NA C Z E L N E DOWÓDZTWO W. P.

Do użytku służbowego.

C Z O Ł G T-34
KRÓTKI E W S K A Z Ó W K I DLA Z A Ł O G I

WOJSKOWY
INSTYTUT NAUKOWO - WYDAWNICZY

1 9 4 5
 C Z O Ł G T-34
KRÓTKIE WSKAZÓWKI DLA Z AŁOGI

WOJSKOWY
INSTYTUT NAUKOWO - WYDAWNICZY
1 9 4 5
 ZATW IERDZAM .

Dowódca Wojsk Pancernych PRZEDMOWA DO PIERWSZEGO

i Zmotoryzowanych W. P WYDANIA.
( —) M O S T O W I ENK O
Celem podręcznika „ Czołg T-34 — krótkie
gen broni.
wskazówki dla załogi“ jest danie załodze czoł­
ga wszystkich ważniejszych wskazówek co do
technicznego obsługiwania i wykorzystania go
w walce.
Wszystkie dane o czołgu, jak różnież wska-
zówki co do obsługiwania i wykorzystania czoł­
ga podane są w dużym streszczeniu, dlatego też
korzystać z niego może załoga już wyszkolona,
względnie instruktor w czasie szkolenia;
Podręcznik ten niewątpliwie dopomoże zało­
gom czołgów T-34 w skutecznym wykonywaniu
przez nich ich skomplikowanych i odpowie­
dzialnych zadań.
Wszelkie uwagi i uzupełnienia do powyższe­
go podręcznika należy kierować do Dowództwa
Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych celem
uwzględnienia ich w następnych wydaniach.
DOWÓDCA WOJSK PANCERNYCH
I ZMOT. W.P.
DRUKARNIA W .I.N .W .
 Charakterystyka bojowa i techniczna czołga
F-34

Dane ogólne:
Ciężar ............................ 28 — 30 t.
W ym iary czołga:
Długość . . . . . 6,070 m.
S z e r o k o ś ć ...................... 3,000 m.
W y s o k o ś ć ...................... 2,604 m.
Szerokość koleiny . . 2, 45 m.
Prześwit . . . . . 0,400 m.
Szybkość poruszania:
Średnia szybkość na dro­
gach ........................... 25— 30 km/godz.
Średnia szybkość w tere­
nie ................................ 20 km/godz.
Zasięg:
1) Po drogach polnych 250 km
2) Po szosach . . . 300 km
3) Po bezdrożu . . . 200 km
 Możność przechodzenia i pokonywania Minimalne obroty na
przeszkód: długotrw ałym wolnym
Ciśnienie na grun t . . 0,66 kg/cm 2 biegu d o ...................... 600 obr/m in,
Głębokość brodu . . . 1,30 m. Maksymalne obroty . . 2050 obr/m in.
Ścianka pionowa do . . 0,70 m.
Szerokość row u . . . 2,5 m. Paliwo:
W zn iesien ie...................... 35°.
Materiał pędny dieslowski, marki DT
S p a d k i ............................ 40°
lub olej gazowy m ar­
P r z e c h y ł............................20°
ki E.
Uzbrojenie: Ogólna pojem ność zbior­
Działo 76 mm F-34 lub ników ...................... ..... 560 l .
85 mm . . . . . 1. Zbiorniki przednie (2 po
Karabiny maszynowe 205 1 ) ............................ 410 l .
D T : ............................ Zbiorniki tylne 2 po 80 160 l.
Sprężynowy z działem 1. Beczki zasilające (3 po
Przedni (radiotelegrafi- 1. 90 l) ............................... 270 l (przewożone
sty) . . . . ; . na błotnikach
Zapasowy (z dw ójno- czołg a ).
giem ) lub pistolet . . Pompka paliwowa do­
m a szy n o w y ...................... 1. prowadzająca turbi­
Pociski działowe . . . 100— 76. nowa BKN-5 g-6.
50— 85. Pompka w tryskująca
N aboje k.m ....................... 3.600. NK-1 dwunasto-tłocz-
kowa.
Silnik :
Diesel W-2-34 . . . . 12 cyl. układ V 60°. Smarowanie:
Stopień sprężan ia. . . 14— 15. System obiegowy p o d ciśnie­
Moc silnika i obroty: niem.
Użytkowa przy 1700 Olej . lotniczy olej MK, MS,
obr./m in......................... 400 KM, MZS.
Zbiorniki oleju 2 po 40 l. Temperatura wody
80 l normalna . . . . 55— 85°.
Pompka oleju . . . . trybikowa trójse-
lekcyjna.
Ciśnienie smaru za fil­ Rozruch:
trem na obrotach Rozrusznik elektryczny ST-700 mocy 15 KM.
użytkowych . . . . 6-9 kg/cm 2. Ciśnienie powietrza w rodzielaczu:
Ciśnienie smaru za fil­ powietrza nie niższe . . 30 kg/cm 2,
trem przy stałych m i­ powietrza nie wyższe 90 kg/cm 2.
nimalnych obrotach 2 kg/cm 2.
Temperatura smaru W yposażenie elektryczne:
przy wejściu do sil­ Źródła prądu.
nika ...................... 40°— 80°.
Baterie akumulatorów 4, typu 6 STE -1 2 8
Temperatura smaru
napięcie 12 V, po­
przy wyjściu z silnika
jem ność 128 Ah,
— nie wyżej . . . 100°
połączenie szerego-
Zużycie smaru na obro­
wo-równoległe.
tach użytkowych —
P rą d n ica ........................... GT-4563 A moc 1000
nie wyższe niż . . 13 g/KM /godz.
watów, napięciu
24 V regulator.
Chłodzenie: R R T-4576 A.
System chłodzenia . . wodny (obiegow y).
Odbiorniki prądu:
Pompka wodna . . . odśrodkowa.
C h ł o d n i c e ......................2 (rurkow e). R o z r u s z n ik ......................ST-700 moc 15 KM,
Pojemność obiegu wody 90— 95 l. napięcie 24 V.
Temperatura wody Elektromotor obracający
wchodzącej — nie wieżę . . . . . . MB 20; moc 1350
m n i e j ........................... 55°. wat.
Temperatura wody Elektromotor wentylato­
wychodzącej — nie . . ra ................................ MB 12; moc 19 wat.
w y ż e j ..............................105°. Sygnał elektryczny . . GF-4702.
9
 Radiostacja: Sprzęgła boczne . . . wielotarczowe suche.
T y p .................................9-R, lub inne krótko­ Tarcie stali po
falowe, stali. Tarcz napę­
Zasięg . . . . . w marszu 18 km ; na dowych 21, napę­
postoju 25 km, dzanych 22.
Antena . . . . . . masztowa wysokości
4 km,
Długość fali . . . . 53,3-74 m, Podwozie:
źródło zasilania . . . burtowa sieć czołga, Ruch (posuw .) . . . gąsienicowy. Koła
napięcie 12 V, kierunkowe (w ol­
Przetwornice . . . . RUN-30 i RUN-1 0 ne) z przodu, na­
lub inne, pędzające z tyłu.
Urządzenie telefonu Gąsienice, płyta dwu­
wewnętrzne . . . . TPU-4 bis, przysto­ członowa ...................... płyt 72, szerokość
sowane do pracy z płyt 500 mm,
radiostacją. Koła napędowe . . . dwutarczowe z zacze-
Mikrofon, loryngofon TM. Hełm czołgowy pami rolkowymi.
z urządzeniem te- Koła kierunkowe (w ol­
lefoniczno - głoso- ne) ................................ stalowe dwutarczowe,
sowym. Koła oporowe (nośne) po 5 z każdej strony
z ogumionymi ma­
Transmisja: sywami,
Sprzęgło główne . . . wielotarczowe suche. Zawieszenie na sprężynach, nie­
Tarcie-stal po sta­ zależne.
li. Tarcz napędo­
wych 11, napędza­
nych — 12. Sprzęt saperski:
Skrzynka biegów . . . trójdźwigniowa, Piła poprzeczna . . 1.
czterobiegowa, Ł o m ........................................... 1.
cztery biegi w Łom s a p e r s k i ......................1.
przód, jeden w tył. Łopaty s a p e s k ie ......................2,
10 11
 W yposażenie uzupełniające:
Płachta namiotowa . . . . 1.
Liny holownicze . . . . 2.
Gaśnice tetrachlorowe . . . 2.
Apteczka . . . . . . 1.

R O Z D Z IA Ł I.
1. Przygotowanie czołga do walki.
1. Przygotowanie czołga do walki ograni­
cza się do wykonania następujących prac:
— techniczny przegląd czołga;
— zaopatrzenie w materiały pędne, smary
i w odę;
— zaopatrzenie w am unicję;
— przygotowanie uzbrojenia;
— przygotowanie radiostacji.

