Универзитет „Гоце Делчев“ - Штип

ВОЕНА АКАДЕМИЈА

„Генерал Михаило Апостолски“ – Скопје

- придружна членка -

СЕМИНАРСКА РАБОТА ПО ПРЕДМЕТОТ СОЦИЈОЛОГИЈА

ТЕМА:

РОДОВО-БАЗИРАНО НАСИЛСТВО ВО БиХ

Ментор: Изработил:

д-р Александар Грижев,

вон.проф., мајор пит. Кадриќ Елмедина

Скопје, декември 2023

СОДРЖИНА

ВОВЕД.........................................................................................................................................................1
ФОРМИ, ПРЕВАЛЕНЦИЈА И КАРАКТЕРИСТИКИ НА НАСИЛСТВО ВРЗ ЖЕНИТЕ........................................2
Вкупна распространетост на насилството врз жените............................................................................2
Tabela 2.1: Prevalencija ukupnog nasilja nad ženama................................................................................................3
Grafikon 2.1: Stope prevalencije ukupnoga nasilja tijekom 12 mjeseci..............................................................................3
Tabela 2.2: Stope prevalencije različitih oblika nasilja nad ženama..................................................................................4
Tabela 2.3: Izloženost različitim oblicima nasilja.......................................................................................................4
Tabela 2.4: Prevalencija različitih tipova nasilja definiranih prema počinitelju i kontekstu........................................................5
Распространетост и карактеристики на психичкото насилство врз жените......................................5
Tabela 2.5: Manifestacije psihičkog nasilja.............................................................................................................5
Grafikon 2.2: Žene s iskustvom psihičkog nasilja......................................................................................................6
Tabela 2.6: Psihičko nasilje doživljeno od navršene 15. godine prema počiniteljima...............................................................7
Grafikon 2.3: Rasprostranjenost psihičkog nasilja u obliku ograničavanja slobode i emocionalnog zlostavljanja koje je počinio sadašnji ili
bivši partner u toku života.............................................................................................................................7
Tabela 2.7: Učestalost psihičkog nasilja koje su počinili članovi obitelji i srodnici tijekom posljednjih 12 mjeseci.............................8
Распространетост и карактеристики на физичкото насилство врз жените........................................9
Tabela 2.10: Manifestacije fizičkog nasilja na temelju kojih je vršena identifikacija prisutnosti nasilja...........................................9
Tabela 2.11: Fizičko nasilje doživljeno od navršene 15. godine prema počiniteljima...............................................................9
Grafikon 2.4: Učestalost aktualnoga psihičkog nasilja koje je počinio sadašnji partner tijekom posljednjih godinu dana, za razinu BiH
...........................................................................................................................................................10
Grafikon 2.5: Počinitelji fizičkog nasilja nad ženama u obitelji.....................................................................................11
Grafikon 2.6: Rasprostranjenost fizičkog nasilja koje su počinile osobe koje nisu partneri niti članovi obitelji..............................11
Сексуално насилство...........................................................................................................................12
Tabela 2.12: Manifestacije seksualnog nasilja preko kojih je ono identificirano..................................................................12
Grafikon 2.7: Stope seksualnog nasilja prema počiniteljima......................................................................................12
Економско насилство...........................................................................................................................13
Tabela 2.13: Manifestacije ekonomskog nasilja koje su upotrijebljene za njegovu identifikaciju................................................13
Фактори на насилство ВРЗ жените.........................................................................................................14
 Фактори на насилство од партнерот..................................................................................................14
Фактори на семејно насилство...........................................................................................................14
ПОСЛЕДИЦИ ОД НАСИЛСЛСТВО И СТРАТЕГИИ ЗА СПРАВУВАЊЕ.........................................................15
ЗАКЛУЧОК.................................................................................................................................................16
ЛИТЕРАТУРА.............................................................................................................................................17
ВОВЕД

Насилството врз жените и семејното насилство претставуваат еден од клучните

предизвици во босанското општество, кое неодамна се префрли од приватната
сфера на вниманието на јавноста. Долги години, насилството од партнерот и
семејството во Босна и Херцеговина се третираше како приватна работа во
семејството. Во последните десет години, социјалната интервенција стана
сеприсутна, поттикната од свеста за императивот за заштита на човековите права
преку спречување на оваа форма на насилство.

