11/20/2019

KONSTRUKCJE
SPRĘŻONE

PRESTRESSED
STRUCTURES

1 2

1. Podstawowa idea konstrukcji sprężonych

Wykład 1 Konstrukcje sprężone – konstrukcje w których celowo
wprowadzono wstępny ucisk taki, który po zsumowaniu z
Wstęp do konstrukcji sprężonych i technologia sprężania. naprężeniami od obciążeń zewnętrznych da bezpieczną
Część 1 pracę konstrukcji;
strunobetonowe – prefabrykowane, sprężenie
1. Podstawowa idea konstrukcji sprężonych
przenoszone przez przyczepność
2. Rodzaje konstrukcji sprężonych
3. Historia kablobetonowe – sprężenie zakotwione klinem bądź
4. Beton do konstrukcji sprężonych śrubami
5. Stal sprężająca
6. Sprężanie cięgien i kabli
7. Wykonywanie elementów strunobetonowych

3 4

Prosty przykład – pręt sprężony osiowo

Nagwintowany na końcach pręt jest umieszczony w uprzednio wykonanym kanale.
Pręt może ślizgać się względem kanału. Po osiągnięciu odpowiedniej wytrzymałości
betonu pręt naciąga się (spręża) i stabilizuje się naciąg stosując nakrętki lub inny
rodzaj zakotwień. Siła sprężająca P rozciągająca cięgno wywołuje w betonie osiowe
ściskanie,

szczegół

zakotwienie
P
(anchorage)
σcp = P/Ac

liniowy rozkład Strefa zakotwień, kanał kabla (duct)

naprężeń (anchorage zone) cięgno sprężające
(prestressing tendon) 5

1
 11/20/2019

Ściskanie osiowe:
– najprostszy układ
– nieoptymalne wykorzystanie sprężenia

ściskanie ściskanie

+ + =

rozciaganie rozciąganie

Obciążenie stałe Spręźenie Obc. Suma naprężeń

zmienne

Naprężenia w belce obciążonej momentem dodatnim sprężonej osiowo

Stosując odpowiednio dobrane sprężenie uzyskuje się korzystną redukcje naprężeń.

W elementach zginanych na ogół korzystne jest sprężenie mimośrodowe

7 8

Sprężenie polega na wprowadzeniu – najczęściej za pomocą cięgien

sprężających – trwale działającego układu sił P, redukującego efekty
działania (innych) obciążeń.

Sprężanie konstrukcji z betonu jest korzystne przede wszystkim dlatego, że

Redukcja naprężeń w elemencie zginanym – sytuacja trwała sprężenie zwiększa momenty rysujące (przy zginaniu) i siły rysujące (przy
rozciąganiu), które w konstrukcjach niesprężonych są ograniczone przez
małą wytrzymałość betonu na rozciąganie.

Szczególnie korzystne jest sprężanie elementów zginanych (belki, płyty) i

z zcp + = lub rozciąganych (ściany zbiorników, ściągi w dźwigarach łukowych).

sprężenie obciążenie

Ostatnie wydanie książki o KS prawie w pełni zgodnej z EC2:

P P zcp z
Naprężenia od sprężenia: σ cp = +
Acs J cs A. Ajdukiewicz, J. Mames: Konstrukcje z betonu sprężonego. Polski Cement, 2004

współrzędna „z”
9 10

2. Rodzaje konstrukcji sprężonych Nr 1 pod względem liczby

Dwa podstawowe rodzaje konstrukcji sprężonych (prestressed structures): wyprodukowanych elementów
- podkłady kolejowe
kablobeton (posttensioned structure),
strunobeton (pretensioned structure).

W kablobetonie cięgna (kable) biegną w uprzednio wykonanych kanałach –

cięgna spręża się po osiągnięciu odpowiedniej wytrzymałości betonu. Siła
sprężająca przekazuje się na beton przede wszystkim przez zakotwienia.

W strunobetonie cięgna (dawniej pojedyncze cienkie druty – stąd nazwa

„strunobeton”, dziś na ogół sploty)) spręża się np. na długim torze przed
napełnieniem form betonem i kotwi w kozłach oporowych. Po osiągnięciu
odpowiedniej wytrzymałości betonu zwalnia się naciąg – siła sprężająca
przekazuje się na beton przez przyczepność cięgien do betonu.

11 12

2
 11/20/2019

Nr 2 pod względem liczby

wyprodukowanych elementów
- różnego rodzaju belki stropowe

13 14

• sprężanie przez wygięcie zbrojenia sztywnego

Sprężanie bez zastosowania cięgien
• sprężanie przez ekspansję betonu (sprężenie strzemion), czasem stosowane
jako środek pomocniczy, nie uzyskuje się dużych wartości sprężeń
• sprężanie prasami płaskimi i klinami,
Prasy płaskie Freyssineta (np. blacha grubości 5 mm
/cienka-odkształcalna/, średnica prasy 70 - 920 mm).
Do środka tłoczy się zaczyn cementowy lub
chemoutwardzalną żywicę (odpowietrzanie drugim
otworem).
Przykład zastosowania pras płaskich – poprawa
warunków stateczności i rozkładu naprężeń w gruncie
pod żebrową zaporą wodną (pozioma składowa siły
balast
w prasie przeciwstawia się tarciu, pionowa składowa
zmniejsza moment zginający wywołany parciem wody.
prasa 15
Belki Preflex, strefa rozciągana wstępnie
wygiętej (np. przy wykonywaniu belek parami
z rozcięcia jednego teownika) belki stalowej
zostaje obetonowana, po stwardnieniu betonu
usuwa się siły wyginające, a następnie
dobetonowuje się strefę ściskaną)
• sprężanie ciężarem własnym lub balastem
niestosowane
obecnie
Sprężanie przez elektronagrzew – wysoka temperatura sprawia że spadają
parametry stali sprężającej
Sprężanie zbiorników – nawijanie cięgien za pomocą specjalnego
urządzenia, które okrąża zbiornik walcowy lub sprężanie odcinkowe,
sprężanie rur przez nawijanie cięgien na obracającą się rurę. 16

3. Historia
Beczki i koła jako drewniane konstrukcje
sprężone.

Pierwsze opatentowane pomysły około 1890

w Stanach Zjednoczonych i w Europie.

Próby sprężania betonu (M. Koenen 1906,

Bach i Graf 1910, Emperger 1923) –
niepowodzenia wywołane przez skurcz i
pełzanie betonu.

17 18

3
 11/20/2019

Mosty sprężone (E. Freyssinet 1879-1962) – około 1930.

Konstrukcje sprężone w Polsce. Prace zespołu T. Kluza

(technologia sprężania), prace teoretyczne (S. Kaufman,
Cz. Eimer, W. Olszak, Z. Bychawski), projekty BISTYPu
(Z. Zieliński – książka o dźwigarach, Z. Kuś – książka o
konstrukcjach kołowo symetrycznych, jak np. zbiorniki),
zmiany norm, ostatnie książki (A. Ajdukiewicz, J. Mames
– Konstrukcje z betonu sprężonego, Polski Cement
2004). Programy do obliczania konstrukcji sprężonych.
Najważniejsze firmy działające dziś w Polsce: BBR,
Freyssinet, VSL.

Możliwość praktycznych zastosowań a produkcja taniej stali sprężającej.

Sama idea wyprzedziła możliwości techniczne produkcji stosunkowo taniej
stali wysokiej wytrzymałości

19 20

4. Beton do konstrukcji sprężonych

Nie stosuje się betonu słabszego niż fck = 37 MPa (słabszy może wystąpić w
starszych konstrukcjach - minimalna klasa betonu wg PN 2002 wynosiła w
strunobetonie C30/37, w kablobetonie C25/30)
Dziś na ogół stosuje się beton znacznie mocniejszy, np. fck = 60 MPa.
Wysoka wytrzymałość (a także szczelność) jest potrzebna ze względu na
ochronę przed korozją (stal sprężająca jest bardziej wrażliwa niż zwykła, a
przekroje są mniejsze) oraz ze względu na naprężenia w strefie zakotwienia
cięgien.
Duże korzyści przynosi stosowanie betonu o wysokiej wytrzymałości
(BWW), jak np. klasy B60 lub wyższej, (stosowanie wysokich klas betonu
w konstrukcjach żelbetowych (niesprężonych) jest korzystne tylko
w niektórych przypadkach).
Zwięzły opis właściwości bardzo mocnych betonów znajduje się
w „Konstrukcjach z betonu sprężonego” A. Ajdukiewicza i J. Mamesa.

21

5. Stal sprężająca
Do sprężania stosuje się:
pręty ze stali stopowych,
druty i sploty (dziś najczęściej) ze Stale stopowe – wysoką wytrzymałość uzyskuje
stali o wysokiej wytrzymałości. się przez dodanie chromu, krzemu, molibdenu,
miedzi.
σp
2000 stal do sprężania Średnice na ogół 20 - 75 mm (np. MACALLOY,
fp 0,1 pręty gwintowane, gwint uzyskany przez
1500 Często stosowane do strunobetonu sploty kształtowanie plastyczne na zimno,
Y 1860 S7 (siedmiodrutowe sploty z ciągnionych wytrzymałość charakterystyczna około 1000
drutów ze stali wysokowęglowej) mają MPa, moduł sprężystości 170000).
1000 wytrzymałość charakterystyczną 1860 MPa.
0,1%
Druty gładkie (w zasadzie okrągłe, mogą być nagniatane) ze stali wysokowęglowej
(około 0,9% węgla, co powoduje zwiększenie wytrzymałości, ale ma także skutki
500
stal do żelbetu negatywne – spada wydłużalność, są „kruchsze”), przeciągane na zimno.
Walcówka jest patentowana (850 – 9500C i ochładzana do 450 – 5000C ), następnie
przeciągana (przez mniejsze średnice otworów), potem następuje dodatkowa
4% εp
7,5 obróbka termiczna w celu ujednolicenia właściwości.
Porównanie właściwości stali %
do żelbetu i splotów
Wysoka wytrzymałość jest niezbędna ze względu na odkształcenia opóźnione
Podstawowe miary wytrzymałości to wytrzymałość charakterystyczna fpk i wartość betonu.
charakterystyczna umownej granicy plastyczności fp 0,1k .
Dla zwykłej stali mamy wyraźną granicę plastyczności – są symptomy zniszczenia 23 24

4
 11/20/2019

Skrajnie uproszczony przykład wpływu odkształceń opóźnionych – sprężenie osiowe

Beton B50 – (fck = 40 MPa); sprężamy beton naprężeniami około 20 MPa.
Odkształcenie reologiczne betonu nie zależy od rodzaju stali. Skurcz betonu spowoduje skrócenie
wynoszące około 0,30 · 10-3, a pełzanie około 2,0 · 0,57 · 10-3 ≈ 1,14 · 10-3 (to obliczenie jest
mało precyzyjne, bo gdy siła spada naprężenia w betonie maleją; żeby to skompensować przyjęto
raczej mały współczynnik pełzania, a ściślejsze wywody rozpatrzy się przy omawianiu strat
sprężenia).
Razem skrócenie betonu, równe skróceniu stali sprężającej, wyniesie około 1,45 · 10-3.
Stal sprężającą mającą fpk = 1860 MPa można naciągnąć naprężeniami 0,80·1860 = 1488 MPa.
Wydłużenie stali wyniesie zatem około
1488
≅ 7,8 ⋅ 10−3
190000
a na skutek zjawisk reologicznych ubędzie około 1,45/7,8 = 18% wstępnego wydłużenia (i
naprężenia).
Stal zwykłą można naciągnąć naprężeniami około 400 MPa. Wydłużenie stali wyniesie zatem około
400
≅ 2,0 ⋅ 10− 3
200000
a na skutek zjawisk reologicznych ubędzie tyle samo wydłużenia co w stali sprężającej, czyli
około1,45/2,0 = 72% wstępnego wydłużenia (i naprężenia).
Im cieńszy drut, tym większa wytrzymałość. Możliwe jest osiągnięcie
wytrzymałości większych niż stosowane aktualnie w znormalizowanych wyrobach,
ale uważa się to za niewłaściwe (spada ciągliwość i odporność na korozję).
W PN (z 2002 r.) wymienia się:
- wyroby stosowane dawniej w Polsce, produkowane w Czechosłowacji –
później Słowacji - po dwie odmiany drutów Φ2,5 (fpk do 2160 MPa), Φ5 (fpk do
1670 MPa), Φ7 mm (fpk do 1470 MPa) i splotów 6x2,5+1x2,8 (średnica 7,8 mm,
fpk do 1940 MPa), 6x5+1x5,5 (średnica 15,5 mm, fpk do 1470 MPa),
- sploty wg wymagań europejskich
Y 1860 S7 (średnica 12,5 mm, stosowane głównie do strunobetonu), Y 1860 S7
(średnica 13 mm, stosowane głównie do strunobetonu), Y 1770 S7 (średnica 16
mm, stosowane głównie do kablobetonu).
Za granicą bywają stosowane także sploty 3-drutowe, w starych polskich
normach występowały sploty 2-drutowe (np. 2Φ2,5).
Stosuje się także wyroby złożone z wielu drutów (liny).
25 26

Bardzo często stosowane do strunobetonu sploty

Y 1860 S7 (siedmiodrutowe sploty z ciągnionych
drutów ze stali wysokowęglowej) mają
wytrzymałość charakterystyczną 1860 MPa.
15,5 13

Pojedyncze sploty (strands) kotwi się za pomocą zakotwień szczękowych (najczęściej

złożonych z bloku zakotwienia (wedge barrel) i dwuczęściowych lub trzy częściowych
szczęk (wedge)
wedge barrel
strand

Zasada działania
zakotwienia
3-part szczękowego
wedge

27 28

Producent stali powinien określić:

σp
• wytrzymałość charakterystyczną,
fpk
• charakterystyczną granicę plastyczności fp 0,1k (ze względu na trwałość sprężenia
fp 0,1k
stawia się w normie wymaganie fp 0,1k > 0,90fpk),
• klasę ze względu na relaksację stali na podstawie badań 1000-godzinnych,
• wytrzymałość zmęczeniową (przy 2 · 106 cyklach obciążenia do σp = 0,7fpk
próbki powinny znieść co najmniej ∆σp około 190 MPa (szczegóły w normie),
• odporność na korozję naprężeniową,
• stopień zmniejszenia wytrzymałości przy zrywaniu próbek zakrzywionych
(rozciąganie w łożu wymuszającym zakrzywienie).
εp
Odporność na korozję naprężeniową mierzy się czasem przetrwania εud
próbek w kąpieli z rodanku amonu (NH4SCN), 500 0C, σp = 0,8fpk, najsłabsza Znormalizowana zależność σ – ε. Linia ciągła na poziomie wartości
próbka powinna przetrwać 1,5 godziny, 50% próbek powinno przetrwać 4 obliczeniowych, przerywana na poziomie wartości charakterystycznych
godziny.
Podstawowe wymagana dotyczące stali sprężającej są zawarte w normie Moduł sprężystości drutów, prętów i splotów – można przyjmować 195 000 MPa.
Norma określa minimalne dopuszczalne promienie krzywizny cięgien.
EN 10138: Stal sprężająca (prestressing steel)

29 30

5
 11/20/2019

Znacznie większą odporność na korozję wykazują cięgna z materiałów Zabezpieczenie antykorozyjne - iniekcje
niemetalicznych – tworzywa sztuczne zbrojone włóknami – fibre reinforced plastics
(FRP) z włóknami węglowymi (CFRP; C od carbon), szklanymi (GFRP) lub
aramidowymi (AFRP).
Cięgna takie wykazują liniową zależność σ-ε aż do zniszczenia, a wytrzymałość
CFRP dochodzi do 2300 MPa.
Koszt dużo większy niż cięgien stalowych, co powoduje, że stosuje się je tylko w
specjalnych przypadkach.
Zalety: wysoka odporność na korozję, wysoki stosunek wytrzymałości do ciężaru,
duża wytrzymałość zmęczeniowa CFRP i AFRP.
Wady: niskie odkształcenie graniczne, trudności w kotwieniu.

31 32

Kablobeton - smar

33 34

6. Sprężanie cięgien i kabli.

Nazwę „cięgno” stosuje się do pojedynczych drutów, prętów i splotów, a czasem

do elementów złożonych z wielu równoległych drutów i splotów. Nazwa „kabel”
jest stosowana do dużych cięgien, stosowanych do kablobetonu. Splotów.
1 2

A jednak coś może

pójść nie tak
Zasada działania prasy do
3 4
sprężania pojedynczych
splotów

Ciśnienie oleju w komorze 1 wywołuje zaciśnięcie się szczęk 2. Splot naciąga się
wprowadzając olej pod ciśnieniem do komory 3, a zwiększając ciśnienie w komorze 4
zaciska się szczęki w zakotwieniu.
35 36

6
 11/20/2019

37 38

Cięgna złożone z wielu splotów można sprężać za pomocą przeznaczonych do

tego pras (siłowników) hydraulicznych (hydraulic jacks).
Najmniejsze z pras mają masę około 20 kg i mogą sprężać siłą około 230 kN,
największe mają masę około 2000 kg i mogą sprężać siłą około 12 000 kN.

39 40

41 42

7
 11/20/2019

43 44

45

8
 11/20/2019

53

9
 11/20/2019

Metoda długich torów

Czynności:
• rozwinięcie splotów z kręgów, układanie, ucinanie,
KONSTRUKCJE • przygotowanie zbrojenia zwykłego,
• ustawienie form – rzadko, najczęściej formowanie następuje w
maszynie ukłądającej beton,
SPRĘŻONE • naciąg i kotwienie cięgien w kozłach oporowych,
• betonowanie (zagęszczanie, wibrowanie, wibroprasowanie)
• twardnienie betonu (naparzanie, pielęgnacja),
• rozbiórka form – choc najczęściej ich nie ma,
• zwolnienie naciągu, przecinanie cięgien
PRESTRESSED
Cięgna w zasadzie powinny być proste. Technologia służy do masowej produkcji
STRUCTURES elementów w wytwórniach, najczęściej stałych.
W Polsce stosowana od wielu lat – wyprodukowano bardzo dużo elementów
dwuteowych o rozpiętości kilkunastu metrów.

1 2

7. Wykonywanie elementów strunobetonowych

3 4

5 6

1
 11/20/2019

7 8

9 10

11 12

2
 11/20/2019

Przygotowywanie zbrojenia

Montowanie szkieletu
Zbrojenie: pręty i kręgi
zbrojeniowego

Widok działu
przygotowania
zbrojenia w wytwórni
prefabrykatów

13 14

Betoniarka i pojemnik do
transportu poziomego

Sterowanie procesami
produkcji – ekran
komputera

Formy w torze naciągowym (the Sploty i zakotwienia

molds in the pre-tensioning bench) przed sprężeniem)
15 16

Inne metody wykonywania strunobetonu

• Metoda sztywnych form. Stosuje się formy tak sztywne, żeby mogły
przenieść siłę sprężającą.
• Metody potokowe i taśmowe – formy przesuwa się na kolejne stanowiska
przystosowane do wykonywania podstawowych procesów produkcyjnych.
• Metody specjalne: np. nawijanie cięgien przez obrót prefabrykatu, sprężanie
przez elektronagrzew.

Cięgna w elementach strunobetonowych zwykle są proste (możliwe są

cięgna o kształcie linii łamanej – raczej rzadko stosowane).
Elementy strunobetonowe prawie zawsze są produkowane fabrycznie i
transportowane na plac budowy – to ogranicza ich rozmiary.
Przykłady zastosowań: belki dachowe i stropowe, płyty stropowe, podkłady
kolejowe.

18

3
 11/20/2019

Prefabrykaty strunobetonowe

19

4
 11/20/2019

8. Technologia kablobetonu
Konstrukcja jest kablobetonowa (post-tensioned), gdy cięgna są sprężane po
osiągnięciu wystarczającej wytrzymałości betonu.
Przed naciągnięciem cięgna powinny swobodnie przesuwać się w kanałach
Wykład 2 (nie powinna występować przyczepność). Cięgna umieszcza się w szczelnych
(ze względu na przenikanie zaprawy) osłonkach metalowych lub plastikowych
Wstęp do konstrukcji sprężonych i technologia (sheaths-osłonka, ducts-kanał).
sprężania.

Część 2
8. Technologia kablobetonu
9. Kablobeton z cięgnami bez przyczepności Osłonka z tworzywa sztucznego
/spiralny wzór dla przyczepności/ Osłonka z blachy grubości 0,3 mm
(unbonded post-tensioned concrete)
/spirala-zwijana z blachy/
10. Sprężanie zbiorników walcowych
Osłonka z tworzywa sztucznego przez pewien czas miały wady typu - malutkie
dziurki. Obecnie technologia wytwarzania została udoskonalona.
Były produkowane również osłonki „pompowane”, ciśnienie utrzymywało kształt, po
stwardnieniu betonu były wyciągane.
Blaszane też nie są idealne – nawet minimalne zadarcia kabli znacząco zmniejszają
1 wytrzymałość zmęczeniową. 2

Przykład – sprężanie kablami 12Φ5 (w Polsce istnieje wiele dawniejszych realizacji)

Dziś najczęściej stosuje się kable złożone ze splotów, ale istnieje wiele
konstrukcji sprężonych dawniej kablami złożonymi z drutów gładkich (np. 12 Φ5).
Stosowano także stożki
Kanały w kablobetonie formuje się stosując osłonki z cienkiej blachy (np. 0,3 i bloki z podłużnymi
mm, karbowane) lub z tworzyw sztucznych. (tzn. biegnącymi
Technologia kablobetonu i systemy sprężania: wzdłuż cięgien)
• utworzenie kanałów (ducts) kablowych (osłonki), bruzdami, a nawet
• betonowanie, osiągnięcie projektowanej wytrzymałości betonu bloki z
• formowanie cięgien i wprowadzanie cięgien w kanały, drobnoziarnistego
• sprężanie (pomiar siły i wydłużenia), betonu ze spiralnym
100
• zabezpieczenie cięgien przed korozją (cięgna z przyczepnością - na zbrojeniem .
ogół iniekcja (grouting) środków, których podstawowym składnikiem jest Poprzeczne
zaczyn cementowy+ środki przeciw sedymentacji, mrozoodporność, żłobkowanie, mimo że
pompowalność, cięgna bez przyczepności – iniekcja środkami na bazie wydające się być
iniekcja
produktów bitumicznych-można kontrolować i wymieniać). najskuteczniejszym
60
może uszkadzać pręty.
Kompleksowe rozwiązanie tych problemów nazywa się systemem sprężania.
Większość elementów systemu opartego na stosowaniu splotów i zakotwień stożek kotwiący
szczękowych już przedstawiono. Inny system, dawniej ogromnie popularny na
całym świecie to system zakotwień stożkowych (Freyssineta) 40
3 4

System Freyssineta w porównaniu z systemem zakotwień szczękowych

Wczesna wersja oryginalnego
systemu Freyssineta, 12 równoległych
drutów 5 mm: części zakotwienia
wykonane z betonu

szczęki dla kotwienia np. splotów wielodrutowych

Później stosowano zakotwienia stalowe i kable złożone z siedmio i dziewiętnasto
5 6
drutowych splotów.

1
 11/20/2019

Zespół naciągowy; wedge barrel

elektryczna (lub ręczna
pompa ciśnieniowa,
elastyczne przewody strand
ciśnieniowe, prasa,
urządzenia do pomiaru
ciśnienia i wydłużenia).
Ocena siły sprężającej
przez pomiar ciśnienia
oleju i wydłużenia
cięgna (przesunięcia
części prasy względem 3-part wedge
siebie – 15 do 20 cm-
dokładność ok. 1mm).
Straty siły sprężającej w
urządzeniach
naciągowych – potrzeba
sprawdzania urządzeń i
Zasada działania
kompetentnej obsługi.
zakotwienia
szczękowego
7 8

blokada
cięgna
Zabezpieczenie przed korozją przez iniekcję. Dwa podstawowe
P typowy wykres = rodzaje środków do iniekcji:
siła krzywa + prosta
naciągu
Kompetentna obsługa + sprzęt • środki oparte na produktach bitumicznych (nie wiążą kabla
pomiarowy + doświadczenie z elementem, kable nie są połączone z konstrukcją przez
przyczepność (unbonbed tendons).
• środki wiążące kable z elementem (stosowane częściej,
Protokoły sprężania powinny podstawowy składnik – zaczyn cementowy, domieszki
być dostępne w dokumentacji zapobiegające nadmiernej sedymentacji, ułatwiające
poślizg w obiektu w który dane elementy
szczękach pompowanie, zapewniające odporność na mróz), zapewniające
zostały wbudowane, jest to współpracę przez przyczepność (bonded tendons).
szczególnie ważne po latach
gdy trzeba przeprowadzić ocenę
stanu technicznego.
∆l
przesunięcie
elementów prasy

11 12

2
 11/20/2019

Skład iniekcji i technologia iniektowania to poważny problem spirala -> zbrojenie

techniczny – w przeszłości wystąpiły liczne trudności (awarie, ze względu na
katastrofy), które np. w Polsce i w Anglii spowodowały okresowe naprężenia
zakazy (niektóre typy mostów-stwierdzono niewypełnienie kanałów ściskające i
na przy zmianie kierunku-dziś nie obowiązują) stosowania niektórych rozciągające
typów konstrukcji kablobetonowych.

Potrzeba bardzo starannego nadzoru, (konieczne jest dopilnowanie,

żeby iniekcja wprowadzana z jednej strony wypływała przez rurki
System BBR CONA
odpowietrzające i otwór na drugim końcu kabla) gdyż po (kabel złożony ze
zakończeniu procesu iniektowania błędy (niewypełnione miejsca w splotów)
kanałach) trudno wykryć.

Dziś stosuje się - jeśli trzeba - specjalne szybkoobrotowe mieszarki i

wspomaganie pompowania przez wytwarzanie podciśnienia w
kanałach (pompowanie z zasysaniem z przeciwnej strony).

13 zakotwienia bierne 14

System BBRV (Brandestini, Birkenmaier,

Roŝ, Vogt) oparty na stosowaniu drutów z główki kształtowane w specjalnym
główkami – pierwsze realizacje w latach urządzeniu (kształtowanie
50-tych w Szwajcarii, potem rozwijany plastyczne na zimno w temperaturze
przez firmę BBR i stosowany przez wielu pokojowej – nie mogą być słabsze
innych wykonawców (między innymi niż cięgno.
politechniki krakowska i warszawska).
Kabel składa się z kilkudziesięciu trumpet
(największe kable ponad 200) płyta stalowa spirala (trąba)
równoległych gładkich drutów z
główkami. Wyjątkowo wysoka sprawność osłonka
(nie ma strat od poślizgu), zwarta budowa
zakotwień, odporność na obciążenia
dynamiczne.
Stosowany wielokrotnie do wyjątkowo
odpowiedzialnych konstrukcji (np.
podkładki
„containmenty” w elektrowniach
jądrowych).
Próby wykonywania główek na splotach
nie przyniosły zastosowań na szerszą skalę
a obecnie sploty są głównym stosowanym
typem.
„trąba” 15 16

Kabel BBRV Koniec kabla zalany cynkiem elektrolitycznym

najczęściej w pozycji pionowej
(cynk-płynny w temperaturze nie szkodzącej
cięgnom)
Normy dotyczące zakotwień

17 18

3
 11/20/2019

19 20

9. Kablobeton z cięgnami bez przyczepności (unbonded post-tensioned concrete)

Każdy kabel ma swobodę przemieszczania się względem betonu (osłonki kanału).

Każde cięgno jest pokryte smarem (zwykle na bazie litu) i umieszczone w osłonce z
tworzywa sztucznego.

Przekazanie sprężenia na beton następuje przez nacisk zakotwień rozmieszczonych na

brzegu konstrukcji i (jeżeli kable są zakrzywione) przez poprzeczny nacisk kabla na
brzeg kanału.
Zużywa się nieco więcej stali niż w kablach z przyczepnością, ale powstaje możliwość
kontroli sprężenia, wymiany i regulacji sprężenia w kablach, nie ma potrzeby
iniektowania kanałów, a straty sprężenia są wyjątkowo małe.

Ten rodzaj sprężania jest często stosowany do płyt o dużej rozpiętości w

budynkach.

21 22

4
 11/20/2019

26

www.road.pl/plyty-bbr.htm

27 28

Belki kablobetonowe przed sprężeniem

(widoczne kanały kablowe i wiązki cięgien)
(fot. Canadian Precast / Prestressed Concrete Institute)

29 30

5
 11/20/2019

10. Sprężanie zbiorników walcowych

Zbiorniki walcowe stosuje sie do przechowywania cieczy (wody, ścieków, płynnego

gazu (LNG – liquified natural gas)), jako „containment” np. w elektrowniach
jądrowych, jako zbiorniki na materiały sypkie (zboża, cement, cukier, popioły
lotne).
Podstawowym wymaganiem, zwłaszcza dotyczącym zbiorników na ciecze, jest
wymaganie szczelności. W celu uniknięcia rozciągania betonu stosuje się sprężanie.
Sprężanie (spiralne) jest także stosowane przy produkcji dużych rur do przesyłania
wody. Sprężenie umożliwia przeniesienie sił wywołanych przez ciśnienie cieczy i
obciążenie gruntem i ruchem drogowym.
Walcowe zbiorniki
Sprężenie generujące siły osiowo ściskające beton jest powszechnie na ciecze
stosowanym, ekonomicznym rozwiązaniem konstrukcyjnym przy budowie
zbiorników walcowych, w których występuje rozciąganie wywołane
obciążeniem użytkowym (parciem cieczy lub materiału sypkiego).

31 32

Zbiornik sprężony (fot. ABE

NIKKO KOGYO CO., Ltd) Parcie W ścianach zbiorników walcowych
wody powstaje osiowe rozciąganie wywołane
p=γz ciśnieniem hydrostatycznym
Przekroje poprzeczne ściany (czerwone
prostokąty) są rozciągane siłą pr.
z
Jeśli zbiornik nie jest sprężony, to
potrzebna jest znaczna grubość ścian.
pr cosα dα
pr dα

α
r p

pr
Sprężanie przez nawijanie naprężonego drutu
(prestressing by winding the stressed wire)
Całkując składowe pionowe otrzymuje
wywołuje osiowe ściskanie ściany. Jeżeli siły
się siłę rozciągającą pierścień
π /2 wywołane przez sprężenie są stale większe od

Silos na cement
N Ed = ∫ pr cos α dα = pr = γ ⋅ z ⋅ r NEd, to zapewnione jest trwałe ściskanie ściany,
(fot. CUBUS HELLAS Ltd.)
0
co ma zasadniczy wpływ na szczelność.
33 zbiornik niski szeroki = wysoki wąski 34

Odpowiednio dobrane obwodowe sprężenie (circumferential prestressing)

zapewnia rysoodporność (brak rys) konstrukcji.
Cięgna obwodowe mogą być ciągłe, a sprężenie uzyskane przez nawijanie Cięgna można sprężać za
naprężonego drutu (splotu). Można także uzyskać sprężenie obwodowe stosując pomocą zwykłego sprzętu do
cięgna i urządzenia podobne jak do sprężania belek. sprężania stosując podział na
odcinki łączone na obwodzie w
Wznosząc konstrukcję zbiornika najpierw zakotwieniach typu X.
wykonuje się betonowy walec. Gdy konstrukcja
osiągnie odpowiednią wytrzymałość wykonuje się
przygotowanie powierzchni przez piaskowanie lub
zastosowanie wody pod ciśnieniem. Następnie shotcrete
wykonuje się sprężenie za pomocą „nawijarki”.
Cięgna zabezpiecza się przed korozją przez
zastosowanie torkretu (shotcrete)..

winding
machine

Sprężanie zbiornika przez nawijanie cięgien 35 36

6
 11/20/2019

37 38

Bardzo często stosuje się „sprężanie odcinkowe”. Cięgna umieszczone są w

kanałach i łączone w pilastrach (buttresses).
Sprzęt do sprężania i metody zabezpieczania przed korozją (iniektowanie
kanałów) są wtedy takie same jak przy sprężaniu belek.

pilaster

Najprostsze zastosowanie

jedno cięgno „przechodzi” przez

39 pilaster 40

41 42

7
 11/20/2019

43

8
 Wykład 3
Obliczanie konstrukcji sprężonych –
podstawowe zagadnienia
1. Zjawiska, które należy uwzględnić w projektach konstrukcji sprężonych
2. Naprężenia w betonie wywołane sprężeniem
3. Siła sprężająca – straty sprężenia i wartości średnie siły, ograniczenia
naprężeń w stali sprężającej
4. Wartości siły sprężającej stosowane do sprawdzania stanów
granicznych
4.1. Stan graniczny użytkowalności
4.2. Stan graniczny nośności
5. Ograniczenia naprężeń w betonie
5.1 Wymagania dotyczące naprężeń powstających przy
przekazywaniu siły sprężającej na beton (at transfer)
5.2. Naprężenia ściskające w SGU
5.3. Naprężenia rozciągające w SGU
1
1. Zjawiska, które należy uwzględnić w projektach konstrukcji sprężonych

Doraźne straty sprężenia: sprężyste odkształcenie betonu, tarcie kabli o

brzeg kanału, poślizg w zakotwieniach.
Opóźnione (reologiczne) straty sprężenia powstają na skutek skurczu
i pełzania betonu (około 25% początkowej siły sprężającej-obecne betony
bliżej 20% ).
Sprężenie oddziaływuje na beton przez zakotwienia, przez przyczepność (w
strunobetonie tylko przez przyczepność), a w kanałach zakrzywionych także
przez nacisk poprzeczny kabli na brzeg kanałów.

W obliczeniach należy wykazać, że w każdej sytuacji obliczeniowej spełnione

są wymagania dotyczące ULS i SLS.

Charakterystyczną cechą konstrukcji sprężonych jest (celowo uzyskiwana)

redukcja naprężeń wywołanych przez obciążenie z naprężeniami od sprężenia.

2
 2. Naprężenia w betonie wywołane sprężeniem

Kablobeton
z prostymi kablami

Strunobeton

A B
strefa
przekazywania
siły z cięgna na Oddziaływanie
A na B B
beton

3
 Siły działające na kabel zakrzywiony

A B

Siły oddziaływania kabla na beton

P
α

Siły przekrojowe można obliczyć sumując siły działające na część A

począwszy od lewej strony, ale prościej jest zauważyć, że wypadkowa sił,
którymi część A działa na część B, jest równa sile sprężającej w przekroju
rozdzielającym części A i B.
Aby fragment był w równowadze musi być to spełnione.
4
 σx τxy

P sinα

P cosα ≅ P

Składowa normalna siły sprężającej wywołuje naprężenia normalne, składowa

styczna - naprężenia styczne. Jeżeli proporcje elementu są odpowiednie, to
naprężenia można obliczyć na podstawie teorii elementów prętowych.

Naprężenia normalne w betonie

σ c = σ cE + σ cp
MEd
Naprężenia od sprężenia σcp ("p" - prestress)
y1 zcp y
e0
γ PP γ P P zcp y
γP P σ cp = +
NEd Acs J cs
ogólnie – wzór na mimośrodowe ściskanie
5
 Naprężenia od obciążeń innych niż
sprężenie σcE:
MEd

y1 zcp y
e0 N Ed (N Ed e0 − M Ed ) y1
σ cE = +
γP P Acs1 J cs1
NEd

A, J – we wstępnych obliczeniach dla samego betonu – później dokładniej

Przekroje sprowadzone (Acs, Acs1) dobiera się odpowiednio do rozpatrywanej
sytuacji.
Np. Acs strunobetonu składa się z pola betonu i zbrojenia niesprężonego (jeżeli
takie istnieje).
Rozpatrując kablobeton w sytuacji początkowej należy potrącić pole kanałów.
Acs1 i Jcs1 zawierają także pole stali sprężającej.
6
 W konstrukcjach statycznie niewyznaczalnych sprężenie może wywoływać
momenty "wzbudzone" („second order moments").
Przykład: sprężona belka dwuprzęsłowa.

W schemacie zastępczym (bez podpory środkowej)

moment od sprężenia wynosi (-P zcp), a ugięcie
środka belki swobodnie podpartej wywołane tym
l l momentem 2
1 P zcp (2l )
8 EJ
R Przemieszczeniu belki przeciwstawia się reakcja
-P zcp
podporowa R, wywołująca ugięcie
3
1 R (2l )
12 4 EJ

Z porównania tych ugięć

3P zcp
R=
l
0,5P zcp
i moment podporowy jest równy 0,5P zcp
7
Statycznie niewyznaczalne konstrukcje sprężone nie będą omawiane na tym
wykładzie z jednym, ale bardzo ważnym, wyjątkiem.
Tym wyjątkiem są sprężone zbiorniki walcowe.

pr dα P/r

α
r p r

pr

Parcie cieczy. Model - pierścień Naprężenia od sprężenia najłatwiej

o jednostkowej wysokości obciążony
parciem cieczy Parcie p wywołuje
osiowe rozciąganie siłą pr.
obliczyć przyjmując, że sprężenie
wywołuje równomierny nacisk o znaku
przeciwnym niż ciecz - jeżeli siła
sprężająca na jednostkę wysokości wynosi
P, to nacisk od sprężenia jest równy P/r.

8
 Czy to ma znaczenie?

A) Cięgna biegną po B) Cięgna w kanałach w

powierzchni ściany środku grubości ściany

Niezależnie od położenia cięgien względem osi ściany pierścień jest osiowo

ściskany - wynika to z kołowej symetrii zagadnienia.

Rozpatrywanie naprężeń w pierścieniu według ogólnej zasady "siła na

mimośrodzie" prowadzi do obliczeń, w których (w przypadku A) moment 0,5Ph
redukuje się z momentem wzbudzonym.

9
 σt0

+ =

σc0 Zakreskowane
Sytuacja początkowa części - ściskanie
„at transfer”

σc

+ =

σt

Sytuacja trwała

Redukcja naprężeń w elemencie zginanym

10
 + =

+ =

Ze względu na wymagania w sytuacji trwałej zwiększanie siły sprężającej i

mimośrodu pozwala przenieść większe obciążenia.
Siła i mimośród muszą jednak być ograniczone ze względu na wymagania
w sytuacji początkowej (gdy działa tylko początkowe obciążenie stałe i siła
sprężająca nie uszczuplona o straty opóźnione), gdyż nadmierne sprężenie może
doprowadzić do zniszczenia przez zginanie o znaku przeciwnym niż w sytuacji
trwałej.
11
Jeżeli sprężenie zaprojektowano w taki sposób, że w przekroju A-A, w którym
występuje największy moment zginający, naprężenia graniczne są wykorzystane, to
w innych przekrojach (np. B-B ) sprężenie jest "za silne".

B A

B A

Jeżeli siła i mimośród mają być stałe, to nie można wykorzystać możliwości przekroju
A-A w całej pełni (częste w strunobetonie).

