ULAŞIM M.

A
ULAŞIM İÇ DIŞ TİÇ.

MEKATRONİK personelİ BOSCH 4.kW MARŞ

DİNAMO EĞİTİM DOKÜMANI DÖKÜMAN
HAZIRLAYAN
Mehmet
BEKYÜREK
 AKÜ İÇ YAPISI
DİKKAT: aküsü bitik araçlarda uzun
süre marşa basılı tutulmaz. Zayıf voltaj
yüzünden Endüvi N/S yönünde dönüş
yapmakta zorlanır kısa devreye düşer.
Marş ya sigorta attırır. Yüksek amper
sigorta takılıysa marş Endüvi fırça
kömür bakırları atma yapar Endüvi
parçalanır. (akü plakalarını dökülmesi
neden olur dipte tortu + - plakaların
kısa devre yapmasına neden olur akü
boşta dururken ısınıyorsa plaka
dökülmüştür. Çok fazla ısınma marş
basma veya araç şarj akü
durumlarında patlamalarına neden
 TEMEL ELEKTRİK BİLGİSİ VE ELEKTRİĞİN TEMEL ESASLARI
Elektrik akımı, negatif kutuptan pozitif kutba doğru gerçekleşen elektron hareketidir. Motorlu araçlarda binek ve hafif ticari araçlarda elektrik gerilimi (akü
gerilimi) 12 volt ’tur. Ticari araçlarda (otobüs, kamyon, tır) ise elektrik gerilimi 24 volt ’tur. Elektrik, bir elektron hareketidir. Atomların etrafında dönen
elektronların bir dış etkiyle başka bir atoma geçmesi, daha sonra başka bir atoma geçmesi ve bunun böyle sürekli gerçekleşmesiyle elektron akışı
gerçekleşir, bu elektron akışına elektrik denir. Elektronlar bir ileten üzerinden akarlar-hareket ederler (elektrik akışı), çünkü iletken madde atomlarının
serbest elektronları vardır ve bu elektronlar hareket etmeye yatkındır. Elektrik artı kutuptan eksi kutba doğru akar, buna “teknik akış yönü” denir. Oysa
gerçekte elektriğin akış yönü, eksi (negatif) kutuptan artı (pozitif) kutba doğru gerçekleşir, buna elektriğin “fiziksel akım yönü” denir.
Elektriksel prensipler, elektronların keşfinden çok daha önce belirlendiğinden ve teknikte yıllarca uygulamaya devam edildiğinden dolayı, daha sonraları
elektronların keşfedilmesiyle ortaya çıkan ve gerçekte tam tersi yönde olan elektrik akımının yönü kabulü değiştirilmemiştir. Bu sebeple pratikte (teknikte)
bir mahsuru olmayan elektrik akımı artıdan eksiye doğru gerçekleşir kabulü devam etmektedir. Elektrik enerjisi üretilebilir ve depolanabilir. Motorlu
araçlarda elektrik enerjisi bataryalarda (akülerde) kimyasal olarak depolanır. Elektrik devresindeki bir donanım (alıcı) çalıştırıldığında elektrik beslemesi
gerçekleştirilir. Oto elektrik tesisatında kurşun-asit aküler kullanılır, bunlar binek araçlarda 12 volt, ağır vasıtalarda 24 volttur. Motorlu araçlarda akünün
pozitif ucu, tesisatta tamamen yalıtılmış halde alıcılara gider, tüm röle ve sigortalar, kumanda şalterleri pozitif hat üzerinde bulunur. Akünün negatif (eksi)
hattı ise aracın şasisine bağlanmıştır, bu sebeple buna şasi hattı da denir, böylece kablo tasarrufu sağlanır, maliyet azalır, ağırlık azalır, karmaşıklık
azalır. Şasi hattının metal yapısının özgül direnci bakırdan kötü olsa bile, çok büyük kesit alınana sahip olduğu için bu fark telafi edilmiş olur. Eksi hat
aküden çıkan siyah kalın kablo ile şasiye bağlıdır ve oto elektrik tesisatında alıcılara ayrıca bir eksi hat çekilmez (genellikle).
DİKKAR: aracınızda şase bağlantısında siyahlaşma veya kablolarında kavrulma yanık lar bulunuyorsa aracınızın şase bağlantısında geçirmeyen yerler var
demektir(alternatör ,klima ,marş veya yüksek akım çeken herhangi ürün tam şase almaması bunların başlıca nedeni ve aracınızın yetersiz şarj olmasına
neden olur.)
Alıcıların (örneğin lambaların) eksi uç bağlantıları direkt şasiye yapılır, bunları şasi bağlantılarındaki temassızlık, görülen sık arızalardandır (sönük yanma
veya hiç yanmama). Modern otomobillerde elektronik donanımların ve sensörlerin-aktörlerin eksi hatları için ayrı kablolama yapılması da
görülebilmektedir.
 Aracınızın elektrik tesisatında kullanacağınız kablonun doğruluğuna kara vermeniz için ohm
kanununu bilmeniz gerekir.
Esasında akım negatif ten pozitife doğru akmaktadır.(elektronlar eksi yüklü. dolayısı ile eksi
kutuptan artı kutup ‘a doğru akar.)
Ama artı eksiye doğru hareket ediyor derlerse de kimseyle tartışma elektrik kanununda ikisi
de kabul gördüğünden yanlış sayılmaz

AKIM NEDİR? NASIL HESAPLANIR?

