Fizyka budowli

Budownictwo - Studia niestacjonarne

dr inż. Paula Szczepaniak
Katedra Budownictwa Ogólnego i Fizyki Budowli
paula@pbs.edu.pl
pok. B 122/ 1 piętro
literatura
 Praca zbiorowa: Budownictwo
ogólne, tom 2, Fizyka
budowli, Arkady, Warszawa
2010

 Dylla A.: Praktyczna fizyka

cieplna budowli, Wydawnictwa
UTP, 2009

3
literatura

 Dylla A.: Fizyka cieplna budowli

w praktyce, PWN, Warszawa 2015

 Wesołowska M, Szczepaniak P.
Pawłowski K. Kaczmarek A.:
zagadnienia fizykalne w
termomodernizacji i remontach
obiektów budowlanych.
Wydawnictwa Uczelniane
Uniwersytetu Technologiczno-
Przyrodniczego w Bydgoszczy,
Bydgoszcz 2019

4
literatura

 Wesołowska M. (red.): 2015

Budownictwo
energooszczędne w Polsce –
stan i perspektywy.
Wydawnictwa Uczelniane UTP

 Katalog mostków cieplnych.

Budownictwo tradycyjne, ITB,
Warszawa 2003

5
Polskie Normy
 PN-EN ISO 6946:2017
Komponenty budowlane i elementy budynku. Opór cieplny i współczynnik
przenikania ciepła. Metoda obliczania

 PN-EN 10456:2009
Materiały i wyroby budowlane. Właściwości cieplno-wilgotnościowe.
Tabelaryczne wartości obliczeniowe i procedury określania deklarowanych
i obliczeniowych wartości cieplnych

 PN-EN ISO 13370:2017

Właściwości cieplne budynków. Wymiana ciepła przez grunt. Ogólne
metody obliczania

6
Polskie Normy
 PN-EN ISO 13789:2017
Cieplne właściwości użytkowe budynków. Współczynniki przenoszenia
ciepła przez przenikanie i wentylację. Metoda obliczania

 PN-EN ISO 14683:2017

Mostki cieplne w budynkach. Linowy współczynnik przenikania ciepła.
Metody uproszczone i wartości orientacyjne

 PN-EN 13788:2013-05
Cieplno-wilgotnościowe właściwości komponentów budowlanych i
elementów budynku - Temperatura powierzchni wewnętrznej konieczna do
uniknięcia krytycznej wilgotności powierzchni i kondensacji
międzywarstwowej - Metody obliczania

7
Przepisy
 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać
budynki ich usytuowanie

 Tekst jednolity - Obwieszczenie z dnia 8 kwietnia 2019 r. (Dz.U. 2019, poz.

1065)
 Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 21 grudnia 2020
r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2020, poz. 2351)
 Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 16 września 2020 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2020, poz. 1608)

https://architektura.info/prawo/warunki_techniczne_budynki

8
Fizyka budowli

Budownictwo
W01 podstawy wymiany ciepła, PN-EN ISO 6946
transport ciepła

RODZAJE WYMIANY WYMIANA CIEPŁA

CIEPŁA  ustalona – stała w czasie:
 przewodzenie T=T(x,y,z)
 konwekcja  nieustalona – zmienna w

 promieniowanie czasie: T=T(x,y,z,τ)

11
przewodzenie ciepła

 jest zjawiskiem polegającym na przenoszeniu się energii

wewnątrz ośrodka materialnego lub z jednego ośrodka do
drugiego, między bezpośrednio stykającymi się ciałami

 W ciałach stałych odbywa się ono na zasadzie przekazywania

energii kinetycznej bezładnego ruchu atomów i cząsteczek w
wyniku ich zderzeń.

12
promieniowanie

 polega na przenoszeniu energii przez kwanty

promieniowania elektromagnetycznego o pewnym zakresie
długości fali

 W odróżnieniu od przewodzenia i konwekcji promieniowanie nie

wymaga ośrodka materialnego. Może się ono także rozchodzić
w próżni.

13
promieniowanie

 Promieniowanie padające na  Różnica energii wysłanej i

pewne ciało może zostać pochłoniętej decyduje o wymianie
ciepła między ciałem i otoczeniem.
przez nie Właściwości ciał można więc opisać
• pochłonięte trzema współczynnikami:
• przepuszczone • absorpcji lub pochłaniania ε,
• odbite w całości lub w części • odbicia ψ,
• przepuszczalności κ.

