GAZLAR

Endüstriyel Toksikolojide Gaz Çeşitleri

- Basit boğucu gazlar;
Vücutta kimyasal bir reaksiyona katılmayan ancak ortamda fazla
miktarda bulundukları zaman havadaki oksijen miktarının azalmasına
neden olan gazlardır.
Ör; Metan, CO2, Azot ve Helyum
- Kimyasal boğucu gazlar;
Vücuttaki enzim sistemlerini bloke ederek veya kimyasal
reaksiyonlarla etkileşime girerek etki gösteren gazlardır.
Ör: Karbonmonoksit, Hidrojen siyanür, Hidrojen Sülfür
- İrritan gazlar;
Su ile birleştiklerinde asit vaya alkali madde haline gelerek irritan
etkiye sebep olan gazlardır. ( Azot oksitleri, kükürt dioksit ve amonyak)
 GAZLAR

Karbonmonoksit (CO); Karbomonoksit doğal koşullarda gaz

formundadır, molekül ağırlığı 28.1gr ve özgül ağırlığı 0.97gr’ dır.
Hava ile yaklaşık aynı ağırlıktadır.

CO gazı riski altında çalışılan meslek grupları;

• Petrol rafineri işleri çalışanları;
• Demir çelik işletmeleri çalışanları;( Kok fırınlarında CO gazı
yüksek sıcaklık gerektiren işlemlerde ısı kaynağı olarak
kullanılır.)
• Kapalı garaj ve depolarda çalışanlar;
• Karayolları tünelleri çalışanları;
- CO vücuda solunum yoluyla girer ve kana karışır
- Kana geçen CO Hemoglobine bağlanarak Karboksi hemoglobin
oluşturur ( COHb).
- CO ‘in vücuttan atılımı da solunum yoluyla olur.
- Karbon monoksitin hemoglobine olan bağlanma afinitesi oksijenden
240 kat daha fazladır. Oluşan karboksi hemoglobin hücrelere oksijen
taşıma fonksiyonunu yerine getirilmesine engel olur.
Karbonmonoksit zehirlenmesinde CO konsantrasyonun yanında
kişinin aktivitesi de rol oynar.
- Karbonmonoksit renksiz, kokusuz ve irritan etkisi olmayan bir gazdır.
Bu da ortamdaki CO’ in duyu organları aracılıyla farkedilmesini
engeller.
Karbonmonoksitten (CO) etkilenme belirtileri;
(Kandaki karboksi hemoglobin düzeyi %20’yi aştığında görülmeye başlar)
- Halsizlik
- Yorgunluk
- Baş ağrısı
- Bulantı
- Kusma
- Koordinasyon bozukluğu
- Bilinç bulanıklığı
- Konvülziyon
- Koma ve ölüm
( Düşük dozlardaki CO maruziyeti KAH riskini artırır.
COHb düzeyi sigara içenlere %5-10 arasındadır.)

Karboksi hemoglobin düzeyi Klinik belirti ve bulgular

<10 Normal bulgular

20-30 Baş ağrısı, halsizlik

40-50 Bulantı, kusma

60-70 Bilinç bulanıklığı

>70 Konvulsiyon, koma, ölüm

TANI

- Maruziyet öyküsü (Kişinin CO kullanımı yapılan bir işte veya

CO oluşan ortamda bulunması, fizik muayenede, kulak
memesi ve dudaklarda koyu kırmızı renk görülmesi (Cherry-
Red- Lips)

- Kan – COHb düzeyi ( Kan – COHb düzeyine bakılır.)

- Solunum havasında CO ölçümü;.(Karboksi Hemoglobin

düzeyi hakkında iyi bir belirteçtir.)
TEDAVİ;

• CO maruziyeti olan kişiyi işyeri ortamından uzaklaştırmak,

• Maruziyet öyküsü olan kişiye 0ksijen vererek Karbonmonoksitin

Karboksi hemoglobinden ayrılması hızlandırırlır ve böylece
ayrılan karbonmonoksit solunum yoluyla dışarı atılır.

