EĞİTİMDE

KULLANILAN ÖLÇME
ARAÇLARI-II

HAZIRLAYAN: DR. BAŞAK ERDEM KARA

EĞİTİMDE
SIKLIKLA Öğretmen
Yapımı

KULLANILAN Testler

ÖLÇME ARAÇ Yazılı

Sınavlar
Sözlü
Sınavlar

VE
Çoktan
Doğru-Yanlış Eşleştirme Yazılı Kısa Cevaplı
Seçmeli
YÖNTEMLERİ
Testleri Testleri Yoklama Testler
Testler

NELERDİR?
 YAZILI YOKLAMALAR
• Bireylerin yanıtları düşünüp hatırladığı ve hatırladığı yanıtları organize edip yazılı
olarak sunduğu sınav türü

• Etkin kullanım!!
– Yazılı sınavlar üst düzey davranışları ölçmek için idealdir. Ancak iyi hazırlanmamış bir
soru bilgi ve kavrama düzeyiyle sınırlı kalabilir.
 YAZILI SINAV TÜRLERİ

Yazılı Sınav
Türleri

Klasik Yazılı Ad Çekme Açık Kitap

Tercihli Sınavlar Sorusuz Sınavlar
Sınavlar (Kura) Sınavları Sınavları
NE ZAMAN TERCİH EDİLEBİLİR?

Özellikle öğrencilerin analiz,

Sınav sorusu hazırlamak için
sentez, değerlendirme gibi
fazla zaman yoksa ancak
üst düzey bilişsel
puanlama için yeterli süre
davranışlarının ölçülmesi
varsa
gereken durumlarda

Kompozisyon becerisi,
Orijinal bir fikir ortaya Yaratıcılıklarını ve kendi
anlatım ve yazım gücünün
koymaları düşüncelerini sergilemeleri
ölçülmesi
 Soru Tipleri

Sınırlandırılmış Sınırlandırılmamış
Yanıtlı Sorular Yanıtlı Sorular
 SINIRLANDIRILMIŞ YANITLI SORULAR
• Yanıtları çoğunlukla sınırlı veya kısadır.

• Verilen cevabın içerik ya da biçimine, niteliğine, uzunluğuna yönelik bazı sınırlamalar getirilir.

• Yanıtların sınırları olabildiğince açık şekilde belirlenmelidir.

• Yanıtlayıcının içeriği esnetmemesi için mümkün olduğunda yoklanan kazanıma yönelik soru
yazılmalıdır.

Örnek:

Yazılı sınavlarda güvenirliği artırmak için alınabilecek önlemler nelerdir? (Üç örnek veriniz ve
örneklerinizi gerekçelendiriniz)
 SINIRLANDIRILMAMIŞ YANITLI SORULAR
• Serbest yanıtlı sorular da denir. Yanıtları sınırlı değildir ve genelde kompozisyon tarzı
sorulardır.

• Verilen cevabın içerik ya da biçimine, niteliğine, uzunluğuna yönelik sınırlama getirilmez.

• Bu tür sorular yaratıcı düşünme gücü, eleştirel düşünme, bilgiyi organize etme yeteneği,
düşünceleri yazılı olarak ifade edebilme becerisi gibi özelliklerin ölçülmesinde en uygun soru
türüdür (Doğan, 2019).

• Az sayıda soru → Düşük kapsam geçerliği

Örnek:

Ölçme ve değerlendirmenin eğitimdeki yeri ve önemini gerekçeleriyle birlikte açıklayınız.

NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
• Sorular mutlaka açık ve anlaşılır olmalı
– Tüm yanıtlayıcılar tarafından aynı şekilde anlaşılmalı

• Uzun cevaplı az soru yerine kısa cevaplı çok soru tercih edilmeli

– Soru sayısı ve soruların kalitesi yüksek tutularak kapsam geçerliği artırılmalı

– Ayrıca bu soruların puanlama güvenirliği de yüksek

• Sorular birbirinden bağımsız olarak yanıtlandırılabilmeli

NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
• Sorular bir kaynaktan olduğu gibi alınmamalı, öğrencilerin daha önce
karşılaştığı sorular kullanılmamalı
– Ezberi yokladığından geçerlik ve güvenirliği düşürür. Yeni ve orijinal sorular
hazırlanmalıdır.