I ≡ Δq / Δt
Akım elektrik yüklerinin net hareketidir, bir noktadan birim zamanda geçen net yük miktarına akım veya elektrik akımı denir. Net
kelimesini vurgulamamızın nedeni, bir noktadan eğer sağ tarafa ve sol tarafa üç tane eksi yük geçiyorsa, net yük geçişi sıfır olur.
Akım fiziksel, TEMEL ve SKALER BİR BÜYÜKLÜKTÜR, yani ölçülebilir. Elektrik akımı I (i de olabilir) simgesiyle gösterilir ve birimi A
(amper)‘dir. 1 amper = 1 A = 1 C/s (Coulumb bölü saniye) ‘dir. Elektrik akımının formülü (aslında tanımı) şöyledir:
I ≡ Δq / Δt
Δq akan elektrik yükünün miktarını, Δt zaman aralığını gösterir.
Amper biriminin adı, 18. yüzyılın başlarında elektrik ve manyetizma alanında önemli katkılar yapan Fransız bilim insanı André Marie
Ampère’i onurlandırmak için verilmiştir. Evlerimizdeki elektrik akımı genellikle 1 A civarındadır. Örneğin, 100 wattlık bir ampulden
0,85 A akım geçer, yani bir saniyede ampulün üstünden 0,85 C yük akar. Bilgisayar ve cep telefonlarında ise çok daha küçük
miktarda (miliamper yani 10-3 A civarında) elektrik akımı söz konusudur.
Akımın belli bir zamanda bir noktadan geçen yük miktarı olduğunu söylemiştik. Yük bir parçacığın özelliğidir, kendi başına varlığından söz edemeyiz.
Bu yüzden yükün hareket etmesi aslında yüklü parçacıkların hareket etmesi anlamına gelir. İletkenlerde dış elektronların iletkenin tamamında
rahatça hareket edebildiklerini öğrenmiştik. İşte bu nedenle iletkenlerde elektrik akımına neden olan parçacıklar (yani yük taşıyıcıları)
elektronlardır.
bir bakır telden geçen elektrik akımı modelleniyor. Telin içindeki serbest elektronlar aynı anda soldan sağa doğru hareket ediyorlar. Bir elektronun
telin başından sonuna kadar kolkola gittiğini düşünebilirsiniz, ama işin aslı öyle değil. Yani akım için bir elektronun başından sonuna kadar teli
katetmesi gerekmiyor. Her elektron biraz sağa kayınca tüm telde aynı anda elektrik akımı oluşuyor. Teldeki tüm elektronlar hareket ediyor.
Elektronların hareket etmesini sağlayan telin içinde elektrik alan oluşması. Daha önce elektrostatik dengedeki iletkenlerde iletkenin içinde elektrik
alanın sıfır olduğunu öğrenmiştik. Ama bu durumda elektrostatik denge söz konusu değil, telin uçları arasındaki potansiyel fark telin içinde sıfırdan
farklı bir elektrik alan oluşmasına neden oluyor. Ayrıca PİL devreye elektron pompalamıyor, elektronlar zaten iletken telin her yerinde var. Sadece
onların hareket etmesi için gerekli enerjiyi sağlıyor.
Akımın yönü Bilim insanları elektrik akımını elektronun keşfinden çok önce araştırmaya başladıkları için, akımın yönünü iletkenin içindeki ELEKTRİK
ALANI yönü olarak seçmişler. Elektrik alanda test yüklerinin artı yük olarak seçildiğini hatırlarsanız, bu artı yüklerin hareket yönü anlamına geliyor.
Bu yöne geleneksel (konvansiyonel) akım yönü denir. Elektronların hareket yönü, geleneksel akım yönünün zıttadır.
Aynı telin üstündeki akım bu kez geleneksel akım yönü olarak gösteriliyor. Akımın yönü bu kez sağdan sola doğru, yani elektronların hareketinin zıt
yönünde. Bu yön eğer artı yüklü parçacıklar yük taşıyıcılar olsaydı, onların hareket yönünü gösterirdi.
Elektronların sürüklenme sürati
İletkenlerde elektrik akımını elektronlar taşıdığına göre, bir elektronun çok hızlı hareket ediyor olmasını bekyebilirsiniz. Ama işin aslı, elektronların
sürüklenme sürati oldukça yavaştır, 0,1 mm/s civarındadır. Bunun nedeni serbest elektronların çok sık (her 10-14 saniyede bir) iletkendeki iyonlarla
çarpışmasıdır. Bu çarpışmalar serbest elektronların zig zag şeklinde bir hareket yapmasına neden olur.
Elektronun nasıl rastgele zigzaglar çizdiğine dikkat edin. Peki elektronlar bu kadar yavaş hareket ediyorsa, nasıl oluyor da biz
