LESSON 1
FILIPINOLOHIYA
- Ang katagang P/Filipinolohiya ay binubuo ng
dalawang salita: una ay P/Filipino; at ang
pangalawa ay lohiya na isina-Filipino na Latin,
logos, na ang katuturan ay sistematikong pag-aaral.
- Ang Pilipino ay maaaring mamamayan ng
F/Pilipinas at/o kabilang sa lahing F/Pilipino; o ‘di
kaya’y yaong katawagan sa ating wikang pambansa
bago pinalitan ito ng Filipino, ayon sa ating saligang
batas o konstitusyon nang 1987. Samakatuwid, nag
Pilipinolohiya ay sistematikong pag-aaral ng;
 Pilipinong Kaisipan (psyche)
 Pilipinong kultura
 Pilipinong lipunan
- Ang tao, bilang Homo sapiens, ay may kaisipan,
kultura at lipunan. Ang kaisipang kultura at lipunan
ay siyang ugat na basihan ng homonisasyon
pagkatao. Subalit iba’t iba ang uri ng pagkatao. Isa
na rito ang pagka-F/Pilipino . Ayon sa ating
katutubong salawikain o talinhaga, “ madali ang
maging tao; mahirap magpakatao.” Sa konteksto ng
Pilipinolohiya, ang katutubong salawikain ay
maaaring tahasang sabihin na, “madali ang maging
tao, mahirap ang magpaka-Filipino.”
LESSON 2
KATAYUAN NG PAMBANSANG KABIHASNAN
Nagsimula sa *ako* ang tukoy.
PANTAYONG PANANAW ito ang sibilisisayong
F/Pilipino ay bunga ng dayuhan at banyaga, hindi
“self-consciousness,” kasi matibay ang posisyon at
paninindigan. - Dr. Zeus Salazar
- Ang Sikolohiyang Pilipino ay nangunguna sa
agham panlipunan sa paghatak ng landasing
F/Pilipino.
- Sa pangguhit (painting), ang Shell Art Competition
ay muling inilunsad. Ang mga pintor ay naghahanap
ng Pilipinong medium… theme at craftsmanship.
- Sa Panitikan at drama, ang paggamit ng F/Pilipino
ay sumisigla, hindi lamang sa adaptation,
translation, pati sa orihinal.
- Sa relihiyon, Pilipinisasyon ng Teolohiya ang
nagiging uso sa mga religious. Ang spirit possession
ngayon ay langkap, sanib at sapi na pati ang
medalyang anting-anting ay karanasan din ng
F/Pilipino ay umigting na rin.
- Sa pagkain, pananamit, mga laro, at pelikula, ang
wikang Filipino ay umiigting na rin.
- Ang diyaryong Pilipino ay nagkareoon na rin ng
“national stature.” Anglahat ng ito ay nagsasaad na
narito na ang Pilipinolohiya.
LESSON 3
ANG WIKA AT KULTURANG FILIPINO
- Nabubuhay tayo sa daigdig ng mga salita (Fromkin
at Rodman, 1983). Mula umaga hanggang gabi,
nagsasalita tayo dahil nakikipag-usap tayo. May
mga taong kumakausap sa hayop, may mga taong
kahit natutulog ay nagsasalita. Kinakausap din natin
ang ating sarili sa ating pag-iisa, malakas o mahina
man, pabulong o sa isip lamang.
WIKA
- Nabubuhay tayo sa daigdig ng mga salita (Fromkin
at Rodman, 1983). Mula umaga hanggang gabi,
nagsasalita tayo dahil nakikipag-usap tayo. May
mga taong kumakausap sa hayop, may mga taong
kahit natutulog ay nagsasalita. Kinakausap din natin
ang ating sarili sa ating pag-iisa, malakas o mahina
man, pabulong o sa isip lamang.
- Ayon Adamson Hoebel (1966), walang
makapagsasabi kung saan o paano ba talaga
nagsimula ang wika. Maaaring ang tao noon ay
nakikipagkomunikasyon sa pamamagitan ng pag-
iyak, paghiyaw, pagkilos o paggalaw/pagkumpas
hanggat ang tao ay binigyan ng mga simbolo at
kahulugan.
- Edward Sapir. Ang wika ay isang likas at
makataong pamamaraan ng paghahatid ng mga
kaisipan, damdamin at mithiin.
