Luan An Tien Si 28-5-08 Cua Thay Thieu Hoa

PhÇn më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi:
Ngµy 16/7/1998, Héi nghÞ lÇn thø 5 Ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng (kho¸
8) ®· ra NghÞ quyÕt vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm
®µ b¶n s¾c d©n téc. §©y lµ ®Þnh h-íng vµ lµ kim chØ nam cho sù ph¸t triÓn v¨n ho¸
nghÖ thuËt nãi chung vµ ©m nh¹c nãi riªng. Chóng ta ®ang sèng trong giai ®o¹n ®æi
míi vµ héi nhËp quèc tÕ. Héi nhËp thÕ giíi lµ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn ®Êt n-íc vµ
chóng ta ®ang trªn con ®-êng ph¸t triÓn cïng tæ chøc WTO. §Ó tiÕp thu nh÷ng v¨n
minh vµ tiÕn bé cña thÕ giíi, sù héi nhËp lµ xu h-íng tÊt yÕu vµ ®óng ®¾n mµ §¶ng
®· v¹ch ra ®Ó kh«ng bÞ chËm vµ l¹c hËu víi thÕ giíi trong mäi lÜnh vùc ph¸t triÓn
cña loµi ng-êi, ®Ó tiÕp thu, häc hái vµ øng dông nh÷ng kinh nghiÖm vµ nh÷ng ph¸t
minh tiªn tiÕn hiÖn cã trªn thÕ giíi trong khoa häc kü thuËt còng nh- trong v¨n ho¸
nghÖ thuËt. Nh-ng mét ®iÒu v« cïng quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong lÜnh vùc
v¨n ho¸ nghÖ thuËt, ®ãng vai trß h¹t nh©n, ®ã lµ b¶n s¾c d©n téc, b¶n s¾c d©n téc
ViÖt Nam ph¶i ®-îc thÓ hiÖn râ nÐt trong mäi lÜnh vùc nghÖ thuËt nãi chung vµ
trong ©m nh¹c nãi riªng.
¢m nh¹c Nga-X« ViÕt cã ¶nh h-ëng rÊt lín ®èi víi nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam.
HÇu hÕt nh÷ng ng-êi ®Çu tiªn x©y dùng nÒn mãng cho ©m nh¹c ViÖt Nam ®Òu ®-îc
häc tËp vµ ®µo t¹o t¹i Liªn X« cò vµ çc n-íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u tr-íc ®©y
(cã hÖ thèng ®µo t¹o ©m nh¹c t-¬ng ®ång víi hÖ thèng Nga-X« ViÕt). §ã lµ çc
nh¹c sÜ nh- §ç NhuËn, Hoµng ViÖt, NguyÔn V¨n Th-¬ng, §µm Linh, NguyÔn §×nh
TÊn, Huy Du, NguyÔn §øc Toµn, V¨n Ký, Huy Thôc, Träng B»ng, VÜnh Çt, Do·n
Nho…Trong thêi kú ®Çu non trÎ cña nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam ®· cã nhiÒu chuyªn gia
©m nh¹c cña Liªn X« cò sang n-íc ta gi¶ng d¹y vµ truyÒn b¸ ©m nh¹c Nga-X« ViÕt
vµ ©m nh¹c cæ ®iÓn thÕ giíi. Hä ®· gi¶ng d¹y vµ ®µo t¹o cho chóng ta nh÷ng nh¹c sÜ
vµ çc nghÖ sÜ biÓu diÔn. TiÕp theo ®ã cho ®Õn n¨m 1990, n-íc Nga-X« ViÕt vµ mét
sè n-íc ®«ng ¢u ®· gióp ®ì ®µo t¹o cho chóng ta nhiÒu nh¹c sÜ vµ çc nghÖ sÜ biÓu
diÔn. Hä ®· trë thµnh nh÷ng chuyªn gia ®Çu ngµnh trong ®µo t¹o ©m nh¹c vµ tÝch
cùc truyÒn b¸ ©m nh¹c Nga-X« ViÕt vµ ©m nh¹c cæ ®iÓn thÕ giíi. Vµo nh÷ng n¨m
1983-1984(thêi kú cuèi bao cÊp), n-íc Nga-X« ViÕt ®· tiÕp nhËn vµ ®µo t¹o cho
chóng ta mét sè l-îng lín çc häc sinh trÎ tµi n¨ng ®-îc chän läc tõ ViÖt Nam sang
häc tõ bËc trung cÊp ®Õn hÕt ®¹i häc t¹i hai tr-êng danh tiÕng nhÊt cña n-íc Nga-X«
ViÕt lµ Nh¹c viÖn Tchaikovsky vµ ViÖn ©m nh¹c mang tªn Gnesin. Lùc l-îng nµy
còng ®· vµ ®ang ®ãng gãp tÝch cùc trong sù nghiÖp ®µo t¹o vµ truyÒn b¸ ©m nh¹c
Nga-X« ViÕt. HiÖn nay chóng ta vÉn tiÕp tôc mêi nh÷ng chuyªn gia ©m nh¹c Nga-
X« ViÕt sang gi¶ng d¹y vµ biÓu diÔn t¹i Häc viÖn ©m nh¹c Quèc gia ViÖt Nam.
Bëi vËy, chóng ta thÊy, hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn lÞch sö ®· t¹o nªn mèi liªn hÖ
mËt thiÕt vµ sù ¶nh h-ëng to lín cña ©m nh¹c Nga-X« ViÕt ®èi víi nÒn ©m nh¹c
ViÖt Nam nãi chung vµ lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng nãi riªng.
§· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ giíi thiÖu ©m nh¹c Nga-X« ViÕt trong
lÜnh vùc ©m nh¹c viÕt cho ®µn piano nh- cña GS-TS TrÇn Thu Hµ, cho violino cña
GS-TS Ng« V¨n Thµnh, mét sè bµi b¸o giíi thiÖu vÒ ©m nh¹c Nga-X« ViÕt. Nh-ng
ch-a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ ©m nh¹c giao h-ëng Nga-X« ViÕt vµ sù
¶nh h-ëng cña nã ®èi víi lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam
Ng-êi thùc hiÖn luËn ¸n nµy ®-îc may m¾n häc tËp t¹i nh¹c viÖn
Tchaikovsky (Thñ ®« Matxc¬va) tõ bËc trung cÊp vµ tèt nghiÖp ®¹i häc chuyªn
ngµnh chØ huy hîp x-íng, opera, giao h-ëng vµ balª. Cã thêi gian häc tËp, sèng vµ
lµm viÖc kho¶ng 26 n¨m t¹i Liªn X« cò vµ Liªn bang Nga sü nµy, ®-îc häc, nghiªn
cøu vµ biÓu diÔn mét sè l-îng kh«ng nhá çc t¸c phÈm giao h-ëng, opera, balª,
concerto…cña çc nh¹c sÜ Nga-X« ViÕt.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng môc ®Ých vµ lý do trªn, chóng t«i chän ®Ò tµi: “¢m nh¹c
giao h-ëng Nga-X« ViÕt vµ sù ¶nh h-ëng cña nã ®èi víi lÜnh vùc ©m nh¹c giao
hëng ViÖt Nam” ®Ó viÕt luËn ¸n TiÕn sÜ NghÖ thuËt ©m nh¹c.
2. §èi t-îng, ph¹m vi vµ môc ®Ých nghiªn cøu:
- Nghiªn cøu vµ giíi thiÖu nÒn ©m nh¹c Nga – X« ViÕt trong thêi kú chiÕn
tranh vÖ quèc vÜ ®¹i vµ sau chiÕn th¾ng ph¸t xÝt §øc.
- Nghiªn cøu, ph©n tÝch vµ giíi thiÖu nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng cña çc
nh¹c sÜ lçi l¹c, ®¹i diÖn cho lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng Nga – X« ViÕt.
1
- Nghiªn cøu nh÷ng thµnh tùu trong lÜnh vùc s¸ng t¸c, biÓu diÔn vµ lý luËn
cña nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam.
- Nghiªn cøu, ph©n tÝch vµ giíi thiÖu nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng ®Æc tr-ng
cña çc nh¹c sÜ ViÖt Nam víi sù kÕ thõa nh÷ng ¶nh h-ëng tõ nghÖ thuËt s¸ng t¸c
giao h-ëng cña çc nh¹c sÜ Nga – X« ViÕt tiªu biÓu.
B¶n luËn ¸n thuéc lÜnh vùc nghiªn cøu chuyªn s©u, kh«ng ®Æt môc ®Ých giíi
thiÖu bao qu¸t toµn bé nÒn ©m nh¹c Nga – X« ViÕt vµ tÊt c¶ çc nh¹c sÜ trong lÜnh
vùc ©m nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam
3. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu:
- Dùa trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö,
nh÷ng quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c Lªnin vµ ®-êng lèi v¨n ho¸ nghÖ thuËt cña
§¶ng.
- Nghiªn cøu çc c¬ së lý thuyÕt vµ mèi quan hÖ gi÷a çc lÜnh vùc kh¸c nhau.
- Dïng ph-¬ng ph¸p tiÕp cËn lÞch sö ®Ó ph¸t hiÖn hoÆc kiÓm chøng quy luËt
cña sù vËt hoÆc hiÖn t-îng.
- Sö dông lý thuyÕt ©m nh¹c cæ truyÒn ®· ®-îc ®óc kÕt vµ c«ng bè kÕt hîp víi
ph-¬ng ph¸p ®èi chiÕu vµ so s¸nh víi lý thuyÕt ©m nh¹c cæ ®iÓn ch©u ¢u vµ ©m
nh¹c Nga – X« ViÕt.
4. C¬ së nghiªn cøu khoa häc cña ®Ò tµi:
- NÒn nghÖ thuËt ©m nh¹c cæ ®iÓm cña thÕ giíi
- NÒn nghÖ thuËt ©m nh¹c cæ ®iÓn Nga vµ Nga - X« ViÕt
- NghÖ thuËt ©m nh¹c ViÖt Nam vµ sù h×nh thµnh ©m nh¹c giao h-ëng tõ
nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX.
- Nh÷ng thµnh tùu trong lÜnh vùc s¸ng t¸c, biÓu diÔn, lý luËn, ®µo t¹o vµ
nghiªn cøu cña nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam
- Nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng, c«ng tr×nh nghiªn cøu, nh÷ng cuèn s¸ch,
nh÷ng luËn ¸n, luËn v¨n vµ nh÷ng bµi b¸o viÕt vÒ ®Ò tµi nµy.
2
5. ý nghÜa khoa häc vµ nh÷ng ®ãng gãp cña ®Ò tµi:
- Giíi thiÖu vµ nghiªn cøu s©u lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng Nga – X« ViÕt,
nh÷ng nh¹c sÜ tiªu biÓu vµ nh÷ng t¸c phÈm næi bËt cña ©m nh¹c giao h-ëng Nga –
X« ViÕt.
- Giíi thiÖu mét sè t¸c phÈm cña çc nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· trùc tiÕp häc tËp vµ
tu nghiÖp t¹i n-íc Nga-X« ViÕt (Liªn X« cò). Nghiªn cøu vµ ph©n tÝch, nªu ra
nh÷ng ¶nh h-ëng vµ sù kÕ thõa tõ ©m nh¹c giao h-ëng Nga – X« ViÕt.
6. Dù kiÕn kÕt qu¶ nghiªn cøu:
- §ãng gãp vµo gi¸o tr×nh giíi thiÖu vµ nghiªn cøu ©m nh¹c Nga – X« ViÕt.
Giíi thiÖu, nghiªn cøu vµ ph©n tÝch nh÷ng t¸c phÈm næi bËt cña çc nh¹c sÜ tiªu biÓu
trong lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng Nga – X« ViÕt. Nghiªn cøu vµ ph©n tÝch mét
sè t¸c phÈm giao h-ëng cña çc nh¹c sÜ ViÖt Nam, phong çch vµ thñ ph¸p s¸ng t¸c,
nªu ra nh÷ng ¶nh h-ëng vµ sù kÕ thõa tõ ©m nh¹c giao h-ëng Nga – X« ViÕt.
- Giíi thiÖu vµ ph©n tÝch nh÷ng thñ ph¸p vµ kü thuËt s¸ng t¸c cña çc nh¹c sü
Nga – X« ViÕt tiªu biÓu, t¹o ®iÒu kiÖn cho sinh viªn s¸ng t¸c, lý luËn, chØ huy vµ
biÓu diÔn hiÓu biÕt s©u réng h¬n vÒ ©m nh¹c giao h-ëng Nga – X« ViÕt ®Ó kÕ thõa
vµ ph¸t triÓn nh÷ng ¶nh h-ëng tÝch cùc cña nã trong s¸ng t¸c, nghiªn cøu vµ biÓu
diÔn ©m nh¹c.
7. Bè côc cña luËn ¸n:

B¶n luËn ¸n bao gåm phÇn më ®Çu, hai ch-¬ng vµ phÇn kÕt luËn.
Ch-¬ng I: NÒn ©m nh¹c giao h-ëng Nga-X« ViÕt vµ nh÷ng nh¹c sÜ tiªu biÓu.
Ch-¬ng mét giíi thiÖu kh¸i qu¸t toµn c¶nh t×nh h×nh ©m nh¹c Nga-X« ViÕt
trong thêi kú chiÕn tranh VÖ quèc vµ sü chiÕn th¾ng ph¸t xÝt §øc (1941-1976).
Trong phÇn hai cña ch-¬ng mét chóng t«i giíi thiÖu ba nh¹c sÜ tiªu biÓu trong lÜnh
vùc ©m nh¹c giao h-ëng Nga-X« ViÕt, giíi thiÖu phong çch, ng«n ng÷ vµ thñ ph¸p
s¸ng t¸c cña ba nhµ so¹n nh¹c Shostakovich, Prokophiev vµ Stravinsky th«ng qua
nh÷ng t¸c phÈm næi bËt cña hä.
Ch-¬ng II: Sù ¶nh h-ëng cña ©m nh¹c Nga-X« ViÕt ®èi víi lÜnh vùc ©m
nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam.
3
Trong ch-¬ng hai chóng t«i giíi thiÖu sù ¶nh h-ëng cña ©m nh¹c Nga-X«
ViÕt ®èi víi lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam th«ng qua nh÷ng t¸c gi¶ vµ t¸c
phÈm ®Æc tr-ng, thÓ hiÖn sù ¶nh h-ëng nµy.
4
Ch-¬ng I.
©m nh¹c giao h-ëng nga-x« viÕt vµ nh÷ng nh¹c sÜ tiªu biÓu
1.1 . Kh¸i qu¸t t×nh h×nh ©m nh¹c Nga - X« ViÕt trong thêi kú chiÕn tranh VÖ quèc vµ
sü chiÕn th¾ng ph¸t xÝt §øc (1941-1976)
Cuéc chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i cña nh©n d©n X« ViÕt chèng qu©n x©m l-îc ph¸t
xÝt §øc lµ mét trong nh÷ng sù kiÖn lÞch sö lín cña thÕ giíi. Cïng víi qu©n ®ång
minh, qu©n ®éi X« ViÕt ®· tiªu diÖt hoµn toµn qu©n ®éi vµ chÕ ®é ph¸t xÝt trªn toµn
thÕ giíi, më ®Çu cho phong trµo gi¶i phãng d©n téc trªn kh¾p n¨m ch©u. Sü chiÕn
th¾ng ph¸t xÝt §øc oanh liÖt cña nh©n d©n X« ViÕt, n-íc ViÖt Nam chóng ta ®· dµnh
®-îc chiÕn th¾ng vÎ vang trong cuéc çch m¹ng th¸ng T¸m vµ tuyªn ng«n ®éc lËp
vµo ngµy lÞch sö 2/9/1945.
Cuéc chiÕn tranh b¶o vÖ ®Êt n-íc cña nh©n d©n X« ViÕt lµ nguån ®éng viªn tiÕp
søc cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p cña d©n téc ViÖt Nam. Sù ¶nh h-ëng
vµ khÝch lÖ cña nã v« cïng to lín.
¢m nh¹c trong thêi kú chiÕn tranh vÖ quèc vµ sü chiÕn th¾ng Ph¸t xÝt §øc cña
nh©n d©n X« ViÕt cã sù ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn nÒn ©m nh¹c cña ViÖt Nam trong vµ
sü cuéc çch m¹ng th¸ng T¸m. ThÕ hÖ nh÷ng chiÕn sÜ çch m¹ng ViÖt Nam vµ cho
®Õn ngµy nay vÉn cßn ghi nhí nh÷ng bµi h¸t chiÕn tranh cña nh©n d©n X« ViÕt nh-
“Kachiusa”, “ChiÒu h¶i c¶ng”, “Giê nµy anh ë ®©u? ngêi chiÕn sÜ cïng binh
®oµn”…vµ tÊt nhiªn lµ b¶n giao hëng bÊt hñ “Leningrad” cña nh¹c sÜ X« ViÕt lçi
l¹c Shostakovich.
1.1.1 Giai ®o¹n trong chiÕn tranh.
N¨m 1941 n-íc §øc ph¸t xÝt ®· ph¶n béi hiÖp -íc vµ tÊn c«ng Liªn X«, ph¸
tan cuéc sèng x©y dùng hßa b×nh cña nh©n d©n X« ViÕt. Theo lêi hiÖu triÖu cña
§¶ng céng s¶n Liªn X«, toµn thÓ nh©n d©n ®· ®øng lªn h¨ng h¸i tham gia cuéc
chiÕn tranh v× ®éc lËp d©n téc. Toµn bé cuéc sèng ®· s½n sµng chuyÓn sang c¬ chÕ
5
chiÕn tranh, ®Êt n-íc ®· trë thµnh mét thµnh tr× chiÕn ®Êu v÷ng ch¾c. Søc m¹nh toµn
d©n ®· ®øng dËy v× môc ®Ých - quyÕt t©m chiÕn th¾ng kÎ thï x©m l-îc.
Trong thêi cïng chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i nÒn nghÖ thuËt X« ViÕt ®· v¹ch ra
nh÷ng nhiÖm vô míi. Nã ®· trë thµnh vò khÝ tinh thÇn quan träng trong cuéc chiÕn
tranh chÝnh nghÜa chèng chñ nghÜa Ph¸t XÝt, b¶o vÖ tæ quèc. Çc nhµ ho¹t ®éng v¨n
hãa nghÖ thuËt X« ViÕt ®· ®ãng gãp c«ng lao to lín trong cuéc chiÕn tranh cña toµn
d©n chèng kÎ thï x©m l-îc. NhiÒu t¸c phÈm tiªu biÓu cña çc nhµ v¨n, häa sÜ vµ
nh¹c sÜ ®· miªu t¶ nh÷ng chiÕn c«ng vÎ vang cña nh©n d©n X« ViÕt, tinh thÇn yªu
n-íc cao c¶, gi¸o dôc lßng yªu tæ quèc, kiªn c-êng vµ dòng c¶m. T-îng ®µi v¨n häc
cña thêi kú ®ã lµ nh÷ng t¸c phÈm v¨n xu«i ("Nh÷ng ®ªm ngµy" cña K.Simonov,
"D©n téc bÊt diÖt" cña V.Grosman, "Kh«ng khuÊt phôc" cña B.Gorbatov "§éi cËn vÖ
trÎ" cña A.Phadeev), th¬ (çc bµi th¬ cña M.Isakovsky, K.Simonov, A. Surkov,
"Vasili Chiorkin” cña A. Tvardovsky), kÞch ("X©m lîc " cña L.Leonov, "MÆt trËn"
cña A.Korneiechuc), nh÷ng t¸c phÈm b×nh luËn s¾c s¶o cña A.Tolstoi vµ I.Erenbur).
Víi niÒm tin cao c¶, çc nhµ v¨n X« ViÕt b»ng nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh ®· kªu gäi
nh©n d©n nu«i chÝ c¨m thï vµ ®Ëp tan qu©n Ph¸t XÝt d· man vµ tµn b¹o.
Víi tinh thÇn yªu n-íc, çc nh¹c sÜ X« ViÕt vµo nh÷ng ngµy ®Çu cña chiÕn
tranh ®· viÕt ra nh÷ng bµi ca tuyÖt diÖu ®Ó toµn d©n cïng h¸t. NhiÒu nh¹c sÜ ®· t×nh
nguyÖn ra mÆt trËn vµ ®· hy sinh anh dòng v× ®éc lËp tù do cña tæ quèc, trong sè ®ã
cã nh¹c sÜ V.Tomilin, B.Golts, K.Macarov - Rakitin, V.Tarnopolsky, A.Golovicov,
I.Steiman, I.Nadyrov, A.Diakov, V.Krivonosov, F.Iarulin.
1. ¢m nh¹c trªn chiÕn tr-êng.
¢m nh¹c chiÕn tr-êng thêi kú nµy rÊt phong phó so víi thêi kú néi chiÕn.