14
promieniowanie
 CIAŁO DOSKONALE CZARNE –
pojęcie stosowane w fizyce dla
określenia ciała pochłaniającego
całkowicie padające na nie
promieniowanie
elektromagnetyczne, niezależnie
od temperatury tego ciała, kąta
padania i widma padającego
promieniowania.

ε=1

15
promieniowanie
 CIĄŁO DOSKONALE BIAŁE -
ciało odbijające całkowicie
padające na nie
promieniowanie niezależnie
od temperatury i widma
promieniowania padającego.

ε=0

16
promieniowanie
 CIAŁO SZARE (doskonale
szare) ciało, które
pochłania określoną
współczynnikiem
absorpcji ε część
promieniowania
padającego na to ciało bez
względu na długość fali
padającego promieniowania
i temperaturę ciała.
1>ε>0

17
promieniowanie
Jeżeli cała ilość promieniowania Q padająca na
ciało, stanowi sumę energii pochłoniętej Qε,
energii odbitej Qψ i energii przepuszczonej Qκ,
to można zapisać zależność
Qε + Qψ + Q κ = Q
Dzieląc obie strony równania przez Q, otrzymamy
następującą zależność
Qε Qψ Q κ
+ + =1
Q Q Q
co można zapisać
ε+ψ+κ =1
18
promieniowanie
Ponieważ większość materiałów stosowanych w
budownictwie nie jest przepuszczalna dla promieniowania,
można przyjąć, że
κ=0 oraz ε + ψ =1

Wartości tych współczynników mogą się zmieniać w

zakresie od 0 do 1:

• ciała doskonale białe, odbijające całkowicie

promieniowanie: ψ = 1
• ciała doskonale czarne, całkowicie pochłaniające
promieniowanie: ε = 1
• ciała doskonale przepuszczalne: κ = 1

19
konwekcja
 występuje wówczas, gdy
poszczególne cząstki ciała,
w którym przenosi się ciepło,
zmieniają swoje położenie.

 Zjawisko to jest charakterystyczne

dla płynów i gazów, przy czym
przenoszenie energii odbywa się
wskutek mieszania się płynu, a
także w niewielkim stopniu przez Zmiana miejscowych wartości
przewodzenie. współczynnika konwekcyjnego
przejmowania ciepła na pionowej
powierzchni usytuowanej w przestrzeni
nieograniczonej (swobodna konwekcja
– krzywa 1) i w ograniczonej przestrzeni
pomieszczenia (naturalna konwekcja –
20 krzywa 2)
konwekcja
Konwekcja swobodna
przy powierzchniach
swobodnych - przykłady

 powierzchnia nagrzana
zwrócona ku górze lub
chłodna zwrócona ku
dołowi,

 powierzchnia nagrzana
zwrócona do dołu i chłodna
zwrócona ku górze

21
transport ciepła

Materiały budowlane obejmują bardzo szeroką gamę

tworzyw
 metale
 materiały o budowie zwartej, porowatej, ziarnistej, włóknistej
lub mieszanej
 materiały pochodzenia roślinnego
 tworzywa sztuczne o budowie zwartej, porowatej lub
komórkowej

22
transport ciepła

Transport ciepła w materiałach budowlanych

 metale, szkło – przewodzenie
 materiały o strukturze porowatej – przewodzenie przez szkielet
materiału i gaz ale także przez promieniowanie

23
współczynnik przewodzenia ciepła
Współczynnik przewodzenia ciepła λ
jest wielkością charakteryzującą dany ośrodek pod względem zdolności
do przewodzenia ciepła i wyrażany jest w W⋅m-1⋅K-1.
SENS FIZYCZNY
Współczynnik przewodzenia ciepła λ wyraża ilość ciepła
przenikającego w sposób ustalony w ciągu 1 godziny przez 1m2 płaskiej
przegrody, wykonanej z danego materiału o grubości 1 m, przy różnicy
temperatur na obu stronach przegrody wynoszącej 1K.

