniu-rozmrażaniu ani
działaniu zewnętrznych czynników
o znacznym poziomie siarczanów.
MX3 Narażone na działanie wilgoci
lub zamoczenie oraz cykliczne
MX3.1 zamrażanie-rozmrażanie
Narażone na działanie wilgoci lub
zamoczenie oraz cykliczne zamra-
żanie-rozmrażanie, niepodlegające
działaniu zewnętrznych czynników
o znacznym poziomie siarczanów
lub agresywnych chemikaliów.
MX3.2 Narażone na silne nawilżanie oraz
cykliczne zamrażanie-rozmrażanie,
niepodlegające działaniu zewnętrz-
nych czynników o znacznym
pozio-mie siarczanów lub
agresywnych chemikaliów.
MX4 Narażone na działanie soli
z powietrza, wody morskiej lub
soli do odladzania
MX5 W środowisku chemicznie
agresywnym
58
Przykłady murów
Mury wewnętrzne narażone na działanie
wysokiego ciśnienia pary wodnej, jak na
przykład w pralniach.
Mury w ścianach zewnętrznych chronione
przez gzymsy lub okapy, niepodlegające
silnemu działaniu deszczu ani mrozu.
Mury pod strefą przemarzania w dobrze
odwodnionym nieagresywnym gruncie.
Mury nienarażone na działanie mrozu ani
agresywnych chemikaliów, zlokalizowane
w: ścianach zewnętrznych z gzymsami lub
okapami, parapetach, w ścianach wolno
stojących, zagłębionych w gruncie, pod wodą.
Mury jak dla klasy MX2.1, narażone na
cykliczne zamrażanie-rozmrażanie.
Mury jak dla klasy MX2.2, narażone na
cykliczne zamrażanie-rozmrażanie.
Mury w obszarach nadmorskich.
Mury przy drogach posypywanych solą
w czasie zimy.
Mury stykające się z gruntem naturalnym lub
nasypowym oraz wodą gruntową, gdzie
występuje wilgoć i znaczny poziom
siarczanów.
Mury stykające się z bardzo kwaśnymi
gruntami, zanieczyszczonymi gruntami lub
wodą gruntową.
Mury w sąsiedztwie obszarów przemysłowych,
gdzie w powietrzu znajdują się agresywne
chemikalia.
Ekspozycja na zawilgocenie
Na rysunku Z.1 pokazano przykłady ekspozycji murów na zawilgocenie. Ry-
sunki te przedstawiają typowe, współczesne konstrukcje, przy czym nie pokaza-
no na nich wszystkich szczegółów oraz izolacji przeciwwodnej.

Rys. Z.1. Przykłady wpływu detali konstrukcyjnych budynku

na ekspozycję muru na zawilgocenie

59
 Załącznik Z.2
Dobór elementów murowych i zapraw z uwagi na trwałość
Tablica Z.2. Dobór elementów murowych z uwagi na trwałość wg [32]
Elementy Elementy Elementy murowe Bloczki Elementy Elementy
murowe murowe z betonów kruszywowych z betonu ze sztucz- z kamienia
Klasa
cerami- wapienno- zgodne z EN-771-3 komórko- nego ka- natural-
ekspo-
czne -piaskowe wego zgo- mienia nego
zycji kruszywo kruszywo
zgodne zgodne dne z EN- zgodne zgodne
z EN-771-1 z EN-771-2 zwarte lekkie -771-4 z EN-771-5 z EN-771-6
MX1a każde każde każde każde każde każde każde
F0, F1
MX2.1 lub F2/S1 każde każde każde każde każde każde
lub S2
F0, F1
≥ 400
MX2.2 lub F2/S1 każde każde każde każde każde
kg/m3
lub S2
F1 odporne na odporne na odporne na
≥ 400 zalecenia
MX3.1 lub F2/S1 zamrażanie- zamrażanie- zamrażanie- każde
kg/m3 producenta
lub S2 -rozmrażanie -rozmrażanie -rozmrażanie
odporne na odporne na odporne na
F2/S1 ≥ 400 zalecenia
MX3.2 zamrażanie- zamrażanie- zamrażanie- każde
lub S2 kg/m3 producenta
-rozmrażanie -rozmrażanie -rozmrażanie
w każdym przypadku należy określić stopień narażenia na działanie soli, zawilgocenie
MX4
i cykliczne zamrażanie-rozmrażanie oraz zasięgnąć opinii producentów zaprawy
w każdym przypadku należy dokonać oceny środowiska oraz efektów wpływów che-
MX5 micznych, mając na uwadze stężenie, ilości dopuszczalne i szybkość reakcji, a także należy
zasięgnąć opinii producentów zaprawy
a
Klasę MX1 można przyjąć tylko w przypadku, gdy podczas wykonywania muru lub każdej
z jego części nie będą one narażone przez dłuższy okres na działanie silnie niekorzystnych wa-
runków.
F0, F1, F2 – warunki użytkowania konstrukcji oznaczone jako obojętne, umiarkowane i surowe.
S1, S2 – oznaczenie kategorii zawartości aktywnych soli rozpuszczalnych.

