GÜVENLİK BECERİLERİYLE

İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Prof. Dr. Yasemin Ergenekon

Anadolu Üniversitesi
Eğitim Fakültesi
Özel Eğitim Bölümü
https://www.youtube.com/watch?v=aAsyxhaGezs

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

2
Kavramlar
 İçerik

• Güvenlik nedir?

• Güvenlik becerileri nedir?

• Güvenlik becerileri nasıl sınıflandırılır?

• Gelişimsel yetersizliği olan bireyler için güvenlik

becerileri neden önemlidir?

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

3
Kavramlar
 Güvenlik nedir?
• Güvenlik;
– kişi, kurum ya da kuruluşların varlığına yönelik
içeriden veya dışarıdan gelebilecek
– doğal, teknolojik ya da insan kaynaklı her türlü
tehlike, risk ve olaylara karşı (ör., tehdit, taciz,
kaçırma, sabotaj, zehirlenme, düşme, boğulma,
yangın, deprem, sel, trafik ve ev kazaları vb.)
– bireyin korunma ve varlığını sürdürmesine yönelik
alınan önlemler bütünü olarak tanımlanabilir.
• Yaşamının her evresinde güven içinde olmak isteyen
insanoğlu için güvenlik ihtiyacı beslenme, barınma gibi
yaşamsal açıdan öncelikli olan fiziksel ihtiyaçlardan
hemen sonra gelmektedir (Hasanhanoğlu, 2022).
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
4
Kavramlar
• Güvenliğimizi sağlamak üzere neler yapmalıyız?

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

5
Kavramlar
 Güvenlik becerileri nedir?
• Güvenlik becerileri, tüm bireyler gibi gelişimsel
yetersizliği olan bireylerin de
– toplumsal yaşam içinde bağımsız bireyler olarak
yaşayabilmeleri
– bir işte çalışabilmeleri
– toplumsal etkinliklere tam katılım
sağlayabilmeleri ve
– tüm bunları yaparken yaşamlarını güven içinde
sürdürebilmeleri için gerekli olan becerilerdir
(Ergenekon ve Çolak, 2019; Taber vd., 2003;
Timko ve Sainato, 1999).
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
6
Kavramlar
• Bu beceriler;
– bireyin evde, okulda, işyerinde ve/veya toplumsal
ortamlarda güvenliğini tehdit eden acil, beklenmedik
ve tehlikeli durumları fark etmesi
– bu durumlara karşı uygun sürede uygun davranışları
sergilemesi
– kendini koruması ve kişisel güvenliğini sağlaması gibi
(Bambara, Browder ve Koger, 2006; Bambara, Koger
ve Bartholomew, 2014; Dixon vd., 2010)
– içinde hem psiko-motor hem de bilişsel farklı pek çok
davranışı barındıran geniş bir beceri yelpazesinden
oluşur.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
7
Kavramlar
 Güvenlik becerileri nasıl sınıflandırılır?
• Alanyazında güvenlik becerilerinin izleyen biçimde
sınıflandırıldığı görülmektedir:
– Tehdidin “oluşma zamanına” göre (Clees ve Gast, 1994)
– Tehdidin “oluşma sıklığına” göre (Miltenberger ve Gross,
2011)
– “Becerinin kullanıldığı ortama” göre (Bambara vd., 2006;
Bambara vd., 2014)
– Yürütülen araştırmalarda gelişimsel yetersizliği olan
bireylere “öğretilen becerilere” göre (Dixon vd., 2010;
Mechling, 2008)
– Jang ve meslektaşlarının (2016) sınıflaması
• Alanyazında güvenlik becerileri farklı başlıklar altında sınıflansa
da bu sınıflamalar dikkatle incelendiğinde bu başlıkların altında
yer alan becerilerde “benzerlikler” olduğu dikkati çekmektedir.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
8
Kavramlar
 Tehdidin “Oluşma Zamanına” Göre

Clees ve Gast (1994) tehdidin “oluşma zamanını”

dikkate alarak güvenlik becerilerini iki grupta
sınıflamışlardır:

Önleyici güvenlik becerileri

Tepkisel güvenlik becerileri

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

9
Kavramlar
• Önleyici güvenlik becerileri, bireyi tehdit eden
durumun ortaya çıkmasını önlemek üzere yapılan
davranışlardır.
• Araca bindiğinde emniyet kemerini takmak, makasla
kâğıt keserken kısa küt uçlu makas kullanmak,
bisiklete binerken kask takmak önleyici güvenlik
becerilerine örnek olarak verilebilir.