2. Techniczny przegląd czołga.

2. Przy technicznym przeglądzie przed wal­
ką sprawdza się regulację i sprawność zespo­
łów i m echanizm ów: podwozia, przedziału
transmisyjnego, silnika i przedziału kierowcy.
3. Technicznego przeglądu dokonuje mecha­
nik - kierowca przy pomocy radiotelegrafisty-
strzelca k. m. Wykonanie dokonuje dca czołga.
12 13
 4 . Przy przeglądzie podwozia należy spraw­
dzić:
a) stan płyt gąsienicowych, naciąg gąsie­
nic: przy normalnym naciągu gąsienica nie po­
winna zwisać między kołami, lecz powinna le­
żeć na kołach oporow ych;
b) ścisłość zaczepiania zębów szczęki na
końcu wykorbionej osi koła wolnego z zębami
pierścienia, spojonego z pancerzem czołga
i umocowaniem kołpaka do piasty koła wolne­
go;
c) dokręcenie nakrętek na bokach kół na­
pędowych ;
d) obecność i uszczelnienie korków w otwo­
rach służących do smarowania sprzęgieł bocz­
nych;
e) obecność wszystkich korków i klap
w dnie czołga oraz ich szczelność.
5. Przy przeglądzie przedziału transm isyj­
nego spraw dzić:
a) obecność luzu w granicach 1,5-2 mm
między taśmami a bębnami sprzęgieł bocznych;
b) szczelność układów paliwowego, smaro­
wania i chłodzenia;
c) czy olej nie wycieka ze skrzyni biegów ;
d) stan cięgieł kierowniczych i zabezpie­
czenie bolców ;
e) regulację sprzęgła głównego (luz w kul­
kach mechanizmu wyłączającego w granicach
0,9-1,1 m m );
14
f ) skok tarczy naciskającej w sprzęgle
głównym (skok ten powinien być w granicach
6 — 7 m m ; taka wielkość skoku zapewnia peł­
ne wyłączenie sp rzęgła );
g ) osiow y luz w kulkach cięgła podłużne­
go (wolny bieg je j przy luzie 0,9-1,1 mm w
granicach 20 — 25 m m );
h) umocowanie brody skrzynki biegów do
przegrody transm isyjnej;
i) umocowanie wentylatora do koła zama­
chowego ;
j ) czy odstęp między kołem zębatym u roz­
rusznika a zębatką na kole zamachowym w y­
nosi (4 — 5 m m );
k) czy nie ma obcych ciał na dnie pod wen­
tylatorem ;
1) wyregulowanie skrzynki biegów przy po­
m ocy skobla kontrolnego.
6. Przy przeglądzie silnika spraw dzić:
a) umocowanie silnika na ramie i zabez­
pieczenie śrub;
b ) czy nie ciekną złącza przewodów pali­
wa, oleju i wody (obejrzeć powierzchnie chłod­
nic dla wody i o le ju );
c) prądnice i zespół napędzający pompy
wysokiego ciśnienia i zabezpieczenie bolców
cięgieł;
d) wypełnienie towotnicy pompki w odn ej;
e) stan filtru powietrznego;
f ) umocowanie przewodów do zacisków
akumulatorów;
15
 g) czy nie ma wody w otworach kontrol­
nych silnika (jeśli pokazała się woda, nie wol­
no wyruszać).
7. Przy przeglądzie przedziału kierowcy
sprawdzić :
a) czy nakrętka wykorbionej osi wolnego
koła jest zabezpieczona;
b) czy nie ma ciał obcych na dnie czołga
pod cięgłam i;
c) sprawność mechanizmów kierowniczych.
Czy nie ma zacięć w zawiasowych połącze­
niach, czy dźwignie nie zaczepiają o dno, czy
zabezpieczone są bolce cegieł;
d) ciśnienie powietrza w butlach (ciśnienie
maks. 150 atm., minimalne latem 45 atm., zi­
mą 65 a t m .);
e) położenie rączki kranu zlewnego: rącz­
ka poziomo — kran zamknięty; rączka piono­
wo — kran otw arty;
f ) działanie wyłącznika m asy;
g) uzupełnienie, sprawność i umocowanie
ga śn ic;
h) działanie sygnału i instalacji oświetle­
niowej ;
i) stan urządzeń elektrycznych.
Obowiązkiem radiotelegrafisty-strzelca k.m.
poza zasadniczym obowiązkiem sprawdzenia
stanu radiostacji i dodatkowych środków łącz­
ności (chorągiewki, rakiety) jest ponadto:
sprawdzenie umocowania na czołgu sprzętu sa­
perskiego, pił, lin holowniczych, skrzynek na
16
sprzęt, sygnały, reflektorów i tylnego „stop“
sygnału.
O wykonanej pracy radiotelegrafista-strze-
lec melduje d-cy czołga.
3. Zaopatrzenie czołga w paliwo, oleje i wodę.
8. Materiały pędne: paliwo dieslowskie
marki DT lub olej gazowy marki E. W cza­
sie zimy używać zimowego dieslowskiego pali­
wa, a przy temperaturze poniżej — 20° doda­
wać naftę traktorową.
Przy tem peraturach:
od — 20° do — 30° C — 10 % nafty
od — 30° do — 35° C — 25 % „
od — 35° do — 50° C — 70 % „
Paliwo nalewać przez lejek filtrem siatko­
w ym : na siatce powinna być położona flanela
lub jedwab włosem do góry. Zbiorniki napeł­
nić do poziomu środkowego pasa filtru zbior­
nika. Ilość paliwa wymierza się sondą. Zao­
patrywanie czołgów materiałami pędnymi do­
konuje się z cysterny przy pomocy węża lub
wymierzonych naczyń.
Dla zaopatrzenia silnika w olej używać ole­
ju lotniczego MK lub MZ, a przy temperaturze
powietrza od — 50° C niżej — olej MZS. Ilość
oleju mierzy sondą. Najm niejsza ilość oleju
w zbiorniku 20 l, a jeśli oleju mniej, przerwać
pracę.
2. Czołg T-34.
17
 9. Do smarowania pozostałych mechaniz­
mów czołga używać następujących sm arów :
a) do smarowania kół oporowych, koła
wolnego kierunkowego, dźwigni zmiany bie­
gów, przesuwaczy, kulkowej podstawy wieży,
mechanizmu obrotowego wieży i mechanizmu
podniesień działa — tow otu ;
b) do smarowania skrzynki biegów — ole­
jów lotniczych MK, MS, M ZS ;
c) do smarowania ośki pompy wodnej —
tow otu ;
d ) do smarowania ośki mechanizmów kie­
rowania — olejów lotniczych;
e) do smarowania rozrusznika, prądnicy,
silnika obracającego wieżę i silnika wentyla­
tora — olejów lotniczych;
f ) do smarowania przekładni bocznej —
mieszanki towotu 30% i oleju lotniczego 70% .
10. W odę do zaopatrzenia czołga używać
słodką, Czystą. W lewać przez lejek z filtrem
siatkowym. Pojem ność systemu chłodzenia w y­
nosi do 95 l wody (9— 10 w iader). Poziom w o­
dy we wlewie powinien być na wysokości 2— 3
mm od dna wlewu.
Zaopatrzenie czołga w paliwo, smary i w o­
dę wykonują mechanik-kierowca i d-ca wieży.
4. Załadowanie czołga amunicją.
11. Am unicję przed ułożeniem w czołgu
starannie oczyścić ze smaru, pyłu i błota: ma­
18
gazynki obejrzeć, sprawdzić czy działają i prze
myć naftą, naboje do załadowania w magazyn­
ki uważnie obejrzeć, nabojów uszkodzonych nie
załadowywać.
12. W załadowaniu amunicji na czołg bie­
rze udział cała załoga.
Dla wygodniejszego załadowania amunicji
działowej obrócić wieżę o 150°.
Załadowanie odbywa się w następujący
sposób:
Dowódca załogi stoi zewnątrz z lewej stro­
ny, odbiera nabój lub magazynek, ogląda go
i podaje mechanikowi-kierowcy stojącemu na
lewym błotniku czołga; mechanik-kierowca od­
daje nabój lub magazynek radiotelegrafiście
znajdującemu się wewnątrz w ieży; radiotele­
grafista oddaje nabój lub magazynek dowódcy
w ieży; ten układa nabój ewentualnie magazyn­
ki (w specjalne skrzynki lub gniazda).
13. N aboje układa się następująco:
92 naboje na podłodze przedziału bojow e­
go — w 6 kasetach po 12 sztuk i 2 po sztuk,
9 naboi w gniazdach umieszczonych poziomo
na ścianach przedziału bojow ego.
W zaopatrzenie bojow e czołga wchodzi 52
magazynków z amunicją do k.m., która ułożona
jest następująco: po obu stronach siedzenia
mechanika - kierowcy po 4 magazynki w spe­
cjalnych gniazdach po prawej stronie na ścia­
nie przedziału bojow ego 4 magazynki, w ni­
19
szy wieży — 27 m agazynków; w przedniej
części czołga u nóg strzelca km 13 magazyn­
ków.
14. Wyekwipowanie czołga zawiera 20 ręcz­
nych granatów wz. F -1. Granaty ładuje się
w brezentowe woreczki. Pod siedzeniem radio­
telegrafisty układa się 12 granatów; przy pra-
węj burcie czołga 8 granatów. Zapalniki do
