ARAŞTIRMA-NİTEL

ARAŞTIRMA
HAYRİYE ERBAŞ
 Söylem Nedir?
Söylem (d scourse), h ç b r temele dayanmayan ya da dayandırılamaz b r
şeyd r.
Et moloj k olarak söylem Lat nce “d scurrere” (oraya buraya koşturma,
g d ş gel şler) ve “d scursus” (uzaklaşma, er tme, yayılma) kel meler nden
türem şt r.
Mecaz anlamda, “özne hakkında uzun uzadıya konuşma”, “b r şey
hakkında let ş m” anlamını taşır.
Söylem, bas t olarak kullanılan d l ve d l prat ğ olarak Batılı b r felsefen n
ürünüdür (Sözen, 1999).
Ortaçağ Lat nces nde d scursus, “hararetl tartışma” ve “b r yörünge
etrafında dönen”, “karşılıklı let ş m” ve “görüşme” anlamına gel r (Barthes,
1993:9; Wodak, 1996:36).
Söylem yaygın b r kullanıma sah p olup karşılıklı konuşma, söz, h tabet,
nutuk, tez, makale, broşür; konuşmak, h tap etmek, b r konuyu sözle ya da
yazılı olarak şlemek anlamına gelmekted r (Bal, 2016).
 Söylem Nedir?

Söylem farklı şek lde tanımlanır. Ağızdan çıkan, söylenen şeye bas tçe
söylem denmez.
B r bakış açısını yansıtır.
Söylem – Gerçekl k mücadeles .
Barbara Johnstone şu şek lde fade eder:
-Söylem dünya tarafından b ç mlend r l r ve söylem dünyayı b ç mlend r r.
-Söylem d l tarafından b ç mlend r l r ve söylem d l b ç mlend r r.
-Söylem katılımcılar tarafından b ç mlend r l r ve söylem katılımcıları
b ç mlend r r.
 Söylem Nedir?

