Chöông 9

CAÂN BAÈNG HOÙA HOÏC

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 PHAÛN ÖÙNG THUAÄN NGHÒCH TRAÏNG
THAÙI CAÂN BAÈNG
Khaùi nieäm phaûn öùng thuaän nghòch

• Phaûn öùng thuaän nghòch laø phaûn öùng xaûy ra

theo hai chieàu: Taïo saûn phaåm vaø saûn phaåm
phaân huûy thaønh taùc chaát. Thöïc teá, ña soá ñeàu
laø phaûn öùng thuaän nghòch.

• Ñaëc ñieåm laø bao giôø trong heä cuõng cuøng toàn
taïi taùc chaát vaø saûn phaåm.
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
• Xeùt chaát khoâng maøu khi laøm laïnh N2O4. ÔÛ nhieät
ñoä phoøng noù bò phaân huûy thaønh NO2 maøu naâu:
N2O4(k) 2NO2(k) (khi t taêng)
• Sau moät thôøi gian, maøu ngöøng thay ñoåi vaø ta coù
hoãn hôïp cuûa N2O4 vaø NO2.
• Caân baèng hoùa hoïc cuûa moät heä xaùc ñònh laø ñieåm
maø taïi ñoù noàng ñoä cuûa taát caû caùc caáu töû khoâng ñoåi
nöõa.
• Caân baèng hoùa hoïc xaûy ra khi phaûn öùng thuaän vaø
phaûn öùng nghòch baèng nhau veà toác ñoä phaûn öùng.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
• Söû duïng moâ hình töông taùc cho caân baèng hoùa
hoïc:
• Luùc baét ñaàu phaûn öùng, khoâng coù phaân töû NO2 naøo
phaûn öùng ngöôïc laïi (2NO2(k) N2O4(k)).
• Chæ coù saûn phaåm NO2 ñöôïc taïo thaønh.
• Khi löôïng NO2 ñuû lôùn, baét ñaàu coù söï taïo thaønh N2O4
töø 2 phaân töû NO2 töông taùc vôùi nhau.
• Töùc laø phaûn öùng nghòch seõ xaûy ra vaø gia taêng toác ñoä
theo söï gia taêng saûn phaåm taïo thaønh.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Caân baèng ñoäng hoïc
• Ñieåm maø taïi ñoù toác ñoä cuûa söï phaân huûy:
N2O4(k) 2NO2(k)
baèng vôùi toác ñoä cuûa söï nhò hôïp (dimerization):
2NO2(g) N2O4(g).
laø caân baèng ñoäng hoïc.
• Goïi laø caân baèng ñoäng laø bôûi vì phaûn öùng thöïc teá khoâng
döøng laïi, chæ coù ñieàu toác ñoä phaûn öùng thuaän baèng toác
ñoä phaûn öùng nghòch.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
• Khi ñaït caân baèng, cöù bao nhieâu N2O4 phaân huûy taïo NO2
thì cuõng coù baáy nhieâu NO2 phaûn öùng taïo N2O4:
N2O4(g) 2NO2(g)
• Muõi teân ñoâi chöùng toû caân baèng ñoäng.
A B

Phaûn öùng thuaän: A B VT = kT[A]

Phaûn öùng nghòch: B A VN = kN[B]
• Taïi caân baèng kT[A] = kN[B], hoãn hôïp phaûn öùng luùc naøy
goïi laø hoãn hôïp caân baèng.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
N2(k) + 3H2 (k)  2NH3 (k) 2NH3 (k)  N2(k) + 3H2 (k)

Duø ñi töø phía naøo ñeå ñeán traïng thaùi caân baèng thì traïng
thaùi naøy cuõng chæ laø moät maø thoâi.

Caân baèng bò chuyeån dòch neáu taùc ñoäng vaøo heä.