Trong ®iÒu kiÖn chiÕn tr-êng kh¾c nghiÖt ®· næi lªn vai trß cña çc ®oµn ca móa,
dµn nh¹c kÌn, nh¹c quÇn chóng trªn chiÕn tr-êng vµ nh÷ng ®éi biÓu diÔn chuyªn
nghiÖp. TÊt c¶ çc c¬ së vµ ®¬n vÞ ©m nh¹c ®Òu cö çc ®éi xung kÝch cña m×nh ra
mÆt trËn - ®ã lµ nghÜa vô yªu n-íc thiªng liªng mµ toµn d©n ®Òu qu¸n triÖt.
Dµn nh¹c kÌn ®ãng vai trß quan träng trong thêi kú nµy. Ngoµi nhiÖm vô
phôc vô nh÷ng nghi thøc qu©n ®éi dµn nh¹c cßn thùc hiÖn nhiÖm vô quan träng
6
trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ biÓu diÔn phôc vô nh©n d©n cña nh÷ng lµng m¹c vµ
thµnh phè võa ®-îc gi¶i phãng vµ s½n sµng phôc vô nh©n d©n çc n-íc ch©u ¢u
ngay sau khi gi¶i phãng nh- Balan, Rumari, Hungari vµ çc n-íc kh¸c.
Nh÷ng nh¹c sÜ vµ nh¹c c«ng ®· thÓ hiÖn tinh thÇn dòng c¶m cao c¶ t¹i çc
thµnh phè c¹nh chiÕn tr-êng, ®Æc biÖt lµ thµnh phè Lªningr¸t. Trong thêi gian bÞ bao
v©y mïa thu vµ mïa ®«ng 1941/42, B.Asaphiev ®· lµm viÖc rÊt miÖt mµi nh- mét
nhµ b¸c häc. Trong hÇm chèng bom «ng ®· hoµn thµnh c«ng tr×nh nghiªn cøu quý
b¸u vë nh¹c kÞch "Evgheni Onegin", c«ng tr×nh lý luËn c¬ b¶n "H×nh thøc ©m nh¹c
lµ mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn" vµ nh÷ng c«ng tr×nh kh¸c. NhiÒu nghÖ sÜ ®· chÞu ®ùng
nh÷ng thiÕu thèn, khã kh¨n,dèc hÕt t©m lùc ®Ó biÓu diÔn phôc vô nh÷ng chiÕn sÜ b¶o
vÖ Lªningrat. Ngoµi ra hä cßn tham gia tÝch cùc x©y dùng tuyÕn phßng thñ vµ çc
®éi qu©n chèng oanh t¹c cña m¸y bay §øc . Trong ®iÒu kiÖn nguy hiÓm vµ khã kh¨n
nµy, víi tinh thÇn yªu n-íc s©u s¾c, nh¹c sÜ D.Shostakovich ®· s¸ng t¸c b¶n giao
h-ëng sè 7 (Leningrad).
Ho¹t ®éng cña dµn nh¹c giao h-ëng ®µi tiÕng nãi Leningrad ®· diÔn ra thËt
anh dòng vµ kiªn c-êng. Mét sù kiÖn kÓ l¹i ho¹t ®éng biÓu diÔn cña d©n nh¹c: "28
th¸ng chÝn n¨m 1941… trong ch-¬ng tr×nh biÓu diÔn lµ b¶n giao h-ëng sè 5 cña
Tchaikovsky… trong ngµy ®ã b¸o ®éng nÐm bom 11 lÇn… kh«ng l©u tr-íc giờ biÓu
diÔn bom ®· r¬i tróng nhµ sè 4 phè Proletkunt, c¹nh ng«i nhµ cña ®µi tiÕng nãi. Mét
gãc nhµ bÞ vì vµ cöa kÝnh ®· ®· bay hÕt, ngay lËp tøc nh©n viªn ®Õn dän dÑp vµ buæi
biÓu diÔn ®· b¾t ®Çu vµo ®óng giê ®· th«ng b¸o. Hai ch-¬ng cña giao h-ëng ®· diÔn
ra b×nh th-êng. Vµo ®Çu ch-¬ng ba th× m¸y bay ®Þch b¾t ®Çu nÐm bom d÷ déi nh-ng
nh¹c vÉn vang cïng tiÕng gÇm cña cao x¹ ph¸o lµm rung chuyÓn ng«i nhµ. Nh÷ng
hîp ©m cuèi cña cïng cña b¶n giao h-ëng kÕt thóc nh-ng m¸y bay ®Þch vÉn tiÕp tôc
nÐm bom. Çc nghÖ sÜ cña dµn nh¹c ngay lËp tøc cÊt nh¹c cô, cÇm sóng tham gia
chiÕn ®Êu, chèng l¹i m¸y bay ®Þch.
2. Nh÷ng c¬ së míi, ®µo t¹o vµ gi¸o dôc ©m nh¹c.
MÆc dï trong thêi kú chiÕn tranh v« cïng khã kh¨n nh-ng §¶ng vµ nhµ n-íc
X« ViÕt vÉn quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn vµ x©y dùng çc c¬ së ®µo t¹o vµ gi¸o dôc
©m nh¹c, çc tr-êng së vµ çc ®oµn nghÖ thuËt: §ã lµ nhµ h¸t Opera ë Novosibirsk,
7
dµn hîp x-íng d©n gian quèc gia Nga, tr-êng trung cÊp hîp x-íng quèc gia, tr-êng
®µo t¹o nh¹c tr-ëng qu©n ®éi cao cÊp, tr-êng ®¹i häc sù ph¹m ©m nh¹c quèc gia
mang tªn Gnesin. Ngoµi ra §¶ng vµ Nhµ n-íc X« ViÕt lu«n lu«n chó träng vµ -u
tiªn ®Ó ®µo t¹o nh÷ng tµi n¨ng ©m nh¹c, göi ®i thi çc cuéc thi ©m nh¹c trªn thÕ giíi
vµ çc tµi n¨ng ©m nh¹c trÎ ®· dµnh ®-îc nhiÒu gi¶i th-ëng ©m nh¹c chuyªn nghiÖp
cao nhÊt cña thÕ giíi.
3. ¢m nh¹c t¹i çc n-íc céng hoµ anh em.
T¹i çc n-íc céng hßa anh em cña Liªn Bang X« ViÕt ©m nh¹c còng ph¸t
triÓn m¹nh trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh. Vµo thêi kú s¬ t¸n vÒ phÝa ®«ng, çc nh¹c
sÜ cña Belarusia, Ukraina vµ çc n-íc vïng biÓn Baltic vÉn tiÕp tôc s¸ng t¸c ®-îc
nhiÒu t¸c phÈm. Mét trong nh÷ng chñ ®Ò chÝnh lµ cuéc chiÕn tranh du kÝch anh dòng
chèng kÎ thï (thanh x-íng kÞch "Du kÝch" cña a.Bagatyri«v, nh¹c kÞch "Alªxia" cña
E.Tikotsky, thanh x-íng kÞch "Ukaraina cña t«i) cña A.Stokarenko); S¬ t¸n t¹i
thµnh phè Taskent, nh¹c viÖn Leningrad ®· gióp ®ì rÊt nhiÒu ®Ó n©ng cao nghÖ thuËt
©m nh¹c vµ ®µo t¹o çn bé cho n-íc céng hßa Uzbeckistan. MÆc dï trong thêi chiÕn
nh-ng nhµ n-íc vÉn tæ chøc ®-îc hai kú liªn hoan ©m nh¹c cña çc n-íc Trung ¸
t¹i Taskent vµ çc n-íc vïng Kavkaz t¹i Tbilixi.
Nh÷ng t¸c phÈm cña çc nh¹c sÜ X« - ViÕt trong thêi kú chiÕn tranh phÇn lín
®-îc s¸ng t¸c víi chñ ®Ò t- t-ëng anh hïng ca, tinh thÇn nh©n ®¹o, ca ngîi nh÷ng
anh hïng vµ nh÷ng chiÕn c«ng v× Tæ quèc, v¹ch trÇn kh«ng khoan nh-îng sù d·
man cña quan Ph¸t xÝt.
4. Nh÷ng bµi h¸t cña cuéc chiÕn tranh VÖ quèc VÜ ®¹i.
Nh÷ng bµi ca cña cuéc chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i: Nh÷ng thÓ lo¹i ©m nh¹c quÇn
chóng ®ãng vai trß quan träng trong s¸ng t¸c cña çc nh¹c sÜ thêi kú chiÕn tranh.
Nh÷ng nh¹c sÜ l·o thµnh cña ca khóc X« ViÕt ®· thÓ hiÖn mét çch ch©n thùc t-
t-ëng vµ t×nh c¶m cña ng-êi d©n X« ViÕt, dòng c¶m vµ kiªn c-êng, mét lßng v× tæ
quèc. Nh÷ng bµi ca nµy ®· trë thµnh søc m¹nh phi th-êng liªn kÕt t×nh qu©n d©n
trong chiÕn ®Êu. §Æc biÖt cã ý nghÜa quan träng lµ nh÷ng bµi ca anh hïng, kªu gäi
nh©n d©n chiÕn ®Êu b¸o thï cho ng-êi th©n vµ cho tæ quèc vµ nh÷ng bµi h¸t hµnh
8
qu©n víi tÝnh chÊt bi hïng vµ m¹nh mÏ. Çc thÓ lo¹i thanh nh¹c cßn thÓ hiÖn nh÷ng
t×nh c¶m l·ng m¹n, tr÷ t×nh cña qu©n vµ d©n, tinh thÇn l¹c qua, hµi h-íc vµ ch©m
biÕm trong nh÷ng bµi h¸t trªn tiÒn tuyÕn vµ vïng hËu ph-¬ng.Còng nh- trong nh÷ng
n¨m 30, trong thêi kú chiÕn tranh vÖ quèc nµy çc nh¹c sÜ ®· s¸ng t¸c ra nh÷ng bµi
h¸t rÊt næi tiÒng nh-: "ChiÕn tranh thiªng liªng" cña A.V. Aleksandrov, "¤i, s-¬ng
mï cña t«i, s-¬ng mï" cña V.Zakharov, "T¹m biÖt thµnh phè quª h-¬ng" cña
M.Blanter.
NhiÒu nh¹c sÜ ca khóc tµi n¨ng xuÊt hiÖn, chiÕm ®-îc t×nh yªu vµ lßng kh©m
phôc cña nh©n d©n nh- V.Soloviov - Sedoi ("ChiÒu h¶i c¶ng ", "H·y h¸t lªn, ®µn
Baian cña t«i", "Trªn b·i cá rùc ¸nh mÆt trêi"), A.N«vikov ("Lµn giã l¹nh", "Nh÷ng
chiÕc Êm tù ®un", "Vasia - Vasili«k", B.Mokrousov("Hßn ®¸ thiªng") V.Muradeli
("Bµi ca ng-êi thî lß") , M. Phradkin ("Bµi ca s«ng Dnhepr").
Nh÷ng bµi ca bÊt diÖt nµy ®· v-ît thêi gian, kh«ng gian, bay sang tËn ViÖt
Nam vµ trë thµnh nh÷ng bµi h¸t næi tiªng, phæ cËp trong c«ng chóng ViÖt Nam, trë
thµnh nh÷ng giai ®iÖu h÷u nghÞ, xiÕt chÆt t×nh ®oµn kÕt gi÷a hai d©n téc ViÖt-X«. Lµ
nguån c¶m høng vµ khÝch lÖ çc nh¹c sÜ-chiÕn sÜ ViÖt Nam, t¹o nªn nh÷ng ca khóc
bÊt hñ trong hai cuéc kh¸ng chiÕn anh dòng vµ vÎ vang cña d©n téc ViÖt Nam chèng
qu©n x©m l-îc, b¶o vÖ tæ quèc.
5. ¢m nh¹c viÕt cho dµn nh¹c kÌn.
Nh¹c cho dàn nh¹c kèn trong thời kỳ chiến tranh đã thu hót nhiÒu nh¹c sÜ.
Ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng hµnh khóc anh hïng cña nh¹c sÜ N.Ivanov. Ratkevich - "§¹i óy
Gastello", "Nh÷ng ng-êi b¸o thï cña nh©n d©n" "Matxc¬va th©n th-¬ng"; cña
R.Glier, S.Vasilenko, A.Khachaturian, N.Rakov, V.Muradeli.
6. ThÓ lo¹i Cantata vµ Oratorio(thanh x-íng kÞch).
ThÓ lo¹i Cantata vµ Oratorio chiÕm vÞ trÝ quan träng trong kho tµng ©m nh¹c
thêi kú chiÕn tranh v× tÝnh ch©t ©m nh¹c cña thÕ lo¹i nµy rÊt phï hîp víi h×nh t-îng
®å sé vµ hïng tr¸ng cña tinh thÇn d©n téc quËt c-êng. HÇu nh- tÊt c¶ çc tæ khóc vµ
thanh x-íng kÞch cña thêi kú nµy ®Òu mang chñ ®Ò nãng hæi cña cuéc chiÕn tranh.
9
Nh¹c sÜ Iu.Shaporin ®· viÕt b¶n thanh x-íng kÞch nhiÖt huyÕt hµo hïng (dùa
theo th¬ cña S.Sever - Tsev, K.Simonov, M.Lozinsky, A.Surk«v). Bøc tranh hßa b×nh
t-¬i ®Ñp cña tæ quèc t-¬ng ph¶n l¹i sù tµn b¹o cña kÎ thï x©m l-îc. ¢m nh¹c cña
b¶n thanh x-íng kÞch miªu t¶ mét lo¹t h×nh t-îng, trong ®ã cã nçi khæ cña nh©n
d©n, vµ lêi hiÖu triÖu chiÕn tranh chèng l¹i kÎ thï, tinh thÇn anh dòng cña bé ®éi vµ
du kÝch, cuéc chiÕn tranh vÜ ®¹i trªn s«ng §«ng vµ s«ng Volga, b¶n cÇu hån tiÔn biÖt
nh÷ng chiÕn sÜ ®· hy sinh, h×nh ¶nh cña ngµy chiÕn th¾ng ®ang ®Õn gÇn, quay l¹i víi
cuéc sèng thanh b×nh. B¶n thanh x-íng kÞch míi nµy cña Shaporin tiÕp tôc ý t-ëng
anh hïng vµ yªu n-íc cña t¸c phÈm tr-íc - Giao h-ëng - thanh x-íng kÞch " Trªn
chiÕn tr-êng Kulikov".
B¶n thanh x-íng kÞch cña nhạc sĩ N.Miaskovsky "§ång chÝ Kir«v bªn chóng
ta" víi sù thÓ hiÖn bªn ngoµi nh- k×m nÐn nh-ng bªn trong chøa ®ùng mét kÞch tÝnh
bi hïng, ©m nh¹c cña Miaskovsky ®· chuyÓn t¶i ®-îc néi dung cña çc ®o¹n th¬
tuyÖt diÖu cña b¶n th¬ tr-êng ca cña nhµ th¬ N.Tikhonov. ë ®©y cã thÓ c¶m nhËn
®-îc sù kiªn quyÕt, thËn träng, ý chÝ quyÕt t©m vµ dòng c¶m cña nh÷ng ng-êi anh
hïng b¶o vÖ thµnh Leningrad bÞ bao v©y ("Trong nh÷ng ®ªm l¹nh nh- s¾t cña
Leningrad…"
B¶n giao h-ëng - thanh xíng kÞch cña nh¹c sÜ A.Shtogarenko) “Ukraina cña
t«i" chøa ®ùng nh÷ng ®o¹n t-¬ng ph¶n víi tÝnh chÊt anh hïng l·ng m¹n víi giai
®iÖu d©n gian ®Æc s¾c. Nh¹c sÜ D.Kabalevsky ®· viÕt b¶n tæ khóc hîp x-íng "Nh÷ng
chiÕn sÜ b¸o thï cho nh©n d©n" trong thêi gian Êy ë chiÕn tr-êng, ®Ó tÆng nh÷ng
chiÕn sÜ du kÝch Ukraina.
7. ThÓ lo¹i opera( nh¹c kÞch).
Qu¸ khø hµo hïng cña d©n téc Nga lµ nguån c¶m høng m·nh liÖt cña çc
nh¹c sÜ, truyÒn thèng quËt c-êng chèng giÆc ngo¹i x©m lµ chñ ®Ò chÝnh ®Ó çc nh¹c
sÜ viÕt nªn nh÷ng vë nh¹c kÞch lÞch sö nh- "Xuvorov" cña X. Vasilenko, "Dmitri
Donskoi" cña V.Kriukov "Emelian Pugachev" cña M.Koval. Trong nh÷ng n¨m chiÕn
tranh vë nh¹c kÞch X« - ViÕt bÊt hñ "ChiÕn tranh vµ hßa b×nh" ®· ®-îc nh¹c sÜ
Prokophiev s¸ng t¸c. T¸c phÈm ®å sé nµy nhµ so¹n nh¹c ®· viÕt trong nhiÒu n¨m vµ
10
®· hoµn thµnh vµo nh÷ng n¨m sau chiÕn tranh cïng víi sù dµn dùng c«ng phu trªn s©n
khÊu.
Chñ ®Ò chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i ®· ®-îc nhiÒu nh¹c sÜ sö dông trong çc vë
nh¹c kÞch nh- hai vë cña nh¹c sÜ I.Dzerginsky - "Nadezda Svetlova" vµ "M¸u cña
nh©n d©n", vë "D-íi thµnh phè Matxc¬va" cña D.Kabalevsky. Chñ ®Ò chiÕn tranh
còng ®-îc çc nh¹c sÜ cña çc n-íc céng hßa thÓ hiÖn trong nh÷ng t¸c phÈm nh-
"Tæ quèc" cña nh¹c sÜ Kara Karaev vµ G.Gadgiev (Azerbaigian), "Alesia" cña
E.Tokotsky (Belorusia).
8. ThÓ lo¹i ba lª.
Trong thÓ lo¹i balª cã hai t¸c phÈm næi tiÕng ®-îc viÕt trong thêi kú nµy lµ
"Gaiane" cña A.Khachaturian vµ "Lä lem" cña S.Prokophiev - Næi bËt lªn sù phong
phó vµ ®a d¹ng cña thÓ lo¹i vò ®¹o ©m nh¹c nµy. "Lä lem" cña Prokophiev ®-îc
viÕt sü vë "Romeo vµ Juliett" chøa ®ùng nh÷ng h×nh t-îng cæ tÝch ®Ñp ®Ï l·ng m¹n,
tr÷ t×nh vµ tinh tÕ víi sù hoµn hảo kinh ®iÓn. Vë "Gaiane" cña Khachaturian ®-îc
viÕt víi sù nhiÖt thµnh bèc löa mang ®Ëm mµu s¾c d©n gian, ®· më ra con ®-êng
míi cho thÓ lo¹i balª trong çc n-íc céng hßa X« ViÕt.
9. ThÓ lo¹i khÝ nh¹c
ThÓ lo¹i khÝ nh¹c. Nh÷ng t¸c phÈm phÈm giao h-ëng ®Æc biÖt ph¸t triÓn rÊt
m¹nh mÏ trong thêi kú nµy. Trong çc b¶n giao h-ëng tiªu biÓu chóng ta nhËn thÊy
mét søc m¹nh tinh thÇn m·nh liÖt, chiÒu s©u vµ sù nhiÖt thµnh trong t×nh c¶m con
ng-êi, nh÷ng m©u thuÉn kÞch tÝnh vµ c¨ng th¼ng ®· nãi lªn sù g¾n bã s©u s¾c c¶u t¸c
gi¶ víi ®êi sèng vµ cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n X« - ViÕt thêi kú ®ã. Trong nh÷ng
b¶n giao hưởng nµy nh©n d©n thÕ giíi ®· nghe thÊy tiÕng nãi anh dòng cña n-íc
Nga trong cuéc ®Êu tranh chèng qu©n Ph¸t XÝt.
Trong nh÷ng b¶n giao h-ëng lçi l¹c cña thêi kú chiÕn tranh næi bËt lªn nh÷ng
t¸c phÈm nh- giao h-ëng sè 7, sè 8 cña Shostakovich, sè hai cña Khachaturian, sè 5
cña Prokophiev. B¶n giao h-ëng sè 7 cña Shostakovich ®· thu hót vµ hÊp dÉn réng
r·i trong quÇn chóng, t¸c phÈm ®-îc nh¹c sÜ s¸ng t¸c chñ yÕu trong thêi gian thµnh
phè Leningrad bÞ bao v©y (1941). ¤ng ®· t¹o nªn h×nh t-îng nghÖ thuËt ®èi kh¸ng
11
gi÷a cuéc sèng t-¬i s¸ng thanh b×nh x· héi chñ nghÜa cña ®Êt n-íc X« ViÕt víi h×nh
t-îng ®en t«i d· man v« nh©n ®¹o cña qu©n Ph¸t XÝt. Miªu t¶ nçi ®au th-¬ng tiÕc
nh÷ng ng-êi anh hïng ®· ng· xuèng v× tæ quèc vµ niÒm tin ch¾c ch¾n vµo chiÕn
th¾ng trong t-¬ng l¹i.