Korzystne rozwiązanie uzyskuje się zmniejszając mimośród lub/i siłę sprężającą

przez zastosowanie kabli zakrzywionych lub kończących się w przęśle (zagadnienie
trasowania kabli).
W strunobetonie bywają stosowane (rzadko) cięgna biegnące po linii łamanej lub
cięgna pozbawiane przyczepności przy końcu elementu. 12
 B A
zmiana mimośrodu

B A

σcp σcN kt0

Sytuacja początkowa,
+ = w przekroju A-A wykorzystane są
naprężenia graniczne
kc0
napr.dop

Przy niezmienionym mimośrodzie w

przekroju B-B naprężenia graniczne są
σcp σcN kt0 przekroczone (za duże ściskanie u dołu),
przy mniejszym mimośrodzie (linia
+ = przerywana) naprężenia graniczne nie są
przekroczone.
kc0
13
 3. Siła sprężająca – straty sprężenia i wartości średnie siły, ograniczenia
naprężeń w stali sprężającej
Wartość siły sprężającej Pmt(x) {P-prestress, m-medium, t-time, z-punkt} w
punkcie x zależy od położenia rozpatrywanego punktu i od czasu t (siła maleje na
skutek zjawisk opóźnionych):
x – odległość od naciąganego końca cięgna odmierzana po prostej lub
wzdłuż cięgna zakrzywionego,
indeks m oznacza, że chodzi tu o średnią (oczekiwaną) wartość siły.
Siłę przyłożoną do końca cięgna za pomocą urządzeń do naciągu oznacza się przez P0.
Na skutek zjawisk będących źródłem strat doraźnych siła sprężająca przekazana na
sprężany element jest mniejsza od P0. Początkową wartość siły oznacza się przez Pm0(x)
Pm0(x) – siła początkowa występująca w kablobetonie po zakotwieniu
cięgien, w strunobetonie po przekazaniu sprężenia na beton.

W miarę upływu czasu siła sprężająca maleje na skutek zjawisk opóźnionych

(pełzanie (c - creep) i skurcz betonu (s - shrinkage), relaksacja stali (r - relaxation) )
i osiąga wartość Pm,t(x).

Pm,t (x) = Pm0(x) - ∆Pc+s+r(x)

14
 Tab. 1. Średnie wartości siły i ograniczenia naprężeń w stali

Siła sprężająca Ograniczenia naprężeń w stali sprężającej

σ p ,max ≤ 0,80 f pk i σ p , max ≤ 0,90 f p 0,1k

P0 – siła naciągu (jeżeli siła jest mierzona z dokładnością do 5%, to przy
chwilowym przeciążeniu stosowanym w celu
zmniejszenia strat od tarcia można zwiększyć
naprężenia do 0,95fp0,1k)
Pm0 - po stratach σ pm 0 ≤ 0 ,75 f pk i σ pm 0 ≤ 0 ,85 f p ,0 ,1k
doraźnych (t = 0)
Uwaga: Przez wiele lat normy polskie i inne wymagały, żeby naprężenia w
stali po wszystkich stratach (doraźnych i opóźnionych) nie przekraczały
0,65fpk . W aktualnej normie takie wymaganie nie występuje.

Uwaga: 0,8 fpk – nie można dopuścić do zerwania cięgna, w trakcie naciągu nikt nie
może stać na osi cięgna (zerwane cięgno bez problemu przebija deskę 38mm)

15
Straty doraźne:
∆Pel - strata spowodowana sprężystym odkształceniem betonu
∆Pµ(x) - strata spowodowana tarciem (głównie kablobeton, mniej
strunobeton)
∆Psl - strata spowodowana poślizgiem cięgien w zakotwieniu
∆P r - strata spowodowana krótkoterminową relaksacją stali
(występuje tylko w strunobetonie - przy sprężaniu na długim
torze część strat od relaksacji zachodzi przed zwolnieniem,
a reszta po zwolnieniu naciągu)
∆Pθ - strata termiczna (przy obróbce termicznej strunobetonu -
różnica pomiędzy podgrzaniem cięgien i formy, wyznaczana
empirycznie)
Straty opóźnione (reologiczne):
∆Pc+s+r - straty spowodowane skurczem i pełzaniem betonu oraz
relaksacją stali po przekazaniu siły sprężającej na element

16
4. Wartości siły sprężającej stosowane do sprawdzania stanów granicznych

Zwykle wpływ sprężenia można uwzględnić rozpatrując siłę sprężającą jako

oddziaływanie łącznie z innymi oddziaływaniami (siłami podłużnymi, poprzecznymi
i momentami zginającymi).

4.1. Stan graniczny użytkowalności

W SGU rozpatruje się naprężenia, rysy i ugięcia wywołane przez sprężenie i inne
obciążenia. Rozpatruje się dwie wartości charakterystyczne siły sprężającej (należy
stosować wartość wywołującą mniej korzystny efekt), górną i dolną:
Pk,sup = rsup Pm,t(x)
Pk,inf = rinf Pm,t(x)
Do strunobetonu i konstrukcji z cięgnami bez przyczepności stosuje się
rsup = 1,05, rinf = 0,95.
Do konstrukcji kablobetonowych z cięgnami mającymi przyczepność stosuje się
rsup = 1,10, rinf = 0,90 (elementy często wykonywane na budowie).
Jeżeli podjęto odpowiednie kroki (np. zastosowano bezpośrednie pomiary
sprężenia), to można przyjąć rsup = rinf = 1,0.
17
 4.2. Stan graniczny nośności
Do sprawdzania SGN stosuje się obliczeniowe wartości siły sprężającej
Pd,t(x) = γP Pm,t(x).

Do sprawdzania stanów granicznych nośności zwykle stosuje się γP = 1,0

lub mniej jeśli możliwe jest wyboczenie.
Wyjątkiem są konstrukcje ze sprężeniem zewnętrznym (por. p. 2.4.2.2 normy),
w których zwiększenie siły sprężającej może być niekorzystne (ze względu na
możliwość utraty stateczności). Przy sprawdzaniu takich konstrukcji należy
rozpatrywać γP = γP,fav =1,0 i γP = γP,unfav = 1,3 (fav od favorable).
Przy sprawdzaniu lokalnych skutków sprężenia (np. w strefie zakotwień)
stosuje się γP = 1,2.

Wytrzymałość obliczeniową stali sprężającej przyjmuje się równą

f p 0,1k f p 0,1k
f pd = =
γs 1,15
jak w żelbecie
Przy braku dokładniejszych danych przyjmuje się
f pk
fp0,1k = 0,9fpk, czyli f pd =
1,278
18
5. Ograniczenia naprężeń w betonie

5.1 Wymagania dotyczące naprężeń powstających przy przekazywaniu

siły sprężającej na beton (at transfer)

A. W obliczeniach należy stosować wytrzymałość i moduł sprężystości

betonu, które rzeczywiście są osiągane w wieku t0 („at transfer”).

B. Wytrzymałość betonu „at transfer” nie powinna być mniejsza od określonej w

odpowiedniej Europejskie Aprobacie Technicznej. Stosując wymagania zawarte
w tych aprobatach zapobiega się lokalnemu zmiażdżeniu lub rozłupywaniu
betonu w przy końcach elementów.
Przykład

Wyciąg z Europejskiej Aprobaty systemu Dywidag

„At the time of transmission of the full prestressing force to the concrete
member the mean concrete strength in the anchorage zone shall be at least
f cmj,cube or fcmj,cyl according to Table 7.

Przykład. W chwili sprężenia C50/60 -> ~80% -> 40MPa 19

„The mean concrete strength (fcmj,cube or fcmj,cyl ) shall be verified by means of at
least three specimens (cube with the edge length of 150 mm or cylinder with
diameter of 150 mm and height of 300 mm), which shall be stored under the
same conditions as the concrete member, with the individual values of
specimens not differ more than 5 %.
Table 7: Necessary mean concrete strength fcmj of the specimens at time of
prestressing for anchorages ED and MA”
W cytowanej powyżej tablicy 7 znajdują się wartości wytrzymałości walcowej
wynoszące od 20 do 42 MPa w zależności od typu zakotwienia.

Warto zauważyć, że standardowe badanie zgodności przez producenta betonu

nie jest tu wystarczające.

W p. 5.10.2.2 Eurokodu znajdują się przepisy, które pozwalają na zmniejszenie

wymagań, gdy siła sprężająca w pojedynczym cięgnie jest przykładana etapami.
Zasady dotyczące tego problemu mogą także znajdować się w aprobatach.

Pytanie: A co jeśli z badań wynika rozrzut większy niż 5% ?

20
C. Naprężenie ściskające w betonie σc spowodowane siłą sprężającą
i innymi obciążeniami działającymi w chwili naciągu lub w chwili
zwolnienia sprężenia nie powinno przekraczać
w kablobetonie 0,6fck(t0)

w strunobetonie 0,7fck(t0)
D. W celu ustalenia, czy do obliczania strat opóźnionych należy zastosować
„umowny współczynnik pełzania nieliniowego” należy obliczyć naprężenie
ściskające w betonie na poziomie środka ciężkości cięgien sprężających.
Jeżeli naprężenie to przekracza 0,45 fck(t0), to należy uwzględnić pełzanie
nieliniowe (na tym poziomie wartość jest największy wpływ w ciągu całego
czasu od zabetonowania).
5.2. Naprężenia ściskające w SGU

Zasady dotyczące sprawdzania SGU są w normie zredagowane jako wspólne

dla konstrukcji żelbetowych i sprężonych. Tutaj omawiam tylko to co dotyczy
konstrukcji sprężonych.
Do sprawdzania SGU należy stosować siłę Pk,inf lub Pk,sup (por. p. 4.1).
21
Nadmierne naprężenia ściskające w betonie mogą spowodować podłużne
zarysowania, mikrozarysowanie i wysoki poziom pełzania, co może obniżyć
trwałość konstrukcji.
Wymaganiom Eurokodu, dotyczącym naprężeń ściskających, można nadać
formę dwóch zasad.
A. Pod wpływem charakterystycznej kombinacji obciążeń (γγ=1,0)
W obszarach narażonych na oddziaływanie środowisk klas XD, XF i XS, tzn. w
przypadkach, w których korozja jest spowodowana działaniem chlorków lub
występuje zamrażanie i rozmrażanie, (cytaty z Eurokodu) “jeżeli nie zastosowano
innych środków, takich jak zwiększenie otuliny zbrojenia w strefie ściskanej lub
skrępowanie tej strefy przez zbrojenie poprzeczne” w celu uniknięcia podłużnego
zarysowania „może być właściwe ograniczenie naprężeń” do poziomu k1 fck”.
Wartość k1 do zastosowania w kraju może być ustalona w Załączniku Krajowym.
Wartość sugerowana w Eurokodzie to 0,6.
Wartość zalecana w polskim Załączniku Krajowym to k1 = 1,0 (to może być
nieostrożność)

B. Pod wpływem quasi-stałej kombinacji obciążeń

Jeżeli naprężenie w betonie przekracza 0,45fck, to należy wziąć pod uwagę
pełzanie nieliniowe.
22
Oczywiście, w tym miejscu chodzi o pełzanie wywołane przez obciążenie (podobny
przepis dotyczący samego sprężenia stosuje się do sytuacji „at transfer”, kiedy to
ewentualne pełzanie nieliniowe bierze się pod uwagę w obliczeniu strat sprężenia).
Teraz ewentualne pełzanie nieliniowe należy uwzględnić w obliczeniu ugięcia.

5.3. Naprężenia rozciągające w SGU

Według p. 7.1 normy: „Jeżeli naprężenie rozciągające przy zginaniu nie
przekracza fct,eff , to obliczając naprężenia i ugięcia, można przyjąć, że
przekroje poprzeczne są nie zarysowane. Wartość fct,eff można przyjąć równą
fctm lub równą fctm,fl pod warunkiem, że obliczenie minimalnego zbrojenia
rozciąganego oparto na tym samym założeniu”. =>czyli faza I pracy belki żelb.
fctm,fl- wytrzymałość badana na beleczkach na rozciąganie przy zginaniu
W normie nie sprecyzowano dla jakiej kombinacji obciążeń należy obliczyć
naprężenia, o których mowa w powyższym cytacie. Skoro jednak ugięcia oblicza się
dla kombinacji quasi-stałej, a warunki zarysowania sprawdza dla częstej kombinacji
obciążeń, to można się domyślać, że cytat dotyczy naprężeń powstających w sytuacji
trwałej pod wpływem częstej kombinacji obciążeń.
Z powyższej zasady wynikają konsekwencje bardzo istotne przy projektowaniu.
23
Wzmianka o historii określenia „konstrukcje częściowo sprężone” (partially
prestressed). Dawniej wymagano, żeby pod wpływem kombinacji
charakterystycznej nie przekraczać naprężenia dopuszczalnego wynoszącego
około fct,eff (konstrukcja w pełni sprężona, nie mogą pojawiać się rysy).

Przykład: dźwigar dachowy w przypadku, gdy jedynym obciążeniem zmiennym

jest śnieg i budynek znajduje się poniżej 1000 metrów n.p.m.
Kombinacje obciążeń do sprawdzania SGU w sytuacji trwałej.
Kombinacja prawie-stała: ciężar własny + obciążenia stałe (konstrukcja
przekrycia, warstwy izolacji), bez śniegu
Kombinacja częsta: ciężar własny + obciążenia stałe (konstrukcja przekrycia,
warstwy izolacji) + 20% śniegu
Kombinacja charakterystyczna: ciężar własny + obciążenia stałe (konstrukcja
przekrycia, warstwy izolacji) + śnieg w całości

24
 Możemy oprzeć projekt na spełnieniu warunków p. 7.1 normy. Wtedy
wymagamy, żeby w SGU naprężenia rozciągające pod wpływem częstej kombinacji
obciążeń (a nie pod wpływem kombinacji charakterystycznej, jak w wycofanej
polskiej normie) nie przekraczały fct,eff. Oczywiście, zbrojenie strefy rozciąganej
powinno spełniać wymagania dotyczące minimalnego pola przekroju zbrojenia ze
względu na zarysowanie. Pod wpływem kombinacji charakterystycznej rysy mogą
powstać, ale zamkną się po ustąpieniu największych obciążeń zmiennych.

Możemy nie spełniać warunków p. 7.1. normy – naprężenia rozciągające

(obliczone przy założeniu, że przekrój nie jest zarysowany) będą większe od
wytrzymałości na rozciąganie i pod wpływem częstej kombinacji obciążeń będą
występowały rysy. Trzeba zaprojektować zbrojenie (być może oprócz zbrojenia
sprężającego potrzebne będzie w strefie rozciąganej zbrojenie zwykłe), które
zapobiegnie powstawaniu rys o szerokości przekraczającej graniczną. Warto tu jednak
zauważyć, że gdy naprężenia powstające pod wpływem quasi-stałej kombinacji
obciążeń przekroczą wytrzymałości na rozciąganie, to ugięcia należałoby obliczać
przy założeniu, że element jest zarysowany, a norma nie zawiera potrzebnej do tego
teorii. W zwykłych projektach należałoby zatem wymagać, żeby pod wpływem
kombinacji quasi-stałej nie przekraczać wytrzymałości betonu na rozciąganie.

25
 Naprężenia rozciągające w sytuacji początkowej. Norma nie zawiera
żadnych ograniczeń na naprężenia rozciągające beton w sytuacji początkowej.
Oczywiście, należy sprawdzić nośność w tej sytuacji, ale możliwe jest
osiągnięcie wystarczającej nośności przy bardzo dużych naprężeniach
rozciągających, czemu mogą towarzyszyć znaczne ugięcia odwrotne do
wywoływanych przez obciążenia użytkowe.
Obliczenie strat sprężenia i ugięć oparte jest na założeniu, że przekrój nie jest
zarysowany. Należałoby zatem wymagać, żeby naprężenia rozciągające w
sytuacji początkowej nie przekraczały średniej wytrzymałości na rozciąganie
osiąganej „at transfer”. Pożądane byłoby także zbrojenie spełniające
wymagania dotyczące minimum zbrojenia ze względu na zarysowanie.

26
Ograniczenia naprężeń w betonie „at transfer”
(w sytuacji początkowej)

Zdaniem wykładowcy:
siła Pm0 , ‫׀‬σc ‫ ≤ ׀‬fctm(t0)

siła Pm0, jeżeli σc > 0,45 fck(t0), to należy

uwzględnić pełzanie nieliniowe

kablobeton, siła Pm0, σc ≤ 0,6 fck(t0)

strunobeton, siła Pm0, σc ≤ 0,7 fck(t0)

27
Ograniczenia naprężeń w betonie w sytuacji trwałej

Komb. obc.: charakterystyczna, siła Pk,inf,

w środowiskach agresywnych (p. 5.2) σc ≤ k1 fck

Komb. obc.: prawie stała, siła Pk,inf,,

Jeżeli σc > 0,45 fck, to należy uwzględnić
pełzanie nieliniowe

Komb. obc.: częsta, siła Pk,inf

Jeżeli │σc │≤ fct,eff , to przekrój jest niezarysowany (p. 5.3.A)
Zdaniem wykładowcy dla kombinacji quasi-stałej
powinien być spełniony warunek │σc │≤ fct,eff

28
 Wykład 4
Straty sprężenia

1. Straty spowodowane odkształceniem sprężystym betonu

2. Tarcie kabli o ścianki kanału
3. Straty spowodowane poślizgiem cięgien w zakotwieniach
4. Relaksacja stali sprężającej i straty spowodowane krótkotrwałą relaksacją
5. Wpływ pielęgnacji cieplnej na straty sprężenia
6. Straty opóźnione

1
 1. Straty spowodowane odkształceniem sprężystym betonu

Naprężenie na poziomie środka ciężkości cięgien σcp:

2
P/Acs P P z cp
σ cp = +
Acs J cs
zcp P Acs 2
σcp σ cp = ω ω = 1+ z cp
P
Acs J cs

Skrócenie cięgna wywołane przez zmianę siły o ∆Pel jest

ε p (∆Pel ) = ε c ( P0 − ∆Pel )
równe odkształceniu betonu wywołanemu siłą P0 - ∆Pel.

∆Pel P − ∆Pel
Stosując prawo Hooke'a otrzymuje się = 0 ω | mnożę przez Ap Ep
Ap E p Acs E cm ( t )

Ep Ap
αe = ρp = ∆Pel = αe ρ p ω (P0 − ∆Pel )
Ecm (t ) Acs

zbrojenie sprężające
2
 αe ρ p ω
∆ Pel = P0
1 + αe ρ p ω

Pomijając w mianowniku αeρpω (zwykle αeρp ≅ 0,05) jako niewielkie w porównaniu

z jednością otrzymuje się często stosowany wzór przybliżony:

 A 
∆Pel = αe ρ p 1 + cs zcp2  P0
 J cs 

Zwykle, gdy αeρp jest rzędu 0,05, straty sprężyste wynoszą od 5 do 10% siły
sprężającej.

3
W powyższych wywodach założono, że zwolnienie naciągu wszystkich
cięgien następuje jednocześnie – na ogół tak jest w strunobetonie.
W innych sytuacjach (np. przy kolejnym sprężaniu kabli) naciąg kolejnego
cięgna wywołuje zmiany naprężeń tylko w tych cięgnach, które były
sprężone wcześniej, a naciąg pierwszego kabla nie wywołuje żadnej straty
sprężystej (bo prasa naciągowa jest oparta o sprężany element).
Norma zawiera prosty wzór oparty na założeniu, że wszystkie cięgna
znajdują się w tym samym miejscu (pokrywają się z wypadkową).

Rozpatrzmy np. kolejne sprężanie czterech cięgien.

Gdyby zwolnić naciąg jednocześnie, to wystąpiłaby strata wynosząca

S = αe ρp ω P0.

4
Przy sprężaniu po kolei w cięgnie nr 1 (sprężonym jako pierwsze) wystąpi strata
wywołana naciągiem trzech późniejszych - wyniesie ona 1/4 (bo są 4 cięgna) razy 3/4 S
(bo po cięgnie nr 1 naciągnięto jeszcze 3). Tak więc:

strata w cięgnie 1 wyniesie

13
S
44
12
strata w cięgnie 2 wyniesie S
44
11
strata w cięgnie 3 wyniesie S
44
strata w cięgnie 4 wyniesie 0.
13 2 1 3
Łączna strata:  + + S = S
44 4 4 8

Ogólnie, przy kolejnym sprężaniu n cięgien strata wyniesie:

1  (n − 1) + (n − 2 ) + K + 1  n −1 n −1  A 
S = S ∆Pel = α e ρ p  1 + cs z cp2  P0
  2n J cs
n n  2n  

5
 2. Tarcie kabli o ścianki kanału

Dygresja
pr dα
P P/r
α
r p Pmax P+∆P

pr θ ∆θ

Rozpatruje się P jako funkcję kąta θ (θ w radianach):

P P
∆P + µ r ∆θ = 0 µ
r r
∆P
∆P
+ Pµ = 0
∆θ
dP r ∆θ
Równanie różniczkowe + Pµ = 0
dθ µ - współczynnik tarcia
Rozwiązanie r. różniczkowego P = Ce − µθ

Na początku kabla: Pθ =0 = Pmax ⇒ C = Pmax

6
 Wartości µ są podane „w
Pmax
P = Pmax e−µθ odpowiedniej Europejskiej
Aprobacie Technicznej”.
Współczynnik tarcia zależy od
µθ rodzaju powierzchni cięgien i
kanałów. Jeżeli nie ma
realny zakres µθ (do~30°) dokładniejszych danych, to
można stosować wartości
podane poniżej.
Współczynniki tarcia µ

Kable wewnętrzne (w osłonkach) Kable zewnętrzne (unbonded) druty sploty

Druty 0,17 niesmarowane 0,25 0,24

Osłonki stalowe
Sploty 0,19
smarowane 0,18 0,16
Pręty gładkie 0,33
niesmarowane 0,14 0,12
Pręty żebrowane 0,65 O. z polietylenu HDPE
smarowane 0,12 0,10

Różnice są na tyle duże, że najlepiej uzyskać dane od producenta. 7

 Określanie kąta opasania θ

Pmax θ
P

Naciąg jednostronny

Pmax θ Pmax
P

Naciąg dwustronny
θ1
Pmax

P
θ2 Naciąg jednostronny: θ = θ1 + θ2

θ – suma kątów zakrzywienia trasy cięgna na długości x

ogólnie – trzeba scałkować kąt po długości cięgna 8
Na trasie prostej (np. w strunobetonie) powstają straty na skutek niezamierzonego
"falowania" trasy kabla. Siła wyniesie zatem
P = Pmax e − µ (θ + kx ) ;ϑ=0 dla kabla prostego

W normie umieszczono wzór na stratę siły w postaci

∆Pµ ( x ) = Pmax (1 − e − µ (θ + kx ) )

w którym:
µ - współczynnik tarcia kabla o ściankę kanału
k – suma kątów niezamierzonych zakrzywień trasy na jednostkę długości
cięgna (dotyczy tylko cięgien umieszczonych w kanałach)
x - odległość od punktu przyłożenia siły Pmax do rozpatrywanego przekroju,
mierzona wzdłuż cięgna.
Wartości k są podane „w odpowiedniej Europejskiej Aprobacie Technicznej” i
zależą od jakości wykonania, rodzaju kanału i osłonki oraz niekiedy od stopnia
wibracji (chodzi tu o to, że np. straty od tarcia w kablach złożonych z prętów
gwintowanych (np. Dywidag) można zmniejszyć wprawiając kabel w drgania).
Jeżeli w „Aprobacie” nie ma dokładniejszych danych, to można przyjmować
0,005≤ k ≤ 0,01 na metr.
9
 3. Straty spowodowane poślizgiem cięgien w zakotwieniach

Poślizg ap , (slip - "sl") - po zwolnieniu siłownika koniec kabla jest wciągany w

głąb kanału (np. o około ap = 5 mm).
Wartości powinny być określone w aprobatach technicznych ("European
Technical Approval”) systemów kotwienia.
Na skutek poślizgu kabla względem zakotwienia, odkształceń zakotwienia i
wciągania szczęk do wnętrza zakotwienia ("wedge draw-in") następuje
przesunięcie końcowej części kabla w kierunku do wnętrza kanału.
Przy takim ruchu kabla występują siły tarcia skierowane przeciwnie do tarcia
podczas naciągu. W pewnej odległości od końca kabla (zasięg poślizgu x0) siła
w kablu po poślizgu jest równa sile przed poślizgiem - na odcinku x0 występuje
strata wywołana poślizgiem (gdyby nie było tarcia poślizg wywoływałaby
równomierne skrócenie całego kabla). Poza odcinkiem x0 strata od poślizgu jest
równa zeru.

10
11
 P Siłę sprężającą można przedstawić w funkcji
P0 e − λx
P0 zmiennej x wzorem .
x 
− µ  + kx 
∆Psl
P = P0 e r  = P0 e − λx
P0 min
1 
P0 min e λ x w którym λ = µ + k 
r 
x0 x
Naciąg Dla małych y (rozwinięcie w szereg Maclaurina) ,

siły tarcia e− y ≅ 1 − y
Poślizg -
ruch powrotny a zatem
kabla
P0 e − λx ≅ P0 (1 − λx )

P0 min e λx ≅ P0 min (1 + λx )

W punkcie x0 P0 (1 − λx0 ) = P0 min (1 + λx0 )

1 − λ x0 2λ x0
a zatem ∆P0 = P0 − P0 min = P0 − P0 = P0 ≅ 2 λ x 0 P0
1 + λ x0 1 + λx0

Uwaga: Wykres w całości tylko dla długiego kabla, dla krótkiego x0 nie wystąpi 12
Poślizg ap jest równy różnicy wydłużeń przed i po zwolnieniu naciągu, a więc jest
równy całce z różnicy odkształceń - całka jest proporcjonalna do pola trójkąta
nakreślonego przerywanymi liniami.
1 P0
ap = 2 λ x02 P0 = λ x02
2 E p Ap E p Ap

Z powyższej zależności wynika zawarty w normie PN 2002 wzór (144) na zasięg

poślizgu kabli prostych (λ = µ k)

a p E p Ap
x0 = (*)
µ k P0

Ściślejsze rozwiązanie opiera się na całkowaniu odkształceń wzdłuż kabla.

W punkcie x = x0:

P0 e − λx0 = P0 min e λx 0 ⇒ P0 min = P0 e −2λx0

13
Poślizg ap jest równy różnicy wydłużeń:

 x0 x0   x0 x0 
1  P e − λx dx − P λx  P0  e − λx dx − e − 2λx 0 e λx dx 
 0∫ 0 min ∫ ∫ ∫
ap = e dx =
E p Ap  E A 
p p
 0 0   0 0 

Po scałkowaniu otrzymuje się

ap =
P0
λE p Ap
(
1 − e − λx 0 )
2

Zasięg poślizgu x0
1 1
x0 = ln
λ λ a p E p Ap
1− (**)
P0

Norma (PN 2002)zawiera dwa wzory na zasięg poślizgu - przytoczony już

wzór (144) oraz wzór (145). dotyczący strat na trasie zakrzywionej.
Wzór (145) otrzymuje się podstawiając do (**) k = 0 i λ = µ/r.
14
Według normy za miarodajną należy przyjąć "wartość bardziej niekorzystną wg
(144) lub (145)". Po wyznaczeniu zasięgu x0 oblicza się stratę siły wywołaną
poślizgiem ∆Psl.

Różnica wydłużeń kabla na odcinku x0 jest równa poślizgowi

1 x0
ap = ∆P0
2 E p Ap

a strata siły na początku kabla wynosi

E p Ap
∆P0 = 2a p (***)
x0

Przyjmując, że siły (a więc i odkształcenia) na odcinku x0 zmieniają się liniowo

otrzymuje się zawarty w normie wzór na stratę siły w odległości x
(w przedziale x < x0) od czoła

x0 − x x −x
∆Psl = ∆P0 = 2a p 0 2 E p Ap (****)
x0 x0

15
 Jaki jest rząd wielkości x0 i strat od poślizgu?

Przyjmując ap = 5 mm (raczej górna granica), k = 0,01 1/m, µ = 0,19 oraz

P0
σ po = = 0,8 ⋅ 1860 = 1488 MPa
Ap

ze wzoru (*) otrzymuje się x0 = 18,8 m.

Strata na czole elementu (wzór (***)) wyniesie około 105 MPa, a więc około 7%
naprężeń początkowych. Trzeba tu jednak zauważyć, ze przedstawione powyżej
obliczenie jest właściwe, gdy przy obu końcach elementu powstają niezależne
strefy poślizgu (czyli długość elementu musiałaby wynosić co najmniej 2 · 18,8
m). Wtedy w środku rozpiętości strata od poślizgu jest zerowa, a w strefach
poślizgu można je wyznaczyć ze wzoru (****)).
Jeżeli kabel ma 20 m długości i po każdej stronie wystąpi poślizg wynoszący
5mm, to (gdy nie ma tarcia) spadek naprężeń na skutek poślizgu wyniesie: 195000
· 0,01/20 = 97,5 ≈ 100 MPa, czyli około 7% siły początkowej.
Łatwo spostrzec, że w krótkich kablach poślizg może zabrać znaczną część siły
sprężającej.
16
Małe poślizgi występują w zakotwieniach działających na zasadzie gwint -
nakrętka

Nakrętka sferyczna

Czapka iniekcyjna

Płyta kotwiąca
Zakotwienie kabli prętowych „Dywidag”

Według Europejskiej Aprobaty Technicznej systemu Dywidag poślizg

wynosi 1,0 mm przy zakotwieniu czynnym i 1,7 mm przy biernym.
17
4. Relaksacja stali sprężającej i straty spowodowane krótkotrwałą relaksacją

Relaksacja - spadek naprężeń przy "stałym" odkształceniu

ρ1000 - względny spadek

Klasa stali ze względu na relaksację naprężenia po 1000 godzin przy
σp = 0,70fpk
Klasa 1: zwykłe druty lub sploty 8%
Klasa 2: druty lub sploty o niskiej
relaksacji 2,5%
Klasa 3: pręty (np. walcowane na gorąco) 4%

Dla realnych okresów użytkowania (znacznie dłuższych) wartości z tabeli ~x2.

Dane dotyczą temperatury 200 C – dla wyższej są większe.
Można stosować inne wartości, zaczerpnięte z certyfikatów.
W Eurokodzie znajdują się wzory do obliczania strat w zależności od okresu
czasu t, który upłynął po sprężeniu. Niestety, wzory te są błędne – podstawiając
do nich naprężenie wynoszące 0,70fpk i t = 1000 godzin otrzymuje się wyniki,
które nie są równe ρ1000 . 18
19
Zamieszczony poniżej rysunek, na którym przedstawiono względna stratę od relaksacji
jako funkcję początkowego naprężenia w stali, i zasada dotycząca t → ∞ pochodzą ze
starszych (nieaktualnych) wersji Eurokodu, na których oparto wycofaną już normę PN
2002.

∆σ
Można przyjmować, że przy
σ klasa 1
t → ∞ spadek naprężeń jest
p
dwukrotnie większy niż po
10% 1000 godzin.
8%
klasa 3 W kablobetonie straty od relaksacji są
6%
klasa 2
stratami reologicznymi – uwzględnia się
4%
je we wzorze na straty opóźnione jako
2% ∆σpr. Korzystając z wykresu
σ zamieszczonego powyżej za wartość σp
p
0,60 0,70 0,80 f pk
przyjmuje się naprężenie w cięgnach
sprężających po stratach doraźnych.
Bardzo drobiazgowy sposób obliczania strat od relaksacji z uwzględnieniem zmian
naprężeń wywołanych np. sprężystym skróceniem betonu, umieszczono w załączniku D
(informacyjnym) do normy. Wydaje się, że tak drobiazgowa analiza może być potrzebna
tylko w szczególnych przypadkach.
20
 Straty spowodowane krótkotrwałą relaksacją

W początkowym okresie po naprężeniu cięgien

tempo relaksacji jest znacznie większe niż w Stosunek
okresie późniejszym. Czas t relaksacji po
W strunobetonie część strat od relaksacji stali (godzin) czasie t do relaks.
zachodzi przed przekazaniem sprężenia na beton, po 1000 godz. [%]
gdy naciągnięte cięgna sprężające znajdują się na 1 15
torze do sprężania (np. przez 24 godziny). Te
5 25
straty zalicza się do strat doraźnych. Można je
wyznaczyć stosując zamieszczoną obok tablicę 20 35
(nadal opieram się tu na starszych wersjach 100 55
Eurokodu) i przyjmując naprężenie początkowe
200 65
wywołane siłą naciągu za naprężenie σp .
500 85
Pozostałą część strat od relaksacji uwzględnia się
obliczając straty opóźnione, stosując stosownie 1000 100
zmniejszone naprężenie początkowe.
Uwaga. Bardzo drobiazgowy sposób obliczania strat od relaksacji z uwzględnieniem zmian naprężeń
wywołanych np. sprężystym skróceniem betonu, umieszczono w załączniku D (informacyjnym) do normy.
Wydaje się, ze tak drobiazgowe obliczenia mogą być potrzebne tylko w bardzo szczególnych przypadkach.
21
5. Wpływ pielęgnacji cieplnej na straty sprężenia

Podczas obróbki cieplnej najpierw podwyższa się temperatura betonu i umieszczonych

w betonie cięgien oraz temperatura całego toru naciągowego, a następnie tor, beton i
cięgna stygną i osiągają temperaturę otoczenia.
W okresie, w którym następuje połączenie przez przyczepność cięgien z betonem,
temperatura cięgien jest zwykle wyższa niż temperatura betonu i otoczenia. Z tego
powodu naprężenia naciągu maleją. Związaną z tym stratę siły sprężającej można
wyznaczyć ze wzoru

∆Pθ = 0,5 AP E p α c (Tmax − T0 )

w którym

Tmax - T0 jest różnicą między maksymalną i początkową temperaturą betonu

w bezpośrednim otoczeniu cięgien
αc jest współczynnikiem liniowej, termicznej rozszerzalności betonu (i stali).

Straty te można wyeliminować stosując wstępne (w czasie naciągu) podgrzewanie

cięgien.
22
Pielęgnacja cieplna betonu może mieć wpływ na straty od skurczu betonu i relaksacji
stali.
Według p. 10.3.1.2 normy można przyjąć, że odkształcenie skurczu w czasie
pielęgnacji cieplnej nie jest istotne i że odkształcenie skurczu autogenicznego jest
pomijalne.
Wzory do obliczania wytrzymałości betonu i współczynnika pełzania w warunkach
pielęgnacji cieplnej znajdują się w p. 10.3.1 oraz w Załączniku B do normy.
Relaksacja stali w podwyższonej temperaturze jest większa niż w zwykłej
temperaturze otoczenia. W początkowym okresie dojrzewania betonu występuje więc
relaksacja większa niż w znormalizowanej temperaturze 200C. Pod koniec okresu
obróbki cieplnej tempo relaksacji spada.
W p. 10.3.2.1(2) normy znajduje się wzór do obliczania zastępczego czasu teq w
zależności od przebiegu temperatury w okresie obróbki cieplnej. Czas ten należy
dodać do czasu, który upłynął po sprężeniu. Tak zmodyfikowany czas należy
podstawić do wzorów podanych w p. 3.3.2.7 normy (ale w poprzednim punkcie
wykładu wzory te uznałem za błędne – można jednak wykorzystać podaną tam tabelę
określającą tempo relaksacji).

23
6. Straty opóźnione

6.1. Pełzanie betonu jako funkcja naprężenia

σc
Odkszt. ε cc (t , t0 ) = ϕ (t , t0 )
pełzania Ecm

Odkszt. σc
ε c 0 ( t0 ) =
sprężyste E c ( t0 )
czas
t0 t

 1 ϕ (t , t0 ) 
Przy stałym naprężeniu: ε c (t ) = σ c  + 
E (
 c 0t ) E cm 

24
 ε Przy zmieniającym
się naprężeniu

t0 t1 ... ti czas τ
t
σc
∆σc(ti)

 1 ϕ(t, t0 )   1 ϕ(t, ti 
εc (t) = σc (t0 ) +  + ∑∆σc (ti ) + 
 Ec (t0 ) Ecm  i  Ec (ti ) Ecm 
 1 ϕ (t, t0 )  t dσ c  1 ϕ (t,τ 
Ściślejsze sformułowanie: εc (t) = σc (t0 ) +  + ∫  +  dτ
 Ec (t0 ) Ecm  t0 dτ  Ec (τ ) Ecm 
25
czas
 Przybliżenie jednym przedziałem z zastosowaniem współczynnika "ageing
coefficient" (współczynnik starzenia), wynoszącego 0,8.

 1 ϕ(t, ti )   1 ϕ(t, t0 ) 
∑i c i  E (t ) E  c
∆σ (t ) +  = (σ (t ) − σ (t )
c 0  + 0,8 
 c i cm   Ec (t0 ) Ecm 

Podczas procesu pełzania wywołanego sprężeniem i innymi obciążeniami

następuje powolny spadek naprężeń o około 20% - dlatego powyższe
przybliżenie można uznać za zadowalające.

Całkowite odkształcenie wywołane skurczem i pełzaniem:

 1 ϕ (t, t0 )   1 ϕ (t, t0 ) 
ε tot = ε cs + σ (t0 ) +  + (σ c (t ) − σ c (t0 ) + 0,8 
 Ec (t0 ) Ecm   Ec (t0 ) Ecm 

Odkształcenie opóźnione (bez początkowego odkształcenia sprężystego):

ϕ(t, t0 )  1 ϕ(t, t0 ) 
ε = ε cs + σ (t0 ) + (σ c (t ) − σ c (t0 ) + 0,8  (*)
Ecm E (
 c 0t ) E cm 

26
6.2. Obliczanie strat opóźnionych
Wywody dotyczące strat opóźnionych różnią się od wywodów dotyczących
strat sprężystych przede wszystkim tym, że prawo Hooke'a zastępuje się
zależnością (*).
Skrócenie cięgna związane ze zmianą siły sprężającej o ∆P jest równe
skróceniu betonu wywołanemu przez siłę P - ∆P.
ε p (∆P) = εc (P − ∆P)
Spadek naprężeń w cięgnie:
∆σ p = ε E p + 0 ,8 ∆σ pr
∆σpr oznacza tu spadek naprężeń wywołany relaksacją stali.

