„Dziady” Adama Mickiewicza: literatura – sztuka – polityka – historia

Portal internetowy Culture.pl określa Mickiewicza takim tytułem

najwybitniejszy – obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego – polski
twórca romantyczny, poeta, wizjoner, publicysta, działacz polityczny. Do jego
najważniejszych dzieł należą zbiory poezji "Ballady i romanse", „Sonety
Krymskie", poemat "Konrad Wallenrod", dramat "Dziady" i epopeja
narodowa „Pan Tadeusz”. Mickiewicz urodził się w Nowogródku na Litwie 24
grudnia 1798 roku i zawsze Litwę uważał za swoją ojczyznę. Studiował w
Uniwersytecie Wileńskim, potem uczył w szkole powiatowej w Kownie. Był
jednym z założycieli i aktywnym działaczem tajnego patriotycznego
Towarzystwa Filomatów, za co został aresztowany wraz z grupą przyjaciół i
uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie, było to na przestrzeni lat 1823-
1824. Jak podaje portal granice.pl filomaci to Miłośnicy nauki, którzy tworzyli
tajne stowarzyszenie studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego, o
celach społeczno-patriotycznych i samokształceniowych, działali w latach 1817-
1823, do momentu, gdy w wyniku śledztwa prowadzonego przez senatora
Nikołaja Nowosilcowa wytoczono im proces, a potem zesłano do Rosji.
Interesowała ich głównie literatura współczesna jak i dawna. Pragnęli
upowszechnić swe zasady i idee, co doprowadziło w 1820 roku do
powstania Towarzystwa Filaretów. W Dreźnie 1832 roku powstały "Dziady cz.
III". Wraz z wcześniejszą cz. II i IV tworzą całość charakterystyczną dla
dramatu romantycznego: fragmentaryczną, luźno skomponowaną, niejednolitą
stylistycznie. Części II i IV nawiązują do pogańskiego obrzędu wywoływania
duchów zmarłych. Przedstawiają ludową wiarę w jedność świata widzialnego i
niewidzialnego i możliwość wzajemnej ingerencji oraz aprobatę dla prostego,
intuicyjnego kodeksu moralnego. Cz. IV kreuje także jedną z wersji bohatera
romantycznego - nieszczęśliwego kochanka (Gustaw). Cz. III osadzona jest we
współczesnych Mickiewiczowi realiach, nawiązuje do uwięzienia i procesu
młodzieży filomackiej. Dzieje się w celach więziennych i w salonach carskich
urzędników. Cz. IV i III łączy osoba bohatera: nieszczęśliwy kochanek Gustaw
przeistacza się w Konrada - patriotę i buntownika. Kulminacyjnymi
fragmentami tej części są tzw. Wielka Improwizacja (monolog Konrada
skierowany przeciwko Bogu, który dopuszcza do zbrodni na narodzie) oraz
Widzenie ks. Piotra (w pokorze i miłości bożej doznaje on wizji przyszłej
odrodzonej Polski). Ostatnią częścią "Dziadów" drezdeńskich jest epicki
"Ustęp" skierowany przeciw carskiemu despotyzmowi, a zakończony wierszem
"Do przyjaciół Moskali". Wypowiedzi Mickiewicza niejednokrotnie ukazują go
jako radykalnego rewolucjonistę, mającego na celu zburzenie, traktowanego
jako niesprawiedliwy, porządku świata. Trzeba jednak postawić pytanie,
przeciw czemu ta rewolucja? Czy pragnienie działania i postępu, poszukiwanie
nowych idei czyni z niego socjalistę? Szczególny wkład w myślenie o
Mickiewiczu jako socjaliście ma Bolesław Drobner, autor niewielkiej książeczki
zatytułowanej "Mickiewicz jako socjalista". Drobner pisze o swoim pobycie w
szwajcarskim Raperswilu, gdzie w polskim muzeum miał okazję poznać
redagowaną przez Mickiewicza w czasie Wiosny Ludów "Trybunę Ludów".
Dąży do jednoznacznego określenia poety mianem rewolucjonisty i socjalisty
oraz przeciwstawienia go konserwatystom, mającym zresztą fałszować
wizerunek wieszcza. sprawa socjalizmu romantyka jest przy tym poważna i, jak
sądzę, warto się jej przyjrzeć bliżej, tym bardziej, że o Mickiewiczu, inny poeta
romantyczny, Zygmunt Krasiński, miał powiedzieć: "my z niego wszyscy". Nie
chodzi więc tylko o przeszłość i próbę jej zrozumienia, ale i o naszą
współczesność. O to, jaka tradycja kształtuje nas czy też może kształtować.
Często możemy przeczytać o Mickiewiczu jako o "mistycznym polityku".
Mickiewicz w artykule "O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych",
przypisywał politykę realistyczną ludziom rozsądnym, zimnym i
wyrachowanym, wybiera szaleństwo – działanie, za którym stoi racja moralna i
niezważanie na okoliczności. Twórczość Mickiewicza wywarła trwały
wpływ na polską kulturę: na świadomość zbiorową, literaturę i sztukę.
Przez dwa wieki była stałym elementem edukacji literackiej i wychowania
patriotycznego. Jego poezja oddziaływała na język i wyobraźnię, znalazła
nawet miejsce w mowie potocznej. Literatura XIX i XX wieku pełna jest
metafor, cytatów i aluzji do dzieł Mickiewicza. Inspirował m.in. takich
twórców, jak Juliusz Słowacki, Bolesław Prus, Stanisław
Wyspiański, Stefan Żeromski. Do dziś nawiązują do niego współcześni
poeci, jak np. Czesław Miłosz czy Tadeusz Różewicz. Konrad z
"Dziadów" stał się archetypem polskiego bohatera tragicznego. "Dziady"
były wyzwaniem dla najlepszych polskich teatrów, a Wielka Improwizacja
- dla najwybitniejszych aktorów. Każda inscenizacja jest wydarzeniem
kulturalnym, które na stale zapisuje się w historii na nowo.

2 artykuły z Culture.pl
Granice.pl
Vademecum matura 2021 wydawnictwo Greg