Sprawiedliwo śćjako moralny Popiersie Aryst

zajmował się tyr

fundament ładu społe cznego człowiek powin

(etyka). Stworzy
jako najważniejl
zagadnieniamiz
KALENDARlUM
X\4II ogłoszcnie Kocleks Hammurabiego
w. p.n.e.
prirw dotyczącego o spralvicclli.,roiści
- picrwszego z-nanego zbioru
P]aton i Arystotelcs definiują pojecie Tzy sposoby
sprar,viccllilvości. lch svstem
V-rVw. p.n.e. e p l zc 5 ry i rtlr,*i,, ię,y p r., "' Sprawiedliwoś,
11l,],jj"l1_1,"ta
i
j
.n.r.S.';",i i'-,l'
tcorogow 1 h]ozofow go i zgodnego
odnosi się do:
Święry Tbrnasz z Ałwinu n
XIII w. niuje u.j;;;
clcfi
;;"ńffii'J :i:f;}l§::kil.Yn,,
podrtarvgchrzc(eijańskicjlllukispolcczncj''a"
ludzi (osób)
plawy etycz11
dlir,vości poja
I997 Rzeczypospolitej Polskiej zawicrającej
,1,T^;.::}:'::l:, 5.],:n,:.i'
lc oo rpl..lwicd
UU \VOl Jl'l iw, l(ci rp,,lccz (384-322 p.l
l rlci
Nazpvana..ct
sPrawiedliwoŚĆ sPoteczna sprawiedtiwość
wyrównawcza norma moraIna iadspołeczny rozdzielcza sprawiedIiwość wiedliwość"j,
moralnośćetyka utylitaryzm

Definicja c

_Demokratyczne państwo prawne człowiekier-

Po 1989 r, Polska stała się demokratycznym to, Co spra\\
państwem prawnym . oznaczato,
tu.je ona r-rie tylko podstawową że r.espei<-
,"rr.lę'.l.-okr.acji sprow.al"Ją.|.i, clliwc, jest rr
ob}r,vatelom udziału w podelmow*i,,'a../|i, do zapervnienia
ale równiez inń'r"r".ty, które
budowę, funkcjonowanie i kompet
rnrj. ńł,hy *ou.. .poł".r.n.,*.,
okr.eśla|ą przedstaw lł
organizacji ŻYcia a takżęsposoby
Publlcznego, Jedną , .,i.h _1"rt koniecznośŻarl"ł"ni.
*rrystkich olganów społeczeństw.
PańsrwowYch ira Podstawie i rv granicach urt"rro*iun.go
prawa, zgoclnie z rvartościami
wyrażanymi przez społeczeństrvo. \Maga dóbr,(ustrói ;l
tej zasacly urr.Jjo*.i ,;lJ; podkreślona
zapisanie jej, jako jednej przez znaczeniu mór
z pier,"srych,l" Ialntyhlcji RP z 2kwietrria
7997 r. do usług publ
Istotnym elementem,d.-okr"ty.r..go
po,ir,*" prawnego jest także sprawiedliwość
sPołeczna' r'ozumiana Przy tym rrjęci
iako al<tyrvrre .]r;ił",ii. ir.r,ytucji państwowych
w celu stworzcnia
każdemu ,vatelowi możlilvie r-ólv,-,.go
obyT
.lur,ęp., ,1o uzyskania poarJ"*o*y.h dziłń (czyn
takich jak edukacja, ochrona zdror,via, dóbr i usług,
,'.'i.rrk,u.'l. .r, ustalonych 1rrI
o."...-*"ir.iiJ,-'ou."rr.rnie wybra- praw BoĄ.ch)
decyzji narrrszających zagwarantowane
;|;:*:[ji: ffi:liiejmowac
w konsrytucji każdemu to. c
Sprawiedliri,
Pojęcie sprawiedliwości się do r-riego nie
SPrawicdliwość to jedno z najstarszych zofii i teorii pral
- i najważniejszvch pojęć obecnych
we wszystkich
koncepcjaclr filozoficznych
, politycznycn ,'poł..rnr.t . ,.k il; ;;;i
,"-o stare jal<
za podstaworve.
pojęcie społeczeństwa i paristlva. '
.jednym z nĄbardziejnieje<lno-
Równocześnie jest ono
zllacznych terminóW co sprawia, że podstawowe t,
nie można sf,rrmułować *ir""^"ń.i
przez r.vszystkich defi rricj i sprawiedliwości. i akceptowanej
Sprawiedliwo
ale też obciąże
zachodząq,6l1 ;
2I2

