VALJAK

Valjak je geometrijsko telo ograničeno sa dva kruga u paralelnim ravnima i delom cilindrične površi čije su

izvodnice normalne na ravan tih krugova.

Osa valjka je prava koja prolazi kroz centre baza.

Naravno kao i do sada oznake su:

- P je površina valjka
- V je zapremina valjka
- B je površina baze
- M je površina omotača
- H je visina valjka
- r je poluprečnik osnove ( baze ), onda je 2r prečnik

O2

O1

osa valjka

Početne formule za površinu i zapreminu valjka iste su kao i formule za P i V prizme:

P = 2B + M i V = B⋅H

1
Pre nego li sklopimo formule za P i V pogledajmo mrežu valjka:

B = r 2π

M = 2rπ H H
2rπ

B = r 2π

Baze su očigledno krugovi čija je površina :

B = r 2π .

Omotač je pravougaonik čije su stranice visina H i obim kruga O = 2rπ , pa je površina omotača jednaka

M = 2rπ H

P = 2B + M V = B⋅H
P = 2r 2π + 2rπ H V = r 2π H
P = 2rπ (r + H )

2
Pogledajmo sada kako izgleda osni presek valjka:

D H

2r

osni presek

Ovde primenjujemo Pitagorinu teoremu: D 2 = (2r ) 2 + H 2

Površina osnog preseka je Pop = 2rH

Ako u tekstu zadatka kaže da je valjak RAVNOSTRAN, to znači da mu je osni presek kvadrat i da je H = 2r
Napomenimo još da valjak može nastati obrtanjem kvadrata ili pravougaonika oko jedne stranice ili simetrale
stranice.

b H=b b H=b

a r=a a r=a/2

osa rotacije(stranica) osa rotacije (simetrala stranice)

3
1) Izračunati zapreminu pravog valjka ako je data površina P = 324πcm 3 i odnos
visine prema poluprečniku H : r = 7 : 2 .
Rešenje:

P = 324πcm3
H :r = 7:2
________________

V =?

H = 7k
Kako imamo datu razmeru, upotrebićemo “trik sa k” H :r = 7:2⇒ 
r = 2 k

Obrazac za površinu je:

P = 2rπ (r + H ) H = 7 ⋅ 3 = 21cm
324 π = 2 ⋅ 2k ⋅ π (2k + 7 k ) r = 2 ⋅ 3 = 6cm
324 = 4k ⋅ 9k V = r 2πH
324 = 36k 2 V = 6 2 ⋅ π ⋅ 21
k2 = 9 V = 756πcm 3
k =3

2) Površina pravog valjka je 84 πcm 2 , a visina mu je za 5cm veća od prečnika

osnove. Izračunati zapreminu valjka.

Rešenje:

P = 84πcm 2
H = 2r + 5
_______________

V =?
P = 2 rπ ( r + H )
84π = 2rπ (r + 2r + 5)
84 = 2r (3r + 5)
84 = 6r 2 + 10r
6r 2 + 10r − 84 = 0
3r 2 + 5r − 42
− 5 ± 23
r1, 2 =
6
− 5 + 23 18
r1 = = =3
6 6
− 5 − 23 H = 2r + 5 V = r 2πH
r2 = → Nemoguće
6 H = 2⋅3+ 5 V = 32 π ⋅11
Dakle r = 3cm
H = 11cm V = 99πcm 3

4
3) Od drvenog valjka poluprečnika osnove r = 9cm , visine H = 12cm istesana je
najveća moguća pravilna trostrana prizma. Kolika je zapremina odpadaka?

Rešenje:

→ Najveća prizma je ona koja je upisana u valjak

→ Visine prizme i valjka su jednake
→ Zapreminu odpadaka ćemo dobiti kad od zapremine
valjka oduzmemo zapreminu prizme!

r = 9cm
H = 12cm

VOD = Vv − V P

Nadjimo najpre stranicu prizme.

a 3 VOD = Vv − VP
= ro
3 a2 3
VOD = r 2π H − ⋅H
a 3 4
=9
3  a2 3 
VOD = H  r 2π − 
a 3 = 27  4 
27 
( )
3 
2
a= 9 3
3 VOD 
= 12  9 π −
2

4 
27 3  
a= ⋅  
3 3  243 3 
VOD = 12  81π − 
a=
27 3
 4 
3
 324π − 243 3 
a = 9 3cm VOD = 12  
 4 
(
VOD = 3 ⋅ 81 4π − 3 3 )
(
VOD = 243 4π − 3 3 cm3 )

5
4) Izračunati površinu šupljeg valjka čija je visina H = 25cm , poluprečnik
spoljašnjeg omotača R = 15cm , a unutrašnjeg je r = 6cm

Rešenje:

H = 25cm
R = 15cm
r = 6cm
___________

P=?

Razmišljamo:

→ Površina šupljeg valjka se sastoji iz omotača većeg valjka, omotača manjeg valjka i
dve baze koje čine kružni prsteni.