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

10
Kavramlar
• Tepkisel güvenlik becerileri, bireyi tehdit eden bir
durum oluştuğunda bireyin bu durumdan
uzaklaşmasını gerektiren davranışlardır.
• Gaz kaçağı olduğunda gazı ana vanadan kapatmak,
pencereyi açarak ortamı havalandırmak ve 187’yi
arayarak ilgililere haber vermek tepkisel güvenlik
becerilerine örnektir.

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

11
Kavramlar
 Tehdidin “Oluşum Sıklığına” Göre

Miltenberger ve Sık oluşan durumlar

Gross (2011)
tehdidin “oluşum
sıklığını” dikkate
alarak güvenlik
becerilerini iki
grupta Nadir oluşan ancak yaşamı
sınıflamışlardır: tehdit eden durumlar

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

12
Kavramlar
• Sık oluşan durumlar, bireyin söz konusu güvenlik
becerisini günlük yaşamında sıklıkla kullanmasını
gerektiren durumlardır.
• Karşıdan karşıya geçmek, merdiven inip çıkmak gibi
beceriler bireyin gün içinde sıklıkla gerçekleştirdiği
ve uygun güvenlik becerisini tekrarlama şansına
sahip olduğu durumlardır.

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

13
Kavramlar
• Nadir oluşan ancak yaşamı tehdit eden durumlar,
bireyin yaşamında hiç karşılaşmayacağı ya da
nadiren karşılaşabileceği durumları ifade eder.
• Yangın, elektrik çarpması, boğulma, zehirlenme,
hırsızlık, darp, deprem, kaçırılma vb. olaylar nadir
oluşan ancak yaşamı tehdit eden durumlardır.
• Böyle bir durumla karşılaştığında bireyin güvenliğini
tehdit eden durumdan uzaklaşarak kendini
güvenliğe alması beklenir.
• Böylece birey yaralanma ya da ölüm gibi kötü bir
durumla karşılaşmaktan kaçınabilir.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
14
Kavramlar
“Becerinin Kullanıldığı Ortama” Göre

Bambara vd. (2006) ile Bambara

vd. (2014) güvenlik
becerilerini “kullanıldığı
ortamları” dikkate iki grupta ele
almışlardır:

Evde gerekli olan güvenlik

becerileri

Toplumsal
ortamlarda gerekli olan güvenlik
becerileri

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

15
Kavramlar
• Evde gerekli olan güvenlik becerileri tehlikeleri fark
etme ve kaçınma, basit güvenlik önlemleri alarak
güvenli bir ev ortamı yaratma, acil numaraları (ör.
112) arama ve yardım isteme, acil durumlarda
binadan ayrılma, basit ilkyardım becerilerini
kullanma vb. şeklinde sıralanmaktadır.
• Toplumsal ortamlarda gerekli olan güvenlik becerileri
ise tehlikeli durumları fark etme ve bu durumlardan
kaçınma, tehlikelerden korunma, gerektiğinde yardım
isteme, telefon kullanma vb. becerilerden
oluşmaktadır.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
16
Kavramlar
Yürütülen Araştırmalarda Bu Bireylere “Öğretilen Becerilere”
Göre
Mechling (2008) araştırmalarda gelişimsel yetersizliği olan bireylere
“öğretilen becerileri” dikkate alarak güvenlik becerilerini altı başlık
altında ele almıştır:
(a) Ev kazalarını önlemeye yönelik beceriler

(b) İlkyardım becerileri

(c) Trafikte gerekli beceriler

(d) Yangın güvenliği becerileri

(e) Yabancılardan kaçma/kaçınma becerileri

(f) Acil durumlarda telefon kullanma becerileri

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

17
Kavramlar
 Dixon vd. (2010) alanyazında gelişimsel yetersizliği
olan bireylere “güvenlik becerilerinin öğretildiği” araştırmaları üç
başlık altında sınıflamışlardır:

Acil durum becerileri

Kaza önleme becerileri

Yaya becerileri

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

18
Kavramlar
• Araştırmacılar
– acil durum becerilerini yangın, kaybolma, kesik gibi tehdit
edici durumlarla karşı karşıya kaldığında bireye uygun
tepkide bulunmayı öğretmeyi hedefleyen beceriler olarak
– kaza önleme becerilerini evde, okulda, işte ya da
bulunduğu ortamlarda bireyin karşı karşıya kalabileceği ilaç
yutma, zehirlenme, kesici aletlerle ya da tehlikeli araçlarla
oynama gibi kaza durumlarının azalmasını sağlayan
becerilerin öğretilmesi olarak
– yaya becerilerini ise yetersizliği olan bireylerin bağımsız
olarak karşıdan karşıya geçmesi, trafik levha ve işaretlerini
tanıması gibi yaya ve taşıt trafiğine ilişkin beceriler olarak
tanımlamışlardır.