• Acil durumlarda yüksek basınçla oksijen tedavisi COHb düzeyi

%10-20 ‘lere inene kadar yapılmalıdır. (Hiper Barik Oksijen
tedavisi)
KORUNMA
A) Teknik Korunma
• Kaynağa yönelik korunma ör; CO’nun depolanması ile ilgili işlemlerin
kapalı sistemler içinde yapılması.
• Havalandırma ( Genel ve lokal cebri havalandırma)
• Kişisel koruyucu maske,
• Çalışma ortam havasında CO’’in 50ppm’ in altında olması
sağlanmalıdır,
• Işıklı ve sesli uyarı sistemleri
B) Tıbbi Korunma
• İşe giriş muayenesi(KAH, KOAH olanlar )
• Periyodik muayene
• Sağlık eğitimi. ( Karbonmonoksitin sağlığa etkileri ve sigara ile ilişkisi )
Ortamdaki Değişik Karbon monoksit
düzeylerinin sağlık etkileri.

Ortamda CO(ppm) Kanda COHb (%) Başlıca belirtiler

50 7 Hafif baş ağrısı

100 12 Orta derecede baş

ağrısı

250 25 Ciddi baş ağrısı ve

sersemlik

500 45 Bulantı- Kusma

1000 60 Koma

10000 95 Ölüm
Hidrojen Sülfür (H2S); Renksiz, kötü kokulu (Çürük
yumurta kokusu), yanıcı ve zehirli bir gazdır. Doğada
volkanik gaz olarak bulunabilir. Mağaralarda, derin yer
çatlaklarında, çukurlarda, eski ve kullanılmayan tank ve
depolarda bulunabilir. Kükürtlü organik maddelerin
çürümesi sonucunda oluşur. Molekül ağırlığı 34gr, özgül
ağırlığı 1,19gr. dır.( Havadan ağırdır.) Suda iyi çözünür,
su ile okside olarak kükürtdioksit ve sülfatlar haline
dönüşür. Hidrojen sülfür sanayide kullanılmamasına
rağmen, sanayideki pek çok işlem sırasında ara ürün
olarak meydana gelir.
H2S gazı riski altında çalışılan meslek grupları;

• Bitkisel ve hayvansal maddelerin çürümesi ile ilgili işlerde

çalışanlar
• Kanalizasyon işlerinde çalışanlar
• Yiyecek depolarında çalışanlar
• Sentetik lif yapımına çalışanlar;
• Suni ipek imalatında çalışanlar;
• Kükürtlü boya yapımında çalışanlar;
• Deri tabaklanması işlerinde çalışanlar;
• Kok kömürü üretim tesislerinde çalışanlar;
• Bataklık kurutulması işlerinde çalışanlar;
- H2S vücuda solunum yoluyla girer ve kana karışır
- Kana geçen H2S okside olarak, daha az toksik olan maddelere
dönüşür. H2S vücutta birikmez.

- H2S ‘in vücuttan atılımı sindirim kanalından, idrar yoluyla ve az

oranda da solunum yoluyla olur.

- H2S hücre içine girerek sitokrom oksidaz enzimini inhibe

ederek hücre içerisinde anoksi (oksijensizliğe) neden olur ve
yüksek dozlarda koku alma duyusunu felç ederek bulber
paralizi (solunum sistemi felci) sonucunda ani ölüme neden
olur.
 Hidrojen Sülfür (H2S) etkilenme belirtileri;

Ortam düzeyi Klinik tablo

10 - 20 Belirti yok

10 - 150 Gözler ve solunum yollarında irritasyon

200 - 300 30 dakikada zehirlenme tablosu

300 - 700 15 – 30 dakikada ciddi zehirlenme

700 - 900 Ağır zehirlenme, 1 saat içinde ölüm

1000 - 1500 Bilinç kaybı, birkaç dakika içinde ölüm

1800 Ani ölüm

- Koku duyusu felci çok hızlı oluştuğundan gazın

kötü kokusu hissedilmez.
TANI

- Maruziyet öyküsü (Kişinin kötü kokulu

bir gaz olan H2S’in oluştuğu ortamda
bulunması,

- Vücutta depolanması olmadığından

spesifik bir labaratuar tanı yöntemi
yoktur.
TEDAVİ;

• H2S maruziyeti olan kişiyi işyeri

ortamından uzaklaştırmak, zehirlenen
kişiyi etkilenen ortamdan çıkarmak için
yardım edecek olan kişiye maske
kullandırmalı ve yanında mutlaka maskeli
bir kişi daha bulunmalı.

