Hóa Polyme và Hóa Keo Colloid and Surface Chemistry

Giảng viên:
Hóa Keo
Hóa keo: TS. Võ Phong Phú
Giảng viên: TS. Võ Phong Phú
Email: vpphu@hcmus.edu.vn

1 2

Thông tin môn học Nội dung học phần hóa keo

Giáo trình:
Chương 1: Hệ phân tán và đối tượng của hóa lý học các hệ phân tán
 Hóa keo, Hà Thúc Huy, Nhà xuất bản đại học quốc gia Tp. Hồ Chí Minh,
2000. Chương 2: Các tính chất quang học của hệ keo

Tài liệu tham khảo: Chương 3: Các tính chất động học phân tử của hệ keo
 Georgios M. Kontogeorgis and Søren Kiil, “Introduction to applied colloid Chương 4: Các tính chất điện của hệ phân tán
and surface chemistry”, John Wiley & Sons, 2016.
Chương 5: Độ bền vững và keo tụ của hệ keo
Phương pháp đánh giá:
Chương 6: Điều chế và làm sạch hệ keo
 Thi Cuối Kì – Hóa keo
Chương 7: Các hiện tượng bề mặt – Sự hấp phụ

Chương 8: Nhũ tương

3 4
 CHÖÔNG 1 1. Khái niệm về hệ keo
HEÄ PHAÂN TAÙN VAØ ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA HỆ PHÂN TÁN
HOÙA LYÙ HOÏC CAÙC HEÄ PHAÂN TAÙN Là hệ có cấu tạo từ 2 pha trở lên. Trong hệ, pha ở trạng
thái nhỏ gọi là pha phân tán được phân bố trong pha
1. Khái niệm về hệ keo có tính liên tục gọi là môi trường phân tán.
2. Ñaëc ñieåm cuûa caùc heä phaân taùn
Hệ phân tán
3. Ñoái töôïng cuûa hoùa hoïc chaát keo đồng thể
Hệ phân tán
dị thể
4. Ñoä phaân taùn
5. Phaân loaïi caùc heä phaân taùn
6. YÙ nghóa cuûa caùc heä keo trong töï nhieân vaø
kyõ thuaät 5 6

5 6

HỆ KEO Kích thước hạt của hệ keo

Hệ keo là 1 hệ phân tán dị thể và có độ phân tán cao, trong đó pha
phân tán (hay hạt keo) có kích thước hạt nằm trong giới hạn 1-1000 nm
và được phân bố trong môi trường đồng nhất gọi là môi trường phân tán.

• Molecular scale : 0,1 – 1 nm

Thomas Graham là nhà khoa học tiên phong trong lĩnh vực hóa keo. • Nano scale : 1 – 1000 nm
Tên gọi hóa keo (colloid chemistry) được bắt nguồn từ tiếng hy lạp • Micro scale : μm
“colla” (keo dán). • Meso scale : mm, cm
7
• Macro scale : > cm

7 8
• Graham trong quaù trình nghieân cöùu tính chaát cuûa nhöõng chaát
nhö: gelatin, goâm arabic nhaän thaáy:
Toùm laïi, moät soá ñaëc ñieåm sau ñaây cuûa heä keo ñaõ ñöôïc ghi
• - Coù nhieàu chaát khoâng coù khaû naêng keát tinh töø dung dòch.
nhaän:
• - Coù theå taùch ñöôïc baèng maøng baùn thaåm
 Khaû naêng phaân taùn aùnh saùng
• Graham goïi chuùng laø colloid (töø tieáng Latinh colla coù
 Khuyeách taùn chaäm vaø coù khaû naêng thaåm tích ( khaû naêng
nghóa laø hoà daùn)
loïc ñöôïc baèng maøng baùn thaåm)
• Tuy nhieân, Borsop ñaõ chöùng minh raèng, trong nhöõng ñieàu
kieän nhaát ñònh, caùc chaát maø Graham goïi laø chaát keo cuõng coù  Khoâng beàn vöõng taäp hôïp: caùc haït phaân taùn deã taäp hôïp
theå keát tinh töø dung dòch vaø ñoàng thôøi nhieàu chaát coù khaû
vôùi nhau thaønh caùc haït lôùn hôn döôùi taùc duïng cuûa caùc
naêng keát tinh khaùc cuõng coù theå toàn taïi ôû traïng thaùi keo.
ñieàu kieän beân ngoaøi (nhieät ñoä, khuaáy laéc, chaát ñieän ly,…)
• Do ñoù, khoâng neân goïi laø chaát keo maø chæ coù theå goïi laø chaát
toàn taïi ôû traïng thaùi keo: traïng thaùi phaân taùn cao.  Thöôøng coù hieän töôïng ñieän di

9 10

3. Ñoái töôïng cuûa hoùa keo

Nhiệt động học của hệ keo
 Hoùa keo nghieân cöùu caùc heä phaân taùn dò theå, nghóa laø caùc heä Trạng thái cân bằng: Trạng thái có năng lượng riêng Gibbs thấp nhất (ở P và T
caáu taïo töø 2 töôùng trôû leân vaø moät trong hai töôùng ôû traïng không đổi) GT,P = 0
thaùi chia nhoû. Quá trình tự nhiên: Quá trình làm giảm năng lượng tự do Gibbs GT,P < 0

 Töôùng phaân taùn coù beà maët rieâng lôùn, caùc quaù trình hoaù hoïc Gọi G là năng lượng bề mặt
vaø vaät lyù xaûy ra treân beà maët cuûa haït keo  quyeát ñònh tính G = S
chaát cuûa heä keo. S: diện tích bề mặt
: sức căng bề mặt
 Heä keo coù naêng löôïng töï do beà maët lôùn (Gs>0) neân khoâng  dG = dS + Sd
beàn vöõng veà maët nhieät ñoäng hoïc  caùc haït cuûa töôùng phaân
Nếu  = const  d = 0 Nếu S = const.  dS =0
taùn keát dính laïi vôùi nhau ñeå beà maët phaân chia cuûa töôùng
 dG = dS dG = Sd
giaûm (Gs<0). Trong quaù trình bieán ñoåi nhö vaäy, thaønh Quá trình xảy ra tự nhiên khi dG < 0 dG <0  d < 0
phaàn hoùa hoïc cuûa heä thoáng khoâng ñoåi maø chæ bieán ñoåi veà  dS < 0 Thêm chất hoạt động bề mặt để giảm
maët naêng löôïng. Hiện tượng keo tụ (tiến đến trạng thái sức căng bề mặt để bảo vệ keo.
bền)

11 12
Động học của hệ keo
4. Ñoä phaân taùn
-Veà maët ñoäng hoïc, ñoä beàn vöõng taäp hôïp cuûa heä phaân taùn ñöôïc xaùc  Ñoä phaân taùn D ñöôïc ñònh nghóa:
ñònh bôûi moái töông quan giöõa löïc huùt vaø löïc ñaåy (ñoä lôùn cuûa haøng raøo
naêng löôïng ngaên caûn söï tieán laïi gaàn nhau cuûa caùc haït).
D = 1/a
a: kích thöôùc cuûa haït (haït hình caàu laø ñöôøng kính d, haït hình laäp
phöông laø chieàu daøi caïnh l)
 Beà maët rieâng của hệ phaân taùn (Sr): dieän tích bề mặt của hatï
trong một đơn vị thể tích hoặc khối lượng, cuõng ñöôïc duøng
laøm thöôùc ño cuûa heä phaân taùn:

Sr = S12 / V1 ( m2/m3) hoặc Sr = S12 / m1 (m2/kg)

-Khi löïc huùt > löïc ñaåy  caùc haït lieân keát gaây neân hieän töôïng keo tuï Vôùi S12: dieän tích beà maët phaân caùch giöõa töôùng 1 vaø 2.
(phaù huûy heä phaân taùn).
V1: theå tích hạt phaân taùn, m1: Khối lượng tướng phân tán
-Toùm laïi, hoùa keo laø khoa hoïc veà caùc quaù trình hình thaønh vaø phaù huûy *Haït hình caàu: * Haït hình laäp phöông:
caùc heä phaân taùn  teân goïi ñaày ñuû cuûa moân hoïc: “Hoùa lyù hoïc caùc heä 2
phaân taùn vi dò theå” 4 r 3 6 6l2 6
Sr  3
  Sr  3
 14
4/ 3 r r a l l
13 14

Câu hỏi 1.1 5. Phân loại các hệ phân tán

Xác định bề mặt riêng, tổng diện tích bề mặt của các hạt và độ phân tán của hệ khi nghiền 1 g lưu 5.1 Phân loại theo độ phân tán
huỳnh than các hạt có dạng
a. Khối lập phương với độ dài cạnh l = 10-5 m
b. Khối cầu với đường kính d = 2. 10-6 m Phân loại hệ phân tán theo kích thước của tiểu phân
Biết khối lượng riêng của lưu huỳnh  = 2,07.103 kg.m-3
Kích thước Độ bền theo
Hệ Ví dụ
tiểu phân (cm) thời gian

Hệ phân tán thô - Hạt sét lơ

- Huyền phù > 10-5 Không bền lửng trong nước
- Nhũ tương - Sữa

10-5 - 10-7
Hệ keo Không bền Gelatin

Câu hỏi 1.2

NaCl tan trong
Dung dịch < 10-7 Bền
Một tiểu phân dạng khối lập phương có kích thước cạnh là 1 cm thì diện tích bề mặt là 6 nước
cm2. Nếu chia nhỏ mỗi cạnh 100 lần thì diện tích bề mặt tổng là bao nhiêu?

15

15 16
5.2 Phân lọai theo trạng thái tập hợp
5.3 Phân lọai theo tương tác giữa tướng phân tán
Theo Ostwald, căn cứ vào trạng thái tập hợp của vật chất , hệ keo và môi trường phân tán
có thể phân chia thành những hệ trong bảng sau:
 Keo ưa lỏng (Lyophylles): tương tác giữa tướng và
môi trường phân tán khá lớn, tạo thành lớp solvat
Pha phân tán
hóa (thường là keo thuận nghịch).
VD: xà phòng, đất sét hòa tan trong nước, các hợp chất
Khí Lỏng Rắn
Khí Không có: tất cả khí Aerosol lỏng, ví Aerosol rắn, ví
cao phân tử hòa tan trong dung môi thích hợp…
đều có thể hòa tan dụ: sương mù… dụ: Bụi, khói
được xe…  Keo kỵ lỏng (Lyophobes): tương tác giữa 2 tướng
yếu (thường là keo bất thuận nghịch).
Môi Lỏng Bọt, ví dụ: kem sữa Nhũ tương, Sol (dung dịch VD: các sol kim lọai
trường đánh đặc keo), ví dụ:
phân sơn, mực…
Rắn Bọt rắn, ví dụ: PS Gel, ví dụ: Sol rắn (dung  Cách phân lọai này chỉ dùng được cho những hệ có
tán môi trường phân tán lỏng mà thôi.
xốp,đá bọt… Gelatin, mứt, pho dịch keo rắn),
mai, ngọc mắt ví dụ: thủy tinh
mèo Ruby
18

17 18

6. Ý nghĩa của hóa keo trong tự nhiên và trong kỹ thuật

Các lĩnh vực ứng dụng tiêu biểu của hóa keo

19
 CHÖÔNG 2 1. Sự phân tán ánh sáng
TÍNH CHAÁT QUANG HOÏC CUÛA HEÄ KEO Hiệu ứng Tyndall
(Tyndall Effect)
Năm 1869 Tyndall quan sát
1. Sự phân tán ánh sáng thấy một dãy ánh sáng hình
nón mờ đục xuất hiện trên
nền tối tại vùng dung dịch
2. Sự hấp thụ ánh sáng keo khi có chum ánh sáng
mạnh chiếu qua
3. Các dụng cụ quang học dùng để nghiên cứu các
hệ keo

1 2

Hiệu ứng Tyndall được giải thích bằng sự tán xạ ánh sáng. Tại sao bầu trời lại có màu xanh?

Phản xạ, khúc xạ và tán xạ ánh sáng.

Tán xạ ánh sáng Reyleigh.

Các kiểu tán xạ ánh sáng.

 Với các hạt phân tán có kích thước rất nhỏ (< 1 /10 wavelength), sự tán xạ
chủ yếu bởi tán xạ Rayleigh
4
 Với các hạt có kích thước lớn hơn, tán xạ chủ yếu xảy ra là tán xạ Mie

3 4
 2. Sự hấp thụ ánh sáng Phöông trình treân coøn ñöôïc vieát döôùi daïng:

Söï haáp thuï aùnh saùng ñôn saéc cuûa caùc heä keo tuaân theo Io
ñònh luaät Beer – Lambert: D  ln  K .C .l
I
I  I o e K lC D: ñoä haáp thụ hay maät ñoä quang cuûa dung dòch.
Io/I: ñoä truyeàn suaát töông ñoái
Trong ñoù:
I: cöôøng ñoä tia loù
Phöông trình Beer-Lambert ñöôïc duøng cho dung dòch ñoàng theå,
Io: cöôøng ñoä tia tôùi nhöng cuõng aùp duïng cho dung dòch keo khi beà daøy lôùp dung dòch
l: beà daøy lôùp dung dòch maø aùnh saùng ñi qua. khoâng quaù lôùn vaø noàng ñoä khoâng quaù cao
C: noàng ñoä chaát tan
K: heä soá haáp thụ
5 6

5 6

3. Dụng cụ quang học dùng để nghiên cứu hệ keo

• Kính hiển vi
• Giuùp tính ñöôïc noàng ñoä vaø kích thöôùc
haït
• Vd: heä keo coù noàng ñoä khoái löôïng laø
C (g/cm3) trong theå tích V cuûa heä, nhôø
kính sieâu hieån vi, ngöôøi ta ñeám ñöôïc
coù n haït, nhö vaäy khoái löôïng 1 haït laø:

C .V
m 
n
Sự phân cực của điện tử bề mặt Neáu haït hình caàu coù tyû troïng laø  thì:
do điện trường của sóng điện từ 4
m   r 3
3
Sự thay đổi màu sắc của hạt nano Au
có kích thước khác nhau Do ñoù baùn kính haït keo seõ laø:
3 C V
7 r  3
4   n

7 8
 Kính hiển vi điện tử quét Kính hiển vi điện tử truyền qua Tán xạ ánh sáng động
(scanning electron microscopy) (transmission electron microscopy) (Dynamic light scattering)

9 10

11
 CHÖÔNG 3 I. Chuyeån ñoäng nhieät vaø chuyeån ñoäng Brown
TÍNH CHẤT ĐỘNG HỌC PHÂN TỬ CỦA HỆ KEO
(Brownian movement)
• Theo thuyeát ñoäng hoïc phaân töû:
• - Khí laø moät taäp hôïp caùc phaân töû naèm trong traïng thaùi
1. Chuyeån ñoäng nhieät vaø chuyeån ñoäng Brown chuyeån ñoäng nhieät hoãn loaïn vaø coù ñoäng naêng trung bình
E = 3/2kT vôùi k laø haèng soá Boltzman vaø T laø nhieät ñoä tuyeät
2. Söï khuyeách taùn ñoái.
3. AÙp suaát thaåm thaáu • - Chaát raén tinh theå thì caùc phaân töû hay ion saép xeáp theo moät
traät töï nhaát ñònh vaø chæ dao ñoäng quanh vò trí caân baèng.
4. Söï sa laéng vaø caân baèng sa laéng
• - Caùc phaân töû chaát loûng ñöôïc giöõ gaàn nhau hôn so vôùi khí
nhöng khoâng quaù chaët neân coù theå tröôït leân nhau (chaûy).
• Noùi chung, caùc phaân töû khí vaø loûng coù 3 loaïi chuyeån ñoäng:
tònh tieán, quay vaø dao ñoäng.
1 2

1 2

Naêm 1828, Brown (nhaø sinh vaät hoïc

ngöôøi Anh) khi quan saùt huyeàn phuø cuûa
Laøm laïnh
hoaëc neùn Laøm laïnh phaán hoa baèng kính hieån vi, phaùt hieän:
caùc haït phaán hoa khoâng ngöøng chuyeån
Ñun noùng Ñun noùng
hoaëc giaûm ñoäng hoãn loaïn vaø cöôøng ñoä chuyeån ñoäng
aùp suaát
khoâng bò giaûm theo thôøi gian. Söï chuyeån
Khí Loûng Tinh theå raén
 Maát traät töï  Maát traät töï  Saép xeáp traät töï ñoäng ñoù ñöôïc goïi laø chuyeån ñoäng Brown.
 Coù nhieàu khoaûng  Caùc haït hoaëc nhoùm  Caùc haït ôû nhöõng vò
khoâng, Phaân töû chuyeån haït chuyeån ñoäng trí coá ñònh
ñoäng hoaøn toaøn töï do töông ñoái töï do  Caùc haït ôû raát gaàn
 Caùc haït ôû caùch xa nhau  Caùc haït ôû gaàn nhau nhau

3 4

3 4
 2. Söï khuyeách taùn
Khoâng theå quan saùt ñöôïc quaõng ñöôøng dòch chuyeån thöïc cuûa haït, neân
Einstein ñaõ söû duïng khaùi nieäm quaõng ñöôøng chuyeån dòch trung bình Khuyeách taùn laø quaù trình töï san
cuûa haït trong khoaûng thôøi gian t, ñoù laø hình chieáu ñoaïn ñöôøng ñi töø baèng noàng ñoä trong heä. Ñaây laø
ñieåm ñaàu (t=0) ñeán ñieåm cuoái theo höôùng xaùc ñònh.
quaù trình töï xaûy ra do aûnh
höôûng cuûa chuyeån ñoäng nhieät
Ñeå tính toaùn, ngöôøi ta duøng ñaïi löôïng chuyeån dòch bình phöông trung vaø khi heä coù noàng ñoä khoâng
bình cuûa haït ñoàng ñeàu.
 21 22 23 ... 2n Qui luaät khuyeách taùn ñöôïc moâ

n taû khaù hoaøn chænh trong 2 ñònh
luaät cuûa Fick.

1,, 2, 3, …x: hình chieáu cuûa nhöõng chuyeån dòch cuûa haït treân truïc x
trong nhöõng khoaûng thôøi gian baèng nhau.
n: soá laàn laáy hình chieáu

5 6

Ñònh luaät Fick 1 Ñònh luaät Fick 2

Löôïng chaát m chuyeån qua tieát dieän S (ñaët vuoâng goùc vôùi chieàu khuyeách taùn)
seõ tæ leä thuaän vôùi S, khoaûng thôøi gian khuyeách taùn t vaø gradient noàng ñoä theo Giaû söû söï khuyeách taùn xaûy ra trong 1 oáng hình truï coù tieát dieän
khoaûng caùch dC/dx laø S vaø chieàu daøi laø dx
dC dx
dm   D Sdt
dx

-Vôùi D laø heä soá khuyeách taùn, phuï thuoäc vaøo tính chaát haït vaø moâi tröôøng.
S
Ñònh luaät Fick 1 coù theå trình baøy theo doøng khuyeách taùn i: löôïng chaát
chuyeån qua 1 ñôn vò beà maët trong 1ñôn vò thôøi gian:
x x + dx
dm dC
i  D
Sdt dx -Trong 1 giaây coù moât löôïng S.i(x) ñi vaøo theå tích S.dx ôû ñieåm x
Neáu gradient noàng ñoä khoâng ñoåi theo thôøi gian thì i cuõng khoâng ñoåi theo thì cuõng seõ coù moät löôïng S.i(x + dx) ñi ra khoûi theå tích ñoù ôû ñieåm
thôøi gian vaø trong heä seõ thieát laäp moät traïng thaùi döøng, ta coù: x+dx. Ta coù:
dC
m  D
dC
St
S i( xdx)  i( x)   Sdx
dx 7 dt 8

7 8
  di dC Phöông trình Einstein
 
dx dt Naêm 1908, Einstein ñaõ ñöa ra phöông trình cho thaáy söï phuï
thuoäc cuûa D vaøo nhieät ñoä T, ñoä nhôùt  cuûa moâi tröôøng vaø kích
dC thöôùc haït r.
Maø: i  D
dx
kT với k: Hằng số Bolzmamn
D 
2 B B: heä soá ma saùt
Vaäy: di d C
 D
dx dx2
Theo Stock, neáu haït hình caàu thì B = 6r

dC d 2C
  D kT
dt dx2  D 
6  r
9 10

9 10

Câu hỏi 3.1

Phöông trình Einstein – Smolukhopsky
Colloids in a dispersion are in constant motion due to Brownian motion. How
Naêm 1905 Einstein vaø naêm 1906 Smolukhopsky, ñoäc laäp nhau ñaõ ñöa ra lyù long does it approximately take for a haemoglobin molecule with a diffusion
thuyeát ñònh löôïng cho chuyeån ñoäng Brown, trong ñoù thieát laäp moái lieân heä coefficient of 6.9 × 10–11 m2 s-1 to move 100 μm along a given axis at 20 oC?
giöõa heä soá khuyeách taùn D vaø giaù trò chuyeån dòch bình phöông trung bình.
2
1 
D 
2 t

Vôùi haït hình caàu: kT

D 
6  r

Vaäy:

11 12

11 12
3. AÙp suaát thaåm thaáu cuûa dung dòch keo AÙp suaát thaåm thaáu
• AÙp suaát thaåm thaáu , là áp suất tối thiểu cần được áp lên cho dung
Hieän töôïng thaåm thaáu dịch để ngăn dòng chảy của dung môi tinh khiết qua màng bán
Maøng baùn thaåm: chæ cho moät thấm về phía chứa chất tan.
soá chaát ñi qua.
Ví dụ: maøng teá baøo.  V  nRT
 n 
   RT
Thaåm thaáu: laø quaù trình di V 
chuyeån cuûa dung moâi töø nôi  CRT
coù noàng ñoä chaát tan thaáp
sang nôi coù noàng ñoä chaát tan R: hằng số
cao. 0.082057

Ví dụ: Caây huùt nöôùc töø ñaát

nhôø aùp suaát thaåm thaáu… 13 14

13 14

• AÙp suaát thẩm thaáu cuûa dung dòch keo coù nhöõng ñaëc ñieåm:
 AÙp suaát thẩm thaáu cuûa heä keo thöôøng bò giaûm theo thôøi gian (do hieän töôïng
keo tuï)
 Heä keo coù aùp suaát thẩm thaáu nhoû hôn nhieàu so vôùi dung dòch thaät trong
 N: Số Avogadro nhöõng ñieàu kieän nhieät ñoäng vaø noàng ñoä khối lượng như nhau.
Cd  6.023 ∗ 10
N
 1  1

 2  2

Haït coù kích thöôùc caøng nhoû thì aùp suaát thẩm thaáu caøng lôùn.

 RT  Cd RT
N

15

15 16
4. Söï sa laéng vaø caân baèng sa laéng
4.1 Söï sa laéng
 Khaû naêng cuûa heä giöõ cho caùc haït keo phaân boá ñeàu trong toaøn boä theå Chuùng ta haõy khaûo saùt söï rôi cuûa moät
tích goïi laø ñoä beàn sa laéng hay ñoäï beàn ñoäng hoïc. haït trong heä. Haït sa laéng do taùc duïng
 Söï sa laéng xaûy ra khi caùc haït trong huyeàn phuø töï do rôi xuoáng ñaùy cuûa troïng tröôøng. Theo Archimede
bình döôùi taùc ñoäng cuûa löïc troïng tröôøng. thì troïng löïc trong chaát loûng baèng:

 Ñoä beàn vöõng sa laéng phuï thuoäc vaøo kích thöôùc haït cuûa töôùng phaân f = mg = V( – o )g
taùn. Coù 2 tröôøng hôïp sa laéng:
 Moãi haït sa laéng ñoäc laäp, söï sa laéng xaûy ra chaäm. Ñaây laø heä beàn vôùi
vöõng lieân keát. V : theå tích haït;
 Caùc haït keo tuï laïi, lieân keát vôùi nhau döôùi taùc duïng cuûa löïc phaân töû,  : khoái löôïng rieâng (tæ troïng) cuûa
sa laéng xaûy ra raát nhanh töøng cuïm moät. Ñaây laø heä khoâng beàn vöõng haït;
lieân keát. o : khoái löôïng rieâng cuûa moâi tröôøng;
g : gia toác troïng tröôøng.

17 18

• Khi haït rôi, noù chòu moät löïc ma saùt (f’ ) cuûa moâi tröôøng loûng laøm • Vôùi haït hình caàu ta coù: 4
caûn trôû söï sa laéng. Löïc ma saùt ñoù tyû leä vôùi toác ñoä rôi:  r 3 (   o ) g  6 ru
• 3
• f ' = B.u= 6 r.u
• Töø ñoù coù theå tìm ñöôïc toác ñoä sa laéng cuûa haït:
• ôû ñaây
• u : toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa haït dx 2r2
u   (   o ) g
• B : heä soá ma saùt (coù theå tính baèng ñònh lyù Stoke B = 6 r) dt 9
• Neáu bieát u, , o vaø  ta coù theå tính ñöôïc r
• Haït rôi theo chuyeån ñoäng nhanh daàn, luùc ñaàu vì toác ñoä nhoû neân löïc
ma saùt raát nhoû so vôùi troïng löïc. 9 u
Khi toác ñoä taêng daàn, löïc ma saùt cuõng taêng daàn. Cho ñeán khi löïc ma r 
saùt baèng giaù trò cuûa troïng löïc, f = f' , thì haït seõ sa laéng vôùi toác ñoä 2 (   o ) g
khoâng ñoåi.
Caùc phöông trình treân chæ aùp duïng cho nhöõng heä coù kích thöôùc haït phaân taùn
• V ( - o)g = B.u naèm trong khoaûng 5 - 100
•
19 20

19 20
Câu hỏi 3.2
Một thùng sơn vừa được pha trộn được lưu trữ trên giá do chưa được dùng
tới. Hệ sơn chỉ chứa duy nhất một hệ màu là các hạt TiO2 với đường kính
trung bình là 0.2 μm và trọng lượng riêng là 4230 kg m–3. Trọng lượng riêng
và độ nhớt của pha lỏng (thành phần chính gồm hệ binder và dung môi) lần
lượt là 1200 kg m–3 và 1 kg m–1 s–1. Tính toán tốc độ sa lắng của các hạt màu,
bỏ qua sự tương tác của các hạt màu.
Câu hỏi 3.3
An emulsion formulation, in a container having a height of 10 cm, has a
continuous phase, with the following characteristics: density = 1.1 × 103 kg m–3,
viscosity = 0.0015 kg m–1 s–1. The emulsion contains both oil droplets
(diameter = 0.5 × 10–6 m, density = 0.93 × 103 kg m–3) and calcium salt
particles (diameter = 14 × 10–6 m, density = 2.71 × 103 kg m–3).
1. Where (towards the top/upwards or bottom/ downwards of the container) are
the droplets of oil and salt moving?
2. How much time is required for this movement of both the oil (in days) and
salt (in minutes) droplets?

21 22

21 22

4.2 Phaân tích sa laéng

Treân thöïc teá, pheùp phaân tích sa laéng ñöôïc tieán haønh döïa treân cô sôû xaùc
ñònh toác ñoä chaát chöùa treân ñóa caân baèng caùch söû duïng caân phaân tích sa
Trong heä ñôn phaân taùn, toác ñoä sa laéng cuûa haït ñeàu nhö nhau, ta coù:
laéng
h
u  Giôùi haïn söû duïng phöông phaùp sa
t laéng:
Vôùi: h: quaõng ñöôøng ñi cuûa haït
+ Caùc haït hình caàu.
Trong moät heä ña phaân taùn, coù raát nhieàu loaïi haït, moãi loaïi haït seõ maát + Caùc haït khoâng bò solvat hoùa.
moät khoaûng thôøi gian khaùc nhau ñeå ñi heát ñoaïn ñöôøng h.
+ Caùc haït sa laéng ñoäc laäp.
Ta phaûi xaùc ñònh toác ñoä tích luõy haït, töùc thieát laäp söï phuï thuoäc cuûa
löôïng chaát ñaõ sa laéng vaøo thôøi gian Q = f (t). Ñoà thò cuûa haøm naøy goïi Duïng cuï ñeå phaân tích sa laéng
laø ñöôøng cong sa laéng

24

23 24
 CHÖÔNG 4 1. Caùc hieän töôïng ñieän ñoäng hoïc
TÍNH CHAÁT ÑIEÄN CUÛA HEÄ PHAÂN TAÙN

1. Caùc hieän töôïng ñieän ñoäng hoïc

2. Caáu taïo Micelle keo
3. Caáu taïo lôùp ñieän keùp
4. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán theá ñieän ñoäng
hoïc
5. Xaùc ñònh theá ñieän ñoäng hoïc
6. YÙ nghóa thöïc teá cuûa caùc hieän töôïng ñieän
ñoäng hoïc 2

1 2

1. Caùc hieän töôïng ñieän ñoäng hoïc

• Naêm 1800 Reuss tieán haønh thí Quincke (1859) cho chaát loûng chaûy qua maøng xoáp, hai beân
nghieäm theo moâ hình sau: maøng coù ñaët 2 ñieän cöïc thì thaáy xuaát hieän ñieän theá treân ñieän
cöïc: goïi laø ñieän theá chaûy vaø hieän töôïng treân goïi laø hieäu öùng
chaûy.

• Hieän töôïng naøy chöùng toû haït keo seùt tích ñieän
aâm, do aûnh höôûng cuûa ñieän tröôøng ngoaøi
chuyeån veà cöïc döông: Hieän töôïng ñieän di
(tướng rắn chuyển động tương đối so với
tướng lỏng).
• Coøn nöôùc tích ñieän döông ñaõ chuyeån veà cöïc
aâm: Hieän töôïng ñieän thaãm (tướng lỏng
chuyển động tương đối so với tướng rắn).
3 4

3 4
 • Thí nghieäm cuûa Dorn
(1878) cho thaáy: khi 2. Caáu taïo Micelle keo
caùc haït caùt sa laéng • Caáu taïo haït keo hay coøn goïi laø
trong nöôùc thì taïi ñieän Micelle keo bao goàm:
cöïc cuõng xuaát hieän • -Nhaân keo thöôøng coù caáu taïo tinh
ñieän theá: goïi laø theá sa theå vaø lôùp ion quyeát ñònh hieäu
laéng vaø hieän töôïng ñoù ñieän theá.
ñöôïc goïi laø hieäu öùng • -Lôùp ion nghòch haáp phuï.
sa laéng hay hieäu öùng • -Lôùp ion nghòch khuyeách taùn.
Dorn. • Khi haït keo chuyeån ñoäng töông Toång ñieän tích cuûa caùc ion nghòch
ñoái vôùi moâi tröôøng phaân taùn, chæ trong lôùp haáp phuï vaø khuyeách taùn
coù nhaân haït keo vaø phaàn ion baèng ñieän tích cuûa ion quyeát ñònh
•Caùc hieän töôïng treân goïi laø caùc hieän töôïng ñieän ñoäng hoïc do söï coù nghòch naèm trong beà maët tröôït hieäu ñieän theá  micelle keo trung
cuøng dòch chuyeån vôùi nhau. Phaàn
maët cuûa moät lôùp ñieän keùp treân beà maët phaân caùch pha cuûa heä phaân ion nghòch coøn laïi naèm trong lôùp
hoøa veà maët ñieän tích.
taùn. khuyeách taùn laø khoâng chuyeån
ñoäng.
6

5 6

• Ngöôøi ta thöôøng bieåu dieãn kyù hieäu haït keo döôùi daïng sô ñoà sau:
Ion quyeát ñònh
theá hieäu
x
  Keo aâm
 m[Fe(OH) ]. nFeO + . (n-x )Cl - 
 
  3      xCl 
ion QÑTH lôùp haáp phu ï 
 nhaân  lôùp khueách taùn
Ion nghịch
 Caáu
nhaâ
nmixen
(micelle)

gramm 
 taïo haït
mixen (micelle)
keo:
mixen

n: số ion quyết định hiệu thế

n-x: số đối ion trong lớp hấp phụ
x: số đối ion trong lớp khuếch tán

7 8

7 8
 Bài tập

9 10

9 10

3. Caáu taïo lôùp ñieän keùp

3. Khi cho 1 lít dung dịch AgNO3 0,004 M tác dụng với 2 lít dung
dịch KI 0,001 M ta được keo AgI có cấu tạo như sau:
a. [m(AgI).nNO3-.(n-x)Ag+]x-.xAg+
b. [m(AgI).nAg+.(n-x) NO3-]x+.xNO3-
c. [m(AgI).nAg+.(n+x) NO3-]x+.xNO3-
d. [m(AgI).nNO3-.(n+x)Ag+]x-.xAg+
Beà daøy cuûa lôùp keùp raát beù so vôùi baùn kính haït neân ñeå ñôn giaûn
coù theå xem lôùp keùp laø phaúng.
Lôùp keùp goàm:
-Caùc ion cuøng daáu gaén töông ñoái chaët vaøo beà maët töôùng phaân
taùn goïi laø ion quyeát ñònh hieäu ñieän theá
-1 lôùp ion töông ñöông traùi daáu vôùi ion treân beà maët trong töôùng
loûng gaàn beà maët phaân caùch goïi laø ion nghòch.
Coù nhieàu giaû thuyeát khaùc nhau veà caáu taïo cuûa lôùp keùp nhö:
thuyeát cuûa Helmholtz, Gouy Chapman, Stern, Grahame,…

11 12

11 12
3.1/ Thuyeát cuûa Helmholtz C
• Lớp kép có cấu tạo giống tụ Helmholtz
điện phẳng : 2 bản // tích điện BM raén Dd
trái dấu + – • Nhược điểm chính:
•  cấu trúc “nén chặt”: điện thế • Khoâng giaûi thích ñöôïc caùc hieän
giảm dốc theo khoảng cách từ + – töôïng ñieän ñoäng hoïc (điện di và
beà maët haït keo. – điện thẩm).
+ E
Mật độ điện tích  được tính
theo công thức: + –
• Mô hình H chỉ phù hợp với dd đly C
Thực nghiệm
 có nồng độ cao và khi điện tích 1M
  Co  o  A bề mặt lớn
4 BM raén Dd
o • Không giải thích được :Vì sao
C: ñieän dung lôùp keùp C = f (E, tp dd, Cđly, nñoä, ….) ???
: haèng soá ñieän moâi. 0,001 M
o: hieäu soá ñieän theá giöõa pha raén vaø loûng
(theá nhieät ñoäng hoïc) B
 : khoaûng caùch giöõa 2 baûn   x E
13 14

13 14

3.2 Thuyeát cuûa Gouy vaø Chapman (1910 – 1913) -Ñöôøng bieåu dieãn cuûa  theo x laø
1 ñöôøng cong.   C1 > C2
• Cả thế đặt vào (E) và nồng độ đều ảnh hưởng đến điện dung lớp kép
(C) -Khi C (nồng độ chất điện ly trơ) A
vaø Z (hóa trị ion) caøng lôùn thì ñoä
Lớp kép không nén chặt: doác cuûa ñöôøng bieåu dieãn caøng o
lôùn.
C1
+ Điện trường của bề mặt rắn
lớp kép mang tính khuếch C2
có xu hướng kéo các ion -Öu ñieåm:
tán, bề dày thay đổi tùy  B
nghịch đến gần bề mặt; + Giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân
+ c/đ nhiệt của ion làm cho theo nồng độ chất điện ly x
xuaát hieän cuûa theá ñieän ñoäng hoïc.
các ion nghịch khuếch tán vào -Khuyeát ñieåm:
+ Noàng ñoä chaát ñieän ly cao lôùp
dung dịch. keùp bò neùn laïi (theá  giaûm). + Boû qua kích thöôùc cuûa ion  ñieän
Cách tính toán có nhiều điểm chung với lý thuyết tĩnh điện Debye + thuyeát cho pheùp tính ñöôïc beà dung tính ñöôïc raát lôùn so vôùi thöïc teá.
– Hückel: pt Poisson  - , điện trường liên tục… daøy cuûa lôùp khuyeách taùn, maät ñoä + Khoâng giaûi thích ñöôïc hieän töôïng
ñieän tích, ñieän dung. ñoåi daáu ñieän treân beà maët.
Không chú ý lực hóa học (hấp phụ) giữa beà maët raén – ion, tương
tác ion – ion,… 15 16

15 16
 3.3 Thuyeát cuûa Stern (1924) 3.3 Thuyeát cuûa Stern (1924)
Kết hợp hai lý thuyết:
Lớp kép gồm 2 phần: phần đặc (nén) - lớp Helmholtz; và phần
khuếch tán (phân bố ion giống mô hình Gouy-Chapman ) - lớp
G-C.
Theo thuyết của Stern, lớp kép được xem như 2 tụ điện mắc nối
tiếp:
Φ = −(Φ + Φ )

17 18

17 18

3.3 Thuyeát cuûa Stern (1924) Thế điện động Zeta ()
• Khi pha loaõng dung dòch, 1 giaûm nhanh hôn 2: caáu taïo  Cấu tạo lớp điện tích kép
lôùp keùp seõ gioáng nhö moâ hình Gouy vaø Chapman. gồm 2 phần: lớp hấp phụ
và lớp khuếch tán. Bề
• Khi dung dòch ñaäm ñaëc, 1 taêng nhanh hôn 2: caáu taïo
mặt giữa 2 lớp này là bề
lôùp keùp töông töï nhö moâ hình cuûa Helmholtz.
mặt trượt
 Öu ñieåm:  Trong điện động học, các
- Caùc giaù trò cuûa ñieän dung lôùp keùp khi ñeå yù ñeán baùn kính hiện tượng xảy ra khi có
ion raát gaàn vôùi giaù trò thöïc nghieäm. sự trượt của lớp này lên
- Giaûi thích ñöôïc söï phuï thuoäc cuûa hieäu theá vaøo noàng ñoä.. lớp kia thì bề mặt trượt
- Giaûi thích moät caùch ñònh tính hieän töôïng ñoåi daáu ñieän ôû có một thế điện động –
beà maët: caùc ion coù hoùa trò cao, coù töông taùc tónh ñieän gọi là thế điện động
maïnh hoaëc coù khaû naêng haáp phuï maïnh (Al3+, Th4+, …) coù hay là thế Zeta ().
theå bò huùt nhieàu vaøo lôùp Helmholtz laøm ñieän tích bò dö
Thế điện động  là 1 yếu tố quan trọng, quyết định độ bền của hạt
ra, trong tröôøng hôïp naøy  coù daáu ngöôïc vôùi o.
keo.  càng lớn => lớp khuếch tán càng dày => lớp bảo vệ hạt keo
19 càng tốt => hệ keo càng bền vững. 20

19 20

4. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán theá ñieän ñoäng hoïc
4.1 AÛnh höôûng cuûa chaát ñieän ly trô
Khi taêng noàng ñoä chaát ñieän ly trô thì hieäu soá ñieän theá
giöõa pha raén vaø loûng (o)khoâng ñoåi, trong khi  giaûm (do
lôùp keùp bò neùn laïi).
4.2/ AÛnh höôûng cuûa chaát ñieän ly khoâng trô
Chaát ñieän ly khoâng trô coù chöùa ion coù khaû naêng xaây döïng
maïng löôùi tinh theå vôùi töôùng raén.
Coù 2 tröôøng hôïp:
Ion khoâng trô coù cuøng daáu ñieän vôùi ion quyeát ñònh hieäu ñieän
theá:
Khi theâm chaát ñieän ly, luùc ñaàu o taêng vaø ø taêng.
Sau ñoù, neáu tieáp tuïc taêng thì  giaûm (do lôùp khuyeách
taùn bò neùn laïi)

21 22

21 22

  Ion khoâng trô ngöôïc daáu ñieän vôùi ion quyeát ñònh hieäu ñieän
theá:
o 2,3 Khi theâm chaát ñieän ly seõ coù hieän töôïng ñoåi daáu ñieän
(tröôøng hôïp naøy, söï ñoåi daáu ñieän xaûy ra caû vôùi o vaø ).
o1 2
(3) (2)
Ví duï: Keo AgI, vôùi ion quyeát ñònh hieäu ñieän theá laø I-. Khi
3 1 (1) theâm AgNO3 vaøo heä, ion Ag+ coù theå laøm ñieän tích cuûa
x haït keo chuyeån töø aâm sang döông.
Söï aûnh höôûng cuûa chaát ñieän ly khoâng trô coù cuøng daáu ñieän Ban ñaàu:
vôùi ion quyeát ñònh hieäu ñieän theá. mAgI. nI- (n-x)K+ xK+
(1): chöa coù chaát ñieän ly. Khi theâm AgNO3: ñoåi daáu ñieän treân beà maët haït keo:
(2): môùi theâm chaát ñieän ly. mAgI. nAg+ (n-x)NO3- xNO3-
(3): theâm nhieàu chaát ñieän ly.
23 24

23 24
  • 4.3/ Caùc yeáu toá aûnh höôûng khaùc
Khi pha loaõng heä keo (noàng ñoä haït  giaûm) thì
o1 (1) theá ñieän ñoäng hoïc  taêng. Trong tröôøng hôïp coù
1 söï giaûi haáp phuï ion quyeát ñònh hieäu ñieän theá thì
ogiaûm   giaûm theo. Khi coâ ñaëc heä keo (
x taêng) thì seõ coù taùc duïng ngöôïc laïi.
2
o2 (2)
Khi nhieät ñoä taêng thì  taêng (lôùp ion khuyeách taùn
taêng). Trong tröôøng hôïp coù söï giaûi haáp phuï ion
quyeát ñònh hieäu ñieän theá khi taêng nhieät ñoä thì
ogiaûm   giaûm theo.
AÛnh höôûng cuûa chaát ñieän ly khoâng trô coù chöùa ion ngöôïc
daáu vôùi ion quyeát ñònh hieäu ñieän theá Caùc hieän töôïng ñieän ñoäng hoïc vaø söï toàn taïi cuûa
lôùp keùp chæ coù trong moâi tröôøng phaân cöïc, theá 
caøng nhoû khi ñoä phaân cöïc cuûa moâi tröôøng caøng
(1): chöa theâm chaát ñieän ly
nhoû.
(2): sau khi theâm chaát ñieän ly 25 26

25 26

5. Xaùc ñònh theá ñieän ñoäng hoïc 
• Phöông trình Helmholtz - Smoluchowski lieân heä theá ñieän
ñoäng  vôùi vaän toác chuyển dòch u trong hieän töôïng ñieän
di hay ñieän thaãm laø:
• Nhö vaäy, khi coù u seõ xaùc ñònh ñöôïc theá ñieän ñoäng zeta .
• Vaän toác ñieän ñoäng hoïc coù theå xaùc ñònh töø thöïc nghieäm.
• Phöông phaùp ñôn giaûn laø quan saùt toác ñoä chuyeån dòch cuûa ranh giôùi
giöõa dung dòch keo ñuïc hoaëc coù maøu vaø moâi tröôøng khoâng maøu
döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng.

4  u • Ñoái vôùi dung dòch keo khoâng maøu, ranh giôùi coù theå thaáy ñöôïc nhôø
  chieáu saùng baèng tia töû ngoaïi.
 H
• Trong ñoù:
• H: cöôøng ñoä ñieän tröôøng ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
H = E / L (E: hieäu ñieän theá ño baèng Volt, L: khoaûng caùch
giöõa 2 ñieän cöïc ño baèng met)
• : ñoä nhôùt cuûa chaát loûng N.s/m2
• : haèng soá ñieän moâi töông ñoái cuûa chaát loûng.
27 28

27 28
 6. YÙ nghóa thöïc teá cuûa caùc hieän töôïng ñieän
ñoäng hoïc
• Caùc hieän töôïng ñieän ñoäng hoïc coù yù nghóa raát to
lôùn trong thöïc tieãn.
 Hieän töôïng ñieän di ñöôïc aùp duïng ñeå taùch caùc
thaønh phaàn cuûa hoãn hôïp phöùc taïp nhö taùch caùc
protid töï nhieân, taùch moät soá oxid (oxid saét) ra
khoûi cao lanh trong kyõ ngheä goám, söù,…
 Hieän töôïng ñieän thaãm ñöôïc aùp duïng ñeå laøm khoâ caùc vaät lieäu xoáp
hoaëc ñeå giaûm ma saùt.
 Loïc keát hôïp taùch nöôùc caùc keát tuûa.
 Hieän töôïng ñieän theá chaûy ñöôïc söû duïng trong phöông phaùp ño ñieän
taâm ñoà.
 Caùc duïng cuï ghi chaán ñoäng (do ñoäng ñaát) cuõng ñöôïc thieát keá döïa
treân nguyeân taéc ño ñieän theá chaûy.

 Taïo lôùp phuû baûo veä beà maët kim loaïi (phuû cao su
leân beà maët kim loaïi caàn baûo veä)
 Ngöôøi ta coøn aùp duïng hieän töôïng ñieän di ñeå phaù
huûy caùc keo khí.

29 30

29 30

Thaåm taùch
(Sieâu loïc)

31

31
 CHÖÔNG 5
ÑOÄ BEÀN VÖÕNG VAØ KEO TUÏ CUÛA HỆ KEO

1. ÑOÄ BEÀN VÖÕNG CUÛA HEÄ KEO

2. SÖÏ KEO TUÏ BAÈNG CHAÁT ÑIEÄN LY
3. ÑOÄNG HOÏC CUÛA SÖÏ KEO TUÏ BAÈNG CHAÁT ÑIEÄN LY
4. MOÄT SOÁ HIEÄN TÖÔÏNG KEO TUÏ ÑAËC BIEÄT

1
 1. Ñoä beàn cuûa heä keo
• 1.1 Khaùi nieäm:
• Tính beàn vöõng cuûa heä keo ñöôïc ñaëc tröng bôûi khaû naêng duy
trì ñöôïc traïng thaùi phaân taùn khoâng ñoåi theo thôøi gian.
• - Vôùi heä keo öa loûng (protein/nöôùc) thoâng thöôøng laø heä beàn
vöõng veà maët nhieät ñoäng hoïc.
G = H - TS < 0
• - Vôùi heä keo kî loûng: naêng löôïng lieân keát beân trong töôùng
phaân taùn lôùn hôn naêng löôïng töông taùc giöõa caùc töôùng vaø:
G = H - TS > 0
Söï phaân taùn khoâng theå töï xaûy ra maø nhôø coâng beân ngoaøi
hoaëc nhôø caùc quaù trình khaùc. Ñaây laø heä khoâng beàn vöõng
nhieät ñoäng 2
Ñoä beàn vöõng cuûa heä keo ñöôïc chia laøm 2 loaïi:
-Ñoä beàn ñoäng hoïc.
-Ñoä beàn taäp hôïp.
Hai yeáu toá naøy lieân quan maät thieát vôùi nhau. Ñoä
beàn taäp hôïp laø nguyeân nhaân tröïc tieáp daãn ñeán söï
phaù vôõ ñoä beàn ñoäng hoïc cuûa heä.

3
1.2 Löïc huùt phaân töû vaø löïc ñaåy tónh ñieän giöõa caùc
haït keo
Khi ñöa 2 haït keo laïi gaàn nhau, coù 2 löïc ñoái laäp nhau xuaát
hieän:
a- Löïc huùt phaân töû: tyû leä nghòch vôùi khoaûng caùch x giöõa 2 haït
keo, ñöôïc ñaëc tröng baèng naêng löôïng huùt Q:
k
Q 
x 3
b- Löïc ñaåy tónh ñieän: löïc naøy xuaát hieän khi lôùp khuyeách taùn
cuûa caùc micelle ñaõ phuû nhau moät phaàn, naêng löôïng ñaåy P
phuï thuoäc vaøo khoaûng caùch theo haøm soá muõ:
P = C e-bx
4
-Ñaët U = P – Q: quyeát ñònh theá naêng töông taùc cuûa haït. Söï phuï
thuoäc U vaøo khoaûng caùch ñöôïc xaùc ñònh baèng thöïc nghieäm:

U (ñaåy)
Umax: theàm theá naêng

A B
0 xo

(huùt)

U > 0: hai haït keo ñaåy nhau.

U < 0: hai haït keo huùt nhau
5
 Muoán heä keo beàn vöõng, phaûi taêng löïc ñaåy tónh ñieän, laøm giaûm xaùc
suaát va chaïm hieäu quaû cuûa caùc haït keo baèng caùc phöông phaùp:
- Taïo cho beà maët caùc haït keo haáp phuï ñieän tích (taêng o vaø  ).

- Pha loaõng, giaûm noàng ñoä haït .

- Theâm vaøo chaát hoaït ñoäng beà maët, chaát cao phaân töû tan ñöôïc trong
nöôùc nhö gelatin, polyvinyl alcol,…

6
2 . Söï keo tuï baèng chaát ñieän ly
Haàu heát caùc chaát ñieän ly ñeàu coù khaû naêng gaây keo tuï vaø ñöôïc ñaëc tröng
baèng ngöôõng keo tuï  (mM/L): noàng ñoä toái thieåu cuûa chaát ñieän ly caàn ñeå
keo tuï sol vôùi toác ñoä nhaát ñònh.

B
  6
Z
Z: ñieän tích ion gaây keo tuï.
B: haèng soá ñoái vôùi moãi heä keo

Flocculation
Latex coagulation
Cheeses

7
Qui taéc Schulze – Hardy:
Chæ coù ion cuøng daáu vôùi ion nghòch môùi gaây neân hieän
töôïng keo tuï, khaû naêng keo tuï cuûa ion caøng lôùn (ngưỡng
keo tụ càng nhỏ) neáu hoùa trò cuûa ion caøng cao.
Td: ñoái vôùi keo aâm As2S3 keo tuï baèng caùc cation K+,
Ba2+, Al3+ thì:
K+= 49,5 mM/L; Ba2+ = 0,69mM/L; Al3+ = 0,093mM/L.
Vôùi caùc ion coù cuøng hoùa trò, khaû naêng gaây keo tuï taêng
khi baùn kính ion taêng:

Cs+ > Rb+ > NH4+ > K+ > Na+ > Li+

I- > Br - > NO3- > Cl-

8
 Lý thuyết keo tụ bằng chất điện ly

Keo tụ trung hoøa laø tröôøng hôïp keo tuï cuûa caùc haït keo tích ñieän yeáu,
coù theá o thaáp. Söï theâm chaát ñieän ly (ion nghòch coù taùc duïng trung hoøa
beà maët, laøm giaûm löïc ñaåy giöõa caùc haït, do ñoù laøm taêng toác ñoä keo tuï
(khi theá o giaûm thì ñoä cao haøng raøo naêng löôïng giaûm, khi theá o ñuû
nhoû thì haøng naêng löôïng bieán maát).

Keo tụ noàng ñoä laø tröôøng hôïp keo tuï cuûa caùc haït keo tích ñieän maïnh
coù theá o cao. Söï theâm chaát ñieän ly (ion nghòch coù taùc duïng laøm co lôùp
keùp, do ñoù haï theá taïo ñieàu kieän cho caùc haït tieán saùt ñeán nhau daãn
ñeán keo tuï

9
10
11
2. Khi cho 1 lít dung dịch AgNO3 0.004 M tác dụng với 2 lít dung
dịch KI 0.001 M ta được keo AgI, nếu cho vào hệ trên K2SO4 thì
ion nào có tác dụng gây keo tụ

a. SO42-

b. NO3-

c. K+

d. Ag+

12
Một số chất keo tụ phổ biến trong xử lý nước

13
3 - Ñoäng hoïc cuûa söï keo tuï baèng chaát ñieän ly
• Theo Smolukhopski, toác ñoä cuûa söï keo tuï phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá sau:
• - Noàng ñoä haït ban ñaàu o.
• - Cöôøng ñoä chuyeån ñoäng Brown (ñaëc tröng baèng heä soá khuyeách taùn D).
• - Baùn kính hoaït ñoäng cuûa löïc huùt cuûa haït r.
• Phöông trình ñoäng hoïc cuûa söï keo tuï:


   o
t
1 

Trong ñoù: o: noàng ñoä haït ban ñaàu.
: toång soá haït trong moät ñôn vò theå tích.
: chu kyø baùn keo tuï

14
 4- Moät soá hieän töôïng keo tuï ñaëc bieät
 Khi keo tuï baèng caùc ion coù hoùa trò lôùn ( Fe3+, Al3+, Th4+,
PO43-,…)hoaëc caùc chaát maøu, caùc alkaloid, ngöôøi ta thu
ñöôïc keát quaû thöïc nghieäm nhö sau:
Vuøng I & III: beàn

Vuøng II & IV: keo tuï
tôùi haïn =-30mV

I II III IV

C1 C3 C5 C

tôùi haïn =+30mV

15
 Trong kyõ thuaät thöôøng gaëp nhieàu hieän töôïng keo tuï do taùc ñoäng cuûa
hoãn hôïp chaát ñieän ly.
C2
-Hieän töôïng keát hôïp (ñöôøng 1) .

-Hieän töôïng caûn trôû (ñöôøng 2). 2

2
-Hieän töôïng hoã trôï (ñöôøng 3).
1

3
1 C1
Ñoà thò keo tuï heä keo baèng hoãn hôïp 2
chaát ñieän ly.

16
Söï keo tuï dò theå vaø töông hoã:
- Caùc haït cuûa heä phaân taùn keát dính vào moät
beà maët khoâng cuøng loaïi vôùi chuùng
 keo tuï dò theå.
- Caùc haït cuûa 2 sol tích ñieän ngöôïc daáu coù
theå gaây söï keo tuï laãn nhau
 keo tuï töông hoã.

17
 CHÖÔNG 6 1. ÑIEÀU CHEÁ HEÄ KEO
ÑIEÀU CHEÁ VAØ LAØM SAÏCH HEÄ KEO Phaân taùn Ngöng
(top down) tu(bottom
up)ï
Heä thoâ Heä keo Dung dòch phaân töû
1. Ñieàu cheá heä keo
a  10-7m 10-9 – 10-7m a  10-10m
1.1 Phöông phaùp phaân taùn ( Top down )
Ñieàu cheá heä keo thoûa maõn 2 ñieàu kieän:
1.2 Phöông phaùp ngöng tuï (Bottom up )
- Töôùng phaân taùn ít tan hay khoâng tan trong moâi tröôøng phaân
2. Laøm saïch heä keo taùn.
- Trong heä phaûi coù maët chaát oån ñònh (laøm beàn heä keo)

1 2

1 2

Phaân taùn cô hoïc

1.1 Phöông phaùp phaân taùn - Maùy nghieàn bi.
Ñaëc ñieåm: Phaân taùn baèng sieâu aâm
- Ñieàu cheá keo kim loaïi deã noùng chaûy, hôïp kim trong
- Duøng coâng ñeå thaéng löïc töông taùc beân trong phaân dung moâi höõu cô, keo löu huyønh, keo hydroxid kim
töû vaø taïo ra haït môùi (laøm taêng dieän tích beà maët). loaïi, caùc dung dòch cao phaân töû,…
- Kích thöôùc haït khoaûng 10-7m. - Quaù trình phaân taùn seõ ñaït ñeán moät caân baèng ñoäng
Phaân taùn baèng hoà quang
W = S + q
- Phöông phaùp Bredig (taïo hoà quang giöõa 2 ñieän cöïc baèng kim
Trong ñoù: loaïi döôùi nguoàn ñieän moät chieàu): ñieàu cheá sol kim loaïi trong
S: ñoä taêng beà maët cuûa heä. nöôùc.
: söùc caêng beà maët. - Phöông phaùp Svedberg (sd nguoàn ñieän xoay chieàu taàn soá
cao): ñiều cheá sol kim loaïi trong moâi tröôøng phaân taùn
q: nhieät taïo ra trong quaù trình ñieàu cheá. höõu cô.

3 4

3 4
 Phöông phaùp keo taùn Peptization (Dispersion of a Precipitate)
Phöông phaùp keo taùn hay pepti- hoùa laø phöông phaùp chuyeån keát tuûa do
söï keo tuï gaây ra thaønh trôû laïi dung dòch keo.
Phöông phaùp keo taùn coù 4 loaïi:
a- Röûa keát tuûa: taùch ñöôïc chaát gaây keo tuï (chaát ñieän ly) ra khoûi heä.

b- Duøng chaát ñieän ly:theâm vaøo chaát ñieän ly coù taùc duïng laøm beàn heä keo
ñeå phuïc hoài laïi heä keo.

VD: keát tuûa Fe(OH)3 coù theå keo taùn baèng FeCl3:

FeCl3 + H2O  FeOCl + 2HCl

FeOCl laø chaát laøm beàn oån ñònh heä keo.

c- Duøng chaát hoaït ñoäng beà maët: chaát HÑBM bò haáp phuï leân beà maët haït
keo seõ taïo lôùp voû solvat hoùa beàn coù taùc duïng keo taùn.

d- Phaûn öùng hoùa hoïc: phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra giöõa caùc chaát theâm vaøo
heä taïo ra caùc chaát ñieän ly coù taùc duïng oån ñònh heä keo.
VD: keo taùn Fe(OH)3 baèng HCl
Fe(OH)3 + HCl  FeOCl + 2H2O

5 6

1.2 Phöông phaùp ngöng tuï • Giai ñoaïn phaùt trieån maàm
Quaù trình ngöng tuï taïo heä keo laø quaù trình keát tinh töø • Goïi V2 laø vaän toác phaùt trieån maàm, ta coù:
dung dòch quaù baõo hoøa. •
Quaù trình naøy goàm 2 giai ñoaïn:
C DS
Giai ñoaïn taïo maàm tinh theå: mầm  V 
q 2

C q  Cb 
Toác ñoä taïo maàm tinh theå tyû leä vôùi ñoä quaù baõo hoøa töông
ñoái:
Cq  Cb
V1  k 1 Trong ñoù:
Cb
D: heä soá khuyeách taùn.
Trong ñoù: S: dieän tích beà maët tinh theå.
Cq: noàng ñoä quaù baõo hoøa. : chieàu daøy lôùp dung dòch qua ñoù söï khuyeách taùn xaûy ra.
Cb: noàng ñoä baõo hoøa.
8
k1: heä soá tyû leä

7 8

 Khi V1 > V2: kích thöôùc haït nhoû vaø ñoàng ñeàu
•  heä ñôn phaân taùn
 Khi V2 > V1:haït coù kích thöôùc khoâng ñoàng ñeàu
 heä ña phaân taùn
Ngöôøi ta coù theå duøng caùc chaát öùc cheá ñeå ñieàu khieån quaù
trình
VD:
K3[Fe(CN)6], K4[Fe(CN)6],…ngaên caûn söï taïo maàm.
Coøn KBr, KI, polymer tan trong nước… kìm haõm söï phaùt
trieån cuûa maàm do chuùng bò haáp phuï treân beà maët cuûa
maàm.
 Coù 2 nhoùm phöông phaùp ngöng tuï:
Phöông phaùp vaät lyù vaø phöông phaùp hoùa hoïc.
9 10
Phöông phaùp vaät lyù
 Ngöng tuï tröïc tieáp: khi thay ñoåi caùc thoâng soá traïng thaùi
cuûa heä nhö nhieät ñoä, aùp suaát,…ñeå hình thaønh töôùng môùi
(taïo söông muø töø hôi nöôùc, keo P2O5,…).
 Söï thay theá dung moâi: troän löu huyønh baõo hoøa trong
nöôùc vôùi röôïu ñeå taïo thaønh keo löu huyønh.
Phöông phaùp hoùa hoïc
Nguyeân taéc: taïo töôùng môùi baèng caùch ngöng tuï caùc chaát töø
dung dòch quaù baõo hoøa thoâng qua phaûn öùng hoùa hoïc.
Chuù yù: ñieàu kieän noàng ñoä chaát phaûn öùng, thöù töï troän laãn,
nhieät ñoä,…

9 10

Electrical Disintegration
 Phaûn öùng trao ñoåi:
AgNO3 + KI  AgI + KNO3
Moät trong hai taùc chaát thöøa seõ laø chaát oån ñònh heä keo vaø quyeát ñònh
daáu cuûa haït keo.
 Phaûn öùng oxy hoùa khöû:
2H2S + O2  2S + 2H2O
Chaát oån ñònh cho sol laø H2S5O6 ñöôïc taïo thaønh do caùc phaûn öùng phuï
phöùc taïp khaùc.
2KAuO2 + 3HCHO + K2CO3 
2Au + 3HCOOK + KHCO3 + H2O
 Phaûn öùng thuûy phaân:
FeCl3 + 3H2O  Fe(OH)3 + 3HCl
12
Source: https://www.youtube.com/watch?v=grtGzyY9gWo

11 12
 2. LAØM SAÏCH HEÄ KEO
• 2- LAØM SAÏCH HEÄ KEO Purification of Colloid Solutions: Dialysis and Ultrafiltration

• Loaïi caùc chaát ñieän ly, caùc chaát coù taùc duïng xaáu ñeán tính
beàn vöõng cuûa heä keo baèng caùc phöông phaùp sau:
• 1/ Thaãm tích hoaëc ñieän thaãm tích.

• 2/ Sieâu loïc

13
Source: https://www.youtube.com/watch?v=NSDE1mVErVg

13 14
 CHÖÔNG 7 1. Phaân loïai nhuõ töông

NHUÕ TÖÔNG (EMULSION) • 1.1 Phaân loïai theo baûn chaát cuûa töôùng vaø moâi tröôøng phaân
taùn:
1. Phaân loại • Nhuõ töông laø heä dò theå cuûa 2 töôùng loûng, neân 2 töôùng loûng
phaûi raát ít tan vaøo nhau. Thöôøng 1 töôùng laø chaát loûng phaân
2. Ñoä beàn vöõng taäp hôïp cuûa nhuõ töông – cöïc (nöôùc) kyù hieäu laø N, coøn töôùng kia laø chaát loûng khoâng
Chaát nhuõ hoùa phaân cöïc (daàu) kyù hieäu laø D.

3. Söï ñaûo töôùng vaø phaù huûy nhuõ töông

1 2

1 2

1. Phaân loïai nhuõ töông

• Coù 2 loïai nhuõ töông:
• - Nhuõ töông loïai 1(nhuõ töông thuaän): töôùng phaân taùn laø daàu,
moâi tröôøng phaân taùn laø nöôùc. Kyù hieäu D/N
• - Nhuõ töông loïai 2 (nhuõ töông nghòch): töôùng phaân taùn laø
nöôùc, moâi tröôøng phaân taùn laø daàu. Kyù hieäu N/D
•Coù theå phaân bieät 2 loïai nhuõ töông treân baèng caùch:
• - Xaùc ñònh khaû naêng nhuõ töông thaám öôùt moät beà maët
öa nöôùc hoaëc kî nöôùc.
• - Xaùc ñònh khaû naêng troän laãn cuûa nhuõ töông khi cho
phaåm maøu chæ tan ñöôïc trong moät töôùng cuûa nhuõ
töông.
• - Xaùc ñònh ñoä daãn ñieän cuûa nhuõ töông.

3 4

3 4
1.2/ Phaân loïai theo noàng ñoä cuûa töôùng phaân taùn
-Nhuõ töông loõang: coù noàng ñoä töôùng phaân taùn nhoû hôn 0,1%. Nhuõ
töông naøy coù ñoä phaân taùn cao, kích thöôùc haït khoûang 10-5 cm, coù theå
toàn taïi maø khoâng caàn chaát nhuõ hoùa.
-Nhuõ töông ñaäm ñaëc: coù noàng ñoä töôùng phaân taùn nhoû hôn 74% theo
theå tích. Ñoä beàn vöõng cuûa heä laø do chaát nhuõ hoùa quyeát ñònh.
- Nhuõ töông raát ñaäm ñaëc: coù noàng ñoä töôùng phaân taùn lôùn hôn 74%.
Haït cuûa töôùng phaân taùn bò bieán daïng thaønh hình khoái ña dieän
2. Ñoä beàn vöõng taäp hôïp cuûa nhuõ töông – Chaát
nhuõ hoùa (emulsifier)
Nhuõ töông laø heä khoâng beàn vöõng taäp hôïp. Ñeå cho nhuõ töông ñöôïc
beàn vöõng, ngöôøi ta thöôøng theâm vaøo chaát nhuõ hoùa.
Nhuõ töông coù moät khoûang thôøi gian toàn taïi goïi laø thôøi gian soáng
cuûa nhuõ töông. Ñoä beàn cuûa nhuõ töông ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua
thôøi gian soáng.
Ñoä beàn vöõng cuûa nhuõ töông phuï thuoäc vaøo baûn chaát vaø noàng ñoä
cuûa chaát nhuõ hoùa.

5 6

5 6

- Chaát nhuõ hoùa thöôøng duøng laø chaát hoạt động bề mặt-
Surfactant Surface Active agent (compound)
HĐBM (surfactant), chaát cao phaân töû, boät raén (bentonit, Surface or Interface : The border between two materials
than,…) • extremity thin layer = very small amount (nano world)
• controlled by surface tension (surface free energy)

- Chaát HÑBM thöôøng duøng laø xaø phoøng coù soá cacbon töø Determine the looks of materials
12 ñeán 18.
some properties
- Boät raén baûo veä phaûi coù kích thöôùc nhoû hôn kích thöôùc for example Gold
haït nhuõ töông. Neáu boät raén thaám öôùt nöôùc toát hôn (cao Iron plating Looks Gold
Strong as Iron
lanh, bentonit,…) thì lôùp voû seõ naèm trong nöôùc vaø taïo
thaønh nhuõ töông D/N. Neáu boät raén thaám öôùt daàu toát hôn Modification of just surface make the material more worthful.
(muoäi than) thì lôùp voû seõ naèm trong daàu vaø taïo thaønh nhuõ
Chất hoạt động bề mặt là chất có tác
töông N/D. Surfactant dụng làm giảm sức căng bề mặt trên ranh
7 giới phân chia giữa các pha phân tán. 8

7 8
Baûn chaát cuûa chaát nhuõ hoùa quyeát ñònh loïai nhuõ töông. Neáu chaát nhuõ
Classification of surfactants
hoùa tan trong nöôùc toát hôn trong daàu thì seõ taïo thaønh nhuõ töông D/N
vaø ngöôïc laïi. Chất HĐBM không ion

Chất HĐBM anion

Chất HĐBM lưỡng tính

Chất HĐBM cation

(a) Cấu trúc cơ bản của 1 chất nhũ hóa. (b) Cấu trúc micelle N/D. (c) Cấu
trúc micelle D/N.

https://www.sciencedirect.com/topics/chemistry/surfactant

10

9 10

Molecular Assembly of Surfactant

(decrease surface tension)

air
Lipophile pushed out surface absorbtion
(Alkyl chain) from H2O
repulsive
to H2O Balance water
aggregation
Hydrophile dissolved in H2O
attractive into H2O
to H2O

Micelle
Hydrophile-Lipophile Balance Cấu trúc của các dạng micelle dạng cầu (a), micelle dạng ống (b),micelle
HLB dạng đĩa (c), và micelle dạng nang (d).

where Mh is the molecular mass of the hydrophilic portion of the molecule, and M
is the molecular mass of the whole molecule, giving a result on a scale of 0 to 11
20. 12

11 12
HLB scale showing
classification of
surfactant function

https://en.wikipedia.org/wiki/Hydrophilic-
lipophilic_balance 13 14

13 14

Thành phần hoá chất để sản xuất nước rửa chén: Nồng Độ Micelle Tới Hạn (CMC)

Hóa Chất LAS: 240 gram. The critical micelle concentration (CMC) is defined as the concentration
Xút vảy NaOH 99%: 36 gram. of surfactants above which micelles form and all additional surfactants
Hoạt động bề mặt SLES: 300 gram. added to the system will form micelles.
Hóa chất CAPB: 36 gram.
Muối MgSO4: 45 gram.
Acid, kiềm: chỉnh PH khoảng 6 –
6.5 gram.
Hương chanh: 2 giọt.
HCHO 40%: 3 gram.

Surface tension as a function of the surfactant concentration Critical micelle concentration (CMC) of N,N-dimethyl
tetradecylamine N-oxide (DMTAO) in the presence of 0.1 M
urea at 25°C, using the conductivity method.

15 16

15 16
 Nồng Độ Micelle Tới Hạn (CMC) Krafft Point và Cloud Point
CMCs for common surfactants The Krafft point is the temperature at which the
Surfactant CMC (molarity) Type solubility of ionic surfactants in water increases
Sodium octyl sulfate 0.13 anionic surfactant
drastically.
Sodium dodecyl sulfate 0.0083 anionic surfactant
The Krafft point is the minimum temperature at
Sodium tetradecyl sulfate 0.0021 anionic surfactant
which the detergent will form micelles.
Decyltrimethylammonium
0.065 cationic surfactant
bromide
Dodecyltrimethylammonium Detergents aggregate and precipitate out of
0.016 cationic surfactant
bromide solution if the temperature exceeds their TC.
Hexadecyltrimethylammonium
0.00092 cationic surfactant
bromide
Penta(ethyleneglycol)monooctyl
0.0009 neutral surfactant The cloud point, Krat point, and CMC value in the
ether
concentration - temperature curve.
Penta(ethyleneglycol)monodecyl
0.0009 neutral surfactant
ether
Penta(ethyleneglycol)monododecy neutral surfactant
0.000065
l ether

17 18

17 18

Emulsion Preparation
3. Söï ñaûo töôùng - Söï phaù huûy nhuõ töông
3.1 Söï ñaûo töôùng nhuõ töông
Ñaûo töôùng laø quaù trình chuyeån bieán töông hoã cuûa 2 loïai nhuõ töông
D/N vaø N/D khi coù ñieàu kieän thích hôïp
D/N  N/D
Quaù trình naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch vöøa khuaáy vöøa theâm vaøo
heä chaát nhuõ hoùa coù taùc duïng baûo veä cho nhuõ töông loïai ngöôïc laïi.
Trong moät vaøi tröôøng hôïp, khi ñoä beàn vöõng cuûa nhuõ töông loïai
N/D vaø D/N cuûa cuøng heä khoâng cheânh nhau thì chæ caàn khuaáy
maïnh cuõng laøm ñaûo töôùng nhuõ töông.
https://www.youtube.com/watch?v=DHBO2O2b5rs
https://www.youtube.com/watch?v=IV-LniapTc0
https://www.youtube.com/watch?v=YZ60WWBVtmc&ab_channel=SilversonMachines
https://www.youtube.com/watch?v=VnvT2AlGycs&ab_channel=MicrofluidicsInternationalCorporation (Microfluidization)
https://www.youtube.com/watch?v=r5MhAK8lAmU&ab_channel=MAGNAMNETLINKPVTLTD (High-Pressure Homogenizer)

19 20

19 20
3.2 Phaù huûy nhuõ töông: Emulsion Polymerization
A - Neáu nhuõ töông loõang tích ñieän, coù theå phaù baèng caùch
ñöa vaøo heä chaát ñieän ly.