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

19
Kavramlar
Jang ve meslektaşları (2016) güvenlik becerilerini yedi genel başlık altında
sıralamışlardır: (a) Kaza önleme becerileri

(b) Düşmeleri önleme becerileri

(c) İlkyardım becerileri

(d) Yangın güvenliği becerileri

(e) Yaya becerileri

(f) Kendini savunma becerileri (ör., cinsel tacizden korunma, kaçırılma

girişimlerinden korunma ve akran zorbalığı vb.)

(g) Acil durumlarda telefon kullanma becerileri

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

20
Kavramlar
• Görüldüğü gibi alanyazında güvenlik becerileriyle ilgili
farklı sınıflamalar bulunmaktadır.
• Burada gözden kaçırılmaması gereken temel nokta,
güvenlik becerileriyle ilgili farklı sınıflamalar yapılsa da
bireyin güvenliğini tehdit eden durumların evde, okulda,
işyerinde ve toplumsal yaşamda içinde bulunduğu
ortamlarda her an karşısına çıkabileceği gerçeğidir.
• Bu noktada güvenlik becerilerinin hem tipik gelişen
bireylere hem de özel gereksinim grupları içinde yer alan
gelişimsel yetersizliği olan bireylere öğretilmesi yaşamsal
önem taşımaktadır.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
21
Kavramlar
 Gelişimsel yetersizliği olan bireyler için güvenlik
becerileri neden önemlidir?

Gelişimsel Bireye toplumla bütünleşmesini sağlayacak

yetersizliği olan bilgi, beceri ve davranışları kazandırmak
bireylere sunulan
eğitim
hizmetlerinde Bireyin toplum içinde güvenli bir yaşam
hedeflenen en sürdürmesini sağlamak
uzun dönemli
amaç:
Böylece bireyin ve dolayısıyla ailesinin
bağımsızlığını ve yaşam kalitesini
arttırmaktır.

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

22
Kavramlar
 Gelişimsel yetersizliği olan bireylerin evde ve
toplumsal yaşamda gerekli olan güvenlik becerilerini
kazanmaları,

onların güvenlik tehditlerinin

bağımsızlıklarını artmasına
arttırırken ve
güvenliklerini tehdit
eden durumlarla karşı
karşıya kalmalarına yol
açmaktadır.
(Bambara, Koger ve Bartholomew, 2014; Bergstrom, Najdowski ve Tarbox, 2012; Mechling, 2008; Taylor, Hughes,
Richard, Hoch ve Coello, 2004; Wehmeyer ve Shrogren, 2015)
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
23
Kavramlar
• Güvenlik becerileri açısından gelişimsel yetersizliği
olan bireylerin yaşadıkları sınırlılıklar neler?

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

24
Kavramlar
 Alanyazında gelişimsel yetersizliği olan bireylerin
güvenlikle ilgili becerileri yerine getirmede yaşadıkları
sınırlıklar:

Tehlikeli bir durumu fark etme ve

tanımlama Bu nedenle
hangi yetersizlik
Tehlikeli bir durumla kategorisinde olursa
karşılaştığında uygun sürede olsun özel
uygun davranışları sergileme gereksinimli tüm
bireylere güvenlik
becerilerinin
Kendini koruma ve kişisel
güvenliğini sağlama sistematik biçimde
öğretilmesi yaşamsal
(Agran,önem taşımaktadır.
Krump, Spooner ve Traice-Lynn,
Kendisine yönelik olumsuz bir 2012; Ergenekon, 2012; Kıyak, Tuna ve
durumu ya da suçu ebeveynlerine Tekin-İftar, 2019; Mechling, 2008; Şirin ve
Tekin-İftar, 2016; Wilczynski, Connolly,
ya da çevresindeki kişilere bildirme Dubard, Henderson ve Mcintosh, 2015)
ve yardım isteme
1. 2013;
(Ergenekon, 2012; Kenny, Bennett, Dougrey ve Steele, Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
25
Mazzucchelli, 2001; Mechling, 2008) Kavramlar
• Gelişimsel yetersizliği olan bireyleri güvenliğini tehdit
eden durumlardan koruyabilmek için bireyin yaşadığı ya
da içinde bulunduğu çevrede çeşitli önlemler alınmalı ya
da bireye bu tür durumlarla karşı karşıya kaldığında ne
yapacağı öğretilmelidir.
• Önlem almak, bireye güvenlikle ilgili bilgi ve becerileri
kazandırmak ve yaşadığı çevrede bireye güvenliğiyle
ilişkili gerekli destek hizmetleri sağlamak, gelişimsel
yetersizliği olan bireylerin kazalara maruz kalmalarını ya
da kazalar sonucunda meydana gelen ölüm ve
yaralanmaları belli bir oranda önleyebilir.

