3 Matura

Matura Maj
Maj 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
Wiązania i typy hybrydyzaji-Kinga - Zadanie 3. (3 pkt)
Zadanie 3. (3 pkt)
Bor tworzy z chlorem związek o wzorze BCl3, występujący w postaci płaskich trójkątnych
1 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2023,
2023, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła cząsteczek. Te cząsteczki mogą łączyć się z innymi drobinami zawierającymi wolne pary
2023) Zadanie 4. (1 pkt)
2023) - Zadanie 4. (1 pkt) elektronowe. Chlorek boru reaguje z wodą i podczas tej reakcji tworzą się H3BO3 (kwas
ortoborowy) oraz HCl.
Uzupełnij zdania. Wybierz i zaznacz jedną odpowiedź spośród podanych w każdym
nawiasie. Na podstawie: A. Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2004.

1. Tlen i siarka tworzą wodorki typu H2E. Energia oddziaływań pomiędzy cząsteczkami 3.1. (0–1)
wody jest (większa / mniejsza) niż energia odziaływań pomiędzy cząsteczkami
Narysuj wzór elektronowy chlorku boru. Uwzględnij wolne pary elektronowe.
siarkowodoru.
2. Woda w postaci lodu tworzy kryształ (molekularny / kowalencyjny).

2 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2023,
2023, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła
2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 12.
12. (1
(1 pkt)
pkt) 3.2. (0–1)

Stapianie tlenku krzemu(IV) z wodorotlenkiem sodu pozwala otrzymać różne krzemiany, w Spośród wymienionych drobin:
zależności od stosunku molowego substratów tej reakcji. Wskutek hydrolizy wodnego
+
roztworu tetraoksokrzemianu(IV) sodu, czyli Na4SiO4, tworzy się roztwór silnie alkaliczny. Cl– NH 4 CH4 NH3
Taki roztwór obok cząsteczek kwasu tetraoksokrzemowego(IV) zawiera wszystkie rodzaje
wodoroanionów tego kwasu. wybierz te, które mogą łączyć się z chlorkiem boru, i napisz ich wzory. Wyjaśnij, dlaczego
cząsteczki chlorku boru mają zdolność do tworzenia wiązań z tymi drobinami. Odwołaj
Na podstawie: A. Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2010.
się do struktury elektronowej cząsteczek chlorku boru.
Narysuj elektronowy wzór kreskowy kwasu tetraoksokrzemowego(IV). Określ typ
hybrydyzacji (sp, sp2, sp3) orbitali walencyjnych atomu krzemu w cząsteczce tego kwasu. Z chlorkiem boru mogą łączyć się:
Cząsteczki chlorku boru mają zdolność do tworzenia wiązań z wybranymi drobinami,
Elektronowy wzór kreskowy:
ponieważ

3.3. (0–1)

Napisz w formie cząsteczkowej równanie reakcji chlorku boru z wodą.

Typ hybrydyzacji:
4 Informator
Informator CKECKE matury
matury dwujęzycznej
dwujęzycznej (tłumaczenie
(tłumaczenie 6 Arkusz
Arkusz pokazowy
pokazowy CKE
CKE Marzec
Marzec 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony
BiologHelp),
BiologHelp), Poziom rozszerzony (Formuła 2023)
Poziom rozszerzony (Formuła 2023) (Formuła 2023) - Zadanie 6. (4 pkt)
(Formuła 2023) Zadanie 6. (4 pkt)
- Zadanie
Zadanie 3.
3. (2
(2 pkt)
pkt) Metoda VSEPR pozwala określać kształt cząsteczek zbudowanych z atomów pierwiastków
Na rysunku przedstawiono trzy modele, oznaczone literami A-C, rozkładu przestrzennego grup głównych. W cząsteczce należy wyróżnić atom centralny (np. atom tlenu w cząsteczce
orbitali hybrydowych powstałych w wyniku zmieszania orbitali walencyjnych s i p atomu H2O) i ustalić liczbę wolnych par elektronowych na jego zewnętrznej powłoce. Następnie
centralnego w różnych cząsteczkach. zsumować liczbę podstawników związanych z atomem centralnym (𝑥) i liczbę jego wolnych
par elektronowych (𝑦). W ten sposób otrzymuje się tzw. liczbę przestrzenną (𝐿 p = 𝑥 + 𝑦),
która determinuje kształt cząsteczki. Ponieważ zarówno wolne, jak i wiążące pary
elektronowe wzajemnie się odpychają, wszystkie elementy składające się na liczbę
przestrzenną (podstawniki i wolne pary elektronowe) zajmują jak najbardziej odległe od
siebie położenia wokół atomu centralnego.

Na podstawie: R. J. Gillespie, Fifty years of the VSEPR model; Coordination Chemistry Reviews 252 (2008) 1315.

6.1. (0–2)

Uzupełnij poniższą tabelę – dla wymienionych cząsteczek napisz wartości 𝒙 i 𝒚 oraz

Uzupełnij poniższą tabelę. Podaj, który model (A, B czy C) odpowiada rozkładowi
określ kształt cząsteczki (liniowa, kątowa, trójkątna, tetraedryczna).
przestrzennemu orbitali hybrydowych atomu centralnego w cząsteczkach H2O i BF3 oraz
jaki typ hybrydyzacji (sp, sp2, sp3) można przypisać do orbitali walencyjnych atomu
CO2 SO2 OF2
centralnego w tych cząsteczkach.