L
ęIT
,ttcsouzcalods e lc9ouz:elods (aurp rueluoizr,{zp5nu qclctzpoqrw
,irrzsnls laup.reg[eu ą9aą9
qr,(.rrralojs ,b"le; c5r^ tntłoq,tcsouut,łłod euut
lzc ąrtpod 1r[ qcrłrł,ytazŁlcqo zał ale
,q,dtrpl:alttu rq9p nplzpod op 5Is ]soupo - (Bu,rłlrnqlns,lp) enp1zpzoJ JronAtlpalĄ&€Jds § faue,łtol,
(d{t e/no/Y\?łsPod -oupolar
P9o/Y\!| Pa!/Y\Plds
>ie( a:ers
,o.łto.ł,tllspod zz qorlrs,(z
,If,so.Ą^IlPal.Ą\tJds ar:o8arn1 auzo,1 bs aut,ĄĄ,&Ido t,łrc]d tt,ioa] l tgoz
ceuzn ńruazotu t]]Iu Z ai,ĄĄo
grluul op er,Te] uIJLł\oq 5ls tsoupo 'ezctue;8o alu o8atu op
.rb"1,,, 5ls
-oF l§. ,qcnlzpnp{zp5r-
,udut,łłosołstua,łłe;d r ru.{uor.łtoutls tua,łrt.id z a7Ąe] 5is aztl.łr eIrI]9 ?9o,ĄĄI]P3l,łrc:d5
7ogc lllnlósu
',.&"r,5ts nut oc 'o1 ntuJpzD1
-t;qd,łr a
lautp,łł qcót(nuob>lun3 'qo,,tqtrou lulou qn1 (gclzog,łteld
?tppo" lptwz 8nlpa,łł'aidn;8 .du) p8a; laru9azcm g:ó5t{z;d qn1 qrduoplsn '8nlsn r -l
qrńor^"rqo dzc Lur:alods l,łrorun nlruńłł,łt
rzpn1 (n9ouufzc) yźy|3p " EIuozJo,\\
dn*p* qr,irtr.,aj,roa rzpn]
"Ir3DIo
1lzc -enłsyazcalods cago,rł
i(auzcalods ]fro,Ą^I]pJlĄ^€Jds o 7r,łr9ru,{ulazotu nre5(n tuó
lzr4 7ronó,łP.

kle(celrunuo1 ,e(celnpa ,el.Ą\oJpz ?q?nłs łe( tlorła 'qc,(uzcłqnd 8npn

.]auJe]ul uqks op
nl.uaz)vuz zazld eu
o.{rut,łłgtu
ald3rsop *ńrlprr^"rds lzc ar,loe.d ruń,rłllpar,łrrlds 'elzpts tu,,{.łr.rlpal,łre.rds
Itu?l3so]-
tl]lrl§..(o3aqqałe'łł'{qo?1ń]suezfJłodsrt.łłrslitd/.1nqn.rrs.'{uz'calodsldu'łłe.ldfg.nsn):q9p ,łrout3.ro
nprzpod op qrdugaznod .lnuln:rs r nqosods oP enzsełly\Z_ r(cnrlrul
oEa[ r e,$lsyezJełods G

lgosods
Łfel;al1o
ennols l Luńuselnł nnelspoz]d ?
,
,esala1o1sń;y el uazplalł\} ozszńnłod r r,u