1m2
 W 
m⋅K 
  λ 1m ΔT = 1K
λ Δτ = 1h
24
współczynnik przewodzenia ciepła

Przewodność cieplna materiału

jest funkcją wielu zmiennych
 gęstości (ρ)

 zawartości wilgoci (u)

 temperatury (t)
λ = λ (ρ, u, t, τ )
 czasu od wyprodukowania (τ)

25
 współczynnik przewodzenia ciepła
METALE
stal nierdzewna – 17 W/(m·K)
stale niskowęglowe – 50 W/(m·K)
stopy aluminium – 160 W/(m·K)
miedź – 370 W/(m·K)
BETONY KONSTRUKCYJNE
na kruszywie hematytowym – 4,0 W/(m·K)
na kruszywie bazaltowym – 1,5 W/(m·K)
z lekkimi kruszywami sztucznymi – 0,4÷0,7 W/(m·K)
ELEMENTY MUROWE
cegła pełna – 0,80 W/(m·K)
cegła kratówka – 0,45 W/(m·K)
wapienno-piaskowa – 0,7 W/(m·K)
26 ceramika poryzowana – 0,2 W/(m·K)
współczynnik przewodzenia ciepła
Przewodność cieplna Wzrost wilgotności powoduje
wzrasta wraz ze wzrostem pogorszenie właściwości
gęstości pozornej termoizolacyjnych materiału
materiałów

Gęstość w Współczynnik przewodzenia

stanie suchym ciepła, [W/(mK)]
Nazwa materiału (średnia) warunki warunki
kg/m3 średniowilgotne wilgotne
Mur z betonu komórkowego na 800 0,29 0,35
cienkowarstwowej zaprawie 700 0,25 0,30
klejacej lub na zaprawie o
przewodnosci cieplnej równej 600 0,21 0,25
przewodnosci cieplnej betonu 500 0,17 0,21
27 komórkowego
400 0,14 0,17
współczynnik przewodzenia ciepła
mur to materiał niejednorony pod względem materiałowym i cieplnym
– złożony z elementów murowych i materiału spoin (zaprawy, kleje)

Gęstość w Współczynnik przewodzenia

stanie suchym ciepła, [W/(mK)]
Nazwa materiału (średnia) warunki warunki
kg/m3 średniowilgotne wilgotne
Mur z betonu komórkowego na 800 0,38 0,44
zaprawie cementowo- 700 0,35 0,40
wapiennej, ze spoinami o
grubosci nie wiekszej niź 1,5 600 0,30 0,35
cm 500 0,25 0,30
współczynnik przewodzenia ciepła
deklarowana wartość cieplna
wartość oczekiwana cechy cieplnej materiału
lub wyrobu budowlanego:
 oceniona na podstawie danych
pomiarowych przeliczonych na warunki
odniesienia temperatury i wilgotności
 podana dla określonej frakcji poziomu
ufności
 odpowiadająca uzasadnionemu
oczekiwanemu okresowi przydatności
technicznej normalnych warunkach
 odpowiada warunkom laboratoryjnym
29
obliczeniowa wartość cieplna
wartość cechy cieplnej materiału lub wyrobu
budowlanego w określonych warunkach
zewnętrznych i wewnętrznych, którą
można uważać jako typową z punktu
widzenia przydatności użytkowej tego
materiału lub wyrobu po wbudowaniu go
w komponent budowlany
 odpowiada warunkom stosowania
materiału w budynku
współczynnik przewodzenia ciepła
PN-EN 10456:2009

Wartość obliczeniową otrzymuje się więc dokonując konwersji górnej granicy

przedziału ufności współczynnika przewodzenia ciepła, otrzymanej w wyniku obliczeń
statystycznych, na warunki eksploatacji izolacji w budynkach w zakresie
temperatury i wilgotności

λ 2 = λ 1FT Fu Fa
FT – temperaturowy czynnik konwersji
Fu – wilgotnościowy czynnik konwersji
Fa – czynnik konwersji z uwagi na wiek
T – temperatura
u – zawartość wilgoci
a – wiek (czas od wyprodukowania)

30
współczynnik przewodzenia ciepła
PN-EN ISO 10456:2009
Materiały i wyroby budowlane. Właściwości cieplno-wilgotnościowe.
Stabelaryzowane wartości obliczeniowe i procedury określania
deklarowanych i obliczeniowych wartości cieplnych

Parametry podane przez producenta materiału

Literatura przedmiotu

PN-EN ISO 6946:1998 załącznik, norma nieaktualna

PN-EN 12524:2003 norma wycofana 30.03.2012 r.