• Maruziyet öyküsü olan kişiye oksijen

vererek vücuttaki H2S konsantrasyonun
düşürülmesi.
KORUNMA

A) Teknik Korunma
• Kaynağa yönelik korunma ör; H2S’in ara ürün
olarak oluştuğu yerlerdeki işlemlerin kapalı
sistemler içinde yapılması.
• Havalandırma ( Genel ve lokal cebri
havalandırma)
• Kişisel koruyucu maske,
• Çalışma ortam havasında H2S’in 10ppm’in
altında olması sağlanmalıdır,

B) Tıbbi Korunma
• İşe giriş muayenesi(KAH, KOAH olanlar )
• Periyodik muayene
• Sağlık eğitimi. (H2S’in sağlığa etkileri)
Azot oksitleri; Yüksek ısılı yanma işlemleri sırasında
havanın bileşiminde yer alan azot ve oksijen gazlarının
birleşmesi ile oluşur.

Azot oksit türleri

- Azot dioksit (NO2) (En çok karşılaşılandır) , Açık
kırmızı renkli, ekşi kokan, havadan daha ağır bir gazdır.
Su (nem) ile biraraya geldiğinde asit etkisi gösterir.
HNO3 = Nitrik Asit
- Azot Tetra Oksit (N2O4)
- Azot Protoksit (N2O) , Anestezi gazı
Azot Oksitleri riski altında çalışılan meslek
grupları;

• Her türlü kaynak işinde çalışanlar

• Boya işlerinde çalışanlar
• Elektrik ile kaplama işlerinde çalışanlar
• Egzoz gazlarına maruz kalınan işlerde çalışanlar;
• Silolarda taze tahıl depolanması yapılan işlerde
çalışanlar;
- Azot Oksitler vücuda solunum yoluyla girer ve kana karışır.

- Azot Oksitler’i özellikle solunum yolları için irritan etkiye

sahiptir. (50ppm ve üzerinde etki başlar, 100 ppm üzerinde
de ciddi irritasyon belirtileri ve akciğer ödemi tablosu gelişir. )

- Azot Oksitler’in hemoglobine de yüksek bağlanma

özellikleri vardır( Methemoglobinemi’ ye yol açar)
TANI

- Maruziyet öyküsü (Kaynak işlerinde çalışan

kişinin işlem sırasında kötü kokulu ve rahatsız
edici bir gaz olan Azot Oksitler ’in oluştuğu
ortamda bulunması,)

- Spesifik bir labaratuar tanı yöntemi yoktur.

TEDAVİ;

• Azot Oksitler maruziyeti olan kişiyi işyeri

ortamından uzaklaştırmak,
• Maruziyet öyküsü olan kişiye 0ksijen vererek
vücuttaki Azot Oksitler konsantrasyonun
düşürülmesi.
KORUNMA

A) Teknik Korunma
• Kaynağa yönelik korunma ör; Azot Oksitler ’in oluştuğu
yerlerdeki işlemlerin kapalı sistemler içinde yapılması.
• Havalandırma ( Genel ve lokal cebri havalandırma)
• Kişisel koruyucu maske,
• Çalışma ortam havasında Azot Oksitler ’in 50ppm’in
altında olması sağlanmalıdır,

B) Tıbbi Korunma

• İşe giriş muayenesi

• Periyodik muayene
• Sağlık eğitimi. (Azot Oksitler ’in sağlığa etkileri)
 PESTİSİTLER
Zararlı bitki ve hayvanları yok etmek amacıyla kullanılan
maddelere genel anlamda pestisit adı verilir.

Pestisit türleri;

- İnsektisit; Zararlı böcekler için; (En çok karşılaşılan organik

fosforlu bileşiklerdir. Asetil kolin esteraz enzimini inhibe ederek
etkisini gösterir böylece kolinerjik uyarı uzun süre etki
göstermeye devam eder bu da klinik tabloyu oluşturur.)