Söylem, söyleme eylem n n b r sonucu olarak ortaya çıkan d lsel

faden n sözlü veya yazılı hal d r. Söyleyen (yan kaynak), söylenen
şey (yan mesajı) bell b r kanal le alıcı (veya alıcılara) ulaştırmak
üzere kodlar.
Kodlama b ç m ç nde yaşadığı kültüre, sosyalleşt ğ toplumsal gruplara,
sınıfsal konumuna, eğ t m ne , mesleğ ne l şk n zler taşır.
Bu nedenle söylem b reysel değ l sosyald r.
Yan ağızdan çıkan, söylenen şey anlatır ancak bunu, onun toplumsal
yükünü vurgulayarak yapar.
 Söylem Nedir?
Sözen’e göre (1999) söylem, b r bel rs zl k alanıdır. Bu bel rs zl kte var oluş
tarzları d l ve nsandır. Söylem,
Sosyal, s yas , kültürel, ekonom k alanlar g b sosyal hayatın d ğer yönler yle l şk
hal nded r.
B r met n edeb olsun ya da olmasın söylem çalışmasına dah l olur.
Kavram, d lle nşa ed len sözlü (konuşma), yazılı (k tap, makale, r sale vs) ve sözsüz
(m mar yapılar g b ) met nlere karşılık gel r.
Söylem, “ deoloj , b lg , d yalog, anlatım, beyan tarzı, müzakere, güç ve gücün
mübadeles yle eyleme dönüşen d l prat kler ne l şk n süreçlerd r”.
Söylem n kend çsel kuralları vardır ve bunlar söylem düzenler n oluşturur.
Teor k yaklaşımlar söylem , “b r met n g b ”, prat k yaklaşımlar se nsanların karşılıklı
konuşmalarından ortaya çıkan “anlam mübadeleler ” olarak görür.
Söylem, sosyoloj k bakış açısına göre herhang b r olguyu bell b r şek lde tems l
etme ve d ğer olgular arasında olan l şk ler bel rtme b ç m d r (Akturan vd.,
2008:25).
Beser b l mlerde söylem f kr n n kurucusu M chel Foucault söylem şu sek lde
tanımlar (Ell ot, 1996:65):
Tüm dünyayı ve nsanları şek llend ren ancak sınırları bel rleneb lecek ve
sarsılab lecek olan düşünceler, nanışlar, yargılar, değerler, semboller, kel meler,
harfler, kurumlar, normlar, gelenekler ve d lden oluşan ve çer s nde b rçok h yerarş k
yapıyı, güç l şk s n bulunduran dev b r organ zmadır.
Söylem, güçlü ve karmaşık b r yapıdır.
 Söylem Nedir?
Her söylem üreten n sosyal konumuna göre farklı çer klere sah pt r.
Örn: B r doktor söylem n n yapısı le hasta söylem n n yapısı n tel ksel
olarak farklı olduğu g b demokrat k l der le total ter l der n söylemler
ve köylü ve kentl n n söylemler yapısal olarak farklıdır.
Yapıyı bel rleyen şey, güçtür.
Söylemler, etk leş m bütünüdür.
Tıp söylem , d n söylem, medya söylem , fem n st söylem, pol t k söylem
g b . Bu şek lde olan söylemler Foucaultcu söyleme karşılık gel r.
Söylemler kültürel standartlardan, gündel k hayat faal yetler ne kadar uzanır.
 Söylem Nedir?
Wodak’a göre söylem (Sözen, 1999):
“Bell b r sosyal durumda let ş m olayını mümkün kılan b r spes f k d l
kullanımı ve spes f k sosyal etk leş m”d r.
Van D jk’e göre söylem (Sözen, 1999):
“Met nler takımı”dır. “Met n” yazılı olmak, “söylem” de sözlü olmak zorunda
değ ld r.
Barthes’e göre söylem (Sözen, 1999):
“Met n b r göster lenler yapısı değ l, b r göstergeler galaks s d r”. Bundan
dolayı metne yorum le yaklaşılır; b r metn anlamak, onun söylem n ortaya
çıkarmak değ ld r. B r metn söyle g b görerek onu yorumlamak gerek r.
Sözlü ve yazılı b r metn yorumlamak, metn n çoğulluk değer n ver r. Çünkü
met n çoğuldur.
B r metn n söylem , konuşan- ş ten, yazan-okuyan arasında gerçekleşen b r
d nam k süreç, b r met nlerarasılıktır.
Konuşmacının sözler , ses n n özell kler , ses n n n tel ğ (yüz fadeler , el kol
harEketler vs) yazarın formu da b r anlatıdır yanı söylemd r.
B r metn yorumlamak, g zl olanı açığa çıkarmak değ ld r; konuşmacı, yazar,
karakterler ve oyunculardan kurulu söylem n doğasını açığa çıkarmaktır.
 Söylem Analizi
Söylem anal z , met n veya konuşma b ç m nde kullanılan d l n
detaylı olarak anal z ed lmes d r.
Bu anal z b r proje, söylem veya araştırma metodunun arkasındak
ontoloj k ve ep stemoloj k çıkarımlara ulaşmayı sağlayan b r
araştırma yöntem d r.
Söylem anal z probleme l şk n kes n sonuçlar vermek yer ne
probleme yukarıdan bakar, daha kavrayıcı b r bakış açısı le
algılama mkanı sunar (Akturan ve d ğ., 2008:25).
Söylem anal z n n odaklandığı nokta b reyler n kend dünyalarını
anlamlandırmak ç n d l nasıl kullandıklarıdır.
D l se gerçekl ğ tems l etme ya da fade etme anlamı taşımaz;
gerçekl ğ , benl ğ , tutumları, arzuları ve nanışları yapılandıran,
koruyan, tekrar yapılandıran b r kavram olma özell ğ ne sah pt r.
 Söylem Analizi
B r sosyol ngu st k çalıma, met n anal z , sosyal anal z ve bütün anal z türler n ç ne alan refleks f ya da
eleşt rel b r anal zd r. Bu anal z d l ,
B r eylem,
İlet ş m formu,
Sosyal prat k olarak görme ve yorumlama özell ğ taşır.

Eleşt r ye ve öz eleşt r ye açıktır.