B¶n giao hưởng sè 8 bi hïng (1943) víi sù c¨ng th¼ng cùc ®é t¸c gi¶ ®· miªu
t¶ sù chÞu ®ùng ®au khæ cña con ng-êi, v¹ch trÇn bé mÆt d· man cña Ph¸t XÝt, thÓ
hiÖn sù ph¶n ®èi quyÕt liÖt b¹o lùc ®en tèi vµ huû diÖt, ngîi ca niÒm tin vµo lý t-ëng
cao quý vµ nh©n dËo.
Trong giao h-ëng sè 5 (1946) cña m×nh nh¹c sÜ Prokophiev ®· ca ngîi tinh
thÇn vÜ ®¹i cña con ng-êi. ¢m nh¹c cña b¶n giao h-ëng ®· thÓ hiÖn ®-îc søc m¹nh
néi t©m, ph¸t triÓn truyÒn thèng cña tr-êng ca giao h-ëng.
B¶n giao h-ëng sè 24 viÕt n¨m 1944 cña nh¹c sÜ Miaskovsky ®· ph¶n ¸nh
cuéc chiÕn tranh kh¾c nghiÖt víi tÝnh chÊt tr-êng ca, kÞch tÝnh. Nh¹c sÜ
Khachaturian ®· s¸ng t¸c b¶n giao h-ëng sè 2 víi tiªu ®Ò "Giao h-ëng víi tiÕng
chu«ng" miªu t¶ sù lo l¾ng vµ ®au khæ cña nh©n d©n trong cuéc chiÕn tranh tµn
khèc. Víi tÝnh chÊt tr-êng ca d©n téc ®· næi lªn giao h-ëng sè 2 "Tæ quèc" cña
G.Popov (1943).
Cßn nhiÒu nh÷ng t¸c phÈm khÝ nh¹c kh¸c ®-îc çc nh¹c sÜ X« ViÕt s¸ng t¸c
trong thêi kú nµy bao gåm çc thÓ lo¹i Concerto, Sonat, hßa tÊu nh¹c cô...
Næi bËt h¬n c¶ trong thÓ lo¹i nµy lµ b¶n sonat sè 7 vµ sè 8 viÕt cho piano cña
nh¹c sÜ Prokophiev, b¶n tø tÊu gi©y sè 2 cña «ng ®· sö dông giai ®iÖu d©n gian cña
d©n téc Kabardino - Balkaria. B¶n tø tÊu gi©y sè9 cña N.Miaskovsky, tam tÊu piano
vµ sonat Piano sè 2 cña Shostakovich, tam tÊu vµ Sonat - Fantazia (viÕt cho tø tÊu
d©y vµ piano) cña M.Gnesin , "Tø tÊu Slavian" (sè 5) cña V.Shebalin, B¶n tø tÊu d©y
sè 2 vµ "24 preludes cho Piano" cña nh¹c sÜ Kabalevsky.
B¶n Concerto violino cña nh¹c sÜ N.Rakov ®· trë nªn thÞnh hµnh trong thêi
gian chiÕn tranh, Concerto cho ®µn Arpa cña nh¹c sÜ S.Vasilenko. Mét ®ãng gãp
quý b¸u cho kho tµng ©m nh¹c x« viÕt ®ã lµ b¶n Concerto thanh nh¹c cña nh¹c sÜ
12
R.Glier chøa ®ùng nh÷ng h×nh t-îng ©m nh¹c tr÷ t×nh l·ng m¹n víi nghÖ thuËt s¸ng
t¸c ®iªu luyÖn.
10.ThÓ lo¹i romance (t×nh ca).
ThÓ lo¹i t×nh ca (Romance) ®· thu hót nhiÒu nh¹c sÜ trong thêi kú nµy víi
nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng nh-: TÝnh thêi sù (chñ ®Ò chiÕn tranh) sù thu hót cña th¬ v¨n
X« viÕt, næi bËt lªn nh÷ng thÓ lo¹i nh- ®éc tho¹i kÞch tÝnh, ballade, víi xu h-íng tËp
hîp nh÷ng ca khóc vµ t×nh ca thµnh tõng tËp.
T- liÖu nh÷ng t¸c phÈm thanh nh¹c ®-îc bæ sung thªm b»ng nh÷ng t¸c phÈm
c¶i biªn çc bµi h¸t d©n gian do çc nh¹c sÜ cña çc n-íc céng hßa s¸ng t¸c nh- çc
bµi d©n ca Nga c¶i biªn cña S. Prokophiev, M.Koval, M.Matveev, A.Sveshnikov, çc
bµi d©n ca Ukraina c¶i biªn cña A.Stogarenko, L.Revutsky, çc bµi d©n ca cña
Belorusia cña A.Bogatyriov, A.Klim«v, çc bµi d©n ca Azerbaigian cña
X.Rastamov, çc bµi d©n ca Armenia cña A.Dolukhanian. Trong ®ã cã nh÷ng c¶i
biªn d©n ca n-íc ngßai næi bËt cña D.Shostakovich, M.Koval, A.Aleksandrov.
§Ó ®¸nh gi¸ c«ng tr×nh s¸ng t¸c cña çc nh¹c sÜ X« ViÕt trong thêi kú chiÕn
tranh VÖ quèc vÜ ®¹i cÇn nhÊn m¹nh ®Æc biÖt nh÷ng t¸c phÈm ®· trë thµnh nh÷ng
biÓu t-îng cña mét thêi kú c¨ng th¼ng vµ khèc liÖt, thÓ hiÖn mét çch trung thùc
tinh thÇn anh dòng vµ yªu n-íc cña nh©n d©n x« viÕt, ngîi ca nÐt ®Ñp cña cuéc sèng
vµ con ng-êi.
1.1.2 giai ®o¹n sü chiÕn tranh.
ChiÕn th¾ng oanh liÖt cña cuéc kh¸ng chiÕn vÖ quèc vµ sù quay vÒ cuéc sèng
x©y dùng hßa b×nh cña nh©n d©n X« ViÕt ®· më ra mét giai ®o¹n m¬Ý cã ý nghÜa
quan träng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn ©m nh¹c. X©y dùng x· héi chñ nghÜa ph¸t
triÓn, liªn bang X« ViÕt ®· tiÕn hµnh trong ®iÒu kiÖn t-¬ng quan lùc l-îng míi trªn
tr-êng quèc tÕ. Chñ nghÜa x· héi ®· v-ît ra khái khu«n khæ chØ mét ®Êt n-íc, ®·
h×nh thµnh hÖ thèng X· héi chñ nghÜa hïng m¹nh trªn thÕ giíi , ®øng ®Çu lµ Liªn
bang X« ViÕt. §· bïng lªn lµn sãng m·nh liÖt cña phong trµo ®Êu tranh chèng thùc
d©n, gi¶i phãng d©n téc ë ch©u ¸, Phi, Mü la tinh. Nh©n d©n Trung Quèc, TriÒu tiªn,
ViÖt Nam ®· dµnh ®-îc th¾ng lîi lÞch sö, thiÕt lËp mét nÒn d©n chñ nh©n d©n. C¹nh
13
biªn giíi n-íc Mü ®· xuÊt hiÖn ®Êt n-íc Cuba x· héi chñ nghÜa. TÊt c¶ nh÷ng sù
kiÖn nµy ®· thóc ®Èy sù sôp ®æ nhanh chãng cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ hÖ thèng thùc
d©n trªn toµn thÕ giíi. Bïng lªn phong trµo b¶o vÖ hßa b×nh trªn kh¾p thÕ giíi, ng¨n
chÆn ý ®å chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi míi cña ®Õ quèc ®· trë thµnh xu thÕ réng
kh¾p trªn toµn thÕ giíi. Cuéc çch m¹ng v¨n hãa trªn ®· ph¸t triÓn m¹nh, tiÕn tíi
giai ®o¹n kÕt thóc. Vai trß cña nÒn nghÖ thuËt X« ViÕt cµng trë lªn to lín.
ChÝnh cuéc sèng trong giai ®o¹n míi ®· t¹o ra nh÷ng chñ ®Ò míi cho ©m
nh¹c. XuÊt hiÖn nh÷ng chñ ®Ò h×nh t-îng míi. Khu«n khæ thÓ lo¹i vµ phong çch
cña ©m nh¹c X« ViÕt ngµy cµng lín m¹nh. Thñ ph¸p thÓ hiÖn ngµy cµng ®-îc phong
phó vµ hoµn thiÖn h¬n.
Bao qu¸t sù biÕn chuyÓn vµ ph¸t triÓn cña x· héi, cña cuéc ®Êu tranh t-
t-ëng, nhu cÇu ngµy cµng lín cña nh©n d©n vÒ ®êi sèng tinh thÇn, ph©n tÝch cÆn kÏ
nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ cña qu¸ tr×nh s¸ng t¹o s©u réng vµ phøc t¹p, §¶ng céng s¶n ®·
kªu gäi tÇng líp v¨n nghÖ sÜ øng dông ph-¬ng ph¸p hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa, khai
th¸c s©u réng nh÷ng di s¶n cæ ®iÓn, nghÖ thuËt d©n gian, biÕn nghÖ thuËt thµnh
ph-¬ng tiÖn h÷u hÞªu gi¸o dôc céng s¶n cho quÇn chóng. §¶ng lu«n lu«n kªu gäi
çc nh¹c sÜ ph¶i t¹o ra nh÷ng t¸c phÈm trong çc thÓ lo¹i ©m nh¹c mµ quÇn chóng
yªu chuéng nh- - Opera, giao h-ëng cã tiªu ®Ò, hîp x-íng, nh÷ng t¸c phÈm míi
cho çc nh¹c cô d©n téc ®-îc nh©n d©n -a thÝch.
§¹i héi nh¹c sÜ x« viÕt lÇn thø nhÊt ®· diÔn ra th¸ng t- n¨m 1948 víi ph-¬ng
ch©m vµ chñ tr-¬ng ®-a vµo cuéc sèng nh÷ng nguyªn t¾c cña t- t-ëng céng s¶n vµ
tÝnh nh©n v¨n trong nghÖ thuËt. §¹i héi ®· thèng nhÊt ph¸t huy nç lùc s¸ng t¹o cña
héi, giíi thiÖu nh÷ng lùc l-îng nh¹c sÜ tµi n¨ng míi.
Trong nh÷ng n¨m 50 mét trµo l-u m¹nh ®-îc çc nh¹c sÜ tËp trung, ®ã lµ
nghÖ thuËt ca khóc nh©n d©n cïng víi sù nghiªn cøu, t×m tßi s©u réng kho tµng ©m
nh¹c d©n gian. Trªn chñ ®Ò nh÷ng bµi d©n ca Nga, nh¹c sÜ G.Galynin ®· viÕt b¶n
“Giao hëng th¬ trêng ca” tµi n¨ng, chøa ®ùng ®Çy søc sèng míi. Nh¹c sÜ N.Peiko
®· viÕt t¸c phÈm "Rhapsody Mondavia"víi søc hÊp dÉn, chøa ®ùng nh÷ng giai ®iÖu
d©n gian. B¶n "Tæ khóc Turkmen” cña nh¹c sÜ V.Mukhatov còng dùa trªn nh÷ng nÐt
nh¹c d©n gian. Trong thÓ lo¹i ©m nh¹c hßa tÊu thÝnh phßng, chÊt liÖu d©n gian còng
14
®-îc sö dông rÊt hiÖu qu¶. §ã lµ nh÷ng chñ ®Ò çc bµi d©n ca Grudia ®-îc sö dông
rÊt thµnh c«ng trong çc tø tÊu vµ nh÷ng b¶n nh¹c viÕt cho Cello cña Nh¹c sÜ S.
Tsintsatze. ChÊt liÖu vµ mµu s¾c d©n gian ®-îc çc Nh¹c sÜ X« ViÕt vËn dông mét
çch khÐo lÐo, t¹o nªn nh÷ng t¸c phÈm tµi n¨ng, hÊp dÉn, ®-îc c«ng chóng ®ãn
nhËn vµ yªu mÕn.
1.NghÖ thuËt ca khóc.
Nh÷ng ca khóc quÇn chóng ®-îc s¸ng t¸c vµo thêi kú sau chiÕn tranh víi néi
dung nãng hæi cña cuéc sèng ®-îc ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n yªu mÕn. §ã lµ
nh÷ng bµi ca "Bµi ca thanh niªn d©n chñ" cña A. Novikov, "Lªnin m·i m·i víi b¹n",
"Chóng ta v× hßa b×nh" "Tæ quèc th©n yªu cña t«i " cña X.Tuliov "Bµi ca vÒ Lªnin'
cña A.Kholminov, "Chu«ng t-ëng niÖm Bukhenvan" cña V.Muradeli, "Bµi ca hßa
b×nh" trong phim "GÆp gì trªn s«ng Elba" cña Shostakovich, " MÆt trêi sÏ m·i m·i"
cña A.Ostrovsky; §ã lµ nh÷ng ý t-ëng nh©n ®¹o vµ cao c¶ nhÊt cña thêi ®¹i ®-îc
thÓ hiÖn trong nh÷ng bµi ca ®· chiÕm ®-îc nh÷ng con tim vµ khèi ãc hµng triÖu
ng-êi.
Vµo nh÷ng n¨m 50 vµ 60 cña thÕ kû ®· xuÊt hiÖn nh÷ng ca khóc tr÷ t×nh tuyÖt
diÖu tiÕp nèi truyÒn thèng cña nh÷ng n¨m 30 nh: “ChiÒu ngo¹i thµnh Matxc¬va”
cña V.Soloviov - Sedoi, "Gißng Volga ch¶y" cña M.Phradkin vµ nhiÒu ca khóc kh¸c.
§Æc biÖt nh÷ng ca khóc thanh niªn cña n÷ nh¹c sÜ A.Pakhmutova víi tÝnh giai ®iÖu
®¹i chóng, m¹nh mÏ ®ång thêi rÊt tr÷ t×nh vµ s©u l¾ng ®· ®-îc ®«ng ®¶o quÇn chóng
yªu chuéng.
Sù phæ cËp cña ca khóc X« ViÕt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ca khóc ®Êu tranh v× hßa
b×nh ®· táa s¸ng t¹i çc Festival thanh niªn vµ sinh viªn d©n chñ thÕ giíi b¾t ®Çu tõ
Festival ®Çu tiªn t¹i Praha(1947), t¹i ®©y lÇn ®Çu tiªn ®· vang lªn "Bµi ca thanh niªn
d©n chñ' cña A.Novikov.
2. Nh¹c hîp x-íng.
Çc nh¹c sÜ X« ViÕt ®· ®Çu t- nhiÒu h¬n cho thÓ lo¹i hîp x-íng, thÓ lo¹i
mang tÝnh ®¹i chóng vµ d©n chñ. Trong tæ khóc bi hïng vµ kÞch tÝnh cña
D.Shostakovich "10 tr-êng ca viÕt cho hîp x-íng acappella" (kh«ng phÇn ®Öm) theo
15
lêi th¬ cña çc nhµ th¬ çch m¹ng" ®· ph¶n ¸nh tinh thÇn c«ng d©n cao c¶, ®ã lµ
mét trong nh÷ng chñ ®Ò bÊt hñ trong lÞch sö d©n téc, cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø
nhÊt. Tæ khóc hîp x-íng "Gißng s«ng - dòng sÜ " cña V.Makarov, ®Ò tÆng nh÷ng
c«ng tr×nh x©y dùng x· héi chñ nghÜa trªn s«ng Volga ®· ®-îc c«ng chóng ®ãn nhËn
rÊt nhiÖt t×nh. Trong nh÷ng b¶n hîp x-íng s©u s¾c vµ tr÷ t×nh theo lêi th¬ Puskin
("con ®-êng mïa ®«ng") vµ Lermontov ("Mám nói") nh¹c sÜ V.Shebalin ®· kÕt hîp
mét çch tinh tÕ chÊt th¬ tuyÖt vêi víi t©m hån nång Êm.
Nh÷ng s¸ng t¸c cña çc nh¹c sÜ vïng Kavkaz vµ trung ¸ ®· ®¹t ®-îc nh÷ng
thµnh tÝch vang déi, thÓ hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u trong nghiªn cøu thñ ph¸p
s¸ng t¸c hîp x-íng cæ ®iÓn Nga. §Æc biÖt næi bËt lªn nh÷ng t¸c phÈm tµi n¨ng, rÊt
phong phó giai ®iÖu trong hîp x-íng cöa çc nh¹c sÜ Uzbek nh- M.Burkhainov,
M.Leviev, X.Iutakov, cña nh¹c sÜ Armenia E. Oganesian.
3. ThÓ lo¹i Oratorio vµ Cantata.
Víi chñ ®Ò cña thêi ®¹i ®-îc çc nh¹c sÜ thÓ hiÖn vµ khai th¸c triÖt ®Ó, ®-îc
t«n vinh vµ phæ biÕn réng r·i trong thÓ lo¹i thanh x-íng kÞch. §ã lµ thanh x-íng
kÞch"Bµi ca vÒ rõng" cña D.Shostakovich- lµ t¸c phÈm ®å sé trµn ®Çy nhiÖt huyÕt
cïng víi thanh x-íng kÞch víi tÇm cì nhá h¬n cña «ng, "MÆt trêi s¸ng soi tæ quèc
th©n yªu cña chóng ta", chøa ®ùng néi dung x©y dùng x· héi chñ nghÜa t-ng bõng
trªn ®Êt n-íc X« ViÕt. Thanh x-íng kÞch "B¶o vÖ hßa b×nh" cña X.Prokophiev ®·
thu hót c«ng chóng víi tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c vµ nh÷ng h×nh ¶nh c¶m ®éng cña tuæi
th¬.
G.Sviridov, nh¹c sÜ Nga lçi l¹c vµ ®éc ®¸o, rÊt ®iÖu luyÖn trong thÓ lo¹i thanh
nh¹c - giao h-ëng, ®· s¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm bÊt hñ nh- "Tr-êng ca t-ëng nhí
S.Esenin", "Oratorio Patetic" theo lêi th¬ cña V.Maiakovsky (§o¹t gi¶i th-ëng
Lªnin), "Nh÷ng bµi h¸t Kursky" chøa ®ùng giai ®iÖu ®éc ®¸o vµ ©m s¾c d©n gian
®Æc biÖt trong thanh xíng kÞch “Mïa xu©n" theo lêi th¬ N.Nekrasov vµ ba thanh
x-íng kÞch nhá theo lêi th¬ B. Pasternak - "TuyÕt r¬i", A.Blok - "Nh÷ng bµi h¸t
buån", S.Esenin "N-íc Nga víi nh÷ng kiÕn tróc b»ng gç méc"
16
NhiÒu t¸c phÈm kh¸c cña çc nh¹c sÜ çc n-íc céng hßa ®· ®ãng vai trß quan
träng trong sù ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i thanh x-íng kÞch. §ã lµ nh÷ng t¸c phÈm ®-îc
viÕt ngay sü chiÕn tranh, ca ngîi cuéc sèng tù do hßa b×nh, x©y dùng X· héi chñ
nghÜa (XHCN) cña nh©n d©n x« viÕt, nh Cantata “Tæ quèc" cña nh¹c sÜ Armenia
A.Aruchunian, "Ngµy tæ quèc t«i" cña nh¹c sÜ Gruzia A.Machavariani. Thanh x-íng
kÞch "Theo dÊu ch©n Rustaveli" ®-îc viÕt theo ®Ò tµi lÞch sö cña nh¹c sÜ
O.Taktakishvili chøa ®ùng chÊt tr-êng ca - tr÷ t×nh.
4.ThÓ lo¹i Opera.
Xu h-íng hiÖn thùc ®-îc thÓ hiÖn rÊt thµnh c«ng trong lÜnh vùc nh¹c kÞch
cña çc nh¹c sÜ x« viÕt. Mét trong nh÷ng t¸c phÈm thµnh c«ng nhÊt víi sù s¸ng t¹o
®ét ph¸ vÒ h×nh thøc vµ thñ ph¸p thÓ hiÖn chñ ®Ò chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i ®ã lµ
nh¹c kÞch "C©u chuyÖn vÒ con ng-êi ch©n chÝnh" cña S.Prokophiev dùa theo t¸c
phÈm v¨n häc cña B.Polevoi viÕt vÒ chiÕn c«ng huyÒn tho¹i cña ng-êi phi c«ng, anh
hïng x« viÕt Aleksei Maresiev.
Sù kiÖn lÞch sö hµo hïng cña cuéc chiÕn tranh ®· ®-îc nh¹c sÜ Naziv Giganov
chän lµm néi dung cña vë kÞch ®éc ®¸o mang chñ ®Ò yªu n-íc "Musa Gialie", ngîi
ca sù hy sinh dòng c¶m cña nhµ th¬ x« viÕt, ng-êi chiÕn sÜ kiªn c-êng ®· ®Êu tranh
chèng l¹i qu©n Ph¸t XÝt.