- Caroll (1964). Ang wika ay isang sistema ng mga
sagisag na binubuo at tinatanggap ng lipunan. Ito
ay resulta ng unti-unting paglilinang sa loob ng
maraming dantaon at pagbabago sa bawat
henerasyon, ngunit sa isang panahon ng
kasaysayan, ito ay tinutukoy na isang set ng mga
hulwaran ng gawi na pinag-aaralan o natutuhan at
ginagamit sa iba’t ibang antas ng bawat kasapi ng
pangkat o komunidad.
- Todd (1987). Ang wika ay isang set o kabuoan ng
mga sagisag na ginagamit sa komunikasyon. Ang
wikang ginagamit ng tao ay hindi lamang binibigkas
na tunog kundi ito’y sinulat din. Ang tunog at
sagisag na ito’y arbitraryo at sistematiko. Dahil
dito, walang dalawang wikang magkapareho
bagamat bawat isa ay may sariling set ng mga
tuntunin.
- leason. Ang wika ay masistemang balangkas ng
sinasalitang tunog na isinasaayos sa paraang
arbitraryo.
- Tumangan, Sr., et al. (1997). Ang wika ay isang
kabuoan ng mga sagisag ma panandang binibigkas
na sa pamamagitan nito ay nagkakaunawaan,
nagkakaisa at nagkakaugnay ang isang pulutong ng
mga ito.
- Semorlan, et al. (1997). Ang wika ay isang
larawang isinasaletra’t isinasabokal, isang ingat-
yaman ng mga tradisyong nakalagak dito.
- Edgar Sturtevant. Ang wika ay isang sistema ng
mga arbitraryo simbolo ng mga tao para sa
komunikasyon ng tao.
PAPEL NG WIKA SA KULTURA -kalipunan ng mga
ideya, sangkap, ekspresyong materyal o di
materyal, mga hangarin at pagpapahalaga na
bumubuo at nagbibigay-buhay at kakanyahan ng
isang pangkat ng komunidad ng mga tao.
PAPEL NG WIKA/KULTURA sa pedagohiya -
tumutukoy sa paglinang sa pag-iisip at pag-uugali
ng mga bata.
PAPEL NG WIKA/ KULTURANG FILIPINO SA
KURIKULUM - Ang layunin ba ng edukasyon ay
linangin ang mag-aaral upang maging propesyunal
na tao o upang maging taong propesyunal?
PAPEL NG WIKA/ KULTURA NG PAGIGING
MAALAM (PANTAS)
• Ang lawak ng kaalaman ay nakakamtan sa
pamamagitan ng malawak na paglalakbay ng isipan
sa mga larangan ng kaalaman at impormasyon
• Bunga ito ng pagbasa at sensitibong
pagoobserba at pagsisiyasat sa mga bagaybagay na
nasasalubong sa landas ng buhay at karanasan
• Ang isipan ng mag-aaral (pantas) ay nagiging
lagakan ng kaalaman. (hindi pagtatambak lamang
kundi dapat sistematiko at maayos kaya handang
gamitin kung kailangan) =MAYAMANG AKLATAN
ANG ISIPANG PANTAS
TUNGKULIN NG WIKA
Interaksiyonal – nakapagpapanatili,
nakapagpapatatag ng relasyong sosyal
Instrumental – tumutugon sa mga
pangangailangan
Regulatori –
Personal – nakapagpapahayag ng sariling
damdamin o opinyon.
Imahinatibo – nakapagpapahayag ng imahinasyon
sa malikhaing paraan.
Heuristik – naghahanap ng mga impormasyon o
datos
Impormatib – nagbibigay ng impormasyon o datos.
KULTURA
- It is a way of life of a people, for the sum of their
learned bahavior pattern, attitudes and material
things. Hall, Edward, 1960
- Kumakatawan ang kultura sa pinagsama-samang
kaisipan o pilosopiya, paniniwala, kaugalian, mga
hangarin at kung paano isinasagawa ito ng isang
lipi, lahi at bansa.
- Isang masalimuot na kabuuang binubuo ng
karunungan, mga paniniwala, sining, moral, mga
kaugalian at iba pang kakayahan at mga ugaling
nakamit ng tao bilang isang miyembro ng lipunan.