Wpływ relaksacji oblicza się przyjmując, że σp oznacza naprężenie wywołane

sprężeniem i obciążeniami quasi-stałymi - współczynnik 0,8 stosuje się w celu
uwzględnienia wpływu spadku naprężeń w stali wywołanego skurczem i
pełzaniem betonu).
∆P = Ap ∆σ p = ε Ep Ap + 0,8 Ap ∆σ pr
∆P − 0,8 Ap ∆σ pr
ε= (**)
E p Ap 27
Skrócenie betonu wyraża się wzorem (*), do którego podstawia się :
∆P Ac 2
σ c (t ) − σ c (t0 ) = − ω ω = 1+ zcp
Ac Ic

Porównując odkształcenia wg (*) i (**) otrzymuje się:

ϕ(t,t0) ∆P  1 ϕ(t, t0)  ∆P −0,8 Ap ∆σpr

εcs +σ(t0) − ω  + 0,8  =
Ecm Ac  Ec (t0) Ecm  Ep Ap

Z powyższego wzoru wynika zależność

Ep
ε cs E p + 0,8 ∆σ pr σ ( t0 ) ϕ ( t , t0 )
∆P E cm
=
Ap Ep Ap  E cm 
1+ ω  + 0,8 ϕ ( t , t0 ) 
E cm Ac  E c ( t0 ) 

którą w normie zamieszczono w postaci (w nawiasie w mianowniku przyjęto

Ecm/Ec(t0) = 1):
28
 relaksacja
skurcz pełzanie
Ep
ε cs E p + 0,8 ∆σ pr + ϕ (t , t0 ) σ c ,QP
Ecm
∆Pc + s + r = Ap ∆σ p ,c + s + r =
E A  A 
1 + p p 1 + c zcp2 (1 + 0,8ϕ (t , t0 ) )
Ecm Ac  Ic 
W powyższym wzorze:
∆σp,c+s+r - strata naprężenia w cięgnach sprężających (w punkcie x w chwili t)
wywołana pełzaniem (c - creep) i skurczem (s - shrinkage) betonu oraz
relaksacją (r - relaxation) stali,
εcs - odkształcenie skurczu (wartość bezwzględna),
Ecm, Ep - moduły sprężystości betonu i stali sprężającej
∆σpr - zmiana naprężenia w cięgnach (wartość bezwzględna) spowodowana
relaksacją stali,
σc,QP - naprężenie (dodatnie przy ściskaniu) w betonie (na poziomie
wypadkowej siły sprężającej) wywołane sprężeniem początkowym oraz
obciążeniami quasi-stałymi, które będą stale działać na element przez
długi okres czasu (quasi-permanent combination: G + Pm0 +ψ2Q).
29
Ap - pole przekroju cięgien w przekroju x
Ac - pole przekroju betonu
Ic - moment bezwładności przekroju betonu
zcp – mimośród siły sprężającej

Obliczając σc,QP bierze się pod uwagę tylko te obciążenia, które na pewno będą
działać jednocześnie ze sprężeniem (naprężenia wywołane tymi obciążeniami
są zwykle rozciągające i zmniejszają straty wywołane pełzaniem).

Naprężenia wywołane obciążeniem na ogół redukują się z naprężeniami od

sprężenia, a zatem wpływają na zmniejszenie strat - w szczególnie niekorzystnej
sytuacji są konstrukcje, w których obciążenie stałe jest małe (obudowy reaktorów,
po częsci prefabrykaty długo składowane przed wbudowaniem).
Podobieństwo struktury wzorów na straty opóźnione i sprężyste.
Obliczając konstrukcje, w których cięgna mają przyczepność do betonu straty
wyznacza się na podstawie naprężeń występujących w rozpatrywanym przekroju x.
Jeżeli cięgna nie maja przyczepności, to miarodajne są średnie wartości naprężeń na
odcinkach, na których siła sprężająca jest stała.

30
 6.3. Wyznaczanie współczynnika pełzania

Komplet wzorów dotyczących odkształceń pełzania i skurczu betonu jako funkcji

wieku betonu zamieszczono w Załączniku B do Eurokodu

Do wyznaczenia strat sprężenia zwykle potrzebny jest końcowy współczynnik

pełzania. Współczynnik ten zależy od:
• wytrzymałości betonu,
• wilgotności otoczenia,
• miarodajnego wymiaru elementu (h0 = 2Ac/u),
• zmodyfikowanego (w zależności od temperatury w okresie twardnienia betonu
i od rodzaju cementu) wieku betonu w chwili t, w której następuje przekazanie
sprężenia na beton.

Zmodyfikowany wiek betonu t0

Najpierw, na podstawie przebiegu temperatury w okresie (0,t) wyznacza się wiek
betonu skorygowany ze względu na temperaturę t0,T . Następnie, w zależności od
rodzaju cementu, na podstawie wieku t0,T oblicza się zmodyfikowany wiek betonu t0.

31
Wiek betonu skorygowany ze względu na temperaturę wyznacza się ze wzoru

t0,T = ∑ f (Ti ) ∆ti i = 1,2,.....n

i
w którym

  4000 
f (Ti ) = exp −  − 13,65   =>dla Ti=20° wsp.=1
  273 + Ti 

Oznaczenie ∆ti przedstawia liczbę dni, w których dominuje temperatura Ti .

T
T1 Tn
Ti
T2

∆t1 ∆t2 ∆ti ∆tn t (dni)

Wartości f(Ti) można wyznaczyć z wykresów na następnej stronie.

32
 Metoda obliczania t0 - funkcja f(Ti)

Po obliczeniu t0,T wartość t0 wyznacza się z wykresu na następnej stronie.

33
 Dla t0,T > 7 dni bardzo dobre
przybliżenie t0 uzyskuje się ze
wzoru:
t0 = t0(7) + t0,T – 7,
w którym można przyjmować:
dla cementu S t0(7) = 4,
dla cementu N t0(7) = 7,
dla cementu R t0(7) = 12.

Wyznaczanie t0 - wpływ rodzaju cementu

34
W p. 3.14 Eurokodu znajduje się „uproszczony” sposób wyznaczania końcowego
współczynnika pełzania, który jednakże jest mało dokładny i bardziej skomplikowany
od przedstawionego poniżej sposobu ścisłego (tzn, ściśle zgodnego z Załącznikiem B).

Końcowy współczynnik pełzania dla zmodyfikowanego wieku betonu równego 28 dni

φ(∞, 28) przedstawiono na dwóch wykresach znajdujących się na następnych
stronach. Końcowy współczynnik pełzania φ(∞, t0) oblicza się ze wzoru (wsp. α
według wykresu poniżej):

ϕ ( ∞ , t0 ) = α ( t0 ) ⋅ ϕ ( ∞ ,28 ) Przykład
Dane: beton C50/60, fcm = 58 MPa,
2,00
α(t0) RH = 50%, h0 = 300 mm
1,80
Cement klasy R.
1,60
Przy zwykłym reżimie naparzania dla
tych danych otrzymuje się t0 ≈ 9 dni.
1,40

1,20 Z wykresów:
1,00
φ(∞,28) = 1,48
0,80
ϕ ( ∞,9) = 1,25 ⋅ 1,48 = 1,85
t0 (dni)

5 10 15 20 25 30 50 70 90
35
Końcowy współczynnik pełzania gdy zmodyfikowany wiek betonu
w chwili sprężenia wynosi 28 dni, RH = 50%
36
Np. dla 58dni i wymiaru miarodajnego 300 = ~1,5
Końcowy współczynnik pełzania gdy zmodyfikowany wiek betonu
w chwili sprężenia wynosi 28 dni, RH = 80% 37
Pełzanie nieliniowe
Trzeba pamiętać, że jeżeli w wieku t0 naprężenie ściskające w betonie
przekracza 0,45fck(t0), to należy zastosować umowny współczynnik
pełzania nieliniowego według p. 3.1.4 normy.

38
 WYKŁAD 5

NOŚNOŚĆ GRANICZNA
PRZEKROJÓW SPRĘŻONYCH

1. Uwagi wstępne
2. Nośność graniczna na zginanie w sytuacji trwałej
3. Rozciąganie osiowe w sytuacji trwałej
4. Nośność graniczna w sytuacji początkowej

1
1. Uwagi wstępne

W tym wykładzie rozpatrzymy:

- nośność graniczną elementów zginanych (belki, płyty)
- nośność graniczną elementów rozciąganych osiowo (zbiorniki walcowe)

Tak więc przedstawiona tu teoria dotyczy dwóch najważniejszych zastosowań

elementów sprężonych.
Zawarte w wykładzie metody obliczeń nie są wystarczające do projektowania
np. słupów sprężonych (słupy takie są produkowane w niektórych zakładach
prefabrykacji). Teoria obejmująca również słupy jest uogólnieniem
przedstawionej tu teorii elementów zginanych – pragnąc uzyskać jak
największa prostotę i przejrzystość wywodów nie umieszczono jej w
wykładzie.

Obliczanie nośności granicznej opiera się na tych samych założeniach co teoria

elementów żelbetowych. Na podstawie założeń normy można wygenerować
kilka wariantów teorii.

2
Zależność naprężenie-odkształcenie w betonie może być reprezentowana trzema
sposobami.

Wykres zależności naprężenie-odkształcenie w stali dla σp ≥ fpd może mieć

gałąź poziomą lub nachyloną. Odkształcenie stali może być ograniczone
przez odkształcenie graniczne, albo (gdy stosuje się wykres z poziomą
gałęzią σp = fpd) może być przyjmowane jako nieograniczone

3
Podobnie jak w wykładach dotyczących żelbetu, zakłada się że wykres
naprężenie-odkształcenie w stali ma poziomą gałąź dla σp = fpd i że
odkształcenie stali nie jest ograniczone. Wyczerpanie nośności następuje
zatem wtedy, gdy w betonie osiąga się odkształcenie graniczne.
Wykres naprężeń w betonie w strefie ściskanej będzie się przybliżać prostokątem
Nośność graniczna – cechy prostokątnego wykresu naprężeń
fck [MPa] ≤ 50 55 60 70 80 90
η 1,0 0,975 0.950 0.90 0.850 0,80
λ 0,80 0,788 0,775 0,750 0,725 0,70
εcu = εcu3 [‰] 3,5 3,1 2,9 2,7 2,6 2,6

4
Przy zginaniu może wystąpić jeden z dwóch rodzajów wyczerpania nośności.

Zniszczenie ze względu na stal Przy umiarkowanej ilości zbrojenia sprężającego

w stali sprężającej osiąga się obliczeniowe naprężenie graniczne fpd .

Zniszczenie ze względu na beton. Jeżeli ilość stali sprężającej jest znaczna, to

odkształcenia rozciąganej strefy przekroju są za małe do osiągnięcia fpd i
wyczerpanie nośności przekroju następuje przy naprężeniach σp < fpd, na skutek
wyczerpania nośności betonu w strefie ściskanej.

W konstrukcjach żelbetowych (niesprężonych) przekroje przezbrojone (tzn.

ulegające zniszczeniu ze względu na beton) są nieekonomiczne – zbrojenie nie
jest w nich wykorzystane (ten sam moment graniczny można uzyskać stosując
mniej zbrojenia). W konstrukcjach sprężonych takie przekroje mogą mieć rację
bytu, gdyż „nadmierna” ze względu na nośność graniczną ilość zbrojenia może
być potrzebna do spełnienia wymagań ze względu na zarysowanie.

5
 2. Nośność graniczna na zginanie w sytuacji trwałej (uogólnienie
teorii żelbetu) εcu As2 σs2
λx
MRd x
ηfcd d
∆εp εp0 z

A p σp
As1 σs1
Przyjmuje się, że cięgna sprężające mogą być reprezentowane przez ich wypadkową 1).
Acc (λx )ηf cd + As 2 σ s 2 = Ap σ p + As1σ s1 równowaga sił
M Rd = Scc (λx )ηf cd + As 2 zs 2 σ s 2 + As1 zs1 σ s1 równowaga momentów
Acc i Scc oznaczają odpowiednio pole strefy ściskanej i jej moment statyczny
względem wypadkowej siły sprężającej, a zs1 i zs2 współrzędne grup zbrojenia
As1 i As2 (początek układu współrzędnych. na osi wypadkowej siły sprężającej).
1) Częstocięgna sprężające są rozmieszczane w dwóch grupach – w pólkach przekroju. W takim przypadku można
uważać, że bardziej wiarygodne byłoby obliczenie, w którym rozpatruje się osobno naprężenia w cięgnach w
każdej z tych grup (tak np. w starszych polskich normach). Ta „większa ścisłość” może jednak być złudna –
przecież i straty sprężenia należałoby wówczas obliczać odrębnie dla każdej z grup, czego na ogół nie robi się.
6
Jeżeli σp = fpd i naprężenia w zbrojeniu zwykłym osiągają granicę plastyczności fyd ,
to równanie równowagi sił przyjmuje postać
Acc(λx )ηf cd = Ap f pd + As1 f yd − As 2 f yd

i można z niego wyznaczyć zasięg strefy ściskanej λx (np. w przekroju prostokątnym

Acc(λx) = bλx). Z równania równowagi momentów można wtedy obliczyć MRd.

Do osiągnięcia fpd potrzebne jest znaczne wydłużenie stali sprężającej. Trzeba

zatem sprawdzić, czy hipoteza σp = fpd jest prawdziwa.

εcu As2 σs2

λx
MRd x
ηfcd d
∆εp εp0 z

A p σp
As1 σs1

7
Zakłada się, że przed rozpoczęciem procesu obciążania, który ma doprowadzić do
wyczerpania nośności, odkształcenie cięgien wywołane sprężeniem wynosi σp∞ /Ep
(σp∞ oznacza tu naprężenie w cięgnach naprężenie po wszystkich stratach). Zwykle
wykonując sprawdzenie nośności mamy już obliczone straty sprężenia i znamy
wartość σp∞. Jeżeli obliczenie nośności poprzedza obliczenie strat (np. w analizach
wstępnych), to można przyjąć σp∞ ≈ 0,6fpk.
Cięgna, w których naprężenie wynosi σp∞ , są otoczone betonem, w którym panują
naprężenia ściskające σc∞ (naprężenia na poziomie wypadkowej siły od siły
sprężającej P∞ i obciążenia quasi stałego). Żeby wyzerować naprężenia w betonie
trzeba wywołać wydłużenie wynoszące σc∞ /Ecm. Oczywiście, wydłużenie cięgien
będzie równe wydłużeniu betonu.
Tak więc, gdy naprężenie w betonie otaczającym cięgna jest równe zeru, to
wydłużenie cięgien wynosi
σ σ
εcu ε p 0 = p∞ + c ∞
Ep E cm
x
Dalszy przyrost wydłużenia, potrzebny do wyczerpania
d nośności wynosi:
∆εp εp0
d−x
∆ε p = ε cu
x
8
 εcu
Całe odkształcenie cięgien w SGN
x
d − x σ p∞ σ c∞
d ε p = ε cu + +
∆εp εp0 x E p Ecm
f pd
Jeżeli εp ≥ ,
Ep

to w cięgnach osiąga się granicę plastyczności, następuje wyczerpanie nośności ze

względu na stal i obliczenie oparte na założeniu σp = fpd odpowiada rzeczywistości 2).

Teraz równanie równowagi sił przyjmie postać:

 d − x σ p∞ σ c∞ 
Acc ( λx ) ηf cd + As 2 f yd = Ap E p  ε cu + +  + As1 f yd (*)
 x E p Ecm 

2)Należałoby jeszcze sprawdzić, czy odkształcenia zbrojenia nie sprężonego są wystarczające do osiągnięcia
granicy plastyczności tego zbrojenia. Zwykle jednak zbrojenie to odgrywa niezbyt wielką rolę w porównaniu
ze sprężeniem (czasem bywa w ogóle pomijane) i jest umieszczane blisko krawędzi przekroju, gdzie
odkształcenia są największe. Na ogół nie popełni się zbyt dużego błędu przypisując mu naprężenia równe
granicy plastyczności.
9
Dla przekroju prostokątnego i dla przekrojów, które można aproksymować
prostokątami (np. teowych i dwuteowych), z zależności (*) otrzymuje się równanie
kwadratowe ze względu na x.

Po wyznaczeniu zasięgu strefy ściskanej moment graniczny można obliczyć ze

wzoru

M Rd = Scc(λx ) ηf cd + As 2 zs 2 f yd + As1 zs1 f yd

10
 Przykład
Beton: ηfcd = fcd = 26,7 MPa, Ecm = 35 000 MPa, εcu = 3,5‰, λ = 0,8
f pk 1860
Stal sprężająca: f pd = = = 1455 MPa Ep = 200 000 MPa
1,278 1,278

1,15/0,9 Ap = 10 ·93 = 930 mm2 = 9,30 · 10-4 m2

Wpływ zbrojenia niesprężonego pomija się.

0,24 W wyniku pominiętych tu obliczeń otrzymano:

0,12 naprężenie w cięgnach: σp∞ = 985 MPa

λx
naprężenie w betonie na poziomie cięgien σc∞ = 22 MPa
d = 0,543
0,09 Z równania równowagi sił

(0,24 − 0,09 ) ⋅ 0,12 ⋅ 26,7 + 0,09 ⋅ 26,7 ⋅ λx = 1455 ⋅ 9,30 ⋅ 10−4

otrzymuje się λx = 0,4085 m.

11
 0,4085 0,4085
x= = = 0,5106
λ 0,8
Odkształcenie stali sprężającej w stanie granicznym (spr. słuszności założenia)

d − x σ p∞ σ c ∞ 3,5 0,543 − 0,5106 985 22

ε p = ε cu + + = + + =
x E p Ecm 1000 0,5106 200000 35000
f pd 1455
= (0,222 + 4,925 + 0,6286 ) ⋅ 10−3 = 5,776 ⋅ 10−3 < = = 7,25 ⋅ 10−3
Ep 200000
Wydłużenie cięgna dominuje

jest mniejsze od granicznego i w stali nie osiąga się fpd .

 d − x σ p∞ σ c∞ 
Acc ( λx )ηf cd 
= Ap E p ε cu + +
 x E E cm 
 p

(0,24 − 0,09 ) ⋅ 0,12 ⋅ 26,7 + 0,09 ⋅ 26,7 ⋅ 0,8 x =

 3,5 0,543 − x 4,925 0,6286 
= 9,30 ⋅ 10−4 ⋅ 200000 + + 
 1000 x 1000 1000 
12
Z powyższej zależności otrzymuje się równanie:

1,922 x 2 + 0,0986 x − 0,3535 = 0

którego rozwiązaniem jest x = 0,4040 m,

λx = 0,8·0,4040 = 0,3232 < λx = 0,4085 m (tak było założone)

Scc = 0,12 (0,24 − 0,09 )(0,543 − 0,5 ⋅ 0,12 ) + 0,09 ⋅ 03232 (0,543 − 0,5 ⋅ 0,3232 ) = 0,01979 m3

M Rd = 0,01979 ⋅ 26,7 = 0,5284 MNm = 528,4 kNm

Często warunek nie jest spełniony, cięgna często projektowane są na SGU a nie
SGN

13
3. Rozciąganie osiowe w sytuacji trwałej

Przykład: zbiornik walcowy

N Rd = Ap f pd + As f yd

4. Nośność graniczna w sytuacji początkowej

Nośność sprawdza się rozpatrując element jako ściskany obliczeniową siłą

sprężającą P i jednocześnie zginany (siłą sprężającą i innymi obciążeniami,
np. ciężarem własnym). W tym wykładzie nie przedstawia się wzorów do
sprawdzania nośności w tej sytuacji. Trzeba jednak poświęcić chwilę uwagi
zagadnieniom związanym z ewentualnym wpływem efektów drugiego
rzędu.
Rozpatrując oddziaływanie siły sprężającej na elementy z cięgnami
mającymi przyczepność do betonu nie bierze się pod uwagę imperfekcji
i efektów drugiego rzędu.

14
 Moment zginający rośnie na skutek wygięcia elementu
P (występują efekty drugiego rzędu) np. wtedy, gdy element
odkształca się, a kierunek i oś działania siły pozostają bez zmian.
Jeżeli trasa cięgien (jak w strunobetonie i zwykle także w
kablobetonie) wygina się wraz z elementem, to efekty drugiego
rzędu nie występują.

P Elementy mające cięgna z przyczepnością rozpatruje się jako

obciążone mimośrodowo siłą sprężająca (ze współczynnikiem
obciążenia 1,0) po potrąceniu strat doraźnych (tzn. oblicza się
moment graniczny tak obciążonego elementu i porównuje z
momentem od obciążeń w sytuacji początkowej).

Uważam, że jeżeli naprężenia w betonie spełniają wymagania dotyczące

ograniczenia naprężeń (patrz tablica w wykładzie 3), to sprawdzanie nośności
granicznej elementów sprężonych cięgnami z przyczepnością można pominąć
(taki przepis znajdował się w polskiej normie z 2002 r.).

15
Efekty drugiego rzędu należy uwzględniać w elementach sprężonych cięgnami
zewnętrznymi, które są połączone z elementem na końcach i ewentualnie w innych
punktach, z pewnymi odstępami wzdłuż elementu.

Przy sprawdzaniu konstrukcji ze sprężeniem zewnętrznym (por. p. 2.4.2.2 normy),

w których zwiększenie siły sprężającej może być niekorzystne (ze względu na
możliwość utraty stateczności należy stosować współczynnik γP = γP,unfav = 1,3
(unfav od unfavorable).

16
 WYKŁAD 6

Sprawdzanie zarysowania i ograniczenia naprężeń

rozciągających w betonie
1. Uwagi wstępne
2. Warunek dekompresji
3. Moment rysujący i siła rysująca
4. Szerokość rys w elementach sprężonych
5. Minimum zbrojenia ze względu na zarysowanie
6. Sytuacja trwała - ograniczenia naprężeń w betonie
7. Graniczna szerokość rys wmax i wymagania dotyczące dekompresji
8. Kontrola zarysowania i naprężeń normalnych - podsumowanie

1
 1. Uwagi wstępne
W ramach sprawdzania wymagań dotyczących SGU należy rozpatrzyć ograniczenia
naprężeń normalnych w przekrojach poprzecznych i ewentualne zarysowanie
wywołane tymi naprężeniami.
Rozpatruje się dwie wartości charakterystyczne siły sprężającej (należy stosować
wartość wywołującą mniej korzystny efekt), górną i dolną:
Pk,sup = rsup Pm,t(x) Pk,inf = rinf Pm,t(x)

Do strunobetonu i konstrukcji z cięgnami z przyczepnością stosuje się rsup = 1,05,

rinf = 0,95. Do konstrukcji kablobetonowych z cięgnami bez przyczepności stosuje
się rsup = 1,10, rinf = 0,90. Jeżeli podjęto odpowiednie kroki (np. zastosowano
bezpośrednie pomiary sprężenia), to można przyjąć rsup = rinf = 1,0.
Sprawdzając wymagania ze względu na zarysowanie i ograniczenia naprężeń trzeba
rozpatrzyć złożony układ powiązanych warunków zależnych od warunków panujących
w środowisku.
Najpierw rozpatrzono oddzielnie poszczególne zagadnienia (np. wymaganie
dekompresji) związane z kontrolą zarysowania a w p. 7 i 8 wykładu przedstawiono
podstawowe wymagania i algorytm sprawdzania ze względu na zarysowanie i
ograniczenia naprężeń, w którym uwzględniono związki pomiędzy poszczególnymi
warunkami. 2
 2. Warunek dekompresji
W celu zapewnienia ochrony cięgien przed korozja w niektórych środowiskach stosuje
się warunek dekompresji. Warunek dekompresji jest spełniony wtedy, gdy każde
cięgno (lub każdy kanał kablowy) jest otoczone betonem ściskanym, a odległość od
brzegu cięgna do brzegu obszaru ściskanego wynosi co najmniej 25 mm.

a) b)

włókno dekompresji w. dekompresji

25 mm 25 mm

Włókno dekompresji, tzn. włókno, w którym obciążenie redukuje do zera

naprężenia od sprężenia, leży wewnątrz przekroju w odległości 25 mm od
skrajnych cięgien (kanałów kablowych) (rys. a).

W szczególnych przypadkach (zależnie od minimalnego otulenia cięgien wymaganego

ze względu na korozję) włókno dekompresji może pokrywać się z krawędzią przekroju
– wtedy wymaganie dekompresji staje się równoważne z wymaganiem, żeby
naprężenia w całym przekroju były ściskające.
3
3. Moment rysujący i siła rysująca
Przyjmuje się, że zarysowanie nie następuje, gdy naprężenie rozciągające w
betonie nie przekracza wytrzymałości betonu na rozciąganie fctm.
Gdy uogólniona siła (moment lub siła podłużna) zmienia się od zera do wartości
granicznej (wywołującej zarysowanie) naprężenie w betonie (w punkcie, w
którym wystąpi zarysowanie) zmienia się o (σcp + fctm).

ZGINANIE

+ =

fctm
σcp σcp + fctm
Sprężenie Obciążenie Naprężenia
siłą Pk,inf wywołujące Mcr przy M = Mcr

Moment rysujący M cr = (σ cp + f ctm )Wcs

4
 Siła rysująca przy rozciąganiu z mimośrodem e0 .

N cr N cr e0
f ctm = + − σ cp
Acs Wcs

σ cp + f ctm
N cr =
1 e
+ 0
Acs Wcs gdy rozciąganie osiowe = 0
Przy rozciąganiu osiowym: (
N cr = Acs σ cp + f ctm )
Wpływ sprężenia na siłę (moment) rysującą
Zakładam, że w sytuacji początkowej naprężenie w betonie wynosi około 60%
wytrzymałości charakterystycznej „at transfer”, a ta wytrzymałość wynosi 80%
wytrzymałości zaprojektowanej. Następnie straty opóźnione zabierają jeszcze 15%
siły sprężającej. Dla betonu C60/75 (fctm = 4,4 MPa) otrzymuje się wtedy
σcp = 0,6 · 0,8 · 0,85 · 60 ≈ 25 MPa.
Siła rysująca będzie około
25 + 4 , 4
≅ 6 ,7
4,4
razy większa niż siła rysująca element niesprężony.
5
To proste obliczenie ujawnia zasadniczą cechę konstrukcji sprężonych,
decydującą o ich przydatności praktycznej.

Zginane elementy sprężone pod obciążeniem eksploatacyjnym pozostają zwykle

nie zarysowane, co umożliwia stosowanie teorii fazy I - element o mniejszym
przekroju (niż porównywalny żelbetowy) osiąga wystarczającą sztywność,
mniejszy jest ciężar własny elementu, zużywa się mniej stali (ale trzeba stal
sprężyć).

Bardzo korzystne jest sprężanie zbiorników walcowych. Z wymagania

szczelności wynika, ze grubość ściany w zbiorniku niesprężonym powinna być
taka, żeby naprężenie rozciągające było rzędu fctm. Grubość ściany zbiornika
sprężonego może być kilkakrotnie mniejsza (wynik na poprzedniej stronie 6,7)
niż w porównywalnym zbiorniku żelbetowym, a obliczenia związane
z zarysowaniem są bardziej wiarygodne.

6
4. Szerokość rys w elementach sprężonych

Obliczanie szerokości rys opiera się na teorii takiej jak dla elementów nie sprężonych.
Podstawowe wzory przedstawiono w tablicy 1, a na rysunkach następujących po tej
tablicy zilustrowano definicję efektywnego pola rozciąganego oraz dwa podstawowe
przypadki (A i B), które mogą wystąpić przy wyznaczaniu rozstawu rys.
Przypadek A można by nazwać przypadkiem dominującej przyczepności ( rozstaw rys
zależy od przyczepności stali sprężającej do betonu), a przypadek B - przypadkiem
dominującej geometrii (rozstaw rys zależy od wysokości strefy rozciąganej).

Często wysokość strefy rozciąganej w elementach sprężonych jest niewielka.

Jeżeli z warunku określającego rozstaw rys w przypadku dominującej
geometrii (sr,max = 1,3(h - x)) otrzyma się rozstaw rys mniejszy niż z wzorów
odpowiednich w przypadku dominującej przyczepności, to szerokość rys
można oszacować przez iloczyn rozstawu rys i odkształcenia skrajnych włókien
rozciąganych (wyznaczonego na podstawie hipotezy płaskich przekrojów).

Ze względów geometrycznych (niska strefa rozciągana) często uzyskuje się

niewielką szerokość rys.
7
 Tab 1. Obliczanie szerokości rys w elementach sprężonych

1. Różnica średnich odkształceń zbrojenia εsm i betonu między rysami εcm :

kt f ct ,eff
∆σ p −
ρ p ,eff
(1 + α ρ )
e p ,eff
∆σ p
ε sm − ε cm = lecz nie mniej niż 0,6
Ep Ep
∆σp - przyrost naprężenia w zbrojeniu sprężającym
kt = 0,6 dla obc. krótkotrwałych Ep As + ξ12 Ap' Ac,eff - efektywne pole rozciągane (rysunek).
αe = ρ p,eff =
kt = 0,4 dla obc. długotrwałych Ecm Ac,eff ξ1 i Ap' zdefiniowano w p. 5 wykładu

2. Maksymalny rozstaw rys

k1k 2 Φ
2a. Jeśli zbrojenie z przyczepnością jest rozmieszczone racjonalnie gęsto (rysunek): sr ,max = 3,4c + 0,425 (s1)
ρ p ,eff
k1 = 0,8 – dobra przyczepność k2 = 0,5 czyste zginanie
k1 = 1,6 – gładkie (np. cięgna sprężające) c – grubość otulenia
k2 = 1,0 czyste rozciąganie
ε + ε2
Przy rozciąganiu mimośrodowym k2 k2 = 1 gdzie ε1 jest większym a ε2 mniejszym z odkształceń na
2ε 1 brzegach strefy rozciąganej, wyznaczonej dla przekroju
zarysowanego.

2b. Jeżeli rozstaw zbrojenia jest za duży (rysunek) albo gdy nie ma zbrojenia: sr ,max = 1,3(h − x) (s2)

3. Szerokość rys: wk = s r ,max (ε sm − ε cm )

Uwaga; Więcej szczegółów dotyczących elementów sprężonych oraz wzorów właściwych, gdy kierunek naprężeń głównych
nie pokrywa się z kierunkiem zbrojenia, można znaleźć w normie. 8
 A – obszar, w którym
A A rozstaw rys oblicza się ze
B wzoru (s1)

B – obszar, w którym
c rozstaw rys oblicza się ze
wzoru (s2)
5(c + 0,5Φ) 5(c + 0,5Φ)

Jeżeli zbrojenie jest rozmieszczone wystarczająco gęsto, to obszar typu A rozciąga

się na całą szerokość przekroju.
Jeżeli rozstaw zbrojenia przekracza 5(c+0,5Φ) albo jeśli w strefie rozciąganej nie ma
zbrojenia powiązanego z betonem przez przyczepność (w obszarach typu B), to górną
granicę szerokości rys można wyznaczyć ze wzoru

strefa ściskana s r ,max = 1,3(h − x )

h
h-x

beton rozciągany odprężona część strefy rozciąganej – następna

≈ 1,3(h - x) rysa nie może powstać w tym obszarze
9
 ε2 = 0
Płyta
h d hc,ef
ε1
Ac,eff

x
Belka ε2 = 0 W płytach i w belkach:
h d hc,ef = min [2,5(h - d), (h - x)/3]
hc,ef
ε1
Ac,eff

Element Ac,eff dla górnej powierzchni

rozciągany
hc,ef ε2
hc,ef = min [2,5(h - d), 0,5h]
h d
hc,ef ε1
Ac,eff dla dolnej powierzchni

Definicja efektywnego pola rozciąganego – typowe przypadki

10
Często oszacowanie oparte na założeniu dominującej geometrii będzie korzystniejsze
(i bardziej racjonalne) niż obliczanie rozstawu rys ze wzoru opartego na analizie
przyczepności.
Pewną trudność w zastosowaniu omawianej tu teorii do konstrukcji sprężonych sprawia
konieczność wyznaczenia lub oszacowania wartości dwóch zmiennych:
a) zasięgu strefy rozciąganej (może być potrzebny do wyznaczenia albo rozstawu rys,
albo hc,ef ),
b) przyrostu naprężeń ∆σp w miarodajnej części zbrojenia sprężającego.

Ad a). Zasięg strefy rozciąganej

Zasięg, o którym mowa w p. a), to zasięg strefy rozciąganej w przekroju
zarysowanym. Niezbędną częścią każdego projektu są obliczenia naprężeń w
fazie I – na podstawie tych obliczeń można łatwo wyznaczyć zasięg strefy
rozciąganej w fazie I, ale potrzebny tu zasięg w fazie II jest większy. Metodę
obliczania tego zasięgu przedstawiono w „Dodatku”. Niestety, nawet w
najprostszych przypadkach wymaga ona rozwiązywania równań trzeciego stopnia
(warto by opracować program komputerowy do rozwiązywania zagadnienia
opisanego w „Dodatku”).

11
Ad b). Przyrost naprężeń ∆σp w miarodajnej części zbrojenia sprężającego.
W elementach sprężonych zmienna ∆σp we wzorze na różnicę odkształceń
oznacza (cytuję normę) „przyrost naprężeń w cięgnach sprężających (przyrost
liczony od stanu, w którym odkształcenie betonu na poziomie cięgien było
zerowe)”.
W przybliżeniu wartość ∆σp wywołaną przez moment MEd można obliczyć
zakładając, że ramię sił wewnętrznych wynosi około 80% wysokości użytecznej,
ze wzoru:

M Ed − M dec
∆σ p =
z Ap

Moment Mdec jest momentem dekompresji obliczonym dla włókna przechodzącego

przez środek ciężkości Ap(część ze strefy rozciąganej). Za wysokość użyteczną d
można przyjąć odległość od tych cięgien do skrajnych włókien ściskanych, a
niezłym przybliżeniem ramienia sił wewnętrznych będzie z = 0,8d.
Jeżeli cięgna są rozmieszczone w dwóch grupach (w dolnej i w górnej półce), to
za Ap należy przyjąć pole cięgien umieszczonych w półce dolnej (pod warunkiem,
że półka ta mieści się w strefie rozciąganej).
12
Jeżeli jednak cięgna nie są zgrupowane, to stosowanie sposobu przybliżonego
może natrafić na przeszkody wynikające z niewystarczająco precyzyjnych
definicji.
Jaką wartość d i jaki moment dekompresji należy przyjąć dla danych jak na
rysunku poniżej?

21,02
350

193
350

157
a = 45 -3,19
240

Rozwiązanie

13
 Rozwiązując zagadnienie ściśle (jak w Dodatku) otrzymujemy przyrosty naprężeń w
każdej warstwie cięgien. Możemy naszkicować wykres naprężeń, zobaczyć które
cięgna mieszczą się w strefie rozciąganej i ustalić, jak wygląda pole Ac,ef . Przyrost
naprężeń w cięgnach mieszczących się w tym polu będzie miarodajny do obliczenia
szerokości rys.
21,02
Rysunek obok przedstawia przykładowy
350 wynik obliczenia naprężeń w fazie I. W fazie
II strefa rozciągana będzie nieco większa. Tu
powstaje następna niejasność związana z
definicją Ac,ef.. Jeżeli za wysokość obszaru Ac,ef
193
350
przyjmiemy jedną trzecią wysokości strefy
rozciąganej, to może się okazać, że w Ac,ef nie
157 ma ani żadnych cięgien, ani zbrojenia
a = 45 -3,19
zwykłego – jak wtedy rozumieć przepisy
240
normy.
Moim zdaniem, w takim przypadku należy uznać, że występuje przypadek dominującej
geometrii. Powiedzmy, że w fazie II wysokość strefy rozciąganej ht = 110 mm, a naprężenie
w górnych włóknach wynosi 0,8‰ (do wyznaczenia tych wartości trzeba znowu
zastosować Dodatek). Odkształcenie na dolnej krawędzi wynosi wówczas 0,15 ‰ , a
maksymalna szerokość rys
wk = 1,3 · 110 · 0,00015 = 0,021 mm. 14
 Inny sposób kontroli zarysowania (na ogół prostszy) polega na wykorzystaniu zasad
dotyczących minimalnego zbrojenia ze względu na zarysowanie.

5. Minimum zbrojenia ze względu na zarysowanie

Do obliczenia minimalnego pola przekroju zbrojenia As,min można stosować wzór

wsp. ze względu na inną

przyczepność stali spręż. ξ1 Ap' ∆σ p + As ,min σ s = kc k f ct ,eff Act (A)

siła w zbrojeniu w siła w strefie rozciąganej

przekroju zarysowanym bezpośrednio przed zarysowaniem

Siła, która powstaje w strefie rozciąganej przed zarysowaniem powinna po

zarysowaniu być przejęta przez zbrojenie przy naprężeniach na tyle małych
(naprężenia te zależą od ilości zbrojenia umieszczonego w strefie rozciąganej), żeby
szerokość rys (zależna także od średnicy zbrojenia) nie była nadmierna.

15
 Zmienne po lewej stronie wzoru (A) ξ1 Ap' ∆σ p + As ,min σ s = kc k f ct ,eff Act

Cięgna sprężające mające przyczepność do betonu, leżące w strefie rozciąganej,

wpływają na zarysowanie w odległości nie większej niż 150 mm od środka cięgna.
Można je uwzględnić dodając do lewej strony wyrażenia (A) wyrażenie

A p' oznacza pole przekroju cięgien sprężających leżących w granicach Ac,eff ,

ξ1 oznacza skorygowany, w zależności od średnic stali sprężającej i zbrojeniowej,
stosunek sił przyczepności:
Φs
ξ1 = ξ
Φp

Jeżeli w celu ograniczenia zarysowania stosuje się tylko stal sprężającą, to przyjmuje się
ξ1 = ξ

ξ oznacza stosunek sił przyczepności stali sprężającej i zbrojeniowej według

tablicy 6.2 w p. 6.8.2 normy (np. dla splotów w strunobetonie ξ = 0,6),
Φs oznacza największą średnicę prętów stali zbrojeniowej,
Φp jest zastępczą średnicą cięgna zgodnie z p. 6.8.2, normy,
16
Przyrost naprężeń w cięgnach sprężających ∆σp oraz naprężenia w zbrojeniu
zwykłym σs można wyznaczyć ściśle sposobem opisanym w Dodatku. Na ogół w
praktyce stosuje się przybliżenie polegające na zastosowaniu wzoru
M Ed − M dec
∆σ p =
z Ap1
MEd
zakładając, że ramię sił wewnętrznych
wynosi około 80% wysokości
z d użytecznej. Moment Mdec jest tu
momentem dekompresji obliczonym dla
Pk,inf włókna przechodzącego przez środek
ciężkości zbrojenia Ap1 umieszczonego
Ap1 w strefie rozciąganej.
Podobny sposób można zastosować do obliczenia naprężeń w zbrojeniu zwykłym.
Można także przyjąć, że ∆σp=σs i zastosować powyższy wzór zastępując
Ap1 przez ξ1 A'p + As i odmierzając d od wspólnego środka ciężkości tych pól.