Nh¹c sÜ D. Kabalevsky ®· viÕt vë nh¹c kÞch tµi n¨ng "Gia ®×nh Taras"thÓ hiÖn
tinh thÇn dòng c¶m, kiªn c-êng, bÊt khuÊt cña nh©n d©n X« ViÕt, ®Êu tranh chèng
bän Ph¸t XÝt x©m l-îc trong vïng hËu ph-¬ng cña chóng. Vë nh¹c kÞch thµnh c«ng
kh¸c cña «ng lµ "Nikita Vershinin" viÕt theo tiÓu thuyÕt cña Vs. Ivanov "Tµu bäc
thÐp 14 - 69"
Vë nh¹c kÞch "§éi cËn vÖ thanh niªn" cña Iu.Meitus dùa theo tiÓu thuyÕt
cïng tªn cña nhµ v¨n A. Phadeev ®-îc biÓu diÔn th-êng xuyªn trong ch-¬ng tr×nh
cña çc nhµ h¸t. H×nh t-îng ©m nh¹c cña ®éi thanh niªn X« ViÕt anh hïng ®· ®-îc
nh¹c sÜ t¸i thÓ hiÖn trong vë kÞch b»ng nh÷ng bµi h¸t hîp x-íng. Thñ ph¸p nµy ®·
mang l¹i thµnh c«ng lín cho t¸c gi¶.
17
Nh©n kû niÖm 40 n¨m çch m¹ng th¸ng 10 t¹i nhµ h¸t lín cña Liªn X« ®·
c«ng diÔn vë nh¹c kÞch "Ng-êi mÑ" cña nh¹c sÜ T. Khrenikov víi néi dung lÞch sö
çch m¹ng dùa theo tiÓu thuyÕt cïng tªn cña v¨n hµo M. Gorky vµ sau ®ã vë nh¹c kÞch
®-îc biÓu diÔn th-êng xuyªn t¹i çc nhµ h¸t cña ®Êt n-íc X« ViÕt.
Trong giai ®o¹n sau chiÕn tranh, nghÖ thuËt s¸ng t¸c nh¹c kÞch (opera) ®· ®¹t
®-îc nh÷ng kÕt qña cao. §ã lµ nh÷ng vë nh-: "Ruåi tr©u" cña A. Xpadavekkia (theo
tiÓu thuyÕt cña E. Voinich) nh¹c kÞch Ukraina "Bogdan Khmenitsky" cña
K.Dankevich", nh¹c kÞch Gruzia "Mindia" cña O. Taktakisvili, nh¹c kÞch Estonia
"BiÓn bê b·o tè" cña G. Enersaks, "Ca sÜ cña tù do" cña E.Kapp, nh¹c kÞch Latvia
"§Õn bÕn bê míi" cña M. Zarinh, nh¹c kÞch Azerbaigian "Sevil" cña F.Mirov, nh¹c
kÞch Uzbek hµi h-íc "Nh÷ng trß tinh nghÞch cña Maisar" cña nh¹c sÜ X. Iudakov.
Mét sù kiÖn träng ®¹i ®· diÔn ra trªn s©n khÊu ©m nh¹c X« ViÕt ®ã lµ sù ra
m¾t cña hai vë nh¹c kÞch víi néi dung lÞch sö tr-êng ca : "Nh÷ng ng-êi anh hïng
th¸ng ch¹p" cña Iu. Shaporin vµ ®Æc biÖt lµ "ChiÕn tranh vµ hßa b×nh" cña S.
Prokophiev. Nh÷ng buæi c«ng diÔn vë nh¹c kÞch tuyÖt t¸c cña Prokophiev t¹i çc
nhµ h¸t cña ®Êt n-íc X« ViÕt ®Æc biÖt lµ trªn s©n khÊu nhµ h¸t Lín Matxc¬va ®· trë
thµnh ngµy héi t-ng bõng cña ®êi sèng ©m nh¹c X« ViÕt. LÇn ®Çu tiªn vµo nh÷ng
n¨m 40 vë nh¹c kÞch tr÷ t×nh hµi h-íc "LÔ ®Ýnh h«n trong nhµ thê" cña S.
Prokophiev viÕt theo tiÓu thuyÕt cña nhµ v¨n Sheridan ®· thu ®-îc sù thµnh c«ng to
lín. Víi khuynh h-íng chèng gi¸o quyÒn râ rÖt, vë nh¹c kÞch hãm hØnh chøa ®ùng
nh÷ng tÝnh çch nh©n vËt hiÖn thùc tinh tÕ.Vë nh¹c kÞch ®· gÆt h¸i ®-îc nh÷ng
thµnh c«ng vang déi.
Vë nh¹c kÞch cña V.Shebalin "Sù t« ®iÓm ngang ng-îc" viÕt theo
Shakespeare víi néi dung t-¬i s¸ng vµ yªu ®êi còng lu«n dµnh ®-îc sù h©m mé cña
c«ng chóng Matxc¬va vµ çc thµnh phè kh¸c.
§iÓm næi bËt râ rÖt lµ phÇn lín nh÷ng vë nh¹c kÞch víi néi dung lÞch sö ®¹t
®-îc thµnh c«ng h¬n c¶. Nh÷ng nh¹c kÞch vÒ x· héi cña giai ®o¹n sau chiÕn tranh
phÇn lín cßn ch-a kh¼ng ®Þnh ®-îc thµnh c«ng.
18
5.NghÖ thuËt balª.
Chñ ®Ò x· héi; lÞch sö còng nh- cuéc sèng hiÖn thùc lµ ®Ò tµi thu hót çc nh¹c
sÜ. Víi sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ thêi ®¹i, nh¹c sÜ R.Glier ®· thÓ hiÖn thµnh c«ng nh÷ng
mµn ©m nh¹c vò ®¹o trong vë balª "Kþ sü ®ång" cña m×nh.
Kho tµng balª nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû 20 ®-îc bæ sung thªm nhiÒu t¸c
phÈm gi¸ trÞ. Trong vë balª Spartak" víi néi dung bi kÞch s©u s¾c cïng víi søc l«i
cuèn m·nh liÖt, A. Khachaturian ®· viÕt nªn mét bi kÞch lÞch sö x· héi víi tiÕng
vang réng lín. Nh÷ng cuéc khëi nghÜa cña n« lÖ chèng l¹i tÇng líp quý téc La m·
xa hoa ®· ®-îc t¸i hiÖn l¹i trªn s©n khÊu balª mét çch sèng ®éng, hÊp dÉn, thÓ hiÖn
sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ nh÷ng sù kiÖn lÞch sö v¨n hãa vµ ®êi sèng cña thÕ giíi cæ ®¹i.
Vë balª ®· ®o¹t ®-îc gi¶i th-ëng Lªnin. Vë balª "ChuyÖn kÓ vÒ b«ng hoa ®¸" cña
S.Prokophiev chøa ®ùng nh÷ng giai ®iÖu d©n gian Nga tinh tÕ, s¸ng t¸c theo néi
dung chuyÖn cæ tÝch vïng Ural cña nhµ v¨n P.Bashiov. Sau thµnh c«ng lín cña vë
"B¶y mü nh©n", nh¹c sÜ Kara Karavev ®· viÕt tiÕp vë balª tµi n¨ng "Theo tiÕng sÊm"
dùa theo néi dung t¸c phÈm cña nhµ v¨n P.Abrahams víi chñ ®Ò nãng hæi cña thêi
®¹i çc d©n téc næi dËy chèng l¹i ®Õ quèc thuéc ®Þa. Víi tµi n¨ng ®éc ®¸o, søc t-ëng
t-îng nghÖ thuËt m¹nh mÏ vµ kü thuËt s¸ng t¸c ®iªu luyÖn, t¸c gi¶ ®· v-ît qua
nh÷ng khã kh¨n vÒ thÓ lo¹i ®Ó t¹o nªn t¸c phÈm ®é sé víi kÞch tÝnh s©u s¾c, sù ®éc
®¸o vµ mµu s¾c t-¬i s¸ng trong nghÖ thuËt phèi khÝ cho dµn nh¹c.
Mét lo¹t çc vë balª ®-îc s¸ng t¸c vµ dµn dùng t¹i çc n-íc céng hßa cña
Liªn X«. Nh- vë "Kalevinoege" cña E. Kapp ®· miªu t¶ h×nh t-îng cña anh hïng ca
d©n téc Estonia. §· ra ®êi nhiÒu balª hay nh- "Otello" cña A.Matravariani
(Gruzia),"Giulshen" cña X. Gadgibekov (Azerbaigian), "Shakta tù do" cña A. Skulte
(Latvia), "Trªn bê biÓn", cña Iu. Yuzeliunas, "Egle, n÷ hoµng ®· råi" cña E.Balsia
(Litva), "Chó ngùa gï" cña nh¹c sÜ Nga tµi n¨ng R.Shedrin.
6. NghÖ thuËt Operetta (nh¹c kÞch vui nhén).
Vµo nh÷ng n¨m sau chiÕn tranh Operetta X« ViÕt ®· cho ra ®êi nh÷ng vë
kÞch tuyÖt diÖu nh- "Lµn giã tù do" vµ "Hoa keo tr¾ng" cña I. Dunaevsky",
"Trembita" cña Iu. Miliutin, "Mïa xu©n ca h¸t" cña D.Kabalevxky, "Matxc¬va-
19
Cheriomushky" cña D. Shostakovich ®-îc tr×nh diÔn trªn kh¾p ®Êt n-íc Liªn X« vµ
c¶ thÕ giíi.
7. ¢m nh¹c trong ®iÖn ¶nh.
Trong lÜnh vùc ©m nh¹c viÕt cho ®iÖn ¶nh nhiÒu t¸c phÈm ®éc ®¸o vµ rÊt
kh¸c nhau ®· ®-îc s¸ng t¸c nh- "Ivan b¹o chóa" cña S.Prokophiev, "Cuéc gÆp gì
trªn s«ng Elb¬", "Ruåi tr©u" vµ "Hamlet" cña D.Shostakovich, "Mïa xu©n", "Chóng
ta v× hßa b×nh", "D©n Kazak vïng Kuban" cña I.Dunaevsky. NhiÒu nh¹c sÜ kh¸c nh-
M.Ziv, IU.Levitin, A.Petrov...v...v. ®· s¸ng t¸c rÊt hiÖu qu¶ trong lÜnh vùc nµy, lµm
cho nh¹c phim trë nªn phong phó vµ phæ cËp réng trong c«ng chóng.
8. ¢m nh¹c giao h-ëng.
Kh«ng mét lÜnh vùc nµo cña ©m nh¹c x« viÕt l¹i ph¸t triÓn m¹nh vµ phong
phó trong giai ®o¹n s¨n chiÕn tranh nh- ©m nh¹c giao h-ëng. Vµ ®©y lµ quy luËt.
Cuéc sèng chuyÓn ®æi m·nh liÖt, ®Çy ¨p nh÷ng sù kiÖn träng ®¹i, nh÷ng b-íc
chuyÓn m×nh lín cña x· héi, cuéc ®Êu tranh c¨ng th¼ng, sù chuyÓn hãa trong x· héi,
tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®· vµ ®ang ®ßi hái sù nhËn thøc s©u s¾c vµ tæng qu¸t trong
h×nh t-îng ©m nh¹c cïng víi sù ph¸t triÓn s©u réng. §Ó ®¸p øng víi nhiÖm vô nµy,
thÓ lo¹i giao h-ëng míi cã thÓ phôc vô ®-îc ý ®å cña nh¹c sÜ.
B¶n giao h-ëng 27 - giao h-ëng cuèi cïng cña N.Miaskovsky (s¸ng t¸c n¨m
1950) lµ mét t¸c phÈm uyªn th©m, ch©n thµnh vµ s©u s¾c, kÕt thóc sù nghiÖp s¸ng
t¹o cña nhµ s¸ng t¸c l·o luyÖn. B¶n giao h-ëng rÊt c« ®äng vµ chÆt chÏ, khiªm tèn
nh-ng rÊt biÓu c¶m trong ng«n ng÷ hßa thanh vµ thñ ph¸p phèi khÝ. Dùa trªn chÊt
liÖu giai ®iÖu rÊt phong phó cña d©n ca Nga, t¸c gi¶ ®· t¸i t¹o h×nh t-îng kÞch tÝnh
tr÷ t×nh v« cïng s©u s¾c. Trong sù t-¬ng ph¶n vµ ph¸t triÓn chÆt chÏ mét çch cao ®é
®· to¸t lªn mét ý chÝ v-ît khã vµ gi¶i quyÕt bi kÞch riªng t- trong s¸ng t¹o cña
nh÷ng søc m¹nh hïng hËu vµ t-¬i s¸ng cña thêi ®¹i. Theo mét xu h-íng kh¸c trong
ý ®å vµ phong çch, D.Shostakovich ®· viÕt b¶n giao h-ëng sè 10 (n¨m 1953). Sù
ph©n tÝch t©m lý phøc t¹p vµ s¾c bÐn cña t¸c phÈm ®å sé nµy, kÕt hîp víi ý ®å thÓ
hiÖn nh÷ng hiÖn t-îng x· héi trong khu«n khæ réng kh¾p - §ã lµ nh÷ng m©u thuÉn
bi kÞch, sù hy sinh, t×m kiÕm vµ hy väng cña loµi ng-êi. §Æc biÖt kh«ng thÓ quªn
20
®-îc ch-¬ng II cña b¶n giao h-ëng - mét søc m¹nh b¹o lùc, trÊn ¸p, lµ h×nh t-îng
cña nh÷ng thÕ lùc ®en tèi vµ tµn ph¸, ®e däa thÕ giíi hßa b×nh.
§Ó chµo mõng kû niÖm 40 n¨m çch m¹ng th¸ng m-êi D.Shostakovich ®· cho
ra m¾t giao h-ëng sè 11 cã tiªu ®Ò vµ dùa trªn chñ ®Ò çc bµi h¸t çch m¹ng. B¶n giao
h-ëng ®Ò tÆng cuéc çch m¹ng 1905 , träng t©m cña néi dung h×nh t-îng lµ sù kiÖn
"ngµy chñ nhËt ®Ém m¸u" Sù ph¸t triÓn néi t©m m·nh liÖt vµ ý ®å ©m nh¹c thèng nhÊt
lµ ®Æc tr-ng së tr-êng cña Shostakovich, kÕt hîp víi mµu s¾c næi bËt «ng ®· t¹o ra b¶n
giao h-ëng víi h×nh t-îng lÞch sö chøa ®ùng ý nghÜa s©u s¾c cña cuéc çch m¹ng Nga
®Çu tiªn.
TiÕp theo giao h-ëng 11 lµ giao h-ëng sè 12, tiÕp tôc ph¸t triÓn nh÷ng
nguyªn t¾c vÒ néi dung vµ h×nh t-îng cña Shostakovich. B¶n giao h-ëng ®Ò tÆng
Lªnin, l·nh tô cña cuéc çch m¹ng th¸ng 10 n¨m 1917. Víi cÊu tróc bèn ch-¬ng
b¶n giao h-ëng miªu t¶ nh÷ng sù kiÖn cña cuéc çch m¹ng b¾t ®Çu tõ th¸ng hai vµ
dÉn ®Õn th¸ng 10 n¨m 1917. Kh¸c víi b¶n giao h-ëng sè 11, t¸c phÈm nµy kh«ng sö
dông nh÷ng bµi h¸t vµ giai ®iÖu çch m¹ng, nh÷ng h×nh t-îng cña cuéc çch m¹ng
th¸ng 10 mang tÝnh chÊt kh¸i qu¸t t-îng tr-ng víi sù thÓ hiÖn s©u s¾c.
Chñ ®Ò mang tÝnh chÊt lÞch sö çch m¹ng ®-îc Shostakovich thÓ hiÖn trong
t¸c phÈm tr-êng ca "Sù hµnh h×nh Stepan Razin" viÕt cho giäng nam trÇm ®éc tÊu
cïng hîp x-íng vµ dµn nh¹c, t¸c phÈm nµy ®-îc Shostakovich s¸ng t¸c trong phong
çch tr-êng ca bi kÞch m·nh liÖt vµ c¨ng th¼ng.
Trong b¶n giao h-ëng sè 7. T¸c phÈm cuèi cïng cña Prokophiev, «ng ®· diÔn
t¶ nh÷ng h×nh t-îng cña cuéc sèng ®-¬ng thêi b»ng thñ ph¸p nghÖ thuËt kh¸i qu¸t
víi t©m hån t-¬i trÎ thÓ hiÖn nh÷ng biÓu c¶m thi ca s©u s¾c vµ tr÷ t×nh. Cïng víi b¶n
giao h-ëng sè 11 cña Shostakovich, b¶n giao h-ëng nµy cña Prokophiev nhËn ®-îc
sù h©m mé cña ®«ng ®¶o c«ng chóng vµ cïng ®-îc trao gi¶i th-ëng Lªnin cao c¶.
Nh¹c sÜ M.Vainberg víi phong çch ®éc ®¸o ®· s¸ng t¸c thµnh c«ng çc b¶n
giao h-ëng sè 6, 7, 8 víi ý t-ëng ®å sé vµ hoµnh tr¸ng. B¶n giao h-ëng bi hïng cña
nh¹c sÜ L.Khodgi - Einatov, giao h-ëng sè 2 cña Taktakishvili, b¶n tr-êng ca cæ tÝch
tr÷ t×nh cña A.Muravlev viÕt theo truyÖn cæ tÝch cña P.Badgiov, giao h-ëng sè 3
21
kÞch tÝnh c¨ng th¼ng víi nh÷ng chÊt liÖu d©n ca Nga cña Peiko. B¶n giao h-ëng sè 1
cña R.Shedrin víi ý ®å ®éc ®¸o vµ sù phong phó vÒ giai ®iÖu, b¶n giao h-ëng víi
nh÷ng chñ ®Ò trang nh·, bè côc chÆt chÏ cña G.Galynin, ®Òu lµ nh÷ng t¸c phÈm ®¹t
®-îc nh÷ng thµnh tùu lín trong lÜnh vùc giao h-ëng.
§èi víi løa tuæi trÎ em, t¸c phÈm næi bËt cña S.Prokophiev "Löa tr¹i mïa
®«ng" dùa theo lêi th¬ cña S.Marshak. §©y lµ b¶n tæ khóc giao h-ëng víi tÝnh tr÷
t×nh nång Êm, hµi h-íc yªu ®êi, tÝnh thi ca phong phó víi sù hiÓu biÕt s©u s¾c t©m
sinh lý trÎ em. Cïng víi nh÷ng giai ®iÖu Nga næi bËt, tÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn
®-îc thèng nhÊt trong mét cÊu tróc nghÖ thuËt chÆt chÏ.
H-íng tíi nh÷ng chñ ®Ò hiÖn thùc lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng
trong çc t¸c phÈm khÝ nh¹c - ®ã lµ nÐt ®Æc tr-ng chñ ®¹o cña lÜnh vùc giao h-ëng
x« viÕt thêi kú sau chiÕn tranh.
9. ThÓ lo¹i Concerto.
§êi sèng ho¹t ®éng vµ biÓu diÔn ©m nh¹c ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng
trong thêi gian sau chiÕn tranh. Nhu cÇu th-ëng thøc ©m nh¹c ngµy cµng ®-îc n©ng
cao vÒ sè l-îng còng nh- chÊt l-îng cña c«ng chóng, ®ßi hái sù ph¸t triÓn ®a d¹ng
vµ phong phó cña çc thÓ lo¹i ©m nh¹c. ThÓ lo¹i Concerto ®· ®-îc çc nh¹c sÜ chó ý
vµ tËp trung ph¸t triÓn trong s¸ng t¸c cña m×nh. §©y lµ thêi kú mµ thÓ lo¹i Concerto ®-îc
çc nh¹c sÜ s¸ng t¸c nhiÒu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña c«ng chóng.
TÝnh ®éc ®¸o vµ ®a d¹ng cña thÓ lo¹i nµy ®· ®-îc çc nh¹c sÜ n©ng cao vµ
ph¸t triÓn lªn mét tÇm míi, cã tÝnh hÊp dÉn m¹nh, tæng hîp vµ kh¸i qu¸t nh÷ng chÊt
liÖu vµ h×nh t-îng ©m nh¹c tõ çc thÓ lo¹i nh- Opera, ca khóc, hîp x-íng vµ nh÷ng
t¸c phÈm Piano cña çc nh¹c sÜ tËp trung vµo nh÷ng chñ ®Ò tuæi trÎ vµ thanh niªn.
NhiÒu b¶n Concerto cña D.Kabalevsky víi tÝnh kü thuËt kh«ng phøc t¹p ®· trë nªn næi
tiÕng, ®Ò tÆng thanh niªn X« ViÕt ®-îc giíi trÎ ®ãn nhËn nång nhiÖt.