düğmeye basar basmaz odamızdaki lamba yanıyor? Nasıl oluyor da elektrik akımı bu kadar hızlı iletilebiliyor? Çünkü tüm elektronlar
aynı anda hareket ediyorlar. Elektrik alan aynı anda telin ve ampulün filamanının üstündeki tüm serbest elektronlara elektriksel
kuvvet uyguluyor ve onların hareket etmesini sağlıyor. Elektrik akımının oluşması için teldeki elektronların ampulün filamanına
ulaşması gerekmiyor, ampuldeki elektronlar hareket ettikleri için anında orada da akım oluşuyor. Akım ampermetre denilen bir cihazla
ölçülür. Ampermetre elektrik akımı 1 A ve üstü değerleri ölçmekte kullanılır. Daha küçük akım şiddetlerini ölçmek için miliampermetre
(mA = 10-3 A) mikroampermetre (µA = 10-6 A) adı verilen cihazlar kullanılır. Normal ampermetreler elektrik devrelerine seri olarak
bağlanır. Analog ve dijital (elektronik) ampermetreler olduğu gibi devreye bağlanması gerekmeyen temassız ampermetreler de
vardır. Multimetre denilen cihazlarla da akım ölçülebilir, zaten multimetre çoklu ölçer demektir (akım, voltaj, direnç ve sığa gibi
değerleri ölçebilir).
OHM KANUNU
GERİLİM(VOLT) AKIM(AMPER) ve DİRENÇ(OHM) arasındaki ilişkiyi tanımlayan kanuna ohm kanunu denir. 1827 yılında Georg Simon
Ohm tarafından bulunmuştur. Formülde gerilim V harfiyle, akım I harfiyle ve direnç R harfiyle gösterilir.
Ohm kanunu formülü V= I x R ‘dir. VIR diye kolayca ezberlenebilir.
V= I x R formülü, çektiği akım (amper) ve sahip olduğu direnç (ohm) bilinen bir elektrik devre elemanının, gerilimini hesaplamak için
kullanılır. Bu formülün anlamı şudur: Gerilim sabitse, direnç arttıkça akım şiddeti azalır; tam tersi direnç azaldıkça akım şiddeti artar.
Bu formül kolayca dönüştürülerek diğer büyüklükler de hesaplanabilir.
I=V / R formülü, gerilimi ve direnci bilinen bir elektrik devre elemanının çektiği akımı (amper) bulmak için kullanılır. Bu formülün
anlamı şudur: Gerilim sabitken (örneğin sabit 12 volt), direnç arttıkça çekilen akım şiddeti (amper) o kadar azalır. I=12/6 =2 amper.
I=12/3= 4 amper. DİRENÇ arttıkça AKIM ŞİTTEDİ azalır.
• R= V / I formülü, gerilimi ve çektiği akım bilinen bir devre elemanının
direncini (ohm) bulmak için kullanılır. Bu formülün anlamı şudur: bir elektrik
devre elemanının gerilimi ne kadar büyükse ve/veya çektiği akım ne kadar
küçükse; direnci o kadar büyüktür.
• Ohm kanununa göre bir elektrik devresinde; akım şiddeti (amper)
gerilimle doğru, dirençle ters orantılı olarak değişir. Bir devrede direnç
sabit kalırsa, GERİLİM(VOLTAJ) arttıkça, akım şiddeti de o oranda
artar. Akım şiddetini artırmanın iki yolu vardır; ya gerilim yükseltilir, ya da
direnç düşürülür.
• P=V.I
 FARADAY KANUNU VE GERİLİM İNDÜKLENMESİ
(ELEKTROMANYETİK İNDÜKSİYON)
Faraday kanunu: "Değişken bir manyetik alan içinde bulunan iletkende gerilim (voltaj) oluşur." (Michael Faraday). Mıknatıs ne kadar
hızlı hareket ederse, yani manyetik alan ne kadar hızlı değişirse, o kadar büyük gerilim oluşur, tıpkı alternatör rotorunun daha hızlı
döndükçe daha yüksek gerilim oluşturması gibi. Manyetik alan büyüdükçe, gerilim de büyür. Manyetik alan daha hızlı değiştikçe,
gerilim de büyür. İletken (sargı-bobin) sayısı arttıkça, gerilim büyür. Değişken manyetik alanı oluşturmak için; ya mıknatıs hareket
ettirilmeli ya da iletken tel hareket ettirilmeli, iki durum da manyetik alanı değişken hale getirir ve iletkende gerilim (voltaj) oluşur.
Mıknatıs ve iletken tel sabit durursa gerilim oluşmaz. Mıknatısın hareket ettirilmesiyle, sargılara etki eden manyetik alanın yönü, yani
manyetik kutuplar (N-S) değişir, böylece indüklenen gerilimin yönü de değişir, bunun sonucu oluşan oluşan gerilimin yönü
değişkendir, yani alternatif (AC) akımdır.