17
 Zmienne po prawej stronie wzoru A ξ1 Ap' ∆σ p + As ,min σ s = kc k f ct ,eff Act

Act - pole przekroju betonu strefy rozciąganej, powstającej bezpośrednio przed

zarysowaniem,
kc - bezwymiarowy współczynnik, zależny od rozkładu naprężeń bezpośrednio
przed i bezpośrednio po zarysowaniu, tak dobrany, żeby poprawnie wyznaczyć siłę
w zbrojeniu po zarysowaniu (przy osiowym rozciąganiu kc = 1,0, przy zginaniu
kc = 0,4)
fct,eff - efektywna wytrzymałość na rozciąganie; przy sprawdzaniu SGU
konstrukcji. sprężonych zwykle fct,eff = fctm lub fct,eff = fctm,fl
k = 1,0 dla żeber o wysokości h ≤ 300 mm i półek o szerokości mniejszej niż 300 mm,
k = 0,65 dla żeber o wysokości h ≥ 800 mm i półek o szerokości większej niż 800 mm,
Do wartości pośrednich można stosować interpolację.
Przy obliczaniu minimalnego zbrojenia rozciąganych półek przekrojów teowych
i skrzynkowych przyjmuje się
Fcr (B)
k = 0,9
c , lecz nie mniej niż 0,5.
Act f ct ,eff

W powyższym wzorze Fcr jest siłą rozciągającą w półce bezpośrednio przed

zarysowaniem, które pojawiło się na skutek przekroczenia przez naprężenia
wartości fct,eff. 18
Poniżej przedstawiono inne zasady normy, które mogą znaleźć zastosowanie przy
sprawdzaniu konstrukcji sprężonych.
Przy zginaniu lub jednoczesnym zginaniu i działaniu siły podłużnej w przekrojach
prostokątnych oraz w środnikach przekrojów skrzynkowych i teowych

 
 σc 
kc = 0,4 1 −  , lecz nie więcej niż 1,0, (C)
 k h 
1 * f ct ,eff 
 h 
We wzorze (C) σc przedstawia średnie naprężenie w betonie w rozpatrywanej części
przekroju,
N
σ c = Ed
bh
NEd siła podłużna (przy ściskaniu dodatnia) w stanie granicznym użytkowalności
działająca na rozpatrywaną część przekroju (np. na środnik)
Jeżeli NEd jest siłą rozciągającą, to przyjmuje się:

2 h* h dla h < 1,0 m

k1 = h* = 
3h  1,0 m dla h ≥ 1,0 m
19
Uzasadnienie wzoru (C) można znaleźć np. w książce „Podstawy projektowania
konstrukcji żelbetowych i sprężonych według Eurokodu 2” (praca zbiorowa wydana
przez Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne w 2006 r.). Wyprowadzenie tego wzoru
opiera się na uwarunkowaniach geometrycznych (zakłada się, że jeśli strefa
rozciągana ma zasięg nie większy niż jedna trzecia wysokości przekroju i nie większy
niż jedna trzecia metra, to rysy nie mogą przekroczyć wartości granicznych).

Obliczanie minimalnego zbrojenia - podsumowanie

Kablobeton. Zwykle kontrolę zarysowania zapewnia się stosując zbrojenie

niesprężone. Oblicza się ∆σp , przyjmuje się σs = ∆σp, z tablicy 2 wyznacza się
średnicę zbrojenia nie sprężonego Φs w zależności od wymaganego wk, a ze wzoru
(A) (pomijając po lewej stronie składnik zależny od zbrojenia sprężonego)
wymagane minimalne pole przekroju zbrojenia nie sprężonego.

Strunobeton. Często wystarczą same cięgna sprężające. Sprawdza się to

obliczając ∆σp. Jeżeli lewa strona wzoru (A) jest większa od prawej, to z
tablicy 2 wyznacza się średnicę Φs w zależności od wymaganego wk. Jeżeli
średnica ta nie jest mniejsza od średnicy zastosowanych cięgien, to
wymaganie dotyczące minimalnego zbrojenia jest spełnione. W przeciwnym
przypadku trzeba zastosować zbrojenie nie sprężone.

20
Tab. 2. Maksymalne średnice Jeżeli istnieje strefa ściskana, to
zbrojenia ze względu na f ct ,eff
k c hcr
jeżeli h - d < 0,1h , to Φ s = Φ s
*
szerokość rys
2,9 2(h − d )
f ct ,eff
σs [MPa] Wstępna średnica Φ*s w przeciwnym przypadku Φ s = Φ *s .
[mm] 2,9
wk
[mm] 0,4 0,3 0,2
160 40 32 25 Jeżeli strefa ściskana nie istnieje, to
200 32 25 16 1 f ct ,eff k c hcr
jeżeli h - d < 0,2h, to Φ s = Φ *s
240 20 16 12 8 2,9 (h − d )
f ct ,eff
280 16 12 8 w przeciwnym przypadku Φ s = Φ *s 5 .
8 2,9
320 12 10 6
360 10 8 5 W wyrażeniach powyżej:
400 8 6 4 h – wysokość przekroju
450 6 5 - hcr – zasięg strefy rozciąganej
bezpośrednio przed zarysowaniem
d – wysokość użyteczna 21
6. Sytuacja trwała - ograniczenia naprężeń w betonie
Przed przystąpieniem do sprawdzania SG zarysowania i ugięć warto zastanowić się
nad konsekwencjami, które wynikają z wielkości naprężeń w betonie (zestawienie
warunków na następnej stronie).
Wymaganie A nie ma charakteru kategorycznego nakazu (por. p. 7.2 normy).
Zauważmy jednak, że występuje tu związek z punktem C. Proste sprawdzenie
wymagania A, oparte na teorii fazy I, jest możliwe tylko wtedy, gdy pod wpływem
charakterystycznej kombinacji obciążeń naprężenia rozciągające w betonie nie
przekraczają fct,eff . Norma nie zabrania przekraczania tego limitu, ale jeśli się go
przekroczy, to do obliczania naprężeń należy stosować teorię fazy II (bardzo
niedogodne). Tak więc przepisy normy nie nakazują, ale skłaniają do projektowania
elementów w środowiskach agresywnych jako w pełni sprężonych (tzn. nie ulegających
zarysowaniu pod wpływem kombinacji charakterystycznej).
Warunek B ma wpływ na współczynnik pełzania, który zostanie zastosowany do
obliczania ugięć.
Warunek C określa kiedy przekrój można uznać za nie zarysowany. Niespełnienie
tego warunku pociąga za sobą konieczność obliczania naprężeń według teorii fazy
II. Wreszcie, jeśli obliczenie ugięcia ma być oparte na teorii fazy I (inne możliwości
wykraczają poza ramy normy), to pod wpływem obciążeń quasi-stałych element
powinien być nie zarysowany. 22
 Sytuacja trwała - ograniczenia naprężeń w betonie

Komb. obc. charakterystyczna, siła Pk,inf, A

w środowiskach agresywnych (por. p. 5.2 w
wykładzie 3), powinno być σc ≤ k1 fck

Komb. obc. prawie stała, siła Pk,inf,, B

Jeżeli σc > 0,45 fck , to należy uwzględnić
pełzanie nieliniowe

Komb. obc. częsta, siła Pk,inf C

Jeżeli │σc │≤ fct,eff , to przekrój nie jest zarysowany. Wtedy obliczając
naprężenia i ugięcia można stosować teorię fazy I. Za fct,eff można
przyjąć fctm lub fctm,fl pod warunkiem, że obliczenie minimum zbrojenia
zostanie oparte na tej samej wytrzymałości na rozciąganie.
Zdaniem wykładowcy dla kombinacji quasi-stałej powinien być
spełniony warunek │σc │≤ fct,eff
23
7. Graniczna szerokość rys wmax i wymagania dotyczące dekompresji

Cięgna Cięgna
bez przyczepności. z przyczepnością
Klasa ekspozycji
Wymagania dotyczą
prawie stałej
kombinacji obciążeń
X0, XC1 (środ. wmax = 0,2 mm
suche lub stale wmax = 0,4 mm 1) dla częstej kombinacji
mokre) obciążeń
wmax = 0,2 mm
dla częstej kombinacji
XC2, XC3, XC4 obciążeń i dekompresja 2)
wmax = 0,3 mm dla kombinacji prawie stałej
XD1, XD2,
Dekompresja dla
XS1, XS2, XS3
kombinacji częstej
(chlorki)
1) Dla klas X0 i XC1 szerokość rys nie wpływa na trwałość, a ograniczenie ma na
celu zapewnienie właściwego wyglądu konstrukcji – jeżeli wygląd nie ma znaczenia
to można je złagodzić.
2) Warunek nazwany „dekompresja” uważa się za spełniony, gdy każde cięgno (kanał

kablowy) jest otoczone betonem ściskanym o grubości nie mniejszej niż 25 mm.
24
 8. Kontrola zarysowania i naprężeń normalnych - podsumowanie
Skróty:
Komchar – charakterystyczna kombinacja obciążeń
Komczęst - częsta kombinacja obciążeń
Komstał – quasi-stała kombinacja obciążeń
Sprawdzanie polega na kolejnym rozpatrywaniu opisanych poniżej wymagań.
Oczywiście, element powinien spełniać wymagania dotyczące naprężeń
określone w p. 6.

oznacza, że na tym obliczenia dotyczące zarysowania i naprężeń kończą

się – nie trzeba sprawdzać żadnych dalszych warunków.
Krok 1 – wymaganie dekompresji
Dla klas ekspozycji XD1, XD2, XS1, XS2, XS3 warunek dekompresji
powinien być spełniony dla Komczęst
Dla klas ekspozycji XC2, XC3, XC4 warunek dekompresji powinien być
spełniony dla Komstał
Dla klas X0 i XC1 warunku dekompresji nie trzeba sprawdzać.
25
Krok 2 polega na sprawdzeniu (lub pominięciu sprawdzenia) szerokości rys i/albo
warunku minimalnego zbrojenia przez zastosowanie wybranej z przedstawionych
poniżej możliwości
Możliwość 1. Konstrukcję projektuje się jako w pełni sprężoną.
Jeżeli naprężenia rozciągające w betonie wywołane przez Komchar nie
przekraczają fct,eff, (na ogół można przyjmować fct,eff = fctm), to wymagania SGU
można uznać za spełnione – nie trzeba sprawdzać szerokości rys ani
minimalnego zbrojenia ze względu na zarysowanie (p. 7.3.2(4) normy).
Komentarz
Obciążenia brane pod uwagę w kombinacji charakterystyczną mogą wystąpić w całej pełni
niezmiernie rzadko. Nawet wtedy, jeżeli nie będzie istotnych niekorzystnych odstępstw od
zaplanowanej wartości fct,eff , to rysy nie powstaną. Tym bardziej element powinien pozostać nie
zarysowany przy obciążeniach mniejszych, składających się na kombinacje częstą.
Warto zauważyć, że w polskich normach przed wprowadzeniem Eurokodu, taki właśnie warunek
(nieprzekroczenie fctm) był podstawą sprawdzania stanu granicznego zarysowania.
Norma nie wiąże tej zasady projektowania z klasami ekspozycji. Konstruktor może więc oprzeć
projekt na wymaganiu pełnego sprężenia, jeżeli tylko uważa to za stosowne. Oczywiście, projekt
oparty na omawianym tu warunku, może wymagać większej siły sprężającej niż projekt oparty na
wymaganiach, które zezwalają na rysy o ograniczonej szerokości. Z drugiej strony, zastosowanie
pewnego minimum zbrojenia w strefie rozciąganej (tu nie wymagane) może być korzystne ze
względu na słabo kontrolowane czynniki, które często nie są brane pod uwagę w projektach (np.
naprężenia termiczne). 26
Możliwość 2 (projektowanie cienkich płyt)
Nie wymaga się sprawdzania szerokości rys (ani minimalnego brojenia ze względu na
zarysowanie) w płytach o grubości poniżej 200 mm, które znajdują się w budynkach i
w których nie występują istotne podłużne siły rozciągające.

Możliwość 3 (projektowanie ze sprawdzeniem szerokości rys)

Wymagania dotyczące szerokości rys przedstawiono w tablicy w p. 7.
Sprawdzenie może być oparte:
A) na ograniczeniu szerokości rys przez małą wysokość strefy rozciąganej
(komentarz na następnej stronie),
B) na warunkach dotyczących minimalnego zbrojenia,
C) na obliczeniu szerokości rys.

Wystarczy wykazać, że jedno, dowolnie wybrane, z tych sprawdzeń daje pozytywny

rezultat.

27
W poprawnie zaprojektowanych sprężonych elementach zginanych strefa
rozciągana zajmuje znacznie mniejszą część wysokości przekroju niż strefa
ściskana. W związku z tym wydłużenia skrajnych włókien w strefie rozciąganej
są mniejsze, co do wartości bezwzględnej, niż skrócenia skrajnych włókien strefy
ściskanej, co ogranicza szerokość rys nawet wtedy, gdy w strefie rozciąganej nie
ma zbrojenia związanego z betonem przez przyczepność.

Jeżeli wysokość strefy rozciąganej ht jest wystarczająco mała , to szerokość rys nie
może przekraczać granic narzuconych przez tę wysokość – można uznać, że rozstaw
rys nie przekracza 1,3ht a szerokość rys jest niewiększa od iloczynu tego rozstawu i
odkształcenia najbardziej rozciąganych włókien (wynikającego z hipotezy płaskich
przekrojów), niezależnie od ilości zbrojenia w strefie rozciąganej (por. przykład na
końcu p. 4).
=> Opisane tu zjawiska są źródłem przepisu, który pozwala nie sprawdzać szerokości
rys w płytach o grubości nie przekraczającej 200mm.

28
 DODATEK

Obliczanie zasięgu strefy ściskanej

i przyrostu naprężeń w zbrojeniu
w elementach sprężonych

29
 εmax σcmax
zN Siła N przedstawia wypadkową siłę podłużną
z
(sumę siły sprężającej i ewentualnie innej siły
N σc
x
podłużnej). Wypadkową umieszczono w „środku
ciśnienia”, który leży odległości zN od górnej
krawędzi (położenie wypadkowej wyznaczono
biorąc pod uwagę także moment zginający MEd).
W przekroju znajduje się n warstw zbrojenia
x zwykłego (i = 1,2…n) i m warstw cięgien
∫σ c b dz + ∑ σ si Asi + A pj ∆ σ pj = N sprężających (j = 1,2…m). Przyrost naprężenia (od
0 i
stanu, w którym odkształcenia przekroju były
x
zerowe) w j-tej warstwie cięgien wynosi ∆σpj.
∫ σ b z dz + ∑ σ
0
c
i
si Asi zi + Apj ∆σ pj z pj = N z N

Es z Ep  z pj 
Podstawiając: z
σ c = σ c max 1 −  σ si = σ c max 1 − i  ∆σ pj = σ c max 1 − 
 x Ecm  x Ecm  x 
I II
otrzymuje się zależności σ c max  AII −
S II 
=N (1) σ c max  S II − 
 = N zN (2)
 x   x 

w których: AII – pole przekroju sprowadzonego w fazie II, SII – moment statyczny przekroju sprowadzonego w fazie
II względem krawędzi ściskanej, III – moment bezwładności przekroju jak wyżej względem krawędzi ściskanej.

Podstawiając do zależności (2) σcmax wyznaczone z (1) otrzymuje się równanie, z którego można wyznaczyć x:
S II x − I II = ( AII x − S II ) z N

Dla przekroju prostokątnego i dla przekrojów złożonych z prostokątów (np. teowych) jest to równanie trzeciego stopnia.
Następnie, po wyznaczeniu środka ciężkości przekroju sprowadzonego, wszystkie naprężenia oblicza się na podstawie
klasycznej teorii liniowej. 30
WYKŁAD 6A

Ugięcia
W Eurokodzie 2 wartości ugięć są ograniczone przez dwa zalecenia:

A. Nadmierne ugięcia belek, płyt i wsporników mogą pogorszyć wygląd i

ogólną użyteczność konstrukcji. Dlatego strzałka ugięcia, mierzona
względem podpór, wywołana obciążeniami prawie stałymi (oddziaływania
stałe plus długotrwała część obciążenia zmiennego ψ2 Qk – np. 0,3Qk dla
powierzchni mieszkalnych i biurowych) nie powinna przekraczać 1/250
rozpiętości.
W celu kompensacji ugięcia, w części lub w całości, można nadać
elementowi wstępne, odwrotne wygięcie. Strzałka tego wygięcia (uzyskana
przez nadanie deskowaniu odpowiedniego kształtu) nie powinna zazwyczaj
przekraczać 1/250 rozpiętości.

B. Jeśli zmiany ugięcia, wywołane obciążeniem prawie stałym, które

powstają po zakończeniu wznoszenia konstrukcji, mogłyby wywołać
uszkodzenia przyległych do konstrukcji elementów (np. ścianek
działowych), to należy te ugięcia ograniczyć do poziomu 1/500 rozpiętości.
Obowiązują ogólne zasady normy dotyczące ograniczenia ugięć - dlatego na
ogół oblicza się tylko ugięcia wywołane obciążeniem długotrwałym.
Pod obciążeniem długotrwałym z reguły nie mogą pojawić się rysy. Ugięcia
elementów, które nie są zarysowane, oblicza się zatem według teorii fazy I
sumując ugięcie wywołane momentem MEd (moment od obciążeń quasi-
stałych według wymagań na poprzednim slajdzie) i odwrotne ugięcie
wywołane siłą sprężającą (ugięcie od sprężenia niektórych elementów
prefabrykowanych jest dobrze widoczne):
2 2
M Ed leff Pk ,inf zcp leff
aM = αk a p = −α p
B∞ Ec,eff J cs
W powyższym wzorze:

B∞ - sztywność w fazie I (t→ ∞), B∞ = Ec,effJI

JI - moment bezwładności przekroju sprowadzonego w fazie I
(uwzględniamy zbrojenie sprężone i niesprężone),
Pk,inf, zcp - siła sprężająca, mimośród,
Jcs - moment bezwładności przekroju sprowadzonego w fazie I
(uwzględniamy tylko zbrojenie niesprężone),
αk - współczynnik zależny od schematu statycznego np. 5/48 (por.
wykład o ugięciach elementów żelbetowych),

αp - współczynnik do obliczenia ugięcia wywołanego sprężeniem,

zależny od schematu statycznego

zcp

Pk,inf zcp

Wykres Pk,inf zcp składa się z prostokąta (αp =1/8)

i paraboli (αp = 5/48)
 WYKŁAD 7
Stan graniczny nośności na ścinanie

1. Wpływ siły sprężającej na siłę poprzeczną

2. Ścinanie na odcinkach nie zarysowanych
3. Ścinanie na odcinkach zarysowanych

1
1. Wpływ siły sprężającej na siłę poprzeczną

Jeżeli wypadkowa siła sprężająca jest

ukośna (stosuje się kable odgięte), to
pionowa składowa tej siły ma zwykle VEd,0
Pd sinα
zwrot przeciwny niż siła poprzeczna. α
W związku z tym naprężenia styczne w
przekroju poprzecznym belki są
wywoływane przez siłę

VEd = VEd ,0 − Pd sin α ,

a nie przez siłę VEd,0 (wywołaną przez obciążenia), jak w konstrukcjach z cięgnami
równoległymi do osi.
W dalszej części wykładu, podobnie jak w normie, przez VEd będzie się oznaczać
siłę poprzeczną obliczoną z uwzględnieniem ewentualnego wpływu poprzecznej
składowej siły sprężającej.

2
 2. Ścinanie na odcinkach nie zarysowanych
Na odcinkach, które nie są zarysowane przez zginanie, tzn. na odcinkach, na których
największe naprężenia rozciągające na krawędziach przekroju nie przekraczają fctd
,sprawdzanie nośności na ścinanie wykonuje się na podstawie porównania
największego rozciągającego naprężenia głównego σt,max z obliczeniową
wytrzymałością betonu na rozciąganie fctd .

A x Wykorzystujemy teorię koła

Mohra.
Dla elementów sprężonych
τ uzyskujemy koło przesunięte,
σt,max σt,max
σ mamy te same wartości
styczne, mniejsze naprężenia
σx rozciągające, większe
σy σx = σy = 0 σy = 0, σx >0 ściskające (dlatego mocniejszy
beton),
2
σ x +σ y  σ x −σ y  τ xy = V Ed
S
σ t ,max = −   + τ xy

2
2 bw I
 2 
Wpływ sprężenia na naprężenia główne w punkcie A (ścinanie).
W porównaniu ze stanem, który powstaje w elemencie nie sprężonym, główne naprężenie
rozciągające maleje, a ściskające rośnie (ale nie stanowi problemu).
3
Najczęściej elem. spręż. są lepiej przygotowane na ścinanie.
Zwykle σy = 0 (niezerowe naprężenia poprzeczne można by uzyskać sprężając
strzemiona, co bywa bardzo rzadko stosowane), Wtedy

σx
2
τxy σx σ 
σ t ,max = −  x  + τ xy2 .
2  2 
0 0
a rozkłady naprężeń normalnych i
stycznych wyglądają jak na szkicu
obok.

Nie da się ustalić prostym sposobem, na jakim poziomie powstanie największe

naprężenie σt,max. Zwykle wystarczy obliczyć σt,max na poziomie środka ciężkości
przekroju i w połączeniu środnika z mniej ściskaną półką.

W normie umieszczono wzór na graniczną siłę poprzeczną VRd,c , wynikający z

przedstawionych tu wzorów na naprężenia i z założenia, że σt,max = fctd
I bw,nom
VRd ,c = f ctd2 + α l σ cp f ctd .
S

4
 I bw,nom
VRd ,c = 2
f ctd + α l σ cp f ctd .
σx τxy S

W normie stwierdza się, że naprężenia występujące w

0 0 tym wzorze są naprężeniami na poziomie środka
ciężkości przekroju, po czym następuje zdanie z
zastrzeżeniem, że niekiedy miarodajne mogą być
naprężenia na poziomie innym. Poniżej zamieszczam
poprawny opis - nieco inny niż w normie.
We wzorze na siłę graniczną :
I moment bezwładności przekroju względem osi przechodzącej przez jego
środek ciężkości
bw, nom nominalna grubość środnika na poziomie, dla którego oblicza się
naprężenia (w normie – na poziomie środka ciężkości przekroju)
wyznaczona z uwzględnieniem osłabienia przez kanały kablowe według
p.6.2.3(6) normy. Warto zauważyć, że ewentualne osłabienie środnika przez
kanały występuje nie tylko na poziomie kanałów, ale także w pewnym ich
otoczeniu.
S moment statyczny pola części przekroju leżącej powyżej rozpatrywanego
poziomu względem środka ciężkości przekroju
5
σcp naprężenie normalne (przy ściskaniu dodatnie) na rozpatrywanym
poziomie (w normie – na poziomie środka ciężkości)

Współczynnik αl stosuje się w celu uwzględnienia stopniowego narastania siły

sprężającej przy końcu elementu; gdy siła sprężająca nie zdążyła się rozwinąć w pełni –
wyjaśnienia umieszczono w wykładzie dotyczącym długości zakotwienia cięgien.

Zdaniem wykładowcy podstawowe wymaganie normy

VEd ≤ VRd,c

należy sprawdzić na co najmniej dwóch poziomach (środek ciężkości przekroju

i połączenie środnika z mniej ściskaną półką).

Cytuję normę: 6.2.2(4) „Dalsze informacje, dotyczące ogólnego przypadku elementów

poddanych działaniu momentu zginającego i siły podłużnej, które – jak można wykazać
– na skutek zginania w ULS nie są zarysowane, znajdują się w 12.6.3”. W tym punkcie
normy przedstawiono metodę sprawdzania przekrojów betonowych, w której
uwzględnia się także ewentualne wyczerpanie nośności na skutek nadmiernych
ukośnych naprężeń ściskających.

6
3. Ścinanie na odcinkach zarysowanych
Stosuje się zasady obliczania podobne jak dla elementów żelbetowych.

3.1. Elementy nie wymagające obliczania zbrojenia na ścinanie

Graniczna siła poprzeczna w elemencie bez zbrojenia na ścinanie jest równa

 0,18 1 
VRd ,c = k (100 ρ l f ck ) + 0,15 σ cp  bw d ,
3
 Cγ 
lecz nie mniej niż VRd ,c = (vmin + 0,15σ cp ) bw d .
3 1

We wzorze powyżej v min = 0,035k f 2 2

ck
(fck w MPa)

N Ed
σ cp = lecz nie więcej niż 0,2 fcd
Ac
NEd - suma siły podłużnej i siły sprężającej (uwaga: w strunobetonie siła
sprężająca jest przekazywana przez przyczepność i w przekrojach leżących
blisko podpory nie osiąga pełnej wartości).

7
Sprawdzenie na ukośne ściskanie można wykonać stosując wzór na VRd, max
według p.3.2 z cotθ = 1,0.

3.2. Elementy wymagające obliczania zbrojenia na ścinanie

Stosuje się taki sam model zjawisk jak dla elementów nie sprężonych.
Rozstaw pionowych strzemion oblicza się ze wzoru

Asw1 f ywd 1 z cot θ

s=
VEd

Umiarkowane podłużne ściskanie przez siłę sprężającą pozwala na

przeniesienie przez beton siły poprzecznej większej niż w elemencie nie
sprężonym, ale dla dużych sił podłużnych siła graniczna ze względu na ukośne
8
ściskanie staje się mniejsza niż w elemencie nie sprężonym.
Graniczna siła poprzeczna zależy od średniego podłużnego naprężenia normalnego
σcp wywołanego obliczeniową siłą podłużną (ściskanie przyjmuje się za dodatnie,
wpływu σcp nie uwzględnia się w przekrojach, które leżą bliżej krawędzi podpory
niż 0,5d cotθ )
α cw bw z ν f cd α cw bw z ν f cd cot θ
VRd ,max = albo VRd ,max =
cot θ + tan θ 1 + cot 2 θ
W powyższych wzorach dla elementów nie sprężonych αcw = 1.
αcw Dla elementów sprężonych:
1,25 σ cp
α cw = 1 + dla 0 < σ cp ≤ 0,25 f cd
1,0 f cd
σ cp α cw = 1,25 dla 0,25 < σ cp ≤ 0,5 f cd
f cd  σ 
α cw = 2,51 − cp  dla 0,5 < σ cp ≤ 1,0 f cd
 f cd 
0,25 0,5 1,0
możliwość zmiażdżenia środnika
Ponadto norma zawiera prostą zasadę uwzględniania osłabienia środnika przez
kanały kablowe - stosuje się zastępczą, zmniejszoną grubość środnika
(osłabienie również obok kanału).
Do konstrukcji sprężonych stosuje się także inne zasady normy, jak np. zasady
9
dotyczące uwzględniania wpływu obciążeń skupionych.
 Wykład 8
Strefa przypodporowa, zakotwienie cięgien, strefa zakotwień
w kablobetonie i strunobetonie

1. Zakotwienie cięgien w strunobetonie

1.1. Zakotwienie „at transfer”, długość transmisji
1.2. Długość dyspersji
1.3. Nośność graniczna zakotwienia
2. Wymagania dotyczące strefy przypodporowej elementów strunobetonowych
- podsumowanie
3. Strefa zakotwień
4. Stosowanie bloków (pogrubień) przy końcach belek

1
2
1. Zakotwienie cięgien w strunobetonie
Cięgno nie mogąc skracać się swobodnie „przekazuje siłę” na beton za
pośrednictwem naprężeń przyczepności. Siła podłużna i związane z nią
naprężenia normalne na końcu cięgna są równe zeru. W pewnej odległości od
końca siła w cięgnie osiąga wartość P. Długość potrzebną do osiągnięcia siły P
nazywa się długością zakotwienia lp.

P - siła w cięgnie

naprężenia przyczepności

lp

3
 1.1. Zakotwienie „at transfer”, długość transmisji

Długość zakotwienia, która powstaje

po zwolnieniu cięgna nazywa się
NORMOWO

długością transmisji lpt.

W normie przyjmuje się, że
siła w cięgnie naprężenie przyczepności, które
fbpt powstaje po zwolnieniu cięgna, jest
naprężenia
stałe na długości lpt i równe fbpt
przyczepności
lpt

• Wartość fbpt zależy od wytrzymałości betonu (at transfer) na rozciąganie,

rodzaju cięgien i warunków przyczepności (jak w żelbecie).
• Podstawowa wartość długości transmisji zależy ponadto od średnicy i rodzaju
cięgien, sposobu zwalniania naciągu (zwalnianie stopniowe lub nagłe) i jest
proporcjonalna do naprężenia w cięgnie σpm0 , które powstanie bezpośrednio po
zwolnieniu naciągu.
W normie znajdują się wzory do obliczania fbpt i lpt .

4
 Tablica 1, opracowana na podstawie wzorów normy, może służyć do wyznaczania lpt
dla najczęściej stosowanych splotów.
Długość odcinka transmisji: l pt = λ pt Φ

Tablica 1. Współczynniki długości transmisji λpt splotów trzy i siedmiodrutowych

at transfer
σpm0 [MPa] fctm(t) [MPa]
2,9 3,2 3,5 3,8 4,1 4,4
1200 49 45 41 38 35 32
obliczone
1300 53 48 44 41 38 35
1400 57 51 48 44 41 38

Obliczając wartości λpt przyjęto dobre warunki przyczepności, stopniowe zwalnianie

naciągu, γC =1,4. Dla innych danych należy stosować wzory z p.8.10.2 normy.

Jako wartości obliczeniowe długości transmisji stosuje się

lpt1 = 0,8lpt lub lpt2 = 1,2lpt.
Licząc zgrubnie można przyjąć długość odcinka transmisji ok. 40 średnic,
więc dla cięgien o średnicy ok. 12 mm mamy długość transmisji ok. 50 cm 5
 1.2. Długość dyspersji

Odległość od końca belki do przekroju normalnego, w którym naprężenia normalne

w betonie można uznać za rozłożone liniowo, jest większa od długości transmisji.
Odległość tę nazywa się długością dyspersji ldisp.

d W belce o wysokości użytecznej

d długość dyspersji można
wyznaczyć ze wzoru

lpt ldisp = l pt2 + d 2

Odtąd
ldisp wykresy
liniowe

Wniosek: belki sprężone powinny być długie aby w większej części belki
był rozkład liniowy naprężeń.
6
1.3. Nośność graniczna zakotwienia
Jeżeli naprężenia normalne na krawędzi wywołane przez zginanie przekraczają fctk,
to może powstać rysa. Wtedy trzeba sprawdzić zakotwienie cięgien sprężających w
otoczeniu tej rysy (odcinek sięgna może być zbyt krótki do uzyskania nośności).
Zakłada się, że po zarysowaniu naprężenie w cięgnach wynosi σpd. Obliczając to
naprężenie należy wziąć pod uwagę wpływ siły poprzecznej na siłę w cięgnach,
dodając do siły obliczonej ze względu na moment zginający siłę wynoszącą

0,5VEd (cot θ − cot α ).

Oczywiście, gdyby okazało się, że

σpd > fpd (mało prawdopodobne),
to należy zwiększyć zbrojenie.

W normie znajduje się wzór na

Czy ten odcinek wystarczy do
zrównoważenia siły w cięgnie?
graniczne naprężenie styczne ze
względu na przyczepność fbpd .
Naprężenie to zależy od tych samych
czynników co fbpt .
7
 σpd
σp∞

lpt2

lbpd
Naprężenia
przyczepności Naprężenia w cięgnie w SGN
lbpd na lewo od rysy zakotwienia (wg normy)

Całkowitą długość zakotwienia potrzebną do zakotwienia cięgna lbpd można obliczyć

ze wzoru (8.21) normy). Dla warunków jak w tablicy 1 otrzymuje się wzór
σ pd − σ pm∞
lbpd = 1,2l pt + 0,45 Φ
f ctm
w którym σpm∞ oznacza naprężenie w splotach po wszystkich stratach, Φ średnicę
splotów, a fctm średnią wytrzymałość betonu na rozciąganie. Do wzoru tego nie
należy podstawiać wartości fctm większych niż 4,4 MPa, „o ile nie można
wykazać”, że można przekroczyć ten limit.
8
2. Wymagania dotyczące strefy przypodporowej elementów strunobetonowych
- podsumowanie

• Projektując przypodporowe odcinki belek trzeba stosować zasady dotyczące

ścinania, zakotwienia splotów oraz konstruowania strefy zakotwienia przy
samym czole belki.
• W strefie, w której na krawędzi belki mogą powstać rysy wywołane przez
naprężenia normalne, stosuje się wymagania inne niż w strefie nie zarysowanej.
• Po wyznaczeniu długości dyspersji ldisp można narysować wykres
przedstawiający naprężenia normalne na dolnej krawędzi belki, wywołane siłą
sprężającą, na tle wykresu naprężeń wywołanych przez obciążenie. Na podstawie
tego rysunku można zdefiniować trzy strefy:
strefa A (anchorage) – strefa zakotwień,
strefa U (uncracked) – strefa nie zarysowana przez naprężenia normalne,
strefa C (cracked) - strefa zarysowana przez naprężenia normalne.

9
 STREFA A STREFA U STREFA C

450

xA xctd xctk x

fctk
ldisp
fctd

Naprężenia normalne w dolnych włóknach wywołane:

obciążeniem (SGN - kombinacja podstawowa) - linia niebieska,
siłą sprężającą Pmt - linia czerwona.
Współrzędne xctd i xctk dla belki swobodnie podpartej przy równomiernym obciążeniu p
można wyznaczyć ze wzorów:
   
xctd = 0,5leff 1 − 1 −
M ctd  M = (σ + f )W xctk = 0,5leff 1 − 1 −
M ctk  M = (σ + f )W
 0,125 p leff2  ctd cp ctd cs  0,125 p leff2  ctk cp ctk cs
   

Wcs oznacza wskaźnik wytrzymałości przekroju sprowadzonego, a σcp naprężenie w dolnych

włóknach wywołane obliczeniową siłą sprężającą Pm,t.
10
 STREFA A STREFA U STREFA C

450

xA xctd xctk

fctk
ldisp
fctd

Strefa A (x ≤ xA), wyznaczona z punktu widzenia metody sprawdzania na ścinanie,

rozciąga się od brzegu elementu do początku strefy U, który (zgodnie z p.6.2.2.(3) EN)
jest wyznaczony przez przekrój normalny (x = xA), przechodzący przez punkt przecięcia
linii, poprowadzonej od krawędzi podpory pod kątem 450, z osią belki.
Zasady projektowania zbrojenia tej strefy elementów strunobetonowych są w normie
określone tylko ogólnie. Sprawdzanie wymagania VEd ≤ VRdc w tej strefie nie jest
potrzebne (p. 6.2.2(3) EN). Projektowanie strefy A, zdefiniowanej szerzej, omówiono
dokładniej w p. 3.
11
 STREFA A STREFA U STREFA C

450

xA xctd xctk

fctk
ldisp
fctd

Strefa U (xA < x ≤ xctd) rozciąga się od przekroju (x = xA) do przekroju (x = xctd), w
którym naprężenie normalne na krawędzi belki osiąga obliczeniową wytrzymałość na
rozciąganie fctd. Nośność na ścinanie sprawdza się sposobem opisanym w p. 2 wykładu 7
(tzn. na podstawie porównania głównych naprężeń rozciągających z fctd).
Występujący we wzorze na VRdc współczynnik αl oblicza się ze wzorów:
lx
ldisp = l pt2 2 + d 2 αl = , lecz nie więcej niż 1,0 ,
ldisp
(w normie błędnie zamiast ldisp jest lpt2) w którym lx oznacza odległość rozpatrywanego
przekroju od początku strefy przyczepności cięgien (na ogół od czoła belki). 12
 STREFA A STREFA U STREFA C

450

xA xctd xctk

fctk
ldisp
fctd

Strefa C (x > xctd) może występować w centralnej części belki. Jeżeli w tej strefie
naprężenia na krawędzi przekraczają fctk, to należy rozważyć uwzględnienie wpływu
siły poprzecznej na siłę w cięgnach (zwykle wpływ ten jest niewielki).
Sprawdzenie na ścinanie wykonuje się według zasad opisanych w p. 3 wykładu 7
(uogólnienie zasad stosowanych do żelbetu).

13
 3. Strefa zakotwień
Strefa zakotwień - część końcowa elementu sprężonego, w której
do obliczania naprężeń nie należy stosować elementarnej teorii,
właściwej w przekrojach leżących poza tą strefą. W kablobetonie
h brzeg elementu jest obciążony siłami skupionymi, które wywołują
liniowy rozkład naprężeń normalnych dopiero w pewnej
odległości od tego brzegu, w strunobetonie siła sprężająca jest
l=h wprowadzana w element wzdłuż cięgien przez siły przyczepności.
Poza strefą zakotwienia naprężenia σx zależą tylko od wartości i położenia siły sprężającej
a naprężenia σy są równe zeru, w strefie zakotwień znaczenia ma także położenie
poszczególnych cięgien a naprężenia σy nie są równe zeru. Zasada Saint-Venanta
(uśrednianie wpływu grupy sił na odcinku) a długość strefy zakotwienia.
W strunobetonie istotną rolę odgrywa przyczepność cięgien - strefa zakotwienia jest dłuższa
niż w kablobetonie.
W kablobetonie zasadnicze znaczenie mają poprzeczne naprężenia rozciągające (wgłębne,
przyczołowe i w narożnikach) oraz docisk pod zakotwieniami.
Przy projektowaniu strunobetonu poprzeczne rozciągania maja mniejsze znaczenie, a
dominują zagadnienia związane z wprowadzeniem siły przez przyczepność (czy siła, którą
może zapewnić przyczepność jest wystarczająca ze względu na nośność w przekrojach
leżących w niewielkiej odległości od czoła).
14
15
 Ogólna charakterystyka rozkładu naprężeń w strefie zakotwień

Npd 0,5 Npd τ=0

y
x σy
Rozciąganie wgłębne

• Na osi symetrii siły styczne = 0; gdyby nie były nie byłoby symetrii.
• Moment działa przeciwnie do ruchu wskazówek zegara, naprężenia równoważą ten
moment
• Przy czole naprężenia ściskające, dalej rozciągające

0,5Npd

σy
Rozciąganie przyczołowe

• Przy czole naprężenia rozciągające, dalej ściskające

• Potrzeba dużo zbrojenia przyczołowego w postaci strzemion
16
PODOBIEŃSTWO

Naprężenia w belce -
ścianie (tarczy)
a naprężenia w strefie
zakotwienia

Pod każdą siła skupioną pojawiają się poprzeczne siły ściskające, a głębiej
- siły rozciągające. Pomiędzy siłami lub grupami sił siły rozciągające
powstają przy czole elementu.

17
 Npd1
Zakładając z = 0,6(h-a) z warunku
S
równowagi można otrzymać wzór
(książka A. Ajdukiewicza i J. Mamesa).
h-a

Npd2 z S = 0,42
0,5h − a
h−a
(N pd1 + N pd2 )

Poprzeczne naprężenia σy można poważnie zmniejszyć stosując "regularny" rozkład

cięgien.

Rozkład regularny (na przykładzie elementu o

stałej grubości) - każda siła sprężająca jest
w równowadze z przypadającą na nią częścią
wykresu naprężeń.

18
 • Układy regularny (w przybliżeniu) i
nieregularny.
• Wypadkowa siła sprężająca na tej samej
wysokości.

• Przy układzie regularnym środnik powinien mieć grubość wystarczającą do

pomieszczenia cięgien wraz z odpowiednią otuliną. Naprężenia poprzeczne o
znacznie mniejszej wartości.
• Przy układzie nieregularnym środnik może być cieńszy (ale ze względu na odporność
ogniową nie należy stosować zbyt małych grubości). Ten typ wydaje się łatwiejszy w
wykonawstwie.