Tylor, Edward, 1871
- Ang kultura ay bilang panlahat na disenyo o resipi
ng pamumuhay o malawak na pamanang
panlipunan. Samakatuwid, ito ay sumasaklaw sa
lahat ng mga gawa (materyal o di materyal) bilang
resulta ng samasamang pamumuhay sa anumang
takdang panahon.
TUNGKULIN NG KULTURA
- Nagbibigay ng karunungan at sukatan ng pagkilos
na kailangan para mabuhay at para makaalma sa
mga suliranin ng buhay. Nagbibigay ng mga
tagubilin. Nagbibigay ng mga panukala o hakbang
upang matiyak ang kapayapaan at kaayusan. Bilang
estratehiya ng pakikibagay Paglinang ng
personalidad Nagbibigay ng isang lawak ng mga
gawain.
UGNAYAN NG WIKA AT KULTURA
- Dumadaloy sa wika ang pagimpok at pagsasalok
ng isang kultura.
- Ang wika ang ipunan-kuhanan ng isang kultura.
Zeus Salazar.
- Ang wikang simboliko ay ang pundasyon ng
kultura ng tao. Ang wika ay isang mahalagang
bahagi ng kultura at ang kultura ng tao ay hindi
maaaring umiral kung wala nito. Sa pamamagitan
ng wika, ang kultura ay naisasalin ng isang tao sa
kanyang kapwa tao o ng isang henerasyon. PROBLEMA SA C, Ñ, Q, X.
- Bienvenido Lumbera (2007): “Parang hininga ang - Isang magandang simulaing pangwika mula sa
wika, sa bawat sandali ng buhay natin ay nariyan baybayin hanggang abakada ang pangyayaring
ito. Palatandaan ito na buhay tayo, at may iisang tunog ang kinakatawan ng bawat titik. Sa
kakayahang umugnay sa kapwa nating gumagamit kaso ng C, problema ang pangyayari na may
din nito. Sa bawat pangangailangan natin ay dalawang paraan ito ng pagbigkas na maaaring
gumagamit ang tao ng wika upang kamtin ang katawanin ng K o S. Halimbawa, K ang tunog nitó sa
kailangan natin.” unang titik ng coche (kotse) ngunit S naman ang
tunog sa unang titik ng carro (saro). Sa kaso ng Ñ,
LESSON 4 napakalimitado kahit sa Espanyol ang mga salita na
ORTOGRAPIYANG PAMBANSA nagtataglay ng titik na ito. Ang ilang salitang
- Sa pangkalahatan, natutupad pa rin ang payak na pumasok na sa Filipino ay natapatan na ng NY, gaya
tuntuning “Kung ano ang bigkas, siyang sulat” sa sa “donya” (doña), “pinya” (piña). Sa kaso naman
pagbaybay na pasulat. Siyempre, hindi ito ng Q at X, may palagay na hindi isahang tunog ang
nasusunod sa “mga” na isang pagpapaikli sa mga nabanggit na titik—“kw” ang Q at “ks” ang X.
lumang anyo nitóng “manga” at ginagamit
hanggang sa bungad ng ika-20 siglo. PANGHIHIRAM GAMIT ANG 8 BAGONG TITIK
- Sa pangkalahatan, sa gayon, ang lahat ng walong
BAGONG WALONG TITIK dagdag na titik sa alpabeto ay ginagamit sa
 C,F,J,V,X,Z,Q at Ñ dalawang pagkakataon.
- Una, sa mga pangngalang pantangi, halimbawa,
BAGONG HIRAM NA SALITA Charles Cordero, San Fernando, Jupiter, Santo
 Firma – pirma Niño, Quirino, Nueva Vizcaya, Maximo, Zion.