B¶n Concerto viÕt cho Violino cña nh¹c sÜ B.Dvarionas cña n-íc céng hßa
Litva, mét t¸c phÈm víi giai ®iÖu tr÷ t×nh tha thiÕt mang ®Ëm mµu s¾c d©n gian
Litva ®· ®-îc nh¹c sÜ s¸ng t¸c rÊt c¶m høng vµ ®éc ®¸o. Nhµ so¹n nh¹c Armenia
A.Babadgianian ®· viÕt thµnh c«ng b¶n “Ballade anh hïng ca” tµi n¨ng cho piano vµ
22
dµn nh¹c mang tÝnh chÊt truyÖn kÓ kÞch tÝnh. Nh÷ng h×nh t-îng Armenia th©n
th-¬ng, nh÷ng ®øa con anh hïng trong cuéc chiÕn tranh VÖ quèc vÜ ®¹i ®-îc miªu
t¶ trong mét cÊu tróc biÕn tÊu ®å sé, chøa ®ùng nh÷ng chñ ®Ò d©n gian ®Æc tr-ng,
thiÕt tha vµ rùc rì víi ng«n ng÷ hßa thanh phong phó, næi bËt nh÷ng ®Æc tr-ng cña
thñ ph¸p trang trÝ trong ©m nh¹c cña Armªnia.
Nh÷ng t¸c phÈm ®¸ng chó ý cña thÓ lo¹i nµy ph¶i nãi ®Õn çc concerto piano
cña G.Galynin, O.Taktakishvili, R.Shedrin, A.Balanchivadze, concerto violino cña
A.Machvariani, a.Razaev vµ nh÷ng nh¹c sÜ kh¸c. §Æc biÖt lµ concerto sè 1 cho
violino vµ concerto sè 2 cho cello cña D.Shostakovich - ®ã lµ nh÷ng t¸c phÈm s©u
s¾c vµ ®å sé víi néi dung bi kÞch vµ sù ph¸t triÓn trong thñ ph¸p giao h-ëng rÊt phong
phó, c¨ng th¼ng v-ît ra ngoµi khu«n khæ cña thÓ lo¹i nµy.
10. Nh÷ng thÓ lo¹i thÝnh phßng.
¢m nh¹c thÝnh phßng X« ViÕt ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu nghÖ thuËt lín
trong nh÷ng thËp kû qua.
§ã lµ b¶n tø tÊu cuèi cïng sè 13 vµ sonata cho cello sè 2 cña N.Miaskovsky,

b¶n sonat cho cello cña S.Prokophiev, tø tÊu sè 6 cña Iu. Levitin, tø tÊu sè 2 cña A.
Philipenko ®Ò tÆng nh÷ng chiÕn sÜ du kÝch Ukraina. Thµnh tùu cña nghÖ thuËt phøc
®iÖu X« ViÕt ®-îc thÓ hiÖn trong t¸c phÈm ®å sé vµ ®iÖu luyÖn cña D.Shostakovich,
®ã lµ t¸c phÈm "24 Preludes vµ Fuga" viÕt cho piano.
Tø tÊu sè 4 vµ 5 cña Shostakovich mang tÝnh triÕt lý s©u s¾c ®-îc viÕt trong
phong çch biÓu c¶m m·nh liÖt víi néi dung kÞch tÝnh c¨ng th¼ng ®-îc tËp trung cao
®é trong thÕ giíi néi t©m s©u s¾c- ®ã lµ nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng cña hai b¶n tø tÊu nµy.
TiÕp theo lµ tø tÊu sè 6, Shostakovich viÕt víi néi dung t-¬i s¸ng vµ râ nÐt nh-ng
s¨n ®ã nh¹c sÜ ®· s¸ng t¸c b¶n tø tÊu sè 7 vµ sè 8 quay vÒ víi phong çch kÞch tÝnh
l·ng m¹n së tr-êng cña m×nh. B¶n tø tÊu cuèi cïng ®-îc Shostakovich viÕt n¨m
1960 ®· l«i cuèn sù chó ý cña c«ng chóng. ¤ng ®· quay l¹i víi nh÷ng t¸c phÈm ®Çu
tay, sö dông nh÷ng chÊt liÖu cña chñ ®Ò ®Ó t¹o nªn t¸c phÈm 5 ch-¬ng, chøa ®ùng sù
håi t-ëng nh÷ng linh hån ®· hy sinh, n¹n nh©n cña Ph¸t XÝt. §iÓm cao trµo tr÷ t×nh
23
cña t¸c phÈm ®· t¹o nªn Ên t-îng s©u s¾c,sö dông nÐt nh¹c yªu thÝch cña Lªnin, ®ã
lµ bµi h¸t çch m¹ng Nga "Nh÷ng t©m hån bÞ k×m kÑp"
NhiÒu nh¹c sÜ cña çc n-íc céng hßa vïng c¹nh Kavkaz ®· s¸ng t¸c nh÷ng
t¸c phÈm hßa tÊu thÝnh phßng næi tiÕng mang ®Ëm mÇu s¾c d©n gian cïng víi sù
biÓu c¶m s©u s¾c nh- Trio Piano cña A.Babadgianian, nh÷ng b¶n t- tÊu vµ tiÓu phÈm
viÕt cho Violoncello cña S.Tsintsadze chøa ®ùng chÊt thi ca t-¬i s¸ng. Trong nh÷ng
n¨m 50 cña thÕ kû 20 ®· næi lªn nh÷ng t¸c phÈm hßa tÊu víi giai ®iÖu phong phó vµ
hßa thanh t-¬i s¸ng cña çc nh¹c sÜ E.Oganesian vµ K.Orbelian. Nh÷ng t¸c phÈm ®éc
®¸o víi mµu s¾c d©n gian cña çc nh¹c sÜ çc n-íc céng hßa ®· t« ®iÓm cho bøc tranh
©m nh¹c X« ViÕt thªm t-¬i ®Ñp vµ hÊp dÉn
11.ThÓ lo¹i romance.
Nh÷ng n¨m 50 vµ 60 lµ thêi kú thµnh c«ng cña thÓ lo¹i ©m nh¹c nµy. §ã lµ tæ
khóc thanh nh¹c cña D.Shostakovich "Tõ thi ca cña d©n téc Do Th¸i" víi néi dung
ch©n thùc tõ cuéc sèng. Nhµ so¹n nh¹c víi t©m hån nh©n ®¹o ®· t¹o nªn t¸c phÈm
b»ng ng«n ng÷ ©m nh¹c hiÖn thùc rÊt ®Æc tr-ng vµ ®iªu luyÖn. Nh÷ng tËp t×nh ca cña
nh¹c sÜ G.Sviridov: "§Êt tæ” (Lêi th¬ cña A.Isaakian), "Nh÷ng bµi h¸t viÕt theo lêi
th¬ cña R.Biorn", "Cha t«i lµ n«ng d©n" (theo Esenin) ®· ®-îc ®«ng ®¶o c«ng chóng
yªu mÕn. KÕ thõa truyÒn thèng thanh nh¹c tr÷ t×nh Nga, tr-íc hÕt lµ Musorgsky,
trong nh÷ng t¸c phÈm nµy G. Sviridov ®· thÓ hiÖn bót ph¸p ®iªu luyÖn cña m×nh
trong sù quan s¸t t©m lý, tÝnh ®Æc tr-ng cña thÓ lo¹i vµ t©m hån d©n téc tinh tÕ. Çc
nh¹c sÜ l·o thµnh vµ trung niªn nh- Shaporin, Z. Levina, D. Kabalevsky,
Iu.Kochurov, Iu.Levitin, S. Balasanian còng ®· viÕt ra nh÷ng b¶n t×nh ca næi tiÕng.
Trong thÓ lo¹i ca khóc - t×nh ca nµy ®· næi lªn çc nh¹c sÜ trÎ tµi n¨ng nh- S.
Agababov, I.Gabaraev, V. Gavrilin A. Petrov, A. Fliarkovsky vµ nhiÒu nh¹c sÜ kh¸c.
12. ¢m nh¹c viÕt cho nh¹c cô d©n téc.
Trong thêi kú nµy, ©m nh¹c viÕt cho çc nh¹c cô d©n téc b¾t ®Çu ph¸t triÓn
m¹nh cïng víi sù h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng m¹nh mÏ cña çc dµn nh¹c d©n téc
chuyªn nghiÖp vµ nghiÖp d-, nhu cÇu ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn t¹i çc tr-êng ®¹i häc
©m nh¹c cho çc nh¹c c«ng biÓu diÔn nh¹c cô d©n téc nh- Baian, Balalaika, Domra
24
vµ Gusliar, Trong lÜnh vùc nµy ®· xuÊt hiÖn nh÷ng t¸c phÈm ®¸ng chó ý cña çc
nh¹c sÜ N. Budashkin, A.Kholminov, Iu.Shishakova, G. Frid vµ N. Chaikin.
13. NghÖ thuËt biÓu diÔn.
NghÖ thuËt biÓu diÔn X« ViÕt ®· chinh phôc thÕ giíi b»ng nh÷ng thµnh tùu vÎ
vang trong lÜnh vùc ©m nh¹c vµ nghÖ thuËt balª. T¹i nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi çc
nghÖ sÜ biÓu diÔn x« viÕt ®-îc ®ãn tiÕp nång nhiÖt víi sù ng-ìng mé vµ kh©m phôc.
Hä lµ nh÷ng ng-êi kh¸ch lu«n lu«n ®-îc mong ®îi. Hä lµ nh÷ng nghÖ sÜ tiªu biÓu cho
nÒn nghÖ thuËt ®-¬ng ®¹i, ®em ®Õn cho nh©n d©n thÕ giíi nh÷ng niÒm vui vµ nh÷ng ý
t-ëng nghÖ thuËt cao ®Ñp. Çc dµn nh¹c giao h-ëng quèc gia cña thµnh phè
Matxc¬va vµ Leningrad, çc nhµ h¸t opera - balª cña hai thµnh phè nµy ®· ®i l-u
diÔn vµ chinh phôc hÇu hÕt çc thñ ®« trªn thÕ giíi. Nh÷ng buæi biÓu diÔn cña E.
Gilels, D.Oistrach vµ X. Richter ®· trë thµnh nh÷ng sù kiÖn lín trong ®êi sèng ©m
nh¹c cña thÕ giíi. Nh÷ng t¸c phÈm cña D.Shostakovich, Prokophiev ®· trë thµnh
trung t©m cña çc Festival ©m nh¹c trªn thÕ giíi.
Còng nh- trong suèt thêi kú ph¸t triÓn cña nÒn nghÖ thuËt X« ViÕt, giai ®o¹n
®æi míi trong nh÷ng n¨m 50 vµ 60 cña thÕ kû XX kh«ng ph¶i diÔn ra mét çch tù
ph¸t. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn v¨n ho¸ nghÖ thuËt X« ViÕt nãi chung vµ
lÜnh vùc ©m nh¹c nãi riªng ®· ph¸t triÓn theo quy luËt chung cña chñ nghÜa x· héi.
Qu¸ tr×nh nµy ®-îc diÔn ra d-íi sù tæ chøc vµ dÉn d¾t ho¹t ®éng cña çc tËp thÓ lín
víi sù l·nh ®¹o tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ cña çc nhµ ho¹t ®éng ©m nh¹c vµ çc nghÖ sÜ
cña ®Êt n-íc X« ViÕt. Hä gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn sù ®éc ®¸o trong phong çch nghÖ
thuËt, thèng nhÊt trong ph-¬ng ch©m ph¸t triÓn nghÖ thuËt d-íi sù l·nh ®¹o cña
§¶ng céng s¶n Liªn X«. ý t-ëng cao ®Ñp vµ ph-¬ng h-íng ph¸t triÓn do §¶ng v¹ch
ra lµ sù khÝch lÖ m¹nh mÏ ®èi víi çc nhµ ho¹t ®éng nghÖ thuËt nãi chung vµ trong
©m nh¹c nãi riªng. §iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh -u viÖt cña nghÖ thuËt ©m nh¹c x« viÕt, lµ
kh¶ n¨ng v« tËn cña ý t-ëng cao c¶ vµ lµ søc m¹nh kh¼ng ®Þnh sù thµnh c«ng cña nã
trªn tr-êng quèc tÕ.
25
1.1.3. Giai ®o¹n tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX.
¢m nh¹c X« ViÕt nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX b-íc vµo mét giai ®o¹n míi,
giai ®o¹n t×m tßi nh÷ng ý t-ëng míi ®éc ®¸o, nh÷ng suy t-ëng lín, nh÷ng quyÕt
®Þnh t¸o b¹o vµ phøc t¹p. §¹i héi Héi nh¹c sÜ Liªn X« n¨m 1962 ®· ®-a ra nh÷ng kÕ
ho¹ch cô thÓ, ®óc kÕt nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn trong lÜnh vùc s¸ng t¸c. §ã lµ néi
dung chÝnh mµ §¹i héi lÇn thø 3 nµy ®· ®Ò ra. Sau ®¹i héi ®· xuÊt hiÖn nh÷ng chñ ®Ò
míi, nh÷ng ý t-ëng míi víi nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c míi vµ phong çch míi trong
thÓ lo¹i vµ h×nh thøc ©m nh¹c.
Trong thêi kú nµy næi lªn nhiÒu t¸c phÈm lín : §ã lµ nh÷ng b¶n giao h-ëng
sè 12,13 "Sù hµnh h×nh Stepan Razin", Concerto N2 cho cello, çc b¶n tø tÊu sè 9,
10, 11 cña D.Shostakovich. “Nh÷ng bµi h¸t vïng Kursk cña G.Sviridov, t¸c phÈm
cÇu hån cña D. Kabalevsky, giao h-ëng sè 6, 7, 8 cña M. Vainberg, giao h-ëng sè
11 cña Ianis Ivanov, t¸c phÈm "Makhagoni" cña A.Zarinh "Mindia" vµ "Theo dÊu
ch©n Rustaveli" cña O. Taktakisvili, "Nh÷ng bµi h¸t giao h-ëng" cña N. Giganov vµ
nhiÒu t¸c phÈm kh¸c. Nh÷ng t¸c phÈm tµi n¨ng vµ míi l¹ trong thêi kú nµy víi
nh÷ng t×m tßi t¸o b¹o trong xu h-íng ®æi míi thñ ph¸p vµ phong çch s¸ng t¸c ®·
thu hót sù chó ý vµ tranh luËn trong giíi s¸ng t¸c vµ lý luËn phª b×nh. §ã lµ giao
h-ëng sè 3 cña Kara Karaev, giao h-ëng sè 2 cña R. Shedrin, b¶n Concerto cña
I.Riats vµ mét sè t¸c phÈm cña S.Slonimsky, B. Tishenko M. Skorik vµ A. Shnitke.
Trong giai ®o¹n lÞch sö nµy cã hai sù kiÖn träng ®¹i cña nh©n d©n X« ViÕt vµ
phong trµo céng s¶n thÕ giíi. §ã lµ lÔ kû niÖm 50 n¨m Çch m¹ng th¸ng 10 vÜ ®¹i
(1917 - 1967) vµ 100 n¨m ngµy sinh Lªnin (1870 - 1970). Mét nhiÖm vô quan
träng vµ khã kh¨n ®· ®-îc ®Ò ra ®èi víi çc nhµ ho¹t ®éng ©m nh¹c X« ViÕt: lµm
thÕ nµo ®Ó thÓ hiÖn h×nh t-îng vµ chñ ®Ò Lªnin cïng víi cuéc çch m¹ng X· héi
chñ nghÜa mét çch hiÖn thùc vµ s©u s¾c trong khu«n khæ ®å sé vµ hoµnh tr¸ng.
Mét cuéc vËn ®éng s¸ng t¸c tÇm cì lín ®· ®-îc ph¸t ®éng vµ nã ®· t¹o nªn
nh÷ng t¸c phÈm cã tÇm cì lÞch sö nh- "Oratorio patetico" cña G. Sviridov, giao
h-ëng sè 12 cña D.Shostakovich. NhiÒu bµi h¸t vÒ Lªnin rÊt thµnh c«ng, nhiÒu t¸c
phÈm khÝ nh¹c vµ nh¹c kÞch ®-îc ra m¾t vµ thu ®-îc kÕt qu¶ cao.
26
NhiÖm vô cÊp b¸ch ®-îc ®Ò ra trong giai ®o¹n nµy lµ n©ng cao gi¸o dôc t-
t-ëng, thÈm mü cho líp trÎ cña ©m nh¹c. CÇn ph¶i h-íng líp trÎ ph¸t huy m¹nh mÏ
kh¶ n¨ng kh¸m ph¸ vµ t×m tßi nh÷ng ý t-ëng míi, ph¶n ¸nh ch©n thùc cuéc sèng
®-¬ng thêi, nhÊn m¹nh vµ ®Ò cao nh÷ng chñ ®Ò yªu n-íc vµ nh©n v¨n.
§èi víi çc nhµ s¸ng t¸c ®· më ra mét c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi
®Ó t×m tßi vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ ©m nh¹c ®Ó thÓ hiÖn vµ t«n vinh nh÷ng lý t-ëng
cao ®Ñp cña ®Êt n-íc X« viÕt. Hä ®-îc t¹o ra mét m«i tr-êng rÊt réng lín ®Ó nghiªn
cøu vµ thÓ nghiÖm ng«n ng÷ vµ phong çch cña çc tr-êng ph¸i ©m nh¹c trong n-íc
còng nh- trªn toµn thÕ giíi.
Trong giai ®o¹n lÞch sö nµy, h¬n bao giê hÕt sù ph¸t triÓn vµ lín m¹nh cña
phong trµo v¨n nghÖ quÇn chóng ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh c«ng rùc rì. T¸c phÈm ©m
nh¹c cã gi¸ trÞ cao lµ nh÷ng t¸c phÈm cã ý t-ëng cao ®Ñp, phï hîp víi thÈm mü vµ
t©m hån thêi ®¹i, chøa ®ùng nh÷ng çi ®Ñp cña truyÒn thèng ©m nh¹c d©n téc, hoµ
cïng nhÞp ®Ëp cña tr¸i tim vµ ý chÝ cña nh©n d©n.
Mét vÊn ®Ò rÊt quan träng ph¶i ®-îc chó ý trong thêi kú nµy ph¶i ®Èy m¹nh
cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh-îng víi t- t-ëng tiÓu t- s¶n trong ©m nh¹c, víi sù
uû mÞ rÎ tiÒn ®· th©m nhËp kh¸ s©u vµo lÜnh vùc nh¹c nhÑ. Phong çch uû mÞ tiÓu t-
s¶n nµy thËm chÝ ngÊm s©u vµo kh«ng Ýt nh÷ng nh¹c sÜ chuyªn nghiÖp. Nh÷ng vÊn
®Ò nµy thuéc lÜnh vùc gi¸o dôc t- t-ëng, lµ mét trong nh÷ng néi dung träng t©m cña
§¹i héi héi nh¹c sÜ Liªn X« lÇn thø t- diÔn ra n¨m 1968.
Giai ®o¹n nh÷ng n¨m 50 vµ 60 cña thÕ kû XX ®· cã nhiÒu thay ®æi ®¸ng kÓ.
§ã lµ sù v-ît qua nh÷ng sai lÇm gi¸o ®iÒu, ®¸nh gi¸ mét çch hêi hît, n«ng c¹n
nhiÒu hiÖn t-îng cña ©m nh¹c X« viÕt vµ nh÷ng t¸c phÈm cña çc nh¹c sÜ næi tiÕng
trªn thÕ giíi. Vµ ®iÒu nµy ®· trë thµnh ®éng lùc t¹o nªn søc sèng m¹nh mÏ cho ©m
nh¹c trong mäi lÜnh vùc cña nã.
Ho¹t ®éng biÓu diÔn ©m nh¹c ®· ph¸t triÓn rÊt manh mÏ víi néi dung réng lín
vµ phong phó. NhiÒu t¸c phÈm lçi l¹c ®-îc håi sinh cña çc t¸c gi¶ nh- Prokophiev
(Opera "T×nh yªu víi 3 qu¶ cam", çc giao h-ëng 3, 4, 6) Shostakovich (nh÷ng giao
h-ëng ®Çu tay, trong sè nµy b¶n sè 4 lÇn ®Çu ®-îc biÓu diÔn, opera "Katerina
27
Izmailova","Çi mòi"). C«ng chóng ®-îc nghe vµ lµm quen nhiÒu víi nh÷ng t¸c phÈm
lçi l¹c cña çc nh¹c sÜ thÕ giíi thÕ kû XX nh-: Giao h-ëng cña Maler, thanh x-íng
kÞch "Giana D'Arc trªn dµn löa thiªu" cña A. Oneger vµ giao h-ëng sè 3 vµ sè 5 cña
«ng cïng vë kÞch "Ng-êi ®-îc khen ngîi", b¶n thanh x-íng kÞch "Carmina Burana"
cña K.Orf, vë opera ®éc diÔn :"Giäng ngêi” cña F. Pulenk, nh÷ng t¸c phÈm cña
Bartok, Hindemit, Britten, Stravinsky ("Vua Edip", "§¸m c-íi", "Mavra", balª
"Petrushka", "Mïa xu©n thiªng liªng") vµ nhiÒu t¸c phÈm kh¸c.