60
Tablica Z.3. Dobór zaprawy z uwagi na trwałość [29]
Klasa
Rodzaj zaprawy w połączeniu z dowolnym rodzajem elementów murowych
ekspozycji
MX1a,b P, M, lub S
MX2.1 M lub S
MX2.2 M lub Sc
MX3.1 M lub S
MX3.2 Sc
w każdym przypadku należy określić stopień narażenia na działanie soli, zawil-
MX4 gocenie i cykliczne zamrażanie-rozmrażanie oraz zasięgnąć opinii producentów
poszczególnych składników zaprawy
w każdym przypadku należy dokonać oceny środowiska oraz efektów wpływów
MX5 chemicznych, mając na uwadze stężenie, ilości dopuszczalne i szybkość reakcji
oraz należy zasięgnąć opinii producentów poszczególnych składników zaprawy
a
Klasę MX1 można przyjąć tylko w przypadku, gdy podczas wykonywania muru lub każdej
z jego części nie będą one narażone przez dłuższy okres na działanie silnie niekorzystnych
warunków.
b
Zaprawę P można przyjąć tylko w przypadku zabezpieczenia elementów murowych, zaprawy
oraz konstrukcji murowej przed wchłanianiem wilgoci i mrozem.
c
W przypadku ceramicznych elementów murowych kategorii S1, stosowanych z uwagi na
zawartość soli rozpuszczalnych, w środowiskach o klasie ekspozycji MX2.2, MX3.2, MX4
i MX5 zaprawa powinna być odporna na korozję siarczanową.
P, M, S – oznaczenie zaprawy murarskiej do murów narażonych na warunki obojętne, umiar-
kowane lub surowe.
PUBLIKACJE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ
obejmują m.in. następujące wydawnictwa:
PRACE NAUKOWE – monografie, rozprawy, studia
INSTRUKCJE, WYTYCZNE, PORADNIKI
WARUNKI TECHNICZNE WYKONANIA I ODBIORU ROBÓT BUDOWLANYCH
PROJEKTOWANIE WEDŁUG EUROKODÓW
RADA PROGRAMOWA WYDAWNICTW ITB
Przewodniczący dr hab. inż. Jadwiga Fangrat, prof. ITB
Sekretarz inż. Marek Gębarzewski
Członkowie prof. dr hab. inż. Lech Czarnecki
prof. dr hab. inż. Leonard Runkiewicz
mgr inż. Jan Sieczkowski
dr hab. inż. Barbara Szudrowicz
dr inż. Wojciech Węgrzyński
dr inż. Michał Wójtowicz
Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych
(ostatni rok wydania podano w nawiasie)
A. Roboty ziemne i konstrukcyjne
1: Roboty ziemne (2018), 2: Konstrukcje geotechniczne. Pale i mikropale (2008),
3: Konstrukcje murowe (2020), 4: Konstrukcje drewniane (2020), 5: Konstrukcje beto-
nowe i żelbetowe (2018), 6: Zbrojenie konstrukcji żelbetowych (2018), 7: Lekkie ściany
działowe (2017), 8: Lekkie ściany osłonowe metalowo-szklane (2008), 9: Lekka obu-
dowa z płyt warstwowych (2019), 10: Roboty spawalnicze (2009)
B. Roboty wykończeniowe
1: Tynki (2018), 2: Posadzki z drewna i materiałów drewnopochodnych (2018),
3: Posadzki mineralne i żywiczne (2020), 4: Powłoki malarskie zewnętrzne i wewnętrzne