Утврдувањето на реалниот степен на присуство на насилство врз жените и

семејното насилство во Босна и Херцеговина е исклучително предизвик. Клучните
причини лежат во скриената природа на проблемот, недостигот на пријави за
случаи на семејно насилство, отсуството на единствена статистичка евиденција и
третирањето на семејното насилство како „приватен проблем“. Пријавените
случаи на семејно насилство се само „врвот на ледениот брег“, бидејќи има многу
повеќе непријавени случаи. Поради оваа причина, се спроведуваат истражувања
за да се процени застапеноста на овој феномен. Недостигот од веродостојни
податоци не е специфичен само за Босна и Херцеговина, туку претставува
предизвик и за другите земји во регионот и пошироко во светот.

Родовото насилство е манифестација и средство за репродукција на

неурамнотежени односи на моќ меѓу мажите и жените, кои се условени од нивната
нееднаква положба во општеството, како и од културните вредносни обрасци.
Затоа, многу е важно, на ниво на анализа, следење, па дури и политика, да се
тргне од оваа основна претпоставка дека родово базираното насилство, без
разлика дали се случува во приватноста на семејството, домаќинството,
партнерските односи или во јавноста. просторот, не е изолирана, спорадична или
прекумерна форма на конфликти, туку произлегува од систематските родови
нееднаквости кои се воспоставуваат истовремено во сферата на јавниот и
приватниот животот.

1
ФОРМИ, ПРЕВАЛЕНЦИЈА И КАРАКТЕРИСТИКИ НА НАСИЛСТВО ВРЗ
ЖЕНИТЕ

Постојат различни критериуми врз основа на кои е можно да се направи разлика

помеѓу формите на родово базирано насилство, вклучувајќи го видот на штетата,
видот на повредата на жртвата, сторителите и контекстот во кој се случува
насилството. Заради систематска презентација, ќе се фокусираме на
распространетоста и карактеристиките на различните форми на насилство,
особено психичкото, физичкото, сексуалното и економското насилство. Овие
форми на насилство ќе ги анализираме како дел од видовите на насилство
дефинирани според сторителите, видот на врската и контекстот на насилството,
кое вклучува насилство од партнерот, насилство во семејството и насилство во
пошироката социјална средина на испитаниците. Оваа категоризација на
насилство од партнер, насилство во семејството и надвор од семејната средина е
усогласена со методологијата на UNECE.

Учеството на руралното население во Босна и Херцеговина, распространетоста

на традиционалните општествени односи и нискиот животен стандард, заедно со
изразената култура на вреднување на семејството, односите во примарното
семејство, семејството формирано со брак и животот во поширокиот
домаќинствата, често играат клучна улога во обликувањето на секојдневниот
живот на жените. Имајќи ги предвид искуствата од насилство за време на воениот
период, како и насилството во постконфликтното закрепнување, важно е да се
разгледа насилството во поширокиот контекст на заедницата.

Вкупна распространетост на насилството врз жените

Пред да се презентираат резултатите за распространетоста на насилството врз

жените, важно е да се истакне еден важен аспект. Наодите за зачестеноста на
искуствата на насилство во различни форми треба да се гледаат со

2
претпазливост, бидејќи жените честопати имаат тенденција да прикријат лични
искуства од овој вид. Кога истражувањето се спроведува преку директни интервјуа
со жени, како што покажуваат различни меѓународни студии, тенденцијата на
жените да кријат информации за насилството и да не им ги откриваат на
истражувачите е поголема отколку кога самите ја пополнуваат анкетата.

Врз основа на податоците собрани од истражувањето, забележано е дека 47,2%

од жените од примерокот доживеале некаков облик на насилство (економско,
физичко, психичко или сексуално) во одреден период од животот по 15-годишна
возраст. Насилството потекнува од лице во нивното потесно семејство или
вонсемејниот круг (како сегашен или поранешен партнер, член на семејството,
домаќинство, пријатели, колеги итн.) или од службено или непознато лице.