Değişken bir manyetik alan içinde bulunan iletkende gerilim indüklenir. Değişken
manyetik alan oluşması için mıknatıs veya tel hareket ettirilmelidir.
Bakır tel sargının yakınındaki mıknatısın yönü değişirse; kutuplarının yönü (N-S) değişir, kutuplar değişirse; manyetik kuvvet
hatlarının (manyetik alanın) yönü değişir, manyetik kuvvet hatlarının yönü değişirse (değişken manyetik alan), tam değişim anında o
alandaki iletkende (bobinde) elektrik indüklenir. Oluşan gerilimin yönü, kutupların değişimiyle birlikte değişir (AC akım).

Mıknatısın kutuplarının değiştirilmesine gerek olmadan, mıknatıs bir dış kuvvetle hareket ettirilirse, yine değişken manyetik alan
oluşur ve o alandaki iletken telde (bobin-sargı) voltaj (gerilim) oluşur. Hareketin yönü değiştikçe, elektrik akımının yönü de değişir.
Sargı sayısı artarsa, gerilim de artar. Hareket (dönüş) hızı artarsa gerilim de artar.
Sargıları sabit tutarak mıknatısı döndürmek tipik bir elektrik jeneratörünün çalışma prensibidir, örneğin alternatör. Sargılarda
oluşan elektrik akımı alternatif akımdır.
 FARADAY KANUNU VE ELEKTRİK MOTORU
Faraday kanunundaki cümleyi tersten söylersek; Sabit bir manyetik alan içerisinde bulunan iletken tele elektrik verilirse, o tel hareket
eder. Yani mıknatısı sabit tutup, iletken tele elektrik verilirse, o tel hareket eder. Bu teli bir sargı haline getirip rulmanlı bir mil
üzerine koyarsak, elektrik motorunu elde etmiş oluruz. Örneğin marş motoru.

Manyetik alan değişimiyle bobinde gerilim indüklenmesi

Fizikçi ve Matematikçi olan Gustav Robert Kirchoff 12.03.1824 Kaliningrad Rusya doğumludur. Gustav Robert Kirchoff 1845
yılında Königsberg Üniversitesinde eğitim görürken tanıştığı ve birlikte çalıştığı Von Neumann iki önemli elektriksel indüksiyon
çalışması yapmaktadır. İlerleyen zamanda yine aynı yıl Kirchoff yasalarını ortaya koymaktadır. KİRCHOF YASALARI elektriksel akımın,
voltajın ve direncin hesaplanmasında kullanılan temel yasalardır.
Kirchoff Königsberg Üniversitesi’nden mezun olur. 1848 yılından 1850 yılına kadar Berlin Üniversitesi’nde para almaksızın eğitim verir ve
Berlin’deki çalışmalarında elektrik akımını ve elektrostatiğin doğruluğunu bir daha kanıtlar.
Elastik levhanın bozulmasıyla ilgili problemleri araştırarak çözümüne ulaştırır. Bu teorinin formülleşmesinde, Germain ve Poisson ile
birlikte çalışırlar.
1857 yılında, Kirchhoff ve Weber ikisi de hızın telin cinsine bağlı olduğu ve ışık hızına hemen-hemen yakın olduğunu buldular.
Siyah nesne radyasyonu araştırmasından doğan kuantum (kuantum) teorisini ortaya attı.
Gustav Kirchhoff’un fizik dünyasına en çok ün kazandıran katkısı spektroskop dalındadır. Robert Bunsen işbirliğiyle spektroskop’u
buldular. Bu icat yeni elementlerin keşfinin hızını arttırdı ve merak uyandırdı. İlk elli element bu zaman diliminde keşfedildi.
Kirchhoff, elementlerin saf halini deneyerek araştırarak 1859’da her bir elementin spektrumunun birbirine eşit olmadığı sonucuna
vardı. Radyasyon yasasını açıklayarak, verilen atom ya da molekülün verme ve emme frekansının aynı olduğu savını ortaya koydu.
1861’de Kirchhoff ve Bunsen Güneş’in spektrumunu incelemeye alarak güneş atmosferindeki yeni kimyasal elementlerin keşfine
soyundular. Araştırmaları sonucu iki yeni kimyasal elementi, sezyum ve rubidyumu buldular.
Kirchhoff, Güneş spektrumunda siyah çizgileri anlatan en iyi bilim adamıydı. Bu siyah çizgilerin ise güneş atmosferinden, gazdan geçen
ışık dalga boyu parçacığın emilmesiydi. Bu çalışma astronomide yeni araştırma alanları açtı.
1875’te Berlin Üniversitesi’nde tekerlekli sandalyede ders anlatarak araştırmalarını devam ettirdi.
Kirchoff yasası, akımın her zaman en kısa ve en dirençsiz yolu tercih ettiğini tanımlar.
 START
ALMAMIŞ
MARŞ
ŞEMASI
 ÇALIŞIR
DURUMDA
MARŞ
ŞEMASI
MARŞ ÇALIŞMA GİF
 ENDÜVİ
ÇALIŞMA
ŞEMASI

AKÜ
 ENDÜVİ NEDİR.?