Bulguları anlamak ve yorumlamak ç n geleneksel yöntemlerden beslen r.
Anal z n nesnes , sözlü, yazılı ve sözsüz met nlerd r.
Çok boyutlu, çok fonks yonlu, tar hsel ve eleşt reld r.
Met nlerarası l şk n n anal z d r.
Sosyal araştırmalar ç nde b r yöntemd r.
Mevcut söylemler yen den üret r, değ şt r r, dönüştürür, mevcut söylemler n özell kler n açığa çıkarır.
Her sosyal araştırma g b söylem anal z ver lere anal z ve sonuçlara dayanır.
Foucaultcu söylem anal z ne göre yorum gücü kullanılmaz ancak eleşt rel d lb l mc ler söylem n
yorumlanmasını terc h ederler.
D l, araştırmanın temel nded r. Söylem anal z c ler ç n d l;
Sosyal l şk ler ,
K ml kler ,
Düşünceler şek llend r p yen den üret rken hem akt f hem de şlevseld r.
 Söylem Analizi
D ğer anal z türler nden ayrı olarak ayrıntılarla uğraşan söylem anal z üç ayrı
şek lde ele alınır.
B r nc s nde;
Anal z d l kullanımı le meşguldür.
D l kullanımı, d lsel b r davranıştır.
D l b r eylem ve etk leş m b ç m d r.
İk nc s nde;
D l n açıklama, anlama ve anlamlandırmaya l şk n fonks yonları ön
plandadır.
Üçüncüsünde;
Anal z pragmat kt r.
D l kullanan nsanların ne yaptıklarıyla lg len r.
 Söylem Analizinin Amacı
Söylem anal z n n amacı, temelde var olan tutumları ortaya çıkarmak
değ l; söylem n kend s n , yapısını ve fonks yonlarını nceleyerek, farklı
k ş ve zamanlara göre sonuçlarını tesp t etmekt r (Akturan vd., 2008).
Söylem anal z “k m ne söylüyor?” sorusunu araştırmaz, söylenen
cümlen n gerçek değer n bel rleyerek anlatılmak stenen ortaya
çıkarmayı hedefler (Heartf eld, 1996:99’dan akt. Akturan vd., 2008).
Söylem anal z , söylemdek objeler , fadeler nceled ğ ç n farklı bakış
açılarını anlamada ve kavramada öneml b r yere sah pt r. S stemat k
olarak fadeler bell b r formun ç ne g rd ğ ç n söylem anal z düşünce,
davranış ve konuşma arasındak l şk y ortaya koyar.
Anal z n amacı b r etk leş m ve let ş m bağlamında, anlam
mübadeleler n ortaya çıkarmaktır. let ş m ve etk leş m n kend s n
ncelemez (Bal, 2016).
 Söylem Analizinin Gelişimi
B r nc Evre;
Sosyoloj kaynaklı söylem anal zler d r.
1940’larda başlayan m kro-sosyoloj k çalışmalardır.
1960’lı yıllarda Garf nkel’ n öncülüğündek etnometodoloj k çalışmalarla ortaya çıkan konuşma anal zler ,
Goffman’ın benl ğ n sunumu le lg l çalışmaları, met n, h kaye, m t ncelemeler g b n tel k anal zler yer
alır.
İk nc Evre;
70’l yıllara denk gel r.
Sosyoloj dek eylem kavramı, l ngu st k kavramlar olan “anlatım” ve “konuşma yolları” le gen şlet l r ve d l
prat ğ hal nde sunulur.
Bu yıllarda söylem anal z nterd s pl ner olarak ele alınır.
Söylem anal z retor ğ n uzantısı olrak görülür.
Üçüncü Evre;
80’l yıllarda başlar.
Foucault’un sosyal/söylem teor ler n ele alan meta-anal t k boyuttak anal zlerd r.
90’lardan günümüze kadar olan süreçtesöylem anal z refleks f b r anal ze yan eleşt rel söylem anal z ne
dönüşmüştür.
Eleşt rel söylem anal z se retor k kökenl d r. D l ve d lsel felsefedek gel şmelerden etk lenm şt r.
Hermenuet k metodoloj n n sınırlarında çalışan sosyol ngu st k b r anal zd r.
 Söylem Analizinin Boyutları

