KATILIM

ROBBERS
MAĞARASI
DENEYİ
Toplumsal Çatışmalar, Diyalog
Faaliyetleri ve Altı Şart

Yasir Bilgin
İÇERİK

1 Giriş

2 Deney

4 Çatışan Grupların Kaynaşması ve Gerekli

Şartlar

7 Teorinin Toplumsal Çatışmalar ve Diyalog

Faaliyetlerine Uygulanması

8 Kaynakça
 GİRİŞ*
Modern sosyal psikolojinin kurucularından sayılan İzmir Ödemiş doğumlu Muzaffer Şerif
Başoğlu ve arkadaşları 1961 yılında, daha sonra Robbers Mağarası Deneyi diye anılacak meşhur
deneylerini Oklahoma’da bulunan Robbers Cave State Park’ta yaparlar. Deneyin amacı çatışan
grupların davranış özelliklerini, çatışmanın oluşumunu, sebeplerini ve çatışan grupların tekrar
kurulan ilişkilerini incelemektir. Deney, gerçekçi çatışma teorisinin (realistic conflict theory) önemli
dayanaklarından biridir. Bu teori, gruplar arası çatışmanın sınırlı kaynaklar hususunda mücadele etme
ve farklı hedefler taşıma neticesinde nasıl artığını açıklar ve gruplar arası çatışmaya eşlik eden önyargı
ve ayrımcılık gibi duygulara da bir açıklama getirir.

Gerçekçi çatışma teorisine göre farklı gruplar birbiriyle para, politik güç, askeri güvence veya
sosyal statü gibi sınırlı olabilen kaynakların elde edilmesi gayesiyle mücadele içine girebilirler
(Jackson, 1993). Gruplar mücadele ve çatışma neticesi sadece bir kazananın olduğu ve diğer(ler)inin
kaybettiği durumlarda yükselen bir içerleme duygusuna kapılabilirler (Baumeister & Vohs, 2007). Bu
çatışmanın süresini ve şiddetini elde edilmesi hedeflenen kaynak, konum, güç ya da güvencenin değer
algısı ve ne kadar kısıtlı olduğu belirler (Sidanius & Pratto, 1999). Yine bu teoriye göre, çatışan bu
grupların arasının düzelmesi kendi şahsi hedeflerini bir kenara bırakıp ortak bir hedef etrafında
kenetlenebilmelerine bağlıdır.

* Bu çalışma Elliot Aronson, Timothy D. Wilson ve Robin M. Akert’in Social Psychology kitabından derlenmiştir.

1
 DENEY
Tekrar deneye dönecek olursak, Muzaffer Şerif ve arkadaşları bu deneyi 1 km2’lik bir yaz
kampında ve üç haftaya yayılan bir sürede yaparlar. Çalışmada araştırmacılar kamp görevlisi gibi
davranır ve daha önce birbirini hiç görmemiş benzer özelliklere sahip 11-12 yaşlarında 22 erkek
çocuğunun davranışlarını deney süresince gözlemlerler (Sherif et. al, 1968).

Deneyin Aşamaları

Deney üç aşamadan oluşur. Birinci aşama grupların oluşturulması aşamasıdır. Çocuklar kampa
gelir gelmez, henüz tüm katılımcıları görmeden ve aralarındaki benzerlikler göz önünde
bulundurularak iki eşit gruba ayrılırlar. İki grup da birbirinin varlığından haberdar olmaz.

İki grubun birbirlerini ilk gördükleri an

2
 İkinci aşamada ise, gruplar oluştuktan sonra aralarında sürtüşme, rekabet ve anlaşmazlıklar
meydana getirilir. Bu durum grupların rekabet gerektiren kamp oyunlarında birbirleriyle çekişmeleri
suretiyle gerçekleştirilir. Kazanan tarafa kıymetli ödüller ve ayrıcalıklar verilir. Bu durum iki grubun
da birbirine karşı olumsuz tutum ve davranışlar geliştirmesine ve aradaki gerginliğin artmasına sebep
olur.