Iskustvo nasilja BiH FBiH RS

n % n % n %
Žene koje su od svoje 15. godine iskusile bilo
1.559 47,2 998 47,2 561 47,3
koji oblik nasilja
Žene koje nisu prijavile nikakvo iskustvo
1.741 52,8 1.115 52,8 626 52,7
nasilja
Ukupno 3.300 100 2.113 100 1.187 100
Tabela 2.1: Prevalencija ukupnog nasilja nad ženama

15
12,7
11,9
12
10,6

0
BiH FBiH RS

Grafikon 2.1: Stope prevalencije ukupnoga nasilja tijekom 12 mjeseci

Кога се анализира распространетоста на насилството според различни форми, се

забележува дека психичкото насилство е најзастапено, а физичкото насилство е
второ зад него. Учеството на постарите жени има значаен ефект врз севкупните
3
стапки на преваленца во текот на животот, што резултира со повисоки стапки во
споредба со оние за минатата година. Разликите помеѓу сегашните и
доживотните стапки на насилство може да произлезат не само од разликите во
должината на набљудуваниот период, туку веројатно и од фактот дека жените се
со поголема веројатност да ги признаат минатите искуства отколку сегашните.

Oblici nasilja BiH FBiH RS

Tijekom Tijekom Tijekom
Aktual-no Aktual-no Aktual-no
života života života
Psihičko 41,9 10,8 43,4 11,9 39,1 8,9
Fizičko 24,3 2,4 23,0 2,7 26,5 1,9
Seksualno 6,0 1,3 5,8 1,5 6,4 0,9

Tabela 2.2: Stope prevalencije različitih oblika nasilja nad ženama

Додека претходните податоци покажуваат колку жени доживеале секоја од

наведените форми на насилство, податоците од следната табела покажуваат дека
овие различни форми на насилство често се манифестираат заедно. Од нив може
да се види дека кај жените со регистрирано искуство на насилство, дури 46,8%
биле изложени на повеќе облици на насилство. Најчесто, постои комбинација на
психичко и физичко малтретирање.

%
Oblici nasilja BiH FBiH RS
Samo iskustvo psihičkoga nasilja 42,7 46,1 36,5
Samo iskustvo fizičkoga nasilja 7,6 5,6 11,2
Samo iskustvo seksualnoga nasilja 0,8 0,7 0,9
Samo iskustvo ekonomskoga nasilja 2,1 1,4 3,4
Iskustvo psihičkoga i fizičkoga nasilja 29,4 30,4 27,6
Ostalo 17,4 15,8 20,4
Ukupno 100 100 100
Tabela 2.3: Izloženost različitim oblicima nasilja

Кога се анализираат видовите на насилство врз сторителите, податоците јасно

укажуваат дека најчесто е насилството од партнерот. Се појавува независно или
во комбинација со други форми на насилство од други роднини или луѓе од
пошироката заедница, покривајќи 57,4% од територијата на Босна и Херцеговина.
Поточно, податоците од следната табела откриваат дека интимните партнерски и
семејните односи се главниот извор на насилство за жените од примерокот. Овие

4
врски често се помалку „безбедни“ во споредба со улицата, училиштето или
другите јавни простори каде жените комуницираат со другите.

Tipovi nasilja %
BiH FBiH RS
Samo iskustvo partnerskoga nasilja (od
37,9 37,0 39,6
sadašnjeg ili bivšeg partnera)
Samo iskustvo nasilja u obitelji (drugi
14,1 12,5 16,9
srodnici i članovi kućanstva osim partnera)
Samo iskustvo nasilja od osoba koje nisu
7,8 7,0 9,1
partneri i srodnici
Kombinirano partnersko i nasilje u obitelji 15,3 15,7 14,6
Kombinirano partnersko i nasilje u široj
4,2 5,0 2,9
zajednici
Kombinirano nasilje u obitelji i u široj
17,4 19,5 13,7
zajednici
Ostalo 3,2 3,2 3,2
Ukupno 100 100 100
Tabela 2.4: Prevalencija različitih tipova nasilja definiranih prema počinitelju i kontekstu

Распространетост и карактеристики на психичкото насилство врз

жените

Разликуваме две основни форми на психичко насилство: (1) во форма на

контрола и ограничување на слободата на жената и (2) во форма на емоционална
злоупотреба. Овие две форми на психичко насилство се мерат со низа
специфични индикатори кои можат да се видат во следната табела.

