Professional Documents
Culture Documents
Sekty Religijne W Nowożytnej Europi
Sekty Religijne W Nowożytnej Europi
Sekty Religijne W Nowożytnej Europi
ISBN 83–7112–067–2
Spis treści
Od autora · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 5
Część pierwsza: raport z badań · · · · · · · · · · · · · · · 6
1. Wielkie zaniepokojenie i... zamieszanie 6
2. Kościół katolicki i katolicy wobec sekt 21
3. Próby uporządkowania obrazu sekt 32
4. Wyniki badań zespołu 49
Część druga: aneks · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 83
1. Nieco historii 83
1.1. Krótka historia chrześcijaństwa (do XVII w.) 83
1.2. Historia pewnego rozstania 91
2. Fascynacje kulturowe 103
2.1. Fascynacje Orientem 104
2.2. Fascynacje tradycją słowiańską 110
2.3. Fascynacje „naukową” fikcją 116
3. Izolacjonizm i próby jego przełamania 122
3.1. Antypody izolacjonizmu 123
3.2. Próby wyjścia z izolacjonizmu 128
Część trzecia: bibliografia · · · · · · · · · · · · · · · · · · 139
1. Zagadnienia ogólne 139
1.1. Literatura porządkująca zagadnienie 139
1.2. Literatura przedstawiająca problem
z katolickiego punktu widzenia 158
1.3. Encyklopedie, leksykony, słowniki, poradniki 163
1.4. Wybrane dokumenty 166
2. Sekty i nowe ruchy religijne o rodowodzie
chrześcijańskim 168
2.1. W kręgu protestantyzmu 168
2.1.1. Baptyzm 172
2.2. W kręgu katolicyzmu 181
2.3. W kręgu prawosławia 182
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
4
Od autora
Od autora
Niniejsza publikacja stanowi „bilans” z realizacji tematu ba-
dawczego Sekty religijne w nowożytnej Europie, finansowanego
przez Komitet Badań Naukowych. Wykonawcą był zespół w skła-
dzie: Krzysztof Brzechczyn, Tadeusz Doktór, Artur Jocz, Marek
Kwiecień, Marek Nowak, Leonard Pełka. Sławomir Springer oraz
piszący te słowa. W sumie zespół przygotował w okresie realizacji
tego przedsięwzięcia (lata 1999–2000) ok. 40 artykułów naukowych
(prezentację niektórych formułowanych w nich tez i wniosków za-
wiera punkt 4 części pierwszej tej publikacji). Wyniki badań przed-
stawione i dyskutowane były również na wielu konferencjach kra-
jowych i międzynarodowych, m.in. w Hiszpanii, we Włoszech oraz
na Węgrzech. Generalnie rzecz biorąc, badania obejmowały okres
od XVI do XX stulecia i koncentrowały się w szczególności na sek-
tach występujących w takich krajach, jak Francja, Niemcy i Polska
(w jej historycznych granicach). W świetle przyjętych przez nas
założeń badawczych termin „sekta” nie ma charakteru wartościują-
cego, lecz stanowi kategorię religioznawczą, oznaczającą zjawisko
różnorakie, wymykające się jednoznacznym ocenom, kwalifika-
cjom i wyjaśnieniom. Przeprowadzone przez nas badania zarówno
potwierdziły trafność tych założeń, jak umożliwiły dokładniejsze
przyjrzenie się niektórym formom oraz aspektom tego zjawiska.
Na ile owe „przyglądanie się” było uważne oraz zostały z niego
wyprowadzone poprawne wnioski, pozostaje kwestią do dysku-
sji. Chciałbym jednak już na wstępie wyraźnie powiedzieć, że dla
mnie to, co się zwykło nazywać sektami lub – bardziej neutralnie
– nowymi ruchami religijnymi, stanowiło i stanowi nie tyle wyzwa-
nie religijne, ile badawcze. Do takiego też podejścia starałem się
motywować (z różnym skutkiem) pozostałych członków zespołu.
Nie jest to, oczywiście, jedyny punkt widzenia – o innych mówię
w punktach 1, 2 i 3 części pierwszej tego opracowania.