Ñieàu kieän traïng thaùi caân baèng G = 0.
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 HAÈNG SOÁ CAÂN BAÈNG
• Cho phaûn öùng toång quaùt trong pha khí:
aA (k) + bB (k)  cC (k) + dD (k)
Vaän toác phaûn öùng:
VT = kTPaAPbB
VN = kNPcCPdD, PX laø aùp suaát rieâng phaàn cuûa
chaát X, xaùc ñònh theo ñònh luaät Dalton.
Khi VT = VN, phaûn öùng ñaït caân baèng, ruùt ra:

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 c d
kT PC P D
a b
K
kN P A PB

Haèng soá caân baèng, phuï thuoäc baûn chaát phaûn öùng,
nhieät ñoä vaø khoâng phuï thuoäc noàng ñoä.

Vôùi moät phaûn öùng trong dung dòch:

c d
CCC D
K a b
C AC B

Trong ñoù CX laø hoaït ñoä (hay noàng ñoä trong dung dòch
loaõng) cuûa chaát X.
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Ñònh luaät taùc duïng khoái löôïng

– “Khi moät heä ñoàng theå ñaït ñeán caân baèng thì
tích noàng ñoä cuûa caùc saûn phaåm phaûn öùng chia
tích noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng - vôùi soá muõ
töông öùng laø heä soá tæ löôïng – luoân laø moät haèng
soá ôû ñieàu kieän nhieät ñoä nhaát ñònh.”

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
• Lieân heä giöõa KP vaø KC:
– Trong moät phaûn öùng ôû pha khí, lieân heä naøy ñöôïc
dieãn taû nhö sau:
– Vì PV = nRT
– P = (n/V)RT = CRT (Vì n/V =C, noàng ñoä
mol/lit).
– Thay vaøo bieåu thöùc tính KP beân treân, ta coù:

KP = KC(RT) n

– n = (c+d)-(a+b), chæ aùp duïng cho caùc chaát khí.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Tính chaát cuûa haèng soá caân baèng

• K döïa treân aùp suaát rieâng phaàn cuûa khí, hoaït ñoä
(hay noàng ñoä mol) cuûa taùc chaát vaø saûn phaåm taïi vò
trí caân baèng.
• K coù thöù nguyeân, nhöng thöôøng thì bò boû qua.
• Haèng soá caân baèng dieãn taû tæ leä saûn phaåm so vôùi taùc
chaát.
• K>>1 töùc laø saûn phaåm chieám öu theá.
• K<<1 töùc laø taùc chaát chieám öu theá.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
• Haèng soá caân baèng theo chieàu thuaän baèng nghòch ñaûo
haèng soá caân baèng theo chieàu nghòch.
• Ví duï phaûn öùng N2O4(g) 2NO2(g) coù haèng
soá caân baèng taïi 1 ñieàu kieän naøo ñoù laø:
P2
NO 2
K eq = = 6.46
P
N 2O 4

• Thì haèng soá caân baèng cuûa phaûn öùng theo chieàu
nghòch laïi laø: 2NO2(g) N2O4(g)
P 1
N 2O 4
K eq = = 0.155 =
P 2 6.46
NO 2
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
• Haèng soá caân baèng boäi: 2
P NO
• Ví duï phaûn öùng: N2O4(g) 2NO2(g) K
PN
2

2 O 4

4
P NO
Thì phaûn öùng: 2N2O4(g) 4NO2(g) K 2
2

PN O
2 4

laø bình phöông cuûa haèng soá caân baèng ôû treân.

Quy öôùc: Khi vieát haèng soá caân baèng thì vieát cho
nhöõng töông taùc nguyeân ñôn giaûn nhaát. Töùc laø vieát
cho caùc heä soá tæ löôïng toái giaûn.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 CAÂN BAÈNG DÒ THEÅ

• Khi caùc taùc chaát vaø saûn phaåm cuøng pha ta coù caân
baèng ñoàng theå.
• Neáu moät hay nhieàu taùc chaát hoaëc saûn phaåm ôû pha
khaùc nhau ta coù caân baèng dò theå.
• Xeùt phaûn öùng:

CaCO3(s) CaO(s) + CO2(g)