EIueIu,ł\J
'tlcsouzsnls T ula^ĄE,]d z aupo8zalu o: 'ull rsal ,:,łrrlp -1adsa: a

dpał lsof 'a,łttlpat,łte;ds o: 'ol

-al,łłe.ldsaru o)'rtz o)'Łlc;ouzsnls i rua.łę:d zaupo1zoc 'rulr
,ua1 ruarlar,łtolz3
:eużsnłs oc .o8al ełazlxazld l e,łłelcl 5ls Brulzlr o1ł lsal url,łll1parrte_rds

eselalotsdry Enlpen o8a,rłrlpar,rłerds elalalo1zc e(clur;eq

lui'zŃelĄ]
]soMllpe
ir9u: qcnllslzs.Ą\ tueluazf uelłłzlsa[ ..)9oł!IpJI1!\
,tlc;oup.rotu t ruaml5rd 'ua]qop z ?ucllutszo]n rsof ,Prouc" tutr,ł,Łe51
-e:ds" esalalolslry e16
.gcrłs9e(o9oz.lqc .łto8o1oar T,ĄoJozolg zazsd al5lul,uzoJ oł€]soz Ęltlvgd t '(,a,u,d ZZę_?B€) lelt[e;ar

1yęlgłrę-€ZylyTilello]?Idn,a,u,d l,rnl7n,łrznf
Órs o1r,łłz[od r]9o,/ńIlp
(,a,u,d
"rrprorły1 -at.łterds aiue,łtoru(od aqt1
,t.,utt-ld ełezllsazld r aluzc&a ńłre:d
|elslz1
rsal -,fu9r1 'tłelĄ\ołzJ ezażuzo ?u?IulnzoJ >1et - (ggso) lzpnl ć u],

:op 5ts rsoupo

'elcófn po ]f,9ouzJlez ,16

,rru,(up;olu lluptuJou z o8aupoSz l o3 q-
-arqop'o3auzsnls zrue,łłod5rsod lzcóop ezs,Ą^pz ?so,Ą\ITpar,"re,ld5 ŁUJlS

l;9o/v\! l Po!/v\e.l ds" e 1rbfod e 1

ual ur nzo.1 iqosod s iz,1
nJoI(

,luńzrlupo.rńz.ld true>lneu l blńlrlod z l.wńuezblnz tueluatupe3ez

,q:ńuleuńp;e1 1ou: z ezsfeluzennfeu o1el
?atumol óls 1enłoulfe7
leuel9al1o'l:sołłllpelnłeldse[lluttrep ezsnł.leld 1ńzlonł15,(e>lńia)
uel ulnnod łalMołz)
7enłod5lsod ! ?emou nzol el ulelzpetnnodpo
'Luń1 óls 1enłoufez
1Ót r ie1l3o1; aluelsńu el>1zpn1 afnuo[:1un1 1ef
,esele1o1sńly als,laldo6
q]płalzp q]loMs M ,euo}p]d tuoluz)n 1ńg

o8euzlepds n peł ]uou epun; ńuleloLu o1ef 79omt1 petnłelds, 6 |.

 ll. śW|AT I PoL5KA W LATACH 1980-1991

lub różny, ustalany według odmiennych l-,T'_-._

udzińkńlejosoby, przy czym może on być równy
założeńi proporcji pod"i"ł,r, \fledług zasad eryki chrześcijańskiej
jednostka powinna otrzy_ ąwĘŃh
myrvać oł rpoł.."*rnva dobra proporcjonalnie do wniesionego wkładu i w takiej
mierze, '
I
Każdemu to samo
Każdemu wedługj
kóra jest konieczna, by móc wywiązać się z ciązących na niej obowiązków. Najczęściej
Każdemuwedługj
I
zakłada jednak, że równośćpodziału polega na tym, iżkażdy otzymuje część,według
swoich Każdemu wedługj
osiągnięć, możliwościlub dokonań. człowiek sprawiedliwy powinien umieć zrezygnować ] xażdemuwedługj
] xażdemuwedług
z własnych korryści na rzecz dobra wspólnego.
. sprawiedliwość wyrównawcza (komutatywna, wymienna, redystrybutywna) - odnosi się
I

do podziału dóbr l, oznaczaPrz?nawanie dóbr i świadczeń według zasĄ równymza równe,

,rjizrkażdemu należy się ió*.ro, nięzależnieod wkładu pracy i różnic wynikająrych zindy,
Typy sprawiedliwol
*idrr"lny.h zdolności i możliwości.Ten model sprawiedliwości zakłada kompensowanie, czyli
wyrównllvanie udziału jednostkom i grupom w jakiśsposób słabszym lub upośledzonym. *l wyjuEnij, ao jul.