Tabela 2.5: Manifestacije psihičkog nasilja

Sprječavanje viđanja s prijateljima
Ograničavanje kontakata s biološkom obitelji
Psihičko nasilje u Inzistiranje da se zna kretanje žene u svakom trenutku
obliku kontrole i
Ljutnja ukoliko žena razgovara s nekim drugim muškarcem
ograničavanja slobode
Sumnja i optužbe za nevjerstvo
Ograničavanje posjeta liječniku, zdravstvenih ustanova
Verbalno ponižavanje (omalovažavanje, psovanje, vrijeđanje) nasamo ili pred drugim
Psihičko nasilje u osobama
obliku emocionalnog Ignoriranje, uskraćivanje pažnje, razgovora duže od sat vremena
zlostavljanja Zastrašivanje pogledom, vikanjem, razbijanjem stvari i sl.
Prijetnja da će nauditi ispitanici ili njoj bliskoj osobi

5
Присуството на психичко насилство во форма на контрола и ограничување на
слободата беше испитувано исклучиво во партнерските односи, без разлика дали
се работи за сегашни или поранешни партнери. Од друга страна, присуството на
психичко насилство во форма на емоционална злоупотреба беше испитувано во
рамките на партнерствата, како и пошироките семејни и општествени односи. Кога
се гледа психолошкото насилство во целина, без оглед на формата на контрола
или емоционална злоупотреба, се забележува дека повеќе од 40% од
испитаниците низ Босна и Херцеговина биле изложени на психичко насилство во
текот на нивниот живот, додека секој десетти испитаник го доживеал ова
насилство во последните 12 месеци за време на испитување.

Grafikon 2.2: Žene s iskustvom psihičkog nasilja

50
41,9 43,4
39,1
40 Tijekom posljednjih 12 mjeseci
Tijekom života

30

20
10,8 11,9
8,5
10

0
BiH FBiH RS

Најчест извор на психичко насилство искусен од жените е партнерот. Како што

покажува следната табела, во 39% од случаите жените се изложени на оваа
форма на насилство исклучиво од нивните партнери, додека во дополнителни
17% од случаите партнерите се комбинирани со други членови на семејството или
роднини како сторители. Во 5% од случаите учесници во психичко насилство се и
лица од пошироката социјална средина.

6
 Tabela 2.6: Psihičko nasilje doživljeno od navršene 15. godine prema počiniteljima
%
Psihičko nasilje prema počiniteljima
BiH FBiH RS
Partner (sadašnji ili bivši) 39,0 38,2 40,5
Drugi članovi obitelji ili srodnici 8,2 8,0 8,8
Osobe iz šireg okružja 8,5 7,5 10,3
Partner i drugi članovi obitelji 16,9 16,9 17,0
Partner i osobe iz šireg okružja 4,8 5,4 3,4
Obitelj i osobe iz šireg okružja 19,3 20,8 16,4
Drugo 3,3 3,2 3,4
Ukupno 100 100 100

Психичко насилство од партнерот

Имајќи предвид дека психолошкото насилство во контекст на партнерските

односи беше испитувано во две посебни форми, како што се ограничување на
слободата и емоционална злоупотреба, може да се види дека оваа прва
форма е нешто поприсутна од втората.