• Yönergeler açıkça tanımlanmalı (Hangi soru kaç puan, puanlama nasıl

yapılacak, sınav süresi ne kadar vb)

• Cevapların puanlanmasında mutlaka önceden hazırlanmış bir puanlama

anahtarı bulunmalı
 PUANLAMA
Puanlama hatalarına açık Dört yaygın teknik

• Yazılı yoklamalar subjektif • Genel izlenimle puanlama

puanlamalara açık bir sınav türüdür
• Sınıflamayla puanlama
• Tercih edilen puanlama türüne göre
• Sıralamayla puanlama
ölçme sonuçlarına karışabilecek
hata miktarı farklılaşabilir. • Anahtarla puanlama
Sınav kağıdının baştan sona kadar okunmasından sonra
puanlayıcıda bıraktığı genel izlenime/edindiği kanıya göre
puan verilmesi

Özellikle kompozisyon becerisini ölçmek için kullanılan

sınavlarda oldukça yaygın

GENEL
Verilen puanlar öznel kanılardan çok fazla etkilenmektedir. İZLENİMLE
Puanlayıcının dalgınlığı ve
PUANLAMA
dikkatsizliği, cevaplayıcının
Karışabilecek hatalar? cevaplarının akıcılığı ve yazı
güzelliği gibi etmenler

Daha çok ürüne ilişkin yapılan ölçmelerde kullanılır.

SINIFLAMAYLA PUANLAMA
Puanlayıcının yanıtlayıcıların kağıtlarına
hızlıca göz atarak ‘iyi, orta, zayıf’ gibi ‘İyi kağıtlar 70-100, orta kağıtlar 40-70, zayıf kağıtlar
sınıflama yapması ve bu sınıflardaki kağıtları 0-40 arasında puanlanacaktır’ gibi bir yönerge
kendi içerisinde puanlaması

Daha duyarlı bir puanlama işlemi yapmak istenirse sınıf sayısı artırılabilir.

Genel izlenimle verilecek puanlara göre güvenirliği daha yüksektir.

SIRALAMAYLA PUANLAMA
Bütün cevap kağıtları baştan sona kadar okunduktan sonra, birbirleri ile karşılaştırılarak en
iyiden iyi olmayana doğru sıralanır.

En iyi kağıda en yüksek puan diğerlerine de azalan puanlar verilir.

Bireylerin birbiri ile birebir karşılaştırılması söz konusu olduğundan ilk iki yönteme göre daha
güvenilir.

Özellikle kalabalık sınıflarda karşılaştırma sayısının artması, bu puanlama türünün kullanışlılığını

azaltmaktadır.
Hatayı azaltıcı en etkili yol

Puanlayıcı soruların bütün olası yanıtlarını listeler

(Yanıt anahtarı veya ölçütler listesi)

Listedeki yanıtların her birine kaç puan verileceği ANAHTARLA

belirlenerek puanlama cetveli oluşturulur.
PUANLAMA
Puanlama cetveli ve yanıt anahtarı kullanılarak
yapılan puanlamaya anahtar ile puanlama adı verilir.

Öğrencilerin verdikleri cevaplar yanıt anahtarındaki

ölçütlerle karşılaştırılarak uygun puanlar verilir.
 Ölçütler ve Puanlama
Kategoriler Kazanılan Puan
3 2 1 0

İlginç ve uygun bir Uygun bir konu Kabul edilebilir bir Konu başlığı yok ya
Yazının başlığı konu başlığı var başlığı var konu başlığı var da uygun değil
Ana fikir cümlesi
Ana fikir cümlesi
Ana fikir cümlesi açık değil ya da
açık değil ve doğru Ana fikir cümlesi
Ana fikir açık ve doğru yerde doğru yerde
yerde verilmemiş bulunmuyor
verilmiş verilmemiş

Ana fikri Ana fikri Ana fikri Ana fikri

Destekleyici
destekleyen çok destekleyen yeterli destekleyen çok az destekleyen cümle
fikirler sayıda cümle var sayıda cümle var sayıda cümle var yok

Ana ve yardımcı
düşünceler kabul
Ana ve yardımcı Ana ve yardımcı Ana ve yardımcı
edilebilir düzeyde
düşünceler organize düşünceler organize düşünceler hiç
Fikirlerin organize edilmiş ve
edilmiş ve yazı edilmemiş ve yazıyı organize edilmemiş
organizasyonu zorlanmadan
yazı fazla
izlenirken ve yazı izlenemiyor.
zorlanmadan
izlenebiliyor. zorlanılıyor.
izlenebiliyor.