Söylem analizi belli bir diyaloğu, söylemi ya da metni analiz ettiği

için ifadeler ya da cümleler davranışa ilişkin üç boyutta kodlanır
(Nahl, 2007’den akt. Akturan vd., 2008).
Duygusal Boyut: Kişilerin niyetleri, amaçları ve değerlendirmeleri söz
konusudur.
Bilişsel Boyut: Kişilerin düşünceleri, karşılaştırmaları söz konusudur.
Davranışsal Boyut: Kişi tarafından dikkat edilen ya da yapılan şeydir.
 Söylem Analizinin Özellikleri
D s pl nler arası b r yaklaşımdır. Sosyoloj , felsefe, ps koloj , let ş m,
tar h g b farklı d s pl nler n yaklaşımlarından faydalanır.
Pol t k, d n , sanatsal, b l msel söylemlere, d ldek çeş tl kavramlar ve
d lb l msel özell kler çeren çeş tl konulara yönlend ğ ç n çok farklı
konular söylem anal z n n nceleme konusunu oluşturur.
Yalnızca met nlere değ l, tüm sembollere, geleneklere, normlara,
fadelere, şek llere, jargonlara, d s pl nlere odaklanır ve çeş tl
h yerarş k güç l şk ler n ortaya çıkarır.
Metn n görünen yüzüyle değ l, onun alt metn n ne olduğuyla (kel men n,
cümlen n, metn n ötes ndek anlamı arama) lg lenerek o metn n
yazarının n yet n çözümler. Satır aralarını okuma sanatıdır.
Söylem anal z ne araştırma konusu olan met nle lg l her şey b lmek
gerek r; yazıldığı döneme a t özell kler, şlevler, k ş ler n kullandıkları
d l n yapısı g b .
 Söylem Analizinin Temel
Kavramları
Anlamb l msel (Semant k): Anlamb l m, metn n ya da söylem n
ç nde ve dışında yer alan bütün anlam l şk ler n nceleyen b r b l m
dalıdır. Met n le kullanıcı arasındak l şk ler göz önünded r.
Anlamb l msell k söylemler sözcük ve cümleler n d lb l msel
anlamlarıyla l şk lend rerek açıklamayı çer r.
Söz d z nsel (Sentaks): Sözcükler hem cümle ç nde hem de
faden n tamamında aldıkları yere göre anlamlandırır. B r sözcük ya
da cümlen n başta, ortada ya da sonda olması farklı anlamları ortaya
çıkarır.
Göstergeb l m (Sem yoloj ): Söylem n anal z ed lmes nde
s mgelerden yararlanmayı hedefler. Temel konusu anlamdır.
 Ver
Örnekleme Ver Anal z
Toplama
Met n çer s nde kullanılan
Araştırma konusuna göre d l n özell kler ne bakmak
K ş ler değ l, met n ve yazılı ya da sözlü ya da met ndek baskın
söylemdek kullanılan d l söylemler, der nlemes ne temaya bakmak gerek r.
öneml d r.Örn gazetelerde görüşme ya da grup
çıkan haberler g b . tartışmaları le ver
toplanab l r.
Sözcükler n, cümleler n ve
bunlar arasındak l şk ler n
yorumlanması,
yapılandırılması ve makro
yapılandırılmasını
çermekted r.

Örnekleme, araştırma
Ver ler n çeş tl l ğ
sorusuna uygun
öneml d r.
yapılmalıdır. Farklı görüşlere göre ver
anal z çeş tlenmekted r.
Söylem Analizinin Verileri

Resm dökümanlar, Görüşmeler,

Yasa hükümler , Günlükler,
Pol t k tartışma ve Gazete haberler ,
konuşmalar,
Roman çer ğ ,
Medya raporları
Ş r,
S yas broşürler,
S yas nutuklar,
Graf k ve gösterge
mateyaller , Fotoğraflar, v deolar,
f lmler tablolar,
Uzman anal zler ,
Müzedek bulgular,
Popüler edeb yat, basın
açıklamaları, Sözlü tar h g b materyaller
Tar hsel dökümanlar, Wodak’a göre telefon
konuşmaları
Tur st broşürler ,
Foucault’a göre her olay
 Söylem Analizinin
Metodolojisi
Araştırma Soruları
Geleneksel olarak d lb l mde sorulan sorular: D l n yapısı, değ ş m , anlamı ve d l ed n m .
D s pl nler arası sorular: Sosyal roller ve l şk ler, let ş m ve k ş l k hakkında sorular.