Grafikon 2.3: Rasprostranjenost psihičkog nasilja u obliku ograničavanja slobode i emocionalnog zlostavljanja koje je počinio
sadašnji ili bivši partner u toku života

28,1
26,8 26,4
25,5
24,4 23,9
Emocionalno zlostavljanje

Ograničavanje slobode

Важно е да се напомене дека околу 9% од жените во Босна и Херцеговина кои

имале партнер во времето на истражувањето биле изложени на двата облици на
психичко насилство од нивниот сегашен партнер. Исто така, 5,3% од жените кои

7
имале партнер во текот на животот биле изложени и на еден и на друг облик на
психичко насилство, од сегашниот или од поранешниот партнер. Во повеќето
случаи насилството не е единствен инцидент, туку систематски се повторува.

Психичко насилство во семејството

Кога ќе го земеме предвид психичкото насилство кое доаѓа од други членови на

семејството или роднини, т.е. лица кои не се директни крвни роднини, но се
поврзани со семејните мрежи на нивните партнери или други роднини,
забележуваме дека тоа е значително поретко во споредба со извршеното
психичко насилство од страна на партнерите.

Податоците за зачестеноста на насилството покажуваат дека поголемиот дел од

жените кои пријавиле ваков вид насилство во последните дванаесет месеци биле
изложени на повеќе ситуации на психичко малтретирање. Исто така, забележан е
висок број на жени кои редовно се изложени на овој облик на насилство, што
укажува на тоа дека психичката злоупотреба често се јавува како систематска и
долгорочна форма на насилство, со која редовно се соочуваат голем број жени.

%
Učestalost
BiH FBiH RS
Jedanput 24,8 24,7 25,0
Više puta 54,1 55,7 50,0
Puno puta 21,1 19,6 25,0
Tabela 2.7: Učestalost psihičkog nasilja koje su počinili članovi obitelji i srodnici tijekom
posljednjih 12 mjeseci

Психичко малтретирање во пошироката заедница

Психичко насилство во пошироката заедница, надвор од партнерските односи и
кругот на семејството, беше предмет на истражување преку облици како што се
навреди, омаловажување, понижување, закани и игнорирање. Податоците за
распространетоста на оваа форма на насилство укажуваат дека тоа е нешто
помалку присутно во искуствата на испитаниците во споредба со насилството во
семејството (со исклучок на партнерите).

Tabela 2.9: Učestalost psihičkog nasilja koje su počinile osobe izvan obitelji tijekom posljednjih 12 mjeseci

Učestalost % žena koje su ikada imale partnera

BiH FBiH RS
Jedanput 28,2 26,9 31,6
Više puta 54,9 59,6 42,1
Puno puta 16,9 13,5 26,3

8
Меѓу сторителите на ова насилство најзастапени се непознати лица, потоа
пријателки и познајници и пријателки и познајнички. Но, загрижувачка и релативно
значајно е и психичко насилство што ја вршат колегите или претпоставените на
работното место, како и она што не треба да се толерира, а го вршат службеници
во установи кои даваат здравствени или образовни социјални услуги.

Распространетост и карактеристики на физичкото насилство врз жените

Физичкото насилство беше испитувано преку низа различни манифестации,

кои се прикажани во следната табела. Доколку испитаничката при интервјуто
покаже дека била изложена на барем една од наведените манифестации на
физичко насилство, таа би била идентификувана како жена со искуство на
физичко насилство.

Tabela 2.10: Manifestacije fizičkog nasilja na temelju kojih je vršena identifikacija prisutnosti nasilja
Šamaranje, gađanje predmetom
Guranje, čupanje kose
Udarac pesnicom, predmetom
Šutiranje
Vučenje
Manifestacije fizičkog
nasilja Prebijanje
Ugriz
Stiskanje za vrat, davljenje
Snažan udarac o zid
Nanošenje opekotina (cigaretom, ringlom, glačalom ili na drugi način)
Napad oružjem ili oruđem (nožem, pištoljem, sjekirom i sl.)

Податоците од следната табела укажуваат на загрижувачкиот факт дека жените

во текот на нивниот живот често се изложени на насилство од различни
општествени кругови. Речиси една петтина од жените се изложени на физичко
насилство од страна на нивните партнери, четвртина на насилство и од
семејството и од партнерите и речиси една четвртина на насилство и во
семејството и во пошироката социјална средина.