Yazı dil hatası

Yazı çok az dil hatası Yazı çok sayıda dil Yazı tamamen dil
Dil hataları yapılmadan
içeriyor hatası içeriyor hatasıyla dolu
tamamlanmıştır.
Yazıda okunaklı
Yazı tamamen Yazıda bazı bölümler Yazı tamamen
Yazı güzelliği okunaklı
yazılmayan çok az
okunamıyor okunaksız
kısım var

Kaynak: Doğan, N. (2019). Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri II: Yanıtı Yapılandırmayı Gerektiren Ölçme Araçları. N. Doğan (Ed.) Eğitimde Ölçme ve
Değerlerdirme içinde. Pegem Akademi Yayıncılık.
Çetin, B. (2002). Kompozisyon tipi sınavlarda kompozisyonun biçimsel özelliklerinden kestirilen puanların anahtarla ve genel izlenimle puanlanmasından elde edilen
puanlarla ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
PUANLAMADA NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
• Ölçülmek istenen özellik haricindeki özellikler puanlamaya etki etmemeli
– Yazı güzelliği, dil bilgisi kurallarına uyma, dili etkili kullanma vs

• Yanıtlayıcıyı tanımaktan ileri gelen puanlama yanlılıkları

– Cevaplayıcının ismini kapatma

• Aktarma etkisi
– Puanlayıcının okuduğu bir sınav kağıdında edindiği izlenimin etkisini diğer kağıtlara
aktarması

– Çok iyi bir kağıttan sonra gelen orta düzeydeki kağıt olduğundan daha zayıf görülebilir
ve puanlayıcı bu kağıda daha düşük not verme eğiliminde olabilir.
PUANLAMADA NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
• Mümkünse birden fazla puanlayıcı
– Puanlayıcı sayısı arttıkça güvenirliğin artması beklenir.

• Yorgunluk etkisi
– Yorgunluk durumunda ara verme

• Şişirme etkisi
– Şişirme yanıtlar puanlayıcıyı etkileyebilir ve yazma yeteneğine fazladan puan
verilebilir.

– Yanıt yoklanılan kazanımla ilişkisiz veya yanlışlarla dolu ise yanıtın doğru kısımları
için verilen puanlar düşürülebilir (Miller, Linn ve Gronlud, 2011)
Avantajlar Hazırlama kolaylığı

Üst düzey bilişsel davranışların ölçülmesi

Şans başarısı neredeyse hiç yok

Dezavantajlar Az sayıda soru

Zaman alıcı uygulama ve puanlama (Düşük puanlayıcı güvenirliği)
Sınırlamanın olmadığı durumlarda cevaplarda doğru-yanlış ayrımı zor
Şişirme yolla cevap vermeye elverişli
Yazma hızı, yazı güzelliği, ifade etme becerisi gibi değişkenlerin karışması
Cevaplayıcının bir rakam, bir kelime ya da
en çok bir cümle ile cevaplandırdığı
sorulardan oluşan sınavlar

KISA
Yanıtlayıcı yanıtı düşünüp hatırlayıp yazılı
olarak sunar CEVAPLI
TESTLER

Yazılı yoklamaların kısa cevaplı şekli

 NE ZAMAN • Bilişsel davranış basamaklarının alt
TERCİH düzeylerindeki (bilgi, kavrama gibi)
EDİLEBİLİR? davranışlar çok sayıda soruyla ölçülmek
isteniyorsa
 Madde Tipleri

Eksik Cümle Tipinde (Boşluk

Soru Kipinde Maddeler
Doldurmalı) Maddeler

Tanımayı gerektiren
maddeler

Tanımlamayı
gerektiren maddeler
 • Bir bilginin, kavramın, tanımın, özelliklerin ve işlem basamaklarının

Tanımlamayı hatırlanması ve açıklanması istenebilir.

gerektiren
maddeler • Örnek; Güvenirlik nedir?

•Bir tanım, açıklama, durum vb verilerek verilenin ne olduğunun

Tanımayı bilinmesi istenebilir.

gerektiren
maddeler •Örnek; Ölçme aracının tesadüfi hatadan arınık olma derecesi nedir?
 Eksik Cümle Tipinde
(Boşluk Doldurmalı) Maddeler

Verilen ifadelerde, cümlelerde veya paragraflarda bırakılan boşluk ya da

boşlukların doğru şekilde tamamlanmasının istendiği kısa cevaplı madde türü

Örnek: Ölçme aracının tesadüfi hatalardan arınıklık derecesine …………… denir.