 Ventana – binatana - Ikalawa, sa mga pormulang siyentipiko at
 Calle – kalye katawagang teknikal, halimbawa, “carbon dioxide,”
 Cheque – tseke “Albizia falcate
 Piña – pinya
 Jamon – hamon EKSPERIMENTO SA INGLES
 Existencia – eksistensiya Stand by – istambay
 zapatos – sapatos School – iskul
LUMANG SALITANG ESPANYOL Schedule – iskedyul
Police – pulis
 vacacion – bakasiyon
Boxing – boksing
 caballo – kabayo
Recess – rises
 candela – kandila
Building – bilding
 fuerza - puwersa
Grocery – groseri
 lechon – letson
Underpass – anderpas
 licencia – lisensiya
Highway – haywey
 cebollas – sibuyas Traffic – trapik
 celajes – silahis Graduate – gradweyt
 zona – sona Corny – korni
 manco – komang Fishball – pisbol
 como esta - kumusta Machinegun – masinggan
 porque – porke Armalite – armalyt
DI BINABAGONG BAGONG HIRAM Business – bisnis
 futbol
 fertil KAILAN HINDI PA MAAARI ANG REISPELING
 fosil Ngunit tinitimpi ang pagsasa-Filipino ng ispeling ng
 visa mga bagong hiram kapag:
 vertebra  nagiging kakatwa o katawa-tawa ang anyo
 zorro sa Filipino,
 zigzag  nagiging higit pang mahirap basáhin ang
bagong anyo kaysa orihinal,
  nasisira ang kabuluhang pangkultura, dalubhasa sa agham at sa pang-uri hinggil sa may
panrelihiyon, o pampolitika ng pinagmulan, katangiang pang-agham. Anupa’t nais ng pag-
 higit nang popular ang anyo sa orihinal imbento sa “siyentista” na ibukod ang tao upang
 lumilikha ng kaguluhan ang bagong anyo maipirme sa pang-uri ang “siyentipiko.” Samantala,
dahil may kahawig na salita sa Filipino. ayaw ng mga dalubhasa sa sikolohiya ang
“sikologo” (para daw katunog ng “kulugo”!), kayâ
ESPANYOL MUNA, BAGO INGLES higit na nais niláng gamitin ang inimbentong
- Dahil sa mga naturang problema, iminumungkahi “sikolohista.”
ang pagtitimpi sa lubhang pagsandig sa Ingles. Sa
halip, maaaring unang piliin ang singkahulugang
KASON KAMBAL PATINIG
salita mulang Espanyol, lalo’t may nahahawig na
- Ang I at U ay itinuturing mga patinig na mahinà
anyo, dahil higit na umaalinsunod ang wikang
kung ikokompara sa mga patinig na A,E,O na
Espanyol sa bigkas at baybay na Filipino kaysa
itinuturing namang mga patinig na malakas.
Ingles.
4 NA KATALIWASAN
SALITANG SIYOKOY
Unang kataliwasan: kapag ang kambal-patinig ay
1. Responsabilidad – espanyol
sumusunod sa katinig sa unang pantig ng salita.
Responsibilidad – siyokoy
Pananagutan – Filipino
Responsibility – ingles  “tIYA” “bIYUda” “tUWaly
(tia) (viuda) (toalla)
2. imahe – siyokoy Ikalawang kataliwasan: kapag ang kambal-patinig
Imajen – espanyol
ay sumusunod sa dalawa o mahigit pang kumpol-
Imahen - Filipino
katinig (consonant cluster) sa loob ng salita.
Image – ingles
 “ostIYA” (hostia)
3. priyoridad – Filipino
Prioridad – espanyol “impIYERno” (infierno)
Prayoridad - siyokoy Ikatlong kataliwasan: kapag ang kambal-patinig ay
Priority – siyokoy
sumusunod sa tunog na H.
4. obhetibo – siyokoy  “mahIYA” (magia)
Obhektibo – filipino “estratehIYa” (estrategia)
Objective – ingles
Objectiv – espanyol Ikaapat na kataliwasan: kapag ang kambal-patinig
ay nása dulo ng salita at may diin ang bigkas sa
5. aspeto – siyokoy unang patinig ang orihinal.
Aspekto – Filipino
Aspect – ingles  “ekonomIYA (economía)
Aspect – espanyol “pilosopIYA (filosofía)

EKSPERIMENTO SA ESPANYOL
- Nagaganap ito malimit ngayon sa paglalagay ng
hulaping pangkatawagan, na gaya ng –ismo, -astra
(astro), -era (ero), -ista (isto), ica (ico), -ia (io), -ga
(go). Pinapalitan o pinagpapalit ang mga ito sa ilang
eksperimento kung kailangan at nagbubunga ng
salita na iba sa orihinal na anyo ng mga ito sa
Espanyol.
