MODUUL

PENJANA DC
Modul ini mendedahkan tentang prinsip dan Hukum Tangan
Kanan Fleming, bahagian-bahagian penjana, penyambungan
penjana untuk membekalkan arus elektrik kepada beban, dan
penggunaan alat uji untuk mengenal pasti kerosakan elektrik
dan membaikinya.

Objektif Umum
Modul ini membolehkan murid:
menerangkan prinsip penjana DC
menyambung dan mengendalikan penjana DC
mengesan kerosakan elektrik dalam penjana DC
menggunakan meter pelbagai dan penguji penebatan
mengamalkan langkah-langkah keselamatan

Kandungan Modul

Unit 3.1 Penjana DC

Unit PENJANA DC
3.1
Volta

Objektif Khusus

ini, murid akan dapat

Pada akhir unit arah d.g.e
menerangkan prinsip penjana Fleming
untuk
menentukan
Kanan
Hukum Tangan
menggunakan

teranuh
utama penjana dan fiungsinya
bahagian-bahagian
mengenal utama
bahagian-bahagian
menyatakan fungsi diri dan ujaan asing
litar skema penjana ujaan Vol
m e l a k a r k a n gambar rajah meter pelbagai
tamatan medan
dan angker menggunakan
mengenal pasti
mengendalikan penjana
menyambung dan tiada beban dan ketika
berbeban penuh
tamatan dan arus ketika
mengukur voltan tidak meningkat dan cara membaik Info ICT
sebab-sebab voltan penjana
mengenal pasti
pulih
eBlektrik dalam penjana menggunakan
meter pelbagai dan htnetpalmer/motor.
tp:/ www.fhy.hiwa
mengesan kerosakan html
penguji penebatan
keselamatan
mematuhi prosedur dan langkah-langkah

Pencapaian Kompetensi
Selepas mempelajari unit ini, murid boleh mengenal pasti tamatan medan dan angker,
menyambung, mengendali, mengesan kerosakan dan mematuhi prosedur
serta Info Khas
langkah-langkah keselamatan. D.g.e ialahdaya
gerak elektrik.

Maklumat Penting Penjana DCc

Penjana yang
Penjana ialah satu mesin yang menukarkan tenaga mekanik kepada tenaga elektrik. mengeluarkan votan
Penjana terdiri daripada dua jenis, iaitu penjana DC dan penjana AC. Kegunaan asas janaan DC. A
penjana DC adalah untuk membekalkan tenaga elektrik kepada peralatan elektrik
Penjana AC
mudah alih, sistem LRT/kereta api dan sistem komunikasi.
binaan asas penjana DDC.
3.1 Rajah menunjukkan Penjana yang
mengeluarkan votan SE

janaan AC.
Gelung pengalir

Magnet
Magnet Info
Khas
SU2 Hukum Faradayd
Apabila pengalir
memotong medan

magnet atau
Penukartertib .
Berus karbon Punca keluaran sebaliknya, d.g.eax
o- bekalan DC terjana dalampenga

Rajah 3.1 Penjana DC mudah. tersebut.

Nilai d.g.eyang
PRINSIP PENJANA DC t e r h a s i l bergantung

pada: e d a n

Prinsip asas penjana DC adalah

berasaskan Hukum
kekuatan
pemolonga
panjangpengalir
satu kendalian
penjana
DC mudah. Semasa gelung
Faraday. Rajah 3.1 menunjukkan ngan

medan magnet akan berlaku. pengalir berputar, pemotongan kelaemoto

 Arah pusingan
angker
2
1
Voltan
Voltan

tiada dg.e. terjana

x'-
o 90
d.g.e. sebelah
/ ruas penukartertib

berlitar
positif terjana
r ' dan 'y" sepenuhnya
punks

5
Voltan

Voltan

90° 180
y | tiada d.g.e. terjana
90°180270° 360° ruas penukartertib
tiada dg.e. terjana 'x' dan 'y' berlitar
ruas penukartertib
berlitar
pintas
* dan 'y"
pintas

Voltan
Petuujuk:
A,BCD
- arah
pergerakan
Y
90° 180°270°
dg.e. maksimum
gegelung positif terjana
secara
berperingkat.
DC.
Rajah 3.2 Kendalian asas penjana
A
Arah pergerakan
FLEMING Arah medan magnet pengalir
HUKUM TANGAN KANAN (jari telunjuk) 90 (ibu jari)
B 9090

dapat ditunjukkan
dihasilkan
jari tengah)
Arah daya gerak elektrik (d.g.e) yang dan
dengan ibu jari, jari telunjuk Arah d.g.e. terjana
melalui Hukum Tangan Kanan Fleming, Ini dapat digambarkan C
antara satu sama lain.
jari tengah bersudut tepat di
Rajah 3.3 Hukum tangan
.

seperti Rajah 3.3. kanan Fleming.