Obliczanie naprężeń w strefie zakotwień jest przedmiotem bogatego piśmiennictwa.

W czasach „przedkomputerowych” wiele pracy poświęcono metodom przybliżonego
obliczania naprężeń w tarczy, rozpatrywanej jako model strefy zakotwień (np. teoria
Guyona z obszernymi tablicami) i innym teoriom przybliżonym.
W EN znajdują się niezbyt obszerne wskazówki dotyczące zastosowania do tego
problemu metody „kratownicowej” (struts and ties).
19
Dzisiaj, stosowanie MES stało się powszechne – można więc zastosować MES
do obliczania naprężeń w strefie zakotwień.

Przykład. Jako model służący do obliczenia strefy zakotwienia metodą

elementów skończonych rozpatrzono odcinek belki o długości równej trzem
wysokościom belki, zbudowany z trzech tarcz – tarcza przedstawiająca środnik
ma grubość 0,09 m, tarcze modelujące półki 0,24 m.

Założono, że prawy brzeg modelu jest utwierdzony. W takim modelu w pewnej

odległości od końca obciążonego sprężeniem powstaje liniowy rozkład naprężeń,
zgodny z elementarną teorią.
Siły sprężające, działające na lewym końcu, modelowano zakładając, jak w
normie, że naprężenia przyczepności na odcinku o długości lpt1 = 515 mm są stałe
i reprezentowane w systemie MES przez równe siły rozmieszczone co 0,05 m.

20
Podział na elementy i plan Naprężenia σy
21
warstwicowy naprężeń σx
 Wyniki

Wg PN 2002 strzemiona
na 20% siły sprężającej

Długość
Wartość na Procent siły
Scałkowana siła odcinka
Przyłożenie obciążenia brzegu sprężającej
(kN/m)*(m) całkowania
(kN/m) (%)
(m)
10 cięgien rozłożonych w
środniku i półce dolnej
141,20 6,03 0,4 0,10
5 cięgien górą
i 5 dołem w półkach
889,78 91,82 6,3 0,28
w półkach,
2 cięgna górą, 1023,87 104,98 7,2 0,28
8 dołem (najczęstszy)
5 cięgien górą
i 5 dołem skupione jak w 1663,03 125,24 8,6 0,18 22
kablobetonie
4. Stosowanie bloków (pogrubień) przy końcach belek

Przy końcach belek, zwłaszcza belek o

znacznej rozpiętości, stosuje się niekiedy
"bloki podporowe" - szersze części, które
przechodzą w część środkową belki przez
zastosowanie „skosów”.

Dzięki poszerzeniu środnika łatwiej rozmieścić znaczną ilość zbrojenia poprzecznego,

wymaganego w strefie zakotwień, a w elementach kablobetonowych łatwiej
rozmieścić zakotwienia na czole belki (rozmieszczenie zakotwień bez bloku może być
niemożliwe).
W długich skosach maleją naprężenia główne w strefie podporowej, można otrzymać
korzystniejsze wyniki obliczeń na ścinanie,
Z drugiej strony, blok komplikuje kształt form i utrudnia wykonanie elementów
(blokada przesuwu – „urywanie” się końcówek belek) - jeżeli nie jest konieczny, to
lepiej go nie stosować. 23
 11/20/2019

1. Technologia sprężania - przypomnienie

WYKŁAD 9 - część 1
Najpopularniejszy dziś sposób kotwienia cięgien -zakotwienie szczękowe.
PRZYKŁADY ELEMENTÓW I KONSTRUKCJI SPRĘŻONYCH Szczęki (trzyczęściowe) pojedynczego splotu i urządzenia do sprężania.

1. Technologia sprężania wedge barrel

2. Hale i budynki z prefabrykatów sprężonych
3. Belki splot (strand)
Belki strunobetonowe
Różne koncepcje belek – belki mostowe, konstrukcje zespolone,
belki z wstępnie wygiętymi kształtownikami stalowymi
3. Dźwigary kablobetonowe
4. Dachowe i stropowe płyty strunobetonowe
Płyty panwiowe i łupinowe 3-part wedge
Płyty z kanałami
Płyty TT
Technologia Spiroll
Inne płyty sprężone, stropy gęstożebrowe
5. Sprężanie zbiorników
6. Różne przykłady konstrukcji sprężonych

1 2

Kable złożone z wielu splotów. Mogą być sprężane łącznie (za pomocą dużych Wczesny, oryginalny system Zakotwienia szczękowe
pras) lub po kolei. Freyssineta, 12 drutów 5 mm.
Stożek i blok betonowe (blok silnie
uzwojony)

Później: zakotwienia stalowe i cięgna

złożone z siedmio lub dziewiętnasto
drutowych splotów
3 4

2. Hale i budynki z prefabrykatów sprężonych

Elementy prefabrykowane (Ergon) - hale

System BBRV

Słupy - sprężone lub żelbetowe

Belki, płatwie, płyty sprężone

Różne typy,
różni producenci
5 6

1
 11/20/2019

Budynek z
piętrem pośrednim

7 8
Gralewo, wytwórnia prefabrykatów, lata 70-te

3. Belki

11,96

14,96

80 900÷1400

17,96
270
.
Przykłady polskich dźwigarów strunobetonowych (1960 – 1995)
(rozpiętości modularne od 9 do 18 m)
Stężenia X 9 Strzemiona wystające z dźwigarów, otwory na rurociągi 10

Współczesne
Płatwie, h = 445mm, strunobetonowe
130 Lmax = 16,8 m belki sprężone

400 Belki stropów o Beton C50/60

300 małej rozpiętości i
grubości
Belki stropów o średniej
rozpiętości

Obecnie belki do
Belki dachowe lub konstrukcji
stropowe średnich zespolonych nie muszą
rozpiętości mieć wypuszczonych
strzemion
Połączenia z płytami: a) żelbetowymi panwiowymi,
b) sprężonymi PSFF, c) łupinowymi
Dach
lub
strop

11 12

2
 11/20/2019

Szczegóły podparcia belek

Dźwigary dachowe

13 14
Obecnie często podparcie z wykorzystaniem podkładek neoprenowych

Strunobetonowe
belki mostowe

strz. 8 mm
4,6

480

Belka typu KUJAN

otwór długość 11,64 m

zbrojenie zwykłe

15 16

Belki mostowe „Kujan”

Belki mostowe „Kujan”
Płyty TT
17 18

3
 11/20/2019

Belka stalowa wstępnie wygięta

Belki sprężone -
sploty
różne koncepcje

Przekrój konstrukcji wiaduktu kolejowego

Belka wstępnie
wygięta

kable Belki wstępnie wygięte współpracujące ze

sprężeniem stosowane do dużych obciążeń
sploty i rozpiętości
„Kombinowane” konstrukcje – najczęściej Zespolona konstrukcja wiaduktu,
przy wzmocnieniach belki sprężone, płyty prefabrykowane sprężone
Przekrój "U odwrócone" lub żelbetowe + warstwa betonu
19 20

3. Kablobetonowe dźwigary „oszczędnościowe” KBO i KBOS (składane)

Istnieje bardzo wiele hal, w których podstawowymi elementami nośnymi są H
dźwigary kablobetonowe (rozpiętości od 18 do 24 m, sporadycznie większe).
z
Proste kable (dawniej często stosowano 12Φ5) biegną w pasie dolnym.

Ze względu na małe nachylenie składowa pozioma siły w pasie górnym jest prawie
równa sile w tym pasie
H·z = M.

Przy obciążeniu równomiernym wykres momentu zginającego M jest parabolą.

Jeżeli kształt pasa górnego jest w przybliżeniu paraboliczny, to odległość między
pasami jest proporcjonalna do momentu
29,96 z = α·M
i siła w pasach jest stała na całej długości dźwigara

Dźwigary składane z części i dźwigary prefabrykowane w całości. Stały przekrój pasów i stała siła sprężająca zapewniają optymalne rozwiązanie.
Korzyści ze stosowania koncepcji łączenia przez sprężenie i ryzyko związane z Przy przekryciu płytami panwiowymi zespolonymi uzyskuje się konstrukcję
korozją w stykach. 21 powłokową ze ściągami. 22

4. Dachowe i stropowe płyty strunobetonowe

Płyty sprężone (przykłady) produkowane w Polsce w latach 1970 - 95

0,30
5,87
1,49

Płyta żelbetowa 6 m – grubość płytki 30 mm, ciężar 12,8 kN,

zastępcza grubość około 5,8 cm, najmniejsza szerokość żebra głównego – 50 mm

0,40

11,85

Sprężona płyta PSFF 12 m – grubość płytki 30 mm, ciężar 34,0 kN,

zastępcza grubość około 7,6 cm.
23 24

4
 11/20/2019

Płyty z kanałami (płyty otworowe SP (kanałowe), (Hollow slabs SP)

Dla 4,5 kN/m2 do 7,2 m do to 9,2 m

Prefabrykaty
wytwarzane
przez Ergon do to 12,3 m do15,0 m

0,55 do 10,2 m
5
do 17,0 m
11,96 Beton – fck = 55 MPa, długość do 18,5 m, szerokość - 1200 (1196 mm)
Obciążenie do 15 kN/m2, możliwe wzmocnienie przez dodanie warstwy betonu na wierzchu (rzadko
stosowane), odporność ogniowa - 60 minut (możliwe zwiększenie do 120)
Zastosowanie - szkoły, budynki administracyjne, szpitale, parkingi, budynki przemysłowe i magazyny
Płyta łupinowa - 12 m – grubość łupiny 30 mm, ciężar 28,5 kN, Podobne płyty SP są produkowane przez innych wytwórców (
zastępcza grubość około 6,4 cm. Często spotykane obciążenie - 4,5 kN/m2 (obciążenie zmienne 3,0 kN/m2 jak np. na parkingach dla
samochodów osobowych i furgonetek, w audytoriach, salach zebrań i salach restauracyjnych; ponadto
warstwy wykończeniowe i obciążenie zastępcze od ścianek działowych). Przy tym obciążeniu:
płyty żelbetowe (h=240 mm) mogą mieć rozpiętość 6,0 m,
płyty SP w szerszym asortymencie - jak na rysunku.
Przy rozpiętości 12 m i obciążeniu 4,5 kN/m2 ciężar płyty SP 265 wynosi 55,6 kN, smukłość l/h około
45, grubość zastępcza 154 mm!
25 26

Płyty SP - składowanie i transport

Niepoprawne Poprawne

Wyjątkowo duże płyty, długość 20 m, wysokość 50 cm

Jeśli zawiesie składa się z więcej niż 2 lin to nie można zakładać
27 28
równych sił – dla 4 ramion często jedno F= 0

a a
zaprawa
Podkładka
Wycięcia w płytach elastomerowa beton

a = 80 lub 130 mm a = 100, 120 lub 150 mm

Połączenia w wycięciach zapewniają przenoszenie sił poziomych

podkładka Płyty SP -
podpory,
połączenia

Płyta zwężona uzyskana

przez przecięcie
Wypełnienie połączeń betonem B37 na kruszywie o
średnicy nie przekraczającej 8 mm.
Przed betonowaniem powierzchnię elementów należy
oczyścić i nawilżyć
29 30

5
 11/20/2019

Płyty TT (Ergon) Płyty TT - składowanie, transport, wycięcia i otwory

Beton C50/60. Długość do 28 m, szerokość 2400 (2394 mm), grubość półki
80+40 mm, możliwe wzmocnienie przez zastosowanie dodatkowej warstwy 50 mm.
TTP 440 (l4,5 = 14,0 m) TTP 540 (l4,5 = 16,5 m)

TTP 640 (l4,5 = 18,5 m) TTP 740 (l4,5 = 20,5 m)

TTP 840 (l4,5 =

TTP
14,0 840
m) (l4,5 = 23,5 m)
l4,5 - rozpiętość, którą można
osiągnąć przy obciążeniu Elementy węższe otrzymuje się przez
4,5 kN/m2 odcięcie części płyty elementów zwykłych

Obciążenie do 30 kN/m2.. Odporność ogniowa - do 120 minut.

Zastosowanie - stropy o dużej rozpiętości (płyty mają wstępną krzywiznę kompensującą
ugięcie od sprężenia), duże obciążenia
Podobne płyty produkowane przez innych wytwórców
(np. GRALBET) Przy rozpiętości 18 m i obciążeniu 4,5 kN/m2 ciężar płyty TTP 640 wynosi
31 32
206 kN, smukłość l/h około 28, grubość zastępcza 192 mm!

Płyty TT - podpory, połączenia

Połączenie płyt TT
z belką - powstaje
element zespolony

8
0

Styki podłużne - połączenia

33 34

Zakończenia elementów TT -
w przestrzeni ponad belką
główną można umieścić
instalacje prostopadłe lub
równoległe do tej belki.

Przy dużych obciążeniach stosowanie wycięć

nie jest możliwe - ścinanie.

35

6

WYKŁAD 9 - część 2
PRZYKŁADY ELEMENTÓW
I KONSTRUKCJI SPRĘŻONYCH
1 2
Wytwarzanie płyt SP odbywa się metodą wytłaczania (ekstruzji) betonowej „wstęgi”,
za pomocą specjalnych urządzeń formujących (wytłaczarek). „Wstęga” formowana
jest na stalowych podłożach torów naciągowych o szerokości 1,20 m i długości ok.
100 m.
Po naprężeniu i zakotwieniu cięgien w blokach oporowych toru, na podłożu
umieszczany jest agregat (wytłaczarka), który formuje z mieszanki betonowej
„wstęgę” o odpowiednim przekroju poprzecznym.
3 4
Elementy o mniejszej szerokości uzyskuje się przez podłużne rozcięcie płyt
podstawowych. Otwory na przewody instalacyjne, wycięcia na zblokowane
piony wentylacyjne, instalacyjne i wycięcia obejmujące słupy są wykonywane
podczas produkcji płyt w wytwórni. Otwory, które nie naruszają żeber można
wykonywać na budowie (jeżeli nie przekraczają rozmiarów podanych w
Wytycznych). Możliwe jest wykonywanie płyt o nieprostopadłych krawędziach
przez ukośne przecięcie wstęgi.
Uzupełnieniem systemu SP są stalowe belki podporowe typu POK,
przeznaczone do konstruowania wymianów przy dużych otworach w stropie
lub stropodachu (np. na schody lub świetliki).
5 6
11/20/2019
System sprężonych płyt stropowych SP (Spiroll)
Oryginalna metoda produkcji przez wytłaczanie (extrusion) umożliwia wykonywanie
płyt o dowolnej długości.
Technologia ta, wynaleziona w Kanadzie w 1962 r., rozpowszechniła się w wielu
krajach (np. w Polsce w latach 70-tych).
Beton B60, sprężenie splotami prostymi. Szerokość modularna: 120 cm (rzeczywista:
119,7 cm). Podłużne wręby w bocznych powierzchniach płyt po wypełnieniu betonem
tworzą połączenie, które zapobiega „klawiszowaniu” stropu.
SP20 SP26,5
Płyty SP produkowane
w Polsce (liczba oznacza SP40
SP32
grubość w cm)
Płyty produkcji czeskiej
Do zasobnika agregatu dostarczana jest mieszanka betonowa o konsystencji
wilgotnej, którą przenośniki ślimakowe agregatu wtłaczają do dołączonej formy
ślizgowej i jednocześnie przesuwają całe urządzenie wzdłuż toru z przeciętną
prędkością około 1,0 m/min.
Podłoże toru podgrzewane jest do temperatury około 350C za pomocą cieczy
przepływającej w umieszczonych w jego wnętrzu rurach, a pasmo betonu
przykrywane jest matami termoizolacyjnymi. Sprężanie betonowej „wstęgi”
odbywa się po około 16-tu godzinach. „Wstęga”, jest następnie cięta
specjalnymi piłami tarczowymi na odcinki o potrzebnej długości (przecinanie
płyty 200x1200 mm trwa około 90 sekund).
Elementy zdejmowane są z podłoża i przenoszone na miejsce składowania za
pomocą specjalnego zawiesia, samozakleszczającego się o wręby w
bocznych powierzchniach płyt.
Technologia produkcji płyt wyklucza możliwość umieszczenia w nich
jakiegokolwiek zbrojenia uzupełniającego ze stali zwykłej (nie ma
poprzecznych strzemion, prętów rozdzielczych ani uchwytów montażowych).
Zakres stosowania
Np. budynki mieszkalne i biurowe (płyty SP20), budynki użyteczności publicznej
(SP26.5), centra handlowe, budynki magazynowe i przemysłowe (SP32 i SP40) -
rozpiętości od 2,4 do 18,0 m. Płyty należy stosować przede wszystkim w budynkach
szkieletowych o konstrukcji stalowej lub żelbetowej jako elementy swobodnie
podpartej, a w układach ściennych jako częściowo zamocowane. Płyty SP20 mogą
być w środowisku klas X0, XC1, XC2 i XC3, a SP26.5, SP32 i SP40 także w XC4.
Dopuszcza się stosowanie płyt SP w bardziej agresywnych środowiskach pod
warunkiem wykonania ochronnej warstwy powierzchniowej, odpowiedniej do
występującego czynnika korozyjnego (wg indywidualnego projektu) na ich dolnej
powierzchni.
Jeżeli w stropach mogą powstać siły rozciągające (szkody górnicze, nierównomierne
osiadania podpór lub inne ruchy podłoża), to należy rozważyć możliwość wykonania
na płytach SP monolitycznej, odpowiednio zbrojonej, płyty nadbetonu lub
zastosowania ciągłego zbrojenia uzupełniającego w stykach między płytami.
Płyty SP mają klasę odporności ogniowej R60, a płyty SP26.5, SP32 i SP40 w wersji
podwyższonej o 10 mm mają (dzięki powiększonemu otuleniu cięgien) klasę R120.
Wytyczne do projektowania stropów z płyt sprężonych typu SP. Poradnik dla
konstruktorów. Na podstawie opracowania biura konstrukcyjnego „Steelco”
Grzegorz Troszczyński, Białe Błota, lipiec 2005
1
 11/20/2019

Stropy monolityczne sprężane cięgnami bez przyczepności

7 8

Belka Kujan w zakładzie prefabrykacji

9 10

11 12

2
 11/20/2019

Podnoszenie – elementy do zawiesi

Transport – elementy do prefabrykatów

-13- -14-

Stropy z beleczkami sprężonymi

Francja, PPB, pustaki ze

styropianu, beleczki sprężone,
na wierzchu warstwa betonu
zbrojona siatką

Pustaki DZ z beleczkami
sprężonymi

15 16

5. Sprężanie zbiorników

Sprężania przez nawijanie naciągniętego drutu (splotów).

Po uzyskaniu przez beton wystarczającej shotcrete

System stropowy RECTOR Rectobeton wytrzymałości i przygotowaniu powierzchni
rozpiętość do 10m np. przez piaskowanie wykonuje się
sprężanie za pomocą nawijarki. Do
zabezpieczenia cięgien przed korozją stosuje
się torkret (shotcrete)
winding
machine

17 18

3
 11/20/2019

Sprężanie odcinkowe zbiorników. Kable kotwione w pilastrach

pilaster
(buttress)

19 20

Sprężanie zbiorników – zakotwienie typu X

Takie zakotwienia umożliwiają

łączenie cięgien na obwodzie
bez pilastrów.

21 22

23

4
 11/20/2019

WYKŁAD 9 - część 3

PRZYKŁADY ELEMENTÓW
I KONSTRUKCJI SPRĘŻONYCH

1 2

3 4

5 6

1
 11/20/2019

7 8

Sprężanie budynku
bezpieczeństwa
(containment) w elektrowni
jądrowej

Kabel BBRV 139Φ6

9 10

11 12

2
 11/20/2019

13 14

Kable 139Φ6
(dziś BBR stosuje do tego typu kabli przede wszystkim
druty Φ7)

Wykonywanie
główek

Rdzeń zakotwienia na miejscu – kabel przygotowany do przesunięcia w kanale

Kabel gotowy do sprężenia

15 16

Uszkodzenia w trakcie realizacji

17
Uszkodzenie stref zakotwień na skutek zbyt niskiej wytrzymałości betonu 18

3
 11/20/2019

Ścięcie splotów cięgna sprężającego na skutek braku prostopadłości bloku

19 20
oporowego do osi kabla. Ścięcie miało miejsce podczas naciągu cięgna

Uszkodzenie belki kablobetonowej na skutek wyrwania kanałów kablowych 21

wraz z cięgnami sprężającymi podczas ich naciagu

4
Projektowanie sprężonych stropów
płytowo-słupowych
Jak to działa?
 Jak to działa?

Moment w przekroju A-A na 1 metr

szerokości przekroju:

w⋅ l12
m=
8

Całkowity moment na łącznej

szerokości stropu:
l12
M f = (w ⋅ l2 ) ⋅
8
Obciążenie wywierane przez deski na
każdą z belek:

p = wl1 / 2

wl1/2 wl1/2
Jak to działa?

Moment w przekroju B-B w jednej

belce:

 w ⋅ l1  l2
2
M 1b =  ⋅
 2  8

Całkowity moment w obu belkach:

l22
M = (w ⋅ l1 ) ⋅
8
 Jak to działa?

l 21 l 22
M = (w ⋅ l 2 ) ⋅ M = (w ⋅ l1 ) ⋅
8 8
 Rodzaje stropów płytowo-słupowych

Czysta forma płyta-słup : 5 – 12 m Strop kasetonowy: 10-20m

Strop grzybkowy: do 16m Strop z pogrubieniami w pasach podparcia

do 16m
Stropy sprężone

Stosunek rozpiętości do grubości

płyty może wynosić 30-50
Działanie sprężenia
Zalety i wady płaskich stropów sprężonych cięgnami bez
przyczepności

• zwiększenie, w porównaniu do • konieczna większa precyzja

stropów żelbetowych, rozpiętości wykonania
przęseł nawet do kilkunastu
metrów • uszkodzenie cięgna powoduje
• mniejsze grubości stropu spadek siły na całej jego długości
• redukcja siły przebijającej • niezależność odkształceń stali i
• zwiększona sztywność i betonu, co niesie za sobą
rysoodporność trudności obliczeniowe
• ograniczone straty od tarcia • większa zdolność do deformacji
• większe wartości siły sprężającej i cięgien
jej bardziej równomierny rozkład na
długości cięgna
• możliwość wymiany kabli
 Wstępne kształtowanie

rozplanowanie stropu
• rozpiętość przęseł skrajnych równa 0.8÷0.9 rozpiętości przęseł środkowych
• przedłużenie obrysu stropu poza krawędź słupów zewnętrznych
• dobór układu podpór w jak najmniejszym stopniu ograniczający poziome
odkształcenia stropu
grubość płyty
• spełnienie warunków nośności oraz ugięć
• zależna od rozpiętości przęseł i zadanego obciążenia
Wyznaczenie ilości i profili cięgien
 Wyznaczenie ilości i profili cięgien

Obciążenie w 100% jest przenoszone w obu kierunkach

Trasowanie cięgien
 Trasowanie cięgien w przekroju podłużnym

Zakłada się paraboliczne profile kabli sprężających o kształcie

odpowiadającym przebiegowi wykresu momentów zginających od obciążeń
stałych.
Proces kształtowania odbywa się w 3 etapach:

1. Przyjęcie maksymalnego mimośrodu w obszarach podpór pośrednich i

w przekrojach maksymalnych momentów przęsłowych oraz zerowy
mimośród dla podpór skrajnych.
 Trasowanie cięgien w przekroju podłużnym

2. Na podstawie równania trasy swobodnego zwisu cięgna oraz warunku

wykorzystania maksymalnej strzałki ugięcia dla przęsła o największym momencie
zginającym dobierana jest wartość siły sprężającej i na jej podstawie określane
zostają mimośrody w pozostałych przęsłach.

3. W obszarach podpór pośrednich, na długości 0.1l po obu stronach podpory

teoretyczne profile cięgien zostają wygładzone.
Trasowanie cięgien

• Dla wyznaczonej liczby

kabli sprężających
dokonujemy ich rozkładu
na rzucie stropu

• W pasmach słupowych
kable rozmieszczamy na
jego szerokości

• W pasmach płytowych
kable są rozkładane na
metr szerokości
 Trasowanie w rzucie stropu
Kable powinny być rozmieszczane w taki sposób, aby:
przynajmniej 50% zbrojenia znajdowało się w pasmach słupowych
minimum 2 kable przebiegały przez obrys słupa, lub w odległości nie
większej niż 0.5h od jego krawędzi
maksymalny rozstaw w pasmach słupowych nie przekraczał
czterokrotnej grubości płyty, natomiast w pasmach środkowych nie
powinien być większy niż jej sześciokrotna grubość
Trasowanie kabli w sąsiedztwie otworu
 Obciążenie równoważne

Na podstawie tak dobranych profili cięgien oraz wartości siły sprężającej

określa się, na podstawie metody obciążeń równoważnych, siły
generowane przez sprężenie. Należą do nich:
Siły działające na długości cięgna

Siły i momenty w
strefach zakotwień
 Naprężenia dopuszczalne

włókna górne włókna dolne

Tab.1 Dopuszczalne naprężenia w stropach płaskich

 Zarysowanie i zbrojenie minimalne

stosowane są wymagania jak w przypadku elementów żelbetowych

nie uwzględnia się wpływu cięgien bez przyczepności na szerokość i
rozstaw rys
konieczne jest umieszczenie w strefie rozciąganej zbrojenia zwykłego w
ilości odpowiadającej stopniowi zbrojenia 0,13%
- długość większa niż 1/6 rozpiętości przęsła
- rozmieszczane na obszarze oddalonym o 1.5h od lica słupa
- w rozstawie nie większym niż 30cm
- minimum 4 pręty w każdym z kierunków

- długość większa niż 1/3 rozpiętości przęsła

- rozłożone równomiernie
 Ugięcia

• o wartości ugięć decyduje przede wszystkim wielkość obciążenia

użytkowego
• brak przyczepności cięgien uwzględniany jest poprzez wprowadzenie
zastępczego modułu sprężystości stali sprężającej o wartości 0.67Ep
• moment bezwładności przekroju obliczany jest przy uwzględnieniu
osłabienia przekroju kanałami kablowymi
 Zginanie

W stanach granicznych nośności w elementach sprężanych kablami bez

przyczepności przyrost naprężeń w cięgnach należy obliczać jako efekt
odkształcenia całego elementu. W uproszczeniu można przyjąć, że przyrost
naprężeń w stali sprężającej wynosi ∆σp,ULS=100 MPa. Stąd wartość siły
sprężającej przyjmowana jest jako:

Zgodnie z EC2 należy wykazać, że w elementach sprężonych cięgnami bez

przyczepności, moment niszczący jest większy o 15% niż moment rysujący.
 Przebicie

Przy obliczaniu przebicia w elementach sprężonych kablami o zakrzywionej

trasie uwzględnia się korzystny wpływ składowych siły sprężającej.
• składowa pionowa, uwzględniana w obciążeniu równoważnym, w
znacznym stopniu redukuje poprzeczne oddziaływania w obszarach
podporowych
• składowa pozioma, uwzględniana w normowym wzorze, zwiększa nośność
elementu na przebicie
 Przebicie

• przyjęcie zbrojenia na przebicie w postaci prętów odgiętych, stalowych

trzpieni lub strzemion
• zaprojektowanie dodatkowych pasm lub belek położonych wzdłuż linii
słupów
• zwiększenie wymiarów słupów lub grubości stropu oraz, w celu
poprawienia nośności słupów skrajnych, przedłużenie stropu poza
krawędź słupów
• zwiększenie wysokości stropu w obszarach podpór poprzez
zastosowanie głowic lub drop paneli
Przykłady realizacji

Platinum Towers w Warszawie

Wykonawca: Hochtief Polska
Projekt: Freyssinet Polska
Realizacja: 2008-2009 r.
 Przykłady realizacji

Galeria Niwa w Oświęcimiu

Realizacja : 2009 r.
Przykłady realizacji

Wydział Nauk Społecznych

Uniwersytet Gdański
Realizacja: 2009 r.
 Przykłady realizacji

Małopolskie Laboratorium Budownictwa Energooszczędnego

 Podsumowanie i wnioski końcowe
poprzez wykorzystanie sprężenia w znaczący sposób redukowane
są oddziaływania ścinające w obrębie słupów i ugięcia mające
istotne znaczenie w przypadku projektowania tradycyjnych
stropów płaskich.
wskutek tego możliwe jest kształtowanie stropów o większych
rozpiętościach i mniejszej wysokości, a co za tym idzie o
zredukowanym ciężarze własnym.
dzięki powyższym korzyściom stropy tego typu zaczynają się
cieszyć coraz większym zainteresowaniem zarówno za granicą jak
i w Polsce.
obecnie realizowane obiekty tego typu obliczane są najczęściej
przy pomocy specjalistycznych programów umożliwiających
modelowanie konstrukcji i obciążeń, jak również tras i profili
cięgien sprężających. Konieczna jest jednak weryfikacja
otrzymanych w ten sposób wyników, dlatego też, w celu poznania
zasad ich pracy oraz metod obliczania konieczne jest ciągłe
poszerzanie wiedzy poprzez kolejne realizacje, analizy i projekty.
 Literetura
[1] PN-EN 1992-1-1:2008 Eurokod 2, Projektowanie konstrukcji z
betonu Część 1-1: Reguły ogólne i reguły dla budynków
[2] Ajdukiewicz A., Golonka K., Płaskie stropy sprężone kablami bez
przyczepności – specyfika projektowania, Inżynieria i budownictwo nr
6/2007
[3] Concrete Society Technical Report No. 43, Post-tensioned concrete
floors. Design handbook, Second Edition, 2005
[4] Naaman Antoine E., Prestressed Concrete Analysis and Design,
Techno Press 3000, Michigan, 2004
[5] Silva R.J.C, Regan P.E., Melo G.S.S.A., Punching resistances of
unbonded post-tensioned slabs by decompression methods.
[6] www.freyssinet.pl
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 1

Zbiorniki na ciecze i materiały sypkie

1. Zbiorniki - rodzaje, obciążenia, podstawowe wymagania
2. Zbiorniki prostokątne na ciecze
2.1. Siły wewnętrzne w ścianach
2.2. Obliczenia statyczne ścian
2.3. Zbiorniki ze ścianami, w których l >>h
2.4. Wymiarowanie i konstruowanie zbrojenia
3. Przekrycia i dna zbiorników
4. Szczelność - beton i powłoki powierzchniowe
4.1. Beton - skład, układanie, pielęgnacja
4.2. Powłoki powierzchniowe
5. Dylatacje i przerwy robocze
6. Konstrukcje żelbetowe złożone z cienkich powłok obrotowych - teoria
6.1. Siły i naprężenia w cienkościennych powłokach obrotowych obciążonych
obrotowo-symetrycznie
6.2. Teoria bezmomentowa
6.3. Teoria momentowa
6.4. Przemieszczenia pierścienia
6.5. Naprężenia i momenty zginające wywołane kołowo symetrycznymi zmianami
temperatury ściany
7. Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja
7.1. Siły wewnętrzne w otwartych zbiornikach walcowych
7.2. Wymiarowanie i konstrukcja ścian
7.3. Siły w połączeniu kopuły z walcem
7.4. Wymiarowanie i konstrukcja kopuł
8. Ogólna charakterystyka bunkrów i silosów
9. Właściwości materiałów sypkich - zjawiska wpływające na napór w silosach
10. Teoria Janssena i napór po napełnieniu silosu
11. Napór przy opróżnianiu, napór w bunkrach i wartości obliczeniowe naporu
12. Obliczanie sił wewnętrznych, konstruowanie zbrojenia

Piśmiennictwo
[1] Baikov V. N. i inni: Reinforced Concrete Structures (specialization course),
Mir Publishers, Moscow 1978
[2] Poradnik inżyniera i technika budowlanego, Budownictwo rolnicze, cz.2,
rozdział 3 - Silosy i zbiorniki, Arkady, Warszawa 1982
[3] Stachowicz A., Ziobroń W.: Podziemne zbiorniki wodociągowe, Arkady,
Warszawa 1986
[4] Kobiak J., Stachurski W.: Konstrukcje żelbetowe, t.4. Arkady, Warszawa 1991
[5] Warunki techniczne wykonania i odbioru zbiorników betonowych oczyszczalni
ścieków - praca zbiorowa. Instalator Polski, Warszawa 1998
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 2

1. Zbiorniki - rodzaje, obciążenia, podstawowe wymagania

Zbiorniki na materiały płynne

• prostokątne
• o przekroju kołowym

Siły wewnętrzne w zbiornikach prostokątnych wyznacza się na podstawie teorii płyt

(dominują momenty zginające),

http://www.stolbud.neostrada.pl/opisy.htm
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 3

W zbiornikach o przekroju kołowym siły wyznacza się na podstawie teorii powłok

cienkościennych (dominują siły wywołane przez naprężenia rozłożone równomiernie na
grubości powłoki).

http://www.stolbud.neostrada.pl/opisy.htm
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 4

Zbiorniki na materiały sypkie

• prostokątne
• o przekroju kołowym
• silosy ( h > 1,5 dc )
• bunkry (zasobniki, silosy krępe)
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 5

Z innych punktów widzenia można zbiorniki podzielić na

• podziemne, powierzchniowe, nadziemne (np. na słupach),
• zamknięte, otwarte,
• jednokomorowe, wielokomorowe,
• monolityczne, prefabrykowane (poza dnem, które jest z reguły monolityczne), o
konstrukcji mieszanej, np. ściany monolityczne a przekrycie prefabrykowane),
• żelbetowe, sprężone,
• zbiorniki ze ścianami, które oblicza się jako płyty krzyżowo zbrojone i zbiorniki ze
ścianami, które można rozpatrywać jak ściany oporowe.

Zasadnicze znaczenie mają:

• szczelny beton, mający odpowiednią klasę wodoszczelności i mrozoodporności,
• warstwy wykończeniowe zapewniające szczelność oraz, gdy trzeba, izolacja
termiczna,
• właściwe rozmieszczenie i zaprojektowanie dylatacji i przerw roboczych.

Podstawowe obciążenia:
• w zbiornikach na ciecze parcie cieczy, obliczane wg zasad hydrostatyki, wyniki
obliczeń są bardzo wiarygodne,
• w zbiornikach na materiały sypkie parcie materiału sypkiego - znormalizowane
metody opierają się na uproszczonej teorii (mechanika ośrodków sypkich)
i doświadczeniach, istotne obciążenia statyczne i dynamiczne (zwłaszcza podczas
opróżniania silosów), wpływ zmian temperatury - obciążenia są określone ze znacznie
mniejszą wiarygodnością niż w przypadku cieczy, wyznaczanie obciążeń silosów
ciągle jest przedmiotem badań naukowych,
• w zbiornikach zagłębionych w gruncie - parcie gruntu i ewentualnie parcie wody
gruntowej, w zbiornikach podziemnych ciężar gruntu leżącego na zbiorniku,
• ciężar własny konstrukcji,
• śnieg, wiatr (z wyjątkiem konstrukcji wieżowych) mają zwykle mniejsze znaczenie.

Wymagania ze względu na SGN są takie same jak w innych konstrukcjach, szczególne

znaczenie mają wymagania ze względu na SG zarysowania (konieczność zapewnienia
szczelności, zwłaszcza w zbiornikach na ciecze - znaczenie ma także niebezpieczeństwo
osłabienia podłoża gruntowego w przypadku przecieków).
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 6

2. Zbiorniki prostokątne na ciecze

Zbiorniki prostokątne stosuje się np. w przemyśle garbarskim, papierniczym,
browarniczym, jako baseny pływackie, zbiorniki przeciwpożarowe oraz zakryte, zwykle
podziemne zbiorniki w systemie zaopatrzenia w wodę miast i osiedli. Korzystne, gdy
potrzebne są rozwiązania wielokomorowe. Wysokość zbiorników na ciecze zwykle nie
przekracza 8 m, wymiary w rzucie mogą być znaczne. W silosach występują komory o
większej wysokości.
Zwykle zbiorniki prostokątne nie są sprężone, czasem spręża się elementy przekrycia lub
dna (lub stosuje prefabrykowane elementy sprężone).
Przykłady

Zbiornik jednokomorowy Zbiornik wielokomorowy

Konstrukcja płytowo-kątowa
ściany zbiornika
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 7

warstwa gruntu 0,5 - 1,0 m

Zbiornik na wodę mający znaczną pojemność

Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 8

2.1. Siły wewnętrzne w ścianach zbiorników na ciecze

W zbiornikach monolitycznych zwykle ściany są połączone z dnem (lub fundamentem) w
sposób sztywny, w prefabrykowanych mogą wystąpić połączenia, którym przypisuje się
schemat przegubowy. W niskich zbiornikach grubość ścian jest stała na wysokości,
w wysokich stosuje się grubość zmienną liniowo lub skokowo. W dużych zbiornikach stosuje
się ściany z żebrami.

Momenty Mx i My - odpowiadające im zbrojenie

Mx p=γx

My

Siły poprzeczne i podłużne

Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 9

Wypadkowa sił
odrywających ścianę od
h pozostałej części zbiornika
γh (całka siły podłużnej po
obwodzie) jest równa
0,5 (γh) hl

Siła podłużna w wybranej ścianie jest równa sile poprzecznej w ścianie do niej
prostopadłej, a więc do wyznaczania sił podłużnych można stosować tablice służące do
obliczania sił poprzecznych.
Siły podłużne wpływają na wyniki wymiarowania (w przekrojach pionowych powstaje
mimośrodowe rozciąganie), siły poprzeczne nie mają zwykle wpływu na konstrukcję (są
mniejsze od VRd1).

2.2. Obliczenia statyczne ścian.

"Ścisłe" obliczanie zbiorników przy założeniu sprężystości - zastosowania MES, metody
przybliżone - metoda płyt wydzielonych (tablice w "Konstrukcjach żelbetowych" J. Kobiaka
i W. Stachurskiego (w rozdziałach 5 i 16)), metoda Crämera..