𝑥
Cząsteczka Oznaczenie modelu Typ hybrydyzacji

𝑦
H2 O

kształt cząsteczki
BF3

6.2. (0–1)

5 Informator
Informator CKECKE matury
matury dwujęzycznej
dwujęzycznej (tłumaczenie
(tłumaczenie Poniżej przedstawiono dwa modele przestrzenne (I i II) różnych cząsteczek o wzorze
BiologHelp),
BiologHelp), Poziom rozszerzony (Formuła 2023)
Poziom rozszerzony (Formuła 2023) ogólnym AB4.

- Zadanie
Zadanie 4.
4. (1
(1 pkt)
pkt)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. W każdym nawiasie
podkreśl właściwe określenie.

+
W kationie amonowym NH 4 atom azotu tworzy cztery równocenne wiązania (jonowe /
kowalencyjne niespolaryzowane / kowalencyjne spolaryzowane). Ten kation powstaje w
wyniku przyłączeniu się jonu H+ do cząsteczki amoniaku, a atom azotu pełni w reakcji
funkcję (akceptora / donora) pary elektronowej. Kation wodoru tworzy z atomem azotu
wiązanie nazywane (koordynacyjnym / wodorowym).
Rozstrzygnij, który z przedstawionych modeli (I albo II) jest ilustracją kształtu cząsteczki
Właściwości fizyczne Substancja A Substancja B
SF4. Uzasadnij swój wybór. Zastosuj metodę VSEPR.
wygląd białe kryształy
Cząsteczkę SF4 przedstawia model
Uzasadnienie: twardość kruche

rozpuszczalność w wodzie dobra

przewodnictwo elektryczne roztworu dobre nie przewodzi

6.3. (0–1)
temperatura topnienia powyżej 800 ℃ poniżej 200 ℃
W teorii VSEPR przyjmuje się, że kąty między wiązaniami w drobinach zależą od siły, z jaką
odpychają się pary elektronowe znajdujące się na zewnętrznej powłoce. Siła odpychania
Określ rodzaje kryształów (metaliczne, jonowe, kowalencyjne, molekularne) tworzone
par elektronowych powłoki walencyjnej maleje w kolejności: wolna para elektronowa –
przez badane substancje.
wolna para elektronowa > wolna para elektronowa – wiążąca para elektronowa > wiążąca
para elektronowa – wiążąca para elektronowa. Oznacza to, że w drobinach, w których nie
Substancja A Substancja B
ma wolnych par elektronowych, kąty między wiązaniami są najbardziej zbliżone do
wartości teoretycznych opisujących idealną strukturę geometryczną drobiny, a w
Rodzaj kryształów
cząsteczkach zawierających wolne pary elektronowe obserwuje się zmniejszenie kątów
między wiązaniami.

Na podstawie: J. D. Lee, Zwięzła chemia nieorganiczna, Warszawa 1994. 8 Informator

Informator CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2023)
2023)
Wpisz do tabeli wartości kątów między wiązaniami N–H w wymienionych drobinach (NH - Zadanie
Zadanie 3.
3. (1
(1 pkt)
pkt)
– +
2, NH3, NH 4 ). Wartości tych kątów wybierz spośród następujących: 180°, 120°, 109°,107°,
Tlenek krzemu (SiO2), nazywany potocznie krzemionką, jest bardzo rozpowszechniony w
105°. przyrodzie. Czysta krzemionka występuje w postaci krystalicznej, np. jako minerał kwarc.
Poniżej przedstawiono zdjęcie kryształów kwarcu oraz model jego struktury krystalicznej.
Drobina NH –2 NH3 NH +4

Wartość kąta między wiązaniami

7 Test
Test diagnostyczny
diagnostyczny CKE
CKE Grudzień
Grudzień 2022,
2022, Poziom
Poziom
rozszerzony
rozszerzony (Formuła 2023) Zadanie 6. (1
(Formuła 2023) - Zadanie 6. (1 pkt)
pkt)
Dwie substancje oznaczono umownie literami A i B. W poniższej tabeli przedstawiono
podobieństwa i różnice we właściwościach tych substancji.

Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź spośród A–D i jej uzasadnienie spośród 1.–4.
Kwarc można zaliczyć do kryształów
 składa się z cząsteczek SiO2 połączonych 10 Informator
Informator CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2023)
2023)
A. metalicznych, 1.
oddziaływaniami międzycząsteczkowymi. - Zadanie 6. (2 pkt)
Zadanie 6. (2 pkt)
jego strukturę tworzą rdzenie atomowe Atom siarki tworzy z atomami fluoru m.in. cząsteczki o wzorze SF2 i SF6.
B. jonowych, 2. otoczone wspólną „chmurą” elektronów
zdelokalizowanych. 6.1. (0–1)
ponieważ

jest zbudowany z anionów tlenkowych (O2–) i Narysuj wzór elektronowy cząsteczki SF2 – zaznacz kreskami wspólne pary elektronowe
C. kowalencyjnych, 3.
kationów krzemu (Si4+). oraz wolne pary elektronowe atomów siarki i fluoru. Określ kształt cząsteczki (liniowa,
kątowa, tetraedryczna).
jest zbudowany z atomów połączonych
D. molekularnych, 4.
wiązaniami kowalencyjnymi spolaryzowanymi. Wzór elektronowy:

9 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 4.
4. (2
(2 pkt)
pkt)
Fosforowodór PH3 to związek o temperaturze topnienia równej −133°C i temperaturze
wrzenia równej −88°C (pod ciśnieniem atmosferycznym). W skroplonym fosforowodorze Kształt cząsteczki:
oddziaływania międzycząsteczkowe są dużo słabsze niż w skroplonym amoniaku.
6.2. (0–1)
Na podstawie: L. Kolditz (red.), Chemia nieorganiczna, Warszawa 1994.
Poniżej zamieszczono model ilustrujący kształt cząsteczki SF6.
4.1. (0–1)

Na podstawie różnicy elektroujemności między fosforem a wodorem oraz informacji

wprowadzającej uzupełnij poniższe zdania. Wybierz i zaznacz jedną odpowiedź spośród
podanych w każdym nawiasie.

Cząsteczka fosforowodoru PH3 ma kształt (trójkąta równobocznego / liniowy / piramidy o

podstawie trójkąta). Wiązanie w PH3 ma charakter (jonowy / kowalencyjny).

4.2. (0–1)

Uzupełnij poniższe zdania. Wybierz i zaznacz jedną odpowiedź spośród podanych w

każdym nawiasie. Wykaż na podstawie teorii VSEPR (odpychanie par elektronowych powłoki walencyjnej), że
przedstawiony model jest poprawną ilustracją kształtu cząsteczki SF6.
Temperatura wrzenia skroplonego amoniaku jest (wyższa / niższa) niż temperatura wrzenia
fosforowodoru. Bardzo dobra rozpuszczalność (fosforowodoru / amoniaku) w wodzie jest
spowodowana silnym oddziaływaniem między cząsteczkami tego związku a cząsteczkami
wody i tworzeniem się między nimi wiązań wodorowych.
11 Matura
Matura Maj
Maj 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie 2. (1 pkt)
Zadanie 2. (1 pkt)
Wpisz do tabeli temperaturę wrzenia wymienionych substancji (H2, CaCl2, HCl) pod
ciśnieniem atmosferycznym. Wartości temperatury wrzenia wybierz spośród
następujących: –253ºC, –85ºC, 100ºC, 1935ºC.

wodór, chlorek wapnia, chlorowodór,

Substancja
H2 CaCl2 HCl

Temperatura wrzenia, °C

12 Matura
Matura Maj
Maj 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
Zadanie 5. (1 pkt)
- Zadanie 5. (1 pkt)
Na podstawie: K. Pigoń, Z. Ruziewicz, Chemia fizyczna. Fizykochemia molekularna, Warszawa 2005,
Fosgen to trujący związek o wzorze COCl2. Jego temperatura topnienia jest równa –118°C, a oraz K.M. Pazdro, Podstawy chemii dla kandydatów na wyższe uczelnie, Warszawa 1993.

temperatura wrzenia wynosi 8°C (pod ciśnieniem 1000 hPa). Fosgen reaguje z wodą i ulega
Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeżeli informacja jest
hydrolizie, której produktami są tlenek węgla(IV) i chlorowodór.
prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
Na podstawie: P. Mastalerz, Chemia organiczna, Warszawa 1986.

Orbitalom walencyjnym atomów węgla w krysztale grafitu przypisuje się

Uzupełnij informacje dotyczące struktury elektronowej cząsteczki fosgenu. Wybierz i 1. P F
hybrydyzację typu sp3.
podkreśl jedną odpowiedź spośród podanych w każdym nawiasie.
W krysztale grafitu oddziaływania między warstwami są oddziaływaniami
Orbitalom walencyjnym atomu węgla przypisuje się hybrydyzację (sp / sp2 / sp3). Orientacja 2. P F
międzycząsteczkowymi – słabszymi od wiązań kowalencyjnych.
przestrzenna tych orbitali powoduje, że cząsteczka fosgenu (jest / nie jest) płaska. Wiązanie
π w tej cząsteczce tworzą orbital walencyjny (s / p / zhybrydyzowany) atomu węgla i orbital Grafit przewodzi prąd elektryczny, ponieważ w obrębie danej warstwy
walencyjny p atomu tlenu. 3. istnieją zdelokalizowane wiązania π, których elektrony mogą przemieszczać P F
się w polu elektrycznym.