§Æc ®iÓm næi bËt cña thêi kú nµy lµ sù t×m tßi vµ ®æi míi ph-¬ng ph¸p khai
th¸c truyÒn thèng d©n gian, biÕn ho¸ chÊt liÖu d©n ca. Nh÷ng kü thuËt vµ thñ ph¸p
biÕn ho¸ d©n ca ®· trë nªn hiÖn ®¹i vµ thøc thêi, ®-îc çc nh¹c sü rÊt yªu thÝch. Sù
trÝch dÉn giai ®iÖu d©n gian ®· trë nªn kh«ng quan träng ®èi víi çc nhµ s¸ng t¸c.
§iÒu nµy ®· ®-îc çc nh¹c sü thay thÕ b»ng kü thuËt vµ thñ ph¸p sö dông, biÕn ho¸
chÊt liÖu d©n ca mét çch khÐo lÐo vµ tµi t×nh, t¹o nªn phong çch riªng cña m×nh
b»ng çch khai th¸c nh÷ng ©m s¾c vµ ®iÒu tÝnh ®Æc tr-ng cïng víi nh÷ng tiÕt tÊu ®éc
®¸o vµ míi l¹.
Çc nhµ so¹n nh¹c ®· ®Æt ra môc tiªu chinh phôc nh÷ng quy luËt trong t- duy
©m nh¹c d©n gian, kh«ng chØ trong ph¹m vi ®iÖu thøc vµ ©m s¾c mµ c¶ trong ph¹m
vi h×nh thµnh h×nh thøc ©m nh¹c, cÊu tróc vµ nguyªn t¾c cña sù ph¸t triÓn.
Xu h-íng nghiªn cøu truyÒn thèng d©n gian cæ ®¹i vµ cËn ®¹i ®-îc ph¸t triÓn
m¹nh, tËp trung khai th¸c nh÷ng thÓ lo¹i vµ h×nh thøc ch-a bao giê ®-îc sö dông
trong ©m nh¹c chuyªn nghiÖp. Víi sù quyÕt t©m trong s¸ng t¹o vµ t×m tßi, çc nhµ
so¹n nh¹c ®· t¹o ra mét sù liªn kÕt thèng nhÊt nh÷ng chÊt liÖu cæ ®¹i víi nh÷ng chÊt
liÖu hiÖn ®¹i nhÊt. Nh÷ng t¸c phÈm lçi l¹c nµy cã thÓ kÓ ®Õn hai giao h-ëng lín vµ
®éc ®¸o sè 2 vµ sè 3 cña G. Kancheli. Trong hai s¸ng t¸c nµy nh¹c sü ®· tæng hîp sù
liªn kÕt nh÷ng giai ®iÖu d©n gian Gruzia cæ ®¹i víi thñ ph¸p t- duy s¸ng t¸c hiÖn
d¹i.
Nh÷ng tiªu chÝ ®¸nh gi¸ tÝnh d©n téc cña ©m nh¹c còng thay ®æi nhiÒu. Xu
h-íng chung nµy thÓ hiÖn râ rµng trong s¸ng t¸c cña nh÷ng nh¹c sü cña tÊt c¶ çc
n-íc Céng hoµ vµ nã ®· trë thµnh sù ®Æc tr-ng cña thêi ®¹i. Sù t×m tßi vµ s¸ng t¹o
trong thñ ph¸p sö dông vµ biÕn ho¸ chÊt liÖu d©n gian ®-îc thÓ hiÖn trong nh÷ng t¸c
28
phÈm cña çc nh¹c sÜ Nga X« ViÕt, ®¹i diÖn cña nh÷ng trêng ph¸i “Lµn sãng d©n
ca míi” nh G.Sviridov, R.Shedrin, S.Slonimsky, V.Gavrilin. Sù ®æi míi truyÒn
thèng d©n téc lµ ®Æc tr-ng trong s¸ng cña çc nh¹c sÜ vïng c¹nh Baltic nh-
V.Tormis, P.Dambis, cña Ukraina nh- M.Skoric, V.Gubarenko, cña vïng
Zakavkazia nh- E.Oganesian, T.Mansurian, N.Gabuni, G.kancheli vµ nh÷ng nh¹c sÜ
kh¸c. §Æc biÖt næi bËt lªn nh÷ng t¸c phÈm víi ý t-ëng s¸ng t¹o tæng hîp nh÷ng giai
®iÖu d©n gian, ©m s¾c, ®iÖu thøc vµ nh÷ng tiÕt tÊu ®Æc biÖt. KÕt hîp víi thñ ph¸p vµ
kü thuËt s¸ng t¸c hiÖn ®¹i, sö dông ®iÖu thøc hoµ thanh tiªn tiÕn vµ phøc t¹p. §ã lµ
nh÷ng b¶n preludes vµ Fuga cña R.Shedrin, giao hëng sè 3 cña K.Karaev “6 bøc
tranh viÕt cho Piano” cña A.Babadgianian, “TruyÖn ngô ng«n” cña N.Gabuni...
ý t-ëng vµ h×nh t-îng trong çc thÓ lo¹i ©m nh¹c cña nh÷ng n¨m 60, 70 thÕ
kû XX næi bËt lªn sù ®a d¹ng vµ ®å sé. Xu h-íng cña néi dung chñ ®Ò lµ ®-îc tËp
trung ®Ó diÔn t¶ tÝnh lÞch sö – çch m¹ng, céng ®ång vµ hiÖn ®¹i, giíi thiÖu, thÓ
hiÖn nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc lçi l¹c cña thÕ giíi.
ThÓ lo¹i thanh x-íng kÞch Cantata vµ Oratorio, nh÷ng t¸c phÈm thanh nh¹c
– giao h-ëng ®-îc ph¸t triÓn rÊt m¹nh. NhiÒu t¸c phÈm ®-îc s¸ng t¸c t¹i çc n-íc
céng hoµ chµo mõng çc ngµy lÔ lín: 150 n¨m ngµy sinh Lªnin, 50 n¨m ngµy thµnh
lËp liªn bang X« ViÕt, vµ 30 n¨m ngµy chiÕn th¾ng ph¸t xÝt trong cuéc chiÕn tranh
vÖ quèc vÜ ®¹i. NhiÒu t¸c phÈm thanh nh¹c – giao h-ëng cã néi dung vµ ý ®å ®éc
®¸o ®-îc viÕt theo kÞch b¶n vµ lêi cña çc thi hµo lçi l¹c nh- Maiakovsky, Blok,
Esenin, Tvardovsky, Meglaitis, Hikmet, Pablo Neruda.
Chñ ®Ò çch m¹ng vµ thêi kú néi chiÕn cña çc nhµ viÕt kÞch cæ ®iÓn x« viÕt
®· ®îc thÓ hiÖn thµnh c«ng trong nh÷ng vë nh¹c kÞch míi nh: “Bi kÞch l¹c quan
cña A.Kholminov (theo kÞch b¶n cña V.Vishnevsky) “Virineia” cña Slonimsky
(theo tiÓu thuyÕt cña L.Seiphulina), “Sù hi sinh cña phi ®oµn” cña V.Gubarenko
(theo kÞch b¶n cña A.Korneichuk) “Vßng löa” cña A. Terterian (theo néi dung
“Ngêi thø 41” cña B.Lavrenhiev).
Mét trong nh÷ng sù kiÖn næi bËt trong ®êi sèng nghÖ thuËt s©n khÊu lµ vë
nh¹c kÞch “Verineia” cña Slonimsky. Dùa trªn truyÒn thèng nh¹c kÞch cña d©n gian
cña Musorgsky vµ nh÷ng ph¸t minh cña Prokophiev, Shostakovich vÒ kÞch tÝnh vµ
29
©m ®iÖu, Slonimsky ®· t¹o nªn mét t¸c phÈm ®éc ®¸o, ®å sé víi chñ ®Ò c«ng d©n. Sù
hoµnh tr¸ng vµ kÞch tÝnh cña nh÷ng c¶nh hîp x-íng quÇn chóng, kÕt hîp mét çch
hµi hoµ víi nh÷ng c¶nh kÞch néi t©m s©u s¾c vµ tinh tÕ cña nh©n vËt chÝnh Virineia.
Nh÷ng thñ ph¸p mang tÝnh c¶i çch trong thÓ hiÖn kÞch tÝnh.
§-îc t¸c gi¶ tr×nh bµy trong çc c¶nh hîp x-íng rÊt phong phó vµ trong
nh÷ng tiÕt môc hîp x-íng chuyÓn c¶nh. Ng«n ng÷ ©m nh¹c tù do thÓ hiÖn sù s¸ng
t¹o vµ c¶i çch, biÕn ho¸ nh÷ng chÊt liÖu d©n ca Nga.
ThÓ lo¹i Opera thÝnh phßng (nhá) rÊt ®-îc çc nh¹c sÜ chó ý. TiÕp theo vë
kÞch nh¹c kÞch ®éc diÔn (Opera Monodrama) tµi n¨ng cña Iu. Butsko “Ghi chÐp cña
kÎ ®iªn” (theo Gogol) lµ nh÷ng vë kÞch rÊt hÊp dÉn ®ã lµ “®ªm tr¾ng” (theo
Dostoevsky) còng cña Butsko, “NhËt ký cña Anna Frank” cña G.Frid, “Hµnh kh¸ch
n÷” cña M.Vainberg (theo truyÖn ng¾n cña Sophia Posmysh), “¢u yÕm” cña
V.Gubarenko (theo nh÷ng bøc th- cña A.Barbius) 3 vë Opera mét mµn cña
O.Taktakishvili, “ChuyÕn bay thiªn nga” cña V.Tormis, hai vë opera thÝnh phßng
cña A.kh«lmin«v (ViÕt theo kÞch b¶n hai tiÓu thuyÕt “¸o ca pèt” vµ “Xe n«i” cña
Gogol). Trong sè nh÷ng opera thÝnh phßng cßn cã çc vë mang néi dung ch©m biÕm
nh “Bøc tîng” cña IU. Levitin (theo kÞch b¶n cña Mikhalkov) “chuyÖn kÓ Ivan
Ivanovich vµ Ivan Nikifrovich ®· c·i nhau nh thÕ nµo” cña G.Banshikov (theo
Gogol) vµ nhiÒu vë kh¸c.
Mét trong nh÷ng Opera xuÊt s¾c viÕt vÒ chñ ®Ò ®êi sèng n«ng trang ®-¬ng
®¹i lµ vë “Kh«ng chØ cã t×nh yªu” cña Shedrin, mét t¸c phÈm tµi n¨ng víi ng«n ng÷
©m nh¹c t-¬i míi viÕt theo chuyÖn kÓ cña S.Antonov. Linh hån cña ©m nh¹c trong
vë Opera nµy lµ nh÷ng ®iÖu d©n ca “Chashtushka” Nga ®îc t¸c gi¶ khai th¸c vµ
biÕn ho¸ mét çch ®a d¹ng vµ khÐo lÐo trong nh÷ng c¶nh sinh ho¹t ®êi sèng còng
nh- trong nh÷ng c¶nh t©m lý, tr÷ t×nh cña vë nh¹c kÞch.
NghÖ thuËt balª x« viÕt ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ, xuÊt hiÖn nhiÒu nh÷ng t¸c
phÈm míi vµ næi bËt ®-îc dµn dùng t¹i çc n-íc c«ng hoµ víi nh÷ng t×m tßi míi
trong phong çch vµ thñ ph¸p. Néi dung tõ nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc lçi l¹c cña thÕ
giíi ®îc thÓ hiÖn trong çc vë ba lª “Ottelo” cña A.Machavariani, “Prometei” cña
30
E.Aristakesian, “Demon” cña S.Tsintsadze…Næi bËt lªn lµ çc vë cã nh÷ng ®Ò tµi
hÊp dÉn nh “Ikar” cña S.Slonimsky, “Bãng ®en cña Kabystan” cña K.Karaev. T¸c
phÈm balª ®Çu tiªn cña níc céng hoµ Dagestan, “C« g¸i miÒn nói” cña
M.Kadglaev (theo tr-êng ca cña R.Gamzatov) ®-îc c«ng diÔn thµnh c«ng t¹i thµnh
phè Leningad(nay lµ St. Peterburg). §Ò tµi hiÖn ®¹i ®-îc thÓ hiÖn trong çc vë nh-
“BÕn bê hy väng” cña A.Petrov, “Çi chÕt cña Sukhovei” cña Ch.Nurymov, “Asel”
cña V.Vlasov(Theo tiÓu thuyÕt cña Ch.Aitmatov “C©y phong non quµng kh¨n ®á”).
Mét sù kiÖn lín trong ®êi sèng ba lª lµ sù c«ng diÔn t¸c phÈm “Anna
Karenina” cña R.Shedrin trªn s©n khÊu Nhµ h¸t lín Matxc¬va n¨m 1973. KÞch b¶n
vµ néi dung cña tiÓu thuyÕt cña Lvova-Anokhina ®-îc x©y dung rÊt thuyÕt phôc.
NghÖ thuËt ©m nh¹c tµI n¨ng cña Shedrin miªu t¶ hai m¶ng t-¬ng ph¶n trong vë Ba
lª. TÝnh tr÷ t×nh cao th-îng vµ thÕ giíi néi t©m bi kÞch cña nh©n vËt Anna. Nh÷ng
h×nh t-îng thï ®Þch ®èi lËp víi t×nh yªu vµ tÝnh nh©n v¨n ®-îc miªu t¶ s¾c nÐt. Nh©n
vËt chÝnh cña vë ba lª lµ n÷ nghÖ sÜ lçi l¹c M.Plisetskaia. Víi nh÷ng t×m tßi t¸o b¹o
vµ thuyÕt phôc trong nghÖ thuËt diÔn xuÊt ®iªu luyÖn, bµ ®· ®em ®Õn thµnh c«ng lín
cho vë ba lª.
Mét thÓ lo¹i ®Æc biÖt ®-îc xuÊt hiÖn, ®ã lµ nh÷ng b¶n giao h-ëng thÝnh phßng
(giao h-ëng nhá) cña B.Tchaikovsky, K.Karaev, A.Brandgenskas, E.Mirzoian vµ
nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c.
Sù t×m tßi míi l¹ vµ ®éc ®¸o ®-îc thÓ hiÖn trong thÓ lo¹i Concerto cho nh¹c
cô ®éc tÊu cña R.She®rin B.Tchaikovsky, B.Tishenko, T.Khrenikov vµ A.Shnitke.
Xu h-íng c¶i çch míi còng ®-îc thÓ hiÖn râ nÐt trong lÜnh vùc khÝ nh¹c
thÝnh phßng, thu hót m¹nh mÏ sù quan t©m cña çc nh¹c sÜ nh÷ng n-íc céng hoµ
trong liªn bang X« ViÕt. §Ønh cao cña nh÷ng t¸c phÈm trong lÜnh vùc nµy lµ nh÷ng
tø tÊu sè 14, 15 cña Shostakovich vµ b¶n Sonata viÕt cho ®µn Viola vµ Piano. Trong
lÜnh vùc ©m nh¹c thÝnh phßng ®-¬ng ®¹i nµy cßn xuÊt hiÖn nh÷ng t¸c phÈm cã thµnh
phÇn nh¹c cô ®éc ®¸o gåm nhiÒu kÌn vµ çc nh¹c cô gâ.
Sù quan t©m ®Æc biÖt ®Õn nh÷ng thÓ lo¹i thÝnh phßng trong lÜnh vùc khÝ nh¹c
vµ thanh nh¹c, trong giao h-ëng vµ nh¹c kÞch chøng tá râ rµng mèi liªn quan chÆt
31
chÏ víi nh÷ng xu h-ín chung trong nÒn v¨n häc x« viÕt, trong nghÖ thuËt s©n khÊu
vµ ®iÖn ¶nh.
§ã lµ sù quan t©m s©u s¾c ®Õn thÕ giíi néi t©m cña con ng-êi ®Ó miªu t¶ mét
çch s©u s¾c nh÷ng tÝnh çch ®éc ®¸o. ChÝnh v× vËy, h¬n bao giê hÕt ©m nh¹c thÝnh
phßng thanh nh¹c ph¸t triÓn rÊt m¹nh vÒ sè l-îng. Trong rÊt nhiÒu nh÷ng t¸c phÈm
thÝnh phßng thanh nh¹c lçi l¹c næi bËt lªn nh÷ng tæ khóc cña Shotakovich viÕt theo
th¬ cña Blok, Tsvetaeva, Mikenlangelo, nh÷ng t¸c phÈm cña Sviridov nh “nh÷ng
bµi h¸t Peterburg” theo lêi th¬ cña Blok vµ nh÷ng s¸ng t¸c cña çc nh¹c sÜ trÎ
Slonimsky, Tishenko, Gavrilin vµ nh÷ng nh¹c sÜ kh¸c.
Trong lÜnh vùc lý luËn ©m nh¹c ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu lín. Nh÷ng bé
m«n lÞch sö, lý luËn vµ thÈm mü ©m nh¹c ®-îc nghiªn cøu b»ng ph-¬ng ph¸p ®æi
míi vµ n©ng cao. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu s©u s¾c cña çc nhµ lÞch sö vµ lý luËn
x« viÕt vÒ ©m nh¹c Nga, ©m nh¹c X« ViÕt vµ thÕ giíi. §ã lµ nh÷ng c«ng tr×nh cña
IU.Keldysh, T.Livanova, M.Druskin, V.Konen, V.Vasina – Grossman,
O.Levasheva, B.Iarustovsky, M.Sabinina, I.Nester, V.Vinogradov, A.Sokhor,
N.Shakhnazarova, M.Pekelic, L.Poliakova, T.Popova, K.Rozenshild, D.Gitomirsky
vµ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c.
- “§êng lèi v¨n ho¸ nghÖ thuËt cña §¶ng vµ nhµ níc X« ViÕt xuÊt ph¸t tõ
nh÷ng nguyªn t¾c cña Lª Nin vÒ tÝnh §¶ng vµ tÝnh nh©n d©n. §¶ng khuyÕn khÝch sù ®a
d¹ng vµ phong phó vÒ h×nh thøc vµ phong çch ®-îc ®óc kÕt trªn c¬ së hiÖn thùc x· héi
chñ nghÜa. §¶ng céng s¶n Liªn X« ®¸nh gi¸ cao tµi n¨ng cña ng-êi nghÖ sÜ, t- t-ëng
céng s¶n s©u s¾c trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt, sù kh«ng khoan nh-îng víi tÊt c¶ nh÷ng g×
k×m h·m ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi. LÜnh vùc phª b×nh trong v¨n häc nghÖ thuËt
nhÊt thiÕt ph¶i ®ãng vai trß tÝch cùc trong sù tuyªn truyÒn ®-êng lèi cña §¶ng, lu«n gi÷
v÷ng nguyªn t¾c. KÕt hîp sù nghiªm kh¾c vµ tÕ nhÞ, n©ng niu ®èi víi nh÷ng ng-êi s¸ng
t¹o ra tinh hoa nghÖ thuËt” (§©y lµ nghÞ quyÕt cña §¹i héi §¶ng céng s¶n Liªn X« lÇn
thø XXIV).
NghÞ quyÕt cña Trung ¬ng §¶ng céng s¶n Liªn X« (th¸ng 1 n¨m 1973) “VÒ
lÜnh vùc phª b×nh v¨n häc nghÖ thuËt” cã ý nghÜa ®Þnh híng quan träng cho sù ph¸t
triÓn cña lÜnh vùc phª b×nh ©m nh¹c. NghÞ quyÕt ®· ®Ò cao ý nghÜa quan träng, ®Ò ra
32
tr¸ch nhiÖm vµ nhiÖm vô cho lÜnh vùc phª b×nh ©m nh¹c, ®ßi hái ph¶i n©ng cao uy
tÝn vµ t¸c dông trong gi¸o dôc thÈm mü nghÖ thuËt cho x· héi. NhÊn m¹nh vai trß
cña phª b×nh ®èi víi çc nhµ so¹n nh¹c, çc nghÖ sÜ biÓu diÔn vµ ng-êi nghe.
T-¬ng lai vµ tiÒn ®å cña ©m nh¹c X« ViÕt thËt r¹ng rì. Môc tiªu do §¶ng
v¹ch ra thËt cao c¶ nh-ng rÊt cô thÓ. §oµn kÕt mét lßng d-íi l¸ cê vÜ ®¹i cña Lªnin,
nh÷ng ng-êi ho¹t ®éng ©m nh¹c X« ViÕt ®· hoµn thµnh sø mÖnh cña tæ quèc x· héi
Chñ nghÜa vµ cña nh©n d©n giao cho.