granatów przechowuje się osobno w brezento­
wej skrzynce z twardymi bocznymi ściankami
i wieczkiem. Skrzynka z podwójnym gniazd­
kiem dla cynkowych pudełek jest przymoco­
wana w niszy wieży. W każdym z pudełek mie­
ści się po 10 zapalników.
15. W wyekwipowanie wchodzi 30 rakiet
(10 białych, 10 czerwonych i 10 zielonych)
i jeden pistolet-rakietnica. Rakiety przechowu­
je się w żelaznej skrzynce z trzema przedzia­
ła m i umocowanej na prawej stronie podsta­
wy wieży, pistolet-rakietnica w futerale przy­
mocowanym na wieczku skrzynki.
16. Przybory i części zapasowe dla k.m.
umieszcza się w brezentowych woreczkach
z prawej strony przedziału bojowego, przybory
i części zapasowe przyrządów optycznych —
w specjalnej skrzynce na prawej podstawie
wieży, pod skrzynką z rakietam i; przybory
i części zapasowe do działa — w skrzynce na
lew ym błotniku czołga.
20
5. Przygotowanie uzbrojenia.
17. Uzbrojenie wieży (działo i k.m. sprzę­
żony) przygotowuje do walki d-ca wieży. Czo­
łowy k. m. przygotow uje radiotelegrafista —
strzelec k. m.
Gotowość kontroluje d-ca czołga.
18. Dla przygotowania uzbrojenia do wal­
ki należy:
a) zdjąć pokrowce z luf działa i k.m. i prze­
trzeć przewody lu f;
b) zdjąć pokrowiec z części zamkowej dzia­
ła i podnieść podchwytywacz łusek;
c) zwolnić rygle wieży i działa od umoco­
wania m arszow ego;
d) odpowiednio dopasować siedzenia;
e) sprawdzić działanie mechanizmu obroto­
wego i podniesienia, uruchamiając mechanizm
obrotowy, obrócić wieżę o 360° w prawo lub
w lewo, uruchamiając mechanizm podniesień,
dać działu maksymalny kąt podniesienia i po­
chylenia ;
f ) sprawdzić działanie spustów - ręczne­
go, nożnego i elektrycznego;
g) sprawdzić działanie i zamocowanie przy­
rządów celowniczych, zerowe nastawienie ce­
lowników, pracę mechanizmów poprawek bocz­
nych i oświetlenie podziałek celowników;
h) sprawdzić zerową linię celu i sprzężenie
k.m. z działem;
21
 i) sprawdzić stan, działanie i zamocowanie
k.m. (sprzężonego i cz ołow eg o);
j ) sprawdzić ułożenie am unicji;
k) sprawdzić szczeliny obserwacyjne, za-
głuszki i rygle górnych włazów wieży.
6. Przygotowanie radiostacji 9-R.
19. Przy przeglądzie, sprawdzeniu i przy­
gotowaniu radiostacji do pracy należy:
a) ustawić antenę masztową i jednocześnie
sprawdzić pewność je j złączy, umocowanie za­
cisków anteny, uziemienie i połączenie prze­
wodów do zacisków nadajnika i odbiornika;
b) obejrzeć i oczyścić z kurzu i błota izola­
tor anteny;
c) sprawdzić pewność zaczepów przewodu
od anteny do zacisków na tablicy rozdzielczej
i połączenie między zaciskami A i A P na ta­
blicy odbiornika i nadajnika;
d) sprawdzić i starannie dokręcić nakrętki
kontaktów przewodów zasilających;
e) obejrzeć przetwornice, zwrócić uwagę na
regularność obracania się wirnika (tw ornika),
czystość kolektora, sprawdzić czy przy szczot­
kach nie ma iskrzenia; przy stwierdzeniu
iskrzenia przemyć kolektor i sprawdzić wyso­
kość szczotki; szczotki zużyte zamienić, nowe
dotrzeć;
22
f ) dopasować na głowie hełm czołgowy ze
słuchawkami i laryngofonami tak, aby słu­
chawki ściśle przylegały do małżownicy uszu,
a laryngofony lekko naciskały na szyję od stro­
ny gardła;
g) sprawdzić umocowanie nadajnika, od­
biornika i tablicy rozdzielczej radiostacji, obej­
rzeć przednie ścianki aparatów i obracając
gałki przekonać się o ich działaniu;
h) sprawdzić całość i sprawność nadajnika;
i) sprawdzić czy normalnie przechodzi moc
w antene na trzech falach (dwu bocznych i jed­
nej p ośred n iej);
j) włączyć odbiornik i sprawdzić j ego pra­
ce na różnych długościach f a li; dostroić nadaj­
nik i odbiornik do fali żądanej.
20. Dla dostrojenia odbiornika należy:
a) postawić wyłącznik na tabliczce w poło­
żeniu „W K Ł “ , przełącznik w położeniu „P R M “
(przy tym przetwornica RUN-10 powinna się
o b ra ca ć);
b ) gałkę regulatora siły odbioru z napisem
„Ciszej — G łośniej" obrócić według wskazówki
zegara do oporu (w pół minuty powinien być
słyszany lekki szum w słuchaw kach);
c) cofając gałkę do strojenia, ustalić żąda­
ną długość fali (jeśli stacja odbierająca pra­
cuje, dostroić do największej siły odbioru sy­ R O ZD ZIA Ł II.
gnału, powoli obracając g a łk ę );
d) przy pomocy gałki z napisem „ciszej — 1 . Skład i obowiązki załogi czołga.
głośniej" uzyskać żądaną siłę odbioru.
23. Załoga czołga T-34 składa się z 4 ludzi
21. Dla dostrojenia nadajnika należy: (rys. 1 ) : d-cy czołga znajdującego się z lewej
a) podnieść rygiel ustalacza gałki nastawie­ strony działa przy mechanizmach celowni­
nia, ustawić „przeziernik“ na żądaną długość czych ; mechanika kierowcy przy mechaniz­
fali, po czym opuścić rygiel ustalacza; mach kierowniczych czołga, d-cy-w ieży siedzą­
cego z prawej strony działa, radiotelegrafisty-
b) ustawić przełącznik na tabliczce rozdziel­ strzelca k.m. siedzącego na miejscu w prawo
czej radiostacji w położeniu PRD, dla urucho­ od mechanika-kierowcy.
mienia przetwornicy RU N -30;
c) postawić przełącznik w położeniu W KŁ
i nagrzać nadajnik przez przeciąg 1 m inuty;
d) otworzyć ustalacz gałki nastawienia an­
teny i obracając gałkę, osiągnąć najsilniejsze
świecenie żarówki induktora, przy czym gałkę
zablokować ustalaczem.
22. W ywoławczy sygnał dla łączności radio­
wej podawać następująco:
a) nazwę stacji wywołanej — 2 razy, naz­
wę w ołającej raz;
24. Zastępcą d-cy czołga jest d-ca wieży.
przykład: „K ruk“ — „K ruk“ tu „Sokół",
jak słyszycie. Jeśli zachodzi potrzeba daje się Obowiązki załogi czołga.
możność dostrojenia następująco: raz, dwa,
trzy, cztery, pięć — tu „Sokół“ — odbiór; 25. D-ca czołga podlega bezpośerdnio d-cy
plutonu czołgów. Jest on dowódcą załogi, od­
b) odpowiedź stacji wywołanej. powiedzialnym za cz ołg , jego uzbrojenie i za­
„Sokół“ tu „K ruk“ — słyszę dobrze. łogę we wszystkich okolicznościach.
24
25
 26. D-ca załogi jest obowiązany:
a) utrzymywać wśród załogi czołga kar­
ność w ojskow ą: wymagać dokładnej znajomoś­
ci obowiązków i ich wykonania;
b) znać i utrzymywać czołg, jego uzbroje­
nie i wyekwipowanie w stałej gotowości bojo­
w ej, umieć doskonale strzelać z broni czołga
oraz posługiwać się radiostacją.
c) osobiście dozorować i kierować rozbie­
raniem i składaniem mechanizmów czołga;
d ) przed każdym wymarszem czołga skon­
trolować przygotowanie czołga do marszu,
uzbrojenie, przyrządy celownicze i specjalne
urządzenia łączności i dowodzenia;
e) utrzymywać gaśnice w stałej gotowoś-
ci;
f ) baczyć na wyekwipowanie czołgowe
i saperskie, sprzęt maskowania i przeciwgazo­
wy, części zapasowe, dbając o ich kompletność
i pełną użytkow ość;
g ) prowadzić formularz użytkowy.
27. W marszu d-ca czołga jest obowiązany:
a) przestudiować przed marszem trasę
marszu, je j właściwości i określić najtrudniej­
sze odcinki;
b ) odbierać sygnały i rozkazy podawane
przez d-cę plutonu, partole regulacji ruchu
i przez czołgi poprzedzające;
c) kierować pracą mechanika - kierowcy
(zmiana szybkości i odstępów, kierunku i t p .) ;
26
d) organizować ciągłą obserwację naziem­
ną, a na rozkazy d-cy plutonu i powietrzną;
być w stałej gotowości do odparcia nieprzyja­
cielskiego napadu czołgowego i lotniczego;
e) utrzymywać dyscyplinę" m arszu;
f ) na wszystkich postojach zatrzymywać