✓ Endüvİ
Endüvi, marş motorlarında sabit manyetik alan içinde dönme hareketinin alındığı parçadır.
Endüvi milinin ön kısmında kavrama mekanizması ve marş dişlisi bulunmaktadır.
DİKKAT: Endüvi sağlamlık testini 220V seri lamba ile yapınız.!!!1
Seri lamba testi UZMAN TEKNİK PERSONEL TARAFINDAN YAPILMALIDIR.!!!!!
Marş motorunda Endüvi, dönme hareketinin elde edildiği parçadır. Endüvi nin görevi; sabit manyetik alan
içerisinde dönerek hareket üretmektir. Endüvi nin dönmesiyle, Endüvi milinin ucundaki marş dişlisi volan dişlisini
döndürür, böylece motora ilk hareket verilmiş (marş yapılmış) olur. Endüvi, ikaz sargılarının oluşturduğu sabit
manyetik alan içerisinde dönen bir sargıdır (bobindir), buna rotor veya armatür de denir. Marş motoru ve Endüvi
de Faraday Prensibiyle çalışır; sabit bir manyetik alan içerisinde bulunan iletken tele elektrik verilirse, tel hareket
eder. Bu tel sarılıp sargı bobin şekline getirilir, daha sonra yapısına demir plakalar eklenir ve böylece manyetik
etki daha da güçlenir, bu sargı dönen bir milin üzerine konursa, Endüvi elde edilmiş olur.
Endüvi nin Parçaları: Endüvi mili, gövde, sargılar (bakır teller), kollektör dilimleri. Ayrıca milin üzerinde tek yönlü
kavrama tertibatı, marş dişlisi ve darbe yayı da bulunur. Endüvi milinin serbestçe dönebilmesi için milin uçlarına
burç yataklar konmuştur. Elektrik, Endüvi sargılarına (+) fırçalardan (kömürlerden) gelir ve yine sargılar (-)
fırçalardan devresini tamamlayarak şasilerin. Fırçalar, Endüvi sargılarının uçlarındaki kollektör dilimlerine bir
yay ile sürekli basılı halde tutularak elektriği iletir. Marş motoru yüksek amper çektiğinden, fırçaların ve
kollektör dilimlerinin sağlam olması ve fırça yaylarının sertliğinin yeterli olması çok önemlidir, aksi halde
yeterince akım iletilemez ve marş motoru çalışmaz. Fırçaların sürekli bastığı kollektör dilimleri zamanla aşınıp
oyulabilir, tolerans değer aşılmamışsa, bu durumda tornada yüzey düzleştirilip yeniden kullanılabilir, diğer
durumda Endüvi değiştirilir. Kollektör dilimlerinin araları yeterince açık ve dolmamış olmalıdır, böyle bir
durumda aralıkları temizlenir ve yüzey zımparalanabilir. Endüvi sargıları yüksek akım çektiğinden kalın bakır
tellerde meydana gelir, bakır tellerin yüzeyleri yalıtkan malzemeyle kaplanmıştır ve diğerlerine iletim yapmaz, tel
sargılar sadece kollektör dilimlerinden iletim yaparlar. Ayrıca demir gövdeden (şasiden) de yalıtılmışlar.
ENDÜKTÖR (YASTIK) NEDİR.?
 ✓ Endüktör (İkaz SargIlarI)
İkaz sargıları endüktör pabuçları üzerine sarılmıştır.
Pabuçlar marş motoru gövdesi içine karşılıklı N/ S kutuplarınıoluşturacak şekilde
yerleştirilmişlerdir.
TESTLER: kalın plaka ve ince bakır tel sargılarına ayrı ayrı endüktör uçlarından
voltaj verip iç çekirdeklerin mıknatıslama gücünü ölçünüz.