KISA YANITLI SINAVLARIN ÖZELLİKLERİ
• Yanıt süresi kısa olduğundan soru sayısı artırılabilir

• Düşünceleri organize etme becerisi, yazı güzelliği, kâğıdın düzeni vb etkenler

ölçmeye daha az karışır

• Hatırlama ve yazma davranışlarını gerektirir

– Yanıtlayıcı yanıtı düşünüp bulur, şans başarısı sorularda ipucu yoksa olanaklı değildir.

• Yanıtlayıcı istediği yanıtı verme hakkına sahiptir ancak yazılı sınavlardaki gibi
şişirme yapılamaz.

• Yanıtlar kısa ve belirgin olduğundan puanlama güvenirliği yazılı yoklamalardan

yüksek, ancak tamamen nesnel puanlama yapılamaz.
NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
• Yoklanmak istenen davranış önemli olmalı, gereksiz bir ayrıntıyı ölçen maddeler
kullanılmamalıdır.

• Madde açık ve anlaşılır olmalıdır.

• Örnek:

– …………… ……………… ………… yazılı sınavlara göre kapsam geçerliği daha yüksektir.

– Osmanlı Trakya’ya ne zaman çıkmıştır?

• Sorular yanıtlayıcıların bildiği bir kaynaktan olduğu gibi alınmamalı, tanımlar olduğu
gibi kullanılmamalıdır.

Doğan, N. (2019). Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri II: Yanıtı Yapılandırmayı Gerektiren Ölçme Araçları. N. Doğan (Ed.) Eğitimde Ölçme ve
Değerlerdirme içinde. Pegem Akademi Yayıncılık.
NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
• Testte yer alan sorular birbirini etkilememeli, bağımsız olarak yanıtlanabilmelidir.

– Yarıya bölme tekniği bir ölçme aracının hangi özelliği hakkında bilgi verir?

– Test-tekrar test, paralel testler, yarıya bölme gibi tekniklerle hesaplanan korelasyon

testin hangi niteliğini betimlemede kullanılır?

• Eksik cümle sorularında, tüm sorularda bırakılan boşluk uzunlukları aynı olmalıdır.

Doğan, N. (2019). Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri II: Yanıtı Yapılandırmayı Gerektiren Ölçme Araçları. N. Doğan (Ed.) Eğitimde Ölçme ve
Değerlerdirme içinde. Pegem Akademi Yayıncılık.
NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
• Maddenin yanıtlanabilmesi bu madde ile yoklanan davranışın beklenen derecede

kazanılmış olmasını gerektirmeli ve sadece buna bağlı olmalıdır.

Örnek:

– Çoktan seçmeli testlerin kapsam geçerliği sözlü sınavlara göre daha ……. tir.

• Sorulara verilecek yanıtları yazmak için ayrılan yerler aynı boyutlarda ve aynı

biçimde sunulmalıdır.

Doğan, N. (2019). Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri II: Yanıtı Yapılandırmayı Gerektiren Ölçme Araçları. N. Doğan (Ed.) Eğitimde Ölçme ve
Değerlerdirme içinde. Pegem Akademi Yayıncılık.
 PUANLAMA
• Her bir soruya ilişkin yanıt anahtarı ve puanlama cetveli önceden hazırlanmalıdır.

• Yanıt anahtarı puan verilebilecek olası tüm yanıtları içermelidir.

• Hangi yanıtlara ne kadar puan verilecek?

– Çoğunlukla kullanılan 1-0 puanlama. Ancak kısmi puan verilebilecek cevaplar bulunuyorsa
puanlama detaylandırılabilir.

• Puanlama tamamen nesnel değildir.