B - Ñoái vôùi heä nhuõ töông ñaäm ñaëc phaûi cho vaøo heä chaát phaù
vôõ maøng baûo veä.

C - Coù theå duøng nhieät ñoä, maùy ly taâm, ñieän tröôøng,…ñeå phaù
huûy nhuõ töông.

21 22

21 22
 CHÖÔNG 8 1. CÁC HIỆN TƯỢNG BỀ MẶT

CÁC HIỆN TƯỢNG BỀ MẶT – SỰ HẤP PHỤ 1.1 Sức căng bề mặt (surface tension):
- Phân tử A nằm trong lòng khối chất lỏng: lực tương tác tổng
hợp của các phân tử chất lỏng lên phân tử A bằng 0.
1. Các hiện tượng bề mặt
- Phân tử B nằm gần mặt thoáng: chịu một hợp lực hướng vào
1.1 Sức căng bề mặt lòng chất lỏng. Lực ép các phân tử B vào bên trong gọi là nội
1.2 Hiện tượng thấm ướt áp.

2. Sự hấp phụ
2.1 Khái niệm và định nghĩa
2.1 Sự hấp phụ trên ranh giới LỎNG - KHÍ
2.3 Sự hấp phụ khí và hơi trên chất HẤP PHỤ RẮN
2.4 Sự hấp phụ trên ranh giới LỎNG - RẮN
1 2

1 2

- Coâng chống lại noäi aùp trong ñiều kiện ñẳng nhiệt, Coù theå tính söùc caêng beà maët qua thí nghieäm sau:
thuận nghịch bằng ñộ taêng của năng lượng dư bề maët
dGs. Ta coù: Nhuùng moät khung hình vaøo dd xaø phoøng roài ruùt ra,
W = dGs = .ds treân khung seõ coù maøng xaø phoøng 2 maët taïo thaønh nhö
Trong ñoù: hình veõ:
 : heä soá tyû leä, goïi laø söùc caêng beà maët
ds: ñoä taêng dieän tích tieáp xuùc
Khi ds = 1  dGs = 

 : naêng löôïng taïo ra moät ñôn vò beà maët (ñvò ergs/cm2)

3 4

3 4
 Thöù nguyeân cuûa  laø N.m-1hoaëc dyn.cm-1
Ñeå maøng xaø phoøng khoâng co laïi, caàn taùc ñoäng leân caïnh coù
Söùc caêng beà maët phuï thuoäc:
chieàu daøi l moät löïc f baèng söùc caêng beà maët.
*Baûn chaát cuûa moãi chaát
Khi dòch chuyeån caïnh l moät ñoaïn x, thì dieän tích beà maët taêng
*Baûn chaát cuûa chaát tieáp xuùc
leân moät giaù trò laø: ds = 2l x
Coâng thöïc hieän:

W = f x
cuõng laø coâng laøm taêng naêng löôïng beà maët dGs

W = dGs = .ds = 2 l x
Do ñoù:  = f/2l
5 6

5 6

2. Hieän töôïng thaám öôùt (wetting behaviour) Quaù trình thaám öôùt chæ xaûy ra khi naêng löôïng töï do cuûa heä
giaûm xuoáng
- Naêng löôïng beà maët cuûa moät chaát coøn phuï thuoäc vaøo tính chaát cuûa
chaát tieáp xuùc.
Ñoä thaám öôùt ñöôïc ño baèng goùc thaám öôùt 
- Tröôøng hôïp 3 chaát tieáp xuùc nhau laø raén, loûng vaø khí thì toaøn heä seõ
coù caáu hình sao cho theá naêng toaøn phaàn laø cöïc tieåu. Chính ñaëc tröng Goùc  caøng nhoû, thaám öôùt caøng toát
naøy ñaõ xaùc ñònh möùc ñoä thaám öôùt cuûa chaát loûng leân beà maët raén.
-Chu vi gioït chaát loûng laø giôùi haïn töông taùc cuûa 3 moâi tröôøng: loûng, Khi ñaït caân baèng:
khoâng khí vaø raén
 RK =  LKcos +  RL

 −
cos =
 

7 8

7 8
 Wettability Wettability

Smooth surface

−
cos =

Wenzel state
Wenzel state
cos = cos

r is the ratio of the

total rough surface
area to the
completely smooth
surface
Cassie-Baxter state
cos = cos + −1

is the fraction of
the solid-liquid Cassie-Baxter
interface underlying state
the contact area
Figure 1.3 Membrane with different wettability

Schematic representation of a liquid droplet. (Kwon et al. MRS Communications 5.3 (2015): 475)

9 10

Hệ thống đo góc tiếp xúc 2. SÖÏ HAÁP PHUÏ

2.1 Moät soá khaùi nieäm vaø ñònh nghóa
Ñònh nghóa:
 Söï haáp phuï (adsorption) laø hieän töôïng
thay ñoåi noàng ñoä cuûa chaát ôû treân ranh giôùi
pha so vôùi trong loøng cuûa pha.

 Söï haáp phuï phuï thuoäc vaøo baûn chaát chaát haáp phuï (adsorbent)
vaø chaát bò haáp phuï (adsorbate), phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø
noàng ñoä dung dòch (neáu söï haáp phuï xaûy ra trong pha loûng)
hoaëc aùp suaát (neáu söï haáp phuï xaûy ra trong pha khí).

 Coù nhieàu daïng löïc töông taùc giöõa phaân töû bò haáp phuï vôùi beà
maët raén: töø nhöõng löïc yeáu khoâng phaân cöïc nhö löïc Van der
Waals cho ñeán nhöõng löïc lieân keát hoùa hoïc maïnh.
12

11 12
Phaân loaïi haáp phuï 2.2 Söï haáp phuï treân ranh giôùi dung dòch loûng -khí
Ngöôøi ta phaân laøm 2 loaïi haáp phuï: haáp phuï vaät lyù vaø haáp phuï hoùa
hoïc Phöông trình haáp phuï Gibbs:
TÍNH CHAÁT HAÁP PHUÏ VAÄT LYÙ HAÁP PHUÏ HOÙA
HOÏC Γ 1 
LOAÏI LIEÂN KEÁT Löïc töông taùc vaät lyù (lieân Lieân keát hoùa hoïc, coù söï
• =−
keát Van der Waals) trao ñoåi ñieän töû
NHIEÄT HAÁP PHUÏ Vaøi Kcal/mol Vaøi chuïc Kcal/mol
NL HOAÏT HOÙA Khoâng quan troïng Quan troïng
• Vôùi
NHIEÄT ÑOÄ Öu ñaõi ôû nhieät ñoä thaáp Öu ñaõi ôû nhieät ñoä cao
• : bieán thieân noàng ñoä chaát trong lôùp beà maët, hay ñoä haáp
SOÁ LÔÙP HAÁP PHUÏ Nhieàu lôùp Ñôn lôùp
Ít phuï thuoäc vaøo baûn chaát Coù tính ñaëc thuø, choïn loïc
phuï, mol/cm2;
TÍNH ÑAËC THUØ
cuûa beà maët, phuï thuoäc nhieät cao • C: noàng ñoä caân baèng trong dung dòch loûng, mol/l;
ñoä, aùp suaát
TÍNH THUAÄN • : söùc caêng beà maët, N/cm2.
NGHÒCH Coù tính thuaän nghòch Thöôøng baát thuaän nghòch

13 14

13 14

2.2 Söï haáp phuï treân ranh giôùi dung dòch loûng -khí
3. Söï haáp phuï khí vaø hôi treân chaát haáp phuï raén
• Trường hợp >0, Γ < 0 (nồng độ chất tan ở lớp bề mặt,
• 3.1 Ñoä haáp phuï a:
thấp hơn trong lòng dung dịch), sức căng bề mặt tăng khi
nồng độ chất tan tăng. Đây là hấp phụ âm. Chất làm tăng 1/ Löôïng chaát bò haáp phuï tính cho moät ñôn vò khoái löôïng chaát haáp phuï,
sức căng bề mặt gọi là chất không hoạt động bề mặt. Đây thöù nguyeân cuûa ñaïi löôïng naøy laø mol/gam hoaëc mmol/gam.
là trường hợp của dung dịch các chất điện ly.
• 2/ Löôïng chaát bò haáp phuï tính cho moät ñôn vò dieän tích beà maët chaát
• Trường hợp =0, Γ = 0. Sự hấp phụ không xảy ra. haáp phuï, thöù nguyeân cuûa ñaïi löôïng naøy laø mol/cm2 hoaëc mmol/cm2.

• Trường hợp <0, Γ > 0 (nồng độ chất tan ở lớp bề mặt
cao hơn trong thể tích), sức căng bề mặt giảm khi nồng độ
chất tan tăng. Đây là hiện tượng hấp phụ dương. Chất tan
làm giảm sức căng bề mặt gọi là chất hoạt động bề mặt.
• Ñöôøng cong bieåu dieãn söï thay ñoåi cuûa ñoä haáp phuï theo noàng ñoä hoaëc aùp
suaát caân baèng cuûa chaát haáp phuï ôû nhieät ñoä khoâng ñoåi ñöôïc goïi laø ñöôøng
ñaúng nhieät haáp phuï hoaëc ôû aùp suaát khoâng ñoåi ñöôïc goïi laø ñöôøng ñaúng aùp
haáp phuï.
• Ñöôøng ñaúng nhieät haáp phuï ñöôïc söû duïng phoå bieán hôn.