Dakle: P = M 1 + M 2 + 2 B

M 1 → Omotač većeg valjka

M 1 = 2 RπH = 2 ⋅15 ⋅ π ⋅ 25 = 750πcm 2

M 2 → Omotač manjeg valjka

M 2 = 2rπH = 2 ⋅ 6 ⋅ π ⋅ 25 = 300πcm 2

B = ( R 2 − r 2 ) π = (152 − 62 ) π = 189π cm 2
P = 750π + 300π + 2 ⋅189π
P = 1428π cm 2

6
5) Kvadrat stranice a rotira oko ose koja je od centra kvadrata udaljena za
 a
p p >  . Odrediti zapreminu obrtnog tela ako je osa paralelna stranici kvadrata i
 2
leži u njegovoj ravni.

Rešenje:

Razmišljamo:

→ Na ovaj način smo ustvari dobili šuplji valjak.

a
→ Poluprečnik osnove većeg valjka je R = p +
2
a
→ Poluprečnik osnove manjeg valjka je r = p −
2
→ Visine oba valjka su iste ako i stranica kvadrata, tj. H = a

→ Zapreminu šupljeg valjka ćemo dobiti kad od zapremine većeg oduzmemo zapreminu
manjeg valjka!

 2 a2 a2 
V = V1 − V2 V = π H  p + pa + − p + pa − 
2

 4 4 
V = R 2πH − r 2πH
V = π H ⋅ 2 pa
(
V = πH R 2 − r 2 )
V = 2 paH π
 2
a  a 
2

V = πH  p +  −  p −   V = 2 pa ⋅ aπ
 2  2  
V = 2a 2 pπ
Napomena:

Kao i u prethodnom primeru površina šupljeg valjka se sastoji iz omotača većeg valjka,

omotača manjeg valjka i dve baze koje čine kružni prsteni.

P = M 1 + M 2 + 2B

7
6) Osnova prizme je jednakokraki trapez osnovica 8cm i 2cm. U trapez je upisan
valjak. Izračunati razmeru zapremine valjka i zapremine prizme ako je njegova
visina jednaka kraku trapeza.

Rešenje:

a = 8cm
b = 2cm
H =C
_________

VV : VP = ?

Ako pogledamo bazu vidimo da je trapez tangentni

četvorougao (može da se upiše krug) pa je:
a + b = 2c
8 + 2 = 2c
Primenom Pitagorine teoreme na trapez: 10 = 2c
c = 5cm ⇒ H = 5cm
2
 a −b Površina kruga je:
h = c −
2 2

 2  P = r 2π gde je
8−2
2 h
h = 5 −
2 2
 r = = 2cm
2
 2 
P = 4πcm 2
h 2 = 25 − 9
h 2 = 16
h = 4cm
VV : VP = BV H : BP H
= BV : BP
Površina trapeza je:
a+b 8+ 2 = 20 : 4π
P= ⋅h = ⋅4 = 5:π
2 2
P = 20cm 2 VV : VP = 5 : π

8
7) Ravan prolazi kroz centar donje osnove kružnog valjka i nagnuta je prema ravni
osnove pod uglom α. Ta ravan seče gornju osnovu po tetivi b, kojoj odgovara
centralni ugao β. Izračunati zapreminu valjka.

Rešenje:

Kod ovog zadatka slika je neophodna i sa nje ćemo uočiti zavisnost izmedju elemenata.
Pošto se zapremina valjka računa V = r 2πH , naš “posao” je da r i H izrazimo preko datih
elemenata α, β i b.

Proučimo najpre gornju bazu!!

Onda je:
b
β
sin = 2
2 r
b
r=
β
2 sin
2
b
β
i tg = 2
2 x
b
x=
β
2tg
2
Dalje ćemo izvući polovinu osnog preseka (onu desnu, naravno)
H b btgα
→ odavde je tgα = ⇒ H = xtgα = ⋅ tgα → H =
x β β
2tg 2tg
2 2

H
V = r 2π H
2
 
 b  btgα
V =  π⋅
β
 2sin 
β
2tg
 2 2
b 2
btgα
V= π⋅
Konačno, zapremina je: β β
4sin 2 2tg
2 2
b π tgα
3
V=
β β
8sin 2 tg
2 2
9
8) Zapremina kosog valjka kod koga izvodnica zaklapa ugao α = 60o sa ravni
osnove je V = 8π 3 . Odrediti poluprečnik osnove ako se zna da je osni presek
romb.

Rešenje:

a=2r

V = 8π 3
a _____________

r =?

a=2r
Izvucimo osni presek “na stranu’’

Odavde je:

H
sin 60 o = a
a
3
H = a sin 60o → I pošto je a = 2r onda je H = 2r ⋅
2
H =r 3
Upakujemo ovde dve dobijene jednakosti:

V = r 2π H r2H = 8 3
8π 3 = r2 π H r2 ⋅ r 3 = 8 3
r2H = 8 3 r3 = 8
r 3 = 23
r=2

10