Avantajlar Çok sayıda soru sorma imkanı
Yanıtlar kısa olduğundan kısmen de olsa nesnel puanlama
Hazırlama, uygulama ve puanlama kolaylığı
Yazı güzelliği, kağıt düzeni, dil becerisi vb karışan değişkenler yok
Şans başarısı yok

Dezavantajlar Analiz, sentez, değerlendirme düzeyine çıkmak zor

Bilgi düzeyindeki davranışları ölçerek öğrencileri ezbere yönlendirir

Çoktan seçmeli ya da doğru yanlış testlere göre daha sübjektif puanlama

Soruların sözlü ya da yazılı olarak
verildiği, öğrencilerin cevapları
düşünerek sözlü olarak verdiği sınav türü

Öğrencilerin derse katılımının

sağlanmasında, aktif kılınmasında ve SÖZLÜ
iletişim becerisi kazandırılmasında önemi
büyük SINAVLAR

Uygulamasında fazlaca çeşitlilik görülen,

belirli standartlardan uzak sınavlardır
NE ZAMAN TERCİH EDİLEBİLİR?

Özellikle öğrencilerin sözel Derse başlarken, ders

iletişim becerilerinin, aralarında, öğrencilerin
kelimeleri telaffuz dikkatini çekebilmek için Derse hazırbulunuşluğu
yeteneklerinin ya da okuma sözlü sorular sorarak sınamak,
becerilerinin ölçülmesi katılımlarını sağlayarak aktif
gerektiği konularda olmalarına yardımcı olmak

Anlaşılmayan ya da yanlış
Konu ya da ünite sonlarında
anlaşılan konuları tespit
genel bir tekrarın yapılması
etmek,
SÖZLÜ SINAVLARIN ÖZELLİKLERİ
• Sorular genellikle sözlü olarak verilir.
• Yanıtta belirsiz kalan noktalar derinleştirilebilir ve bilgi derinlemesine ölçülebilir.
• Bireysel olduğundan uygulaması zaman alır
– Çok kalabalık gruplarda uygulaması güç
– Bir öğrenciye çok sayıda soru sorma olanağı yok

• Her öğrenciye ayrı soru sorma zorunluluğu

– Hazırlanan soruların kapsam ve güçlüğü farklılaştığı için bireylere verilen puanların
karşılaştırılabilirliği düşük

• Öğrencinin düşünme ve yanıtını gözden geçirme şansı çoğunlukla yok

• Puanlayıcı yanlılığı
NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
• Öğrencilerin tahtaya kaldırılarak yapılması tercih edilmemelidir.
– Kaygı

• Bir öğrenci tahtada iken diğerlerinin pasif kalması nedeniyle öğrenmeye beklenen
katkıyı sağlamayabilir.
• Öğrencilerin kendi istekleriyle ve kendi yerlerinde cevap vermelerini sağlayacak
şekilde yapılandırılabilir.
• Puanlama öğrencinin kaygısını artıracak şekilde değil cevaplama motivasyonunu
artıracak şekilde yapılmalıdır.
• Dili uygun ve etkili kullanma becerisi ölçülmeyecekse kısa ve çok sayıda soru
sorulmalıdır.
 PUANLAMA
• Sınavdan önce tüm sorularla ilgili yanıt anahtarı ve puanlama cetveli hazırlanmalı

– Daha nesnel puanlama

• Olanak varsa birden fazla puanlayıcı

• Mümkünse öğrenci yanıtlarını en azından ana hatları ile kaydederek daha sonra tekrar
gözden geçirilmeye çalışılmalıdır. Bu sırada puanlar yeniden düzenlenebilir.
 Kazanılan Puanlar
Ölçütler
Yeterli (3) Kısmen Yeterli (2) Yetersiz (1)

1. Soruyu dikkatle dinleme becerileri

2. Soruyu anlamak için gösterilen çaba

3. Sorunun sınırlarını veya kapsamını

kavrayabilme

4. Soruya verilen yanıtın doğruluk

derecesi veya uygunluğu

5. Verilen yanıtın etkililiği

6. Kavramları doğru ve yerinde kullanma

düzeyi
7. Ses tonunu ve beden dilini doğru
kullanma

Kaynak: Doğan, N. (2019). Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri II: Yanıtı Yapılandırmayı Gerektiren Ölçme Araçları. N. Doğan (Ed.) Eğitimde Ölçme ve
Değerlerdirme içinde. Pegem Akademi Yayıncılık.
Avantajlar İletişim becerisi, etkili konuşma vb becerileri en iyi ölçen sınav türü

Yanıt derinlemesine sorgulanabilir

Şans başarısı yok

Şişirme etkisi, kopya çekme gibi davranışlar yok

Dezavantajlar Az sayıda soru

Bir soru ancak bir kişiye sorulabilir

Puanlama güvenirliği düşük

Yanıtlayıcıya fazla zaman verilmemesi