Statystyka Analiza struktury

3. MIARY DYSPERSJI (KLASYCZNE I POZYCYJNE)

3.1. Rozstęp
Najprostsza i najbardziej podstawowa miara dyspersji, rozumiana jako różnica pomiędzy maksymalną
i minimalną wartością badanej cechy zmiennej:
R = xmax − xmin .
Nie jest to miara stosowana często, gdyż opiera się jedynie na wartościach skrajnych.

3.2. Odchylenie standardowe

Najważniejszą i najpowszechniej stosowaną klasyczną, bezwzględną miarą dyspersji jest odchylenie

standardowe. Miara ta jest liczona jako pierwiastek z wariancji, czyli pierwiastek ze średniej
arytmetycznej kwadratów odchyleń poszczególnych wartości badanych jednostek statystycznych od ich
średniej arytmetycznej:
n n

∑ (x − x) ∑ x − (x )
2 2 2
i i
σx = i =1
= i =1
.
N N
Parametr ten informuje nas o ile przeciętnie wartości cechy zmiennej w badanej zbiorowości odchylają
się od średniej arytmetycznej.
Dla szeregu rozdzielczego jednopunktowego odchylenie standardowe jest obliczane według wzoru:

∑(x − x ) 2 ni ∑x n 2

σx = i
=
i i
− (x)2 .
N N
Dla szeregu rozdzielczego przedziałowego stosuje się wzór:

∑( x '
− x ) 2 ni ∑(x ) ' 2
ni
σx = i
=
i
− (x)2 .
N N
W przypadku szeregów rozdzielczych o małej liczbie przedziałów klasowych (<12) oraz przy dużej
liczebności (N) przy obliczaniu odchylenia standardowego stosuje się tzw. poprawkę Shepparda, która
wynosi c2/12. Skorygowane odchylenie standardowe obliczamy według wzoru:

c2
σ sk = σ x2 − .
12
Właściwości odchylenia standardowego:
- należy do miar klasycznych,
- jest obliczane na podstawie wszystkich wartości w szeregu,
- jest obliczane w oparciu o średnią arytmetyczną,
- jest miarą bezwzględną i nie nadaje się do porównań,
- najbardziej precyzyjna wśród wszystkich miar dyspersji.

-8-
Statystyka Analiza struktury

Przykład 13:
Tabela 1.3 Sprzedaż najpopularniejszych marek samochodów osobowych w Europie w 2010 r. (I-IX)
Sprzedaż
Marka
(w tys. szt.) (xi)
Volkswagen 1 187
Ford 888
Renault 877
Peugeot 776
Opel 766
Fiat 659
Citroen 648
Audi 472
Toyota 458
BMW 455
RAZEM 7186
Źródło: ACEA European Automobile Manufacturers' Association.

Odchylenie standardowe: σ x =

Interpretacja:

Przykład 14:
Tabela 2.3 Plany prokreacyjne Polaków w wieku 18-39 lat.
Planowana Wskazania
liczba dzieci (xi) w % (ni)
Żadne 2,1
Jedno 10,6
Dwoje 53,2
Troje 24,5
Czworo 6,4
Pięcioro i więcej 3,2
RAZEM 100
Źródło: Komunikat CBOS, Postawy Prokreacyjne Polaków, styczeń 2010.

Odchylenie standardowe: σ x =

Interpretacja:

-9-
Statystyka Analiza struktury

Przykład 15:
Tabela 3.3 Długości skoków w zawodach Pucharu Świata, Zakopane 21.01.2011 r.
Długość skoku Liczba skoków
x i'
w metrach (xi) (ni)
109-114 3 111,5
114-119 12 116,5
119-124 28 121,5
124-129 20 126,5
129-134 12 131,5
134-139 5 136,5
RAZEM 80
Źródło: Zestawienie własne.