13 Matura
Matura Maj
Maj 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
14 Matura
Matura Maj
Maj 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 5.
5. (1
(1 pkt)
pkt)
- Zadanie
Zadanie 6.
6. (1
(1 pkt)
pkt)
Atomy węgla w krysztale grafitu układają się w płaskie, równoległe warstwy. Każdy atom
Uzupełnij tabelę – wpisz liczbę wiązań σ, wiązań π oraz wolnych par elektronowych w
węgla w warstwie jest połączony z trzema sąsiednimi atomami węgla, w wyniku czego
cząsteczce cyjanowodoru o wzorze HCN.
tworzy się płaska struktura przypominająca plaster miodu. Odległość między dwoma
sąsiednimi atomami węgla w warstwie jest równa 0,142 nm, a więc tyle, ile wynosi długość
Liczba
wiązania węgiel – węgiel w pierścieniu aromatycznym, natomiast odległość między
sąsiednimi warstwami grafitu jest równa 0,335 nm. Fragment struktury krystalicznej grafitu
wiązań σ wiązań π wolnych par elektronowych
przedstawiono na poniższym rysunku.
15 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie 1. (1 pkt)
Zadanie 1. (1 pkt) 18 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom podstawowy
podstawowy (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
Dwa pierwiastki oznaczono umownie literami X i Z. Dwuujemny jon pierwiastka Z ma Zadanie 5. (2 pkt)
- Zadanie 5. (2 pkt)
konfigurację elektronową 1s22s22p63s23p6 w stanie podstawowym. Pierwiastki X i Z tworzą
Określ rodzaj wiązania występującego w cząsteczce azotu (jonowe, kowalencyjne
związek XZ2, w którym stosunek masowy pierwiastka X do pierwiastka Z jest równy 3 : 16.
niespolaryzowane, kowalencyjne spolaryzowane) i narysuj wzór elektronowy
Cząsteczka tego związku ma budowę liniową.
dwuatomowej cząsteczki azotu – zaznacz kreskami wiązania chemiczne i wolne pary
Napisz wzór sumaryczny związku opisanego w informacji, zastępując umowne elektronowe.
oznaczenia X i Z symbolami pierwiastków. Podaj typ hybrydyzacji (sp, sp2, sp3) orbitali
Rodzaj wiązania:
walencyjnych atomu pierwiastka X tworzącego związek XZ2 oraz napisz liczbę wiązań
typu σ i liczbę wiązań typu π występujących w cząsteczce opisanego związku
chemicznego.
Wzór elektronowy:

Wzór sumaryczny: ...................................... Typ hybrydyzacji: ......................................

Liczba wiązań typu σ: ................................. Liczba wiązań typu π: ................................

16 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła
2015) Zadanie 2. (2 pkt)
2015) - Zadanie 2. (2 pkt)
19 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła
Ustal i wpisz do tabeli, jaki rodzaj wiązania (kowalencyjne niespolaryzowane, 2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 5.
5. (2
(2 pkt)
pkt)
kowalencyjne spolaryzowane, jonowe) występuje w cząsteczce NH3. Następnie
przyporządkuj dwóm związkom: LiH i PH3, wartości ich temperatury topnienia: 692°C, – Poniżej podano wzory następujących cząsteczek i jonów:
134°C (pod ciśnieniem 1013 hPa).
H2 S CS2 CH4 NH +4 CO2 H3 O+
Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 2003.

Spośród drobin, których wzory podano powyżej, wybierz wszystkie, które odpowiadają
LiH NH3 PH3
opisowi podanemu w tabeli. Napisz ich wzory.
kowalencyjne
Rodzaj wiązania jonowe
niespolaryzowane Opis Wzory drobin

Temperatura topnienia, °C –78 Jedna z wiążących par elektronowych powstała z udziałem elektronów,
które pochodziły od jednego z atomów.

Występuje co najmniej jedno wiązanie π.

17 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom podstawowy
podstawowy (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 3.
3. (1
(1 pkt)
pkt) Drobina ma kształt liniowy.

Spośród substancji, których wzory przedstawiono poniżej, wybierz wszystkie substancje

o budowie jonowej. Podkreśl ich wzory.

CaCl2 (s) NH3 (g) O2 (g) KOH (s) HCl (g) Na2O (s)
20 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) Symbol pierwiastka Numer grupy Symbol bloku
- Zadanie 23. (1 pkt)
Zadanie 23. (1 pkt)
pierwiastek X
Jedną z metod otrzymywania halogenoalkanów jest reakcja alkoholu alifatycznego z
halogenkiem fosforu(III). Ta reakcja przebiega zgodnie z poniższym schematem, w którym pierwiastek Z
R oznacza grupę alkilową, a X – atom halogenu.
1.2. (0–1)
3R–OH + PX3 → 3R–X + H3PO3
Przedstaw konfigurację elektronową jonu X2+ (stan podstawowy). Zastosuj skrócony
Na podstawie: K.-H. Lautenschläger, W. Schröter, A. Wanninger, Nowoczesne kompendium zapis konfiguracji elektronowej z symbolem gazu szlachetnego.
chemii, Warszawa 2007.

Napisz wzór elektronowy bromku fosforu(III). Pary elektronowe wiązań oraz wolne pary
elektronowe zaznacz kreskami. Oceń, czy cząsteczka bromku fosforu(III) jest płaska. 1.3. (0–1)

Wzór: Dla cząsteczki Z2 określ liczbę: wiązań σ, wiązań π oraz wolnych par elektronowych.

Liczba

wiązań σ wiązań π wolnych par elektronowych

Ocena:

22 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 5.
5. (2
(2 pkt)
pkt)
21 Matura
Matura Maj
Maj 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) Cząsteczka trichlorku fosforu o wzorze PCl3 ma budowę przestrzenną podobną do
- Zadanie
Zadanie 1.
1. (3
(3 pkt)
pkt) struktury cząsteczki amoniaku.