czołg z prawej strony drogi w odległości nie
mniejszej niż 15 m od poprzednika, zamasko­
wać czołg i zameldować d-cy plutonu o jego
stanie (ciśnienie oleju, temperatura, zapasy
paliwa i olejów i t p .) ;
g ) w wypadku uszkodzenia wyprowadzić
czołg na prawa stronę drogi, podać sygnał
o uszkodzeniu i przystąpić do szybkiego usu­
nięcia jego przyczyn.
28. Przed walką d-ca czołga jest obowią­
zany:
a) otrzymać od d-cy plutonu zadanie, zro­
zumieć je i znać swe miejsce w szyku bojo-
w ym ;
b) przestudiować pole walki, kurs bojow y
i przedmioty działania: gdy czas pozwala,
przygotować szkic czołgowy z naniesieniem
przeszkód przeciwczołgowych, celów i punktów
orientacyjnych;
c) zaznajomić załogę czołga z zadaniem
b ojow y m ; pokazać na przedmiotach tereno­
wych bojow y kurs plutonu i pierwszy przed­
miot natarcia;
d) zarządzić obserwację sygnałów d-cy plu­
tonu przed walką i w czasie w alki;
27
 e) ustawić czołg na pozycji w yjściow ej i w
związku z zadaniem okopać go i zamaskować
od obserwacji naziemnej i powietrznej, usunąć
przeszkody na drodze w yjścia do walki, być
w stałej gotowości do odparcia niespodziewa­
nego napadu npla;
f ) zapewnić stałą gotowość bojow ą czołga,
sprawdzić zapas amunicji, paliwa, smarów
i zaopatrzenia w żywność, ewentualnie je uzu­
pełnić;
g ) sprawdzić zgranie załogi i je j znajo­
mość sygnałów łączności z d-ca plutonu i są­
siednimi pododdziałami, przydzielić (jeśli zaj­
dzie potrzeba) członkom załogi indywidualne
odcinki obserwacji.
29. W walce d-ca czołga jest obowiązany:
a) utrzymywać swoje m iejsce w bojow ym
ugrupowaniu, kierować ruchem czołga i wyko­
nywać dane mu zadanie;
b) bez przerwy rozpoznawać pole walki,
wyszukiwać cele, przejm ować wiadomości
obserwacji załogi, w ruchu wykorzystywać za­
słony terenowe dla prowadzenia ognia i ma­
new ru; przy natknięciu się na przeszkody te­
renowe lub zagrody minowe om ij ać je i sygna­
lizować o nich sąsiednim czołgom ;
c) prowadzić ogień z działa i k.m. na cele
wykryte, jak też i na cele prawdopodobne;
d) obserwować czołg d-cy plutonu, jego
sygnały i znaki, wspierać ogniem sąsiednie
28
czołgi przy ich bezpośrednim zagrożeniu przez
npla;
e) przy niebezpieczeństwie gazów — naka­
zać nałożenie masek przeciwgazowych;
f ) gdy z zespołu ubyły inne czołgi — dołą­
czyć do innego plutonu w kompanii i prowa­
dzić walkę, nie przerywając ognia;
g) w wypadku unieruchomienia czołga pod­
jąć starania dla jego powtórnego uruchomie­
nia i zawiadomić o tym d-cę plutonu;
h) gdy czołg zostanie unieruchomiony na
polu walki bronić go ogniem z m iejsca, w yko­
rzystując pomoc sąsiednich czołgów i współ­
działających w walce pododdziałów innych bro­
ni; w żadnym wypadku nie porzucać i nie od­
dawać czołga nplowi!
i) wychodzić z walki tylko na rozkaz wyż­
szego d-cy;. przy wycofywaniu pod ogniem
starać się wyprowadzić czołg wstecznym bie­
giem do najbliższej zasłony;
30. Po walce (lub marszu) d-ca czołga jest
obowiązany:
a) zgodnie z zarządzeniem d-cy plutonu (w
braku zarządzenia — samodzielnie) umiejsco­
w ić i zamaskować czołg i zorganizować obser­
w ację;
b) doprowadzić czołg i uzbrojenie do goto­
wości b o jo w e j; w wypadku zakażenia chemi­
cznymi środkami walki odgazować czołg;
29
 c) zameldować d-cy plutonu o swoich czy­
nach bojowych, o stanie czołga, uzbrojenia
i zaopatrzenia załogi.
Mechanik kierowca:
31. Mechanik kierowca podlega d-cy czołga,
bezpośrednio kieruje ruchem czołga i odpowia­
da za pełną gotowość jego do ruchu. Jest on
obow iązany:
a) doskonale znać budowę czołga i umieć
kierować nim we wszelkich warunkach;
b) utrzymywać czołg i całe jego urządze­
nie w czystości, sprawności i stałej gotowości
do ruchu;
c) utrzymywać zestawy narzędzi i części
zapasowych czołga w stanie kompletnym i uży­
walnym ;
d) we właściwym czasie zaopatrywać czołg
w paliwo i sm ary;
e) prowadzić rachunek rozchodów, mate­
riałów pędnych i części zapasowych czołga;
f ) w czasie właściwym, przeprowadzając
oględziny, uprzedzać możliwości złamań i usz­
kodzeń, usuwać je i meldować o tym d-cy czoł­
ga;
g) brać osobisty udział w naprawach czoł­
ga;
h) prowadzić wykaz godzin pracy silnika.
30
32. W marszu mechanik kierowca jest obo­
wiązany :
a) przestudiować trasę marszu;
b) prowadzić czołg według wskazówek d-cy
czołga, uwzględniając warunki terenowe i sta­
ra ją c się jak najlepiej zachować czołg dla
jego zadań bojow ych;
c) baczyć na pracę silnika, zespołu trans­
misyjnego, podwozia i przyrządów kontrol­
nych;
d) prowadzić obserwację w przód, p rzyj­
mować sygnały i rozkazy od czołga poprzedza­
jącego, meldować o swych spostrzeżeniach
d-cy czołga;
e) zachowywać dyscyplinę marszu, odstępy
i odległości, trzymać się prawej strony d rogi;
f ) opuszczać czołg tylko na rozkaz d-cy;
g ) na postojach skontrolować stan czołga,
sprawdzić zapas paliwa, temperaturę oleju
i wody i o rezultatach meldować d-cy czołga.
Usterki natychmiast usuwać.
33. Przed walką mechanik kierowca jest
obowiązany:
a) znać zadanie plutonu i kompanii, okreś­
lić charakter rozpoznanych przeszkód i prze­
widzieć sposób ich pokonania;
b) ostatecznie upewnić się o pełnej goto­
wości czołga;
31
 c) przy każdej sposobności uzupełniać pa­
liwo i sm ary;
d) nauczyć się sygnałów umówionych dla
łączności z d-cą plutonu i oddziałami innych
rodzajów broni.
34. W walce mechanik-kierowca jest obo­
wiązany :
a) prowadzić czołg po nakazanym kursie
bojowym , zachowywać odległość i odstępy,
wykorzystywać teren, dbać o najkorzystniejsze
warunki dla prowadzenia ognia;
b) nieustannie rozpoznawać pole walki,
meldować d-cy czołga o swych spostrzeżeniach,
o dogodnych miejscach do prowadzenia ognia
i jego skutkach;
c) pilnie obserwować przedpole dla w ykry­
cia naturalnych i sztucznych przeszkód, błot,
pól minowych itp., szybko wyszukiwać sposoby
ich obejścia i pokonania;
d) w wypadkach uszkodzenia czołga przy­
stąpić natychmiast do naprawy bez względu
na niebezpieczeństwo.
35. Po walce mechanik kierowca jest obo­
wiązany:
a) obejrzeć czołg, stwierdzić jego stan,
określić sposoby usunięcia usterek, zameldo­
w ać d-cy czołga o wszystkich zauważonych
usterkach i szybko doprowadzić czołg do pełnej
gotowości b o jo w e j;
32
b) stwierdzić ilość paliwa i smarów i nie­
zwłocznie braki uzupełnić.
Dowódca wieży.
36. Dowódca wieży podlega d-cy czołga
i odpowiedzialny jest za stan i bojow ość całe­
go uzbrojenia.
Jest on obowiązany:
a) doskonale znać całe uzbrojenie czołga
(działo, sprzężony k.m., amunicję, przyrządy
optyczne, wyposażenie przedziału bojowego,
narzędzia, zapasowe części uzbrojenia itp.)
i utrzymywać je w stanie gotowości b o jo w e j;
b) umieć doskonale strzelać z broni czołga,
sprawnie i szybko przygotowywać amunicję
do strzelania, ładować działo i k.m., usuwać za­
cięcia ;
c) systematycznie sprawdzać stan uzbroje­
nia, przyrządów celowniczych, obserwacyjnych
i oporopow rotnika;
d) znać zawsze stan ilościowy posiadanej
amunicji i porządek je j rozmieszczenia, doko­
nywać przygotowania i rozmieszczenia amuni­
c ji; prowadzić rachunek rozchodu amunicji,
natychmiast ją uzupełniać przy każdej sposob­
ności ;
e) dbać o natychmiastowe usuwanie uste­
rek w działaniu uzbrojenia m eldować o tym
d-cy czołga;
3. Czołg T-34,