– Thöïc nghieäm cho thaáy löôïng CO2 khoâng phuï thuoäc vaøo
löôïng CaO vaø CaCO3.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
• Noàng ñoä cuûa chaát raén Cr vaø chaát loûng tinh khieát baèng tæ
troïng d [m/V] chia cho khoái löôïng mol mM[m/mol].
Cr = d/mM, [m/V]/[m/mol] = [mol/V]
• Caû d vaø mM ñeàu khoâng ñoåi Noàng ñoä chaát raén vaø
loûng tinh khieát laø haèng soá.
• Vôùi phaûn öùng phaân huyû CaCO3:

[CaO]
Keq = «[CO 2 ] = constant «[CO2 ]
[CaCO3 ]

• Keq/const baây giôø ñaët baèng K, vaäy KC = [CO2] hay

duøng lieân heä KC vaø KP, ta coù KP = P[CO2].

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 CAÙC VÍ DUÏ TÍNH K

• Ôû 472 o, hoãn hôïp taïi caân baèng cuûa phaûn öùng

döôùi ñaây coù 0.1207 M H2, 0.0402 M N2, vaø
0.00272 M NH3. Tính haèng soá caân baèng KC
vaø KP.
N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)
Ta coù KC = [NH3]2/([N2].[H2]3)
ÔÛ ñaây caùc khí naèm trong cuøng moät bình phaûn öùng
neân tæ leä noàng ñoä cuõng laø tæ leä soá mol.
Duøng lieân heä KP = KC(RT) n ñeå tính KP.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Baøi 1: Khí HI ñöôïc cho vaøo bình kín ôû 425 oC, phaûn öùng phaân huyû
xaûy ra nhö sau:
2HI (k) H2(k) + I2(k).
a/ Luùc caân baèng, ta coù [HI] = 3.35*10-3M; [H2] = 4.79*10-4M;
[I2] = 4.79*10-4M. Tính KC vaø KP ôû nhieät ñoä naøy.
b/ Tính noàng ñoä ban ñaàu cuûa HI.

Baøi 2: Moät hoãn hôïp 0.1 mol NO, 0.05 mol H2, vaø 0.05 mol hôi H2O
ñöôïc cho vaøo bình 1 lit. Caân baèng sau ñaáy ñöôïc thieát laäp:
2NO(g) + 2H2(g) N2(g) + 2H2O(k)
• Tính K, bieát luùc caân baèng coù 0.05 mol NO trong hoãn hôïp.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Baøi 3:Moät hoãn hôïp 5.10-3 mol H2 vaø 1.10-2 mol I2 ñöôïc
cho vaøo bình 5 lít ôû 448 oC vaø ñeå ñaït ñeán caân baèng.
Luùc ñoù noàng ñoä HI laø 1.87 x 10-3 M. Tính K ôû 448 oC
cho phaûn öùng
H2(g) + I2(g) 2HI(g)

Baøi 4: Moät löôïng vöøa ñuû NH3 hoøa tan vaøo 5 lit nöôùc ôû 25
oC ñeå coù theå taïo thaønh dung dòch 0.0124 M. Dung dòch

sau ñaáy ñeå ñaït ñeán caân baèng. Trong dung dòch luùc naøy
coù noàng ñoä OH- laø 4.64 x 10-4M. Tính K cuûa phaûn öùng
sau ôû 25 oC.
• NH3(k) + H2O(l) NH4+(dd) + OH-(dd)

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Lieân heä K vaø G

G H T S RT ln K 2 . 303 RT lg K
0 0 0
P P

• Bieåu thöùc naøy chæ söû duïng chính xaùc ñoái vôùi
KP, coøn KC chæ ñuùng khi n = 0 hoaëc phaûn
öùng trong dung dòch.
• Ta coù:
G RT ln K , vaø G H T S
0 0 0 0

RT ln K H T S
0 0

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 H S
0 0

ln K
RT R

• Vôùi K1 vaø K2 öùng vôùi T1 vaø T2, ta coù:

H H
0 0

ln K 1
ln K 2
RT 1
RT 2

K H
0
1 1
lg
2

K 1
4 . 576 T2 T1

• Töø ñaây seõ tính ñöôïc KT neáu bieát K ôû moät

nhieät ñoä bieát tröôùc.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 CHUYEÅN DÒCH CAÂN BAÈNG
NGUYEÂN LYÙ LE CHATELIER
• Nguyeân lyù Le Chatelier

– “Khi taùc duïng töø ngoaøi vaøo

heä caân baèng baèng caùch
thay ñoåi moät ñieàu kieän naøo
ñoù aûnh höôûng ñeán vò trí
caân baèng, thì vò trí caân
baèng cuûa heä seõ dòch
chuyeån veà phía laøm giaûm
hieäu quaû taùc duïng ñoù.”
1850 - 1936

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 AÛnh höôûng cuûa noàng ñoä
• Ví duï: Xeùt phaûn öùng
H2 (k) + I2 (k)  2HI (k)
Khi caân baèng a b c (mol/l)
Ta coù kT.ab = kN.c2 (VT = VN)
Giaû söû taêng noàng ñoä H2 leân 2 laàn 2a, baây giôø toác ñoä phaûn
öùng thuaän laø
V’T = kT.2ab > VT V’T>VN
• Chieàu thuaän laø chieàu chuyeån dòch cuûa phaûn öùng laøm giaûm
H2 theâm vaøo (choáng laïi söï thay ñoåi noàng ñoä).

• Keát luaän:Vaäy khi taêng noàng ñoä moät chaát khi heä ñaït caân
baèng, heä seõ dòch chuyeån theo chieàu laøm giaûm noàng ñoä
chaát ñoù (vaø thieát laäp caân baèng môùi).

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 AÛnh höôûng cuûa aùp suaát

• Ñoái vôùi heä phaûn öùng coù chaát khí vaø ñieàu kieän n (k)
0.
Xeùt heä N2 (k) + 3H2 (k)  2NH3 (k)
Khi caân baèng a b c (atm)
kTab3 = kNc2, ôû t = const.
Giaû söû ta neùn heä ñeå taêng aùp suaát toång leân 2 laàn,
töùc laø aùp suaát rieâng phaàn caùc khí taêng leân 2
laàn.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Ta coù:
V’N = kN(2c)2 = 4kNc2 = 4VN.
V’T = kT(2a)(2b)3 = 16kNab3 = 16VT. Maø VT=VN
V’T > V’N, hay phaûn öùng dòch chuyeån theo chieàu
thuaän.

Keát luaän: Caân baèng chuyeån dòch theo chieàu

thuaän, töùc laø chieàu laøm giaûm soá mol khí
cuûa heä ñeå laøm giaûm suaát heä.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä

• Xeùt moät phaûn öùng khi ñaït caân baèng, ta coù:

G0 = -RTlnK = -4.576TlgK = H0 - T S0 .
Töø ñoù:
0 0
H S
4 . 576 T 4 . 576
K 10 10

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Phaûn öùng phaùt nhieät H < 0.
• Töø ñoù neáu T taêng thì K giaûm, hay caân baèng chuyeån
veà phía nghòch (taïo chaát ñaàu), nhaèm laøm giaûm nhieät
ñi.

Phaûn öùng thu nhieät H > 0.

• Luùc naøy T taêng thì K taêng neân phaûn öùng chuyeån
theo chieàu thuaän töùc laø chieàu thu nhieät, laøm giaûm
nhieät ñi.

Keát luaän: Khi heä ñaït caân baèng, neáu taêng (hay giaûm)
nhieät ñoä cuûa heä thì heä seõ dòch chuyeån theo chieàu
laøm giaûm (hay taêng) nhieät ñoä.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 AÛnh höôûng cuûa xuùc taùc

• Xuùc taùc seõ laøm giaûm naêng löôïng hoaït hoùa cuûa phaûn
öùng.
• Do ñoù xuùc taùc seõ laøm giaûm thôøi gian ñaït ñöôïc caân
baèng.
• Xuùc taùc khoâng laøm aûnh höôûng ñeán thaønh phaàn vaø tæ
leä caùc caáu töû khi ñaït caân baèng.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt