terse)
Tong bien tap
PHAM VAN THIEU.
Thu ky Toa soan :
DOAN NGOC CAN
BAN BIEN TAP:
Ha Huy Bang,
Nguyen Van Buu,
‘Doan Ngoc Can,
To Ba Ha,
Le Nhu Hung,
Bui Thé Hung,
Nguyen Thé Khoi,
Hoang Xuan Nguyen,
Neuyén Van Phan
Nguyén Xuan Quang (Pho truding ban),
Boan Van Ro
Pham Van Thiéu (Truong ban),
Chu Binh Thuy,
Va Binh Tuy.
TRI SU & PHAT HANH
Le Thi Phuong Dung, Trinh Tién Binh,
‘Bao Thi Thu Hang
Dia chi lien lac va dat mua bao
TOA SOAN VAT LY & TUOI TRE
10 - Dao Tan
Thu Lé, Q. Ba Dinh, Ha Not
Tel : (04) 37 669 209
Emall : tapchivatlytuoitre@gmail.com
+ Ban c6 thé dat mua béo 6 Buu di¢n
TRONG SO NAY
TIM HIEU SAU THEM VAT LY SO CAP 18
PHUONG PHAP THU NGUYEN
DE RAKY NAY 15
TRUNG HOC CO SO, TRUNG HOC PHO THONG, DANH
CHO CAC LOP KHONG CHUYEN VAT LY, DANH CHO CAC.
BAN YEU TOAN
GIAI DE KY TRUOC WW
TRUNG HOC CO SG, TRUNG HOC PHO THONG, DANH
CHO CAC LOP KHONG CHUYEN VAT LY, DANH CHO CAC
BAN YEU TOAN
GIGI THIEU CAC DE THI 15
€ THI TOT NGHIEP THCS NAM 2008 TINH CAT LAM
TRUNG QUOC
GIUP BAN ON TAP Te?
ON TAP VAT LY LOP 10 & LOP 11
GIUP BAN ON THI DAI HOC 122
DAO DONG VA SONG CO
VAT LY DOI SONG 123 & Bia 3
+ Cac tinh phia Nam o6 thé dat mua tal Trung
tam Phat trién KHCN va DV (CENTEC),
Hol Vat ly TP. HCM, 40 Béng Khoi, Q.1,
TP. HOM, CAU LAC BO VL&IT Bia 4
DT : (08)38292954
Email : detec@hcm fpt.vn
GIA: 72000.
TRANSITO TRUONG CONG NOI VA BO NHO FLASH
Anh Dia 1 : Doan hoe sinh Viet
‘Nam tai 1PHO 2010,
In tai Cong ty CP Nha in Khoa hoc va Cong nghé, 189/89 Hoang Hoa Tham,
2. Ba Binh, Ha NOI. In xong va n6p lu chigu thang 9 nam 2010.VAT LY & TUGHTRE
TIM HIEU SAU VE VAT LY SO CAP
PHUONG PHAP THU NGUYEN
Trudc hét ta hay nhac lai van tat vé don vi do cac dai luong
vat ly va. khai nigm tha nguyen.
Cc dai lugng vat ly thuong 6 méi quan hé voi nhau va
duoc biéu thi bang mét phuong trinh vat ly. Vi du van téc
bang quang duéng chia cho thoi gian, luc béing khdi lung
nihén véi gia t6c. Vi vay chi can chon don vi do cho mét sé
ai lung, con don vi cla céc dai iugng khac duge suy ra ts
ching. Cac dai lung ma c6 don vi dugc chon truéc goi la
dai luong co bn, don vi do cia chiing duoc goi la don vi co
ban. Bon vi cua cac yong duoc biéu thi qua cae don vi
co ban thi goi la don vi dan suat (cae dai lugng tuang ung
duge goi la dai lugng dan suat).
Trong hé don vi SI cée don vi co ban la:
= met (m) - don vi do d6 dai
- kilogam (kg) - don vi do khéi luong
~ giay (s) - don vi do thoi gian
~ ampe (A) - don vi do cudng d6 dong dién
~ Candela (Cd) - dan vi do cudng 46 sing
= d6 Kelvin (K) - don vi do nhiét 46 tuyét di
= Mol - don vi do s6 hat cau thanh thyc thé bang véi sé
nguyén ti trong 0,012 kildgam cacbon-12 nguyén chai.
Thu nguyén cia mét dai lugng vat ly 1a céng thic biéu thi
méiién hé ca don vj mét dai luong dan suat qua cdc don
vico ban.
Trong co hoe chi cén ba don vi co ban fa mét (m),kil6gam
(kg) va giay (s). Nguoi ta dua vao cae ky hiéu cho cdc don
vico ban nay in lugt lL, M va T. Thi nguyén cla mot dai
luong x bat ky duge quy dinh vidt la [x]. Nhu vay thir nguyén
cia thoi gian {f] = T, cua d6 dai {f] = L va cua khdi luong
[m] = M. Dé dang suy ra thi nguyén cua dién tich [s] = L*,
ia van tée [v] = UT = LT", cua lye [F] = MLT?..wv.
Bay gid ching ta noi dén phuong phap thi nguyén, do la
phuong phap sti dung thi: nguyén d& xac dinh su phy thude
ita cae dai luong trong bai toan vat ly
Trinh bay cae co sé chu yéu aia phuong phap thu: nguyén
{6t hon ca la qua nhiing vi du cu thé. Chung ta sé lam diéu
6 bang cach phan tich sy bién dang va ap luc sinh ra khi
hai vat tuong tac dan héi véi nhau. Khi mét vat tuong tac
tructiép voi vat khae thi sé chiu tac dung cla mt luc F lam
cho hhinh dang va kich thudc cia vat thay d6i, Gia tr tuyét
Gi cua F duoc tinh theo dinh tut Hook: F = kx (1) 6 day x
la do bién dang, k la hé s6 dan héi. Béi voi bign dang gian
SO 85 THANG 9 - 2010
(hoae nén) c6 thé viét lai cong thuc (1) dudi dang
F -Bar (2), 6 day E la m6 dun dan h6i (cdn goi la mé
dun Young). E la dai luong dc trung cho kha nang chéng
lai téc dung tu bén ngoai cla vat ligu, né khong phy thude
gi vao kich thud va hinh dang cua mau vat duge nghién
cu. S la dign tich tét
dién, vudng gc voi 5
hugng cia ngoai lye tac .
dung lan vat. ¢ la dé dai
va A€ la d6 bién di d6
dai cia vat bi bién dang.
Bay gid ching ta hay xét
va cham dan hoi cia hai
qua céu.
Bai toan 1. Hai qua céu, ban kinh R, duoc lam bang chat
6 khdi long rigng va md dun dan héi E, chuyén dong
én gap nhau theo duréng thang néi tém cia ching, voi
ting d6 I6n van t6c v (Hinh 1.). Ching va cham dan hoi
tuyét di véi nhau. Hay tim d6 bién dang lon nhét x trong
thd’ gian va cham.
Giai. Ro rang la x c6 thé phy thude vao tat c& cdc tham $6,
dc trung cho hai qua céu trong qua trinh va cham, tic Ia
phy thudc vao vy, P, R va E: x=x(v,p,R,E)
CChiing ta sé tim sy phy thude nay dudi dang sau:
x= Avep RE’ (3)
6 day Ala hé s6 tie, khng thu nguyén ({A] = 1), p, b,c, dla
cc 86 mii khéng thu nguyén, gid tr ca chung tam thoi chua
bit. Nhu da biat, thu: nguyén cua hai vé cua mét phuong tinh
phai nhu nhau, déng thai thi nguyén cla cae s6 hang khac
nnhau trong hai vé cla phuong trinh cing phai nhu nhau. Nhu
vay thi: nguyén cia hai vé biéu thuc (3) phai nhu nhau:
bev [oe Te)
Biéu thic nay dat nhiing diéu kién nhait dinh lén gia tri cae
86 mii p, b, ¢, d. Ching ta viét thi nguyén cia tat c cdc
dai luong trong hai vé cua dng thic (3).
{86 dai la dai lugng co ban vi vay ¢6 thé vist ra duge ngay
B)=L IRJ=L.
Theo dinh nghia, t6c d6 dac trung cho quang dudng di duoc
trong mét don vi thai gian, nén {v] = E+ LT". Khéi luong
3VAT LY & TUGH TRE
ring 1a khi luong tinh trén mot don vi thé tich, suy ra
[e]= ML? Co thé dua vao dinh luat Hooke va dinh luat
Newton thi hai dé xac dinh thu nguyén ctia mé dun dan héi.
Fe
Tucting thi @)suyraréng =F" Theo nh ati
Newton, lye bang khéi luong nhan gia téc F = ma,
Suyra = "2-1 6). Gia tél 56 doc bin dtc
; uae faleWle ur?
trong mét don vi thai gian, vi vay: fale net .
Thu nguyén cia cac dai lugng con lai trong biéu tha (3) 06
=[AM=L
thé viét duoc ngay: [m] = M, (S] =
MLT? L.
ML'T*
Vivay (E}=
Cob
Thé thi: nguyén cua cae dai lugng tuong Ung vao (4), ta
b= run Say ur’y
hay U=
ng thi thu nguyén 6 vé trai va vé phai sé nhu nhau néu
ccho s6 mii cia cac ky hiéu thu nguyén giéng nhau 6 vé trai
va vé phai bing nhau. Vit la (6) dui dang:
UMOT? = yes pane
duge:
Lym )
Ln lugt cho s6 md ciia cdc ky higu thu nguyén cua cing
‘mot dai iuong 6 hai vé bang nhau, ta duge:
[l=p-3b+ce-d
O=b+d
| = p+2d
Ti do tinh duoc ¢ = 1,
va0 (3) $8 duge x=
x (ov _f pvt V?
hay £2422) 4% -™
Rover) .
Biéu thuc (7) xe dinh dang ca phuong trinh doi véi do
bién dang tuong déi xR cua céc qua céu. Trong dé Ava p
van chua biét.
So sanh (3) va (7) c6 thé nhan thay rang bang cach xét tha
nguyén cia cdc dai lugng cho phép ta thay thé hé thuc giua
nam dai lugng c6 this nguyén (x, v, ,R,E) bang hé thuc
gida hai dai luong khong thi nguyén
[z Vay [ow
ay Te
N&u nu tim duge sy phy thug x = x{ v0. R.E) bang thyc
4
Inghiém thi viée sii dung phuong phap thi: nguyén cho phép
ta thay cho khdo sat su anh hudng cua bén dai luong c6 thi
nguyén lén x, ta chi Khdo sat sy anh husng cia mat dai
[ pv ]
l z | [4 R
{ai rat nhiéu tién foi cho nha thuc nghiém vi cho phép giam
duoc niu s6 thi nghiém cén lam.
Cn chi y rang, hé 86 A khong thé xée dinh duoc bang
Phuong phép thi: nguyén, vind chang lién quan gi dén cac
86 mi trong céng thc thi nguyén ca cac dai luong. S6
md p c6 quan hé voi cong thie thi: nguyén nén trong mot
6 truong hop c6 thé xéc dinh duge no. Ching ta thi xét
riéng mot trudng hgp co thé lam duge diéu nay.
Trong bai todn cia chiing ta cd 4 s6 mi p, b,c, d nhung lai
chi cb 3 phuong tri ién he gita ching, BE xéc dinh git
bang s6 cla bén an la cdc s6 mi thi cén phai co bon
phuong trinh, Biéu nay chi co thé c6 dugc trong hai truong
hop: hoae chon bén don vi co ban (déi véi co hoc) chu
kkhéng phai fa ba, hoe gidm s6 an (tic s6 c&c sé md) di
mot, Chung ta sé di theo cach thu hai. Gid su dé bién dang
sinh ra khi va cham chi phy thude vao mé dun dan hdi E va
- a 6 ok my?
dong nang cia qua cau K=
lugng khéng thir nguyén | - Bigu nay dua
i m la kh6i ong cia
Val. 6 day ching ta da tinh dén kich thuéc qua céu trong
4
23
thiét tho vi d6 bién dang khang nhung phu thude déng nang
ma con phy thudc ca vao ban kinh R cia qua cu). Gid tit
6 cho phép viét ra mét cach gn dung: x n
bigu thie dong nang K=-"rR*py" (Bay fa mot gid
Thu nguyén cla dong ning [K]=[mv*?
Bay gid lam tuong ty nhu é phan trén, sau khi lap ra hé
phuong trinh va xac dinh P,- 4, , chung ta sé thu dugc
A( KY". (pw
ile) -4(F)
S6 mia trong céng thi (8) gén gidng véi sé mi 2/5 khi gidi
bai toan mot cach chat ché.
hi sti dung phuong phap this nguyén thi phat bigu ding bai
toan la hét suc quan trong, vi viéc phat biéu bai toan sé tach
ra nhing tham s6 ma dai lugng cén tim phy thuge vao
cchiing. Khi gidi bai toan vé va cham dan héi clia cac qua
‘cu chung ta da tinh dén cac yéu tc
ua cu chéng lai sy lan truyén d6 bign dang trong qua cau
(m6 dun €), hinh dang va kich thude cua mign duge xét
(qua céu ban kinh R), téc dung tis ben ngoai lén mién duge
x61 (qua tc d6 v va khdi luong riéng_ cc céc qua céu)..
(Xem tiép ky sau )
; x
bidu thuc sau: = =
iéu 7
86 85 THANG 9 - 2010