33
1.2. shostakovich – mét trong nh÷ng nh¹c sÜ nga-x« viÕt
lín nhÊt cña thÕ kû xx
1.2.1. Nh¹c sÜ Dmitri Dmitrievich Shostakovich1:
§èi víi lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam D.Shostakovich cã ¶nh
h-ëng rÊt lín trong s¸ng t¸c cu¶ çc nh¹c sÜ ViÖt Nam. Nã ®-îc thÓ hiÖn trong
phong çch, thñ ph¸p vµ kü thuËt s¸ng t¸c. §¨c biÖt ®èi víi çc nh¹c sÜ ViÖt Nam ®·
häc tËp t¹i Liªn X« cò nh- NguyÔn V¨n Nam, §µm Linh, NguyÔn §×nh TÊn, §ç
Hång Qu©n… Sù ¶nh h-ëng cña Shostakovich cã t¸c ®éng trùc tiÕp trong thêi gian
häc tËp vµ trong sù nghiÖp s¸ng t¸c sü nµy.
§èi víi nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam Shostakovich lµ ng-êi thÇy lín vµ lµ thÇn
t-îng cña «ng. ¤ng lµ nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· ®Æt cho m×nh môc ®Ých kÕ thõa vµ ph¸t
triÓn phong çch cña Shostakovich, kÕt hîp víi chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian ViÖt
Nam, t¹o thµnh nh÷ng ý ®å vµ hiÖu qu¶ ®éc ®¸o trong çc b¶n giao h-ëng cña m×nh.
§iÒu nµy ®-îc thÓ hiÖn râ nÐt trong t¸c phÈm giao h-ëng sè 5- “MÑ ViÖt Nam” cña t¸c
gi¶ mµ chóng t«i sÏ giíi thiÖu trong phÇn ph©n tÝch b¶n giao h-ëng nµy.
Lµ mét trong nh÷ng nh¹c sÜ Nga X« ViÕt lín nhÊt cña thÕ kû XX, ®¹i diÖn
cho nÒn ©m nh¹c Nga X« ViÕt vµ lµ niÒm tù hµo cña ®Êt n-íc x« viÕt trªn toµn thÕ
giíi. ¢m nh¹c cña Shostakovich bao hµm néi dung vµ triÕt lý s©u s¾c víi h×nh t-îng
v« cïng phong phó. ThÕ giíi néi t©m cña con ng-êi víi nh÷ng suy t-ëng, do dù vµ
kh¸t väng trong cuéc ®Êu tranh víi çi ¸c vµ b¹o lùc trong x· héi - §ã lµ chñ ®Ò
chÝnh trong çc t¸c phÈm cña Shostakovich, ®-îc thÓ hiÖn víi sù phong phó cña
h×nh t-îng trong nh÷ng s¸ng t¸c mang tÝnh chÊt tr÷ t×nh – triÕt lý còng nh- trong
çc t¸c phÈm víi néi dung lÞch sö cô thÓ. NghÖ thuËt s¸ng t¸c cña «ng thÓ hiÖn tµi
n¨ng vµ ®iªu luyÖn trong thñ ph¸p vµ kü thuËt. Nh÷ng t¸c phÈm cña Shostakovich
®-îc viÕt trong rÊt nhiÒu thÓ lo¹i. §ã lµ giao h-ëng vµ nh÷ng b¶n hoµ tÊu khÝ nh¹c,
1
Môc ®Ých cña luËn ¸n nµy lµ nghiªn cøu vµ giíi thiÖu phong çch, ng«n ng÷ vµ thñ ph¸p s¸ng t¸c, giíi thiÖu nh÷ng t¸c
phÈm tiªu biÓu cña t¸c gi¶, kh«ng nghiªn cøu chi tiÕt tiÓu sö cña nh¹c sÜ.
34
nh÷ng t¸c phÈm thanh nh¹c rÊt ®å sé vµ c¶ nh÷ng t¸c phÈm trong thÓ lo¹i thÝnh
phßng. Nh÷ng nh¹c kÞch lín vµ nh÷ng t¸c phÈm viÕt cho s©n khÊu, nh¹c viÕt cho
phim vµ cho kÞch, «ng sö dông mét çch ®iªu luyÖn nh÷ng ®Æc thï cña tõng thÓ lo¹i,
kÕt hîp víi phong çch s¸ng t¸c ®éc ®¸o cña m×nh.
Shostakovich lµ nh¹c sÜ rÊt ®a n¨ng vµ toµn diÖn, «ng s¸ng t¸c trong mäi thÓ
lo¹i: khÝ nh¹c, thanh nh¹c, thÝnh phßng vµ nh÷ng thÓ lo¹i rÊt ®å sé nh- giao h-ëng,
nh¹c kÞch, thanh x-íng kÞch, concerto ... trong çc thÓ lo¹i «ng ®Òu thÓ hiÖn bót
ph¸p tµi n¨ng vµ ®iªu luyÖn víi phong çch s¸ng t¸c ®éc ®¸o, kü thuËt hoµn h¶o cña
mét nhµ so¹n nh¹c hµn l©m kinh ®iÓn.
MÆc dï trong lÜnh vùc thanh nh¹c «ng viÕt rÊt nhiÒu vµ ®Ó l¹i nh÷ng t¸c phÈm
®å sé vµ hoµnh tr¸ng nh-ng së tr-êng vµ nÒn t¶ng trong s¸ng t¸c cña «ng vÉn lµ khÝ
nh¹c, tr-íc tiªn lµ giao h-ëng. Quy m« t¸c phÈm ®å sé, néi dung ý t-ëng lín, t- duy
tæng qu¸t, sù c¨ng th¼ng trong m©u thuÉn x· héi vµ t©m lý, ®éng lùc vµ logic chÆt
chÏ trong sù ph¸t triÓn ý ®å ©m nh¹c - ®ã lµ nh÷ng ®Æc tÝnh t¹o nªn phong çch s¸ng
t¸c cña Shostakovich – mét nhµ s¸ng t¸c giao h-ëng siªu phµm.
Së tr-êng ®Æc biÖt cña Shostakovich lµ sù ®éc ®¸o trong nghÖ thuËt, nã lu«n
®îc thÓ hiÖn râ nÐt trong ý tëng chung, trong tõng “lêi nh¹c”, trong giai ®iÖu, hoµ
thanh hay trong phèi khÝ cho dµn nh¹c. C«ng tr×nh s¸ng t¹o cña Shostakovich lµ
thµnh qu¶ cña sù thõa kÕ xuÊt s¾c truyÒn thèng ©m nh¹c cæ ®iÓn thÕ giíi. ¤ng sö
dông mét çch ®iªu luyÖn çc thñ ph¸p biÓu c¶m ®· ®-îc ®óc kÕt trong çc giai
®o¹n lÞch sö. Vai trß chñ ®¹o trong t- duy cña «ng lµ thñ ph¸p phøc ®iÖu. Nã ®-îc
thÓ hiÖn trong m¶ng nh¹c, trong tÝnh chÊt cña giai ®iÖu, trong thñ ph¸p ph¸t triÓn vµ
cô thÓ lµ trong nh÷ng tr-êng hîp «ng sö dông h×nh thøc phøc ®iÖu cæ ®iÓn. Mét thñ
ph¸p kh¸c kh«ng kÐm phÇn quan träng ®ã lµ sù biÓu c¶m cña çc cÊu tróc chÆt chÏ
vµ chÝnh x¸c cña phong çch s¸ng t¸c chñ ®iÖu hoµ thanh. Trong nhiÒu d¹ng giai
®iÖu, nh¹c sÜ hay sö dông kiÓu giai ®iÖu nãi nhiÖt thµnh (Declamation) cã xuÊt sø
lÞch sö tõ çc thÓ lo¹i phãng t¸c (Fantasy, Menuet, Tokata). H×nh thøc Passacalie
(®iÖu nh¶y cæ ®¹i), nh÷ng thÓ lo¹i Menuet ®Æc s¾c ®-îc Shostakovich sö dông mét
çch ®iªu luyÖn.
35
Mèi liªn kÕt lÞch sö cña Shostakovich ®-îc thÓ hiÖn râ nÐt dùa trªn truyÒn
thèng ©m nh¹c cæ ®iÓn nga. §iÒu nµy ®-îc thÓ hiÖn cô thÓ h¬n cïng víi sù tr-ëng
thµnh trong ý t-ëng s¸ng t¹o cña nh¹c sÜ. Trong nghÖ thuËt s¸ng t¸c giao h-ëng, víi
néi dung triÕt lý s©u s¾c vµ kÞch tÝnh cao ®é Shostakovich ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn
tr-êng ph¸i Tchaikovsky, trong çc thÓ lo¹i thanh nh¹c víi tÝnh s©n khÊu râ nÐt «ng
tiÕp tôc ph¸t triÓn nh÷ng nguyªn t¾c cña Musorgsky. Trong çc chñ ®Ò s¸ng t¸c cña
Shostakovich: triÕt lý hay t©m lý, lÞch sö d©n téc hay hiÖn ®¹i ®Òu chøa ®ùng ý ®å t-
t-ëng lín vµ sù quyÕt t©m m¹nh mÏ cña t¸c gi¶, to¸t lªn sù ch©n thµnh s©u s¾c vµ
tÝnh trung thùc cña nh¹c sÜ. TÊt c¶ nh÷ng ®iÓm trªn ®Òu xuÊt ph¸t tõ di huÊn cña
tr-êng ph¸i cæ ®iÓn Nga mµ Shostakovich ®· ®Æt ra cho m×nh nghÜa vô thùc hiÖn sø
mÖnh nµy.
§mitri §mitrievich Shostakovich sinh ngµy 25 th¸ng 9 n¨m 1906 t¹i

Peterburg trong gia ®×nh mét kü s- ho¸ häc. MÑ «ng lµ nghÖ sÜ piano, cha «ng biÕt
h¸t tèt. Trong gia ®×nh «ng th-êng xuyªn tæ chøc nh÷ng buæi hoµ nh¹c kh«ng
chuyªn. Theo håi t-ëng cña nh¹c sÜ, «ng ®· c«ng nhËn m«i tr-êng ©m nh¹c gia ®×nh
lóc bÊy giê ®· t¸c ®éng tèt ®Õn sù h×nh thµnh ý thøc s¸ng t¸c ©m nh¹c cña «ng.
Shostakovich b¾t ®Çu häc piano tõ 9 tuæi víi mÑ. Ngay tõ thêi gian ®Çu cËu bÐ ®· b¾t
®Çu s¸ng t¸c nh÷ng tiÓu phÈm nhá nh- “bµi ca tù do“, “hµnh khóc tang lÔ tëng
niÖm nh÷ng ngêi ®· hy sinh v× çch m¹ng“- chøa ®ùng nh÷ng sù kiÖn lÞch sö lín.
Nh÷ng ý t-ëng vµ sù h×nh dung cña cËu bÐ cßn rÊt ng©y th¬ nh-ng nã ®· to¸t lªn
mét nhiÖt huyÕt nãng báng chµo ®ãn nh÷ng sù kiÖn cña çch m¹ng Th¸ng Hai vµ
Th¸ng M-êi vÜ ®¹i.
N¨m 1919, sau nhiÒu n¨m häc nh¹c t¹i nhµ vµ tr-êng nh¹c t- nh©n, khi tµi
n¨ng ®· ®-îc kh¼ng ®Þnh, Shostakovich ®· thi vµo nh¹c viÖn Petrograd (nay lµ nh¹c
viÖn Peterburg). Nhµ v¨n K. Fedin ®· miªu t¶ h×nh t-îng Shostakovich trong nh÷ng
n¾m ®ã: Mét cËu bÐ bÏn lÏn nh-ng cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn thÝnh gi¶ b»ng søc
m¹nh nghÖ thuËt phi th-êng, phong çch biÓu diÔn cña «ng thÓ hiÖn “søc m¹nh ®µn
«ng“ m·nh liÖt víi “chuyÓn ®éng cuèn hót cña tiÕt tÊu”, to¸t lªn mét h×nh tîng
®éc ®¸o cña Shostakovich – Pianist (nghÖ sÜ piano). Khi biÓu diÔn nh÷ng t¸c phÈm
cña m×nh «ng ®· thÓ hiÖn “nh- trong mét vë kÞch hoµn h¶o dÉn ®Õn tiÕng c-êi hay
36
tiÕng khãc“*. Nh÷ng s¸ng t¸c cña Shostakovich lóc ®ã ®· chøa ®ùng nh÷ng h×nh
t-îng râ nÐt.
Nh¹c sÜ Glazunov ®· ®¸nh gi¸ cao tµi n¨ng cña Shostakovich. ¤ng ®· khuyªn
Shostakovich häc hai chuyªn ngµnh: Pian« vµ s¸ng t¸c. Thµy d¹y piano cña
Shostakovich lµ gi¸o s- L.Nik«laev vµ thµy s¸ng t¸c lµ M.Shteinberg – mét trong
nh÷ng ®¹i diÖn l·o thµnh cña tr-êng ph¸i Rimsky – Korsak«v.
Nh÷ng n¨m th¸ng lµ sinh viªn nh¹c viÖn Shostakovich häc tËp rÊt say s-a,
kiªn tr× v-ît qua nh÷ng giê häc c¨ng th¼ng nh-ng ®Çy lý thó. ¤ng ®· thÓ hiÖn lµ mét
nghÖ sÜ piano tµi n¨ng víi tÝnh nghÖ sÜ ®éc ®¸o vµ hÊp dÉn. Trong chuyªn ngµnh
s¸ng t¸c «ng ®· chøng tá m×nh lµ mét nh¹c sÜ s¸ng t¸c víi khèi l-îng vµ hiÖu qu¶
hiÕm cã. Khi cßn lµ sinh viªn nh¹c viÖn «ng ®· viÕt rÊt nhiÒu: ®ã lµ nh÷ng t¸c phÈm
cho dµn nh¹c, chñ ®Ò vµ biÕn tÊu, Scherzo, hai truyÖn ngô ng«n cña nhµ v¨n Krylov
viÕt cho dµn nh¹c vµ giäng h¸t, nhiÒu t¸c phÈm viÕt cho çc nh¹c cô hoµ tÊu, mét sè
tiÓu phÈm cho piano vµ thanh nh¹c, opera “Nh÷ng ngêi Zigan“ theo kÞch b¶n cña
Puskin (nhiÒu t¸c phÈm trªn ®©y vµ c¶ vë opera Shostakovich ®· huû bá). Mét trong
nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng viÕt cho piano cña Shostakovich thêi sinh viªn lµ “ba ®iÖu
nh¶y kú diÖu“ mang nhiÒu ¶nh h-ëng cña Prokofiev. §iÖu nh¶y thø nhÊt gîi nhí
h×nh t-îng kú quÆc tõ “Nh÷ng tho¸ng qua“ cña Prokophiev.
Tµi n¨ng xuÊt chóng cña Shostakovich lóc ®ã cßn lµ sinh viªn ®· thu hót sù
chó ý cña A.Glazunov, lóc ®ã lµ gi¸m ®èc nh¹c viÖn Petrograd (nay lµ nh¹c viÖn
Peterburg). ¤ng ®· ®¸nh gi¸ cao tµi n¨ng vµ phong çch ®éc ®¸o, kü thuËt s¸ng t¸c
hoµn h¶o cña Shostakovich. ¤ng ®· nãi: “Shostakovich “ mét trong nh÷ng hy väng
lín nhÊt cña nghÖ thuËt chóng ta“. NhËn ®Þnh nµy cña Glazunov – mét ®¹i diÖn
l·o thµnh cña ©m nh¹c cæ ®iÓn Nga ®· më ra mét t-¬ng lai r¹ng rì cho nhµ so¹n
nh¹c thiªn tµi.
1.2.1.1. Nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng vµ concerto2:
*
TrÝch tõ s¸ch: K.Fe®in: Gorky trong chóng ta, nhµ XB v¨n häc QG 1944 tr38
2
giãi thiÖu nh÷ng b¶n giao h-ëng vµ concerto næi bËt theo tr×nh tù thêi gian.
37
N¨m 1925 Shostakovich tèt nghiÖp chuyªn ngµnh s¸ng t¸c nh¹c viÖn
Petrogra® víi t¸c phÈm tèt nghiÖp - giao h-ëng sè 1 – mét t¸c phÈm tµi n¨ng míi
l¹ vµ ®éc ®¸o ®· thu hót ®«ng ®¶o c«ng chóng, ®Æc biÖt lµ giíi chuyªn nghiÖp. Trong
t¸c phÈm tèt nghiÖp nµy Shostakovich ®· thÓ hiÖn tµi n¨ng vµ sù tr-ëng thµnh cña
m×nh trong çc thñ ph¸p vµ kü thuËt s¸ng t¸c, t¹o nªn nh÷ng h×nh t-îng hÊp dÉn,
tinh tÕ, chøa ®ùng nh÷ng s¾c th¸i t×nh c¶m tr÷ t×nh, vui nhén, hµi h-íc víi néi dung
s©u s¾c vµ phong phó, kÕt hîp víi logic rÊt chÆt chÏ trong sù ph¸t triÓn cña ý ®å
s¸ng t¸c cïng víi cÊu tróc rÊt hîp lý. Nh¹c sÜ ®· thÓ hiÖn sù tr-ëng thµnh vµ ®éc ®¸o
trong thñ ph¸p phèi khÝ cho dµn nh¹c. Víi nh÷ng ®iÓm ®éc ®¸o nµy, giao h-ëng sè
1 ®· trë nªn næi tiÕng kh«ng nh÷ng ë Liªn X« mµ trªn kh¾p thÕ giíi, thu hót nh÷ng
nhµ chØ huy lín lóc bÊy giê nh- A.Toscanini, L.Stokovsky, B.Valter, E.Mravinsky.
Khëi ®Çu sù nghiÖp cña Shostakovich ®óng vµo thêi kú khã kh¨n cña nÒn ©m
nh¹c X« ViÕt. Thùc tiÔn x· héi ®ßi hái nh÷ng nhiÖm vô míi tõ ng-êi nghÖ sÜ trong
khi nh÷ng tiªu chÝ thÈm mü cña nÒn nghÖ thuËt X« ViÕt ch-a ®-îc hoµn thiÖn.
Sù t×m tßi chñ ®Ò vµ chÊt liÖu ©m nh¹c cña Shostakovich còng song song víi
sù t×m tßi ®Çy khã kh¨n nh÷ng tiªu chÝ thÈm mü trong mäi linh vùc cña nÒn nghÖ
thuËt X« ViÕt non trÎ lóc ®ã.
Thêi kú cuèi nh÷ng n¨m 20 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX

Shostakovich ®· lµm c«ng chóng kh©m phôc víi c-êng ®é s¸ng t¸c cña «ng, t¹o nªn
nh÷ng t¸c phÈm cã tÇm cì lín. Sè l-îng t¸c phÈm rÊt lín ®-îc nh¹c sÜ viÕt ra trong
thêi kú nµy bao gåm nhiÒu thÓ lo¹i víi nh÷ng ®Ò tµi rÊt phong phó. Chñ ®Ò anh hïng
çch m¹ng ®· ®-îc shostakovich thÓ hiÖn trong nh÷ng s¸ng t¸c ®Çu tay. Nh©n dÞp kû
niÖm 10 n¨m çch m¹ng th¸ng M-êi «ng ®· viÕt b¶n giao h-ëng sè 2-1 ch-¬ng cho
dµn nh¹c vµ hîp xíng víi lêi th¬ cña A.Bezymensky cã tiªu ®Ò “D©ng tÆng th¸ng
Mêi”. Hai n¨m sau l¹i ra ®êi b¶n giao hëng 1 ch¬ng sè 3 “Mång mét th¸ng 5”
víi phÇn kÕt cã hîp x-íng theo lêi th¬ cña S. Kirsanov. T¸c phÈm lín ®-îc viÕt
trong n¨m 1936 lµ b¶n giao h-ëng sè 4, giíi thiÖu vµ kh¼ng ®Þnh sù tr-ëng thµnh
cña nhµ s¸ng t¸c giao h-ëng. Tuy nhiªn b¶n giao h-ëng nµy m·i cho ®Õn 1962 míi
tr×nh diÔn lÇn ®Çu t¹i Matxc¬va.