PN-EN 1745:2012E Mury i wyroby murowe. Metody

31 określania właściwości cieplnych
współczynnik przenikania ciepła
U - współczynnik przenikania ciepła, W⋅m-2⋅K
1
U=
1 d 1
+ +
h1 λ h 2
T
h1, h2 – współczynniki przejmowania
ciepła, W⋅m-2⋅K, TF1 A, λ = const
1 T1 TS
R1 = 1
h1 T2 TS TF2
2
R1, R2 – opory przejmowania ciepła, λ
W⋅m-2⋅K, Φ
1
U=
R x1 d x2 x
32
PN-EN ISO 6946:2017

Opory przejmowania ciepła R

kierunek strumienia
cieplnego
w górę poziomy w dół
Rsi 0,10 0,13 0,17
Rse 0,04
0,10
-
+

0,13 0,17

33
opór przejmowania Rs

1
Rs =
hc + hr

hc - współczynnik przejmowania przez konwekcję

hr - współczynnik przejmowania przez promieniowanie

34
współczynnik przejmowania hr

hr = ε ⋅ hr0
ε – emisyjność powierzchni do półprzestrzeni
hr0 - współczynnik przejmowania przez promieniowanie ciała czarnego

hr0 = 4σTm3

σ – stała Stefana-Boltzmana 5,67*10-8 W/(m2K4)

T – średnia termodynamiczna temperatura powierzchni i jej otoczenia

35
Współczynnik przejmowania hc
– przy powierzchniach wewnętrznych lub powierzchniach
zewnętrznych przylegających do warstwy powietrza dobrze
wentylowanej
h c = h ci
hci = 5,0 - dla strumienia ciepła w górę
hci = 2,5 - dla strumienia ciepła poziomo
hci = 0,7 - dla strumienia ciepła w dół

– przy powierzchniach zewnętrznych

h c = h ce
hce = 4+4ν
ν – prędkość wiatru w pobliżu powierzchni

36
 transport ciepła
PRZEPŁYW JEDNOWYMIAROWY
PRZEZ PŁASKI ELEMENT JEDNORODNY (ścianka płaska)
dT
równanie Fouriera: q = −λ ⋅
dx
Gęstość strumienia cieplnego q
T
przepływającego przez 1m2 ścianki
∆T T − T2 λ A, λ = const
q = −λ ⋅ = −λ ⋅ 1 = − (T1 − T2 )
∆x d d T1 T1

gdzie: T2 T2
∆T - różnica temperatur po obu stronach + -
λ
d - grubość ścianki
Φ
Całkowity strumień ciepła Φ przepływający
przez powierzchnię A ścianki płaskiej x1 d x2 x
λ
37 Φ = Aq = A ∆T
d
 PN-EN ISO 6946:2017
1
U=
R tot
Całkowity opór cieplny komponentu budowlanego składającego się z
warstw jednorodnych T

TF1 A, λ = const
Rtot =Rsi +R1 +R2 +K+Rn +Rse T1 TS
1
T2 TS TF2
d d d 
2

Rtot = Rsi +  1 + 2 + K n  + Rse λ

 λ1 λ2 λn  Φ

x1 d x2 x
Rsi – opór przejmowania ciepła na wewnętrznej powierzchni
przegrody, m2⋅K⋅W-1,
Rse – opór przejmowania ciepła na zewnętrznej powierzchni
38
przegrody, m2⋅K⋅W-1,
PN-EN ISO 6946:2017
element budynku
główna część budynku, np. ściana, strop lub dach
komponent budowlany
element budynku lub jego część
UWAGA - w niniejszej normie słowo "komponent" obejmuje zarówno element,
jak i komponent

obliczeniowy opór cieplny R

wartość oporu cieplnego wyrobu budowlanego w określonych warunkach
wewnętrznych i zewnętrznych, jakie można uważać za typowe dla właściwości
użytkowej tego wyrobu wbudowanego w komponent budowlany.

39
 PN-EN ISO 6946:2017
Skorygowany współczynnik przenikania ciepła Uc

Uc = U + ∆U

Człon korekcyjny

∆U = ∆Ug + ∆Uf + ∆Ur

ΔUg – poprawka z uwagi na pustki powietrzne
ΔUf – poprawka z uwagi na łączniki mechaniczne
ΔUr – poprawka z uwagi na dach o odwróconym układzie warstw

40