Tabela 2.11: Fizičko nasilje doživljeno od navršene 15. godine prema počiniteljima
% žena koje su bile izložene fizičkom nasilju
Psihičko nasilje prema počiniteljima BiH FBiH RS
Partner (sadašnji ili bivši) 20,8 18,1 25,2
Drugi članovi obitelji ili srodnici 19,0 16,6 22,6
Osobe iz šireg okružja 4,1 4,5 3,5
Partner i drugi članovi obitelji 25,0 25,9 23,6
Partner i osobe iz šireg okružja 4,0 4,5 3,2

9
 Obitelj i osobe iz šireg okružja 26,2 29,4 21,3
Drugo 0,9 1,0 0,6
Ukupno 100 100 100

Физичко насилство од партнерот

Кај жените кои имале партнер во времето на истражувањето, 7,7% од жените
пријавиле искуство на физичко насилство извршено врз нив од нивните сегашни
партнери, додека 2% од жените во Босна и Херцеговина пријавиле такво искуство
во текот на минатата година.

Нешто помал процент од жените пријавиле искуство на физичко насилство

извршено врз нив од поранешни партнери во текот на нивниот живот, додека
процентот на жени кои пријавиле искуство на физичко насилство извршено од
поранешни партнери во последните 12 месеци е исклучително мал.

И во овој случај, како и во случајот со психичкото насилство, очигледно е дека во

повеќето случаи не се работи за индивидуален инцидент, туку за систематско
малтретирање, бидејќи физичкото насилство се случило повеќе од еднаш во
последната година во 60% од случаите.
Grafikon 2.4: Učestalost aktualnoga psihičkog nasilja koje je počinio sadašnji partner tijekom posljednjih godinu dana, za
razinu BiH

Puno puta
Više puta
Jedanput

36 60

Физичко насилство во семејството

Податоците покажуваат дека стапката на преваленца на физичко насилство
извршено врз жени од членови на семејството е повисока од стапката на
физичко насилство извршено од партнер, барем кога станува збор за целиот
период на живот од 15-годишна возраст. Сепак, сегашната стапка на физичко

10
 насилство е исклучително ниска и пониска од сегашната стапка на физичко
насилство од партнерот.

Најчесто, физичкото насилство врз жените го вршат родителите, а татковците

само малку повеќе од мајките, што покажува дека физичкото казнување
веројатно сè уште се смета за дозволена, ако не и пожелна „мерка за
дисциплинирање и воспитување“ на децата.

Grafikon 2.5: Počinitelji fizičkog nasilja nad ženama u obitelji

Kćerka/pastorka Sin/pastorak 0,9

Svekar 1,1
Druga srodnica
Svekrva Drugi muški srodnik 4,4
Brat 4,4
Majka/maćeha Otac/očuh 4,6

8,1

10,7

48,8

52,9

Физичко насилство во пошироката заедница

Речиси половина од жените кои доживеале физичко насилство надвор од
семејната и партнерската средина биле нападнати од познат сторител, лице од
нивниот близок круг. Една четвртина од овие жени биле нападнати од маж кој
им бил пријател или познаник, додека една од десет била жртва на насилство
од пријател или познаник. Во 9% од случаите насилството било извршено од
маж кој во тоа време бил нивен учител, учител или професор.

Grafikon 2.6: Rasprostranjenost fizičkog nasilja koje su počinile osobe koje nisu partneri niti
članovi obitelji

5,4
5,1
4,6
Tokom života

Сексуално насилство

11
 Сексуалното насилство беше испитувано преку повеќе специфични облици,
кои се прикажани во следната табела.

Prinuda na seksualni odnos protiv volje ispitanice

Pristanak na seksualni odnos zbog straha
Seksualno nasilje
Primoravanje žena tijekom seksualnog odnosa na radnje zbog kojih su se osjećale poniženo
Dodirivanje ili druga djela koja imaju seksualno značenje protiv volje ispitanice
Tabela 2.12: Manifestacije seksualnog nasilja preko kojih je ono identificirano

Податоците од истражувањето покажуваат дека 6% од жените во примерокот

изјавиле дека откако наполниле 15 години биле изложени на некаков облик на
сексуално насилство, додека околу 1% од жените пријавиле такви искуства во
текот на минатата година.