Pojęcie sprawiedliwości kształtowało się przez rysiące lat w różnych społeczeństwach, stąd
.rę.to',rl.gń reinterpretacji. \X/ielu myślicieli, polityków i prawników próbowało snvorzf
'Sprawiedliwość
.ro*e d.finicj. ,pr"*i.dli*ości lub nadać nowy sens już istniejąrym. \7 zależnościod potrzeb
dliwe jest określe
i najwźniejszego dl" i.h elementu lub punktu widzenia podkreŚlĄ one relacje najbar-
"rr,orów stwo dzieli wl.nr
drie; istotne dla dane; społeczności lub momentu historycznego. Stworzono więc wiele róŻnYch
§(/)O(w. znac
koncepcji sprawiedliwoś ci, nierazłączących cechy sprawiedliwości rozdzielczĄ i wyrównawczej.
man (1912-1984,)
. sprawiedliwośćwymienna - zajmuleważne miejsce w katolickiej nauce społecznĄ, zawa, filozof i logik, rł, 1
da, że naleĄ, dĘyć do pewnej równości, awięc zaokreślone dobro otrzymlrvać inne dobro wersytetu Harvat
zbliżonej wartości.Dlatego w tym pojęciu mieścisię też prawo karne, jako rodzĄ próby sprawiedliwości s1

określenia wartości winy dla dobra wspólnego. Aby kara była sprawiedliwa, trzeba uniknąĆ sprawiedliwości r,
z jednej strony zemsty, z drugiej - pobłażliwości. przedsiębiorstwac
. Sprawiedliwośćprawna (legalna) - najpełniej odda.ie zasadę wlr,vodzącą się z rzymskiej
paremii ,,każdemu, co mu się należy według prawa". Prawo, jako zblór norm i wzorców Sprawiedliwość
zachowania, jest jedynym wzorem sprawiedliwości.'W'ykony,vanie prawa fiazywa się zatem Do polskiego po
nieprzypadkowo rłymiarem sprawiedliwości, a instytucjąorganizującą stosowanie prawa - ustawa z 10 luteei
ministersrwem sprawiedliwości. prĄęto komunis
Ludowa [.,.] urz<
przez człowiekai 1

jednak, ftaczym(
SprawiedliwośĆ w paremiach prawniGzych Po przemiana
prawnicy, chcąc wyrazić w przystępny sposób fundamentatną zasadę prawną, sięgają często
nia 1989 r. - zmi<
do paremii prawniczych, czyli krótkich sentencji sformułowanych najczęŚciej w czasach
art. 1, który stwiel
starożytnego Rzymu. Zaletą paremiijest ich uniwersalnoŚĆ i zrozumiałoŚĆ dla prawników
niezaleznie od języka ojczystego. Jedną z najpopularniejszych dotyczących sprawiedIiwo- urzeczy,łvistniająo
ścijest zasada iustitiq est constqns et perpetuo voluntos ius suum cuique tribuendi, czyIi
,,sprawiedliwość jest okreśtonąstałą wolą rozdzielania kazdemu tego, co mu się na[ezy".
Autorstwo sentencjijest przypisywane rzymskiemu prawnikowi Ulpianowi z llw. n.e., którego Interpretacja
pisma stały się podstawą Dlg estów Justyniano, jednego z fundamentów prawa rzymskiego. Komentarz p
lnną znaną paremią dotyczącą sprawiedliwoŚci jest maksyma Plącuit in omnibus rebus Równe traktor
praecipucrm e§se iustitiae aequitatisque quqm stricti iuris rationem - ,,we wszystkich
sowanych otrz.
sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwoŚci i słusznoŚci nad zasadą
samych kryteri
ścisłegoprawa".
§ WyjuSnij znaczenie przytoczonych paremii prawniczych. l". Przedstaw włas

214
,IZ
,fauzrelods l:9onnllpalnnelds el15fod ófrelald.lalul buozlołńzld ,
IuleMołs łu-lńuselnn nłelspazld ł :