Pierwiastki X i Z leżą w czwartym okresie układu okresowego. Pierwiastek X jest metalem,
natomiast pierwiastek Z – niemetalem. W stanie podstawowym atomów obu tych
pierwiastków tylko jeden elektron jest niesparowany. Znajduje się on na ostatniej powłoce.
Niesparowany elektron atomu pierwiastka X znajduje się na innej podpowłoce niż
niesparowany elektron atomu pierwiastka Z. Ponadto wiadomo, że pierwiastek X tworzy
tlenki o wzorach X2O i XO oraz że ten metal jest jednym z najlepszych przewodników ciepła
i elektryczności. Pierwiastek Z występuje w postaci dwuatomowych cząsteczek.
5.1. (0–1)
Określ charakter wiązania chemicznego (wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane,
kowalencyjne spolaryzowane) w cząsteczce trichlorku fosforu i napisz wzór elektronowy
tej cząsteczki. Zaznacz kreskami wiążące i wolne pary elektronowe.
Charakter wiązania:

1.1. (0–1) Wzór elektronowy:

Uzupełnij poniższą tabelę. Wpisz symbole pierwiastków X i Z, dane dotyczące ich

położenia w układzie okresowym oraz symbol bloku konfiguracyjnego, do którego
należy każdy z pierwiastków.
5.2. (0–1)

Uzupełnij poniższe zdania – wybierz i podkreśl jedno właściwe określenie spośród

podanych w każdym nawiasie.

Orbitalom walencyjnym atomu centralnego w cząsteczce trichlorku fosforu przypisuje się

hybrydyzację typu (sp / sp2 / sp3). Atom centralny (nie stanowi bieguna elektrycznego / stanowi
biegun elektryczny dodatni / stanowi biegun elektryczny ujemny) w tej cząsteczce.

23 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła
2007) Zadanie 5. (2 pkt)
2007) - Zadanie 5. (2 pkt)
Podczas doświadczenia w kolbie przebiegła reakcja chemiczna zilustrowana równaniem
Spośród związków chemicznych, których wzory podano poniżej, wybierz wszystkie,
Mg + 2HCl → MgCl2 + H2
które odpowiadają opisowi podanemu w tabeli.

Po zakończeniu opisanego doświadczenia, w którym magnez przereagował całkowicie, z

KCl CO2 CS2 SO2 SO3 NaNO3 NCl3 roztworu otrzymanego w kolbie odparowano wodę.

Podaj wzór związku, który pozostał po odparowaniu wody, i wskaż występujący w nim
Wzór związku lub
Opis rodzaj wiązania (jonowe, kowalencyjne niespolaryzowane, kowalencyjne
wzory związków
spolaryzowane).
Pomiędzy atomami w cząsteczce występują wiązania
atomowe spolaryzowane, ale cząsteczka nie jest polarna. Wzór związku:

W cząsteczce występuje jedna niewiążąca para elektronowa Wiązanie:

atomu centralnego.

Związek charakteryzuje się wysoką temperaturą topnienia, a

po stopieniu przewodzi prąd.
25 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie 3. (2 pkt)
Zadanie 3. (2 pkt)
Chlorek arsenu(III) – AsCl3 – jest w temperaturze pokojowej cieczą. W stanie ciekłym chlorek
24 Matura
Matura Maj
Maj 2018,
2018, Poziom
Poziom podstawowy
podstawowy (Formuła
(Formuła 2007)
2007) arsenu(III) nie przewodzi prądu elektrycznego. W reakcji z wodą tworzy kwas arsenowy(III) o
- Zadanie
Zadanie 14.
14. (1
(1 pkt)
pkt) wzorze H3AsO3 oraz chlorowodór.

Przeprowadzono doświadczenie zgodnie z poniższym rysunkiem. Na podstawie: A. Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2004.

3.1. (0–1)

Czy chlorek arsenu(III) ma budowę kowalencyjną, czy – jonową? Narysuj wzór

elektronowy chlorku arsenu(III). Uwzględnij wolne pary elektronowe.

Chlorek arsenu(III) ma budowę .

Wzór:
 elektryczny / nie przewodzi prądu elektrycznego).

28 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom podstawowy
podstawowy (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 6.
6. (3
(3 pkt)
pkt)
3.2. (0–1)
W poniższej tabeli zestawiono wybrane właściwości dwóch substancji oznaczonych
Napisz w formie cząsteczkowej równanie reakcji chlorku arsenu(III) z wodą. numerami I i II:

Właściwość Substancja I Substancja II

masa molowa 42 g ⋅ mol−1 46 g ⋅ mol−1

26 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom podstawowy
podstawowy (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie 4. (1 pkt)
Zadanie 4. (1 pkt) temperatura topnienia pod ciśnieniem 1013 hPa 610°C – 114°C

Poniżej podano wzory sześciu substancji. temperatura wrzenia pod ciśnieniem 1013 hPa 1360°C 78°C

Spośród substancji, których wzory przedstawiono poniżej, wybierz wszystkie substancje 84 g w 100 g
rozpuszczalność w wodzie w temperaturze 20°C nieograniczona
niejonowe i podkreśl ich wzory. H2 O

przewodnictwo elektryczności przez wodny

Ca(NO3)2 CH3OH HBr KOH Na2O O2 przewodzi nie przewodzi
roztwór

Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997.

27 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) 6.1. (1 pkt)
Zadanie 6. (1 pkt)
- Zadanie 6. (1 pkt)
Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa,
W poniższej tabeli zestawiono wybrane właściwości pewnej substancji. albo F – jeśli jest fałszywa.

masa molowa 42 g·mol–1 Substancja I jest związkiem jonowym, a substancja II – związkiem

1. P F
kowalencyjnym.
temperatura topnienia pod ciśnieniem 1013 hPa 610°C
Substancja I jest – w temperaturze 20°C – lepiej rozpuszczalna w wodzie niż
temperatura wrzenia pod ciśnieniem 1013 hPa 1360°C 2. P F
substancja II.

rozpuszczalność w wodzie w temperaturze 20°C 84 g w 100 g H2O 3. Obie substancje ulegają dysocjacji jonowej pod wpływem wody. P F

przewodnictwo elektryczności w ciekłym stanie skupienia tak

Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997.