f ) utrzymywać czystość i porządek pomie­
szczenia bojow ego wewnątrz i zewnątrz;
g) prowadzić metrykę uzbrojenia;
37. W marszu d-ca wieży jest obowiązany:
a) prowadzić obserwację w swoim odcinku
i bezpośrednio meldować d-cy czołga o wszyst­
kich spostrzeżeniach;
b) przejm ować i meldować d-cy czołga roz­
kazy i sygnały podawane przez d-cę plutonu,
patrole regulacji ruchu i czołgi poprzedzające;
c) wspólnie z resztą załogi maskować czołg
na postojach według wskazówek d-cy czołga;
d) opuszczać czołg tylko na rozkaz d-cy
czołga.
38. Przed walką d-ca wieży jest obowią­
zany:
a) znać zadanie plutonu i kompanii;
b) ostatecznie upewnić się o gotowości bo­
jow ej działa sprzężonego, o ilości k.m. i amuni­
cji w czołgu oraz meldować o tym dowódcy
czołg a ;
c) rozmieścić amunicję tak, by zapewnić
dogodniejsze ładowanie w czasie walki;
d) wspólnie z resztą załogi okopać i zama­
skować czołg od obserwacji naziemnej i lotni­
czej ;
e) nauczyć się sygnałów umówionych dla
łączności z d-cą plutonu i współdziałającymi
pododdziałami.
34
39. W walce d-ca wieży jest obowiązany:
a) szybko ładować działo i sprzężony k. m.
według rozkazów d-cy czołga, o gotowości mel­
dować ;
b) obserwować skutki ognia działa i sprzę­
żonego k. m., meldować d-cy czołga o spostrze­
żonych niedokładnościach, usuwać zacięcia k. m.
sprzężonego i pomagać d-cy czołga w usuwaniu
zacięć działa ;
c) bez przerwy obserwować pole walki
w swoim wycinku obserwacji, wyszukiwać ce­
le, baczyć na czołg d-cy plutonu i meldować
d-cy czołga o wszystkich spostrzeżeniach;
d) przygotować amunicję do prowadzenia
ognia, uprzednio donosząc ją z najbardziej od­
dalonych miejsc przedziału b ojow ego; opróż­
nić chwytacze łusek działa i k. m.
e) prowadzić wykaz rozchodu amunicji
działowej i k. m., meldować d-cy czołga o zuży­
ciu 25% , 50% i 7 5 % zapasu bojow ego;
f ) przekazywać sygnały według d-cy czoł­
ga.
40. P o walce d-ca wieży jest obowiązany:
a) uporządkować uzbrojenie, sprawdzić
działanie mechanizmu obrotowego i podniesień,
przyrządów obserwacyjnych i celowniczych
oraz całość przedziału bojow ego czołga ;
b) obliczyć pozostałą amunicję, zebrać
i zdać łuski, uzupełnić amunicję do norm y;
35
 c) zameldować d-cy czołga o stanie uzbro­
jenia i amunicj.
Radiotelegrafista - strzelec k. m.
41. Radiotelegrafista - strzelec k.m. podlega
d-cy czołga.
Jest on obowiązany:
a) doskonale znać sprzęt radiowy i urzą-
rzenia telefonu wewnętrznego oraz utrzymy­
wać je w stanie gotow ości;
b) utrzymywać w porządku i gotowości
wszystkie narzędzia i części zapasowe aparatu
radiowego i sprzętu łączności;
c) stale znać schemat łączności, umieć
szybko nawiązywać łączność radiową i prowa­
dzić pracę w sieciach radiowych, zachować dy­
scyplinę wymiany wiadomości radiowych;
d) znać sygnały łączności z innymi rodza­
jami broni;
e) znać k. m. i doskonale umieć z niego pro­
wadzić ogień ; utrzymywać k. m. w stanie czys­
tości, stałej sprawności i gotowości bojow ej.
42. W marszu radiotelegrafista — strzelec
jest obowiązany:
a) baczyć, by radiostacja stale pracowała
„na odbiór" oraz dyżurować przy niej z nało­
żonymi słuchawkami (o ile nie było specjal­
nego rozk a zu );
36
b) meldować o wszystkich odebranych sy­
gnałach i rozkazach d-cy czołga;
c) przechodzić na „nadawanie" tylko za
pozwoleniem d-cy czołga;
d) śledzić pracę łączności wewnętrznej, a
przy zauważeniu usterek szybko je usunąć;
e) wychodzić z czołga na postojach tylko
za zewoleniem d-cy czołga i po przekazaniu
słuchawek innemu członkowi załogi czołga.
43. Przed walką radiotelegrafista - strzelec
jest obowiązany:
a) znać zadanie plutonu i kompanii;
b) ostatecznie upewnić się o pełnej goto­
wości radiostacji i urządzeniu łączności wew­
nętrznej ;
c) nauczyć się schematu sygnałów łącz­
ności radiowej z oddziałami współdziałający­
mi, mieć tablicę sygnałów stale przy radiosta­
c ji;
d) sprawdzić gotowość czołowego k. m. do
strzelania, napełnienie i ułożenie magazynków
k. m. w przedziale kierowcy.
44. W walce radiotelegrafista - strzelec jest
obowiązany:
a) stale dyżurować przy radiostacji z na­
łożonymi słuchawkami i utrzymywać ciągłą
łączność z radiostacjami według schematu łącz­
ności radiow ej;
37
 b) nadawać z rozkazu d-cy czołga wszyst­
kie otrzymane wiadomości i rozkazy;
c) prowadzić obserwację do przodu, a o
wszystkich spostrzeżeniach meldować d-cy czoł-
ga;
d) stale być gotowym do otwarcia ognia
k. m. na zauważone cele.
45. Po walce radiotelegrafista-strzelec k. m.
jest obowiązany:
a) doprowadzić do porządku radiostację,
przyrządy łączności wewnętrznej czołga i k. m .;
b) zameldować d-cy czołga o stanie radio­
stacji, środków łączności i k. m.
R O ZD ZIA Ł III.
1. Szyki i czynności załogi zewnątrz czołga.
Rozkazy i sygnały.
46. Wszystkie szyki i czynności zewnątrz
czołga wykonuje się na rozkazy (sygnały).
Dla zwrócenia uwagi załogi podaje się roz­
kaz (sy g n a ł): ,,Uwaga“ . Po tym rozkazie (sy­
gnale) należy wstrzymać ruch, hałas, rozmo­
wy i zatrzymawszy się na miejscu zwrócić się
fr o ntem do d-cy.
Dla zbiórki i uszykowania załogi przy czoł­
gu podaje się rozkaz (sygnał) : „D o wozów“
(do czołgów ).
38
Do zajęcia m iejsc w czołgu przez załogę
podaje się rozkaz (s y g n a ł): „N a stanowiska“ .
Dla uruchomienia silnika podaje się roz­
kaz (s y g n a ł): „Silniki w ruch“ .
W warunkach bojow ych dla szybszej goto­
wości załogi do walki podaje się odrazu roz­
kaz (sygnał) : „D o boju“ . Po tym rozkazie za­
łoga biegnie do czołga, zajm uje swe stano­
wiska i szykuje się do walki.
Dla w yjścia załogi z czołga podaje się roz­
kaz (sy g n a ł): „Z wozów“ (z czołgów ).
Dla rozejścia się załogi czołga podaje się
rozkaz (s y g n a ł): „R ozejść się“ . Po tym roz­
kazie (sygnale) załoga robi w prawo zwrot,
przechodzi na prawą stronę drogi (względem
kierunku ruchu czołga) i rozchodzi się.
2. Sposób formowania szyków i czynności
przy czołgu.
47. Wszystkie czynności przy czołgu po­
winny być wykonywane dokładnie, szybko
i celowo. Zbiórki przy czołgu, wykonanie otrzy­
manych rozkazów i wszystkie poruszenia przy
czołgu wykonuje się biegiem.
48. Na rozkaz (sygnał) : „D o w ozów“
(czołgów ) załoga czołga ustawia się przed czoł­
giem frontem w kierunku jazdy w jednym sze­
regu (rys. 1), w odległości 1 m od gąsienic
w następującym porządku od praw ego: dca
39
czołga (D c), d-ca wieży (D w ) radiotelegra-
fista-strzelec (R s ), mechanik-kierowca (M k)
i przyjm ują postawę zasadniczą.
49. Na rozkaz (s y g n a ł): „N a stanowiska“
wszyscy robią w tył zwrot i zajm ują swoje
miejsca w następujący sposób:
a) radiotelegrafista-strzelec opiera kolano
prawej nogi na pancerzu czołga, chwyta prawą
ręką za hak holowniczy, a lewą za pokrywę
przedniego włazu, obraca się i wchodzi do
czołga nogami naprzód, siada na miejsce kie­
rowcy, po czym przesuwa się w prawo na swoje
m iejsce;
b) mechanik-kierowca robi krok w lewo,
zajm uje m iejsce jak pod a) i zamyka pokrywę
w łazu;
c) d-ca wieży biegnie do prawej burty,
opiera czubek lewej nogi na trzecim kole no­
śnym, lewą ręką chwyta ża uchwyt desantowy
a prawą za krawędź prawego błotnika, szybko
wskakuje na czołg, chwyta prawą ręką za
uchwyt na wieży, otwiera właz wieży, zajm uje
swe m iejsce w pomieszczeniu bojowym , włącza
światło i po wejściu d-cy czołga zamyka właz
na zamek;
d) d-cy czołga jak w punkcie c) od lewej
burty.
50. Po zajęciu stanowisk załogi w czołgu,
d-ca czołga podaje rozkaz (s y g n a ł): „D o uru-
40
chomienia“ . Po tym rozkazie mechanik-kie­
rowca :
a) włącza „m asę", sięgając ręką poprzez
radiotelegrafistę - strzelca k. m .;
b) otwiera kran paliwa, włączając 1. zbior­
nik paliwa oraz ustawia kranik powietrzny;
c) sprawdza położenie dźwigni zmiany bie­
gów (powinna ona stać na wolnym b ie g u );
d) daje ręczną pompką ciśnienie w zbior­
niku paliwa, doprowadzając je do pompy pali­
wowej (0,2— 0,3 a tm .);
e) opróżnia przewody paliwowe od powiet­
rza, obracając kranik pod deską rozdzielczą
przyrządów kontrolnych do położenia „wypusz­
czenie powietrza" i zatrzymuje go w tym poło­
żeniu aż do ukazania się strugi paliwa (bez
pęcherzyków pow ietrza), po czym przymyka do
położenia roboczego;
f ) melduje d-cy czołga o gotowości do uru­
chomienia „ G otów“ .
51. Po rozkazie (sy g n a le ): „Silnik w ruch“
mechanik-kierowca:
a) włącza sprzęgło głów ne;
b) zwiększa dopływ paliwa, naciskając nogą
n a pedał doprowadzenia paliwa;
c) naciska guzik rozrusznika (za każdym
razem nie dłużej niż 5— 6 sek.). Po zapuszcze­
niu silnika ustawia kranik powietrzny w poło­
żenie na atm osferę;
41
 d) po zapuszczeniu silnika d-ca czołga po­
daje sygnał d-cy plutonu przez podniesienie
żółtej chorągiewki „ Gotów “ .
52. Po rozkazie (sy g n a le ): „Z wozów“ w y­
chodzenie z czołga odbywa się w następujący
sposób:
a) mechanik-kierowca otwiera właz i w y­
skakuje z czołga;
b) radiotelegrafista-strzelec krm . przesiada
się na m iejsce kierowcy, po czym wyskakuje
z czołga;
c) d-ca czołga wychodzi z wieży na lewą
stronę czołga, zeskakuje na ziemię i zajm uje
swoje m iejsce (właz otwiera d-ca w ieży).
d) d-ca. wieży otwiera właz wieży, prze­
puszcza d-cę czołga, wyłącza światło, wychodzi
z wieży, zamyka właz, zeskakuje na prawą
stronę czołga i staje na swoim miejscu.
Po w yjściu z czołga załoga staje w uszy­
kowaniu (rys. 1) w postawie zasadniczej.
R O Z D Z IA Ł IV.
1. Organizacja obserwacji z czołga.
53. Obserwację prowadzi załoga c zołga d la :
a) zaznajomienia się z polem walki i w y­
krycia celów ;
b) zabezpieczenia się przed zaskoczeniem na­
ziemnym i lotniczym oraz użyciem środków
chemicznych walki przez npla;
42
c) rozpoznania przeszkód i zapór w kie­
runku posuwania się do npla (pola minowe,
zwały, row y przeciw czołgow e);
d) odbioru sygnałów d-cy plutonu i współ­
działających oddziałów.
54. Obserwację organizuje się we wszyst­
kich sytuacjach w czasie ruchu, zajmowania
stanowisk wyjściow ych, rejonów zbiórki, i w
walce.
Organizacja i kontrola rzeczywistej obser­
w acji jest specjalnym obowiązkiem d-cy czołga.
55. Przy zamkniętych klapach załoga czołga
obserw uje:
a) d-ca czołga we wszystkich kierunkach,
wykorzystując obrót wieży, peryskop obrotowy
oraz zwierciadłowy peryskop po lewej stronie
w ieży;
b) dowódca wieży — na wprost, w prawo
i w tył, wykorzystując otwór na kulistej osłonie
k. m.-u, peryskop zwierciadłowy po prawej
stronie w ieży;
c) mechanik-kierowca — na wprost, w y­
korzystując dwa peryskopy zwierciadłowe;
d) radiotelegrafista - strzelec k. m. — na
wprost, wykorzystując otwór w kulistej osłonie
k. m.-u.
56. Obserwację czołga d-cy plutonu, jako
też ruchy i czynności pozostałych czołgów plu-
42