Кога се фокусираме само на насилството од интимниот партнер, се забележува

дека стапките на сексуално насилство извршено од сегашни и/или поранешни
партнери на животно ниво за Босна и Херцеговина се 5,1%, за Федерацијата
Босна и Херцеговина 5,0%, и за Република Српска 5,2%. Исто така, забележано е
дека стапките на сексуално насилство извршено од поранешни партнери во
Република Српска се повисоки од стапките на насилство извршено од сегашните
партнери, додека тоа не е случај во Федерацијата Босна и Херцеговина.
Дополнително, сексуалното насилство извршено од членови на семејството е
евидентирано во многу мал број случаи (само 10), поради што не може детално да
се анализира.

Grafikon 2.7: Stope seksualnog nasilja prema počiniteljima

3,5
Osobe izvan obitelji

2,7 2,8
2,6 Bivši partneri
2,3
2,1 Aktualni partneri

1,7

1,3
1,1

12
Економско насилство
Економското насилство често поминува незабележано бидејќи не му се посветува
доволно внимание. Затоа, алатките за идентификување на економското насилство
не се толку развиени како оние за другите форми на насилство. Дополнително, се
чини дека економското насилство е уште повеќе детерминирано од
социокултурните фактори, а мерките што одговараат на еден социјален контекст
не се секогаш лесно применливи во други општествени услови. Во истражувањето
за насилството во Босна и Херцеговина беа применети индикаторите препорачани
од UNECE, како и оние кои беа користени во различни истражувања, вклучително
и истражувањето во централна Србија. Овие индикатори се прикажани во
следната табела.

Tabela 2.13: Manifestacije ekonomskog nasilja koje su upotrijebljene za njegovu identifikaciju

Ograničen pristup novcu u kućanstvu uz uskraćivanje novca
za osobnepotrebe1
Ekonomsko
Oduzimanje osobnog novca
nasilje
Diskreciona potrošnja novca člana kućanstva uslijed koje ku-
ćanstvo ostaje bez dovoljno sredstava za život tijekom mjeseca
Zabrana da se zaposli

Со оглед на релативно малиот број жени идентификувани како жртви на

економска злоупотреба, овој облик на насилство ќе се анализира само на ниво на
Босна и Херцеговина. Кога станува збор за недостатокот на финансиски средства
кои жените можат самостојно да ги користат за лични потреби, што често ги
наведува да бараат пари од другите членови на семејството, а честопати им се
одбиваат овие ресурси, најчести сторители на злоупотреба се партнерите (во 71
% од случаите), а потоа и синовите (во 10% од случаите). Во контекст на
економска злоупотреба, која вклучува конфискација на лични пари на жената,
учеството на партнерите е нешто помало, додека учеството на синовите и другите
машки роднини е поголемо во однос на претходниот случај.

Во услови кога буџетите на домаќинствата се централизирани, се случува лицето

кое има најголема моќ над домашниот буџет да троши пари неодговорно и да го
остави домаќинството без доволно средства за живот. Тоа е уште една форма на
економска злоупотреба која најчесто ќе бидат извршени од партнерите (во 91% од
случаите на пријавени економско насилство).

Фактори на насилство ВРЗ жените

13
Фактори на насилство од партнерот
Анализата утврди дека следните фактори се појавуваат како значајни
предвидувачи за насилството од партнерот:

- Образование на жените,

- Партнерско образование,

- Партнерска зависност од алкохол,

- „Продата на предците“ на партнерот,

- Доминантна моќ на партнерот,

- Материјална лишување.

Стапките на преваленца на насилство од интимен партнер се намалуваат со

повисоките образовни нивоа на жените и нивните партнери. Зависноста од
алкохол или „тешкиот темперамент“ на партнерот во голема мера го зголемува
ризикот тие да бидат насилни кон жените. Основата на партнерското насилство се
неурамнотежените односи на моќ, кои се манифестираат и преку доминантното
одлучување на партнерот за парите во домаќинството, додека материјалното
лишување го зголемува ризикот од насилство од партнерот врз жените од
примерокот.