29 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
Zadanie 7. (3 pkt)
- Zadanie 7. (3 pkt)
Wybierz i podkreśl w każdym nawiasie poprawne uzupełnienie poniższych zdań.
Chloroform (trichlorometan) o wzorze CHCl3 i trichlorek fosforu o wzorze PCl3 są związkami
Opisana substancja jest związkiem (jonowym / kowalencyjnym). W wodzie występuje w kowalencyjnymi.
postaci (niezdysocjowanej / zdysocjowanej), dlatego jej wodny roztwór (przewodzi prąd
7.1. (1 pkt)
Liczba
Wzór
Określ kształt cząsteczki chloroformu (cząsteczka tetraedryczna, płaska, liniowa). związku
wolnych par elektronowych wiązań σ wiązań π

CO2
7.2. (1 pkt)
BCl3
Narysuj wzór elektronowy cząsteczki CHCl3 oraz wzór elektronowy cząsteczki PCl3 –
zaznacz kreskami wiązania chemiczne oraz wolne pary elektronowe. 6.2. (0–1)

Określ kształt (liniowy, tetraedryczny, trójkątny) cząsteczek obu związków.

Kształt cząsteczki CO2:

Kształt cząsteczki BCl3:

7.3. (1 pkt)

Oceń, czy atom centralny w cząsteczce chloroformu i w cząsteczce trichlorku fosforu 31 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła
może tworzyć wiązanie koordynacyjne. Odpowiedź uzasadnij. 2007) Zadanie 6. (1 pkt)
2007) - Zadanie 6. (1 pkt)
Chloroform: Spośród wymienionych substancji wybierz te, których cząsteczki są polarne, i zaznacz
ich wzory.

CCl4 NH3 CH3Cl CO2 SO2

Trichlorek fosforu:
32 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 4.
4. (1
(1 pkt)
pkt)
Brom występuje w przyrodzie w postaci mieszaniny dwóch izotopów o masach atomowych
równych 78,92 u i 80,92 u. Średnia masa atomowa bromu jest równa 79,90 u. Pierwiastek
ten w reakcjach utleniania i redukcji może pełnić funkcję zarówno utleniacza, jak i
30 Matura
Matura Maj
Maj 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007) reduktora. Tworzy związki chemiczne, w których występują różne rodzaje wiązań.
- Zadanie 6. (2 pkt)
Zadanie 6. (2 pkt) Ustal i wpisz do tabeli, jaki rodzaj wiązania (kowalencyjne niespolaryzowane,
6.1. (0–1) kowalencyjne spolaryzowane, jonowe) występuje w wymienionych związkach.

Uzupełnij poniższą tabelę − wpisz liczbę wolnych par elektronowych oraz liczbę wiązań σ CBr4 CaBr2 HBr
i π w cząsteczkach CO2 i BCl3.
Rodzaj wiązania
33 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) Uzupełnij zdania opisujące budowę i właściwości lodu. Podkreśl właściwe określenie
spośród wymienionych w każdym nawiasie.
- Zadanie 5. (2 pkt)
Zadanie 5. (2 pkt)
W wodzie w stanie stałym, czyli w lodzie, każda cząsteczka wody związana jest wiązaniami
Budowa cząsteczki tlenku siarki(VI) jest skomplikowana. Poniżej przedstawiono jeden ze
(kowalencyjnymi / kowalencyjnymi spolaryzowanymi / wodorowymi / jonowymi) z czterema
wzorów opisujących strukturę elektronową SO3.
innymi cząsteczkami wody leżącymi w narożach czworościanu foremnego. Tworzy się w ten
sposób luźna sieć cząsteczkowa o strukturze (diagonalnej / trygonalnej / tetraedrycznej),
O
która pęka, gdy lód się topi, choć pozostają po niej skupiska zawierające 30 i więcej
S cząsteczek. W ciekłej wodzie cząsteczki zajmują przestrzeń mniejszą niż w sieci
O O krystalicznej, a zatem woda o temperaturze zamarzania ma gęstość (większą / mniejszą) niż
lód. Dlatego lód (tonie w / pływa po) wodzie.
5.1. (0–1)
Na podstawie: K.-H. Lautenschläger, W. Schröter, A. Wanninger, Nowoczesne kompendium
Określ typ hybrydyzacji orbitali atomu siarki (sp, sp2, sp3) i geometrię cząsteczki chemii, Warszawa 2007.
(liniowa, płaska, tetraedryczna).