tonu w walce prowadzi d-ca czołga osobiście.
Pozostała załoga obserwuje czołg d-cy plu­
tonu, gdy znajduje się on w ich polu widzenia.
57. Na stanowiskach wyjściowych, odpo­
czynkach i punktach zbiórki obserwację prowa­
dzi d-ca wieży lub radiotelegrafista - strzelec
k. m., przez otwarte klapy na rozkaz d-cy czoł­
ga.
58. W działaniach nocnych obserwację pro­
wadzi się przez otwarte klapy, na rozkaz d-cy
czołga.
R O ZD ZIA Ł V.
1. Dowodzenie czołgiem.
59. Każdy rozkaz d-cy (sygnał) powinien
być zrozumiały, jasny i krótki.
60. Załodze znajdującej się wewnątrz i w
pobliżu czołga podaje się wszystkie rozkazy
i komendy głosem, chorągiewkami, gwizdkiem,
lub znakami (ręką) wg tablicy sygnałów.
Załogą wewnątrz czołga dowodzi się przy
pomocy telefonu wewnętrznego (TPU -4-bis)
lub głosem.
61. Ruchem czołga kieruje osobiście d-ca
czołga. Przy pomocy TPU-4-bis d-ca czołga po­
daje następujące rozkazy mechanikowi-kierow-
cy :
44
a) celem wyruszenia z miejsca „N aprzód ";
b) celem zwiększenia szybkości „W iększa
szybkość";
c) dla zmniejszenia szybkości „W o ln iej";
d) aby skręcić w prawo (w lewo) „ W pra­
w o" ( „ W lew o") lub „K ierunek — pojedyncze
drzewa" („P ra wy skraj lasu") itp;
e) dla poprawki kursu „W ięc ej prawo
(„ l e w o " ) ;
f ) dla zmniejszenia odległości „Z m niejszyć
odległość";
g) dla zatrzymania czołga „S tó j" ;
h) dla k rótk ieg o zatrzymania czołga „D o
zatrzymania — S tó j";
i) dla ruchu wstecznym biegiem „W steczny
b ieg";
j) dla zachowania kierunku „N a w prost" ;
k) dla obrotu w tył „W tył zw rot".
62. Wskazywanie celów w czołgu odbywa
się:
a) według przedmiotów terenowych (pun­
któw orien ta cyjn ych );
b) w stosunku do kierunku ruchu (k u rs u );
c) przy pomocy pocisków wskaźnikowych
k. m. i działowych.
63. Przy wskazywaniu celów podaje się:
a) kierunek celu do punktu orientacyjnego
od kierunku jazdy itd .;
45
 w stopniach i liczy się oddzielnie dla prawej
i lewej burty czołga od 0° do 180°. Kierunki
b) rodzaj celu i cechy charakterystyczne; celu dla prawej burty podaje się ze znakiem +
c) odległość w metrach. (plus), dla lewej burty ze znakiem — (minus).
64. Wskazywanie ce­
lów do punktu orienta­
cyjnego (rys. 2).
W terenie blisko ce­
lów widać wyraźny, od­
cinający się przedmiot.
Kierunek na cel okreś­
la się odległością mię­
dzy tym przedmiotem
a celem. Odległość okre­
śla się w metrach i oce­
nia na oko.
Przykład: Mechanik-
kierowca zauważył cel
— działo, 50 m w pra­
wo od wiatraka, odle­
głość celu od czołga
00 m. Rys. 3.