- Dalawa pang magandang neolohismo ang
“siyentísta” at “sikolohísta.” Kung susundin ang
anyong Espanyol, ang dapat gamitin ay
“siyentipikó” (cientipico) at “sikólogó” (psicologo).
Pero ang cientipico ay pantawag kapuwa sa
KAMBAL-KATINIG AT DIGRAPONG SK, ST, SH, KT --
- Maituturing na kambal-katinig o dígrapó ang
dalawang magkadikit na katinig na pinatutunog sa
loob ng isang pantig, gaya ng SK (SC) sa Ingles na
desk, disc, brisk, ng ST sa Ingles na test, contest,
pest, post, artist, ng KT (CT) sa Ingles na aspect,
correct. Pansinin: Nása dulo ng mga salita ang mga
inihanay na kambal-katinig. Malimit kasing natitilad
ang mga ito sa dalawang pantig kapag nása gitna o
umpisa ng salita, gaya sa naging bigkas Filipino sa
scholar (iskólar) at stand (istánd).
PALITANG E-I AT O-U
-Wala namang batas hinggil sa nagaganap na
pagpapalit ng E sa I at ng O sa U. May ilang
tuntunin lámang ang Balarila kung kailan ito
nagaganap at umiral ang paniwalang isang natural
na pangyayari sa mga wikang katutubo sa Filipinas
ang gayong pagpapalit. Maaari din itong ugatin sa
pangyayari na tatlo (3) lámang ang titik ng baybayin
para sa mga tunog ng patinig. Sa naturang
sitwasyon, nagsasalo sa isang titik ang E at I
gayundin ang O at U. Maaaring ito ang sanhi ng
nakaugaliang pagdausdos ng dila sa pagbigkas ng E
at I at ng O at U gayundin ang nagkakapalitang
pagsulat sa dalawang tila kambalang mga patinig.
 salo-salo - magkakasáma at magkakasabay
na kumain
 salusalo - isang piging o handaan para sa
maraming tao
 bato-bato - paraan ng paglalarawan sa
daan na maraming bato
 batubato - ibon, isang uri ng ilahas na
kalapati
PAGPAPALIT NG D TUNGO SA R ( RIN / DIN)
- Ang naturang pagpapalit ng tunog ay malinaw na
isang paraan ng pagpapadulas sa pagsasalita. Kayâ
karaniwang ginagamit ang D sa unahan ng salita. Sa
loob ng salita, karaniwang sumusunod ito sa katinig
samantalang higit na malimit makikita ang R sa
loob ng salita lalo na’t sumusunod sa patinig
- Ngunit sinasabi rin ng tuntunin na kapag ang
sinusundang salita ay nagtatapos sa –ri, -ra, -raw, o
–ray, ang din o daw ay hindi nagiging rin o raw,
gaya sa sumusunod:
 Maaari din— hindi Maaari rin
MGA WASTONG GAMIT NG GITLING
- Ginagamit ang gitling sa mga salitang inuulit:
anó-anó aráw-áraw
- Gayunman, ginagamit ang gitling sa
onomatopeikong pagsulat sa mga iisahing pantig na
tunog, gaya sa sumusunod:
tik-tak ding-dong tsk-tsk
- Ginagamit ang gitling upang paghiwalayin ang
pantig na nagtatapos sa katinig at ang sumusunod
na pantig na nagsisimula sa patinig
pag-asa
- Ginagamit din ang gitling upang bigyang-diin ang
kakaibang bigkas sa naunang pantig
líg-in (Sinaunang Tagalog) pagiging alanganin
- Ginagamit ang gitling sa mga bagong tambalang
salita, gaya sa sumusunod:
lipat-bahay bigyang-búhay
- Ginagamit ang gitling upang ihiwalay ang numero
sa oras at petsang may “ika-” gayundin sa
pagbilang ng oras, numero man o binabaybay, na
ikinakabit sa “alas-” gaya sa sumusunod:
ika-8 ng umaga, ngunit ikawalo ng umaga
- Ginagamitan ng gitling ang salitang may unlaping
“de-” mula sa Espanyol na nangangahulugang “sa
pamamagitan ng” o “ginawa o ginagamit sa
paraang.”
de-kolór de-bóla
- Ginagamitan ng gitling ang salitang
pinangunguhan ng “dî” (pinaikling “hindî”) at
nagkakaroon ng kahulugang kasalungat ng orihinal
nitó, malimit sa mapagbiro o mapang-uyam na
himig.