5
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
6
Część pierwsza: raport z badań
8
Część pierwsza: raport z badań
9
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
11
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
14
Część pierwsza: raport z badań
15
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
16
Część pierwsza: raport z badań
17
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
18
Część pierwsza: raport z badań
19
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
21
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
22
Część pierwsza: raport z badań
23
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
24
Część pierwsza: raport z badań
25
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
26
Część pierwsza: raport z badań
27
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
28
Część pierwsza: raport z badań
29
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
30
Część pierwsza: raport z badań
31
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
32
Część pierwsza: raport z badań
33
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
34
Część pierwsza: raport z badań
36
Część pierwsza: raport z badań
37
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
38
Część pierwsza: raport z badań
40
Część pierwsza: raport z badań
41
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
42
Część pierwsza: raport z badań
43
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
45
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
47
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
48
Część pierwsza: raport z badań
49
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
50
Część pierwsza: raport z badań
52
Część pierwsza: raport z badań
53
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
56
Część pierwsza: raport z badań
57
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
58
Część pierwsza: raport z badań
62
Część pierwsza: raport z badań
63
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
65
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
66
Część pierwsza: raport z badań
67
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
68
Część pierwsza: raport z badań
69
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
76
Część pierwsza: raport z badań
77
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
78
Część pierwsza: raport z badań
79
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
82
Część druga: aneks
87
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
88
Część druga: aneks
89
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
92
Część druga: aneks
95
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
96
Część druga: aneks
97
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
98
Część druga: aneks
101
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
102
Część druga: aneks
arabskich imigrantów170. Jak silna jest obawa przed nim, może się
przekonać każdy, obserwując powtarzające się z pewną regularnością
wielkie akcje sił bezpieczeństwa mające na celu ochronę miejsc pu-
blicznych i zwykłych obywateli przed zamachami terrorystycznymi.
Problem sprowadzić można zatem do pytania: jak dalece „społeczeń-
stwo otwarte” może się otworzyć, aby nie przekroczyć granic bezpie-
czeństwa publicznego? Każdy zamach terrorystyczny, każda akcja
pociągająca za sobą ofiary ludzkie skłania do jego ponownego posta-
wienia i rewidowania skali społecznego otwarcia się na przybyszów
z zewnątrz. Nie inaczej z tym jest, oczywiście, we Francji.
2. Fascynacje kulturowe
Rzecz jasna, na sekty i nowe ruchy religijne można patrzeć różnie.
I patrzy się różnie. Jedni skłonni są je traktować z pewnym lekce-
ważeniem, pokpiwając z gorliwości i nadgorliwości religijnej ich
członków. Inni zgłaszają wobec nich pewne zastrzeżenia poprzez
stawianie znaków zapytania zarówno przy poczynaniach ich bezpo-
średnich fundatorów, jak i zachowaniach czasami całkiem licznych
grup ich wyznawców – jest to jednak w gruncie rzeczy dosyć łagod-
ne votum separatum. Są, oczywiście, i tacy, którzy wyrażają wobec
nich swoje stanowcze „nie”, odbierając je jako zjawisko niosące
różnorakie zagrożenia – począwszy od zagrożeń dla tradycyjnych
wartości, poprzez zagrożenia dla wypracowanych przez wieki form
życia i współżycia społecznego. Nie podejmuję się tutaj próby od-
powiedzi na pytanie, który z tych punktów widzenia jest najbardziej
uzasadniony. Nie sądzę zresztą, aby odpowiedź taka była możliwa
w przypadku tak mocno zróżnicowanego zjawiska, jakim są sek-
ty i nowe ruchy religijne. Proponuję natomiast spojrzenie na nie
170
„Celem agresji muzułmańskich fundamentalistów jest nie tylko suwe-
renność narodowa, ale także ukierunkowanie europejskiego oświecenia na
rozum ludzki. [...] współcześni muzułmańscy fundamentaliści odrzucają
modele świeckie, oddzielające religię od polityki. Do Europy tę postawę
przynoszą muzułmańscy imigranci”. Tamże, s. 49 i n.
103
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
104
Część druga: aneks
105
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
107
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
108
Część druga: aneks
109
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
szura), s. 4.
111
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
112
Część druga: aneks
113
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
114
Część druga: aneks
117
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
118
Część druga: aneks
119
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
120
Część druga: aneks
121
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
122
Część druga: aneks
123
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
124
Część druga: aneks
125
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
127
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
128
Część druga: aneks
129
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
130
Część druga: aneks
131
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
132
Część druga: aneks
133
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
136
Część druga: aneks
138
Część trzecia: bibliografia
139
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
140
Część trzecia: bibliografia
142
Część trzecia: bibliografia
143
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
144
Część trzecia: bibliografia
146
Część trzecia: bibliografia
147
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
149
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
150
Część trzecia: bibliografia
151
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
152
Część trzecia: bibliografia
Reiterman T. (1982), Jacobs John, The untold story of the Rev. Jim
Jones and His People.
Ribadeau Dumas F. (1961), Histoire de la magie, Les Productions de
Paris.