Gruplar halat çekme yarışı yaparken

Üçüncü aşamada ise, kutuplaşan ve çatışan gruplar bir araya getirilip aralarında barış ve
kaynaşma temin edilir. Bu aşamada gruplar arası ‘ortak çalışmayı’ gerektiren görevlerle aralarındaki
kutuplaşma ve gerginlik düşürülür.

Kutuplaşma ve gerginliğin düşürülmesi esnasında deneye katılan araştırmacılar bazı önemli

noktaların farkına varırlar. Öncelikle, bir kere düşmanlık ve güvensizlik yerleştiğinde, aradaki
kaynaşmayı sağlamak için sadece çatışma sebebinin ve çekişmenin kaldırılması yeterli olmamaktadır.
Aksine gruplar nötr bir ortamda bir araya getirildiğinde düşmanlık ve güvensizliğin daha da
alevlendiği gözlemlenmiştir. Ayrı gruplarda olan çocuklar beraber film izlerken bile laf dalaşı gibi
yollarla birbirini taciz etmiştir. Dolayısıyla tarafları sadece fiziksel olarak bir araya toplamak
düşmanlığı düşürme noktasında herhangi bir etki yapmamıştır.

3
 Çatışan Grupların Kaynaşması ve Gerekli Şartlar
Robbers Mağarası Deneyi ve sonraki benzer çalışmaların çıkarımlarına göre çatışan grupların
kaynaşması için gereken bazı şartlar şunlardır:

▪ Karşılıklı dayanışma ihtiyacı

▪ Ortak hedefler etrafında kenetlenme
▪ Eşit statülerde olma
▪ Karşı grup üyeleriyle birebir münasebete geçebilme
▪ Karşı grubun sadece bir değil birkaç üyesiyle diyalog kurma
▪ Eşitliği, kardeşliği ve diyaloğu destekleyen sosyal normların olması

Muzaffer Şerif ve arkadaşları düşmanlığı azaltmak için nasıl bir yöntem ve model
kullanmışlardır?

Öncelikle araştırmacılar iki grubun da birbiriyle dayanışma sergilemelerini gerektiren durumlar

meydana getirmişlerdir. Bu durumlarda iki grup için de önemli olan ortak bir hedefin karşılıklı
dayanışma ile gerçekleştirilmesi sağlanmıştır. Mesela, bir keresinde araştırmacılar su temin sistemini
tahrip ederek iki grubun da beraber çalışmasını gerektiren acil bir durum meydana getirmişler ve
grupların ortak bir problemi çözerek beraber çalışmanın tadına varmasını sağlamışlardır. Başka bir
zamanda ise, araştırmacılar çocukları kamp gezisine gitmek üzere hep beraber bir otobüse
bindirmişlerdir. Daha sonra kasti olarak otobüsü arızalandırarak çocukların beraberce otobüsü
itmelerini ve tepeyi tırmandırmalarını sağlanmışlardır. Yine bu da ancak beraber çalıştıklarında
mümkün olan bir hedeftir. Zamanla bu tür tecrübeler çocuklar arasındaki düşmanlığın ve negatif
genellemenin azalmasına vesile olmuş ve ‘çocuklar arasında en iyi arkadaşın kim’ denildiğinde karşı
gruptan bir kişinin tercih edildiği örnekler çoğalmaya başlamıştır. Dolayısıyla daha önce düşman olan
gruplar iletişime geçtiğinde başarı elde edilmesinin iki önemli faktörünün karşılıklı dayanışma (ve tabi
bu durumların meydana getirilmesi) ve ortak hedefler etrafında kenetlenme olduğu tespit edilmiştir
(Amir, 1969; 1979).