Płyty podparte wzdłuż czterech krawędzi występujące w zbiornikach i podstawowe

obciążenia
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 10

ly

lx

Płyty z jedną krawędzią swobodną

Stosuje się wzory typu M x = k x p l x2 (szczegóły w piśmiennictwie)

Zwykle zakłada się, że w zbiornikach monolitycznych ściany są zamocowane w ścianach
do nich prostopadłych i w dnie lub fundamencie.
Niezgodność momentów zginających w połączeniach usuwa się stosując "wyrównywanie
momentów".
Wartość bezwzględna momentu podporowego w ścianie 1 jest większa niż w ścianie 2.
Różnice momentów M2 - M1 traktujemy jako obciążenia naroży. Obliczamy ramę obciążoną
tymi momentami i wyniki dodajemy do
wyników uzyskanych dla płyt
ściana 2 wydzielonych (podobnie rozpatruje się
połączenia płyt z dnem)

Wyrównywanie wpływa także na

ściana 1 momenty przęsłowe - zmniejszenie
M1
wartości bezwzględnej momentu
podporowego wiąże się ze
zwiększeniem momentu przęsłowego.
M2 Stosuje się także prostsze sposoby -
M2 np. przy niewielkiej różnicy momentów
za podstawę obliczeń przyjmuje się
większy co do modułu moment
podporowy.
M1
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 11

Metoda Crämera

l2
rama
l1

H xr
W
wspornik utwierdzony
w fundamencie

Rozpatruje się krzyżujące się pasma - ramę i wspornik. Obciążenie dzieli się na dwie
części W i R -zakłada się , że W wywołuje ugięcie wspornika a R wywołuje ugięcie ramy -
ugięcia te zależą od xr. Wyznacza się takie xr , przy którym ugięcia te są równe. Zbrojenie
pionowe oblicza się na podstawie momentów we wsporniku, a zbrojenie poziome na
podstawie momentów i sił podłużnych w poziomych ramach (wzory, zastosowanie do
zbiorników wielokomorowych np. w [4]).
Metoda ta daje dobre przybliżenie, gdy boki podstawy zbiornika mają zbliżone długości.
Widać, że gdy H jest duże w porównaniu z l, to rama jest znacznie sztywniejsza niż wspornik
- przy równych ugięciach otrzyma się znaczne momenty w ramie, a w znacznej części
wspornika momenty będą zerowe (xr będzie małą częścią H). W przeciwnym przypadku (H
małe w porównaniu z L) dominować będą momenty we wsporniku (ze względu na małą
sztywność ramy xr będzie się zbliżać do H).
Pomimo zastosowania bardzo grubego przybliżenia metoda Crämera dobrze ujmuje
podstawowe cechy rozkładu sił wewnętrznych - jest dobrą, poglądową ilustracją zagadnienia.
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 12

2.3. Zbiorniki, w których l >> h

Ściany takich zbiorników mają kształt typowy dla ścian oporowych, często są połączone
monolitycznie z konstrukcją dna lub przekrycia i dna.

h
1m

Schematem ściany (z wyjątkiem stref przy narożach pionowych) jest wspornik,

zbrojeniem głównym jest zbrojenie pionowe. Zbrojenie poziome służy do ograniczenia
szerokości rys skurczowych i termicznych - należy je wyznaczyć na podstawie przepisów
o minimalnym zbrojeniu ze względu na zarysowanie.
Przybliżony sposób obliczania momentu zginającego w narożu.

P h2
h P=p
4
p h3
M = Pe =
24
e
0,5h

Podobne zasady stosuje się do projektowania

zbiorników, których ściana opiera się u góry na
poziomej ramie (przykład konstrukcji w [4]).
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 13

Zbiornik mający wysokość znacznie

x większą od wymiarów w planie (np.
komora silosu). Momenty zginające
można wyznaczyć rozpatrując płaskie
ramy zamknięte.
W dolnej części mamy część pracującą
wspornikowo

1m

p =γ x

2.4. Wymiarowanie i konstruowanie zbrojenia

Kombinacje obciążeń - przy projektowaniu zbiorników, na których ściany działa parcie
gruntu, rozpatruje się parcie cieczy na zbiornik odkopany i parcie gruntu na zbiornik
zasypany (czyli obie najniekorzystniejsze sytuacje).
Zbrojenie poziome - zwykle SGN ze względu na mimośrodowe rozciąganie (parcie
cieczy) i ściskanie (parcie gruntu).

MSd (komb. podstawowa w SGN)

NSd

1m
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 14

Zbrojenie pionowe - zwykle SGN ze względu na mimośrodowe ściskanie (praktycznie -

zginanie)
Sprawdzenie szczelności (SGU) opiera się na warunku nieprzekroczenia siły rysującej
lub/i na warunku nieprzekroczenia granicznej szerokości rys (0,1 mm):
N Sd M Sd
+ ≤ f ctk .
Acs Wcs
NSd i MSd oznaczają tu siłe podłużną i moment zginający od kombinacji obciążeń w SGU
(podstawowej). Pole przekroju i wskaźnik wytrzymałości zależą od grubości ściany, a zatem
z warunku niepojawienia się rys wynika potrzebna grubość ściany.
Wpływ temperatury i skurczu betonu (nasłonecznienie i skurcz głównie na początku)

Zasady zbrojenia naroży pionowych

3. Przekrycia i dna zbiorników.

Do obliczania i projektowania dna i przekrycia stosuje się zasady dotyczące stropów
płaskich lub kopuł (w zbiornikach obrotowych). Konieczne jest sprawdzenie dna ze względu
na zarysowanie (wg zasad jak dla ścian). Spadki dna formuje się najczęściej przy użyciu
chudego betonu.
Często dno jest płaską płytą (bez żeber lub słupów we wnętrzu zbiornika) - wtedy
występują dwie podstawowe możliwości.

chudy beton, min. 15 cm,

na dobrze ubitym gruncie
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 15

Dno oddylatowane od fundamentu (istotne jest uszczelnienie dylatacji), momenty

zginające w płycie są zerowe, zbrojenie ma zapobiegać skutkom skurczu i zmian temperatury,
stosuje się zbrojenie konstrukcyjne np. pojedynczą siatką Φ6 co 150 mm, albo siatkami górą i
dołem Φ8 co 250 mm, minimalna grubość płyty - 80 mm

ciężar ściany, przekrycia,

ewentualnie gruntu na
przekryciu

parcie cieczy

Dno połączone ze ścianą, (właściwe przy wysokim poziomie wody gruntowej, należy
rozpatrzyć możliwość "wypłynięcia" zbiornika), w płycie powstają momenty zginające
wywołane reakcją ściany i równoważącym ją naciskiem podłoża gruntowego (zależy od
rozkładu sił w podłożu odkształcalnym), zwykle konieczne jest zbrojenie podwójne.
4. Szczelność - beton i powłoki powierzchniowe
Szczelność zbiornika zależy od:
• szczelności betonu,
• szczelności konstrukcji, którą uzyskuje się przez ograniczenie naprężeń i (lub)
szerokości rys,
• powłok powierzchniowych (wykładzin),
• rozwiązania technologiczno-konstrukcyjnego dylatacji, przerw roboczych, połączeń
prefabrykatów, przejść rurociągów przez ściany.

PN-EN 12390-8:2001 "Badania betonu. Część 8: Głębokość penetracji wody pod ciśnieniem"

4.1. Beton - skład, układanie, pielęgnacja

Szczelność betonu zależy od uziarnienia kruszywa, ilości cementu i wskaźnika
cementowo- wodnego, metod transportu, układania, wibrowania i pielęgnacji betonu. Zwykle
spełnienie wymagań, które stawia się w celu uzyskania wysokiej wytrzymałości, sprzyja
także osiąganiu wysokiej wodoszczelności, mrozoodporności i niskiej porowatości - nie
należy jednak ograniczać wymagań wyłącznie do klasy betonu, gdyż można uzyskać np.
beton o wystarczającej wytrzymałości a zbyt dużej porowatości.
Wymagania dotyczące projektowanej budowli powinny być określone w projekcie lub
"Warunkach technicznych wykonania i odbioru", które należy opracować przy projektowaniu
obiektu. Podstawowe własności betonu to:
• klasa betonu,
• stopień wodoszczelności,
• stopień mrozoodporności,
• gęstość objętościowa i nasiąkliwość.
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 16

Zasadniczy wpływ na trwałość, mrozoodporność, wodoszczelność i izolacyjność betonu

ma przepuszczalność betonu. W betonie przepuszczalnym zachodzi np. wypłukiwanie
składnika Ca(OH)2 , a beton względnie łatwo może zostać nasączony wodą, co wpływa
niekorzystnie na mrozoodporność. Beton i zanurzone w nim zbrojenie mogą być narażone na
korozję ze względu na agresywne środowisko wodne, ścieki i środowisko gazowe powstające
w powietrzu nad lustrem wody. Zarówno zaczyn jak i kruszywo zawierają pory, a ponadto
beton zawiera pory powstałe w wyniku niedoskonałego zagęszczenia (np. pory
sedymentacyjne - puste przestrzenie pod ziarnami kruszywa i poziomym zbrojeniem). Jeżeli
założymy, że beton został dobrze zagęszczony, to największy wpływ na przepuszczalność
betonu mają pory w zaczynie.
Objętość porów w betonie mierzy się np. przez wysuszenie próbki do ustalenia się masy,
a następnie zanurzenie jej w wodzie i pomiar przyrostu masy.
Wodoszczelność bada się przez poddanie próbek działaniu wody pod ciśnieniem (wyniki
badań mają zazwyczaj znaczenie głównie porównawcze, gdyż warunki doświadczenia słabo
odpowiadają warunkom, w których znajduje się beton w konstrukcji). Klasyfikacja betonu ze
względu na wodoszczelność (stopnie od W2 do W10) i mrozoodporność (stopnie od F25 do
F300) zawarta jest w normie "Beton zwykły".
Liczba przy stopniu wodoszczelności oznacza ciśnienie wody (w atmosferach), przy
którym próbka o grubości 15 cm, badana w znormalizowany sposób, nie powinna wykazywać
oznak przesiąkania.
Mrozoodporność bada się poddając nasycone wodą próbki cyklicznemu (kilkaset cykli)
zamrażaniu i rozmrażaniu i badając wywołany tym procesem spadek modułu sprężystości
próbki.
Wg [5] do budowy zbiorników w oczyszczalniach ścieków [5] należy stosować beton
klasy co najmniej B20 (w ścianach żelbetowych co najmniej B25) do, o stopniu
wodoszczelności powyżej W6 i mrozoodporności powyżej F100. Zaleca się stosowanie
cementu portlandzkiego CP35 (wg PN-88/B-3000), a w "budowlach typu zbiornikowego"
szczególnie zalecany jest cement hydrotechniczny 35/90 wg PN-89/B-30016 (cement
hydrotechniczny wydziela mniejsze ilości ciepła podczas hydratacji, a zatem zmniejsza się
zagrożenie rysami skurczowymi, z tegoż powodu stosowanie cementów wyższych marek nie
jest właściwe). Ilość cementu na 1 m3 betonu wynosi od 300 do 450 kg; W. Stachurski [4]
zaleca, żeby nie przekraczać 320 kg (ze względu na skurcz betonu).
Szczegółowy przegląd zaleceń dotyczących betonu (uziarnienie kruszywa, zawartość
cementu, wskaźnik c/w, konsystencja) zawierają "Warunki techniczne..."[5], norma "Beton
zwykły" oraz książki [3] i [4].
Konsystencja betonu powinna być możliwie najgęstsza, ale umożliwiająca dobre
zagęszczenie - przez dodanie domieszek uplastyczniających (plastyfikatory) lub
upłynniających (domieszki te podwyższają zwilżalność kruszywa i ziaren cementu, co
uplastycznia mieszankę) uzyskuje się konsystencję plastyczną lub półciekłą. Stosuje się także
domieszki uszczelniające (powodują zatykanie porów w betonie) i ewentualnie domieszki
napowietrzające (napowietrzanie zwiększa odporność betonu na niskie temperatury, wg [3]
jest mało skuteczne w betonach o większej zawartości cementu, stosowanych w zbiornikach).
Jako domieszki uplastyczniające stosuje się np. Klutan, Addiment, Betoplast, domieszkami
uszczelniającymi są - Hydrobet, Hydrosol. Dodatkiem uszczelniającym może być pył
kwarcowy lub wodorotlenek glinu. Obszerny opis wybranych domieszek do betonu zawarto
w [5]. Domieszki powinny odpowiadać wymaganiom norm lub aprobat technicznych.
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 17

Przy układaniu betonu (w konstrukcji monolitycznej) nie należy zrzucać mieszanki z

wysokości większej niż 1 m, beton należy układać warstwami o grubości do 20 cm (przy
wibrowaniu powierzchniowym) lub do 40 cm (przy wibrowaniu wgłębnym) (szczegóły w
[3]). Betonowanie powinno odbywać się w zasadzie bez przerw roboczych (z wyjątkiem
przerw przewidzianych w projekcie). Wskazana jest pielęgnacja betonu przez co najmniej
dwa tygodnie.
Przeprowadzanie prób wodnych, uszczelnianie przecieków - informacje np. w [3].

4.2. Powłoki powierzchniowe

Szczelne powłoki powierzchniowe uzyskać można przez zastosowanie tynków dwu lub
trójwarstwowych, natryskiwanie betonem, krzemianowanie, fluatowanie lub iłowanie.
Obecnie najczęściej stosuje się powłoki mineralne, bitumiczne lub polimerowe [5].
Wymagania zależą od przewidywanych warunków użytkowania zbiornika - powłoka powinna
wykazywać odporność chemiczną, cieczo i gazoszczelność, dobrą przyczepność do podłoża,
odporność na ścieranie, wymagana jest pozytywna ocena Państwowego Zakładu Higieny -
powłoki układane na betonie powinny wykazywać "zdolność do mostkowania rys",
odporność na działanie alkalicznego podłoża betonowego i nie przepuszczać CO2 (w celu
powstrzymania karbonatyzacji podłoża). Wyroby stosowane do wytwarzania powłok
powinny być zgodne z odpowiednim Aprobatami Technicznymi
Cementowe powłoki mineralne (grubość około 1,5 mm) wykonuje się z mieszaniny
cementu, piasku, wody i dodatku uszczelniającego (zastępują stosowane dawniej tynki
cementowe) - stosuje się je w zbiornikach narażonych na parcie wody, nakłada się zwykle od
wewnątrz.
Powłoki bitumiczne stosuje się jako zewnętrzną warstwę zabezpieczającą przed wodami
gruntowymi - stosuje się w postaci roztworów gruntujących, emulsji asfaltowych, lepików i
materiałów rolowych (pap).
Powłoki polimerowe znajdują coraz to szersze zastosowanie, mogą być zbrojone
włóknami szklanymi w postaci tkanin lub mat, mogą wykazywać znaczna zdolność do
mostkowania rys.

5. Dylatacje i przerwy robocze

Dylatacje stałe stosuje się w celu zapewnienia możliwości względnych przemieszczeń
części konstrukcji przez cały okres eksploatacji - układ dylatacji stałych determinuje schemat
statyczny konstrukcji w sytuacji trwałej (np. płyta dna oddzielona dylatacją od ściany).
Przerwy (styki) robocze powstają w wyniku konieczności podziału procesu betonowania
na etapy (np. między betonowaniem ścian a wykonaniem fundamentu upływa zwykle pewien
okres czasu) - należy te przerwy przewidzieć i zaprojektować uszczelnienie styków. W celu
połączenia nowego betonu ze starym z powierzchni betonu należy usunąć szkliwo
cementowe, oczyścić styk szczotkami drucianymi, nawilżyć i na dwie godziny przed
rozpoczęciem betonowania powlec powierzchnię zaczynem cementowym.
Dylatacje robocze stosuje się w celu zmniejszenia wpływu skurczu betonu - w elemencie
(np. w płycie) pozostawia się niezabetonowane przerwy, które zamyka się po zakończeniu
okresu największego skurczu (zazwyczaj około 3 tygodni).

Dylatacje stałe ścian zbiorników prostokątnych co około 40 m (znane są przykłady 80

m), a przy znacznych wpływach termicznych nawet co 12 m. Projektując ściany zbiorników
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 18

zbliżonych proporcjami do ścian oporowych należy brać pod uwagę zasady rozmieszczania
dylatacji w takich ścianach.

Dylatacje robocze rozmieszcza się zazwyczaj co około 20 m.

Przykład rozmieszczenia przerw

roboczych w płycie dna zbiornika
oddylatowanej od ścian

Jako uszczelnienie stosuje się elastyczne taśmy z tworzyw sztucznych (stosuje się także
inne materiały elastyczne np. na bazie kauczuku oraz taśmy metalowe np. miedziane) -
zadaniem taśm jest zwiększenie drogi
przepływu cieczy przez szczelinę dylatacyjną
i wytworzenie wodoszczelnej przepony.
115
Taśmy z polichlorku winylu - przykłady.
Szerokość taśm zawiera się w granicach
od 60 do 500 mm, profile mogą być znacznie
bardziej skomplikowane, więcej danych w [4]
i [5].
Rodzaj i wymiary taśmy dobiera się
zależne od ciśnienia cieczy.
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 19

http://www.forbuild.eu
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 20

Uszczelnienie styku
w ścianie i w płycie

Przykłady
przerw
roboczych
z nieprzerwanym
zbrojeniem

wkładka uszczelniająca

150 Stała dylatacja

dna zbiornika
100

asfalt

asfalt (kit asfaltowy)

gładź cementowa
Dylatacja stała
między dnem
i ścianą

dwie warstwy
papy na lepiku
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 21

cięgna sprężające i torkret

dwie warstwy papy
bitumicznej
kit asfaltowy

warstwa masy asfaltowej

ułożona na gorąco
Połączenie ściany sprężonej z dnem i fundamentem zbiornika - połączenie umożliwia
przesuwanie się ściany po fundamencie podczas sprężania

Szczegóły przejść rurociągów przez ściany (występuje tu duże niebezpieczeństwo

przecieków) powinny być określone w projekcie - informacje np. w [5].

Coraz częściej do uszczelnienia przerw dylatacyjnych stosuje się tworzywa sztuczne pod
postacią żywic epoksydowych lub polisulfidow. Te ostatnie należą do grupy syntetycznej gumy i
wykazują dobrą przyczepność do betonu, nie starzeją się i nie są podatne na działanie większości
wpływów chemicznych. Dzięki tym własnościom można stosować je w zbiornikach przeznaczonych do
przechowywania kwasów i ługów. Odkształcalność i elastyczność polisulfidow jest przy niskich
temperaturach również zadowalająca. Badania wykazały, że wydłużalność graniczna dochodzi do
100%. Szerokość przerw dylatacyjnych należy zaprojektować zakładając wydłużania ok. 20-30% dla
zachowania dostatecznego współczynnika pewności. Przykład przerwy dylatacyjnej tego typu
pokazano na rys. 40. Dla uzyskania dobrej przyczepności masy zalewowej z polisulfidow,
powierzchnie boczne betonu powinny być czyste i suche. W celu uniknięcia oderwania masy
zalewowej od tych powierzchni, przy późniejszej infiltracji wody wskazane jest powlec je roztworem
mieszaniny żywicy epoksydowej i polisulfidu.
Odkształcenia masy zalewowej podczas ruchu obu części betonu przedstawia rys. 41.

Rys. 40. Przerwa dylatacyjna 1- beton, 2 - polisulfid, 3 – papa [1] s. 283

Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 22

Rys. 41. Odkształcenia masy zalewowej (polisulfid): a) nieodkształcona, b) rozciągana, c) ściskana [1]
s. 283

1. Błędy wykonawstwa
Najczęściej spotykaną bezpośrednią, przyczyną nieprawidłowej pracy zbiorników obrotowych jest
nieszczelność ścian lub dna, która nie tylko uniemożliwia należyte funkcjonowanie konstrukcji, ale
nawet może doprowadzić do jej zniszczenia. Zarówno ta przyczyna, jak i inne wynikające głownie z
niedopełnienia warunków wytrzymałościowych, mogą być spowodowane wieloma uchybieniami
wykonawczymi oraz projektowymi, na które tego typu cienkościenne konstrukcje są szczególnie
wrażliwe.
Często niestety, zbiorniki na ciecze wznoszone są przez przedsiębiorstwa niewyspecjalizowane w
zakresie wykonawstwa szczelnych powłok cienkościennych, a nierzadko za taki stan
odpowiedzialność ponoszą i projektanci, niedostatecznie obeznani z pracą tego typu konstrukcji.
Zazwyczaj spotykamy się z następującymi przyczynami uszkodzeń zbiorników, a nawet ich awarii.
Błędy wykonawstwa:
• źle przyjęty schemat statyczny,
• wadliwe przyjęcie przekroju zbrojenia lub jego złączy,
• źle wykonane wykładziny zbiornika,
• niewłaściwie przygotowane podłoże gruntowe,
• źle wykonany torkret ochraniający przed korozją struny lub kable sprężające,
• nieprawidłowe obsypywanie zbiorników,
• źle wykonany beton lub wadliwe betonowanie ścian lub dna zbiornik,
• nieprawidłowo wykonane przerwy dylatacyjne
1.1. Złe przyjęcie schematu statycznego
Na rys. 42 również przedstawiono podziemny żelbetowy zbiornik na wodę do picia w Hanau (Niemcy).
Zbiornik ma kształt ośmiokąta opisanego na okręgu. Zbiornik o łącznej pojemności 4300m3 przekryty
jest ośmiokątną kopułą żelbetową, obsypaną ziemią. Przyjęta konstrukcja przekrycia była łatwiejsza
do wykonanie od kopuły kulistej, gdyż poszczególne segmenty kopuły mają tylko jedną krzywiznę – w
kierunku południkowym. Do obliczenia wprowadzono odrębną teorię sklepienia klasztornego. Symetria
układu została zakłócona przez 2 ściany dzielące zbiornika na 4 części. W obliczeniach tego nie
uwzględniono. Po obsypaniu konstrukcji ziemią nastąpiło poważne odkształcenie kopuły. Powstałe
rysy spowodowały plastyczne wyrównanie naprężeń i dostosowanie się do nowego schematu
statycznego. Po uszczelnieniu rys dalszych zmian nie zauważono. Tym razem błąd człowieka nie miał
nieszczęśliwych konsekwencji.
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 23

Rys. 42. Podziemny zbiornik na wodę pitną w Hanau (Niemcy) [1] s. 268
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 24

1.2. Wadliwie przyjęty przekrój zbrojenia

Wynika on zazwyczaj ze zbyt rzadko rozstawionych wkładek lub zbrojenia ścianki nieodpowiednimi
wkładkami o przekroju łącznym (np.: na 1m ścianki) mniejszym niż podano w prawidłowo wykonanym
projekcie. Zdarzają się niekiedy przypadki zamiany na budowie zbrojenia pierścieniowego ze stali
zwykłej handlowej na zbrojenie ze stali wysokowartościowej (18G2 lub 34GS) o odpowiednio
zredukowanym przekroju. Zbrojenie takie jest oczywiście w stanie przejąć występujące w ściance siły
rozciągające, ale zwiększone odkształcenia prętów (proporcjonalne do granicy plastyczności stali)
mogą spowodować nadmierne zarysowanie betonu. Może się również zdarzyć, że przyjęto prawidłowy
przekrój zbrojenia, lecz źle wykonano złącza prętów, dając zbyt mały zakład lub złe rozmieszczenie
wzajemne złącz w kolejno koło siebie leżących prętach. Wszystkie te wady zbrojenia prowadzą do
zmniejszenia współczynnika bezpieczeństwa konstrukcji, a nawet (w przypadku wadliwych złącz) do
wyłączenia zbrojenia z pracy ścianek, co przy pracy ich głownie na rozciąganie (w obliczeniach nie
uwzględnia się współpracy betonu) jest szczególnie niebezpieczne. Również ścianki zbiorników
można wzmacniać pierścieniowymi wkładkami, stalowymi płaskownikami lub sprężającymi cięgnami.
Wzmocnienie zewnętrznymi pierścieniowymi wkładkami prętowymi przyjmuje się w przypadku
zbiorników zazwyczaj w tych przypadkach, gdy wadliwie zbrojone ściany mogą przenieść jednak
pewną, choć mniejszą od eksploatacyjnej siłę rozciągającą (przy przyjęciu odpowiedniego
współczynnika bezpieczeństwa).
Najczęściej stosowane są wzmocnienia z płaskowników (mają one większy przekrój od
poszczególnych prętów okrągłych i nie potrzebują specjalnego sprzętu do wykonania cięgien
sprężających). Po wprowadzeniu naciągu płaskowniki można ze sobą spawać bezpośrednio, bądź
spawać poprzez stalowe podkładki (rys. 43). To drugie rozwiązanie jest pewniejsze od pierwszego i
właściwsze do stosowania przy dużych średnicach zbiorników , (co związane jest z trudnościami
przeprowadzania naciągu obręczy o dużych długościach).
W przypadku, gdy zdolność przejęcia jakiejkolwiek rozciągającej siły przez pręty ścianki jest wątpliwa,
wówczas można wykonać albo wewnętrzny płaszcz stalowy, który będzie w stanie przejąć siły
rozciągające przewidziane projektem, albo płaszcz żelbetowy zbrojony na te siły (oczywiście z
uwzględnieniem należytego współczynnika bezpieczeństwa). Jeśli beton ścianek jest przy tym w
dużym stopniu nieszczelny, wówczas płaszcze spełniają również rolę zabezpieczenia przed
przeciekaniem składowanej cieczy na zewnątrz.

1.3. Niepoprawnie wykonane wykładziny wodoodpornej zbiornika

Powodują one przeciekanie cieczy przez konstrukcję zbiornika, czasem tak intensywne jak gdyby nie
wykonano robót zabezpieczających. W przypadku zbiorników nadziemnych lub pustych zbiorników
podziemnych podlegających dużemu parciu wody gruntowej, przecieki cieczy widoczne są na
ściankach lub dnie, natomiast w przypadku zbiorników podziemnych przy braku wody gruntowej
wielkość przecieków przez konstrukcję można ustalić jedynie na podstawie obniżenia się zwierciadła
składowanej cieczy. Naprawa nieszczelnej wykładziny łatwiejsza jest oczywiście w zbiornikach
pierwszego rodzaju, w drugim natomiast mniejsze są niekiedy koszty wykonania wykładziny na nowo
niż odkopywanie zbiornika i ustalanie nieszczelnych miejsc.
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 25

1.4. Źle przygotowane podłoże gruntowe

Zazwyczaj jest to wadliwe wykonany nierówny wykop ziemny o nienależycie zagęszczonym gruncie i
nieodpowiednio zagęszczonym piasku wyrównawczym. Takie podłoże gruntowe wykazuje zawsze
nierównomierne osiadanie, co grozi popękaniem płyty dennej (pęknięcia te mogą również powstać
w płycie zdylatowanej od ścian bocznych). Wypłukując grunt ciecz przedostająca się pod zbiornik
powoduje powstawanie kawern gruntowych - w ten sposób nie tylko powiększają się pęknięcia
nadmiernie zginanej płyty dennej, ale przy niekorzystnych uwarstwieniach podłoża gruntowego może
nastąpić nawet utrata stateczności zbiornika, pękanie przewodów doprowadzających i
odprowadzających ciecz itp. W tych przypadkach na ogół nie obserwuje się pęknięć ścian bocznych
zbiorników.
Zaradzenie temu stanowi awaryjnemu jest trudne, ponieważ o niewłaściwym podłożu gruntowym
dowiadujemy się zazwyczaj już po stwierdzonych zarysowaniach dna lub nawet po odkształceniu się
całości zbiornika. Przeprowadzane zabiegi likwidujące stan awaryjny muszą pójść w dwóch
kierunkach:
• należyte wypełnienie pustki pod dnem w celu wzmocnienia i wyrównania podłoża
gruntowego,
• należyte połączenie podłoża gruntowego z konstrukcją denną zbiornika przy jednoczesnym
zamknięciu szczelin i rys w betonie
1.5. Nieprawidłowe obsypywanie zbiorników
W przypadku zbiorników podziemnych jest to najczęściej popełniany przez grupy wykonujące zbiornik
błąd. Wszystkie zazwyczaj cienkościenne elementy powłokowe zbiorników obrotowych są obliczane
na obciążenia osiowo symetryczne. W związku z tym, w przypadku zbiorników całkowicie lub
częściowo obsypanych gruntem, konieczne jest wykonanie tego obsypywania również osiowo
symetrycznie, możliwie jak najmniejszymi warstwami; ich grubość nie powinna przekraczać 40-60cm i
dopiero po ubiciu każdej z warstw można przystąpić do zasypywania warstwy następnej. Dotyczy to
zarówno wykopów ścian, jak również obsypywania powłokowego przekrycia. Ponieważ grubość
nasypu górnego jest przeważnie w granicach 50-80cm (co jest uwarunkowane odpowiednimi
wymaganiami cieplnymi zbiornika), pierścieniowe obsypywanie trzeba wykonywać dwiema lub nawet
trzema warstwami o grubości nie większej od 30cm. Każda z warstw może być oczywiście
wykonywana po całkowitym pierścieniowym ułożeniu warstwy poprzedniej na całej połaci powłoki.

Rys. 44 Kolejność zasypywania wykopu oraz przekrycia zbiornika podziemnego

Niezastosowanie się do tej zasady może łatwo doprowadzić do pionowych pęknięć ścian walcowych,
które nie są zwykle zbrojone na momenty równoleżnikowe, gdyż przy symetrycznym obciążeniu
ściany wynoszą one zaledwie ok. 17% momentów południkowych i sam beton może je z łatwością
przenieść. Niesymetryczne zasypywanie powłok przekrycia niszczy je zazwyczaj wskutek ich
wyboczenia. Pęknięcia pionowe ściany walcowej nie niszczą całej konstrukcji ścian, aczkolwiek
reperacje ich są dość zawodne, a to ze względu na duże rozciągające siły powstające w ścianach
przy napełnionym zbiorniku; łatwo wówczas powstają przecieki w miejscach połączenia starego
betonu z nowym betonem (lub zaprawą) szczeliny. W tych przypadkach nieodzowne czasem staje się
sprężenie ścian.
Bardziej jeszcze groźne w skutkach od pęknięć ścian jest wyboczenie powłok przekrycia; niszczy ono
całą ich konstrukcję, którą musi się wykonywać na nowo. Również płaskie przekrycia zbiorników
obsypanych gruntem mogą ulec zniszczeniu, gdy obciąży się je niezgodnie z założeniami
projektowymi (zwykle przyjmuje się obciążenie równomiernie rozłożone). Takie zniszczenie płaskiego
przekrycia pokazano przykładowo na rys. 45. Pęknięcie to zostało spowodowane przeciążeniem
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 26

części stropu przez nasypanie gruntu z transportera i nie rozprowadzenie go na całej powierzchni
stropu.

Rys. 45. Przykład awarii zbiornika, spowodowanej nieprawidłowym wykonaniem nasypu gruntu: a)
prawidłowo ustalony nasyp, b) wadliwie wykonany nasyp, c) obraz zniszczenia zbiornika

1.6. Nieprawidłowo wykonany beton lub wadliwe betonowanie ścian lub dna
zbiornika
Przyczyny te są najczęściej powodem źle funkcjonujących zbiorników, a nawet mogą doprowadzić do
ich awarii. Wiąże się to głownie z wykonaniem słabego lub nieszczelnego betonu, choć nawet o
należytej wytrzymałości.
Słaby beton (o wytrzymałości niezgodnej z projektem) może stać się przyczyną zbyt małej
wytrzymałości przekrojów mimośrodowo ściskanych albo rozciąganych, a w miejscach osiowego lub
mimośrodowego rozciągania mogą się pojawić rysy o nadmiernej szerokości, powodujące
przeciekanie zbiornika oraz dalsze konsekwencje z tym związane. Zwiększenia wytrzymałości betonu
nie można uzyskać przez powiększenie ilości cementu, jak to niekiedy czynią niedoświadczeni
kierownicy robot, lecz głownie przez stosowanie odpowiedniego wskaźnika wodno-cementowego,
wibrowania itp. Nadmierne dodanie cementu zwiększa skurcz betonu, który - choć mocniejszy -
zarysowuje się i staje się zupełnie nieszczelny.
Należy szczególnie zwracać uwagę, aby nie zdefrakcjonować kruszywa, betonując ze zbyt wysokiego
poziomu.
Przy koniecznych poziomych przerwach roboczych należy szczególnie starannie wykonać właściwe
połączenie nowego betonu z już związanym, gdyż w tych miejscach najczęściej występują późniejsze
przecieki. Najlepiej jest wykonywać betonowanie następnego górnego pierścienia, gdy dolny pierścień
jeszcze nie związał. Poza tym betonowanie musi się od bywać zamkniętymi pierścieniami o
niewielkich wysokościach.
1.7. Nieprawidłowo wykonane przerwy dylatacyjne
W ścianach i w przykryciach obrotowych nie wykonuje się przerw dylatacyjnych, a jedynie dylatuje się
niekiedy płytę denną od bocznej ściany lub jej ławowego fundamentu. Dylatacje te stosuje się w
zasadzie tylko w zbiornikach o dużych średnicach, aby nie włączać do pracy na odpór płyt
fundamentowych o dużych rozpiętościach.
Źle wykonane przerwy dylatacyjne grożą przeciekaniem zbiornika. Jedynie nie grozi tu ścianom utrata
stateczności wskutek zmniejszenia współczynnika tarcia betonu po gruncie lub podmycia gruntu, choć
podmycie zawsze może doprowadzić do zwiększenia się pierścieniowych sił w ścianach, do
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 27

deformacji całego zbiornika, a nawet do jego zniszczenia. Stosuje się tu dylatacje usytuowane wg
dwóch pokazanych na rys. 46 schematów: na płytowej ławie lub w jej poziomie.

Rys. 46 Dwa warianty usytuowania zdylatowanej płyty dennej: a) w poziomie pierścieniowej ławy
ścianki zbiornika, b) nad ława ścianki 1 – ścianka zbiornika, 2 – płyta denna, 3 – warstwa chudego
betonu, 4 – uszczelnienie dylatacyjne kitem trwale plastycznym o dobrej przyczepności do betonu

Należy zwrócić uwagę na przyjmowanie drugiego schematu tylko wówczas, gdy spodziewane
osiadanie ławy będzie większe od osiadania zdylatowanej płyty fundamentowej. W przeciwnym
przypadku przyjęcie takiej dylatacji doprowadza do pęknięć płyty dennej -rys. 47a, a co za tym idzie -
do braku szczelności zbiornika.
Zlikwidowanie tego uszkodzenia płyty jest dość kłopotliwe; można to przeprowadzić w sposób
pokazany na rys. 47b. Po skuciu płyty poza krawędź ławy fundamentowej wykonano jej głębsze
dobetonowanie. W przypadku jednoczesnego pęknięcia ławy fundamentowej pod płytą
fundamentową, przed zabetonowaniem częściowo skute płyty, należy wzmocnić ławę np.: przez jej
odcinkowe podbetonowanie.

Rys. 47 Uszkodzenie i naprawa połączenia dylatacyjnego ściany bocznej z płyta denną 1 – rysa w
płycie dennej, 2 – dobetonowane fragmenty ściany (wraz z ławą) i płyty dennej, 3 – na nowo
zagęszczony grunt
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 28

2. Korozja

Widok korodującego betonu i zbrojenia

Stopień korozji zbrojenia oraz rozstaw prętów

Mariusz Urbański OCENA STANU TECHNICZNEGO ŻELBETOWYCH SILOSÓW ZBOŻOWYCH DOI: 10.17512/znb.2016.1.30
Zbiorniki - ogólna charakterystyka zbiorników z betonu, zbiorniki prostokątne 29

Widok pęknięć na połączeniach technologicznych przy betonowaniu

Zbiorniki złożone z powłok obrotowych – teoria bezmomentowa 1

Konstrukcje żelbetowe złożone z cienkich powłok

obrotowych
Budowle - kopuły, zbiorniki na ciecze i materiały sypkie. Podstawowe
części budowli: kopuły kuliste i stożkowe, walce, stożki ścięte, płyty
i pierścienie. Podstawowe obciążenia: ciężar własny, parcie cieczy,
parcie materiału sypkiego i gruntu, śnieg, wiatr, temperatura.
Dominują siły osiowe, elementy rozciągane często są sprężane.
Siły wewnętrzne wyznacza się według teori powłok cienkościennych
tzn. takich, w których grubość (może nie być stała) jest mała
w porównaniu do pozostałych wymiarów. Zakłada się także, że
ugięcia powłoki są małe w porównaniu z grubością, a odcinki
prostopadłe do powierzchni środkowej powłoki pozostają proste
i prostopadłe do tej powierzchni po odkształceniu.
Zbiorniki złożone z powłok obrotowych – teoria bezmomentowa 2

Siły i naprężenia w cienkościennych powłokach obrotowych

obciążonych obrotowo-symetrycznie
Powłoka obrotowa powstaje przez obrót południka (tworzącej)
względem osi pionowej.

równoleżniki
południki

Do opisu powłoki i położenia punktów na powłoce stosuje się

promienie r0, r1, r2 i kąt ϕ :
r1 - główny promień krzywizny
w płaszczyźnie południkowej
r2 - główny promień krzywizny
r0 w płaszczyźnie prostopadłej do
południka
ϕ
r2 Np. w kuli r1 = r2 = r, a
r1 w walcu o promieniu r r2=r,
a r1 dąży do nieskończoności
Zbiorniki złożone z powłok obrotowych – teoria bezmomentowa 3

Na ścianki elementu powłoki działają siły przekrojowe (uogólnione

siły przypadające na jednostkę długości przekroju):
związane z naprężeniami normalnymi (rys. a):
• siła równoleżnikowa R i moment równoleżnikowy Mθ ,
• siła południkowa N i moment południkowy Mϕ
oraz związana z naprężeniami stycznymi siła poprzeczna Q (rys. b).

a) σϕ N
Mϕ
t
σθ
z
R
Mθ

0 ,5t 0 ,5t
 z  z
Q N = ∫ σ ϕ 1 +  dz Mϕ = ∫ σ ϕ 1 +  z dz
b)  r2   r2 
− 0 ,5t − 0 ,5t
0 ,5t 0 ,5t
 z  z
R = ∫ σ θ 1 +  dz Mθ = ∫ σ θ 1 +  z dz
 r1   r1 
− 0 ,5t − 0 ,5t
(
R = D εθ + νεϕ ) (
N = D ε ϕ + νεθ )
Ec t
D=
c) 1 −ν 2

Ze względu na obrotową symetrię znikają siły

wywołane naprężeniami stycznymi (wystepujące
w przypadku braku symetrii) przedstawione na
rys. c.
Przy obliczaniu naprężeń w funkcji sił i momentów można
przyjmować, że składniki z/r są małe w porównaniu z jednością,
a zatem można stosować wzory jak dla pręta mającego przekrój
o szerokośći równej jeden i wysokości t.
Zbiorniki złożone z powłok obrotowych – teoria bezmomentowa 4

Teoria bezmomentowa

Naprężenia normalne są stałe na grubości powłoki - momenty Mϕ, Mθ

i siły Q są równe zeru, rozpatruje się tylko siły R i N.

Warunki, w których można stosować teorię bezmomentową:

1. krzywizna południka jest ciągłą i różniczkowalną funkcją kąta ϕ,
2. grubość powłoki nie zmienia się skokowo,
3. obciązenie jest rozłożone w sposób ciągły i możliwie równomiernie
(nie zmienia się zbyt szybko),
4. siły brzegowe są skierowane stycznie do powierzchni środkowej
powłoki - ten warunek można spełnić tylko stosując odpowiednie
podpory.

niespełniony warunek 3

spełniony warunek 4
niespełniony warunek 1

Na ogół obliczenia wykonuje się w dwóch etapach - siły wg teorii

bezmomentowej są dominującą częścią rozwiązania, "poprawki" wg
teorii momentowej są istotne tylko w otoczeniu punktów, w których
wymagania teorii bezmomentowej nie są spełnione.
Zbiorniki złożone z powłok obrotowych – teoria bezmomentowa 5

Przy obciążeniu symetrycznym zachodzi zależność (wynikająca

z warunku równowagi sił pionowych)
2π N r0 sin ϕ + Pϕ = 0

Pϕ w której Pϕ oznacza
wypadkową obciążeń
przyłożonych powyżej
Z
rozpatrywanego równoleżnika.
r0
Tak więc
ϕ Pϕ
N =−
N sinϕ 2 π r0 sin ϕ .