Richtie J. (1994), Tojemniczy świat sekt i kultów, Warszawa.
Rinnggven H., Ström A.V. (1975), Religie w przeszłości i w dobie
współczesnej, Warszawa.
Roncaglia F. (1995), Mandarom: Une victime témoigne. TF 1
Éditions, Paris.
Ross J.C., Langone M.D. (1998), Cults: What Parents Should Know,
New York.
Rowiński G., Purzycka M. (1998), Inne niebo czy w sieci szalonego
proroka, Warszawa.
Satya Sai Baba (1995), Nauka Issy. Dyskursy o nauce Jezusa
Chrystusa, Warszawa.
Schmidtchen G. (1987), Sekten und Psychokultur, Freiburg.
Schnackenburg R. (1966), Die Kirche im Neuen Testament,
Leipzig.
Schulze-Bemdt H., Viertelhaus W., Weidinger N. (1986), Neue
reljgiöse Bewegungen innerhalb und ausserhalb der Kirchen,
München.
Shamabaugh B.M.H. (1908), Amono. The Community of the True
Inspiration, Iowa City.
Shinert G., Ford E.E. (1958), The Relationship of Ethnocentric
Attitudes to Intensity of Religious Practice, „Journal of
Educational Sociology” 32.
Siemaszko A. (1993), Granice tolerancji. O teoriach zachowań
dewiacyjnych, Warszawa.
Simon M. (1979), Cywilizacja wczesnochrześcijańska, Warszawa.
153
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
154
Część trzecia: bibliografia
155
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
156
Część trzecia: bibliografia
158
Część trzecia: bibliografia
159
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
162
Część trzecia: bibliografia
163
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
166
Część trzecia: bibliografia
167
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
168
Część trzecia: bibliografia
169
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
170
Część trzecia: bibliografia
171
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
172
Część trzecia: bibliografia
173
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
175
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
176
Część trzecia: bibliografia
178
Część trzecia: bibliografia
179
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
180
Część trzecia: bibliografia
181
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
182
Część trzecia: bibliografia
184
Część trzecia: bibliografia
185
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
186
Część trzecia: bibliografia
189
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
190
Część trzecia: bibliografia
Besant A., Leadbeater C.W. (1913), Man: whence, how and whither.
Theosophical Society: Adyar.
Bierdiajew M. (1992), Teozofia i antropozofia w Rosji, „Gnosis” nr 4.
Bławatska H.P. (1996), Klucz do teozofii, 1.1, Warszawa.
Bławatska H.P. (1997), Pierwsze kroki na drodze okultyzmu,
Wrocław.
Bocheński W. (1985), Moje wspomnienia z okresu należenia do
Polskiego Towarzystwa Teozoficznego w latach 1922–1939
(maszynopis)
Bocheński W. (1994), Zakon Wszechświatowego Zjednoczonego
Wolnomularstwa ‘Le Droit Humain’. Ars Regia 1.
Bock E. (1937), Cäsaren und Apostel, Stuttgart.
Bock E. (1948), Die drei Jahre, Stuttgart.
Borst E.M. ( 1994), New Age – wqż starodawny, Kraków.
Brumlik M. (1992), Gnostycy. Marzenia o samozbawieniu, Gdynia.
Brzezińska A., Bondyra K., Wycisk J. (red.) (1999), New Age – nowe
oświecenie?, Poznań.
Buber, M. (1994), Zaćmienie Boga. Warszawa.
Campbell B.F. (1980), Ancient Wisdom Revived. A history of the
Theosophical Movement, Berkeley.
Capra F. (1987), Punkt zwrotny, Warszawa.
Capra F. (1988), Uncommon Wisdom. Conversations with
Remarkable People, New York.
Capra F. (1995), Należeć do Wszechświata. Poszukiwania na
pograniczu nauki i duchowości, Kraków.
Carlgren F. (1994), Wychowanie do wolności. Pedagogika Rudolfa
Steinera, Gdynia.
Cole M., Higton T„ Graham J., Lewis D.C. (1991), What is the New
Age?, London, Sydney, Auckland, Toronto.
192
Część trzecia: bibliografia
194
Część trzecia: bibliografia
195
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
196
Część trzecia: bibliografia
197
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
198
Część trzecia: bibliografia
200
Część trzecia: bibliografia
201
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
202
Część trzecia: bibliografia
204
Część trzecia: bibliografia
205
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
206
Część trzecia: bibliografia
207
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
208
Część trzecia: bibliografia
209
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
210
Część trzecia: bibliografia
211
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
212
Część trzecia: bibliografia
213
Sekty religijne w nowożytnej Europie, Z. Drozdowicz
214