,urosJJJlur r uroqaz.llod q:r r8e,łł lau,łro; :lu::5t,łłsod ze:o ,łłol:al/.1>1 r1:lr-ues i

bpesez
g:dr :ago.łr rlcenlls q)l oIu?IuJJo c5rrnr e ';q9p qcfuolerzpzo.1 ruetue.łrludz;ro rlclue.łros
qll11sń;
-ale|ull;z qcryłslzs,łr cogo.łt lretiu {etues brlrl Jlup..łtoso]s ez)euzo alutno]łtJl eu,Ą\o6
snqal s,
o3alls,rło$z.rl11 e,łłulso.rl;lq3ord zJpluaruox ,o3el>1sr-

,(auzcalods IJsonlrlparnee.rds o ,.r 766I z r(cnldlsuoy lale;,1 ,ugsldez e(cetard.ralu1 o3el9ł>1

,,,ńzalev
'
łl(zl'1p
o8al oue,łłozlca.ldop aiu ezllt] |trn1 ,.,(auzcalods loso.łlłpal,łte;dslpesez rulctfutursl,łłlzrazrn -oMIlpo
uilu,,rłBrd ulJ,ĄA]sued tu,{uzcóeqotuap łse( els1o4 errlodsodzcazu" az'łEzpJal^\fs 1.19]1 'I 'u? MoylUM
u)esPZ:
ouozperntordłr zelo [alls1o4 fałlodsod[nazy a[cn7,(1y7.6s7 :tu pró [a[ ouotuarruz -
,J
686I "Iu i o1sózl b
-pnfi 67z 1fcątlsuos1 t(ctzila.łnou fau(aloą stzcpod ',J 6B6i .łłrlctuelruez.ld o4
- 7ad
b.łurrru alulpa( /g ual srdez 'ct8alod eru ?9o,Ą\Iper.łte,rds t,łłotlJ,tn eu'leupaf

ffi
,blnur_ro3

out.ĄĄolu5apz al5 ,..o3auzcalods trcdzlgds^\ pBs?z nluezsnJ?u elelzpi,rtlcazld l.elal.ttolzc zazld

płal.Ą\ołzJ
ąslzńłr a|nplłu111 '(auzralods If9o,ĄĄllpal.Ą\pJds lpesz ttu]sl.łłlzcazrn ["'] tłtopn1
err]odsodlzoezu DIsIod'' ez'cbfuzplatntls 'elc5(od o8e] aiualtunzo_1 auzcf]slunruo1 or3find
,ue ,J
ś,9 ,y,{amopn7 błllodsod[nazy frłrlrlor1 1{cnł[łsuo;J 3lue]luz o 9L6l o3arn1 61 z e,ĄĄE]sn - e.łrerd a,
ellzpe,łto.rd,łł{auzcalods Ifso1(IlpJllt\€Jds alc3(od o8eulfrnłfisuo1 nlptz.iod o8anlslod oq rualzz 3ls ,

pu
!b nł,ts u oł ?9oU e/n ołpl e uDałods 79ołr; pa;Melds ; .Ą\9]JoZ.Ą\
lallsudz:
gctrrłrs.rol g5rspazrd
,

gcr4sunl&aue .łr reld n]uzlalzpzoJ k:d al,hltló,ł\ 3u?,Ą\oso]s '{azclalzpzol lcgo,łtrlpar,łrclds

;bullun e
lptstzrypegz sl.łte6 ,fauzcalods lłtoun p?stz op 3ls faet(nio.łrpo '(auzoalods lcso,1tllpar.łte.rds
tggń ftz1
pestz rfrtłardJa]ul łEuolop 1Jsomx!?atmu,rds u1loaa lce.ld ,łt ,J IL6I,ĄĄ '€pJ?AJ?H nlaldsra,łt
oJqoP auL
-Iun zJozol5 'sl.łtt6 ,(auzlalods rr;o,łrłpar,łłe.ldsdpesez łt.Ą\olusepz 1 ,ś6I,lł'1€o1 l Jozo15
,(zoozlze| sl,łtt6 uqof l (vg61-7161) uevl -tplez'bu
'I1asln:g ,lr nla]ls.la,łtlun ;osa3o;d 'utrulaJad ,lazlłteułr
(auzceiods 13so.ĄAITpaI.Ą\eJds trroa] (o,uzol nt pep,łt lcbzceuz ,^\
1aJod ruiEtIJ {§arułr )C( lN
,ttuazctue.l8o l
1;'eleu'ttuaturlę.rdn eu,u.ad tuoąlsoupaf e(ep I pJgop auoz;o.Mł(Ą^ lepp ol^]s goluzor a1