Z warunku równowagi rzutów

sił na kierunek prostopadły do
powierzchni powłoki otrzymuje
się zależność
r
R = − Z r2 − N 2 ,
r1
w której Z oznacza składową
obciążenia prostopadłą do
powłoki.

Przykład - powłoka kulista obciążona ciężarem własnym

Ciężar własny kopuły - g

r0 (na jednostkę powierzchni
g kopuły)

Składowa prostopadła do
ϕ Z powłoki
Z = g cosϕ
Zbiorniki złożone z powłok obrotowych – teoria bezmomentowa 6

2π r 2 g (1 − cos ϕ ) 1 − cos ϕ gr
N =− = − gr = −
2π r sin 2 ϕ sin 2 ϕ 1 + cos ϕ

gr  1 
R = − gr cos ϕ + = gr  − cos ϕ 
1 + cos ϕ  1 + cos ϕ 

W wierzchołku (φ = 0) N = R = - 0,5gr
Na brzegu (φ = 900) N = -gr R = gr

R = N = - 0,5gr

N R

ϕ rozciąganie

Rozwiązanie pozostaje ważne dla niższych kopuł. Inne obciążenia

powierzchniowe (np. śnieg) wywołują podobne siły wewnętrzne.
Zestawienia wzorów np. w „Konstrukcjach żelbetowych”
J. Kobiaka i W. Stachurskiego

Wnioski dotyczące stosowania kopuł o różnych proporcjach.

Stożek obciążony ciężarem Walec o promieniu r0

własnym lub śniegiem – N i R obciążony parciem cieczy
są ściskające R = γc z r0
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 1

Teoria momentowa (zgięciowa)

N, εϕ

R, εθ
h ψ

∆r0
Odkształcenie obwodowe
εθ =
1
(R − νN ) .
Ec t
Przyrost promienia
∆r0 = εθ r0 = 0 (R −νN )
r
Ec t
Wg teorii bezmomentowej w powłoce walcowej obciążonej tylko
parciem cieczy (N = 0):
r02 r02
R = γ c r0 h , ∆r0 = γ c h ψ =−
r0 d
(R −νN ) = −γ c
Ec t , Ec t dh Ec t .

r0
ϕ
N

N cosϕ

N sinϕ
W ściance walca Zmiana promienia kopuły
utwierdzonej w fundamencie zwykle nie jest równa zmianie
powstają momenty zginajace promienia wieńca (stosowanie
krzywej przejściowej)
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 2

W połączeniach powłok, powłok z fundametem (pierscień lub płyta)

i powłok z wieńcem przemieszczenia łączących się części konstrukcji
są równe. Na tej podstawie oblicza się siły w tych połączeniach
(nadliczbowe w układzie równań metody sił). W układzie równań
wystąpią przemieszczenia na brzegach powłok według teorii
bezmomentowej oraz przemieszczenia powłok (pierścieni, płyt)
wywołane jednostkowymi siłami brzegowymi.

Siły i przemieszczenia wywołane siłami brzegowymi

2r t

x, η

H M

r 2t 2 x
L=4
(
3 1 −ν 2 ) η=
L N = 0, Mθ = ν Mx

Siły i przemieszczenia są iloczynami funkcji trygonometrycznych

i funkcji e-η.
π 2 2r π
R = − M 2 e −η cos( η + )
2 r −η
R=H e cos( η + )
L 4 L 4
π
M x = HL e −η sinη M x = − M 2 e −η sin( η + )
4
π
Q = H 2 e −η cos( η + ) Q = ML e −η sinη
4
2r 2 −η 2 2r2 −η π
∆r0 = H e cos η ∆r0 = − M e cos( η + )
Ec L t Ec L2 t 4
2 2r 2 −η π 4 Mr 2
ψ = −H 2
e sin( η + ) ψ= 3
e −η cos η
Ec L t 4 Ec L t
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 3

1,0
e-η cosη

e-η sinη

η
0,5π 1,5π

Odkształcenie powłoki walcowej

wywołane siłą przyłożoną do brzegu

Odkształcenia wywołane siłami brzegowymi szybko zanikają, gdy

rośnie odległość rozpatrywanego punktu od obciążonego brzegu.
Przyjmuje się, że jeśli długość powłoki jest większa od 2πL, to
powłoka jest długa - siły na jednym brzegu nie mają wpływu na
przemieszczenia drugiego brzegu walca.

Współczynnikami układu równań kanonicznych są przemieszczenia

wywołane jednostkowymi siłami brzegowymi. Oznaczając indeksem
1 zmianę promienia i siłę na brzegu a indeksem 2 zmianę kąta
i moment brzegowy otrzymuje się:
2 r2 2r2
• przesunięcia δ11 = δ 12 = −
Ec L t E c L2 t
2r2 4 r2
• kąty obrotu δ 21 = − δ 22 =
E c L2 t E c L3 t
Podobne wzory uzyskuje się dla powłok walcowych i stożkowych
(zestawienia wzorów np. w "Konstrukcjach żelbetowych" J. Kobiaka
i W. Stachurskiego).
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 4

"k"

X1 r0

X2 ϕ N
X1 "p" N cosϕ
X3
N sinϕ
X4
X3

"w"

X5
X6
"f"
X5

X 1δ 11
k
+ X 2δ 12
k
+ δ 10
k
= X 1δ 11
pg
+ X 2δ 12
pg
+ X 3δ 13
pg
+ X 4δ 14
pg
+ δ 10
pg
∆r0
X 1δ 21
k
+ X 2δ 22
k
+ δ 20
k
= X 1δ 21
p
+ X 2δ 22
p
+ X 3δ 23
p
+ X 4δ 24
p
+ δ 20
p
ψ
X 3δ 13
pd
+ X 4δ 14
pd
+ δ 10
pd
= X 3δ 11
w
+ X 4δ 12
w
+ δ 10
wg
+ ew. wpływ X5 i X6 ∆r0
X 3δ 23
p
+ X 4δ 24
p
+ δ 20
p
= X 3δ 21
w
+ X 4δ 22
w
+ δ 20
wg
+ ew. wpływ X5 i X6 ψ
X 5δ 15
w
+ X 6δ 16
w
+ δ 10
wd
+ ew. X 3 i X 4 = X 5δ 16f + X 6δ 16f + δ 10f ∆r0
X 5δ 25
w
+ X 6δ 26
w
+ δ 20
wd
+ ew. X 3 i X 4 = X 5δ 26
f
+ X 6δ 26
f
+ δ 20
f
ψ
Uwagi: indeks g oznacza przemieszczenie górnej krawędzi
pierścienia, a indeks d dolnej, układając równania należy dostosować
znaki przemieszczeń do spójnej konwencji.
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 5

δ11
k δ 12
k

δ 12pg = δ 14pg

δ 11pg δ 13pg

δ 10pg

δ 10
k

Jeżeli walec jest długi, to układ równań rozpada się na dwa układy -
układ z niewiadomymi 1÷4 i układ z niewiadomymi 5 i 6.
Po wyznaczeniu nadliczbowych Xi oblicza się siły i momenty
zginające wywołane tymi nadliczbowymi (siły wg teorii momentowej)
i dodaje do sił według teorii bezmomentowej. Siły według teorii
momentowej mają istotne znaczenie tylko w pobliżu połączeń powłok
- w pozostałej części konstrukcji siły według teorii bezmomentowej
pozostają prawie niezmienione.

Stosując teorię momentową można uwzględnić w obliczniach

obciążenia skupione (np. działanie pojedynczego kabla sprężajacego)
oraz skutki załamań południka lub skokowej zmiany grubośći ścianki.

Nadliczbowe
zapewniają ciągłość
przemieszczeń
w otoczeniu
poziomu, na którym
występuje skokowa
zmiana grubości.
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 6

6.4. Odkształcenia pierścienia obciążonego siłami normalnymi

i momentami równomiernie rozłożonymi

Hr0 [kN]
h

r0 b

H [kN/m]

Hr H r0 H r02
σ= 0 ε= ∆r0 = ε r0 = ψ =0
bh E bh E bh

M
r0 [kN]
h

M [kNm/m]
d M/h [kN/m]

M
r0 [kN]
h

6M r0
∆r0g
M r0 [kNm] σ g = −σ d =
bh 2
6 M r02
ψ ∆r0 g = − ∆r0d =
E bh 2
∆r0 g − ∆r0d 12 M r02
ψ= =
∆r0d h E bh 3
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 7

Obciążenie H wywołuje siłę podłużną Hr0.

Obciążenie momentami skręcającymi M wywołuje moment zginający
Mr0.
Jeśli obciążenie jest obrotowo symetryczne to w wieńcu nie powstają
momenty skręcające (i związane ze skręcaniem naprężenia styczne).
Zwykle na wieniec działają jednocześnie obciążenia H i M. W wieńcu
występuje mimośrodowe rozciąganie siłą Hr0 i momentem Mr0.

Przykład obliczenia odkształceń wywołanych siłą jednostkową

zaczepioną w narożu wieńca (takie zadania powstają przy układaniu
układu równań kanonicznych).
H=1 M = 0,5h

∆r0g 1
ψ

∆r0d
b

r02 3r02 4 r02

∆r0 g = + =
E bh E b h E bh

r02 3r02 2 r02

∆r0 d = − =−
E bh E b h E bh

6r02
ψ=
E bh 2
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 8

6.5. Naprężenia i momenty zginające wywołane kołowo

symetrycznymi zmianami temperatury ściany
Na skutek zmian temperatury otoczenia (zima - lato oraz cykl
dobowy) oraz zmian temperatury materiału przechowywanego
w zbiorniku zmienia się średnia temperatura ściany oraz różnica
temperatur pomiędzy powierzchnią zewnętrzną i wewnętrzną.

∆t
t αt t αt(t + ∆t)

ewentualna izolacja
termiczna

Siły wewnętrzne wywołane różnicą σ

temperatur - po stronie cieplejszej
powstaje ściskanie σ+

Ze względu na kołową symetrię (szary klin przekształca się na

większy klin) wydłużenie włókna środkowego (i każdego innego
włókna) będzie równe αt(t + 0,5 ∆t).
W skrajnych włóknach zimniejszych
σ
+ α t t = α t (t + 0,5∆t ) ⇒ σ = 0,5 Ecm α t ∆t
Ecm
.
a we włóknach cieplejszych
σ+
+ α t (t + ∆t ) = α t (t + 0,5∆t ) ⇒ σ + = − 0,5 Ecm α t ∆t
Ecm
Naprężenia (przy danej różnicy ∆t) nie zależą od grubości ściany, ale
im większa grubość ściany tym większa staje się różnica temperatur.
Cienkościenne powłoki obrotowe - teoria momentowa, wieniec, wpływ temperatury 9

1
Moment zginający (wg wzoru M = σ W) M= E cm α t ∆t h 2 .
12
Różnica ∆t = 50C wywołuje naprężenie (beton B25, fctk =1,5 MPa,
Ecm = 30000 MPa):

0,5 ⋅ 30000 ⋅ 10-5⋅ 5 = 0,75 MPa,

a więc wpływ temperatury jest istotny.

Typowy obraz zarysowania konstrukcji

o kształcie walca (kominy, zbiorniki,
silosy)
Jeżeli nastąpi zarysowanie, to sztywność
ściany na zginanie znacznie spada -
momenty zginające wywołane temperaturą
maleją. Dlatego przy sprawdzaniu SGN te
momenty można na ogół pominąć.

Przy sprawdzaniu SGU (szerokość rys) wpływ temperatury trzeba

brać pod uwagę.
Naprężenia wywołane przez różnicę temperatur powstają także
w przekrojach poziomych, ale w tych przekrojach naprężenia
rozciągające redukują się ze ściskającymi wywołanymi przez ciężar
własny konstrukcji.
Momenty zginające mogą powstawać także np. na skutek różnicy
między średnią temperaturą walca i temperaturą fundamentu (więcej
informacji np. w [1]).
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 1

7. Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i

konstrukcja

7.1. Siły wewnętrzne w otwartych zbiornikach walcowych

p=γc h R0=p r
Teoria bezmomentowa

RH+M MH+M R = R0 + RH+M

Od nadliczbowych Razem t.
wg teorii bezmomentowa
momentowej + nadliczbowe
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 2

Przy pełnym
utwierdzeniu w dnie
siła równoleżnikowa
u dołu staje się równa
zeru

MH+M R = R0 + RH+M

2r
γc H

Wypadkowa parcia cieczy wynosi γc H2 r. W przekroju pionowym

suma sił w ścianie i w fundamencie jest równa tej wypadkowej. Wg
teorii bezmomentowej ściany walca przenoszą całą wypadkową,
według teorii momentowej część przenosi walec, a część (zależną od
sztywności walca i fundamentu) fundament. W piśmiennictwie można
znaleźć także rozwiązania, w których rozpatruje się ścianę o zmiennej
grubości i wpływ podłoża gruntowego na odkształcenia fundamentu.
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 3

7.2. Wymiarowanie i konstrukcja ścian

Grubość ścian zbiorników niesprężonych powinna zapewniać

szczelność - przyjmuje się, że wymaganie to jest spełnione, gdy siła
równoleżnikowa wywołana parciem cieczy R (przy γf = 1) nie
przekracza siły rysującej (naprężenie rozciągające nie przekracza fctk):
R
R ≤ f ctk t t≥
⇒ f ctk .
Inne warianty wymagań:
R ≤ f ctk t (1 + 2α e As ) ,

R ≤ ( f ctk − σ cs )(1 + 2α e As )t .
Poważne znaczenie mogą mieć różnice temperatury. Według
PN-03264 szerokość rys w konstrukcjach, od których wymaga się
szczelności, nie powinna przekraczać 0,1 mm.
Zbiorniki żelbetowe po wykonaniu niekiedy wymagają uszczelniania
(zbiornik napełnia się wodą z preparatem uszczelniającym, który
przenikając przez ścianę zbiornika zapełnia ewentualne rysy).

W zbiornikach sprężonych stosuje się grubość tak dobraną, żeby pod

wpływem maksymalnych obciążeń charakterystycznych i sprężenia
w ścianie panowały równoleżnikowe naprężenia ściskające.

Ze względu na SGN pole zbrojenia w ścianie żelbetowej (na metr

wysokości ściany) oblicza się ze wzoru
R
As ≥ m1
f yd ,
w którym R oznacza siłę obliczeniową w SGN a m1 = 1,3 dodatkowy
(tzn. nie występujący w normie) "współczynnik warunków pracy" wg
Stachurskiego.
Średnice prętów zwykle od 8 do 22 mm. Zbrojenie pierścieniowe
łączy się na zakład (długość zakładu nie mniejsza niż 50Φ), wzdłuż
jednej linii pionowej łączy się nie więcej niż co ósmy pręt.
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 4

10 Φ12

10 Φ14

12 Φ16

12 Φ16

chudy beton

Zbrojenie pierścieniowe rozmieszcza się zgodnie z wykresem

rozciągających sił równoleżnikowych - zwykle w dolnej części stosuje
się zbrojenie obliczone ze względu na maksymalną siłę (nie zmniejsza
się zbrojenia przy fundamencie).
Zwykle zbrojenie rozmieszcza się przy obu powierzchniach ściany
(ze względu na siły termiczne i skurczowe). Zbrojenie umieszczone
w środku grubości ściany stosuje się tylko w ścianach cieńszych niż
150 mm (w zasadzie możliwe tylko w prefabrykatach).
Zbrojenie pionowe oblicza się ze względu na mimośrodowe ściskanie
i rozmieszcza co 100 - 200 mm, często pręty te pełnią tylko rolę
montażową.
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 5

Jeżeli mogą wystąpić ściskające siły równoleżnikowe (np. od parcia

gruntu w zbiornikach podziemnych), to ściany należy zwymiarować
ze względu na ściskanie (uwaga: zwykle nie uwzględnia się
pozytywnych skutków parcia gruntu, tzn. rozpatruje się zbiornik
napełniony i "odkopany" oraz opróżniony i "zasypany").
Obciążenie krytyczne (ze względu na stateczność) powłoki walcowej
wyznacza się ze wzoru
Ecm t 2
pkr =
.
r 3( 1 − ν 2 )
Przy dnie często stosuje się skosy. W przerwach roboczych umieszcza
się taśmy izolacyjne.

Przykłady zbiorników prefabrykowanych

Sznur
konopny
smołowany
i kit KF
taśma
dylatacyjna

podlewka z zaprawy
cementowej

Zbiornik z prefabrykatów łączonych zbrojeniem na zakład

(wysokość do 4,20 m)
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 6

Kable sprężające (w osłonkach),

łączone w pilastrach lub na obwodzie
beton natryskowy

Ściana prefabrykowanego zbiornika kablobetonowego

7.3. Siły w połączeniu kopuły z walcem

Jeżeli walec jest powłoką długą, to siły te nie zależą od warunków na
dolnej krawędzi walca.
Mϕ
Wg teorii bezmomentowej

R0 R

N ϕ
M
N cosϕ

N sinϕ

Po uwzględnieniu teorii
momentowej
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 7

Zazwyczaj według teorii bezmomentowej siła równoleżnikowa jest

ściskająca w całym obszarze kopuły - promień r0 kopuły w połączeniu
z wieńcem maleje. Pozioma składowa reakcji kopuły wywołuje
rozciąganie wieńca (pionowa składowa przekazuje się na walec) -
promień wieńca rośnie.

Nadliczbowe siły H i M przyjmują zatem

zwroty jak na szkicu i powstaje strefa
obwodowego rozciągania w połączeniu kopuły,
wieńca i walca (podobnie, gdy nie ma wieńca).
Wieniec jest mimośrodowo rozciągany,
odkształcenia obwodowe zmieniają się w sposób
ciągły.
Przy projektowaniu powłok z betonu podstawowym zadaniem jest
wyznaczenie zbrojenia (lub sprężenia wieńca) potrzebnego w tej
strefie. Podobne rozkłady sił powstają w kopułach stożkowych.

7.4. Wymiarowanie i konstrukcja kopuł

Grubość t = 50 ÷ 80 mm, niekiedy znacznie większa (np.
„containment" reaktora jądrowego). Zwykle część centralna jest
dwukierunkowo ściskana, przy brzegu występuje równoleżnikowe
rozciąganie.
Rozstaw zbrojenia zwykle nie większy niż 200 mm.
Wymiarowanie ze względu na ściskanie:
N R
σ = σ=
t (1 + α e ρ l ) lub t (1 + α e ρ l )
t
Wzór Bacha σ ≤ σ kr = 0,167 Ecm
r
Zbliżenie się do wartości krytycznej możliwe jest tylko w kopule,
która jest dnem zbiornika (np. zbiornik typu Intze)
Wymiarowanie ze względu na nośność na rozciąganie:
R R
As ≥ As ≥ 1,3
f yd (wg Stachurskiego f yd ).
 Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 8

SG zarysowania, jeżeli trzeba, sprawdza się jak w ścianach.

t < 70 mm

t= 70÷100 mm

Typy zbiorników i schematy zbrojenia kopuł

Prefabrykowana kopuła
stożkowa - zasada konstrukcji
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 9

Dna zbiorników
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 10
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 11
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 12
Zbiorniki o przekroju kołowym - przykłady i konstrukcja 13

typu Intze
Szczelność zbiorników według Eurokodu 1

SZCZELNOŚĆ ZBIORNIKÓW – WYMAGANIA EUROKODU

Konstrukcje służące do utrzymywania cieczy (przede wszystkim

zbiorniki na ciecze) można sklasyfikować w zależności od
wymaganego stopnia ochrony przed przeciekaniem.

Klasyfikacja ze względu na szczelność

(według tablicy 7.105 w EN 1992-3: Eurocode 2 – Design of concrete
structures - Part 3: Liquid retaining and containment structures, June 2006)

PN –EN 1992-3. Eurokod 2. Projektowanie konstrukcji z betonu. Część 3:

Silosy i zbiorniki na ciecze. 2008

Klasa Wymagania dotyczące przecieków

szczelności

0 Dopuszcza się pewien stopień przeciekania lub przecieki

cieczy nie odgrywają roli
Przecieki mają być ograniczone do niewielkiej ilości.
1 Dopuszcza się pewne zaplamienie powierzchni i plamy
wilgoci.

2 Przecieki powinny być znikome. Wygląd konstrukcji nie

powinien być pogarszany przez zaplamienie.
3 Nie zezwala się na żadne przecieki.

Oceniając szczelność konstrukcji należy mieć na uwadze, że każdy

beton przepuszcza niewielkie ilości wody i gazów przez dyfuzję.
Spełnienie wymagań z tablicy 7.105 zapewnia się ograniczając
zarysowanie betonu. Ograniczenia te dobiera się w zależności od
funkcji, którą ma pełnić konstrukcja.

1
Szczelność zbiorników według Eurokodu 2

Obliczanie szerokości rys lub maksymalnej średnicy prętów zbrojenia

i minimalnego zbrojenia ze względu na zarysowanie wykonuje się
według zasad przedstawionych w normie PN-EN 1992-1-1: 2008
(dotyczącej w zasadzie budynków
Według EN-1992-3, „jeżeli nie ma innych szczegółowych wymagań”
(np. dotyczących szczególnego rodzaju zbiorników), to w zależności
od wymaganej klasy szczelności można stosować przedstawione
poniżej zasady.

Konstrukcje klasy 0
Można stosować wymagania takie same jak dla budynków,
zaczerpnięte z PN-EN 1992-1-1 (p. 7.3.1).

Konstrukcje klasy 1
W konstrukcjach klasy 1 szerokość tych rys, które (jak spodziewamy
się na podstawie obliczeń) będą przecinać całą grubość elementu, nie
powinna przekraczać wk1.

wk1
Zalecane w EN-1992-3
0,20 wartości wk1 (od 0,05
0,15 do 0,20 mm) zależą od
0,10 stosunku wysokości
słupa wody
0,05
w zbiorniku h0 do
grubości ściany h.
0 5 10 20 35 h0/h

Przy takim ograniczeniu szerokości można liczyć na skuteczne

i względnie szybkie zaklejenie się rys. Jeśli wymagania dla klasy 1 są
spełnione, to można oczekiwać, że rysy, przez które przepływa woda
zrosną się, pod warunkiem, że element nie jest narażony na istotne
zmiany obciążenia i temperatury.

2
Szczelność zbiorników według Eurokodu 3

Przy braku bardziej wiarygodnych informacji można przyjmować, że

jeżeli zakres odkształceń nie przekroczy 0,15‰, to nastąpi zrośnięcie
się rys. Jeżeli wystąpienie zrastania się rys jest mało prawdopodobne,
to każda rysa, która przecina całą grubość elementu, może być
przyczyną przecieku (niezależnie od szerokości rysy).
Jeżeli przekrój zaprojektowano jako niezarysowany, to stosuje się
wymagania określone w p. 7.3.1 PN-EN 1992-1-1.

Konstrukcje klasy 2
Jeżeli nie zastosowano odpowiednich środków, takich jak wykładziny
lub szczelne przegrody, to na ogół nie należy pozwalać na
występowanie rys przecinających całą grubość. Tak więc,
w konstrukcjach klasy 2 rysy nie powinny przecinać całej grubości
elementu – zasięg strefy ściskanej pod wpływem kombinacji
obciążeń prawie stałych powinien wynosić co najmniej xmin. Jeżeli
moment zginający (lub siła) w przekroju może zmieniać znak i nie da
się wykazać, że pewna część przekroju zawsze pozostaje ściskana, to
należy zakładać, że rysa przecina całą grubość przekroju. Grubość
warstwy ściskanego betonu (jeżeli taka warstwa istnieje) dla
wszystkich właściwych kombinacji obciążeń powinna zwykle
wynosić co najmniej xmin. Efekty obciążeń (siły podłużne, momenty
zginające) wyznacza się na podstawie założenia liniowej sprężystości,
a naprężenia wywołane tymi efektami oblicza się metodą liniową
(w fazie I lub II).
Zalecana w Eurokodzie wartość xmin:
xmin = min(50 mm, 0,2 grubości elementu)

Konstrukcje klasy 3
Na ogół stosuje się specjalne sposoby zapewniania szczelności
(sprężanie, szczelne wykładziny). Podobnie jak w konstrukcjach
klasy 2 rysy nie powinny przecinać całej grubości elementu – stosuje
się takie same zasady dotyczące zasięgu strefy ściskanej.

3
Szczelność zbiorników według Eurokodu 4

Szczególną uwagę należy poświęcić elementom, w których powstaje

rozciąganie wywołane skrępowaniem odkształceń skurczowych
i termicznych.

W Polsce (przed wejściem w życie EN 1992-3) nie było normy

dotyczącej projektowania zbiorników na ciecze. Na podstawie normy
PN-B-03264 przyjmuje się, że jeżeli szerokość rys nie przekracza
0,1 mm, to szczelność zbiornika jest wystarczająca. Grubość osiowo
rozciąganych ścian zbiorników walcowych wyznacza się zwykle na
podstawie wymagania σc ≤ fctk.

Poniżej przedstawiono wyciąg z obu cytowanych wcześniej norm. EN

------------------ początek wyciągu z Eurokodów ---------------------

7.1 Postanowienia ogólne

…
(2) Jeżeli naprężenie rozciągające przy zginaniu nie przekracza fct,eff, to
obliczając naprężenia… można przyjąć, że przekroje poprzeczne są
niezarysowane. Wartość fct,eff można przyjąć równą fctm lub równą fctm,fl, pod
warunkiem, że obliczenie minimalnego zbrojenia rozciąganego oparto na tym
samym założeniu. W obliczeniach szerokości rys stosuje się średnią
wytrzymałość betonu na rozciąganie fctm.

7.3 Sprawdzanie rys

7.3.1 Postanowienia ogólne
…..
(5) Graniczną szerokość obliczonych rys wmax należy ustalać biorąc pod uwagę
planowaną funkcję i właściwości konstrukcji oraz koszty ograniczenia
zarysowania.
Uwaga: Wartość wmax do stosowania w kraju może być podana w Załączniku
krajowym. Wartości zalecane w zależności od klas ekspozycji podane są w
tablicy 7.1N.

4
Szczelność zbiorników według Eurokodu 5

Tablica 7.1N: Zalecane wartości wmax [mm] (wg PN-EN 1992-1-1)

Elementy zbrojone i sprężone Elementy sprężone cięgnami

Klasa z cięgnami bez przyczepności z przyczepnością
ekspozycji Prawie stała kombinacja
Częsta kombinacja obciążeń
obciążeń

XO, XC1 0,41) 0,2

XC2, XC3,
0,22)
XC4
XD1,XD2, 0,3
XS1, Dekompresja
XS2, XS3
Uwaga 1: Dla klas ekspozycji XO i XC1 szerokość rys nie wpływa na
trwałość, a ograniczenia nałożono w celu zapewnienia akceptowalnego
wyglądu. Jeżeli nie stawia się wymagań dotyczących wyglądu, to ograniczenia
te można złagodzić.
Uwaga 2: Dla tych klas ekspozycji dodatkowo należy sprawdzić warunek
dekompresji przy quasi-stałej kombinacji obciążeń.
Uwaga: Kombinacja quasi-stała odpowiada polskiej kombinacji obciążeń
długotrwałych.

P. 7.3.3 normy PN-EN 1992-3

Sprawdzanie zarysowania bez obliczania szerokości rys.
…
Gdy zastosowano minimalne zbrojenie określone w PN-EN 1991-1-1, to w
przekrojach w całości rozciąganych maksymalną średnicę prętów φ s można, w
zależności od wymaganej szerokości rys, wyznaczyć posługując się rysunkiem
7.103N i wzorem:
f h
φ s = φ s* ct ,eff , (7.122)
2,9 10 a
w którym
a = h – d,
h oznacza grubość elementu,
d jest wysokością użyteczną przekroju.

5
Szczelność zbiorników według Eurokodu 6

φs*
wk = 0,05
50
wk = 0,10
40
wk = 0,15
30
wk = 0,20
20 wk = 0,30

10
σs [MPa]
0 100 200 300 400 500
Rys. 7.103N wg Eurokodu. Maksymalna średnica prętów zbrojenia φs
*

(w [mm]) ze względu na ograniczenie szerokości rys w elementach osiowo

rozciąganych

Naprężenia w stali σs oblicza się dla odpowiedniej kombinacji oddziaływań,

zakładając, że przekrój jest zarysowany. Jeżeli zarysowanie ma być
spowodowane przede wszystkim przez ograniczenie odkształceń (skurczowych,
termicznych), to za σs podstawia się naprężenie powstające bezpośrednio po
zarysowaniu.

Do strunobetonu, gdy kontrola zarysowania jest zapewniona głównie przez

cięgna z przyczepnością, można stosować ten rysunek przy naprężeniu równym
całemu naprężeniu w cięgnach zmniejszonemu o sprężenie. W kablobetonie, gdy
kontrola zarysowania jest zapewnione głównie przez zwykłe zbrojenie, można
posłużyć się tymi tablicami stosując naprężenia w zbrojeniu zwykłym obliczone
z uwzględnieniem wpływu sił sprężających.

.
Informacje o obliczaniu szerokości rys w elementach, w których występuje
ograniczenie odkształceń termicznych i skurczowych podano w Załącznikach
(informacyjnych) L i M do EN 1992-3.
------------------ koniec wyciągu z Eurokodów ---------------------

6
Szczelność zbiorników według Eurokodu 7

Przykład
Osiowo rozciągana ściana zbiornika walcowego, wykonana z betonu
C30/37 (fctk = 2,0 MPa, fctm = 2,9 MPa, Ecm = 32000 MPa), zbrojona
stalą A-II ( fyd =310 MPa), ma grubość 300 mm.
Wysokość słupa wody w zbiorniku - 4,50 m
Siła równoleżnikowa w SGU wynosi 600 kN, siła w SGN = 900 kN.
Klasa szczelności 1 (wg Eurokodu), otulenie zbrojenia c = 30 mm.

Według PN
Potrzebna grubość ściany:
N Sd 0,600
h= = = 0,30 m
f ctk 2,0
Zbrojenie potrzebne ze względu na SGN
0,900 4
As = 10 = 29,03 cm 2
310
Jak sprawdzono, to zbrojenie jest niewystarczające ze względu na
szerokość rys. Przyjęto zbrojenie Φ20 co 110 mm:
As = 2 · 3,14 ·1000/110 = 57,12 cm2
a = 30 + 0,5·20 = 40 mm.

0,600 4
σs = 10 = 105,0 MPa
57,12
Ac ,eff = 5 ⋅ 4,0 ⋅ 100 = 2000 cm 2
57,12
ρ p ,eff = = 0,02856
2000
φ 20
sr ,max = k3c + k1 k 2 k 4 = 3,4 ⋅ 30 + 0,8 ⋅ 1,0 ⋅ 0,425 =
ρ p ,eff 0,02856
= 102 + 238,1 = 340,1 mm
200000
αe = = 6,25
32000

7
Szczelność zbiorników według Eurokodu 8

σ s − kt
f ct ,eff
(1 + α ρ ) 105,0 - 0,4
2,9
(1 + 6,25 ⋅ 0,02856 )
ρ p ,eff e p ,eff
0,02856
ε sm − ε cm = = =
Es Es
105,0 − 47,87 57,13 105,0 63,0
= = < 0,6 = = 0,315 ⋅ 10 −3
Es Es Es 200000

wk 1 = 340,1 ⋅ 0,315 ⋅ 10 −3 = 0,107 ≅ 0,100 mm

Według Eurokodu
h0/h = 4,5/0,30 = 15. Z rysunku, określającego graniczną szerokość
rys w zależności od wysokości zbiornika, otrzymuje się
wk1 = 0,15 mm
Przyjęto Φ = 20 mm, a = 30 + 0,5·20 = 40 mm.
f ct ,eff
h 2,9 300
= = 0,750
2,9 10 a 2,9 10 ⋅ 40
Dobiera się takie naprężenie w zbrojeniu, żeby
φs = 0,750φs* = 20 mm ⇒ φs* = 26,7 mm
co prowadzi (rys. 7.103N) do σs = 140 MPa.
N Sd 0,600 4
As = = 10 = 42,85 cm 2
σs 140
Uwaga: Opracowując rysunek 7.103N przyjmowano
f ct ,eff Ac 2,9 ⋅ 0,3 4
As = = 10 , co prowadzi do As = 62,14 cm2
σs 140
i dlatego sprawdzenie wykaże, że zbrojenie dobrane wcześniej na
podstawie tego rysunku nie jest wystarczające (w przekroju mającym
zbrojenie 42,85 cm2 po zarysowaniu powstanie naprężenie mniejsze
niż fct,eff = 2,9 MPa).
Przy korzystaniu z rys 7.103N trzeba zatem zachować ostrożność
– nadaje się on do wyznaczania „minimalnego zbrojenia ze

8
Szczelność zbiorników według Eurokodu 9

względu na zarysowanie”, ale przecież takie minimalne zbrojenie

należy stosować tylko w warunkach całkowitego ograniczenia
swobody odkształceń wywołanych przez skurcz i odpływ ciepła
hydratacji. Nawet gdyby takie całkowite ograniczenie swobody
rzeczywiście występowało, to do wzorów na minimum zbrojenia
można by podstawić fct,eff odpowiednie w krytycznym terminie,
mniejsze niż ostateczna wytrzymałość betonu na rozciąganie.
Kontynuując obliczenia dla As = 42,85 cm2, σs = 140 MPa otrzymuje
się
Ac ,eff = 5 ⋅ 4,0 ⋅ 100 = 2000 cm 2
42,85
ρ p ,eff = = 0,02143
2000
20
sr ,max = 3,4 ⋅ 30 + 0,8 ⋅ 1,0 ⋅ 0,425 = 102 + 317,3 = 419,3 mm
0,02143

140 - 0,4
2,9
(1 + 6,25 ⋅ 0,02143)
0,02143
ε sm − ε cm = =
Es
140,0 − 61,38 78,62 140 84
= = < 0,6 = = 0,420 ⋅ 10 −3
Es Es Es 200000

wk 1 = 419,3 ⋅ 0,420 ⋅ 10 −3 = 0,1761 mm

Wniosek. Rys. 7.103N może służyć tylko jako wstępna wskazówka.

Właściwe zbrojenie to Φ20 co 130 mm:
As = 2 · 3,14 ·1000/130 = 48,31 cm2
0,600 4
σs = 10 = 124,2 MPa
48,31
Ac ,eff = 5 ⋅ 4,0 ⋅ 100 = 2000 cm 2
48,31
ρ p ,eff = = 0,02416
2000

9
Szczelność zbiorników według Eurokodu 10

φ 20
sr ,max = k3c + k1 k 2 k 4 = 3,4 ⋅ 30 + 0,8 ⋅ 1,0 ⋅ 0,425 =
ρ p ,eff 0,02416
= 102 + 281,5 = 383,5 mm

124,2 - 0,4
2,9
(1 + 6,25 ⋅ 0,02416 )
0,02416
ε sm − ε cm = =
Es
124,2 − 55,26 68,94 124,2 74,5
= = < 0,6 = = 0,3726 ⋅ 10 −3
Es Es Es 200000

wk 1 = 383,5 ⋅ 0,3726 ⋅ 10 −3 = 0,1428 < 0,15 mm

10
Bunkry, silosy 1

8. Ogólna charakterystyka bunkrów i silosów

8.1. Kształty, napełnianie, opróżnianie

Bunkry (zasobniki, silosy krępe) służą do składowania materiałów
sypkich np. piasku, węgla, kruszywa, rud. Na ogół składają się
z elementów płaskich, bunkry okrągłe w planie stosuje się rzadko.
Mogą być monolityczne lub prefabrykowane. Napełnia się je od góry,
opróżnia od dołu - grawitacyjnie (stąd wynika kąt nachylenia leja).
Za bunkier uważa się zbiornik,
w którym
h h < 1,5 dc (1)
(dc - średnica koła wpisanego
w przekrój poziomy komory;
zatem dla komór kwadratowych
o boku a otrzymuje się warunek
h < 1,5 a).
Stosuje się bunkry jedno
i wielokomorowe (także
wielopiętrowe).
Bunkry, silosy 2

Min. grubość ścian - 120 mm, wysokości zróżnicowane w zależności

od składowanego materiału, np. w bunkrach na węgiel nie powinny
przekracząć 9,0 m. Często na bunkrach stosuje się nadbudówki.
Silosy mają inne proporcje, wysokość ich jest na ogół znaczna, często
są to bardzo duże budowle

Często stosowana wysokość około 30 m

(przy większych wysokościach mogą
pojawić się trudności
w fundamentowaniu)

Silosy
jednokomorowe.
Wymiary bardzo
różne, np. duży
silos na cukier -
średnica 25 m,
wys. 40 m.
Bunkry, silosy 3

komora gwiazdkowa

Komory mogą być połączone

lub oddylatowane

Układy zblokowane. Średnica komór - kilka metrów

(np. komory walcowe 7,5 m, prostokątne 4,0 m).

Silosy sprężone odcinkowo

Ściany mogą być monolityczne lub prefabrykowane (np. z kręgów).

Sprężanie (odcinkowe, przez nawijanie, kablami łączonymi na
obwodzie) umożliwia znaczne zmniejszenie grubości (np. do 150 mm
w porównaniu z 250 mm w niesprężonych) zwłaszcza przy większych
komorach. Odległość pomiędzy zespołami komór (lub pojedynczymi
Bunkry, silosy 4

komorami wolnostojącymi) nie powinna być mniejsza niż 60 cm

(potrzeba umieszczenia deskowania).
Komory napełnia się od góry. Załadunek zazwyczaj w dwóch fazach:
uniesienie (w wieży) na wysokość poziomej galerii transportowej
i następnie transport poziomy w galerii do otworów umieszczonych
w przekryciu komór. W wieży znajdują się podnośniki, dźwigi,
schody oraz w zależności od rodzaju materiału: wagi, urządzenia
odpylające, czyszczarki, nagrzewnice itp.
Górne poziome galerie transportowe umieszczone są zwykle nad
komorami, a w przypadku komór o dużych średnicach - w górnych
wydzielonych częściach komór. Przykłady konstrukcji wież i galerii
np.w [4].
Opróżnianie silosów grawitacyjnie przez otwory spustowe w dnach
lub ścianach komór, pneumatycznie (przy zastosowaniu urządzeń do
wytwarzania podciśnienia)
Jeżeli pod komorami nie umieszcza się urządzeń rozładunkowych (np.
przenośników) lub gdy pod komorami umieszcza się tunele, to
obciążenie pionowe materiałem sypkim można przekazać
bezpośrednio na grunt.