✓ Endüktör (İkaz SargIlarI)

Pabuçlar marş motoru gövdesine vidalanarak tutturulmuştur.
İkaz sargıları kendi içinde ve gövdeye kısa devre yapmayacak şekilde
yalıtılmışlardır.
İkaz sargılarının uçlarına kömürler (fırçalar) bağlanmıştır.
DİKKAT: ürün onarım da endüktör seri lamba 220V la kısa devre ve hat kopukluk
testi yapınız.!!!!
Marş motorunda gövdenin iç kısmında sabit duran 1 ince 1 kalın plaka sargı vardır ince sargılar marş Endüvi nin yavaş dönerek marş
dişlisinin volanta oturmasını sağlamak için vardır. Kalın plaka sargılara (bobinlere) ikaz sargısı veya endüktör denir. İkaz sargısının
görevi, bir elektrik motoru olan marş motorunda sabit manyetik alan oluşturmaktır, bu sayede Endüvi (rotor) dönebilir.
Aküden gelen (+) elektrik akımı marş şalterinin bat ucuna bağlanır, şalter ON olduğunda bu akım marş şalterinin MARŞ ucuna gelir,
buradan da marş motorunun ikaz sargılarına (endüktöre) iletilir. İkaz sargılarını dolaşan elektrik akımı, sargıların uçlarına bağlanmış
olan kömürler (fırçalar) sayesinde endüviye iletilir ve buradan devresini tamamlar (yani ikaz sargıları ve Endüvi seri bağlıdır). İkaz
sargılarının uçlarında genellikle 2 adet kömür (fırça) bulunur, bunlar pozitif fırça uçlarıdır. Diğer 2 adet fırça ise şasiye bağlıdır.

İkaz sargıları, gövdenin iç kısmında demir parçalar üzerine yalıtılmış şekilde sarılmıştır, bu demir parçalara "yastık" veya "endüktör
pabucu" denir. İkaz sargılarına elektrik akımı verildiğinde, sargılarda oluşan manyetik alan sayesinde, demir pabuçlarda N ve S
mıknatıs kutupları oluşur, oluşan bu mıknatısların (elektromıknatıs) Endüvideki manyetik kutuplarla (N S) etkileşime girip itme-çekme
kuvveti oluşturması sonucu, Endüvi döner, yani marş motoru çalışır. ( Faraday Kanunu)
 ✓ FIrça Tutucusu
Pozitif fırçaların takıldığı kısımlar yalıtılmıştır.
Negatif fırçalar tutucu üzerinden devresini tamamlar.
Marş motorunda en çok aşınan parçalardır.
DİKKAT: marş bir dinamo olduğundan şase ve artı yönü vardır
yanlış kullanacağınız fırça tutucu marşınızın ters dönmesine
neden olur(faraday akım kanunda okudunuz.)
✓ FIrça Tutucusu
Endüvi milinin arka kısmında bulunur.
Arka kapak üzerine yataklandırılır.
Pozitif ve negatif fırçaları üzerinde taşır.
DİKKAT: fırça tutucu değişim yapacaksanız voltaj farkına dikkat ediniz kömür
fırçaları voltaj akım amper hesaplanıp grafi x karbon = bakır karışımından
yapılır.!!!
 MARŞ SELONEOİD (OTOMATİK)
MarŞ solenoİdİ
Ayırma çatalı ön kapak üzerine açısal hareket yapabilecek şekilde
yataklandırılmıştır

MARŞ ÇATALI
Sert plastikten yapılmıştır.
DİKKAT: onarım yaparken eski veya yeni selenoid kullanırken muhakkak amper
ölçümü yapınız. Uygun test tezgahı mekatronikte bulunmaktadır.!!!!
Montaj işleminde ürünü kullanmadan önce selenoid plancırını silikonlu gresle
hafifçe yağla.!!!!!!
 MARŞ SELENOİD NASIL ÇALIŞIR?
Bu durumda solenoid sargılarında manyetik alan oluşur.
Oluşan manyetik alanın etkisiyle Plancır hareketli kontağa doğruçekilir.
Plancır bu hareketiyle hareketli kontağı solenoidin BAT ucuyla MarşMotoru ucunu birleştirinceye kadar iter.
Plancırın herketli kontağa doğru hareketi sırasında plancırın diğer ucunatakılı bulunan ayırma çatalının üst kısmı çekilir.

Ayırma çatalının alt kısmında takılı bulunan manşon volana doğru itilir.
Ayırma çatalı ve solenoid bu hareketiyle marş dişlisinin volan dişlisiyle kavramasını sağlar.
Endüvi milinin dönmesiyle volan dişlisi ile kavramış olan marş dişlisi dönmeye başlar.
Volan ve krank mili de dönmeye başlar.

Motora ilk hareket verilmiş olur.

