Professional Documents
Culture Documents
Baso - Bila Xuxe - Note 2 3
Baso - Bila Xuxe - Note 2 3
Baso - Bila Xuxe - Note 2 3
1.Bila-xuufey aazee?
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
Daro Lo’’o!
➢ Ginxo
➢ Hani-beso
➢ Qanthanne adussa wozi-yela
➢ Duuna yootota( haysse’e, qan’ishe, dhooringe, tosse,adussa
taarike h.h.m)
1. Merinawatetha(Permenancy)
2. Salosa dosetetha
3. Medhiwatetha(artistic form)
5. Birshe ballatetha(ambiguity)
Beegotho oysha
--------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------
Izetikka:-
Leemisos,
✓ Nu ammano
✓ Nuna zaari xeello
✓ Nu kaalliza duussa hiilla/Oge
✓ Nu qofanne
✓ Salosara de7iza gaageteth( interactions with world) oykkes.
Hara asa naytas duussara oykkettiza miishsheta xaafon gidin
haasaya medhdhiwan go’ettidi ereta demises woykko
tamarsses.
2. Harata woganne dereta ammano paatti eranas
5. Doona dichchanas
-----------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------
Izetikka:-
1. Duuna(xaafettonta) bila-xuufe
2. Xaafettida bila-xuufekko.
Beegotho Oyshata
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------
Heyssatikka:
1. Tosse
2. Haysu’e
1.Tosse
Tossey duuna bila-xuufe macara gididi issi dere asay dumma dumma
hanotataninne sohon kiita aathanasinne gaagotetha medhdhanas
go’ettiza bila-haasa’a qommokko.
Haysa guussi issi asi hara asappe tal’ida miishsha gelido c’aaqo
maaran wode naagidi zaaronta ixxiko, c’oo hada attanagappe
guuxxikkokka be miishshas go’a demoy lo’o giza qofa oykkees.
Asa giddon asaas lo’o qoppizay, deres lo’o qoppiza asi dhayenna
guussa. Asi lo’o ooso dethan ubbay issi gina gidennaysa besses.
Ha tossey qonc’isizay issi asi bees ayikkoy baynashin hara asas issi
miishsha immizaysa besses.
Hara asa bolla gakkido meton maado aggidi miic’c’iza gidikko izakka
simmidi metoy gakkanaw danda’izaysa bessees.
Gujanikka, tosse asa na’a gallassa gallassa de’on asa nayta dumma
dumma hanotata qonc’isiza bila-haasaya qommokko.
maaddenna.
Leemiso:
qofata xaafa.
i. Ammanido mashshay______________________
y. Kalthana kaththay__________________________
Paydon keehi c’ora ec’ereti demba ke’idi kaa’ishe issi c’inc’a gawariya
gakkada eeta kaassan walakettada kaa’anas oychishin ec’ereti
“akkay neeni nuna maana nenaara kaa’okko!” gin gawariya” taani
entena maana giyakko koyroppe oykada miikkinaa?” gada balethin
eeya ec’ereti” ero kaa’a!” gin c’inc’a ec’ereti,qasse” ero nunara kaa’a!
gizaytara neeni kaa’ishin nuuni be’idi kaa’ana” giidi gaxa ke’ida. Izeti
kaassa bolla de’ishin gadey qammin gawariya bantaso baana
dendashe “inteppe issi ec’ere nu so be’idi yaanas immite, taani
intenara pe’oho” gin “eeya ec’eretappe issoy bo!” giidi azazin saron
ekkada baada bantaso gathonta ogen margadus. Wonto yaada “
intesoppe taani efida ec’eriya nu soo duussa lo’’uwa be’ada yiikke!
gadus biidi be’ite!” gaada simma simmada daro ec’ereta efada
bantaso dabbotas gathada daro ec’ereta mizin wursethan c’inc’a
ec’erey “ nunikka baana, gidoppe attin kase nu heerappe
bidaysatappe issuwa ekkada yaada nuna wursa efa,akkay giikko nu
________________________________________________________________
________________________________________________________________
_______________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
3. Qan’ishe
Beegotho Oyshata
A.Qan’ishe aazee?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Qonc’iso: O= Oychizaadde
Z=Zaaro immiza adde
Leemiso:
O: Nena qan’ishe!
Z: Qashe!
O: Irsase xeeray c’addennan xaafes.
Z: Mokkadis.
O: Tamaarida asa ayfe xompennan poo’es.
O=Qan’ishe
Z=Qashe
O=Haaththay sa’an gukkes
Z=Ne wordoy kutto suqisses.
O= Aafo duunan anka
Z=Adde duunan shaala
O=Abban gurba togga
Z=Guson ayfe meec’c’a
O=Ankappe luuley baawashin tuussi eqqenna
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Leemiso:
Sharafe: dhose!
Sharafe:Balchantaso.