Przy opróżnianiu pneumatycznym od góry

dno może być płaskie

Opróżnianie boczne - jedno

lub dwustronne - możliwe
jeżeli materiał ma dobrą
"sypkość", stosowane przy
średnicach do 7,5 m. Kąt
nachylenia powinien być
większy od kąta tarcia
wewnętrznego materiału.

Opróżnianie za pośrednictwem
poziomych tuneli (wewnątrz
transportery) - w dużych
komorach stosuje się tunele
podwójne
Bunkry, silosy 5

Jeżeli urządzenia rozładunkowe zajmują całą powierzchnię rzutu

silosu, to stosuje się dna mające kształt lejów.

Lej zawieszony na ścianach

komór - ściany opierają się na
fundamencie

Ściany oparte na Lej oparty na niezależnej

słupach konstrukcji nośnej

Płaskie dno, spadek uzyskany za pomocą nadbetonu,

podwieszony lej stalowy (po prawej)
Bunkry, silosy 6

W silosach o dużej średnicy dno

może mieć formę stropu
płytowo żebrowego lub stropu
grzybkowego (bezbelkowego).
Więcej informacji, przykłady
bardziej skomplikowanych
kształtów dna przedstawiono np.
w [4].
Bunkry, silosy 7

8.2. Wykładziny, izolacje

Ściany komór a zwłaszcza ściany lejów narażone są na ścieranie -
pokrywa się je specjalnymi wykładzinami np. zaprawą cementową
z domieszkami trudnościeralnymi (opiłki stalowe, korund, pył
bazaltowy). Jeżeli wymaga się dużej czystości, to stosuje się płytki
trudnościeralne np. ceramiczne, bazaltowe, żeliwne. Jeżeli
składowany materiał ma postać brył (np. ruda), to stosuje się albo
wykładzinę miękką, szybko ścieralną (jak np. bale drewniane - łatwa,
częsta wymiana), albo trwałą, rzadko wymienianą jak np. blachę
stalową. W bunkrach przeznaczonych do składowania brył rudy
stosuje się płyty pancerne o grubości 60 - 80 mm i wykładziny ze
zużytych szyn kolejowych.
Zewnętrzna powierzchnia ścian często jest malowana farbami
akrylowymi, poliuretanowymi lub chlorokauczukowymi w celu
zabezpieczenia przed przenikaniem wilgoci.
Izolacje termiczne stosuje się po stronie zewnętrznej w celu
zabezpieczenia składowanego materiału (np. cukru) przed zmianami
temperatury. Do izolacji termicznej stosuje się np. cegłę dziurawkę,
gazobeton, szkło piankowe, watę szklaną - szkielet drewniany lub
stalowy, warstwa chroniąca przed opadami np. z blach fałdowych.

8.3. Fundamenty, dylatacje

Ze względu na duży ciężar zaleca się lokalizować silosy na terenie nie
wymagającym stosowania specjalnych sposobów posadowienia.
Fundamenty mogą mieć postać płyt (płyt z żebrami, "odwróconych"
stropów grzybkowych), ław i stóp - zależnie od konstrukcji dolnej
części silosu i nacisku na grunt. Jeżeli trzeba stosuje się posadowienie
na palach (rzadziej fundamenty kesonowe i studnie). Przy
projektowaniu baterii należy brać pod uwagę skutki różnicy osiadań
przy niesymetrycznym napełnieniu.
Odległości między przerwami dylatacyjnymi zależą od warunków
gruntowych oraz rodzaju konstrukcji. Wg [4] zaleca się, żeby
w silosach z komorami prostokątnymi dylatacje rozmieszczać nie
rzadziej niż co 42 m (wg PN-03262 co 20 m!), a w silosach
Bunkry, silosy 8

z komorami okrągłymi co 48 m (wg PN-03262 co 30 m!). W normie

(komory okrągłe). Zdarzają się znaczne odstępstwa od tych zaleceń -
budowano baterie bez dylatacji o długości nawet 150 m oraz
przeciwnie - przy nierównomiernym podłożu stosowano nawet
oddzielne fundamenty pojedynczych komór.

8.4. Polska norma dotycząca silosów

Obliczenia statyczne, projektowanie, wykonawstwo i eksploatacja
silosów są przedmiotem normy PN-B-03262 (z 2002 r.) "Silosy
żelbetowe na materiały sypkie".
Minimalna klasa betonu B30, a w silosach przeznaczonych do
przechowywania materiałów agresywnych chemicznie - B35
(w normie określa się także z minimalną zawartość cementu
i maksymalny stosunek w/c).
Norma zawiera wymagania dotyczące odbioru i użytkowania. Oddając
obiekt do eksploatacji należy opracować książkę obiektu, do której
wpisuje się spostrzeżenia poczynione podczas corocznych przeglądów
i wyniki pomiarów geodezyjnych osiadań (pomiary wykonuje się
w czasie wznoszenia oraz przez 2-5 lat - do czasu stabilizacji). Jeżeli
pojawią się rysy szersze niż 0,3 mm należy niezwłocznie zlecić
przeprowadzenie oceny stanu technicznego obiektu.

9. Właściwości materiałów sypkich - zjawiska wpływające

na siły wewnętrzne w silosach

9.1. Stałe materiałowe - wartości średnie i charakterystyczne

Podstawowe stałe charakteryzujące materiał sypki to: gęstość γ, kąt
tarcia wewnętrznego ϕ, kohezja c, współczynnik tarcia materiału
o ścianę µ i stosunek naporu poziomego do pionowego Ks. Wartości
tych stałych zależą od tzw. drugorzędnych charakterystyk materiału
sypkiego: uziarnienia, wilgotności, temperatury, wieku,
naelektryzowania mogącego powstać w czasie ruchu materiału.
Bunkry, silosy 9

Cechy materiału określa się wykonując badania albo - stosując tzw.

podejście uproszczone - na podstawie tablicy zawartej w normie.
W piśmiennictwie można znaleźć obszerne zestawienia danych
o licznych materiałach (trzeba pamiętać o niejednorodności tych
materiałów).
Norma zawiera załącznik, w którym opisano metody badań
podstawowych cech materiału. Tak np. wartości Ks wyznacza się
mierząc nacisk materiału na ścianę aparatu do badań. Wynik badania
"stałych" materiałowych zależy naprężeń - dlatego w badaniach
należy dobierać naprężenia odpowiednio do przewidywanych
naporów.

∆σ2 Przyjmuje się

Ks = 1,1 tanα

σ1 σ2 teflon
α
∆σ1

Wynikiem badań są wartości średnie Ks,m i µm. Obliczając parcie

materiału sypkiego należy stosować charakterystyczne wartości tych
stałych (w normie nazywane "skorygowanymi"), tak dobrane, żeby
uzyskać najbardziej niekorzystne kombinacje obciążeń:

• parcie poziome ph Ks = 1,15Ks,m , µ = 0,9µm

• parcie pionowe pv Ks = 0,90Ks,m , µ = 0,9µm
• jednostkowe siły styczne pw Ks = 1,15Ks,m , µ = 1,15µm.
Bunkry, silosy 10

Właściwości wybranych materiałów sypkich wg PN-B-03262

Gęstość Średnia Średni wsp. tarcia Współczynnik

Materiał γ wartość materiału o ścianę zwiększający
stos. Ks µm napór podczas
opróżniania
[kN/m3] Ks,m stal beton Co
Jęczmień1) 8,5 0,55 0,35 0,45 1,35
pszenica1) 9,0 0,55 0,30 0,40 1,30
mąka 7.0 0,40 0,30 0,40 1,45
suchy piasek2) 16,0 0,45 0,40 0,50 1,40
cement 16,0 0,50 0,40 0,50 1,40
klinkier cem. 18,0 0,45 0,45 0,55 1,40
popiół lotny2) 14,0 0,45 0,45 0,55 1,45
Węgiel1) 2) 10,0 0,50 0,45 0,55 1,45
kukurydza1) 8,5 0,50 0,30 0,40 1,40
cukier1) 9,5 0,50 0,45 0,55 1,40
1)
- możliwa eksplozja pyłów
2)
- możliwa zmiana właściwości materiału
Bunkry, silosy 11

9.2. Napór - definicje, rodzaje przepływu, urządzenia do

zmniejszania naporu przy opróżnianiu

Napór (parcie) materiału sypkiego -

oznaczenia sił jednostkowych
według normy
ph Napór zależy od cech materiału
pw oraz od cech zbiornika (proporcje
pv h i kształt, rozmieszczenie otworów
do napełniania i opróżniania, tarcie
materiału o ścianę, tempo
pn opróżniania, ewentualne
pt stosowanie aeracji, urządzenia
zmniejszające napór). Z tego
dc powodu rozróżnia się trzy
zasadnicze rodzaje silosów:
• silosy smukłe h/dc ≥ 1,5,
• silosy krępe (zasobniki, bunkry) h/dc < 1,5,
• silosy homogenizacyjne, zawierające materiały, które mogą ulec
upłynnieniu i silosy napełniane z dużą prędkością .
Sposób wyznaczania parcia zależy od rodzaju silosu.
Napór statyczny występujący przy napełnianiu silosu oblicza się
według teorii Janssena, w której podstawową rolę odgrywają siły
tarcia materiału o ściany silosu.
Zjawiska dynamiczne (ruch materiału o znacznej masie) zachodzące
podczas opróżniania silosu zwykle wywołują parcie większe od
statycznego. Rodzaj przepływu materiału sypkiego przy opróżnianiu
zależy od cech silosu i materiału. Szczególnie niekorzystne zjawiska
występują przy niesymetrycznym usytuowaniu otworów wysypowych
- norma dotyczy tylko silosów, w których mimośrody przy
napełnianiu i opróżnianiu nie przekraczają 25 % średnicy silosu.
Przepływ materiału sypkiego podczas opróżniania silosu zależy od
kąta nachylenia ścian leja i od kąta tarcia materiału o ścianę.
Bunkry, silosy 12

W celu zmniejszenia naporu przy opróżnianiu stosuje się różne

rozwiązania techniczne jak np. poziome żebra w ścianach, opróżnianie
silosów wielokomorowych przez komory gwiazdkowe, rurowe
urządzenia odciążające. Jeżeli stosuje się takie urządzenia, to
wymagany jest projekt (podstawowe wskazówki w normie), a po
wybudowaniu konserwacja urządzeń, szczególne korzyści można
uzyskać w już eksploatowanych silosach wykazujących objawy
przeciążenia.

przepływ przepływ zastosowanie rury perforowanej

masowy lejowy do redukcji naporu - unika się
przepływu masowego

60
kąt tarcia materiału
o ścianę leja ϕ w

przepływ α
lejowy
40
p. nieokreślony
0
20
Rozróżnianie
p. masowy rodzajów
przepływu
90 70 50 30 według PN,
Kąt nachylenia leja α (w stopniach) lej stożkowy
Bunkry, silosy 13

Parcie w silosach opróżnianych z dużym mimośrodem według EC1-4: a) przekrój pionowy i poziomy
kanału przepływu i jego parametry (rc – promień kanału przepływu, ψ?– kąt ograniczający kanał
przepływu, θ?– kąt środkowy odpowiadający kanałowi przepływu); b) rozkład parcia: rzeczywisty i
obliczeniowy: 1 – strefa bezruchu, 2 – kanał przepływu, phse – parcie w strefie bezruchu, phce – parcie
w strefie przepływu, phae – parcie krawędziowe

9.3. Oddziaływanie temperatury

Dane dotyczące dobowych i długookresowych zmian temperatury
zawiera norma PN-86/B-02015 "Obciążenie temperaturą".
W niektórych silosach materiał sypki (np. cement w cementowniach)
ma temperaturę znacznie wyższą niż temperatura otoczenia - wtedy
różnica temperatur ma znaczny wpływ na projekt. Temperaturę
materiału w silosie ustala się na podstawie założeń technologicznych,
a rozkład temperatur oblicza się na podstawie teorii przewodnictwa
cieplnego (najprostsze wzory wynikające z tej teorii przytoczono w
normie).
Na skutek różnicy temperatur we wnętrzu i na zewnątrz w ścianie
silosu powstają momenty zginające. Norma pozwala stosować
"zredukowany" moduł sprężystości Ec,red = 0,5 Ecm do obliczania
momentów zginających wywołanych temperaturą w komorach
walcowych.
Niejednakowe temperatury poszczególnych, sztywno połączonych
komór w silosach cylindrycznych wywołują podłużne siły pionowe.
Bunkry, silosy 14

Zmiany temperatury ścian wywołane cyklem dobowym są szybsze niż

zmiany temperatury ośrodka sypkiego w silosie - gdy temperatura
spada następuje "zaciskanie się" walcowej komory na materiale
sypkim - w ścianie powstają naprężenia rozciągające. Norma zawiera
wzory (zależne od modułu sprężystości ośrodka sypkiego) do
obliczania sił podłużnych wywołanych tym zjawiskiem.

9.4. Pożary i wybuchy

Pyły niektórych materiałów sypkich (np. cukru, węgla, jęczmienia,
kukurydzy, pszenicy) mogą zapalić się lub eksplodować. Pożarom
i wybuchom zapobiega się nie dopuszczając do zbyt dużego zapylenia
(ewentualny samozapłon zależy od stężenia pyłu) przez zastosowanie
odpylania i odpowiednich warunków transportu materiału.
Szczególnie ważne jest stosowanie przeciwpyłowej instalacji
elektrycznej oraz zabezpieczeń uniemożliwiających iskrzenie
urządzeń mechanicznych. W zbiornikach na te materiały projektuje
się otwory (o odpowiedniej powierzchni) redukujące ciśnienie, jak
najlżejsze przekrycie oraz zawory (klapy) bezpieczeństwa.
10. Teoria Janssena i napór po napełnieniu silosu
10.1. Teoria Janssena

pole A
pv
z
phf
∆z pwf
obwód u
pv + ∆pv

Rozpatruje się "napory" (jednostkowe siły) powstające podczas

napełniania jako funkcje zmiennej z:
• pionowy pv
• poziomy phf
• styczny pwf .
Bunkry, silosy 15

Zakłada się, że: p wf = µ p hf p hf = K s p v

µ - współczynnik tarcia materiału sypkiego o ścianę silosu,

Ks - stosunek naporu poziomego do pionowego (zakłada się, że
stosunek ten jest stały i zależy tylko od rodzaju materiału
sypkiego).

Wykorzystując warunek równowagi

A ∆pv + pwf u ∆z = γ A ∆z (1)
i przechodząc do granicy przy ∆z → 0 otrzymuje się
A ∆pv + µ u K s pv ∆z = γ A ∆z .
dp v K µu
=γ − s pv . (2)
dz A
Rozwiązując to liniowe równanie różniczkowe (przy pv(z=0)= 0)
otrzymuje się wzory:
Napór pionowy p v = γ z 0 C z , (3)
Napór poziomy phf = K s pv , (4)
Napór styczny p wf = µ phf , (5)
w których głębokość "charakterystyczna"
A
z0 =
Ks µ u , (6)
z
−
wsp. zwiększający napór C z = 1 − e
z0
.
(7)
Bunkry, silosy 16

Istota rozkładu sił wywołanych przez materiał sypki przy napełnianiu

silosu polega na tym, że tylko część ciężaru słupa materiału jest
przenoszona przez materiał - istotna część tego ciężaru przekazuje się
przez siły tarcia na ściany silosu. Parcie ph jest proporcjonalne do pv.
γ A z0 ciężar

A pv=γ A z0 Cz
z0
G =γ A z

4z0

z
Ciężar przenoszony przez ścianę
γ A z - γ A z0 Cz = γ A (z - z0 Cz)
Ciężar przenoszony przez materiał
γ A z0 Cz

Siła mniejsza niż γ A z

Siła południkowa w ścianie wywołana ciężarem materiału sypkiego

wynosi zatem
N wf = γ
A
( z − z0C z ) (8)
u
Głębokość z0 w silosach o komorach kołowych jest rzędu średnicy
komory (A/u = 0,25dc i Ksµ ≈ 0,25), a napór poziomy rzędu połowy
naporu pionowego.
Bunkry, silosy 17

10.2. Napór po napełnieniu w silosie smukłym

ei< 0,25 dc poziom zastępczy (w 1/3 wys. stożka)

ei
phf β = 1+ 4
dc
0,2 dc
pp = 0,2β phf

0,2 dc
z dc
eo < 0,25 dc

Napór poziomy ph na pionowe ściany silosu po napełnieniu

Napór na ścianę składa się z naporu ciągłego phf (f od full - pełny) wg

teorii Janssena oraz z naporu miejscowego pp.
Napór pp należy umieścić w takim miejscu, żeby otrzymać najmniej
korzystny wynik, należy rozpatrzyć dodatni i ujemny napór pp (na
ogół wynik taki otrzyma się umieszczając pp na głębokości z0 lub w
połowie wysokości ściany).
Jeżeli dno jest płaskie lub lekko pochyłe (α ≤ 200), to przyjmuje się
pvf = Cb pv = 1,20pv.
Norma zawiera ponadto wzory do wyznaczania naporu na dno
stożkowe.
Bunkry, silosy 16

11. Napór przy opróżnianiu, napór w bunkrach i wartości

obliczeniowe naporu
11.1. Napór w silosie smukłym przy opróżnianiu
Siły styczne pwe i napór ciągły phe (e od to empty - opróżniać)
wyznacza się ze wzorów
pwe = Cw pwf,
phe = Ch phf ,
w których
Cw = Ch =1,0 gdy silos jest wyposażony w urządzenia
odciążające, które uniemożliwiają płynięcie materiału poza
rurą),
Cw = 1,1, Ch = Co wg tablicy Właściwości materiałów
(około 1,40) w innych silosach.
Ponadto należy uwzględnić napór miejscowy ppe, który umieszcza się
według tych samych zasad, co w silosie napełnionym. Napór
miejscowy zależy od mimośrodu otworu wysypowego
ppe = 0,2 β phe,
eo
β = 1+ 4
dc .

dc ps =2 phf

0,2 dc

Ponadto w silosach, w których występuje przepływ masowy lub

nieokreślony, należy uwzględnić dodatkowy napór pierścieniowy
w części ściany przylegającej do leja, równy podwojonej wartości phf
w połączeniu ściany z lejem.
Bunkry, silosy 17

ps = 2 phf

0,2 dc

Napór na dno lub lej wyznacza się tak jak w silosie napełnionym, z tą
różnicą, że przy przepływie masowym lub nieokreślonym należy
założyć dodatkowe obciążenie pierścieniowe przy nasadzie leja.

http://compte-fortech.eu
Bunkry, silosy 18

11.2. Napór w silosach krępych (bunkrach)

poziom zastępczy (w 1/3 wys. stożka)

phf
z1
phf = γz1

Napór przy napełnianiuz

W silosie krępym wysokość stożka nasypu jest porównywalna
z wysokością silosu - dlatego do obliczania naporu poziomego stosuje
się następującą zasadę:
• wyznacza się phf według teorii Janssena odmierzając rzędną z od
poziomu zastępczego (tak wyznaczone wartości naporu w górnej
części silosu są za duże),
• od poziomu, w którym materiał styka się ze ścianą silosu, prowadzi
się prostą phf = γz1 aż do przecięcia z wykresem wg Janssena,
• przyjmuje się jako napór mniejszą z tak wyznaczonych wartości.
Napór przy opróżnianiu oblicza się mnożąc wartości przy napełnianiu
przez współczynniki Ch, Cb, Cw.

Ch
Współczynniki zwiększające napór

Co
Cb
1,2
1,1
1,2
1,0 Cw

Jeżeli stosuje się urządzenia odciążające (nie

ma przepływu poza rurą), to Ch = Cw = 1,0
Bunkry, silosy 19

Norma zawiera także wzory do wyznaczania naporu miejscowego

i naporu na dno płaskie lub lej.
11.3. Silosy homogenizacyjne i silosy napełniane z dużą prędkością
Przy projektowaniu silosów homogenizacyjnych (tzn. silosów
służących do mieszania materiału przez tłoczenie powietrza przy
zamkniętym otworze wysypowym), silosów na materiały, które mogą
zostać upłynnione (materiały mieszane pneumatycznie, które mogą
zachowywać się jak ciecz) i silosów, które mogą być napełniane
z dużą prędkością należy rozpatrzyć dwie możliwości:

• materiał nie upłynnia się (stosuje się zwykłe zasady obliczania

naporu),
• materiał jest upłynniony - w silosie powstaje ciśnienie
hydrostatyczne, zakłada się, że gęstość tego "płynu" jest równa
80% gęstości materiału sypkiego.
11.4. Współczynniki obciążenia
Przy sprawdzaniu SGN stosuje się współczynniki:
• γf = 1,2 gdy silos jest wyposażony w urządzenia redukujące napór
przy opróżnianiu,
• γf = 1,4 gdy silos jest opróżniany przez otwór usytuowany w dnie
na osi komory,
• γf = 1,5 w innych przypadkach.
Jeżeli gęstość materiału została wyznaczona eksperymentalnie można
przyjąć 1,3 zamiast 1,4 i 1,35 zamiast 1,5.
Do oddziaływania temperatury stosuje się współczynnik 1,1.
Współczynniki do innych obciążeń przyjmuje się wg norm obciążeń.
Bunkry, silosy 20

12. Obliczanie sił wewnętrznych, wymiarowanie, zbrojenie

12.1. Silosy z komorami prostokątnymi

1m
komory środkowe
komory krawędziowe
"K"
MSd

N K N

K S K

N K N 450

3l

ph
0,5 ph l
ph l

Silos z komorami prostokątnymi - odkształcenia i momenty zginające

w pojedynczej komorze i schematy do obliczania układu
wielokomorowego.
Bunkry, silosy 21

Momenty zginające (wymagające zbrojenia poziomego) można

obliczyć jak w płaskiej ramie. Zbrojenie poziome wymiaruje się na
mimośrodowe rozciąganie. Zbrojenie pionowe u dołu komory oblicza
się na mimośrodowe ściskanie - momenty można wyznaczyć
rozpatrując wydzielony trójkąt jako wspornik utwierdzony wzdłuż
dolnej krawędzi.

0,5dc + 20Φ

Schemat zbrojenia
Zasady zbrojenia naroży w połączeniu dna
pionowych - wariant ze ścianą

Zasady zbrojenia naroży (na rysunku pominięto pręty pionowe)

Bunkry, silosy 22

12.2. Zbrojenie lejów w bunkrach

Pręty Φ20 ÷ Φ22,

biegnące aż do górnej
krawędzi bunkra,
tworzące szkielet
zbrojenia - zwykle
rysowane oddzielnie

Siły, które mogą spowodować

oderwanie leja od ściany
p A+Q
N '' ' = v
u sin α
α
Q - ciężar leja i materiału w leju
(poniżej rozpatrywanego przekroju)
Bunkry, silosy 23

12.3. Silosy z komorami walcowymi

pp = 0,2β phe

phe ps =2 phf

Siła Siła Moment

równoleżnikowa południkowa zginający
Bunkry, silosy 24

Obliczanie komór zblokowanych

W układach wielokomorowych powstają momenty zginające
wymagające zbrojenia pierścieniowego. Przybliżone wartości tych
momentów można wyznaczyć rozpatrując komory jako łuki
(pierścienie) i zakładając, że węzły (monolityczne połączenia komór)
środkowych są nieprzesuwne, a węzły komór zewnętrznych są
przesuwne.
Bunkry, silosy 25

Ze względu na nierównomierność naporu oraz momenty

wywołane zmianami temperatury ściany silosów zbroi się
dwustronnie (norma zezwala na pojedyncze zbrojenie
w elementach prefabrykowanych). Grubość otulenia nie powinna
być mniejsza niż 30 mm w silosach monolitycznych i 20 mm w
prefabrykowanych (poza tym powinny być spełnione wymagania
normy PN-03264).

≥ 35Φ

t Dwa sposoby
łączenia
zblokowanych
komór walcowych
i drabinka do
stabilizacji
położenia
zbrojenia
pierścieniowego
(ważne zwłaszcza
przy stosowaniu
deskowań
ślizgowych).
≥ 35Φ Drabinki
rozstawia się nie
rzadziej niż
2t co 1,5 m.

Zbrojenie pierścieniowe najczęściej od Φ8 do 16 mm rozstawione

nie rzadziej niż co 200 mm. (grubsze pręty trudno łączyć na
zakład), Długości zakładów prętów pierścieniowych nie powinny
być mniejsze niż 45Φ+200 mm, a prętów pionowych
35Φ+200 mm (poza tym powinny być spełnione wymagania
PN-03264). Połączenia na zakład prętów pierścieniowych mogą
się pokrywać nie częściej niż w co piątej warstwie prętów.
Bunkry, silosy 26

12.4. Ściany silosów jako tarcze (belki - ściany)

Belka umieszczona w tym

miejscu nie będzie podpierać
ściany - będzie na niej wisieć!
Ściana zbiornika powinna być
rozpatrzona jako belka-ściana.

belka-ściana 5-przęsłowa

belka-ściana 2-przęsłowa belka-ściana 6-przęsłowa

p1
p1 - obciążenie przekryciem
i galeria transportową + ciężar
własny ściany + suma sił tarcia
materiału sypkiego o ścianę
h=l
p2 - oddziaływanie leja (ciężar
leja + ciężar materiału w leju +
parcie materiału u nasady leja -
uwaga: należy wziąć pod uwagę
p2 współczynniki według normy
l
projektowania silosów)
Bunkry, silosy 27

8. Ogólna charakterystyka bunkrów i silosów

8.1. Kształt, napełnianie, opróżnianie
8.2. Wykładziny, izolacje
8.3. Fundamenty i dylatacje
8.4. Polska norma dotycząca silosów
9. Właściwości materiałów sypkich - zjawiska wpływające na siły
wewnętrzne w silosach
9.1. Stałe materiałowe - wartości średnie i charakterystyczne
9.2. Napór - definicje, rodzaje przepływu, urządzenia do
zmniejszania naporu przy opróżnianiu
9.3. Oddziaływanie temperatury
9.4. Pożary i wybuchy
10. Teoria Janssena i napór po napełnieniu silosu
10.1. Teoria Janssena
10.2. Napór po napełnieniu w silosie smukłym
11. Napór przy opróżnianiu, napór w bunkrach i wartości
obliczeniowe naporu
11.1. Napór w silosie smukłym
11.2. Napór w silosach krępych
11.3. Silosy homogenizacyjne i silosy napełniane z dużą
prędkością
11.4. Współczynniki obciążenia
12. Obliczanie sił wewnętrznych, konstruowanie zbrojenia
12.1. Silosy z komorami prostokątnymi
12.2. Zbrojenie lejów w bunkrach
12.3. Silosy z komorami walcowymi
12.4. Ściany silosów jako tarcze
 2019-11-21

Rozmiary
POLITECHNIKA WARSZAWSKA
Wydział Inżynierii Lądowej

Przykłady realizacji zbiorników i silosów

1 2

Elewator na zboże o komorach cylindrycznych

3 4

Bartlett Grain Co. (Atchison, Kansas) DeBruce Grain elevator explosion

5 6

1
 2019-11-21

DeBruce Grain elevator explosion DeBruce Grain elevator explosion

7 8

Wielokomorowe zbiorniki (bunkry) na węgiel Prefabrykowane elementy zbiorników na wodę i ścieki

9 10

Zbiornik na gnojówkę prefabrykowany

11 12

2
 2019-11-21

13 14

Biogazownie Biogazownie

15 16

Biogazownie Oczyszczalnie

17 18

3
 2019-11-21

Zbiornik na gnojówkę Kopenhaga – adaptacja silosów na bud. mieszkalny

19 20

4
KONSTRUKCJE ZESPOLONE

1
Zespolona, sprężona konstrukcja wiaduktu, belki sprężone, płyty prefabrykowane
sprężone lub żelbetowe + warstwa betonu

2
1. Idea konstrukcji zespolonych, przykłady, nośność na ścinanie w stykach jako
warunek zespolenia

130

300

Elementy zespolone – w styku odkształcenia elementów są jednakowe (połączenie

przenosi naprężenia styczne), występuje współpraca elementów

3
4
5
2. Podstawowe wymagania

Konstrukcję można uważać za zespoloną, gdy nośność na ścinanie podłużne

połączenia prefabrykatu z betonem uzupełniającym jest wystarczająca (shear at the
interface between concrete cast at different times).

Zalecenia:
• grubość warstwy betonu nie powinna być mniejsza niż 40 mm,
• siły styczne powinny być przekazywane wzdłuż styku w sposób ciągły, tzn.
nośność zbrojenia poprzecznego łączącego elementy powinna być
w przybliżeniu proporcjonalna do naprężeń stycznych wzdłuż styku.
• elementy prefabrykowane połączone z elementem podstawowym za pomocą
betonu uzupełniającego można uwzględniać przy sprawdzaniu nośności na
zginanie wtedy, gdy znajdują się one w strefie ściskanej.
• beton uzupełniający powinien mieć fck ≥ 16 MPa,

Znormalizowane zasady projektowania dotyczą w zasadzie tylko konstrukcji nie

narażonych na istotne obciążenia wielokrotnie zmienne.

6
Nośność ze względu na rozwarstwienie (ścinanie podłużne) zależy od
przyczepności łączonych powierzchni, tarcia i zbrojenia łączącego części elementu
zespolonego. Powierzchnia prefabrykatu, przeznaczona do połączenia, powinna
być szorstka, bez zacieków mleczka cementowego, przed ułożeniem betonu
uzupełniającego należy ją oczyścić i nawilżyć.
W celu przeciwdziałania skutkom skurczu betonu uzupełniającego stosuje się
(szczególnie w elementach prętowych) podłużne zbrojenie betonu uzupełniającego.

Sytuacje obliczeniowe i stany graniczne

a) Sytuacje (przejściowe) powstające w czasie produkcji, transportu i montażu
pojedynczych prefabrykatów

7
b) Sytuacja przejściowa (montażowa) – np. prefabrykowane płyty panwiowe ułożono
na dźwigarach, a między nimi beton uzupełniający (jeszcze nie stwardniały) – same
dźwigary 1 (elementy podstawowe) powinny przenieść to obciążenie (wraz ze
zmiennym obciążeniem montażowym). Niekiedy trzeba zastosować podparcie
dźwigarów na czas montażu (przykład: niektóre stropy gęstożebrowe) – wtedy istotny
staje się termin usunięcia podpór montażowych oraz – niekiedy – wpływ podatności
podpór na rozkład sił wewnętrznych
c) Sytuacja trwała. Działa obciążenie stałe jak w sytuacji montażowej oraz obciążenie
dodatkowe (ciężar własny warstw wykończeniowych i obciążenie użytkowe). W
przenoszeniu obciążeń bierze udział przekrój zespolony tzn. element 1 + beton
uzupełniający + ewentualnie część płyt prefabrykowanych

bj

1
Podparcie do czasu osiągnięcia
80% wytrzymałości betonu
uzupełniającego
8
3. Odkształcenia i naprężenia w elementach zespolonych
Stosuje się założenie płaskich przekrojów, sumuje się odkształcenia powstałe
przed zespoleniem z odkształceniami po zespoleniu. Poniżej przedstawiono
obliczanie naprężeń przy założeniu, że nastąpiło zarysowanie, tzn. M1 + M2 > Mcr
(Mcr – moment rysujący przekrój E-sprowadzony)

Przed zespoleniem (moment M1)

Es
z αe =
E1
E1 M1
κ1 = p = I lub p = II
(zs1) E1 J p1
b1
M1 z M 1 z s1
σ c1 = σ s1 = α e
J p1 J p1

Naprężenia i odkształcenia wywołane obciążeniami, które

nałożono po zespoleniu, oblicza się według teorii klasycznej
(liniowej) stosując przekroje sprowadzone.

9
 Przekrój sprowadzony
Szerokość pola betonu uzupełniającego mnoży się przez stosunek modułu
sprężystości tego betonu do modułu betonu elementu podstawowego
Pole zbrojenia mnoży się przez αe
Odkształcenia i naprężenia oblicza się jak dla przekroju jednorodnego
Naprężenia w betonie uzupełniającym mnoży się przez E2 /E1
Naprężenia w zbrojeniu mnoży się przez αe

b2 E2
b2
E2 E1

E1
2
z
Po zespoleniu naprężenia zależą od
E1
= cech przekroju E-sprowadzonego.
1 Zmienia się położenie osi obojętnej,
moment bezwładności jest równy Jp2.
b1 b1

10
 E2
E1
b2 Przyrost momentu M2
2
M2 M 2 zs2
1 z κ2 = σ s2 = α e
E1 J p 2 J p2

M2 z
(zs2) W elemencie 1 σ c 2,1 =
J p2
b1
E2 M 2 z
W elemencie 2 σ c2 =
E1 J p 2

Razem: σs = σs1 + σs2 Element 1: σc = σc1 + σc2,1 Element 2: σc = σc2

Zarysowanie i ugięcia. Szerokość rys oblicza się na podstawie zsumowanych

naprężeń w zbrojeniu. Krzywiznę i ugięcia powstające przed zespoleniem oblicza
się zwykłym sposobem i sumuje z przyrostem ugięcia wywołanym przez moment
M2 (stosując sztywność przekroju E-sprowadzonego). Na ogół, jeśli element nie
jest sprężony, to M1 + M2 > Mcr. Obliczając konstrukcje żelbetowe należy
zakładać, że nastąpiło zarysowanie.
11
 Na tym poziomie odkształcenia części 1 i 2 są równe;
naprężenia w części 2 są mniejsze niż w 1 w proporcji do E2/E1

fcd2
2
fcd1
1
+ =

Naprężenia w strefie ściskanej

przekroju zespolonego

Jeżeli naprężenia w części 2 są wystarczająco duże (w porównaniu z naprężeniami w

części 1), to można założyć, że w SG nośności osiągnie się wytrzymałość na ściskanie w
obu betonach. Jeżeli moment zginający w sytuacji montażowej przekracza 70% momentu
całkowitego, to wykorzystywanie zespolenia nie jest zalecane.
Różnica między skurczem betonu 2 i betonu 1 wywołuje skrócenie górnych włókien, a
więc – w belkach swobodnie podpartych – zwiększa naprężenia ściskające w betonie w
elemencie 1. Mogą wystąpić bardziej skomplikowane zależności (np. w elementach
statycznie niewyznaczalnych). W zasadzie wpływ skurczu na ugięcia jest na tyle duży, żę
nie powinien być pomijany. Tu nie zajmujemy się tym problemem.

12
 4. Nośność graniczna zginanych elementów zespolonych
b2 fcd2
Z równania b2 h2 f cd 2 + Ac1 ( x ) f cd 1 = As f yd
2 h2
można wyznaczyć x.
1 x
z2
Jeśli x + h2 < λxlim, to M Rd = b2 h2 z 2 f cd 2 + S c1 ( x ) f cd 1
fcd1
Sc1 – oznacza tu statyczny pola 1 względem zbrojenia
As fyd
f cd 2 przekrój f-sprowadzony
b2 Z równania
f cd 1
f
b2 cd 2 h2 f cd 1 + Ac1 ( x ) f cd 1 = As f yd
h2 f cd 1
x otrzymuje się zasięg strefy ściskanej jak
z2
poprzednio i jeśli x + h2 < λxlim, to
fcd1
f cd 2
M Rd = b2
h2 z2 f cd 1 + Sc1 ( x ) f cd 1
As fyd f cd 1
Wniosek: zastępując przekrój zespolony przekrojem f-sprowadzonym można
obliczyć moment graniczny elementu zespolonego stosując teorię zginania
zwykłych elementów żelbetowych. 13
5. Nośność na ścinanie w płaszczyźnie zespolenia
bi

dx

Siła styczna w styku jest równa różnicy sił normalnych na końcach

rozpatrywanego odcinka

M Ed β dM Ed 
β vEdi  M Ed + dx 
z d z z dx 
MEd
dx

β dM Ed β β VEd
vEdi bi dx = dx = VEd dx v Edi =
z dx z z bi
14
 β VEd
Według normy v Edi =
z bi

vEdi - naprężenie styczne w styku

VEd – siła poprzeczna
β – stosunek siły ściskającej przenoszonej przez beton uzupełniający do całej
siły w strefie ściskanej (można przyjmować β = 1,0)
z – ramię sił wewnętrznych w przekroju zespolonym (można przyjmować
około 0,80d)
bi - szerokość styku

Naprężenia styczne wywołane niejednakowym skurczem łączonych części

można pominąć.

Na podstawie ogólnej zasady (w ramce) można rozpatrywać także bardziej

skomplikowane przekroje jak np. złożone z trzech części.

Wymaganie normy: vEdi ≤ vRdi

15
 Graniczne naprężenie styczne vRdi
bi bi

s bi

A bi
As f yd cos α ρ= s σn
Siła tarcia wywołanego przez s bi
pionową składową sił A s f yd
w zbrojeniu równa µ As fyd sinα
s
As f yd sin α
Siły w SG ścinania w styku
Graniczna siła styczna na jednostkę powierzchni styku o szerokości bi wywołana
przez zbrojenie
As f yd
(µ sin α + cos α ) = ρ f yd (µ sin α + cos α )
s bi
16
Wg normy:
przyczepność betonu tarcie zbrojenie poprzeczne

vRdi = c f ctd + µ σ N + ρ f yd (µ sin α + cos α ), lecz nie więcej niż 0,5νfcd

Ograniczenie naprężeń stycznych do poziomu 0,5νfcd ma zabezpieczyć połączenie

przed zniszczeniem ze względu na ukośne ściskanie (podobnie jak przy
sprawdzaniu na ścinanie między środnikiem i półkami); ograniczenie to można
uzasadnić podobnie jak ograniczenie sił poprzecznych przez siłę VRd,max przy
ścinaniu belek ( przy cot θ = 1,0).

Powierzchnia styku c µ

Powierzchnia z wrębami (szkic wrębów w normie) 0,50 0,9

P. szorstka – co najmniej 3 mm nierówności z rozstawem
około 40 mm uzyskane przez zgrabienie albo odsłonięcie 0,45 0,7
kruszywa, lub innymi metodami
P. gładka – po wibrowaniu bez dodatkowych zabiegów lub 0,35 0,6
wykonana w formie ślizgowej
P. bardzo gładka – uzyskana w formie stalowej, plastikowej 0,25 0,5
lub gładkiej drewnianej
17
Zbrojenie poprzeczne może mieć postać strzemion, pętli, siatek – zasady
kotwienia jak zasady kotwienia strzemion. Zbrojenie to można (jeżeli
spełnione są wymagania konstrukcyjne) brać pod uwagę jako zbrojenie na
ścinanie.

Obliczanie i rozmieszczanie
zbrojenia poprzecznego –
przykład rozmieszczania
ρ1 ρ2 strzemion

vEdi
ρ1 µ f yd
ρ 2 µ f yd
cf ctd + µ σ N

18
6. Inne (od związanych z powiększeniem przekroju poprzecznego)
korzyści z zespolenia
Po zespoleniu płyt (belek) jednoprzęsłowych może powstać płyta (belka) ciągła.

19
 kołnierz z kątownika

zbrojenie łączone z kołnierzami

płyty stropowe otworowe

Połączenie w systemie SBO

20
21