- Herbisit; Zararlı otlar için;

- Fungusit, Zararlı mantarlar için;
- Rodentisit; Zararlı hayvanlar için (fareler, vb..)
Organik fosforlu bileşik riski altında çalışılan
meslek grupları;

• Organik fosforlu bileşik üretim yerlerinde çalışanlar

• Organik fosforlu bileşik depolama işlerinde çalışanlar

• Organik fosforlu bileşiğin taşınması işlerinde

çalışanlar

• Tarım amaçlı Organik fosforlu bileşik kullanım

işlerinde çalışanlar;
Organik fosforlu bileşikler esas olarak vücuda
solunum yoluyla girer ve kana karışır. Sindirim ve
deri yoluyla da vücuda girebilirler. Organik fosforlu
bileşikler iki tür Asetil Kolin Esteraz enzimini de
inhibe ederler. (Eritrositler ve plazmada)
Plazmadaki enzime Pseudo kolin Esteraz adı
verilir.
Organik fosforlu bileşiklerden etkilenme belirtileri;
Asetil Kolin Esteraz enziminin aktivitesi, organik fosforlu bileşikler
tarafından yarısından daha fazlası inhibe edilene kadar klinik olarak
belirti göstermez. Asetil Kolin Esteraz enziminin aktivitesi %80’inin
üzerinde inhibe edilirse ileri dönem belirtileri ortaya çıkar. %90’ın
üzerinde ise koma ve ölüm gerçekleşir.
Başlangıç belirtileri;
- Sekresyon artması;
- Terleme;
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi;
- Bulanık görme;
- Adele krampları;
- İshal ve karın ağrısı;
İleri dönem belirtileri;
- Pupillerde (Göz bebeklerinde) daralma tipiktir.
- Bilinç kaybı
- Koma ve ölüm
TANI

- Maruziyet öyküsü (Organik fosforlu

bileşikler ile ilgili işlerde çalışanlar)

- Asetil Kolin Esteraz enzim aktivitesine

bakılır. Her iki enzim birlikte tayin edilir.
TEDAVİ;

• Organik fosforlu bileşikler maruziyeti olan kişiyi

ortamdan uzaklaştırarak Organik fosforlu bileşik
konsantrasyonun düşürülmesi. ( Günde %1.5 oranında
dönüşüm olur) Vücutta ve elbiselerde bulaşma olmuşsa
elbiseler çıkartımalı vücut bol su ile yıkanmalıdır.

• Atropin (Parasempatolitik)(100mgr ‘ı geçmeyecek

şekilde 15 dk arayla günlük 1-2mgr doz uygulanır.
Atropin tedavisine cevabın izlenmesi popillerin kontrol
edilmesi yoluyla yapılır.

• PAM (Pralidoksin) 2-4mgr/kg

KORUNMA
A) Teknik Korunma
• Kişisel koruyucu maske,
• Pestisitlerin tarım alanlarına uygulanması sırasında rüzgarsız
havalar tercih edilmeli yada uygulamayı yaparken rüzgar
arkadan gelecek şekilde uygulama yapılmalıdır. Günün erken
saatlerinde ya da akşam saatlerinde organik fosforlu bileşiklerin
pulverizasyon (Püskürtme) işlemi yapılmalıdır. Diğer saatlerde
yapılan püskürtme sırasında havanın sıcaklığından dolayı
buharlaşma daha fazla olmaktadır, bu da solunan havayla
vücuda daha fazla miktarda organik fosforlu bileşik girmesine
neden olur.
• Deri yoluyla organik fosforlu bileşiklerin maruziyetinin önüne
geçmek için pulverizatör( depo) sızdırmaz olmalı ve
pulverizasyon işlemi sırasında vücuda sızdırmaz giysi giyinilmesi
sağlanmalıdır.
B) Tıbbi Korunma

• İşe giriş muayenesi (Tarım sektörü çalışanlarında

kolinesteraz enzim aktivitesi tayini yapılmalıdır.)
• Periyodik muayene
• Sağlık eğitimi. (Pestisitlerin’in sağlığa etkileri)