4
 Çocuklar hep birlikte bozulan aracı iterken

Araştırmacılara göre, bu diyalogda başarının üçüncü şartı ise iki tarafın da eşit statülerde
olmasıdır. Bu kamp örneğinde ve daha sonraları bu minvalde yapılan bir sosyal ev projesinde (Deutsch
& Collins, 1951) taraflar toplumsal statü ve güç noktasında birbirinin benzeriydi. Kimse patron
konumunda ya da daha az güce sahip bir işçi konumunda değildi. Konumlar eşit olmadığı zaman
insanların karşı taraf hakkında kalıplaşmış yargılarda ve genellemelerde bulunması kolaylaşmaktadır.
Diyalog ve bir araya gelmelerin temel hedefi insanların karşı taraf hakkında zihinlerinde
oluşturdukları kalıplaşmış önyargıların doğru olmadığını öğrenmeleridir. Eğer statüler eşit değilse
aralarındaki münasebetler bu statü farklılığın gölgesinde gelişecek ve patron daha üstün konumdaki
bir patron gibi işçi ise daha alt konumdaki bir işçi gibi davranacak ve mevcut önyargılar daha da
pekişecektir (Pettigrew, 1969). Aynı şekilde gardiyan ile mahkûm, köle ile efendi, amir ile memur, alan
ile veren ve buna benzer ilişkiler statünün gölgesinde gelişeceğinden zihinlerdeki önyargıları
değiştirme ortamı meydana getiremeyeceklerdir.

Dördüncü şart ise ilişkilerin samimi, arkadaşça, gayri resmi bir atmosferde olmasının yanında
kişilerin karşı grup üyeleriyle birebir münasebete geçebilme imkanının sağlanmış olmasıdır (Brewer
& Miller, 1984). İki grup insanı bir odaya koyup, bir grubun bir tarafta diğerinin de başka bir tarafta
oturmasını sağlamak karşılıklı anlayışın ve bilginin gelişmesinde herhangi bir katkı sağlamayacaktır.

Beşinci şart ise arkadaşça ve gayri resmi bu münasebetin karşı grubun birkaç üyesiyle
kurulmasıdır. Böylelikle kişi, karşı taraftan sadece bir ferdin değil de grubun çoğunluğunun kafasında
oluşturduğu önyargıya uymadığını görme imkânı bulacaktır. Aksi takdirde sadece bir tek kişi ile
kurulan münasebette o kişinin bir istisna olduğunu ama karşı tarafın o kişi gibi olmadığını düşünmek
çok doğaldır ve önyargıyı kıracak kadar etkili bir iletişim metodu olmamaktadır (Wilder, 1984).

5
 Altıncı şart ise gruplar arasındaki eşitliği, kardeşliği ve diyaloğu destekleyen sosyal normların
(din ve kültür gibi) toplumda işlevini sürdürüyor ve sürece destek veriyor olmasıdır (Amir, 1969).
Sosyal normlar çok güçlü etkilere sahiptir. Eğer toplum, kültür, din ve örfler barışma, insanlara saygı
duyma, komşuya yardım etme hususunda tahşidatta bulunuyor ve kişilerin zihinlerini, iradelerini o
tarafa yönlendiriyorsa bu tür problemler daha çabuk aşılabilir.

Robbers Mağarası Deneyi’nde bir müsabaka anı

6
Teorinin Toplumsal Çatışmalar ve Diyalog Faaliyetlerine
Uygulanması
Kendilerini diyaloğa ve toplumsal kaynaşmaya adamış birçok sosyal hareket ve topluluk
mevcuttur. Bu toplulukların dünya çapında sürdürdükleri diyalog faaliyetleri birçok unsuru ve insan
ilişkilerine ait dinamikleri bünyesinde barındırmaktadır. Misafirperverlik, ev ziyaretleri, özel günler
ve zor zamanlarda hatırlama, çeşitli programlara davet, kişilerin bilgi ve tecrübelerinden istifade etme,
hediyeleşme, toplumsal yaraların beraberce sarılması, önyargıların kırılmaya çalışılması gibi
faaliyetlerin yanında güvenli bir diyalog zemini oluşturma, insanlar üzerindeki kredileri diyalog
ilişkilerinin gelişmesine yönlendirme ve tarafları diyaloğa hazırlama bu unsurlar ve dinamikler
arasında sayılabilir.