BAHAGIAN UTAMA PENJANA

BINAAN DAN FUNGSI Info Khas
utama seperti yang ditunjukkan Hukum tangan
beberapa bahagian
5inaan penjana DC terdiri daripada kanan Fleming
digunakan untuk
dalam Rajah 3.4. menentukan arah
Kutub utama gerakan pengalir,
Angker
arus terjana dan
Penutup hujung medan magnet bagi
penjana.
Hukum tangan kirl
Fleming digunakan
bagi menentukan
Penukartertib
a r a h gerakan, a r u s

Binaan penjana DC. dan medan magnet

Rajah 3.4 bagi motor.
 dalam Jadunl
3,1. fungsi
dan
dhterangkan penjana

u t a m a penjana
I utama

Fungsi
hahagian Rahagian
Fungsi
Jadual 3.1

medan magnet
utama.
Bahagian Menghasilkan
BiL -

Kutub Utama
bertebat yang
yang
Teras besi berlapis
dhhlit menjadi elcktromagnet kesan tindak balas angker.
Mengurangkan

Kutub Antar
dipasang
di a n t a r a
2 tamhahan yang
Kutub
untuk menghasilkan d.ee
kunub utama medan magnet
Memotong

3 Angker bertebat
yang
hesi hrlapis lubang|
Lapisan mempunyai
orhentak silinderyang belitan angker.
menempatkan angker.
ahur untak
-Punca
tamatan bagi belitan pengalir
terjana dalam angker
Pemakar tertid Menukarkan voltanACyang
Tembereng-tembereng kuprum yang keluaran DC.
ke voltan
diletakkan di atas aci angker. keluaran penjana
litar angker ke punca
Menyambung
Berus karbon

JENIS-JENIS PENJANA

dua jenis, 1aitu penjana ujaan asing dan penjana

boleh dibahagikan kepada
Penjana DC
ujaan diri.

Info Khas 1. Penjana ujaan asing Al

Gals Voltan keluaran
sejenis penjana
Behagian yang Penjana ujaan asing ialah
membantu memerlukan arus
DC luar untuk
ujaan A2
yang
pergerakan aci kutub seperti
menghasilkan medan magnet
Mengandungi dalam Rajah 3.5.
bebola besi
Rajah 3.5 Penjana ujaan asing.
Ac
Bahagian kedua ujaan diri
dua hujung 2. Penjana
angker medan utama dari kesan
Penjana ujaan diri penjana yang menghasilkan
ialah
diri boleh
baki yang terdapat di dalam teras medan. Penjana ujaan
kemagnetan
dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu penjana siri,
penjana pirau dan penjana majmuk.

(a) Penjana siri

SI
Info ICT Belitan medan penjana siri disambungkan
Voltan keluaran
secara siri dengan belitan angker yang S2
ayari laman web:
menerima arus ujaan dari angker penjana Al
ttp://www.nwconx.net G
dedomet/motors56/ itu sendiri, seperti yang ditunjukkan dalam
A2
otor Rajah 3.6

Rajah 3.6 Penjana ujaan diri.

6) Penjana pirau

plitan medan dan angker disambungkan secara selari seperti yang F1

dalam Rajah 3.7. Voltan
ditunjukkan
G) keluaran

(c) Penjama majimuk | F2

Peniana jenis ini mempunyai belitan medan siri dan medan pirau. Terdapat
Reostat
duaienis sambungan penjana majmuk iaitu pirau panjang dan pirau pendek.
Kedua-dua jenis penjana majmuk ini menghasilkan voltan keluaran yang Rajah 3.7 Penjana pirau.
ama, sebagaimana ditunjukkan dalam Rajah 3.8(a) dan 3.8(b).
SiOon$2 Simbol Keterangan
Si
FIJ 0Penjana
F Voltan keluaran
Voltan keluaran S2 Rintangan litar
belitan

F2 F2 0 Medan siri

OOMO Medan pirau

Rajah 3.8(a) Penjana majmuk Rajah 3.8(b) Penjana majmuk
panjang. pendek. rAngker

Jadual 3.2 Tanda tamatan piawai penjana DC.