Söylem anal z yapanları daha çok sordukları sorular değ l, soruları cevaplama yolları lg lend r r. Bu yollar metn
çözümleme yolu yanı kullanılan d l n şlev ve yapısını ncelemekt r.
Söylem anal z n n alanları:
Antropoloj ,
Kültür çalışmaları,
Ps koloj ,
Ilet ş m,
Sosyoloj ,
Coğrafya,
Insan-b lg sayar etk leş m ,
Etk leş m tasarımı,
Tıp, hukuk ve ş

Söylem anal z n yapan k ş ler:

Edeb st l öğrenc ler ,
Etnograflar
Halkb l mc ler,
Sosyologlar
 Söylem Analizinin
Yaklaşımları
Yorumlayıcı Yaklaşım:
Iç nde bulunduğu sosyal ortamı göz önünde bulundurarak met nden
öteye geçer. Örn, etnometodoloj k yaklaşımlar.
Her söylem a t olduğu bağlamda anlamlıdır. örneğ n, b r olay farklı
bağlamlarda farklı fade ed l r.
İç nde bulunulan sosyal ortam, muhatap olunan nsanların özell kler
söylem farklı kılar.
Retor k Organ zasyonu Ortaya Çıkarmayı Önemseyen Yaklaşım:

Metn organ ze eden argümanlarla lg len r.

Hukuksal ve pol t k tarışmalarda daha çok görülür.
Retor k söylem kna etmey amaçladığı ç n söylem n yapılanması kna
ed c olup argümanlardan destek sağlanır.
 Söylem Analizinin
Yaklaşımları
Tek b r söylem anal z yoktur. Mesela M lls’e göre üç tür söylem
anal z vardır:
D lb l mdek söylem anal zc ler ,
Cümle sev yes n n altındak öğelerle meşgul olurlar.
Sosyal ps kologlar,
Konuşma ve özell kle müzakere yapılarına l şk n anal t k
metotlar gel şt rm şlerd r.
Eleşt rel d lb l mc ler,
Foucault’un söylem teor s ve Marks st d lb l mden ve
pol t k teor den etk lenm şlerd r.
D l, toplum hayatında merkez b r süreçt r.
İnsanlar d lle b r b rey ve sosyal özne hal ne gel rler.
 Foucault ve Söylem Analizi
Foucault’un metodoloj s üç dönem ç nde ncelenmekted r:
B r nc dönemde arkeoloj yapar. Amacı, k m tar hsell klerde ortaya çıkan
söylemsel prat kler gün yüzüne çıkartmaktır.
İk nc dönem, soyb l me denk düşer. Modern kt dar l şk ler ve onların
taşıdığı s yasal tekn klerle lg l olduğu varsayılır.
Üçüncü dönem et k olarak anılır. Et k, k ş n n kend kend s yle kurduğu
l şk d r. Kend n n yönet m ve kend l k teknoloj ler söz konusudur.
Foucault ç n tar h öneml d r. Tar h, şu andak olayı anlamak ç n temel
yardımcı araçlardan b r d r.
 Foucault ve Söylem Analizi

Foucault entelektüel söylemleri konu edinmiştir. Yani tıp, ekonomi,

psikiyatri gibi alanların dilini incelemiştir.
Buradaki güç ilişkisini ortaya koymuştur (bilgi ve iktidar).
Bu entelektüel söylemler egemen söylemlerdir.
Entelektüel söylemler meta-söylemlerdir. Yani kendisinin mevcut
söylemlerin dışında ve üstünde olduğunu düşünen bir söylemdir
meta-söylem. O, söylemlerin söylemidir, fakat eninde sonunda
o da bir söylemdir.
 Foucault ve Söylem Analizi

Foucault, söylem anal z ç n dört basamak sunar (Sözen:134)