- Ginagamitan ng gitling ang mga apelyido ng
babaeng nagasawa upang ipakita ang orihinal na
apelyido noong dalaga pa.
Carmen Guerrero-Nakpil
- Ginagamitan ng gitling ang panahong sakop o
saklaw ng dalawang petsa.
1882-1903 (Panahon ng Patinding
Nasyonalismo)
LESSON 6
KULTURA
Ang salitang kultura ay nagmula sa wikang Latin na
“cultura” na ang ibig sabihin ay “kultibasyon” o
“paglilinang”. Ang salitang kultura o kalinangan ay
ang paraan kung paano mamuhay sa araw araw
ang mga mamamayan sa isang lipunan. Makikita
ang kultura ng isang lipunan sa kanilang mga salita,
aklat, relihiyon, musika, pananamit, pagluluto, at
iba pa.
2 URI NG KULTURA
 MATERYAL - binubuo ito ng mga gusali, likhang-
sining, kagamitan, at iba pang bagay na nakikita
at nahahawakan at gawa o nilikha ng tao.
(Panopio, 2007)
  HINDI MATERYAL - kabilang dito ang batas,
gawi, ideya, paniniwala, at norms ng isang
grupo ng tao. Hindi tulad ng materyal na
kultura, hindi ito nahahawakan subalit ito ay
maaaring makita o maobserbahan.
Charles Cooley – ito ay binubuo ng tao na may
magsalabid na samahan at tungkulin. Ang tao ay
nauunawan at higit na nakilala ang kaniyang sarili
nang dahil sa pakikisama sa iba pang mga
miyembro.

ELEMENTO
LESSON 7
INSTITUSYON – isang kaayusang sistema ng
MULTIKULTURALISMO
ugnayan sa isang lipunan. Binubuo ito ng:
 Pamilya
 Ayon kay Harrison (1984), ang
 Edukasyon
multikulturalismo ay isang teorya hinggil sa
 Ekonomiya
pundasyon ng kultura. Dagdag niya, ito ay
 Relihiyon
sistematiko at komprehensibong pagtugon sa
 Pamahalaan
pagkakaibang kultural at etniko na may
COMMUNITY WHEEL
komponent na pangedukasyon, palingguwistika,
pang-ekonomiya, at panlipunan at ispesipikong  Grassroots
mekanismong pang-institusyon.  Health care providers
 Human/social services
 Ang multikulturalismo ay isang patakaran na  Education
nagbibigay-diin sa natatanging katangian ng iba’t  Government
ibang kultura lalo na kapag sila ay nakikipag-  Faith community
ugnayan sa iba (Banggit sa Vega et al 97).  Law enforcement
 Neighborhhos associations
 Ang multikulturalismo ay tugon sa kultura at  Civic volunteer
kultural na pagkakaiba-iba ng bawat indibidwal  Business
(Banggit sa pag-aaral ni Badie, 2020).  Media
 Recreation/parks
 Sa kabilang banda, ayon kay Demeterio (2), ang
multikulturalismo ay kamalayan at ideolohiyang
naglalayong manatili ang kultural na pagkakaiba-
iba at mabigyan ng pagkakapantay-pantay ang
lahat ng mga pangkat-etniko na nasasakop ng
estado.

 Ang problema ng isang multikultural na estado

ay hindi lamang ang pagkakaroon ng iba’t ibang
pangkat-etniko; mas malalaki ang problema na GOODLUCK FUTURE CPA
naidudulot ng katotohanang sa loob ng estadong
ito na may mga pangkat na maghariharian bilang
mayorya at may mga pangkat naman na maaapi
bilang minorya (Demeterio 14).

LESSON 8
LIPUNAN

 Emile Durkheim – Ito ay isang buhay na

organismo na dito nagaganap ang mga
pangyayari at gawain. Ito rin ay walang tigil na
kumikilos at nagbabago.
Karl Marx – Ito ay pinagkakikitaan ng tunggalian
mg awtoridad. Ito ay bunga ng pag-aagawan ng
mga tao sa limitadong pinagkukunang-yaman
para matugunan ang kanilang pangangailangan.