Kontak anahtarı serbest bırakıldığında solenoid ST ucuna gelen elektrik akımı kesilir.
Tutucu ve çekici sargılardaki manyetik alanortadan kalkar.
Manyetik alanın ortadan kalkmasıyla Plancır gerigetirme yayları yardımıyla eski konumuna gelir.
Üzerindeki Plancır baskısı kalkan hareketli kontak kendi geri getirme yayı yardımıyla eskipozisyonuna gelir.
Bu hareketle BAT ucuyla Marş Motoru Ucuarasındaki elektrik bağlantı kesilir.
Marş şalteri (selenoidi) marş motorunu çalıştıran yüksek akımı kumanda ederek gönderir veya keser. Aynı zamanda marş dişlisinin volan
dişlisiyle kavraşmasını sağlar. Marş şalterinin iki temel görevi:
A-Şalter (röle) olarak çalışmak: Çok yüksek akım (amper) çeken marş motoruna giden elektriği anahtarlama (şalter).
B-Endüvi üzerinde bulunan marş dişlisini volan dişlisine iterek kavraşmasını sağlayan ayırma çatalına hareket verir.
Marş Şalterinin (Selenoidin) Parçaları:
A-Sabit kontaklar (Marş ucu ve BAT ucu)
B-ST ucu (kontak anahtarının ST ucuna bağlı)
C-Marş şalteri gövdesi
D-Geri getirme yayları
E-Hareketli kontak
F-Çekici ve Tutucu sargılar
G-Plancır (demir silindir)
Marş motorları, içten yanmalı motoru döndürdükleri için büyük bir güç üretmek zorundadır (P=V.I). Akü gerilimi 24 volttur. 24 volt gerilimle
büyük bir güç üretmek için, yüksek amper (akım şiddeti) verilmesi gerekir. Marş motorları 200-450 amper akım çektikleri için, bu akım basit
bir anahtarlamayla marş motoruna verilemez, bu sebeple marş şalterleri (selenoidi) kullanılır. Selenoid 70-130A akım çekmektedir. Kontak
anahtarı marş (ST) konumuna getirildiğinde, marş şalterine akım verilir, yapısındaki sargılara (çekici ve tutucu) elektrik gelince, mıknatıs
etkisi gösterir (elektromıknatıs), şalterin içindeki Plancır (demir silindir) bu mıknatısın etkisinde hareket ederek kuvvetli bir şekilde sonuna
kadar ilerler. Plancı şalter gövdesinin içinde hareketinin sonuna geldiğinde, burada bulunan iki terminali (kontağı) birleştirir (BAT ve Marş
uçları), bu anahtarlama sayesinde aküden gelen elektrik marş motoruna iletilir ve marş motoru dönmeye başlar.
Plancırın bu hareketi sırasında, arkasındaki uca bağlı ayırma çatalına da hareket vererek, marş dişlisini volan dişlisine iter (kavraştırır),
böylece marş motorunun dönme hareketi, marş dişlisinden volan dişlisine aktarılır ve içten yanmalı motor dönmeye başlar.
 • solenoid gövdesinin orta kısmında plancır, plancırın
üzerinetakılı geri getirme yayı, plancırın hareketini
marş dişlisine iletecek ayırma çatalı, bat ucu ve marş
motoru kontaklarınıbirleştirmek için hareketli kontak
bulunmaktadır.

•.

solenoid marŞ sİstemİnİn İkİ temel görevİ vardır

Marş şalteri görevi yapar: marş motoruna elektrik akımının en kısa yoldan, isteğimize bağlı olarak ve emniyetli şekilde
gitmesini sağlar. solenoid ayırma çatalını hareket ettirerek marşdişlisini volana doğru yaklaştırır.
Marş solenoidi üzerinde üç tane elektrik bağlantı ucu vardır.
BAT ucu bataryadan direk akımın geldiği uçtur.
MARŞ MOTORU ucu marş motoru ikaz sargılarına elektrik akımının gittiği uçtur.
START (ST) ucu kontak anahtarının ST ucundan gelen elektrik akımının selenoide girdiği uçtur.
Marş şalterinin içinde iki ayrı sargı (bobin) bulunur.
Çekici Sargı
Daha kalın kesitli telden yapılmış olan sargı çekici sargıdır. Kontak anahtarı marş yaptığında, elektrik röle ve sigorta üzerinden ST ucuna gelir,
ST ucundan da çekici sargıları dolaşarak marş ucundan şasilenir (devresini tamamlar). İlk aşamada enerjilenerek plancırı ÇEKEN sargı ÇEKİCİ
sargıdır.
Çekici sargı devresini Marş ucundan tamamlar, böylece ilk aşamada, henüz marş dişlileri kavraşmamışken, Plancır hareket edip dişliyi volana
itiyorken, marş motoru düşük bir akımla (amperle) yavaşça dönmeye başlar, bu yavaş dönüş, marş dişlisinin volan dişlisine kolayca geçmesini
sağlar. Elektrik şöyle akar: St ucundan girer, çekici sargıları dolaşır, buradan marş ucuna girer, marş ucundan ikaz sargılarını ve endüvi
sargılarını dolaşır ve nihayet marş motorunun gövdesinden şasilenir (devresini tamamlar).Not: Çekici sargının yüksek direncinden dolayı
burada voltaj düşmesi yaşanır, yani bu sırada devreden geçen akım (amper) sınırlandırılmış olur, böylece marş motoru da yavaş döner.
Tutucu Sargı
Daha ince tel kesitinden oluşan sargı tutucu sargıdır. St ucundan gelen elektrik, tutucu sargıları dolaştıktan sonra marş şalterinin gövdesinden
devresini tamamlar.
Tutucu sargı sayesinde Plancır, BAT ve Marş uçlarını kontak yaptırır (ON). Artık marş dişlisi volan dişlisine geçmiş haldedir. Bu sırada akü
akımının tamamı BAT ucundan girer ve MARŞ ucuna geçer, marş motoru yüksek akımla büyük bir güç ve hızla döner. Bu sırada artık çekici
sargıdan akım geçmez, çekici sargı devreden çıkmıştır. Bu anda TUTUCU sargı devrededir ve BAT-MARŞ ucunu içerden bağlamıştır.
Tutucu sargı devredeyken, çekici sargı nasıl-neden devreden çıkar?
Tutucu sargıda elektrik St den girip, selenoid gövdesinden şasileniyordu (devresini tamamlıyordu).
Çekici sargı ST den girip, MARŞ ucundan şasileniyordu. Ama BAT ve MARŞ uçları kontakların birleşmesiyle, artık BAT ve MARŞ uçları aynı uç (+)
haline gelmiştir, tam bu anda ST: +, MARŞ ucu da + olmuştur, o zaman çekici sargının iki ucu da + olmuştur, bu durumda çekici sargıdan akım
geçmez. Çok zekice.
Tek Yönlü Kavrama ManŞonu (DİŞLİ)