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

26
Kavramlar
• Ancak güvenliği tehdit eden durumlar her yerde ve
her an gelişimsel yetersizliği olan bireylerin karşısına
çıkabilir (Miltenberger, 2008).
• Ayrıca gelişimsel yetersizliği olan bireylere güvenli
olan ve olmayan durumları fark ettirerek güvenliği
tehdit eden durumların önlenmesi ve bu tür
durumlar karşısında bireylerin uygun zamanda
uygun tepkide bulunabilmesi için kişisel güvenliği
artırmayla ilgili bilgi ve becerilerin bireye
kazandırılması gerekir (Agran vd., 2012; Ergenekon,
2012; Kenny vd., 2013; Mechling, 2008; Özen, 2008;
Summers vd., 2011).
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
27
Kavramlar
• Gelişimsel yetersizliği olan bireylere toplumsal
yaşamda güvenli bir yaşam sürebilmesi için gerekli
bilgi ve beceriler kazandırılmazsa ve yaşadığı
çevrede güvenliğiyle ilişkili gerekli destek hizmetler
ve kontrol mekanizmaları sağlanamazsa bireyler için
güvenlik riski artabilir (Collins, Wolery ve Gast, 1991;
Hoch, Taylor ve Rodriguez, 2009; Mechling, 2008;
Taber vd., 2003).

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

28
Kavramlar
• Bu nedenle ailelerin, öğretmenlerin, işverenlerin, bireyin
çevresindeki ve yaşamındaki önemli kişilerin,
– güvenlik becerilerinin ne olduğunu
– bu becerilerin gelişimsel yetersizliği olan bireylerin
bağımsızlıklarının artmasına ve güvenli bir yaşam
sürdürmelerine katkı sağladığını bilmeleri
– bu becerilerin öğretimine programlarda yer
vermeleri ve
– bu beceriler için günlük yaşamda öğretim fırsatları
yaratmaları son derece önemlidir (Agran vd., 2012;
Collins, Wolery ve Gast, 1991; Dogoe, Banda, Lock ve
Feinstein, 2011; Ergenekon, 2012; Kıyak, Tuna ve
Tekin-İftar, 2019).
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
29
Kavramlar
 Kaynakça

• Agran, M., Krump, M., Spooner, F., & Traice-Lynn, Z. (2012). Asking students
about the importance of safety skills instruction: A preliminary analysis of what
they think is important. Research and Practice for Persons with Severe
Disabilities, 37(2), 45-52.
• Bambara, L. M., Browder, D. M., & Koger, F. (2006). Home and community. In M.
E. Snell, and F. Brown (Eds.), Instruction of students with severe disabilities (pp.
529-544). Prentice Hall.
• Bambara, L. M., Koger, F., & Bartholomew, A. (2014). Building skills for home and
community. In M. E. Snell, and F. Brown (Eds.), Instruction of students with severe
disabilities (p. 409-448). Pearson New International Edition.
• Bergstrom, R., Najdowski, A. C., & Tarbox, J. (2012). Teaching children with
autism to seek help when lost in public. Journal of Applied Behaviour Analysis,
45(1), 191-195.
• Clees, T. J., & Gast, D. L. (1994). Social safety skills instruction for individuals with
disabilities: A sequential model. Education and Treatment of Children, 17, 163-
185.
• Collins, B. C., Wolery, M., & Gast, D. L. (1991). A survey of safety concerns for
students with special needs. Education and Training in Developmental
Disabilities, 26, 305-318.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
30
Kavramlar
 •Ergenekon, Y., & Çolak, A. (2019). Bağımsız yaşama güvenli bir adım: Gelişimsel
yetersizliği olan bireyler için güvenlik becerileri. Kalem Uluslararası Eğitim ve
İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 295-320 Doi: 10.23863/Kalem.2019.128