Diyalog ve toplumu kaynaştırma esnasında düzenlenen faaliyetlerin her biri göz önüne
alındığında, şu sorulara verilecek cevaplar bu faaliyetlerin ne kadar hedefe hizmet ettiğini anlamamıza
yardımcı olacaktır:

▪ Karşılıklı dayanışma gerektiren aktiviteler bu faaliyet ve projelerin içinde ne kadar yer tutuyor?
▪ Katılımcıların kısa süreli de olsa ortak hedefler etrafında kenetlenmesini temin edebiliyorlar mı?
▪ Faaliyetlerde katılımcılar kendilerini eşit statülerde hissediyorlar mı?
▪ Katılımcılar karşı grup olarak addettikleri kişilerle birebir ve uzun soluklu münasebete
geçebiliyorlar mı?
▪ Bu münasebet sadece bir iki kişiyle mi sınırlı kalıyor yoksa daha çok kişi ile gerçekleşerek
zihinlerde oluşan müspet algı pekişiyor mu?
▪ İçinde bulundukları toplumun eşitliği, kardeşliği ve diyaloğu destekleyen sosyal normlarını
arkalarına alabiliyorlar mı? Faaliyetleri ve projeleri organize edenler bu normların ne kadar
farkında ve bunları faaliyetlerde ne şekilde vurguluyorlar?

Bu sorulara verilecek tatmin edici cevaplar içtimaî barışın sağlanması, toplumlar arası diyalog
ve hoşgörünün tesisi ve hemen her yerde genel emniyete katkı adına ortaya konan gayretleri daha da
zenginleştirecek ve kuvvetlendirecektir.

7
 KAYNAKÇA
Amir, I. 1969. “Contact Hypothesis in Ethnic Relations”. Psychological Bulletin, 71, 319-342.

———. 1976. “The Role of Intergroup Contact in Change of Prejudice and Ethnic Relations”. In P. A.
Katz (Ed.), Towards the Elimination of Racism (245-308). New York: Pergamon Press.

Aronson, E., Wilson, T. D., & Akert, R. M. 2010. Social psychology (7th ed.). Upper Saddle River: Prentice
Hall.

Baumeister, R.F. & Vohs, K.D. 2007. “Realistic Group Conflict Theory”. Encyclopedia of Social Psychology,
2: 725–726.

Brewer, M. B. & Miller, N. 1984. “Beyond the Contact Hypothesis: Theoretical Perspectives on
Desegregation.” Groups in Contact: The Psychology of Desegregation, 281-302.

Deutsch, M. & Collins, M. E. 1951. Interracial Housing: A Psychological Evaluation of a Social Experiment.
Minneapolis: University of Minnesota Press.

Jackson, J. W. 1993. “Realistic Group Conflict Theory: A Review and Evaluation of the Theoretical and
Empirical Literature”. Psychological Record, 43 (3): 395–415.

Pettigrew, T. E. 1969. “Racially Separate or Together?” Journal of Social Issues, 25, 43-69.

Sherif, M., Harvey, O.J., White, B.J., Hood, W. & Sherif, C.W. (1961). Intergroup Conflict and Cooperation:
The Robbers Cave Experiment. (Vol. 10. 150-198). Norman, OK: The University Book Exchange.

Sidanius, J. & Pratto, F. 1999. Social Dominance: An Intergroup Theory of Social Hierarchy and Oppression.
Cambridge: Cambridge University Press. 17–18.

Wilder, D. A. 1984. “Intergroup Contact: the Typical Member and the Exception to the Rule. Journal of
Experimental Psychology, 20, 177-1 94.
 Chicago Research Institute for Social Development (CRISD)
toplumsal gelişim konularında farklı disiplinlerden faydalanan
araştırmalar ve analizler yaparak topluluklara ve kurumlara
yerinde stratejiler ve politika tavsiyeleri sunan bağımsız bir
araştırma enstitüsüdür.