15 16

15 16
 3.2 Phöông trình haáp phuï ñaúng nhieät Freunlich
• Ñöôøng ñaúng nhieät haáp phuï gaàn vôùi daïng parabol, do ñoù
Freundlich ñaõ ñöa ra phöông trình kinh nghieäm bieåu dieãn söï
phuï thuoäc cuûa ñoä haáp phuï vaøo aùp suaát cuûa chaát bò haáp phuï nhö
sau:

Ñöôøng ñaúng nhieät haáp phuï
cuûa Nitô treân chaát raén coù beà
maët rieâng lôùn ôû 77,4 K (ñieåm
soâi cuûa nitô loûng).
x = bp1/n (*)
• Trong ñoù:
x= a/m ñoä haáp phuï tính theo mmol/g hoaëc mol/g.
a: lượng chất bị hấp phụ (mmol hoặc mol)
m: khối lượng chất hấp phụ (g)
Caùc ñöôøng ñaúng áp haáp phuï cuûa p: aùp suaát luùc caân baèng
Clo treân Silicagel ôû b, n: haèng soá thöïc nghieäm, khoâng coù yù nghóa vaät lyù.
1: 88oC; 2: 66,5oC; 3: 51oC; 4: Töø phöông trình (*) coù theå ñöa veà daïng pt ñöôøng thaúng:
39,9oC (p–aùp suaát; V–theå tích
Cl2 bò haáp phuï taïi P) 1
17 log = log + log 18

17 18

3.3 Phöông trình haáp phuï ñaúng nhieät Langmuir

Baèng con ñöôøng ñoäng hoïc, Langmuir ñaõ ñöa ra phöông
• Phöông trình ñaúng nhieät Langmuir ñöôïc xaây döïng döïa treân cô sôû trình haáp phuï ñaúng nhieät.
nhöõng giaû thieát sau (lyù thuyeát haáp phuï ñôn lôùp):
 Caùc phaàn töû bò haáp phuï (adsorbate) lieân keát vôùi nhöõng vò trí nhaát Toác ñoä haáp phuï:
ñònh treân beà maët chaát haáp phuï (adsorbent).
 Moãi “taâm lieân keát” chæ coù theå nhaän moät phaàn töû bò haáp phuï (haáp V = k1.p.(1-)
phuï ñôn lôùp). P: aùp suaát khí
 Naêng löôïng cuûa caùc phaàn töû bò haáp phuï treân taát caû caùc taâm cuûa beà : phaàn beà maët bò phaân töû khí chieám
maët ñeàu baèng nhau, khoâng phuï thuoäc vaøo söï hieän dieän hay khoâng
1-: phaàn beà maët coøn troáng
cuûa caùc phaàn töû bò haáp phuï khaùc treân nhöõng taâm laân caän.
 Quá trình hấp phụ tỷ lệ với nồng độ chất bị hấp phụ ở pha khí và độ Toác ñoä phaûn öùng giaûi haáp phuï:
lớn bề mặt trống. V = k2 
 Quá trình khử hấp phụ xảy đối với các phân tử có năng lượng lớn
Khi caân baèng haáp phuï ñöôïc hình thaønh:
hơn nhiệt hấp phụ và tỷ lệ với phần bề mặt đã bị chiếm.
 Quá trình hấp phụ và khử hấp phụ xảy ra đồng thời cho đến khi đạt V = V
trạng thái cân bằng thì tốc độ của 2 quá trình này bằng nhau.
19 20

19 20
 Ta coù:
.
= Nhö vaäy:
+ . Ôû p << 1  =
Neáu ñaët:
= =
ÔÛ p >> 1  x = xm
=
Vôùi x: ñoä haáp phuï taïi thôøi ñieåm naøo ñoù
xm: ñoä haáp phuï cöïc ñaïi Ñeå xaùc ñònh A vaø xm,coù theå
chuyeån veà daïng pt ñöôøng thaúng
Thì: =
+ 1
= +

21 22

21 22

3.4 Phöông trình haáp phuï BET

• – Trong moãi lôùp, khoâng coù töông taùc giöõa caùc phaân töû ñaõ
(Brunauer- Emmett – Teller) bò haáp phuï;
• Nhöõng cô sôû chính cuûa phöông trình
BET laø:
• – Taát caû caùc phaân töû bò haáp phuï töø lôùp thöù hai trôû ñi ñeàu
• – Beà maët chaát haáp phuï raén laø ñoàng coù nhöõng ñaëc tröng gioáng nhö trong loøng chaát loûng (khí):
nhaát, töùc laø ñoái vôùi vieäc haáp phuï
phaân töû khí trong lôùp ñaàu tieân thì thí duï veà naêng löôïng ...; nhöõng phaân töû haáp phuï trong lôùp
moïi “vò trí” ñeàu töông ñöông nhau; thöù nhaát thì coù naêng löôïng khaùc vì coù töông taùc tröïc tieáp
veà beà maët raén.
• – Caùc phaân töû ñaõ haáp phuï trong lôùp
ñaàu tieân ñeàu coù tính cuïc boä, nghóa laø
chuùng ôû vaøo vò trí khoâng theå chuyeån
ñoäng töï do treân beà maët nöõa;
– Moãi phaân töû haáp phuï trong lôùp ñaàu tieân ñeàu trôû thaønh “vò trí”
cho söï haáp phuï cuûa moät phaân töû khaùc cuûa lôùp thöù hai ... vaø cöù
theá tieáp dieãn, khoâng coù söï giôùi haïn veà soá lôùp haáp phuï;
23 24

23 24
• Phöông trình BET coù daïng:
4. Söï haáp phuï treân ranh giôùi loûng - raén
1 −1
= +
( − ) • 4.1 Söï haáp phuï phaân töû
• Löôïng chaát bò haáp phuï x (mmol/g) ñöôïc tính töø coâng thöùc:
• Po: aùp suaát hôi baõo hoøa
• V: theå tích khí haáp phuï ôû aùp suaát p ( − )
= . 100
• Vm: theå tích khí bò haáp phuï ôû lôùp thöù nhaát (lôùp ñôn phaân töû)
• C: thöøa soá naêng löôïng (C = eq/RT, vôùi q laø hieäu soá nhieät haáp phuï • C0,C1: noàng ñoä ban ñaàu vaø caân baèng cuûa chaát bò haáp phuï
khí trong lôùp ñôn phaân töû vaø nhieät hoùa loûng) (mol/l)
• *Phöông trình BET ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh beà maët chaát haáp phuï • V: theå tích trong ñoù xaûy ra söï haáp phuï (l)
• N: soá Avogadro
• m: löôïng chaát haáp phuï (g)
• Wm:beà maët chieám bôûi 1ptöû ôû lôùp ñôn ptöû
• Vo: theå tích mol khí ôû ñkc

. .
=
25 26

25 26

Bài tập
Söï haáp phuï treân ranh giôùi loûng-raén coù theå ñöôïc bieåu dieãn baèng 1. Độ hấp phụ axit axetic trong dung dịch lên bề mặt than hoạt tính ở 25
caùc ñöôøng ñaúng nhieät haáp phuï Langmuir hay Freundlich. oC phụ thuộc nồng độ axit cân bằng như sau:
x, mol/g than 0.06 0.12 0.16 0.19
Ví dụ: Theo Freundlich: x = bC1/n C, mol/l 0.1 0.5 1.0 1.5

Baèng thöïc nghieäm coù theå tính Cho biết quá trình hấp phụ trên tuân theo định luận hấp phụ đẳng
ñöôïc heä soá b vaø n nhiệt cân bằng Freundlich. Hãy xác định phương trình hấp phụ của
quá trình. y= 0.426x-0.796 x= 0.16C0.426

27 28

27 28
 Söï haáp phuï phaân töû chòu aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá sau:
 AÛnh höôûng cuûa dung moâi: giöõa dung moâi vaø chaát tan
thöôøng coù söï caïnh tranh haáp phuï leân beà maët raén. Caáu töû
naøo coù SCBM nhoû hôn seõ öu tieân haáp phuï.
 AÛnh höôûng cuûa tính chaát chaát haáp phuï: beà maët phaân cöïc
seõ haáp phuï toát chaát bò haáp phuï phaân cöïc vaø ngöôïc laïi.
 Aûnh höôûng cuûa tính chaát chaát bò haáp phuï
– Quy taéc Rebinder: chaát chæ haáp phuï leân ranh giôùi pha khi
söï hieän dieän cuûa noù trong lôùp beà maët laøm caân baèng ñoä
phaân cöïc cuûa hai pha.
Hieän töôïng haáp phuï phaân töû coù yù nghóa raát lôùn vì noù dieãn
ra trong cô theå ñoäng vaät vaø trong nhieàu quaù trình kyõ
thuaät khaùc nhö: saéc kyù, laøm saïch chaát loûng,…
4.2 Söï haáp phuï caùc chaát ñieän ly
Caùc ion trong dung dòch laø nhöõng phaàn töû tích ñieän, cho
neân söï haáp phuï caùc ion laø quaù trình dieãn ra söï phaân boá
laïi ñieän tích.
Do töông taùc tónh ñieän caùc ion traùi daáu ñöôïc huùt ñeán gaàn
lôùp beà maët phaân chia töôùng vaø hình thaønh lôùp ñieän keùp.
A- Haáp phuï choïn loïc
Caùc ion chaát ñieän ly ñöôïc haáp phuï öu tieân theo nhöõng
tính chaát sau:
- Beà maët chaát haáp phuï coù ñieän tích xaùc ñònh neân chæ haáp
phuï caùc ion tích ñieän traùi daáu vôùi noù.
- Khaû naêng haáp phuï phuï thuoäc baûn chaát caùc ion:

29 30

29 30

B- Haáp phuï trao ñoåi

 Ñoái vôùi ion cuøng hoùa trò, ion naøo coù baùn kính lôùn nhaát seõ
coù khaû naêng haáp phuï cao nhaát:
• Trong haáp phuï trao ñoåi, chaát haáp phuï haáp phuï moät löôïng
VD:Khaû naêng haáp phuï cuûa caùc ion cuøng hoùa trò ion xaùc ñònh naøo ñoù töø dung dòch vaø ñoàng thôøi ñaåy moät
löôïng töông ñöông caùc ion khaùc coù cuøng ñieän tích vaøo
Li+ < Na+ < K+ < Rb+ < Cs+
dung dòch
Mg2+ < Ca2+ < Sr2+ < Ba2+
Cl- < Br- < NO3- < I- < CNS- Dung dịch
 Ñoái vôùi caùc ion coù hoùa trò khaùc nhau, ion naøo coù hoùa trò Bề
mặt A+ B+
caøng cao (ñieän tích lôùn) caøng deã bò haáp phuï.
rắn
K+ < Ca2+ < Al3+ < Th4+
Trong hoùa keo, vaán ñeà quan troïng laø söï haáp phuï caùc ion
trong dung dòch leân beà maët tinh theå baèng löïc hoùa hoïc ñeå
hình thaønh heä keo.
31 32

31 32
 • Söï haáp phuï trao ñoåi coù moät soá ñaëc ñieåm sau: • Söï haáp phuï trao ñoåi coù yù nghóa raát lôùn trong vieäc nghieân cöùu ñaát,
trong sinh vaät hoïc cuõng nhö trong kyõ thuaät.
 Coù tính choïn loïc cao: söï trao ñoåi chæ xaûy ra vôùi nhöõng
loaïi ion xaùc ñònh tuøy thuoäc baûn chaát chaát haáp phuï vaø ion  Trao ñoåi caùc ion K+, NH4+ vôùi caùc ion Ca2+, Mg2+ trong haït keo ñaát.
bò haáp phuï  Xöû lyù nöôùc cöùng (coù caùc ion Ca2+, Mg2+ ) baèng phöông phaùp trao ñoåi
ion, söû duïng nhöïa trao ñoåi ion cationit
- Chaát haáp phuï acid (SiO2, SnO2,..) coù khaû naêng trao ñoåi
2 cationit Na+ + Ca2+  (cationit)2Ca2+ + 2Na+
vôùi cation
- Chaát haáp phuï bazo (Fe2O3, Al2O3,…) coù khaû naêng trao
ñoåi vôùi anion
 Quaù trình khoâng phaûi luoân luoân laø thuaän nghòch
 Söï trao ñoåi coù toác ñoä nhoû, nhaát laø ñoái vôùi caùc ion naèm
saâu trong chaát haáp phuï
 Neáu söï trao ñoåi dieãn ra vôùi söï tham gia cuûa ion H+ hay
OH- thì pH cuûa moâi tröôøng seõ thay ñoåi

33 34

 Taùch caùc chaát ñieän ly ra khoûi nöôùc bieån

cationit H+ + anionit OH- + Na+ + Cl- 
cationit Na+ + anionit Cl- + H2O
Nhöïa trao ñoåi ion coù theå taùi sinh baèng caùch xöû lyù vôùi
acid vaø baz.

35