FAKULTET ZDRAVSTVENIH NAUKA - Sestrinstvo

Europski univerzitet: “KALLOS”, Tuzla

RAZVOJ MENADŽMENTA
Seminarski rad-Menadžment

Student: Merdanović Osman Professor: Prof. dr Hariz Agić

Index no.: 045/23-S/V

Januar, 2024
SADRŽAJ

UVOD ............................................................................................................................................. 1

ANALIZA ....................................................................................................................................... 2

Značaj i definicija menadžmenta................................................................................................. 2

Rani period evolucije menadžmenta ........................................................................................... 3

Menadžment drevnih civilizacija ................................................................................................ 4

Menadžment industrijske revolucije ........................................................................................... 4

ZAKLJUČAK ................................................................................................................................. 7

LITERATURA ................................................................................................................................ 8
UVOD

Razvoj teorija o vođenju i upravljanju dogodio se uglavnom početkom 20. stoljeća, usklađujući
se s napretkom tehnologije i znanosti u društvu. Do danas se formirao značajan broj različitih
teorija, škola ili pristupa proučavanju menadžmenta, što je stvorilo konfuziju u primjeni
menadžmenta. Stoga se pojavila potreba za sistematskim uređivanjem teorija o menadžmentu
prema odgovarajućim kriterijima. I prije 20. stoljeća kroz historiju i drevne civilizacije možemo
uočiti razne primjere „situacija, događaja, razmišljanja“ koje danas može nazvati
menadžmentom.

Kroz rad ćemo se većinom fokusirati na razvoj menadžmenta kako ga je prof. Dr. Hariz Agić
pojasnio u svojoj knjizi Menadžment, osvrćući se i na drugu literaturu koja nam je služila u
ovom seminarskom radu.

Menadžment kao nauka je relativno mlada, ali to ne isključuje činjenicu da su se civilizacije

koristile današnjim principima menadžmenta od postanka naše populacije, tj. funkcija istog je
stara koliko i ljudsko društvo.

U ovom istraživanju ćemo istražiti koncept menadžmenta, pružiti preciznu definiciju i objasniti
obuhvat i značenje tog pojma. Kroz temeljnu analizu, pokušat ćemo povezati razvoj
menadžmenta s različitim aktivnostima i poslovima koje su naši preci obavljali od samih
početaka ljudske civilizacije pa nadalje.

1
ANALIZA

Značaj i definicija menadžmenta

Menadžment je proces oblikovanja i održavanja okruženja u kojem pojedinci, radeći zajedno u
skupinama, efikasno ostvaruju odabrane ciljeve1.

Menadžment ili Upravljanje je vrlo kompleksan pojam koji se može posmatrati i definirati iz
različitih perspektiva, kao što su poslovni proces, nosioci određenih funkcija unutar preduzeća,
vještina, znanstvena disciplina, profesija ili funkcija unutar organizacije.

Na osnovu definicije možemo reći da gdje god su ljudi radili u zajednici, u grupama, imali
podjele poslova, da je u nekom obliku postojalo i upravljanje. Ova disciplina proučava
upravljanje kao složen proces sa nizom podprocesa, grupu ljudi koji upravljaju tim procesima, te
sve pojedinačne upravljačke izazove i fenomene vezane za efikasno obavljanje određenih
zadataka i poslova.

Upravljanje se posmatra i opisuje kao proces upravljanja određenim poslovima, projektima ili
sistemima s ciljem postizanja maksimalne efikasnosti. Sastoji se od nekoliko podprocesa,
uključujući planiranje, organiziranje, vođenje i kontrolu. Menadžment se definira kao "umjetnost
obavljanja poslova putem, uz, ili posredstvom drugih ljudi" prema riječima Mary Parker Follet.

Menadžment čine procesi, kako fizički, tako i mentalni, koji rezultiraju time da ljudi ispunjavaju
formalne obaveze s ciljem postizanja organizacijskih ciljeva. Menadžment je proces donošenja
odluka usmjerenih prema ostvarivanju ciljeva. Također, menadžment je proces integracije
nespojenih resursa organizacije u jedinstveni sistem s ciljem postizanja postavljenih ciljeva.

Takođe u izučavanju postoje različiti pristupi, tj. teorije menadžmenta, tu su konvencionalna,

nekonvencionalana i savremena teorija.

Konvencionalne teorije pristupa menadžmentu grupiraju one teorije koje se zasnivaju na

tradicijama i imaju dugogodišnju primjenu u praksi poduzeća. Nekonvencionalne skupine
pristupa menadžmentu su one teorije koje nisuuobičajene, a tipične su i primjenjuju se u nekim

1
Weihrich i Koontz: “Menadžment”, MATE, Zagreb, (1998)., str. 4.

2
nekonvencionalnim prilikama. Savremene teorije se odnose na one teorije i pristupe koje su tek u
začetku, koje znanstvenici tek znanstveno obrađuju i koje su u primjeni posljednjih deset godina,
ali se još traže nadopune i znanstvena objašnjenja2.

Najdetaljniju strukturu elemenata funkcije menadžmenta dao je Henri Fayol, koji menadžment
naziva administrativnom grupom poslova, koja obuhvata:

• Predviđanje (planiranje);

• Organizovanje;

• Komandovanje;

• Koordinaciju; i

• Kontrolu3.

Značaj menadžmenta u poslovnom sistemu nije nov, ali se višestruko povećao tokom
globalizacije i implementacije postignuća naučno-tehnološke i komunikacione revolucije. Ova
postignuća su izazvala opsežne promjene u društvu, postavljajući menadžment u središte
važnosti svih faktora poslovanja i razvoja organizacije. U svakom poslovnom sistemu postoji
mreža procesa koja može biti jednostavna ili vrlo složena, ovisno o veličini i strukturi poslovnog
sistema. Svaki poslovni sistem treba definirati poslovne procese, dekomponirati ih i odrediti
odgovornosti i ovlaštenja za njihovo obavljanje.

Rani period evolucije menadžmenta

U knjizi profesora Agića, razvoj menadžmenta je podjeljen na dva perioda rani i moderni
menadžment. Evolucija ranog menadžmenta se dalje dijeli na menadžment drevnih civilizacija i
menadžment industrijske revolucije.

Rani i primitivni oblici prakse menadžmenta se vezuju nza nastojanja starih civilizacija da
postignu određene ciljeve, mahom putem organizacije i upravljanja ljudima i radom4.

2
https://www.scribd.com/doc/125889675/ISTORIJSKI-RAZVOJ-MISLI-O-MENAD%C5%BDMENTU-
docx?doc_id=125889675&order=625997322
3
http://www.masfak.ni.ac.rs/images/upload/Upis/MAS_prirpemna_n/uvod_u_m_-
_pripremna/1._Pojam_razvoj_znacaj_i_principi_menadzmenta.pdf

3
Menadžment drevnih civilizacija
Sun Tzu-ovo djelo "Umetnost ratovanja" smatra se najstarijom poznatom vojnom studijom na
svijetu. Grci su stvorili novi koncept upravljanja gradom (Polis), koji je podsticao slobodnu
razmjenu ideja. U "Republici", Platon je opisao prvu teoriju specijalizacije, odnosno podjele
rada. Sve ovo danas možemo nazvati začetcima menadžmenta.

U početku je postojala potreba za upravljanjem različitim područjima ljudske aktivnosti, kao što
su održavanje reda u grupama, istraživanje, proizvodnja i distribucija resursa, te zaštita od
neprijatelja. Nekoliko vremena kasnije, pojavili su se elementi zakonodavstva, državne uprave i
obrazovanja. Prepoznata je potreba za autoritetom i nužnost postojanja sistema upravljanja. S
razvojem poljoprivrede i nastankom prvih malih naselja, naglašena je potreba za upravljanjem
zajedničkim poslovima grupe. Bit menadžmenta povjeravana je najvještijima, najmudrijima i
najlukavijima.

U ranom, autokratskom periodu evolucije, menadžment se mahom provodiputem strategija kao

što su „strah od kažnjvanja i „strah od Boga“5.

Organizacija skladišta hrane i uvođenje podjele rada označili su početak egipatske historije. Bez
dobre organizacije, nije bilo moguće izgraditi tako grandiozna djela kao što su piramide, u
kojima je učestvovalo više stotina hiljada ljudi. U Starom Egiptu (2700-2400 p.n.e.), radi potreba
izgradnje piramida i velikih kompleksa hramova širom Egipta, došlo je do specijalizacije rada i
stvaranja novih zanimanja. Organizaciju i podjelu rada spominje Prof. Agić u spomnutoj knjizi,
osvrćući se na prednosti podjele rada na koje je ukazao kinski filozof Mencij. Grci su takođe
uvidjeli šta donose unificirane metode rada, te su ih koristili u vojnim aktivnostima6.

Menadžment industrijske revolucije

Početkom osmog vijeka, serija događaja je značajno uticala na praksu upravljanja. Gradovi su
rasli, specijalizacija se sve više primjenjivala, štampa je postala široko korištena, a inovacije su
doprinijele napretku industrijske proizvodnje u toj mjeri da se cijeli naredni period opisuje kao
industrijska revolucija.

4
Prof. Dr. Hariz Agić: „Menadžment“; Evropski univerzitet „Kallos“, (2018.), str.66.
5
Prof. Dr. Hariz Agić: „Menadžment“; Evropski univerzitet „Kallos“, (2018.), str.68.
6
Prof. Dr. Hariz Agić: „Menadžment“; Evropski univerzitet „Kallos“, (2018.), str.67.

4
Prva industrijska revolucija, koja obuhvata vremenski period od 1760. do 1820. - 1840.,
označava ključnu tačku u historiji. Transformacija tradicionalne ručne proizvodnje u mehaničku
proizvodnju predstavljala je prelomni trenutak, donoseći sa sobom razvoj novih metoda hemijske
proizvodnje i proizvodnih procesa za željezo. Efikasnost korišćenja energije vode je
unaprijeđena, a snaga pare i razvoj industrijskih mašina postali su neizostavni. Ove promjene
nisu bile ograničene samo na proizvodni sektor; one su obuhvatile i energetski sektor, s
prelaskom sa tradicionalnih goriva poput drva na upotrebu uglja. Početak ovog revolucionarnog
perioda desio se u Velikoj Britaniji, a zatim se brzo proširio na zapadnu Evropu i Sjedinjene
Američke Države tokom idućih decenija.

Utjecaj Prve industrijske revolucije bio je snažan na svim aspektima života, mijenjajući način
rada, proizvodnje, energetske potrošnje i čak način života ljudi. Ova revolucija nije samo
promijenila industrijski sektor, već je postavila temelje za daljnji razvoj svijeta u godinama koje
slijede.

Druga industrijska revolucija, poznata i kao tehnološka revolucija, predstavlja fazu intenzivnije
industrijalizacije koja obuhvata drugu polovinu 19. vijeka sve do Prvog svjetskog rata. Njeno
početno razdoblje povezano je s uvođenjem Bessemer čelika 1860. godine, a vrhunac je dostigla
s elektrifikacijom fabrika, masovnom proizvodnjom i razvojem proizvodnih linija. Druga
industrijska revolucija obilježena je brzim industrijskim napretkom, posebno u zemljama poput
Velike Britanije, Njemačke i Sjedinjenih Američkih Država, ali i u Francuskoj, Holandiji i
Japanu7.

Menadžment industrijske revolucije se javlja kao odgovor na probleme sa kojima su se suočili

vlasnici i rukovodstvo rastućih fabrika, u ovo doba menadžment još nije bio prepoznat kao
svojstvena disciplina, ali je u praksi postojao i bio sastavni dio ekonomske cjeline8.

U početnim fazama menadžerske prakse, vidimo ključne promjene koje su oblikovale osnovne
principe organizacije. Naglasak je stavljen na unapređenje kontrole materijala, dok je
proizvodnja prolazila kroz primitivnu fazu s niskim primanjima i strogim nadzorom. U ovoj
ranoj formi menadžmenta, značajno mjesto zauzima i finansijska kontrola, postavljajući temelje
za razvoj ovog aspekta upravljanja. U želji za povećanjem efikasnosti, novi pristup nagrađivanju

7
https://www.bg.ac.rs/files/sr/studije/studije-uni/Istorijat_razvoja_upravljanja.pdf
8
Prof. Dr. Hariz Agić: „Menadžment“; Evropski univerzitet „Kallos“, (2018.), str.70.

5
radnika se implementira plaćanje po komadu proizvoda nasuprot tradicionalnom modelu
dnevnice. U isto vrijeme, uvodi se uloga supervizora, s ključnim zadatkom da ostvari maksimum
od radne snage.

U knjizi „Menadžment“ profesora Agića se dalje spominju dvije kategorije pokušaja

menadžmenta. Prva je Laisse faire, tj. neka sve ide svojim tokom i druga je ustvari paternistički
pristup.

Spomenute kategorije pokušaja menadžmenta, označavale su dvije suporostnosti. U prvoj

kategoriji, radnik je bio smatran samo radnom snagom i nikavu obavezu izvan radnog vremena
poslodavac nije imao, dok je druga kategorija, tj. paternistički pristup, donio značajne promjene
u daljem razvoju menadžmenta. Neke od njih su: smanjenje broja radnih sati, ukidanje dječijeg
rada (zamjenjen obrazovanjem), kooperativnost (povoljnije cijene za radnike u seoskoj
prodavnici), poboljšavanje radnih uvjeka i kvalieta života radnika te osnivanje fonda za
bolovanje9.

Kako profesor Agić opisuje bitna prekretnica je osnivanje Soho livnice, koja je donijela
revoluciju u menadžmentu. Ljudi više nisu bili uslovljavani kao na početku „strahom od kazne“
ili „strahom od Boga“ nego su imali satisfakciju da rade zbog plaćana za ostvareni prosječni
učinak, što ih je motivisalo da proizvode još više a i zbog transparentnosti koja je tu zahvaljujući
unaprijeđenim i standardiziranim procesima proizvodnje, koji su omogućavali mjerenje
standardnog vremena za obavljanje neke operacije te tako stvorile realnu sliku očekivanja od
radnika.

9
Prof. Dr. Hariz Agić: „Menadžment“; Evropski univerzitet „Kallos“, (2018.), str.71.

6
ZAKLJUČAK

U zaključku, možemo istaći da je razvoj menadžmenta kontinuirani proces koji je doživio

značajne promjene kroz različite istorijske periode. Od Sun Tzu-ove "Umetnosti ratovanja" do
Platona i njegove teorije specijalizacije, pa sve do modernih promjena koje donosi globalizacija i
tehnološka revolucija, menadžment je evoluirao kako bi odgovorio na različite izazove.

U izuzetno složenim procesima i sistemima, gdje uticaj velikog broja faktora dolazi kako iz
samog sistema, tako i izvan njega, nema univerzalnih, konačno utvrđenih ciljeva za sve vremene.
Ipak, neophodno je i važno uložiti ozbiljne i kompetentne napore kako bi se strategije sistema
definisale, implementirale, kontrolisale i procijenile na što efikasniji način. Sve ove aktivnosti
usmjerene su ka postizanju željenih stanja sistema, a u ovom procesu menadžment ima ključnu
ulogu.

Danas, menadžment ima ključnu ulogu u poslovnim sistemima, posebno u kontekstu globalnog
okruženja. Naučno-tehnološki napredak i komunikaciona revolucija su dodatno pojačali značaj
menadžmenta, postavljajući ga u središte efikasnog poslovanja i razvoja organizacija.

Naglasak na definisanju poslovnih procesa, dekomponiranju istih i jasnom određivanju

odgovornosti i ovlaštenja pokazuje da je menadžment ključan za uspješno funkcionisanje bilo
kojeg poslovnog sistema. Sve ove promjene i inovacije ukazuju na neophodnost prilagodbe
menadžmenta kako bi se odgovorilo na dinamične izazove savremenog poslovnog okruženja.

7
LITERATURA

1. Prof. Dr. Hariz Agić: „Menadžment“; Evropski univerzitet „Kallos“, Tuzla, (2018.),

2. Weihrich i Koontz: “Menadžment”, MATE, Zagreb, (1998).,

3. Antonio Mak, Nenad V. Kovačević: “Istorijski razvoj strategijskog menadžmenta”;

Univerzitet Edukons, Fakultet za projektni i inovacioni menadžment, Beograd.

4. https://www.bg.ac.rs/files/sr/studije/studije-uni/Istorijat_razvoja_upravljanja.pdf

5. https://www.scribd.com/doc/125889675/ISTORIJSKI-RAZVOJ-MISLI-O-

MENAD%C5%BDMENTU-docx?doc_id=125889675&order=625997322

6. http://www.masfak.ni.ac.rs/images/upload/Upis/MAS_prirpemna_n/uvod_u_m_-

_pripremna/1._Pojam_razvoj_znacaj_i_principi_menadzmenta.pdf

7. Marijan Dikić: “Istorijski razvoj menadžmenta”:

https://www.scribd.com/document/440895340/Istorijski-razvoj-menadzmenta

8. Sara Šimunić: Povjesni razvoj i suvremeni krizni menadžment; diplomski rad

https://zir.nsk.hr/islandora/object/efzg:11423

9. https://zakljucak.org/uloga-i-znacaj-menadzmenta-u-savremenim-uslovima-poslovanja-

seminarski-rad/

10. Mirjana Trstenjak, Darija Kukovec: „Osnove menadžmenta“, https://www.mev.hr/wp-

content/uploads/2019/01/Osnove-menad%C5%BEmenta-1.-dio.pdf

8
9