-reqfuu a(o
-uazcalods aue.łłozrut8.roz aagop gc,{:gq al.łłelspod eu '1n3ar erue,łłoupd l alual;aqo rsala,łłqp
qazrrod pc
-errrre;d5 ,ul3lń]suez]ełods t tlrsoupaf dzp3nu 1lpqar op 3rs rsoupo - euzcelods c9o,rłłDel,rłe.rd5
" cfzro,łus c
pbrs'qle,łr
es jMeU [a l ef op e'e u e Lule;eflpe::; ,ruduozpa1

ffi ,#;]#:,:Tffi,,:#]:;'j}ff J/zc'arue.l

-Ę:l:.zy:,,
ouMo] nu]apzPy 'au.Ą\oJ eZ l
3nlsez 3nlpełr nLuapzey óts tsoupo
lsouod alle['elńzńl 3nipam nu]apzpy
eluez]pelMsop o3af 3nlpanł nLuepzey onne;d nul eleuzńzld ol'o3e1 3nlpanł nulapzpy
eIua1o1zsńłł o3a[3nlpam nuopzey lflńzod o3a[3nlpaM nulapzey 7e.łłou8,{z:
qezllod o8a[3nlpam nruapzey qezllod o3ef 3nlpem nu]opzey
qcro,łrs Sni
llsoulopz o3e[3nlpenn o3apze1 p6 1etzp o3af 3nlpaM nuopzey
(arc93z:le-r
npepnł o8e[3nłpom nu]opzey 3nlsez o8ef 3nlpoM nLuapzey
n1llsńnn o3ef 3nłpaM nurepzey oLues ol nulapzey 'az;etru (ai
-lzr]o łuu
g§?ru|o,tad §lwp{r pron§F}gt h"rd*,{prse7
xtrd n;tł§alrpor{łrd 1rgomlpąnnłdtńpq*u qoluuaru1

,61
o3ouz)ałods npeł }uauepun1 ńulelou o1e[ osołttlpelnnad5
n
11. *t§!AT ] p*L§K& w tATAe }ł 1*8*_19?1

,a
Posąg Temidy - greckie| bogini sprawiedliwości,
+ W mitotogii greckiej Temida była córką Uranosa
iGai oraz pierwszą żoną Zeusa. Przedstawiana jest
z przepaską na oczach. W jednym ręku trzyma wagę
szatkową, w drugim miecz.
:: ,. Wy.jaŚnij, jakie znaczenie mają atrybUty ukazywane

zawsze na posągu Temidy - przepaska na oczy, waga

i miecz.