(2019), 5: Okładziny i posadzki z płytek ceramicznych (2019), 6: Montaż okien i drzwi
balkonowych (2016), 7: Posadzki z wykładzin z polichlorku winylu i wykładzin włókienni-
czych (2019), 8: Posadzki betonowe utwardzane powierzchniowo preparatami proszko-
wymi (2020), 9: Bramy garażowe segmentowe z napędem elektromechanicznym (2017),
10: Kraty zwijane żaluzjowe z napędem elektromechanicznym (2010), 11: Szlabany
z napędem elektromechanicznym i urządzeniami sterującymi (2010), 12: Podłogi spor-
towe w obiektach krytych (2013), 13: Boiska sportowe z nawierzchnią z trawy synte-
tycznej (2017), 14: Elewacje wentylowane (2018), 15: Nawierzchnie syntetyczne na
niekrytych obiektach sportowych i rekreacyjnych (2016), 16: Prefabrykowane systemy
ociepleń ścian zewnętrznych. Elewacje veture (2020)
C. Zabezpieczenia i izolacje
1: Pokrycia dachowe (2019), 2: Zabezpieczenia ogniochronne konstrukcji budowla-
nych (2014), 3: Zabezpieczenia przeciwkorozyjne (2004), 4: Izolacje wodochronne
tarasów (2016), 5: Izolacje przeciwwilgociowe i wodochronne części podziemnych
budynków (2019), 6: Zabezpieczenia wodochronne pomieszczeń „mokrych” (2016),
7: Izolacje cieplne (2006), 8: Złożone systemy ocieplania ścian zewnętrznych bu-
dynków (ETICS) z zastosowaniem styropianu lub wełny mineralnej i wypraw tyn-
karskich (2019), 9: Naprawy konstrukcji z betonu przy użyciu kompozytów synte-
tycznych (2019), 10: Izolacje cieplne instalacji sanitarnych i sieci ciepłowniczych
(2008), 11: Pokrycia dachowe z dachówek ceramicznych i cementowych (2017),
12: Części podziemne budynków wykonanych z betonu wodoszczelnego. Uszczel-
nianie miejsc newralgicznych (2017), 13: Przekrycia dachowe i tarasowe wykonywane
w odwróconym układzie warstw (2018)
D. Roboty instalacyjne elektryczne
1: Instalacje elektryczne, piorunochronne i telekomunikacyjne w budynkach miesz-
kalnych (2014), 2: Instalacje elektryczne i piorunochronne w budynkach użyteczno-
ści publicznej (2012), 3: Instalacje elektryczne, piorunochronne i telekomunikacyjne
w obiektach przemysłowych (2018), 4: Linie kablowe niskiego i średniego napięcia (2018)
E. Roboty instalacyjne sanitarne
1: Węzły ciepłownicze (2010), 2: Instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne (2017),
3: Instalacje ogrzewcze (2012), 4: Instalacje wodociągowe (2012), 5: Sieci ciepłow-
nicze z rur i elementów preizolowanych (2012), 6: Instalacje kanalizacyjne (2013),
7: Wentylacja grawitacyjna w budynkach (2018)
 WARUNKI TECHNICZNE
WYKONANIA I ODBIORU
ROBÓT BUDOWLANYCH

część A

Roboty ziemne i konstrukcyjne

zeszyt 3

Konstrukcje murowe

www.itb.pl Warszawa 2020