B r söylem b ç m öncel kle nesneler , hakkında
konuşulab lecek şeyler gerekt r r.
B r söylem n bel rl b r nesne hakkında konuşab lmek ç n
bel rl kavramlara sah p olması gerek r.
Bel rtme tarzları yan söylenen şey n b l şsel değer n n
söylemsel fade b ç mler öne çıkar.
Son olarak temalar bu bel rtme tarzları ç nde gel şt r leb l r.
Temalar söylem n kavramları ç nde fade ed l r ve bu
nesnelerden bahsederler, onlar mevcut b r anlayışla l şk
düşünce eğ l mler d r.
 Foucault ve Söylem Analizi
Foucaultcu söylem anal z n n basamakları şu şek lde fade ed leb l r:
1. Basamak: Söylemsel nşalar
D l vasıtasıyla nşa ed len nesne ne durumdadır? Ne t p b r nesne nşa ed lmekted r?
2. Basamak: Söylemler
Hang söylemler kullanılmaktadır? Bu söylemler n b rb r le l şk s ned r?
3. Basamak: Eylem Yönel m
Bu nşaların elde ett kler ned r?
4. Basamak: Konumlandırmalar
Bu nşalar le bulunab l r özne konumları nelerd r?
5. Basamak: Prat kler
Bu nşalarla ne g b eylem ht maller çıkartılmaktadır?
6. Basamak: Öznell k
Bu eldek özne konumlarında, potans yel olarak neler h ssed leb l r, düşünüleb l r ve
yaşanab l r?

Örnekler ç n Hüsey n Bal’ın k tabından sayfa 318’e bakınız.

 Eleştirel Söylem Analizi
Söylem analizi, antropolojik yaklaşım, konuşma-davranıs teorisi,
etnometodolojik yaklaşım ve sistemik dilbilim yaklaşımları gibi odak noktası,
iddiaları ve teknikleri bakımından farklı türlere ayrılır. Zaman içerisinde
bunlar farklı disiplinlerin yaklaşımlarıyla gelişmiş ve üzerinde en çok durulan
“eleştirel söylem analizi” ortaya çıkmıştır (Hammersly, 1997:237).
Eleştirel söylem analizi, bireyi imgesel evreninden kopararak simgesel
düzeni benimsetir. Güç ilişkileri, değerler, ideolojiler, kimlik tanımlamaları
gibi çeşitli toplumsal olguların dilsel kurgumalar yoluyla yansımasını ortaya
çıkarabilmektedir.
Çözümleme yöntemi olarak eleştirel söylem (Van Dijk, 2001:352),
Toplumsal sorunlara yönelir,
İktidar ilişkilerinin söylemsel karakterini ortaya çıkartır,
Söylemi, tarihsel ve ideolojik bir işleyiş olarak görür,
Metin ve toplum arasındaki ilişkiyi yorumlayıcı ve açıklayıcı bir çerçevede
kurmaya çalışır,
Söylem ve güç arasındaki ilişkiyi araştırır.
 Eleştirel Söylem Analizi

Eleştirel söylem analizi söylemsel pratikler, olaylar ve metinler

ile daha geniş toplumsal ve kültürel yapılar, ilişkiler ve süreçler
arasındaki açık ya da örtük nedensellik ve belirlenme
ilişkilerini sistematik olarak araştırır.
Bu tür pratiklerin, olayların ve metinlerin nasıl ortaya çıktığını,
iktidar ilişkileri ile iktidar mücadeleleri tarafından ideolojik
olarak nasıl şekillendiğini; söylem ve toplum arasındaki iktidar
ilişkilerinin bizatihi kendisinin iktidar ve hegemonyayı koruyan
bir faktör olarak nasıl işlediğini ortaya koymaya çalışır.
Bu yönüyle, dil kullanımında ortaya çıkan örtük ya da açık
egemenlik, ayrımcılık, iktidar ve denetim ilişkilerini
çözümlemeye yönelen bir araştırma programı olarak
nitelendirilebilir.
Söylem Analizi ve Eleştirel
Söylem Analizi Arasındaki Farklar

Eleşt rel
Söylem
anal z Söylem Pol t k amaca
h zmet engelley c
Tarafsız b r Anal z her türlü f k r ve
yaklaşım serg ler.
araştırmayı
reddeder.