Odchylenie standardowe: σ x =

Interpretacja:

3.3. Typowy obszar zmienności

Z odchyleniem standardowym wiąże się tzw. reguła trzech sigm: w przypadku rozkładu normalnego lub
zbliżonego do normalnego 99,7% wszystkich obserwacji zawiera się w przedziale x ± 3σ , 95%
obserwacji zawiera się w przedziale x ± 2σ , a ok. 68% wszystkich obserwacji należy do przedziału
x ± σ , który nazywamy typowym obszarem zmienności:
x − σ < xtyp < x + σ .
Przykład 16:
Patrz: Tabela 3. Długości skoków…
Typowy obszar zmienności:
Interpretacja:

3.4. Odchylenie ćwiartkowe

Pozycyjnym odpowiednikiem odchylenia standardowego jest odchylenie ćwiartkowe:
Q3 − Q1
Q= .
2
Parametr ten informuje nas o ile przeciętnie, w obszarze 50% środkowych obserwacji, wartości badanej
cechy zmiennej odchylają się od mediany.

- 10 -
Statystyka Analiza struktury

Przykład 17:
Patrz: Tabela 2. Plany prokreacyjne Polaków...
Odchylenie ćwiartkowe: Q =
Interpretacja:

Przykład 18:
Patrz: Tabela 3. Długości skoków…
Odchylenie ćwiartkowe: Q =
Interpretacja:

3.5. Współczynnik zmienności (klasyczny i pozycyjny)

Aby porównać stopień zróżnicowania różnych zbiorowości z punktu widzenia rożnych cech należy
zastosować tzw. względne miary dyspersji – współczynniki zmienności.
Klasyczny współczynnik zmienności jest rozumiany jako wyrażony procentowo stosunek odchylenia
standardowego do średniej arytmetycznej:
σx
Vx = ⋅100% .
x
Interpretacja tego współczynnika w analizie statystycznej jest następującą:
dyspersja jest mała, a średnia arytmetyczna dobrze obrazuje
V x ≤ 35% -
przeciętny poziom badanego zjawiska
dyspersja jest umiarkowana, a średnia arytmetyczna dość dobrze
35% < V x ≤ 60% -
obrazuje przeciętny poziom badanego zjawiska
dyspersja jest duża, a średnia arytmetyczna słabo obrazuje
60% < V x ≤ 75% -
przeciętny poziom badanego zjawiska
dyspersja jest bardzo duża, a średnia arytmetyczna zupełnie nie
75% < V x ≤ 100% -
oddaje przeciętnego poziomu badanego zjawiska

Przykład 19:
Patrz: Tabela 2. Plany prokreacyjne Polaków...
Współczynnik zmienności: Vx =
Interpretacja:

- 11 -
Statystyka Analiza struktury

Przykład 20:
Patrz: Tabela 3. Długości skoków…
Współczynnik zmienności: Vx =
Interpretacja:

Pozycyjnym odpowiednikiem klasycznego współczynnika zmienności jest wyrażony procentowo

stosunek odchylenia ćwiartkowego do mediany:
Q
VQ = ⋅ 100% .
Me
Interpretacja pozycyjnego współczynnika zmienności jest podobna:

VQ ≤ 35% - w obszarze 50% środkowych obserwacji dyspersja jest mała,

a mediana dobrze obrazuje przeciętny poziom badanego zjawiska
w obszarze 50% środkowych obserwacji dyspersja jest
35% < VQ ≤ 60% - umiarkowana, a mediana dość dobrze obrazuje przeciętny
poziom badanego zjawiska
60% < VQ ≤ 75% - w obszarze 50% środkowych obserwacji dyspersja jest duża,
a mediana słabo obrazuje przeciętny poziom badanego zjawiska
w obszarze 50% środkowych obserwacji dyspersja jest bardzo
75% < VQ ≤ 100% - duża, a mediana zupełnie nie oddaje przeciętnego poziomu
badanego zjawiska

Przykład 21:
Patrz: Tabela 2. Plany prokreacyjne Polaków...
Pozycyjny współczynnik zmienności: VQ =

Interpretacja:

Przykład 22:
Patrz: Tabela 3. Długości skoków…
Pozycyjny współczynnik zmienności: VQ =

Interpretacja:

- 12 -
Statystyka Analiza struktury

4. MIARY ASYMETRII (KLASYCZNE I POZYCYJNE)

4.1. Klasyczno-pozycyjne i pozycyjne miary asymetrii

Najprostszą, ale niezbyt precyzyjną miarą asymetrii jest klasyczno-pozycyjny współczynnik asymetrii:
x − Mo
As = .
σx
W przypadku stosowania wyłącznie parametrów pozycyjnych, miara ta liczona jest według wzoru:
Q3 + Q1 − 2 M e
AsQ = .
2Q
Jeżeli współczynniki asymetrii są równe zeru, to rozkład badanej cechy jest symetryczny, czyli:
x = Me = M0

Dodatnia wartość wskaźnika asymetrii wskazuje na asymetrię prawostronną, a to oznacza, że

w badanej zbiorowości dominują jednostki o wartości mniejszej niż średnia (ew. mediana):
x > Me > M0 .

Ujemna wartość wskaźnika asymetrii wskazuje na asymetrię lewostronną, a to oznacza, że

w badanej zbiorowości dominują jednostki o wartości większej niż średnia (ew. mediana):
x < Me < M0.

- 13 -
Statystyka Analiza struktury

Współczynniki asymetrii As i AsQ przyjmują zazwyczaj wartości z przedziału < −1;1 > , a ich wartość
bezwzględna wskazuje na siłę asymetrii.
Pozycyjny współczynnik asymetrii AsQ mówi o asymetrii jedynie w obszarze 50% środkowych
jednostek badanej zbiorowości.

Przykład 23:
Patrz: Tabela 2. Plany prokreacyjne Polaków...
Klasyczno - pozycyjny współczynnik asymetrii: As =
Interpretacja:

Pozycyjny współczynnik asymetrii: AsQ =

Interpretacja:

Przykład 24:
Patrz: Tabela 3. Długości skoków…
Klasyczno - pozycyjny współczynnik asymetrii: As =
Interpretacja:

Pozycyjny współczynnik asymetrii: AsQ =

Interpretacja:

4.2. Klasyczny współczynnik asymetrii α 3

Pozycyjne i klasyczno-pozycyjne miary asymetrii stosujemy wówczas, gdy nie jest możliwe wyznaczenie
tzw. klasycznego współczynnika asymetrii α 3 . Miara ta jest stosunkiem momentu centralnego rzędu
trzeciego (średniej arytmetycznej odchyleń wartości cechy zmiennej od średniej podniesionych do
trzeciej potęgi) i odchylenia standardowego podniesionego do trzeciej potęgi:
1 n
∑ (xi − x )3
µ3 N i =1
α3 = = .
σ x3 σ x3
W przypadku szeregów rozdzielczych jednopunktowych i przedziałowych wzór na współczynnik
asymetrii wygląda odpowiednio:

( )
n
1 n '
∑ ( x i − x ) ni
1 3
x i − x ni
3

N
∑
N i =1
α3 = i =1
oraz α 3 = .
σ x3 σ x3
Znak klasycznego współczynnika asymetrii mówi o kierunku asymetrii, a jego wartość bezwzględna
informuje o jej sile (przyjmuje się, że asymetria jest słaba, gdy moduł współczynnika nie przekracza 0,2).

- 14 -
Statystyka Analiza struktury

Przykład 25:
Tabela 2.4 Plany prokreacyjne Polaków w wieku 18-39 lat.
Planowana Wskazania
liczba dzieci (xi) w % (ni)
Żadne 2,1
Jedno 10,6
Dwoje 53,2
Troje 24,5
Czworo 6,4
Pięcioro i więcej 3,2
RAZEM 100
Źródło: Komunikat CBOS, Postawy Prokreacyjne Polaków, styczeń 2010.

Współczynnik asymetrii: α 3 =

Interpretacja:

Przykład 26:
Tabela 3.4 Długości skoków w zawodach Pucharu Świata, Zakopane 21.01.2011 r.
Długość skoku Liczba skoków
x i'
w metrach (xi) (ni)
109-114 3 111,5
114-119 12 116,5
119-124 28 121,5
124-129 20 126,5
129-134 12 131,5
134-139 5 136,5
RAZEM 80
Źródło: Zestawienie własne.

Współczynnik asymetrii: α 3 =

Interpretacja:

- 15 -