•Dixon, D., Bergstorm, R., Smith, M. N., & Tarbox, J. (2010). A review of research
on procedures for teaching safety skills to persons with developmental
disabilities. Research in Developmental Disabilities, 31, 985-994.
• Ergenekon, Y. (2012). Otizmli çocuklara videoyla model olma kullanarak ev
kazalarında basit ilkyardım becerilerinin öğretimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim
Bilimleri, 12(4), 2739-2766.
• Hasanhanoğlu, C. (2022). Türkiye’deki sürücü profilinin belirlenmesinde swot
analizi. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi, 6(11), 36-51.
ISSN No: 2602-4748.
• Hoch, H., Taylor, B. A., & Rodriguez, A. (2009). Teaching teenagers with autism to
answer cell phones and seek assistance when lost. Behavior Analysis in Practice,
2(1), 14-20.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
31
Kavramlar
• Jang, J., Mehta, A., & Dixon, D. R. (2016). Safety skills. In N. N. Singh (Ed.),
Handbook of evidence based practices in intellectual and developmental
disabilities (pp. 923-941). Springer International Publishing, ISBN 978-3-319-
26583-4 (eBook).
• Kenny, M. C., Bennett, K. D., Dougrey, J. ve Steele, F. (2013). Teaching general
safety and body safety training skills to a latino preschool male with autism.
Journal of Child and Family Studies, 22(8), 1092-1102.
• Kıyak, Ü. E., Tuna, D. M. ve Tekin-İftar, E. (2019). Zihin yetersizliği olan bireylere
güvenlik becerilerinin öğretimi: Kapsamlı betimsel analiz. Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(1), 143-176.
• Mazzucchelli, T. G. (2001). Feel safe: A pilot study of a protective behaviours
programme for people with intellectual disability. Journal of Intellectual and
Developmental Disability, 26(2), 115-126.
• Mechling, L. C. (2008). Thirty year review of safety skill instruction for persons
with intellectual disabilities. Education and Training in Developmental
Disabilities, 43(3), 311-323.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
32
Kavramlar
• Miltenberger, G. R. (2008). Teaching safety skills to children: Prevention of
firearm injury as an exemplar of best practice in assessment, training, and
generalization of safety skills. Behavior Analysis in Practice, 1, 30-36.
• Miltenberger, R. G., & Gross, A. C. (2011). Teaching safety skills to children. In W.
W. Fisher, C. C. Piazza, & H. S. Roane (Eds.), Handbook of applied behaviour
analysis (pp. 417-430). The Guildfor Press.
• Ozen, A. (2008). Teaching emergency phone numbers to youth with
developmental disabilities. International Journal of Special Education, 23(2), 85-
95.
• Sirin, N., & Tekin-Iftar, E. (2016). Opinions of Turkish parents and teachers about
safety skills instruction to children with autism spectrum disorders: A preliminary
investigation. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(8), 2653-2665.
doi.org/10.1007/s10803-016-2809-2
• Summers, J., Tarbox, J., Findel-Pyles, R. S., Wilke, A. E., Bergstrom, R., & Williams,
W. L. (2011). Teaching two household safety skills to children with autism.
Research in Autism Spectrum Disorders, 5, 629-632.
1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel
33
Kavramlar
• Şirin, N. (2015). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere güvenlik becerilerinin
öğretimine ilişkin anne-babaların, öğretmenlerin ve akademisyenlerin görüş ve
önerileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taber, T. A., Alberto, P. A., Seltzer, A., & Hughes, M. (2003). Obtaining assistance
when lost in the community using cell phones. Research and Practice for Persons
with Severe Disabilities, 28(3), 105-116.
• Taylor, B. A., Hughes, C. E., Richard, E., Hoch, H., & Coello, A. R. (2004). Teaching
teenagers with autism to seek assistance when lost. Journal of Applied
Behaviours Analysis, 37, 79-82.
• Timko, T. C., & Sainato, D. M. (1999). Effects of first aid training using small group
instruction with young children with disabilities. Journal of Early Intervention,
22(4), 323-336.
• Wehmeyer, M. L., & Shogren, K. A. (2015). Self- determination and choice. In N.
N. Singh (Ed.)., Handbook of evidence-based practices in intellectual and
developmental disabilities (pp. 561-584). Spring Publishing.

1. Güvenlik Becerileriyle İlgili Temel

34
Kavramlar