Araştırmacılar
Uygulamacıları
çalışmalarını
söylem n k tleler
kend
üzer ndek
yorumlamalarına
etk ler ne bakar.
dayandırır.
 Ter mler n gösterd ğ
sosyal l şk ve
yapıyı açıklamaya
çalışır.
Gündemde olanla Toplum ç ndek güç
değ l, sosyal ve hak m yet
problem ve pol t k l şk ler n ortaya
konular le lg len r. çıkarmaya çalışır.

En güçlü
kavramlarından b r
madır. Kel meler,
Kabul görmek ç n
Eleşt rel cümleler, d ğer
met nsel
daha y b r açıklama
sunar.
Söylem açıklamalar, b lg n n
Anal z haberdek gösteren
kavramları ya da
önermeler ma
etmekted r.
Eleştirel Söylem Analizinin
Özellikleri
Van D jk (2001:353) eleşt rel söylem anal z n n lkeler n şu
şek lde sıralamıştır:
Odaklandığı nokta sosyal problemlerd r.
Güç l şk ler tutarsız l şk lerd r.
Söylem, toplum ve kültürü oluşturur.
Söylem, deoloj kt r.
Söylem, tar h d r.
Söylem, met n le toplum arasındak aracıdır.
Söylem anal z , yorumlayıcı ve açıklayıcıdır.
Söylem, sosyal davranışın b r formudur.
 Eleştirel Söylem Analizinin
Özellikleri
Entelektüel kökler Marks zm’e, Frankfurt ekolüne ve onun günümüzdek
tems lc s Habermas’a, postmodern eleşt rel yaklaşıma dayanır. Wodak ve
Fa rclough’a göre söylem anal z n n özell kler şu şek lded r:
Sosyal problemlere yönel r.
Güç l şk ler söylemseld r.
Söylem toplum ve kültürü tes s eder.
Söylemsel olarak tes s ed len hayatı üç büyük bel rley c ye ayrılır:
Dünyanın tems ller olarak “tems ller”, nsanlar arasındak l şk ler olarak
“ l şk ler” ve nsanların sosyal ve k ş sel k ml kler olarak “k ml kler”.
Söylem deoloj k olarak çalışır.
Söylem tar hseld r.
Met n ve toplum arasındak bağ, m kro olanla makro olan arasındak
bağdır.
Söylem anal z yorumlayıcı ve açıklayıcır.
 Eleştirel Söylem Analizinin
Yaklaşımları
RUTH WODAK
Çalışmaları, kurumsal let ş m, c ns yetç l k, ant sem t zm, ırkçılık üzer ned r.
Akadem k ve teor k sorunlara odaklanmak yer ne tamamen yaygın/egemen toplumsal
sorunlara yönel r. Böylel kle daha çok zarar görenler , eleşt rel gücü olanları, sorumlu
olanları ve araçlara ve fırsatlara sah p olanları seçer. Bu tür sorunları çözmek ç n
eleşt rel anal z yapar.
VAN DİJK
Söylem anal z n n d s pl nler arası olduğunu savunur. Eleşt rel söylem anal z n met nsel,
üret m, alımlama/yorumlama olmak üzere üç boyutta nceler.
NORMAN FAIRCLOUGH
Söylem toplumsal prat klerde kend s n üç yolla göster r: B r nc s , b r prat ktek
toplumsal etk nl kt r; k nc s , söylem n tems llerde kend s n göstermes d r; üçüncüsü,
k ml kler n oluşturulmasındak var olma b ç m olarak söylemd r.

(Ayrıntılı b lg ç n Hüsey n Bal’ın N tel Araştırma Yöntem ve Tekn kler k tabına bakınız).
Kaynak

Bal, H. (2016). N tel Araştırma Yöntem ve Tekn kler :

Uygulamalı-Örnekl . Sentez Yayınları:İstanbul.
Baş, T. & Akturan U. (2008). N tel Araştırma Yöntemler :
Nv vo le N tel Anal z , Örnekleme, Anal z, Yorum.
Seçk n Yayıncılık:Ankara
Sözen, E. (1999). Söylem: Bel rs zl k, Mübadele, B lg /
Güç ve Refleks v te. Parad gma Yayınları:Ankara