Mechanik-kierowca podaje „W iatrak" — „50 Przykład: o położeniu celu w stosunku do

w p r aw o“ „W krzakach działo" — „600“.
65. Wskazywanie celów w zależności od kie­
runku jazdy (rys. 3 ); meldujący określa kie­
runek celu na podstawie kierunku jazdy (kąt
położenia celu) i odległość celu od czołga. Kąt
położenia celu (kąt między kierunkiem jazdy
czołga, a kierunkiem do celu) podaje się po
określeniu na oko lub przy pomocy przyrządów
46
czołga d-ca wieży melduje: — „Plus trzy d zie ś­
ci“ — „W okopie“ — „M iotacz min" „300“.
66. Często jest wygodnie łączyć oba sposo­
by wskazywania celów, podane w punktach 64
i 65, a mianowicie: kątowo podać kierunek na
punkt orientacyjny, a cel — od punktu orien­
tacyjnego.
47
 Przykład: cel znajduje się o 30 m w lewo
od jednego ze stogów siana. Kierunek od czoł­
ga do tego stogu wynosi 30° w prawo, odległość
500 m. Wskazanie celu w tej sytuacji będzie:
„Plus trzydzieści“ — Stóg siana" — „Lewo
trzydzieści m etró w “ — „ Działo“ — Piećset".
(rys. 4).
Rys. 4.
Cel wskazany odszukuje d-ca czołga przy
pomocy celownika PT-4-7, posługując się me­
chanizmem peryskopu obrotowego lub obraca­
jąc wieżą.
67. Pocisków wskaźnikowych działowych
48
i k. m. używa się głównie dla wskazania celu in­
nym czołgom i współdziałającym oddziałom in­
nych broni; poza tym cele mogą być podane
sąsiednim czołgom również przez radio.
68. Odległość celu określa załoga czołga na
oko, po stopniu widoczności celu lub sposobem
porównania z jakimkolwiek znanym odcinkiem
odległości w terenie.
69. Wyboru broni, rodzaju pocisku lub ro­
dzaju ognia k. m.-dokonuje się w związku z wy­
konywanym zadaniem, charakterem celu i sku­
tecznością ognia.
Z działa prowadzi się ogień:
a) pociskiem ppanc. — od czołgów, samo­
chodów panc., szturmowej artylerii, pancer­
nych osłon, strzelnic DPO i do opancerzonych
transportowców.
b) granatem odłamkowo burzącym z nasta­
wieniem zapalnika na działanie burzące (z ka­
pturkiem) — do celów ze zmiennymi zasłona­
mi (działa ppanc., baterie k. m. i granatników,
punkty ogniowe, punkty d-ców i obserwacyj­
ne), a także do czołgów, samochodów pancer­
nych, opancerzonych transportowców.
c) granatem odłamkowo burzącym z nasta­
wieniem zapalnika na działanie odłamkowe
(bez kapturka) — do otwartych stanowisk
ppanc., baterii artyleryjskich, otwartych stano­
wisk baterii k. m., moździerzy i samochodów.
4. Czołg T-34.
49
 Z k. m. prowadzi się ogień do celów żywych,
specjalnie grupowych, do lekkich samoch.
panc., lekka opancerzonych transportowców,
otwartych'“baterii k. m. lub moździerzy.
70. Prowadzenia ognia z czołga dokonuje
się w g następujących zasad:
a) z krótkich przystanków prowadzi się
ogień niszczący — czołg, idący z szybkością bo­
jową, robi przystanki 10 — 20 sekundowe (dla
oddania 1-2 strzałów z działa). M iejsca tych
przystanków możliwie wybiera się z zasłona­
mi.
b) w ruchu prowadzi się ogień przy pełnej
lub zmniejszonej szybkości (do 6— 8 km godz.)
celem zniszczenia punktów ogniowych i żywej
siły npla przy zbliżeniu się na małe odległości;
c) z miejsca — prowadzi się ogień niszczą­
cy, głównie w obronie z zasadzek, a także w
walce spotkaniowej do czołgów npla.
71. W czasie walki załoga czołga wyszuku­
je cele i prowadzi ogień, wykonując swe zada­
nie i utrzymując łączność wzrokową z d-cą plu­
tonu.
Przy zwalczaniu szczególnie ważnych i sil­
nych celów używa się ześrodkowanego ognia
plutonu a czasem kompanii.
72. D-ca czołga osobiście prowadzi ogień
z działa i ze sprzężonego k. m. i wyznacza zada­
nie radiotelegrafiście - strzelcowi k. m.
Pozostała załoga bez przerwy obserwuje po­
le walki, wyszukuje cele, melduje o nich d-cy
50
czołga, obserwuje skuteczność ognia i pomaga
w poprawianiu ognia.
73. Rozpoznawszy cel (wyszukany osobiście
lub podany przez kogoś z załogi) d-ca czołga
podaje: „ Odłamkowy" — „ Bez k a p t u r k a ".Po
tym rozkazie d-ca wieży ładuje działo i meldu­
je : „Odłamkowy “ — „G otow e".
W zależności od określonego sposobu pro­
wadzenia ognia i w zależności od gotowości do
otwarcia d-ca czołga podaje rozkaz lub sygnał:
„Z a zasłoną stó j" lub poprostu: „D o zatrzyma­
nia — m niejsza szybkość" — wybiera punkt
celowania i otwiera ogień. Mechanik-kierowca
wykonuje rozkaz, obserwuje wybuchy i kory­
guje ogień, meldując d-cy czołga: „ W prawo,
długi" — „W lew o,. krótki" — „K ierunek —
długi" — „K ierunek trafny".
74. Po przerwaniu ognia z postoju lub
zmniejszonej szybkości d-ca czołga podaje:
„N aprzód" lub „W iększa szybkość". Ruch przy
strzelaniu z krótkich przystanków mechanik-
kierowca zaczyna zwykle sam po wystrzale.
75. Dowódca wieży przeładowuje działo do
otrzymania rozkazu (sy g n a łu ): „N ie ładować".
Po tym rozkazie (sygnale) d-ca wieży przery­
wa ładowanie i wykorzystuje tę chwilę do upo­
rządkowania amunicji, opróżnia z łusek chwy-
tacze łusek, przekłada amunicję z dna czołga
wyżej, układa w gniazdach itp.
51
 76. Mechanik - kierowca stara się stale
o stworzenie najbardziej dogodnych warunków
do prowadzenia ognia. K oryguje ogień, a po­
za tym m elduje:
a) przy konieczności zmiany kierunku
„ W prawo", „ W lew o“ ;
b) przy stwierdzeniu i podejściu do prze­
szkody „P rzeszkoda";
c) przy podejściu do równego terenu, ko­
rzystnego dla prowadzenia ognia „ R ów no".
77. Ogień z przedniego k. m. otwiera ra­
diotelegrafista - strzelec k. m. na rozkaz d-cy
czołga lub samodzielnie.
78. Ogień należy prowadzić nie tylko do
stwierdzonych celów lecz do m iejsc prawdopo­
dobnego ich ukrycia.
Odległości normalne do prowadzenia ognia
będą:
do strzelania do czołgów i do samochodów
pancernych 800 — 1000 m, do baterii artyleryj­
skich i pojedyńczych dział 600 — 800 m, do
punktów ogniowych 200 — 400 m, do wię­
kszych celów żywych 800 m, do strzelnic pan­
cernych DPO 50 — 100 m.
2. Główne zasady pracy radiostacji.
79. W czasie pracy radiostacji należy:
a) przy przekazywaniu rozkazów, ra d io g ra -.
mów wymawiać słowa krótko, jasno, dobitnie,
nie spiesząc się i nie połykając końcówek;
52
b) po zakończeniu nadawania nie zapomi­
nać o natychmiastowym przełożeniu głównego
przełącznika w położenie „O b iór";
c) pilnować aby laryngofon był prawidło­
wo przytwierdzony do szyi;
d) nie dopuszczać zbytniej siły odbioru; ra­
diotelegrafista szybko nuży się i otępia;
e) po skończonej pracy wyłączyć dopływ
prądu.
80. Meldunki radiowe w walce przekazy­
wać następująco:
d-ca czołga podaje rozkaz radiotelegrafiście,
np. „ Telegrafista, podać d-cy plutonu: z północ­
nego skraju m. Skoki naciera 8 czołgów npla,
prowadzę ogień".
Radiotelegrafista przekazuje: „K ruk, kruk,
ja orzeł" — „z północnego skraju m. Skoki na­
ciera 8 czołgów npla, prowadzę ogień". „Ja
orzeł odbiór". Potwierdzenie odbioru nadaje
się jak następuje: „Orzeł, tu kruk — odebra­
łem całkowicie" — „O dbiór".
R O Z D Z IA Ł VI.
1. Czołg w ugrupowaniu bojowym plutonu.
81. Pluton czołgów jest niepodzielną jedno­
stką bojow ą (pododdziałem) wykonującą swe
zadania zwykle w ramach kompanii czołgów.
Wydzielanie pojedyńczych czołgów plutonu
do rozpoznania i ubezpieczenia jest niecelowe.
53
 a) „ Rozivinięte“ — z odstępami między czoł­
82. Pluton czołgów składa się z 3 czołgów. gami 25 — 100 m. Czołg d-cy w środku (rys.
Czołgi plutonu mają swoje numery. Czołg d-cy 7 );
plutonu — nr 1.
83. Szykiem zwartym plutonu na miejscu,
poza walką, jest linia wozów z odstępami mię­
dzy czołgami 5 m ; czołg d-cy plutonu na pra­
wym skrzydle (rys. 5 ). Dla wykonania szyku
podaje się komendę (sy g n a ł): „ Linia wozów
b) „ Kątem to przód“ — z odległościami i od­
stępami między czołgami 25 — 100 m. Czołg
d-cy plutonu — w środku, na czele (rys. 8 ) ;

R ys. 5.