Simbol Keterangan Simbol Keterangan

Rl R2 Rintangan belitan FI- 0000-F2 Medan pirau

$2 Medan siri Al ArH - A2

Angker
Sl

PROSEDUR MENGUJI TAMATAN

Jadual 3.3 Prosedur menguji tamatan.

Tamatan Prosedur menguji

Jenis penjana
S1 Al 1. Menguji medan siri
+
$2 Ar 2. Menguji rintangan
42
- angker
TA2 A2
$2 Rendah Rendah

Al Al 1. Menguji medan pirau

F1 Al
2. Menguji rintangan
Ar) Ar F2
angker
F2 A2 F2 A2 Tingg_ Rendah

F1 S1 Al A 1. Menguji medan pirau

S
Fl
$2
+ 2. Menguji medan siri
Ar
AI $2
Ar) 3. Menguji rintangan
2
angker
F2 $2 A2 Tinggi Rendah Rendah

Peniana DG
 MENGESAN KEROSAKAN Info Khas
alir berikur.
Pengatur voltan
Proscdur mengesan kerosakan adalah seperti dalam carta Perubahan voltan
keluaran dalam
keadaan beban dan
tanpa beban ketika
Penjana arus beban berubah
Binaan penjana
ROSAK? tersebut sendiri akan
membaiki keadaan
Ya voltan.

Mekanikal
Elektrikal Uji
galas rosak
tiada kemagnetan baki kerosakan tembereng
rintangan medantinggi penukartertib
rintangan reostat luar tinggi
arah putaran angker terbalik
arah medan terbalik
Cara mengatasi
rintangan berus tingg
kerosakan tembereng tentukan keadaan fizikal galas
sambungan litar longgar tentukan keadaan fizikal
tembereng penukartertib
Cara mengatasi
pulihkan semula kemagnetan baki
kurangkan nilai rintangan medan
laraskan reostat luar Info Khas
ubah arah putaran angker Kawalan voltan
ubah arah sambungan medan keluaran
baiki keadaan/kedudukan berus karbon Pelaras rintangan
medan digunakan
bersihkan tembereng bagi melaraskan
ketatkan sambungan voltan keluaran
penjana yang
boleh dilakukan
secara manual atau
automatik.

KESELAMATAN

PERHATIAN
Semua latihan penjana DC dalam unit ini melibatkan voltan
berputar. Langkah-langkah keselamatan berikut mestilah tinggi pergerakan bahagian motor yang
dan
dan mesin. dipatuhi bagi menjamin keselamatan pengenau
1. Semua kerja
2. Litar
penyambungan mestilah dibuat dengan kemas dan kukuh
penyambungan mestilah diperiksa terlebih pada bahagian tamatan.
3. Semua kerja dahulu sebelum bekalan disalurkan.
pelarasan pada peralatan kawalan dan
arahan kerja. pengukuran mestilah dilakukan mengikut kertao
4. Bahagian motor penggerak dan penjana yang
5. Gandingan di antara motor penggerak dan berputar mestilah ditutup dengan alat
dilakukan dengan kukuh. penjana mestilah pelindungn
menggunakan pengganding gela"
dan
Semua prosedur dan langkah
kerja mestilah sentiasa
dipatuhi.
 osa
Angker (Armarture) Lapisan besi berlapis yang bertebat berbentuk silinder yang
mempunyai lubang alur untuk menempatkan belitan angker.
Berus karbon (Carbon brush) Dibuat daripada karbon dan digunakan sebagai penyambung
ke punca luar.
medan magnet
Daya gerak elektrik (Electromotive force) Daya yang terhasil apabila pengalir memotong
atau sebaliknya.
Hukum tangan kanan Fleming Hukum yang digunakan untuk menentukan arah gerakann
(Fleming's right hand rule) pengalir, arus terjana dan medan magnet dalam penjana.
Kutub antara (Intermediate pole) Kutub tambahan yang dipasang di antara kutub utama.
-Teras besi berlapis yang bertebat yang dililit sebagai
Kutub utama (Primary pole)
elektromagnet.
Satu mesin yang menukarkan tenaga mekanikal kepada
Penjana (Generator) tenaga elektrikal.
S e n a r a l PujukanD
Bhd.
ADaul Samad Hj. Hanif, 1988. Pemasangan Litar Elektrik Kuala Lumnpur : Golden Book Centre Sdn.
Sah Kejuruteraan, 2002. Kuala Lumpur: Dewan Bahasadan Pustaka.