Typ hybrydyzacji:
35 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
Zadanie 19. (1 pkt)
- Zadanie 19. (1 pkt)
Geometria:
Jodyna jest preparatem o działaniu odkażającym. Aby otrzymać 100,0 gramów jodyny,

5.2. (0–1) miesza się 3,0 gramy jodu, 1,0 gram jodku potasu, 90,0 gramów etanolu o stężeniu 96%
masowych (pozostałe 4% masy stanowi woda) oraz 6,0 gramów wody. Powstała mieszanina
Napisz, ile wiązań σ i π występuje w cząsteczce SO3 o przedstawionej powyżej jest ciemnobrunatnym roztworem.
strukturze. Jod rozpuszczony w etanolu ma ograniczoną trwałość. Reaguje z wodą obecną w
roztworze, tworząc jodowodór i kwas jodowy(I) o wzorze HIO, który z kolei utlenia etanol
Liczba wiązań σ: najpierw do aldehydu, a następnie − do dalszych produktów. Aby zapobiec tym

Liczba wiązań π: przemianom, do jodyny dodaje się rozpuszczalny w wodzie jodek potasu. W wyniku reakcji
jodu cząsteczkowego z jonami jodkowymi powstają trwałe jony trijodkowe, dzięki czemu
jod nie reaguje z wodą.

34 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) Na podstawie: http://www.doz.pl, A. Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa
- Zadanie 7. (1 pkt)
Zadanie 7. (1 pkt) 2010 oraz R.T. Morrison, R.N. Boyd, Chemia organiczna, t. 1, Warszawa 2008.

Poniżej przedstawiono model struktury wody w stanie stałym. Narysuj wzór elektronowy kwasu jodowego(I) HIO. Zaznacz kreskami wiązania
chemiczne i wolne pary elektronowe.
36 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie 21. (2 pkt)
Zadanie 21. (2 pkt) c) Napisz wzór sumaryczny związku metalu oznaczonego numerem II z chlorem i
określ charakter wiązania chemicznego (jonowe, kowalencyjne niespolaryzowane,
Krzem ulega reakcji z roztworami wodorotlenków litowców, w wyniku czego tworzy kowalencyjne spolaryzowane), które w tym związku występuje.
krzemiany litowców o wzorze ogólnym Me2SiO3. Krzem tworzy z wodorem związki zwane
silanami, których struktura jest analogiczna do struktury węglowodorów nasyconych i
wyraża się ogólnym wzorem SinH2n + 2. Cząsteczka najprostszego silanu zawiera jeden atom
krzemu. Wszystkie silany są nietrwałe w obecności tlenu – ich pary zapalają się w zetknięciu 38 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
z powietrzem. - Zadanie
Zadanie 32.
32. (1
(1 pkt)
pkt)
Na podstawie: A. Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2010. W teorii orbitali molekularnych powstawanie wiązań chemicznych typu σ lub π wyjaśnia się,
stosując do opisu tych wiązań orbitale cząsteczkowe odpowiedniego typu (σ lub π), które
Napisz wzór sumaryczny najprostszego silanu. Określ typ hybrydyzacji walencyjnych można utworzyć w wyniku właściwego nakładania odpowiednich orbitali atomowych
orbitali atomowych atomu krzemu w cząsteczce tego związku. atomów tworzących cząsteczkę. Na poniższych schematach zilustrowano powstawanie
orbitali cząsteczkowych.
Wzór: Typ hybrydyzacji:

37 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie 24. (3 pkt)
Zadanie 24. (3 pkt)
Poniżej przedstawiono konfigurację elektronową atomów w stanie podstawowym
wybranych metali należących do 1. grupy układu okresowego pierwiastków. Metale te
oznaczono numerami I, II i III.

I: 1s22s1 II: 1s22s22p63s23p64s1 III: 1s22s22p63s1

Pierwsza energia jonizacji to energia, jaką należy dostarczyć, aby oderwać elektron od
obojętnego atomu. Na podstawie: K.H. Lautenschläger, W. Schröter, A. Wanninger, Nowoczesne kompendium
chemii, Warszawa 2007, s. 111–120.

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Dane są cząsteczki: Cl2, H2, HF.

Najmniejszą pierwszą energię jonizacji ma atom pierwiastka oznaczonego numerem
A. I, ponieważ jego elektron walencyjny jest najmniej oddalony od jądra atomowego.
B. I, ponieważ ma obsadzone elektronami tylko dwie powłoki elektronowe.
C. II, ponieważ jego elektron walencyjny jest najbardziej oddalony od jądra atomowego.
D. III, ponieważ ma najmniejszą elektroujemność.
Ustal, nakładanie jakich orbitali atomowych (s czy p) obu atomów należy koniecznie
uwzględnić, aby wyjaśnić tworzenie wiązań w cząsteczkach o podanych powyżej
wzorach. W tym celu przyporządkuj każdemu wzorowi odpowiedni numer schematu.
Cl2:
H2 :

HF:

b) Określ liczbę elektronów w rdzeniu atomu metalu oznaczonego numerem III.

39 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015) Numer rysunku Liczba wiązań σ Liczba wiązań π
- Zadanie 33. (2 pkt)
Zadanie 33. (2 pkt)
I
Na poniższych rysunkach przedstawiono schemat oddziaływania orbitali
zhybrydyzowanych atomów węgla i orbitali 1s atomów wodoru, w którego wyniku powstają II
wiązania chemiczne w cząsteczkach pewnych węglowodorów.