Marş dişlisi ile volan dişlisinin kolayca kavrayıp

ayrılmasını sağlar.
Üzerinde solenoidi ayırma çatalının takıldığı manşon
bulunur.
Tek yönlü kavrama marş yapıldığı sırada; Endüvi milinin
dönme hareketiyle ve helisel kanalın etkisiyle volana
doğru hareket eder, aynı zamanda marş dişlisini
dairesel olarak hızla döndürmeye başlar.
DİKKAT: marş onarım işlemi yaparken Endüvi ve marş
dişli içindeki freze aşırı yağlamadan kaçının silikonlu
gres kullanınız.!!!!!!!!!
aşırı yapılan yağlama motor ısındığında eriyerek sıvı halinde
marş dişlisi redüksiyonunun içine sızmaktadır. Pinyon dişlisi
volanta oturduğunda istenen kW yük taşıması beklenemez
sonuç: marş kaçırıyor tekrarlı arıza ürün iade.
✓ Tek Yönlü Kavrama ManŞonu (DİŞLİ)

Dönme sırasında iç zarf ile dış zarf arasındaki eğimli kanalın darkısmına küresel bilyalar sıkışır.
Bilyaların sıkışmış olması iç ve dış zarfları birbirine kilitler.
Kilitlenmeyle Endüvi milindeki dönme hareketi marş dişlisine geçer.
Marş dişlisi volan dişlisine hareketi geçirir

DİKKAT…!!!!!
Pinyon dişli redüksiyon iç freze kısmını hafifçe yağlayınız
PİNYON REDİKSİYON DİŞLİ ASLA YIKAMA İŞLEMİ YAPILMAZ
✓ Ön ve Arka Kapak ARKA KAPAK ÖN PİNYON KAPAK
Ön kapak marş kavramasının olduğu kısımdır.
Arka kapak kollektör dilimlerini kapatır ve fırça tutucusunu taşır.
Arka kapakta ve ön kapakta grafitli karbondan yapılmış burç yataklar
bulunur.
Endüvi mili bu yataklar içinde çalışır.
DİKKAT: grafiti karbon burç haricinde kullanmayınız alternatif ürünler
sarma yapmaktadır. !!!!!!
✓ Eksenel Gezİntİ BURÇ ve Ayar Şİmlerİ (PullarI)

İlk harekete geçiş sırasında, hareketli mil ekseni boyunca

gezintioluşur. Şİm grafİtlİ karbon
Bu gezintinin belirli sınırlar içinde tutulması için çelik saclardanyapılmış (burç)
pullar kullanılır.
DİKKAT: grafitli karbon burçlar değişim yapılmadan önce burç avuç
içine konulup içi ince yağ doldurulup diğer elle baskı yapılarak burcun
iç yapısından yağın dışarı sızdığını gördükten sonra montaj yapınız.
Dikkat. İyi yağlanmamış burçlar metal Endüvi millerinde hızlıca aşınır
volant kırıklarına neden olur. ENDÜVİ şimsiz montaj yapmayınız
kollektör üst bakır tutucu fiberi tutucu arka kapağına sürterek Endüvi
bakır patlamalarına neden olur.!!!!!!!!
TÜM BİRLEŞTİRME
PARÇALARININ
SÖKÜMÜ

TEKNİK DAĞITIM
ŞEMASI
 7

1.Ön pinyon kapak

2.Serbest tekerlek ve pinyon dişli grubu
3.Endüvi
4.Endüktör Fırçaları takılı alan bobinleri
5.Fırça taşıyıcı
6.Marş motoru selenoidi
7.Fırça arka kapak
SON TEST İŞLEMİ
 DÖKÜMAN
HAZIRLAYAN
Mehmet
BEKYÜREK