84. W marszu plutonu tworzy kolumnę

marszową z odległościami między czołgami
20 — 40 m ; czołg d-cy plutonu jako czołowy
(rys. 6 ). Z chwilą wymarszu odległość ustala

się w granicach 20 — 40 m. Do utworzenia

kolumny marszowej podaje się komendę (syg-
n a ) : „ Kolumna m arszowa".
85. Dla działań w walce pluton może
przyjm ować następujące uszykowania bojowe-:
54
c) „K ątem w tył" — z odległościami i od­
stępami między czołgami 25 — 100 m. Czołg
d-cy plutonu — w środku, z tyłu (rys. 9 ).
 Doświadczenie bojowe wykazało, że często Dla kolejności zwrotu d-ca podaje rozkaz
przy natarciu na pojedynczy przedmiot dogod­ (sy g n ał): „ Uwaga “, „Rób ja k ja “. Po tym roz­
nie jest przyjąć szyk „kątem w tył“, jednak kazie (sygnale) d-ca plutonu zmienia kierunek,
przy „kącie w przód“ d-ca plutonu ma możność
oddziaływania na załogę osobistym przykładem. a pozostałe czołgi plutonu kolejno zwracają się
za czołgiem d-cy.
88. Dla przejścia z szyku zwartego, lub szy­
ków bojowych w kolumnę marszową podaje
się rozkaz (sy g n ał): „Kolum na m a r s z o w a "
.Po
tym rozkazie (sygnale) czołg d-cy plutonu roz­
poczyna (lub przedłuża) ruch, a za nim w ko­
lejności swych numerów idą pozostałe czołgi.
89. Dla przejścia z kolumny marszowej w
szyk bojowy „ R o zw in ięty“
86. Dla zatrzymania plutonu podaje się roz­ podaje się rozkaz (sy­
kaz (sygnał): „Uwaga" — „Rób ja k ja" po
gnał) : „Rozw in ię ty “. Po
czym czołg d-cy plutonu zatrzymuje się, następ­
nie zaś czołgi dochodzą do odległości ustalo­ tym rozkazie czołg d-cy
nych. plutonu zmniejsza szyb­
kość. Po dojściu pozo­
87. Zwroty mogą być wykonywane wszyst­ stałych czołgów na ich
kimi czołgami plutonu jednocześnie, lub kolej­ miejsca powraca do szyb­
no (zajeżdżaniem). kości poprzedniej. Pozo­
Dla jednoczesnego zwrotu wszystkich czoł­ stałe czołgi kierują się:
gów d-ca plutonu podaje rozkaz (sygnał): „W n r 2 w prawo — w skos,
prawo" (w lewo) lub „W ty ł z w rot". nr 3 w lewo — w skos
Po tych rozkazach każdy z czołgów robi i na zwiększonej szyb­
zwrot samodzielnie; jednoczesny obrót w tył. kości dochodzą na swoje
wykonuje się zawsze na lewo. miejsca (rys. 10).
56 57
 90. Dla przejścia z kolumny marszowej
w szyk bojow y „K ątem w przód“ podaje się
rozkaz (s y g n a ł): „K ątem w przód", Po tym
rozkazie czołg d-cy plutonu zmniejsza szybkość,
a pozostałe czołgi plutonu zw racają się: Czołg
nr 2 — półobrotem w prawo, nr 3 — półobro­
tem w lewo i dochodzą na sw oje miejsca (rys.
11 ).
91. Dla przejścia z kolumny marszowej
w szyk bojow y „K ątem w tył“ podaje się roz­
kaz (s y g n a ł): „K ątem w t y ł“ . Po tym rozka­
zie czołg d-cy plutonu zmniejsza szybkość, a po­
zostałe czołgi plutonu zwracają się: czołg nr 2
58
— półobrotem w prawo, nr 3 — półobrotem
w lewo i dochodzą na sw oje miejsca (rys. 11).
92. Dla przejścia z szyku przed walką do
warunków walki d-ca plutonu podaje rozkaz
(s y g n a ł): „N ieprzyjaciel" . Po tym rozkazie
d-cy czołgów powiększają odstępy i odległości
do nakazanych.
93. Wielkość odstępów i odległości między
czołgami określa rozkaz d-cy plutonu i w posz­
czególnych wypadkach zależy ona od zadania
bojow ego plutonu. Przy użyciu plutonu czołgów
na głównym kierunku działania daje się czołgi
w ugrupowaniu bardziej zwartym, niż przy
działaniach drugorzędnych.
94. W czasie walki d-ca czołga prowadzi
swój czołg tak, by zachować swe miejsce w
uszykowaniu plutonu, mieć możność stałej
obserwacji pola walki i prowadzenia ognia do
celów rozpoznanych i rejonów ich prawdopo­
dobnego ukrycia.
D-ca czołga wykorzystuje nierówności tere­
nowe. zasłony i osłony na kierunku posuwania
się razem z kierowca czołga, ocenia teren przed
sobą, wybieraiąc najkorzystniejsze kierunki
ruchu i obchodząc podejrzane co do możliwoś­
ci przejścia lub miejsca obecności pól mino­
wych. Dlatego też d-ca czołga ma prawo w po­
szczególnych wypadkach odchylić się od kierun-
59
ku czołga d-cy plutonu (w granicach poprzed­ zorganizować ciągłą obserwację i być w stałej
nio podanych odległości i odstępów). gotowości do porażenia przeciwnika nagłym
ogniem z bliskiej odległości (200 — 300 m ).
95. W walce wewnątrz pozycji obronnej 99. Załoga czołga musi działać w walce
npla, d-ca czołga bezustannie śledzi działanie śmiało, energicznie i rozstrzygająco.
czołga d-cy plutonu i czołgów sąsiednich, sto­
suje swą szybkość i działanie do szybkości
i działań d-cy plutonu.
Przy napadzie na sąsiednie czołgi niszczy­
cieli czołgów npla otwiera do nich ogień k. m.
Przy ostrzeliwaniu swego czołga i sąsiadują­
cych czołgów przez npla z broni ppanc. albo
przez czołgi npla, prowadzi do nich ogień
z działa.
96. Przy uszkodzeniu lub zatrzymaniu są­
siedniego czołga w terenie trudnym do przejś­
cia lub na zagrodzie z min otwiera z działa
i k. m. ogień na przeciwczołgowe środki npla,
nie pozwalając mu zniszczyć własnego czołga.

97. W rozpoznaniu, gdy koniecznym jest

aby jeden z załogi rozpoznał osobiście przesz­
kodę lub mostek, czołg zatrzymuje się za zasło­
ną lub w ukryciu; uzbrojenie gotowe do na­
tychmiastowego otwarcia ognia.
98. Jeśli czołg w ramach plutonu ma dzia­
łać z zasadzki specjalnie w warunkach obro­
ny, załoga c z ołga powinna wybrać dogodną po­
zycję ogniową, starannie zamaskować czołg,
oko pać go, przy gotować się do ognia z miejsca,
60 61
 S PI S RZECZY.

Charakterystyka bojowa i techniczna czołga F-34.

D ane o g ó l n e ..................................................... - 5

ROZDZIAŁ I.
1. P rzygotow anie czołga do w alki . ,- . . . 13
2. T echniczny przegląd c z o ł g a ................................ 1 3
3. Zaopatrzenie czołga w paliw o, oleje i w odę . . 17
4. Załadow anie czołga a m u n icją .......................................18
5. P rzygotow anie uzbrojenia . . . . . . 21
6. Przygotow anie radiostacji 9 - R .............................. 22

ROZDZIAŁ II.
1. Skład i obow iązki załogi czołga . . . 25

ROZDZIAŁ III.
1. Szyki i czynności załogi zew nątrz czołga . . 38
R ozkazy i sygnały . . . . . . . . . 38
2. Sposób form owania s z y k ó w i c z y n n o ś c i p rzy
czołgu

1. Organizacja obserwa c j i z c zo łga . . 42

ROZDZIAŁ V.
1. D ow odzenie czołgiem . . . . . . . 44
2. G łów ne zasady pracy radiostacji . . . . . 52
ROZDZIAŁ VI:
1. Czołg w ugrupo waniu b o jo w y m p lutonu. . 53