Фактори на семејно насилство

Анализата покажа дека следните фактори се појавуваат како значајни
предвидувачи за насилството врз жените во семејството:

- видот на населбата во која живее семејството,

- материјален стандард,

- културни фактори, како што се ставовите кон родовите улоги и културата на

регулирање на конфликти во семејството,

- присуство на разни семејни проблеми.

Стапките на преваленца на семејно насилство врз жените се повисоки во

руралните средини отколку во урбаните средини. Материјалното лишување
значително ги зголемува ризиците од насилство врз жените во семејството. Во
семејствата каде што е откриено насилство врз жените, патријархалните ставови
кон родовите улоги се поизразени, иако тие се генерално високи во целиот
примерок. Културата на „толеранција за насилно разрешување конфликти“ ги
зголемува ризиците од насилство врз жените во семејството, како и присуство на

14
различни проблеми како болен или неподвижен член, алкохолизам или агресивно
однесување на членот/ите.

ПОСЛЕДИЦИ ОД НАСИЛСЛСТВО И СТРАТЕГИИ ЗА СПРАВУВАЊЕ

Изложеноста на насилство остава значајни последици за жените - од непосредни

физички повреди во случаи на физичко и сексуално насилство, до хронични
психосоматски поплаки. Сепак, жените во најголем број случаи не успеваат да
профилираат успешни стратегии за излез од кругот на насилство и честопати не
се доживуваат себеси како жртви на насилство. Ретко се обраќаат до
институциите и организациите за помош и поддршка, а кога се обраќаат,
искуствата не се секогаш позитивни, бидејќи надлежните служби не постапуваат
во согласност со принципите за целосна заштита на жената. Сепак, врз основа на
релативно малку искуства со различни услуги за поддршка, најголем дел од
искуствата на жените се позитивни, односно жените оценуваат дека поддршката
на овие служби, барем делумно, помогнала да се реши проблемот со
изложеноста на насилство.

15
ЗАКЛУЧОК
Истражувањето врз кое оваа студија се заснова на родово засновано насилство
врз жените во Босна и Херцеговина се заснова на основната претпоставка дека
родовото насилство не претставува изолирани, спорадични или прекумерни
форми на конфликт, туку произлегува од систематски односи на родова
нееднаквост. кои истовремено се воспоставуваат во сферата на јавниот и
приватниот живот. Наодите од истражувањето укажаа на бројни карактеристики на
насилството во однос на неговата распространетост во различни форми,
карактеристики во зависност од сторителите и контекстот во кој се јавува,
факторите и механизмите на манифестирање, последиците и искуствата на
жените со услуги за поддршка. Сликата за насилството врз жените, добиена врз
основа на ваквото истражување, е крајно неповолна. Жените во Босна и
Херцеговина се изложени на високи ризици од насилство, пред сè во нивната
непосредна, интимна средина на партнерски и семејни односи, а потоа и во
пошироката заедница.

16
ЛИТЕРАТУРА
Бабовић, М., Гинић, К., Вуковић, О. (2010) Мапирање породичног насиља према женама у централнојСрбији,
СЗРН, Управа за родну равноправност, Београд.

Блоом, С. (2008) Виоленце агаинст Wомен анд Гирлс: А Цомпедиум оф Мониторинг анд Евалуатион Индицаторс,
УСАИД.

Броwнридге, Д. А., Халли, С. С. (1999) „Меасуринг Фамилy Виоленце: Тхе Цонцептуализатион анд
Утилизатион оф Преваленце анд Инциденце Ратес”, Јоурнал оф Фамилy Виоленце, год. 14, бр. 4, стр. 333–350.

ЦЕДАW Комитет, Конвенција о елиминацији свих облика дискриминације жена (У.Н. Доц. А/34/46).

Еуропеан Цоунцил, Препорука Р(85)4 Комитета министара Савјета Европе државама чланицама о
насиљу у породици.

ЕЦ (1950) Европска конвенција о заштити људских права и основних слобода.

17