Tonjo: Ista!
Sharafe: Banqatintaso!
Tonjo: Babbulontaso!
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
5.Sedhimenke/Maaletho
➢ O: Sedhimenke/Maaletho!
➢ Z: Gaare!/makkalthi/maaththan kaththi!”
➢ O: Aayi uloppe kezada aayo shoc’izaro era wodha!
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O._______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
O. _______________________________________________________
Z. _______________________________________________________
Anjoy duuna bila-xuufes issi kifile gididi dere asay issoy issinozara
duussa maaran gaagotetha medhdhanas go’ettizayissakko.
Dere wogan dere asay beni wodeppe doommidi ha’i gatho bila-
haasa’an qofa laamerethishe gam’ida anjo leemisoti kaallidi
shiiqidosona.
✓ Banga maxishin=Baraato/uussatto
✓ Uuthi haashiza asa= Itimay utto
✓ Ooraththa keeththa keexxishin=Keeththay mehe woosso,
tuussay attuma na’a immo
✓ Badala bul’ishin=Karexxo,ayfo
✓ Kaththa zerishin gakkiko=Maadhdho, biitta c’ayi dolo
✓ Ooraththa mayo shammishin=Nena yeggi wuro,gaaratto
✓ Banga bukkishin=Baley eello
✓ Dono tokkishin=Mooho mentho
✓ Na’a yelikko=Dic’c’o, oshinchi oyikonta dic’c’o
✓ Mehe shammikko=Zedhe oyikko, gophphe kumo,zadalo kumo
✓ Machcho ekkiko=Yelu,gam’u,gaarattu
✓ Boye bookkishin=C’aayo
✓ Uuthi tokkishin=Goobo
✓ Yelida mac’c’a anjishin=Hashshu ne huuphey attides,hashshu
Xoossi birshides, Mayrama neekko habba gakkadus.
✓ Oto shammishin=Gal’o
A._______________________________________________________
N. _______________________________________________________
E. _______________________________________________________
D._______________________________________________________
I._______________________________________________________
6.Gayro
Leemiso:
Gakkashsha! Gakkashsha!gakkashsha!
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------
7. Gerersa
astamaare sissite.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
1. Wozi-yela(fiction)
Hessikka:-
Izetikka:
1. Qantha woziyela(Short fiction)
2. Adussa woziyela( Long fiction)
1. Qantha woziyela(Short Fiction)
:Keadimas Bashager.
a. Taarike
Ane hayssappe kaalli de’iza oysha hintes de’iza losppe dendidi hintte
kifilen qofa laamettito.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
____________________________________________________________
Beegotho oyshata
e. Gusima (Plot)
Beegaththo oyshata
-----------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------
Qanthan,
Dom’e qommota
Dom’e dethata
1. Gelo ( introduction)
2. Dichcha (rising action)
3. Xoththe( climax)
4. Zarbe (falling action)
1. Gelo
2. Dichcha detha
3. Xoththe detha
4. Zarbe detha
2. Ginxo aybatetha
➢ Hayssa mala xuufey xaafettizay haasaya meega qommo
hanotan gidonta, keeththe shoc’c’iza hanotan, keehi
medhdhiwa( artistic manner), xaafancha gaatha medhdhi xaafo
hiillan kooshe keson, kooshe dhoqanththon ziqqaththon,
giigizayssa guussakko.
➢ Ginxoy harata denthethanas, goobisanas,sabbanas,
minthethanas, ufayssanas h.h.m maaddiza xuufe qommokko.
➢ Ginxo guussay, yedan xaafetonta xuufe qommokko.
➢ Ginxoy daro dummatethi diza haasiyanne xaafo qotha,
qommonne hanota bessees/qonc’isees.
➢ Ginxoy aako dummatiza kaarata/allalleta qonc’isees. Ha
dummatetha gaason ginxos issi woyikko ubbaas haniza
(comprehensive) birshechchi immanas dandayettenna.
➢ Ginxo birshechcha immidi erana paac’anaappe, eranaas
nabbabo, tamaaro, meezetethi, izan ufayetethi besses.
➢ Ginxoy ubbaafe bayranne (most oldest) wolqama (most
powerful) bila ooso qommokko.
➢ Ginxos go’ay erizaba oorathi daanana malanne imathaba
erizaba daananaadan ooso.
➢ Ginxo nabbabo.
➢ Ginxoza hara kochchatan xaafonne paatethi/birshechchi
➢ Hananchatanne wobesa shako
➢ C’imo hanota
➢ Ginxo xaafo wogata(prosody): kooshe (sound), eedo(rhythm),
kooshsheta gaagetetha(rhyme).
➢ Misile medho (imagery). Asa sissaara diza gaagotetha
➢ Kumetha giddoba (tone). Qofa medho
1. Yiillochiza(Tirajedi) hani-beso