Ang wika ay itinuturing na puso at kaluluwa ng isang bansa sapagkat ito ang dahilan kung bakit

nagkakaisa at nagkakaintindihan ang mga Pilipino, kung wala ang wika ay hindi maayos na maipaliwanag
ang ibig ipahatid sa isang mensahe.Ayon kay Barbaza (2013), mahalaga na mauwanawaan ang bawat
wika upang malaman ang pagkakaiba-iba sa paggamit nito ng mga tao. Ipinapakita nito na ang wika ay
hindi lamang isang paraan ng pakikipagtalastasan kundi isang sukatan ng pagkakakilanlan ng isang
lipunan. Ang bansang Pilipinas ay maraming katutubong wika na ginagamit sa komunikasyon, edukasyon,
at kultura ng isang bansa. Ang wikang Filipino ay kinikilala ng nakararami sapagkat ito ang pambansang
wika ng mga Pilipino. Sa pamamagitan ng Filipino, tayo ay nagkakaroon ng malalim na koneksyon sa ating
bansa at sa bawat isa. Ngunit, hindi lamang Filipino ang wika sa Pilipinas. Mayroon tayong mahigit sa
isang daang mga katutubong wika na ginagamit sa iba't ibang bahagi ng bansa. Gaya na lamang ng wika
sa Surigao,Surigaonon ang tawag sa wikang ginagamit nila.Batay sa natuklasan naman ni Camar (2020),
ang wikang Surigaonon ay isang multilinggwal na wika. Ang mga ito ay nagpapakita ng ating iba't ibang
kultura, tradisyon, at nagbibigay sa atin ng mayamang pagkakaiba-iba.

Ayon kay Bayang(2020),ang wikang Surigaonon ay pangunahing wika na sinasalita ng mga lumadnong
mamamayan ng Surigao del Sur..Maraming mga wikang litaw sa lalawigang ito na nagkakaiba-iba ng diin,
intonasyon at gamit sa mga pang araw-araw na pakikig-ugnayan. Kapansin-pansin sa pag-aaral ng wika
ang aspeto na kilala bilang Ponetikal at Morpolohikal na Kogneyts. Ang ponetika ay tumututok sa mga
tunog ng wika kabilang ang pagbigkas, intonasyon, at diin. Sa kabilang dako, ang morpolohiya ay
nakatuon sa pag-aaral ng istraktura ng mga salita, kung paano ito binubuo at nagbabago sa paglipas ng
panahon. Ayon kay Shu (2019), ang wika ay isang kasangkapan sa komunikasyon at ang ponetika ay isang
mahalagang bahagi nito. Inilahad naman nina Arcilla Jr., Soriano at Bayeta (2017), ang unang wika ay
nakaaapekto sa ponolohiya ng pangalawang wika.

Ang papel-pananaliksik na ito ay naglalayong masusing tuklasin ang ponetikal at morpolohikal na

kogneyts ng ilang wikang Surigaonon. Ang Hilagang-Silangan ng Mindanao, partikular na ang mga
munisipalidad ng Madrid, Cantilan, at Carrascal sa Surigao del Sur ang magiging sentro ng kanilang
pagsusuri. Ang wikang Surigaonon, na isang sangay ng Bisaya ay may kakaibang yaman at kasaysayan na
nakaukit sa ponetika at morpolohiya (Camar, 2020). Ang wika ng Surigaonon ay patuloy na sumasalamin
sa kultura ng mga taga-Surigao, isang lalawigan sa rehiyon ng Caraga sa Mindanao. Ang Surigaonon ay
may kanya-kanyang sistema ng ponetika at morpolohiya na nagtatampok sa kultural na kayamanan ng
Surigao. Sa pamamagitan ng pagsusuri sa ponetika at morpolohikal na bahagi ng wika, mas lalalim ang
ating pang-unawa sa kasaysayan nito. Ayon kay Penera (2020), sa pagtalima sa mga aspeto ng ponetika at
morpolohiya, mahahayag ang kakanyahan ng wika at kung paano ito nabubuhay sa araw-araw na
komunikasyon ng mga tao sa nabanggit na mga lugar.

Maituturing na kaunti pa lang ang naitatalang pag-aaral o mga mananaliksik na nagsasagawa ng pag-
aaral hinggil sa pagkakaiba ng diin, intonasyon, tunog, mga salita, mga pangungusap at kung paano ito
ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipag-ugnayan sa mga wikang Surigaonon, partikular sa
Munisipalidad ng Madrid, Cantilan, at Carrascal Surigaol del Sur. Ang gap na nakita sa pag-aaral na ito ay
ang pagsusuri sa Ponetikal at Morpolohikal na Kogneyts sa Wikang Surigaonon partikular sa mga
Munisipalidad ng Madrid, Cantilan, at Carrascal Surigao del Sur. Sisikapin namin itong mapunan upang
magkaroon ng mas malalim na pag-unawa sa mga salita na maituturing kogneyts sa mga nasabing lugar.
Isasagawa ang pag-aaral na ito upang makapagbigay ng mas malalim na pang-unawa sa kung paano
ginagamit at nauunawaan ng mga tao ang wika sa mga partikular na komunidad. Ito rin ay maaaring
magbigay ng pananaw sa mga paraan ng pagbabago ng wika sa oras at sa pagitan ng iba't ibang mga
grupo ng tao.

Ang pananaliksik na ito ay isang gabay na magbibigay ng malalim na pang-unawa sa wikang Surigaonon
para sa mga mag-aaral, guro, mamamayan, at mananaliksik. Ito'y magpapahalaga sa ating kultura at
wika, magiging inspirasyon sa pagtuturo ng linggwistika, at magpapalawak sa epektibong komunikasyon.
Higit sa lahat, ito ay mag-aambag sa pag-aaral ng mga wikang rehiyonal sa Pilipinas.