zapisu. Powtórzono go jednak w niezmienionej for,-

mie w t7.w. Małej Konsrytlcjiz1992 f., a następnie
\^.aft, 2 l(onstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2
klvietnia 1997 r. \(/ niej również nie znalazło się
uściślenicpojęcia sprawiedliwości społecznej. Nato-
miast pojęcie sprarviedliwości pojawia się też, rv roz-
dziale o sądach (art. 17 5, 17 7, 18ż i 187), lv zapisach
traktujących o wymiarze sprawiedlilvości.
Pewną rłykładnię zastosowania pojęcia ,,splawiedliwość społecznd' dają clopiero rozstrzygnię-
ciaTi.ybunału konsq.turyjnego, który orzeld, że zapisy te są zgodne z zasadami sprawiedliwości
rozdzieIcze1.
T}yburrał Konsrytucyjny zdecydorł,arrie odrztrcał ar,vstokrarycz,r'ą zasadę ,,każdemr-r \\redług
jego pozycji". \fl wvroku z 22 K 2/97) odwołal się wplost do definicji
gruclnra 1997 L. (nr
sprawiedliwości Rarł,lsa, Zasadą.,każdemu według jego zasług" ll;,bunał l<ielolvał się t1,lko
rł, rvl,roku dorycząqłn trprawnień kombatantórv. w wyrokach do§,czących spraw clłvilrrych
i karnych liybunał stosował zasady spfa\Ą,iedlirvości lłyrórłłrarvczej. \f przypadku stosunków
cywilnoprawnvch sprarł,iedliwość nakazuje, aby iq.róił,nać wyrządzone szkod1', a samo WYrów-
nanie traktować jako zadośćuczynienie . W jednym z \Ttoków stw lerdził, że ,,[. . .] chodzi o to, by
sprau,iedlirł,ość,która rłl,stąpiłaił, sposobie znoszenia bezprarvia, była wolna od subickqłvnych
intelesów i subiekqłvnej postaci olaz siły, a tym samym była splarł.iedliwoŚcią nie mszczącą się,
lecz karzącą [ ]". §(/ rym ujęciu sprav,iedliwośćjest silniejsza nawet od prawa. NajczęŚcicj
jednak Tiybr,rnał Konstyturyjny l<ierorvał się zasadą sprawiedliwości legalnej, splowadzającej
się do formuły,,każdemu według tcgo, co przynĄe prar,vo".

Według nauczania Kościołakatolickiego struktura duchowa człowieka domaga się prawa

naturatnego opartego na retigii. Tak stwierdził w encyklice Mater et magistro (1961) papiez
l, Jan XXlll. W encyklice Veritatis splendor (1993 r.) Jan Paweł ll napisał, ze to godnoŚĆ czło-
wieka jest wyznacznikiem zrozumienia norm moraInych, które mają charakter niezmienny
i uniwersalny.
] W l965 r. Sobór Watyka ński Il ogtosił, że istnieją obiektywne normy mo ralnoŚci, a w l968 r.
l pawetvl w encyklice Humanae vitae przypomniał, żeostatecznym twórcą norm moraInych
l i interpretatorem prawa naturatnegojest Urząd Nauczycielski KoŚcioła.

żl6
LT7.

,t])^uleloLu ullou Luałpo]7 )^q ozolu o] 'zpalMod ,§ i qcńule-louu

] 896[ M e'I
'7palModpoblołnsflupesezl;rl9ou[a1o1fazsnn,ieldn,tle?az4sazsdńzaleuulaluepz
,[epo6 .emeld tuesldaz;d e luńulelor_u lLueru]ou ńzpólru Órluz9.1 [1u9e[ń6 -ą ] ńuualulzelu
LuloM} qr^l9}ł
-ołz] r9ouF
.tnzńre]>1eleqrsafo119l>1|l]9oMl.|palMerdsńdń}annołnelspod,tleluuńryi"i l 7e;ded (196
eme,ld §ls e

lmozf, n1I VlNlf, 31od l VlNVl^d

,
erureld o3e;qop etuazlorur1 5nirelspod
Iacb[ezpenoń
,bInn9iu aulelou ńrulo11 * ,rfcntń}suoy op enłoforlsn (aics3zlIe51 ,e,
.ałz of P .alqop
blłroue15 1sat ol
,l,IlaMlsuaz)alods e blłsoupe[ńzpólul '3ls br?zczstu :
eulou o1eI buesldłr Łrr9o1lełł 1seI ars1o6 M
qolu.łłólarqr
ebela.lałłołnelspodel9e-tloeuzcelods7sonnllparnnelds*.bzfMeuMolńnnlbu[ńlnqń.rlsńp
,[auzlalods llsołntlparlrne;ds nn9dńl elalnn lq'or o rzpog:
lsonnrlpalłnelds eu bI rlarzp qllu z ńzs[aluzennfe5
.q]^u}^zoJe}s qf eseZ) nn zn[ 5ts ńllnłeIod rr9onnllpernnelds e[rtutlep ozsMlald -.łto;d,łr oures
e[aluls1 *
.auZf l euzlńlrlod
l[r]ouoła
,euzrelods erl5fod ouzeM oJ,,euz:elods lsonłIlpalłneld5" * ,Ą\o1unso]s nł
rlclqr,łłlc,łre.
o11ó 3ls p.łro
łlt{vfino§n§{od
rlclugap op ls
3nlpa,,w nurap:

I)so.Ą\łPer^\PJC
,o3euot,łroue]s -5ru3lz.lrszo.1 o
,o(cenrls .lJro,
e,łr.e:d po azsferuze.łr g,(q b8oru auIEJouJ ltu.rou dpan1 1tupal 1rch.[ezrcp7
39g łsa( Luełpolv o3aror1 'ruluprou tua,łte,ld z qcesdez.łr '(1
lueltueszo]n rsa( luleroru >1apŁz:od lallsurh:saz_rqc l,łló>ladslad Z,ą1tl, z aupoaz o1.{g o,łłerd -zol,łt za] 3ls r
lqz op 2tzJp,{7aleN ,rtudup.rotu IuIEPPS?Z Z aupo8z Łs ł;a[
.o8er o11ó e.łrtrd fsrdaz.ld t
,lpar.łł -ore5 ,lauzcelr
ętue8azrłsazrd oq
'tuzcalods eturdo rurllslzsłr apaz;d opsoupaI ezsnruz q:lup;oru rulou
3rs o4zepuz ar
.urdulernltu er,terd Bu alrtdo 7dq Ł8oru 3lo]>1 'JuIpJoIu rłptaod 3uul aDlP] bfarurs1 7 z (aqs1o4 la
.z3og po rzpoqcod ar9r>1
,ulup:nleu
ura.łterd z ]sa[ ,(utlrueszoln (allsur(losez;qf, l,łłlrlads alud3lseu e ',:
_nd7.ayoJ e .aJqop lsa( oc .elual9a_r1o rcsorurrldrt.łr actfel,łłtlsozodalu ] auz]tuzouPaIuoezl -ro3 {ouolualru
_euz6 .urluprotu ruallpbzrod (ezreul o3aut,łłlzeu ,o8euproru npel t.łrtrspod ?s ltu.lo5
,?lJl.Ąołz3 o.łm-ld 'eulpJnteu o.łrt;d 7lq azou uałp9JvqĄ,ęy po tJqop nlu
1sdrun gn1 aqsog
_eluz9Jpo Eu 5ls b(e:oido al ltu;ou ze.łłaruod 'ro9o,łtqdrt.łt eu trs(alru eru eIN 'b[nn>lvz;oŻazl
qn1 tlnzeltu aiup5l8z.łtzag so) az'tzJęuzo oc 'lułnlosqp ]JlłpJeq) bleru eup.rou lurolr
,?Iup,łrolJso]J?.Ą\ qJi zeq rurou rlct]a:dJe]ut I ue]o 'ueluJz uJe]uPPEq
,qc,{uzcapds q)ap!^lo?oJ,
'i-
qc^łuz ,ol dt qclcblnuolcyunJ 'DsouleJotu .uo-uelazld qc.f,uzol ual,:
-v;ugeLt tt I. hs ahusfuz r b,rłosrdo Ą,{ła sa( luelt tzeu rlÓa fuzpol l?nsq
Lualue1\\ozlIeuv e8enł'ńzlo eu
,bualóerurou bnha śuenlzeurlóa fuzpol ol rsaf ,npap1 o8al op o,ĄĄ-lsuJzf euenłńzeln ńlnq

-alods l31rsoupa( qclcbfuzl1glzld elue,łrod3rsod urrou alu€Jp]sn zeJo'ałz oc e'arqop lsaf oc

.o8el 3>1neu ,r:9or:e,łr golu.,wad b8em euńzl1
1lzc'5nhe7artunzoJ Euzotu ?souIEJoW
o>1e( 191o,rt buordnls
1sef euetme1
5dnr3 qn1 olusr7azcalods euolge;>Io zazld yc,hi{,brd qclup.rour urrou 19dsaz o] ?roupJotrĄJ Psoue]n
otauzrapd s n ppł łuo ur E pu nJ iu teJoul oł B l ?ro/v\l l
pal/v\EJ d s ,l]9o/ńlIP€

,6[
o8euz:alods npeł tuoLuepun1 ńulelouu o1e[ 7sonnllpatmeldS