40 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 36.
36. (3
(3 pkt)
pkt)
Dwa pierwiastki X i Y tworzą związek chemiczny, w którego cząsteczkach atom pierwiastka
X jest atomem centralnym, a wszystkie połączone z nim atomy pierwiastka Y są
równocenne. Pierwiastek X znajduje się w 13. grupie układu okresowego pierwiastków
chemicznych, w rdzeniu atomowym ma 2 elektrony. Pierwiastek Y znajduje się w 3. okresie
i jego atom tworzy trwały jon prosty o wzorze Y−.

a) Napisz wzór sumaryczny związku pierwiastka X i Y, podaj typ hybrydyzacji (sp, sp2,
sp3) atomu pierwiastka X w cząsteczce tego związku oraz określ budowę
przestrzenną (liniowa, trójkątna, tetraedryczna) tej cząsteczki.

Wzór sumaryczny:

Typ hybrydyzacji:
Na podstawie: A. Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2011, s. 157.
Budowa przestrzenna:

a) Wypełnij tabelę, wpisując literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F – jeżeli
jest fałszywe. b) Określ charakter wiązania chemicznego (jonowe, kowalencyjne niespolaryzowane,
kowalencyjne spolaryzowane) występującego w opisanym związku.
Zadanie P/F

Rysunek I przedstawia przestrzenne rozmieszczenie wiązań chemicznych w

1.
cząsteczce, w której każdy atom węgla ma hybrydyzację sp3. c) Określ stosunek masowy i stosunek molowy pierwiastka X do pierwiastka Y w
opisanym związku chemicznym.
Rysunek II przedstawia przestrzenne rozmieszczenie wiązań chemicznych w
2.
cząsteczce, w której każdy atom węgla ma hybrydyzację sp.

Odległość między jądrami atomu węgla w cząsteczce, której kształt

41 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2015)
2015)
3. przedstawiono na rysunku I, jest mniejsza niż odległość między jądrami
atomu węgla w cząsteczce, której kształt przedstawiono na rysunku II. - Zadanie
Zadanie 37.
37. (1
(1 pkt)
pkt)
Cząsteczka arsenowodoru AsH3 ma kształt piramidy o podstawie trójkąta równobocznego,
b) Wypełnij tabelę, wpisując liczbę wiązań σ i liczbę wiązań π w cząsteczkach, których w którego narożach znajdują się środki atomów wodoru.
kształt przedstawiono na rysunkach I i II.
Napisz wzór elektronowy cząsteczki arsenowodoru, zaznaczając kreskami wiązania
chemiczne i wolne pary elektronowe. Określ typ hybrydyzacji atomu arsenu w
cząsteczce tego związku chemicznego. 43 Matura
Matura Maj
Maj 2014,
2014, Poziom
Poziom podstawowy
podstawowy (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
Wzór: - Zadanie 10. (1 pkt)
Zadanie 10. (1 pkt)
Pierwiastki X i Y tworzą związek chemiczny o następującym wzorze elektronowym:

X
Typ hybrydyzacji:
Y Y

Poniżej przedstawiono wzory sumaryczne pięciu związków chemicznych.

42 Matura
Matura Maj
Maj 2014,
2014, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
Podkreśl wzory wszystkich związków, których budowę ilustruje powyższy wzór
- Zadanie
Zadanie 9.
9. (2
(2 pkt)
pkt) elektronowy.
Kwas ortoborowy H3BO3 jest bardzo słabym jednoprotonowym kwasem, który w
CO2 CaCl2 H2 S SO2 H2 O
roztworach wodnych działa nie jako donor protonów, lecz jako akceptor jonów
wodorotlenkowych, reagując z wodą zgodnie z równaniem:

H3BO3 + 2H2O ⇄ H3O+ + [B(OH)4]– 44 Matura

Matura Maj
Maj 2014,
2014, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
Stała równowagi tej reakcji jest równa 5,8 · 10–10. - Zadanie
Zadanie 23.
23. (3
(3 pkt)
pkt)
W obecności środków odciągających wodę, np. stężonego H2SO4, kwas ortoborowy tworzy
Nadtlenek wodoru H2O2 jest gęstą, syropowatą cieczą, która miesza się z wodą w każdym
z alkoholami estry.
stosunku. W roztworach wodnych ulega w niewielkim stopniu dysocjacji według równania:
Na podstawie: A. Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2010.
−
H2O2 + H2O ⇄ HO 2 + H3O+
Narysuj wzór elektronowy cząsteczki kwasu ortoborowego, oznaczając kreskami
wiązania oraz wolne pary elektronowe. Wyjaśnij, dlaczego kwas borowy jest akceptorem Przestrzenne rozmieszczenie atomów w cząsteczce nadtlenku wodoru ilustruje poniższy
jonów wodorotlenkowych. rysunek.

Wzór:
H
97o
O O 94o
97o
H

Na podstawie: A. Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2010.

Wyjaśnienie:
Korzystając z informacji na temat struktury cząsteczki nadtlenku wodoru, uzupełnij
poniższe zdania. Wybierz i podkreśl jedno określenie spośród podanych w każdym
nawiasie.

1. W cząsteczce nadtlenku wodoru atomy wodoru połączone są z atomami tlenu

wiązaniami kowalencyjnymi (spolaryzowanymi / niespolaryzowanymi), a między
atomami tlenu występuje wiązanie kowalencyjne (spolaryzowane / niespolaryzowane).
2. Cząsteczka nadtlenku wodoru jest (polarna / niepolarna).
3. Kształt cząsteczki nadtlenku wodoru można wyjaśnić, jeśli się założy hybrydyzację
typu (sp3 / sp2 / sp) walencyjnych orbitali atomowych tlenu.