38
N¨m 1937 b¶n giao h-ëng sè 5 cña Shostakovich ®-îc tr×nh diÔn. §©y lµ t¸c
phÈm cã ý ®å t- t-ëng triÕt häc lín víi tÝnh tr÷ t×nh s©u s¾c vµ sù hoµn h¶o cña nghÖ
thuËt kinh ®iÓn. B¶n giao h-ëng nµy ®· më ra mét giai ®o¹n míi trong s¸ng t¸c cña
Shostakovich. Thêi kú nµy «ng tËp trung vµo ý ®å triÕt lý l·ng m¹n vµ nã ®· trë
thµnh phong çch riªng trong sù lùa chän thÓ lo¹i vµ ®-îc thÓ hiÖn trong nh÷ng h×nh
thøc khÝ nh¹c rÊt ®å sé. N¨m 1933 Shostakovich hoµn thµnh giao h-ëng sè 6, n¨m
1938 «ng viÕt b¶n tø tÊu thø nhÊt cho ®µn d©y vµ ngò tÊu cho piano vµ ®µn d©y (n¨m
1940). Mçi t¸c phÈm trªn lµ mét phÇn cña cuéc sèng néi t©m, lµ nh÷ng suy ngÉm
cña ng-êi nh¹c sÜ, vÒ cuéc ®êi, lµ mét phÇn trong sù gi¶i quyÕt ý t-ëng triÕt lý mµ
lÇn ®Çu tiªn Shostakovich ®· ®Ò ra trong b¶n giao h-ëng sè 5. ChÝnh t¸c gi¶ ®· nãi:
b¶n giao h-ëng nµy miªu t¶ sù h×nh thµnh cña tÝnh çch trong cuéc ®Êu tranh v× lý
t-ëng cao ®Ñp, ý chÝ vµ trÝ tuÖ cña con ng-êi.
Trong giao h-ëng sè 6 ta l¹i thÊy xuÊt hiÖn sù m©u thuÉn kÞch tÝnh rÊt c¨ng
th¼ng. B¶n giao h-ëng më ®Çu b»ng ®o¹n ®éc tho¹i bi kÞch rÊt l«i cuèn cña dµn
nh¹c. Sù gi¶i quyÕt nh÷ng xung ®ét néi t¹i trong ch-¬ng I ®-îc tiÒm Èn trong bè côc
cña b¶n giao h-ëng: hai ch-¬ng tiÕp theo cña b¶n giao h-ëng 3 ch-¬ng nµy lµ sù
hµo nho¸ng t-ng bõng, vui nhén dÉn d¾t sù ph¸t triÓn cña néi dung b¶n giao h-ëng
®Õn mét th¸i cùc t-¬ng ph¶n: NiÒm sung s-íng vµ h¹nh phóc cña cuéc sèng ®· xua
tan nh÷ng day døt vµ tr¨n trë cña con ng-êi.
Trong giai ®o¹n cuèi nh÷ng n¨m 30 ngoµi nh÷ng t¸c phÈm ®· ®-îc viÕt
Shostakovich dù ®Þnh s¸ng t¸c thiªn tr-êng ca vÒ Lªnin - giao h-ëng cïng hîp
x-íng theo tr-êng ca cña Maiakovsky vµ nh÷ng bµi h¸t d©n gian vÒ Lªnin. Nh÷ng
c«ng tr×nh nµy ®· bÞ bá dë v× bïng næ chiÕn tranh n¨m 1941. ChiÕn tranh ®· thay
®æi h-íng s¸ng t¸c cña Shostakovich.Bi kÞch cña chiÕn tranh, chñ nghÜa anh hïng
cña nh©n d©n X« viÕt, ý chÝ quyÕt t©m dµnh chiÕn th¾ng - §ã lµ nh÷ng h×nh t-îng
cuèn hót ý t-ëng s¸ng t¸c cña nhµ so¹n nh¹c.
Nh÷ng th¸ng ®Çu cña cuéc chiÕn tranh Shostakovich sèng trong thµnh phè
Leningrad bÞ bao v©y vµ tham gia b¶o vÖ thµnh phè. T¹i ®©y, trong hoµn c¶nh thµnh
phè bÞ bao v©y, nh¹c sÜ ®· s¸ng t¸c b¶n giao h-ëng sè 7 - b¶n tr-êng ca vÒ cuéc ®Êu
tranh vµ chiÕn th¾ng vÎ vang cña nh©n d©n X« ViÕt. T¸c phÈm giao h-ëng sè 7
39
mang trong m×nh h¬i thë lÞch sö m·nh liÖt, nã b¾t nguån vµ h×nh thµnh tõ t×nh c¶m
nh©n ®¹o cña ng-êi d©n X« ViÕt vµ toµn thÓ nh©n lo¹i tiÕn bé. B¶n giao h-ëng miªu
t¶ sinh ®éng cuéc chiÕn tranh VÖ quèc vµ chiÕn th¾ng vÜ ®¹i cña nh©n d©n X« ViÕt,
tiªu diÖt tËn gèc chñ nghÜa ph¸t xÝt ®en tèi vµ d· man.
C-êng ®é s¸ng t¸c cña Shostakovich Trong thêi kú chiÕn tranh rÊt lín. ChØ
mét n¨m r-ìi sau khi hoµn thµnh c«ng tr×nh ®å sé giao h-ëng sè 7, «ng ®· cho ra
®êi b¶n giao h-ëng sè 8 bi kÞch n¨m 1943.
B¶n giao h-ëng sè 9 mµ Shostakovich viÕt n¨m 1945 chiÕm vÞ trÝ ®Æc biÖt
trong s¸ng t¸c cña «ng. Víi thµnh phÇn dµn nh¹c kh«ng lín, phong çch vµ thñ ph¸p
s¸ng t¸c kh«ng phøc t¹p, b¶n giao h-ëng cã thÓ ®-îc gäi lµ thÝnh phßng (nhá). Chñ
®Ò t-¬i t¾n pha chÊt ngç nghÞch gîi t-ëng l¹i nh÷ng h×nh t-îng cña Shostakovich
thêi trÎ nh- trong Concerto piano sè 1 hay trong tËp preludes. Nh-ng sù t-¬ng ph¶n
bÊt ngê xuÊt hiÖn trong ch-¬ng IV. Víi tèc ®é chËm largo. §o¹n ®èi tho¹i c¨ng
th¼ng: giai ®iÖu mang tÝnh lý chÝ vang lªn trong bÌ cña 2 tromboni vµ Tuba, tiÕp
theo lµ Recitativ (®éc tho¹i) cña Fagotto miªu t¶ ®Ëm nÐt thÕ giíi néi t©m cña con
ng-êi víi lý chÝ m¹nh mÏ vµ quyÒn lùc cña trÝ tuÖ nh-ng t-¬ng ph¶n víi nã lµ tÝnh
tr÷ t×nh s©u s¾c. M¶ng thø hai nµy t¹o nªn sù kÞch tÝnh m¹nh vµ ý nghÜa s©u s¾c cña
b¶n giao h-ëng.
Giai ®o¹n cña thËp kû 50 còng ®¸nh dÊu sù thµnh c«ng cña Shostakovich
trong lÜnh vùc khÝ nh¹c giao h-ëng vµ thÝnh phßng. ¤ng l¹i tËp trung viÕt nhiÒu
trong thÓ lo¹i Concerto. N¨m 1955 c«ng diÔn b¶n Concerto Violino (viÕt n¨m 1948).
TiÕp theo ®ã lµ Concerto piano sè 2 (1957) vµ Concerto cello sè 1 viÕt n¨m 1959.
Bóp ph¸p ®éc ®¸o ®-îc øng dông trong thÓ lo¹i Concerto violin. Víi ý ®å
triÕt lý s©u s¾c, Shostakovich kh«ng viÕt phÇn t-¬ng ph¶n cña bÌ violin ®èi víi dµn
nh¹c mµ tr-íc ®©y nh¹c sÜ hay sö dông. TÝnh ®å sé trong cÊu tróc, sù chÆt chÏ trong
t- duy dµn nh¹c - tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm nµy ®· lµm cho Concerto violino gÇn gièng nh-
b¶n giao h-ëng.
§Ønh cao cña nh÷ng s¸ng t¸c trong thËp kû 50 cña Shostakovich lµ hai t¸c
phÈm ®å sé – giao h-ëng sè 10 vµ 11 viÕt n¨m 1953 vµ 1957. Giao h-ëng sè 10
40
tiÕp tôc ph¸t triÓn ý ®å tr÷ t×nh triÕt lý. §Æc ®iÓm cña nã lµ sù s©u s¾c vÒ t©m lý vµ
rÊt ®a d¹ng vÒ h×nh t-îng t×nh c¶m. So víi nh÷ng giao h-ëng tr-íc, b¶n giao h-ëng
sè 10 cã thÓ ph©n biÖt b»ng sù suy t-ëng s©u s¾c, sù tinh tÕ trong nghÖ thuËt truyÒn
®¹t nh÷ng s¾c th¸i t×nh c¶m vµ ý nghÜ cña con ng-êi. Mét thÕ giíi néi t©m phøc t¹p
®Çy lo ©u vµ bi th-¬ng víi nh÷ng suy nghÜ c¨ng th¼ng nh-ng bÊt ngê ®-îc gi¶i quyÕt
b»ng nh÷ng h×nh t-îng t-¬i s¸ng vµ h¹nh phóc. §ã lµ mèi t-¬ng quan cña ba
ch-¬ng ®Çu víi ch-¬ng kÕt, ch-¬ng thÓ hiÖn niÒm h¹nh phóc cña cuéc sèng b»ng
h×nh t-îng trong s¸ng cña tuæi trÎ.
B¶n giao h-ëng sè 11 víi tiªu ®Ò " N¨m 1905" ®-îc viÕt nh©n dÞp kû niÖm 40
n¨m çch m¹ng th¸ng M-êi. T¸c phÈm nµy Shostakovich s¸ng t¸c theo nguyªn t¾c
cña nh÷ng giao h-ëng thêi trÎ, cã tiªu ®Ò vµ néi dung. Nh÷ng h×nh t-îng cña cuéc
çch m¹ng 1905 lu«n thu hót nh¹c sÜ, tr-íc ®©y ®· ®-îc miªu t¶ trong nh÷ng t¸c
phÈm tr-êng ca hîp x-íng. Sù c¨ng th¼ng trong kÞch tÝnh cña b¶n giao h-ëng ®-îc
nhÊn m¹nh b»ng ng«n ng÷ ©m nh¹c rÊt cô thÓ vµ giµu h×nh ¶nh. Shostakovich ®· sö
dông giai ®iÖu çc bµi h¸t c«ng nh©n çch m¹ng lµm chÊt liÖu ®Ó thùc hiÖn thñ ph¸p
t¹o nªn nh÷ng h×nh ¶nh rÊt cô thÓ. Nh÷ng h×nh t-îng th¬ ca ©m nh¹c quen thuéc t¹o
nªn nh÷ng liªn t-ëng cô thÓ, nh÷ng giai ®iÖu cña çc bµi h¸t t¹o nªn giäng h¸t sèng
®éng cña nh©n d©n trong ©m nh¹c cña b¶n giao h-ëng,nh÷ng h×nh t-îng sinh ®éng
vµ cô thÓ cña cuéc çch m¹ng n¨m 1905.
B¶n giao h-ëng sè 12 hoµn thµnh n¨m 1961 ®Ò tÆng Lªnin. Trong t¸c phÈm
nµy Shostakovich ®· thùc hiÖn ý ®å miªu t¶ h×nh t-îng ng-êi L·nh tô b»ng ©m nh¹c.
Miªu t¶ nh÷ng sù kiÖn cña cuéc çch m¹ng Th¸ng M-êi vÜ ®¹i, b¶n giao h-ëng cã
çc ch-¬ng: " thµnh phè çch m¹ng Petrograd", "Razliv", "chiÕn h¹m Avrora", " B×nh
minh cña nh©n lo¹i". Cã thÓ nãi b¶n giao h-ëng nµy lµ phÇn tiÕp theo cña b¶n tr-êng
ca anh hïng çch m¹ng nh©n d©n mµ khëi ®Çu cho nã lµ giao h-ëng sè 11.
B¶n giao h-ëng sè 13 ®-îc viÕt n¨m 1962, trong t¸c phÈm nµy Shostakovich
thÓ hiÖn çch hiÓu míi vÒ thÓ lo¹i. §Ó cô thÓ hãa ng«n ng÷ ©m nh¹c, diÔn ®¹t trän
vÑn ý ®å t¸c phÈm, «ng ®· lÊy h×nh t-îng thi ca lµm nÒn t¶ng. B¶n giao h-ëng nµy
®-îc viÕt cho giäng bas(nam trÇm)lÜnh x-íng, hîp x-íng nam trÇm vµ dµn nh¹c.
ChÊt liÖu chÝnh cña 5 ch-¬ng lµ 5 bµi th¬ cña E. Evtushenko. Shostakovich ®· g¾n
41
kÕt 5 ch-¬ng kh«ng cïng néi dung thµnh mét tæng thÓ cña b¶n giao h-ëng víi ý ®å
®Êu tranh chèng l¹i çi ¸c, chèng l¹i sù ¸p bøc vµ gi¶ dèi,víi môc ®Ých v× con ng-êi.
Ch-¬ng I cña b¶n giao h-ëng "Sù phÉn né" - v¹ch trÇn b¶n chÊt v« nh©n ®¹o cña chñ
nghÜa Ph¸ XÝt, ch-¬ng II - "Hµi h-íc" - kh¼ng ®Þnh søc sèng m·nh liÖt, tinh thÇn l¹c
quan cña d©n téc. Ch-¬ng III "Trong cöa hµng" - bµi ca vÒ ng-êi phô n÷, vÒ sø
mÖnh cao c¶ nh-ng rÊt nÆng nhäc cña hä. Ch-¬ng IV "Sù sî h·i" ph¶n ®èi sù n« lÖ
tinh thÇn ®èi víi con ng-êi. Ch-¬ng V "Sù tiÕn th©n" chèng l¹i sù h¹n chÕ, ty tiÖn vµ
bØ æi cña con ng-êi. §ã lµ néi dung cña b¶n giao h-ëng, vang lªn nh- lêi nãi sèng
®éng víi t- t-ëng nh©n ®¹o cña nhµ so¹n nh¹c ®èi víi ng-êi ®-¬ng thêi. §ã lµ tÝnh
nh©n v¨n cao c¶ cña b¶n giao h-ëng 5 ch-¬ng nµy.
Nh÷ng s¸ng t¸c cña Shostakovich trong thËp kû cuèi cïng vÉn bao gåm çc
thÓ lo¹i cña ©m nh¹c. §ã lµ nh÷ng t¸c phÈm hoµnh tr¸ng mang ®Ò tµi lÞch sö d©n téc,
cïng víi tÝnh tr÷ t×nh chñ quan cña t¸c gi¶ vµ sù ch©m biÕm m¹nh mÏ. §ã lµ nh÷ng
t¸c phÈm víi néi dung bao qu¸t vµ nh÷ng t¸c phÈm cã néi dung cô thÓ, víi tÝnh
chÝnh luËn vµ tÝnh tr÷ t×nh lÆng lÏ.
N¨m 1964 Shostakovich hoµn thµnh t¸c phÈm tr-êng ca giao h-ëng "Sù hµnh
quyÕt Stepan Razin" viÕt cho giäng bas, hîp x-íng vµ dµn nh¹c theo lêi th¬ cña E.
Evtushenko. Chñ ®Ò trong s¸ng t¸c lµ cuéc ®Êu tranh cña con ng-êi v× lý t-ëng nh©n
®¹o cao c¶ lÇn ®Çu tiªn ®-îc thÓ hiÖn ë t¸c phÈm nµy, trong nh÷ng sù kiÖn lÞch sö
cña qu¸ khø xa x-a. Còng trong n¨m nµy Shostakovich viÕt xong 2 b¶n tø tÊu sè 9
vµ sè 10 víi chñ ®Ò riªng t- cña t¸c gi¶ mang tÝnh tr÷ t×nh t-¬i s¸ng. Thêi gian tiÕp
theo Shostakovich l¹i quay l¹i víi thÓ lo¹i Concerto mµ «ng Ýt viÕt. ¤ng hoµn thµnh
2 Concerto viÕt cho Cello (sè 2 – n¨m 1966) vµ Violino (sè 2 - n¨m 1967) song
song víi nh÷ng t¸c phÈm nµy Shostakovich l¹i quay l¹i víi thÓ lo¹i mµ «ng yªu
thÝch: b¶n tø tÊu sè 11 giäng Fa thø hoµn thµnh n¨m 1966 vµ sè 12 giäng Rª gi¸ng
tr-ëng n¨m 1968.
Mét c«ng viÖc quan träng ®èi víi di s¶n ©m nh¹c mµ Shostakovich ®· lµm ®ã
lµ «ng ®· phèi khÝ cho dµn nh¹c hai opera cña Musorgsky "Boris Godun«v" (n¨m
1940) vµ "Khovanshina" (n¨m 1958). N¨m 1962 «ng ®· biªn tËp phÇn dµn nh¹c cho
tËp bµi h¸t cña Musorgsky – “Nh÷ng bµi h¸t vµ ®iÖu nh¶y cña thÇn chÕt". Sau mét
42
thêi gian víi ý ®å ph¸t triÓn chñ ®Ò triÕt lý cña tËp bµi h¸t nµy «ng ®· viÕt b¶n giao
h-ëng sè 14 dµnh cho Soprano (giäng n÷ cao), Bas (nam trÇm) vµ dµn nh¹c thÝnh
phßng (hoµn thµnh n¨m 1969). Shostakovich ®· sö dông lêi th¬ cña çc thi sÜ mäi
thêi ®¹i vµ çc d©n téc trªn thÕ giíi (Garcia Lorka, G. Apolliner. V. Kiuhelbeker, R.
M Rilke). B¶n giao h-ëng nµy ph¸ vì quy luËt cÊu tróc ®· quy ®Þnh cho thÓ lo¹i giao
h-ëng: 11 ch-¬ng cña t¸c phÈm ®-îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng bøc tranh mang tÝnh bi
kÞch - biÓu hiÖn sù chÕt chãc víi nçi th-¬ng c¶m s©u s¾c vµ sù ph¶n ®èi thÕ lùc ®en
tèi ¸p bøc (“trong nhµ tï Sante”), ph¶n ®èi chiÕn tranh (“H·y c¶nh gi¸c”) chèng l¹i
çi ¸c lµ sø mÖnh cña con ng-êi ®Êu tranh v× c«ng lý - §ã lµ søc m¹nh khëi ®Çu cña
sù s¸ng t¹o víi b¶n chÊt lµ søc m¹nh tinh thÇn (" O, Delvig, Delvig", “çi chÕt cña
thi sÜ”)
N¨m 1971 Shostakovich viÕt b¶n giao h-ëng cuèi cïng, b¶n giao h-ëng sè
15. Trong t¸c phÈm nµy Shostakovich ®· thÓ hiÖn mét ý ®å kh¸c biÖt so víi nh÷ng
b¶n giao h-ëng tr-íc. ¤ng kh«ng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng sù kiÖn cuéc sèng nh-ng nhÊn
m¹nh vµ më réng viÔn c¶nh cña tÇm nh×n nghÖ thuËt. Trong b¶n giao h-ëng chóng
ta thÊy næi bËt lªn hai chñ ®Ò triÕt lý: tÝnh nh©n v¨n vµ sù v« nh©n ®¹o, sù sèng vµ
çi chÕt. Sù biÕn d¹ng cña nh÷ng h×nh t-îng m¸y mãc, v« hån ®¹t ®Õn cao trµo kinh
khñng cña sù diÔu cît (ch-¬ng I). Ch-¬ng II ®au buån víi mét "lêi" nh¹c bao qu¸t
®-îc thÓ hiÖn b»ng giai ®iÖu ®éc tho¹i thæn thøc cña ®µn Violoncello trªn nÒn hîp
x-íng trang nghiªm cña kÌn ®ång miªu t¶ mét m©u thuÉn triÕt lý, h×nh t-îng ©m
nh¹c thÓ hiÖn sè phËn (t¸c gi¶ sö dông nÐt nh¹c sè phËn lÊy tõ opera "Valkiria” cña
Wagner) vµ h×nh t-îng t-¬i s¸ng ®èi lËp víi sù ®éc ¸c vµ ®en tèi, t-îng tr-ng cho vÎ
®Ñp vµ sù trong s¹ch cña t©m hån tuæi trÎ ®-îc t¸c gi¶ tr×nh bÇy trong ch-¬ng kÕt
cña b¶n giao h-ëng.
1.2.1.2. Nh÷ng t¸c phÈm ba lª, nh¹c kÞch vµ nh¹c viÕt cho phim:
Shostakovich rÊt quan t©m ®Õn ®Ò tµi th-êng nhËt cña cuéc sèng . Vai trß quan
träng trong t¸c phÈm mang tÝnh ch©m biÕm x· héi nh trong vë balª “Bolt” (çi bu
l«ng) viÕt n¨m 1931, v¹ch mÆt nh÷ng kÎ x¶o tr¸ trong x· héi, ngoµi ra «ng cßn viÕt
nhiÒu nh¹c cho kÞch vµ phim, c«ng viÖc nµy ®· mang ®Õn nh÷ng céng t¸c rÊt thó vÞ
vµ quan träng ®èi víi «ng – mét nh¹c sÜ trÎ lóc ®ã. Ch¼ng h¹n, nh¹c viÕt cho vë
43
kÞch “Con rÖp” cña Maiakovsky n¨m 1923 ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho shostakovich lµm
quen víi nh÷ng c¶i çch trong thñ ph¸p s©n khÊu cña Maiakovsky cïng víi sù ®éc
®¸o trong phong çch ®¹o diÔn cña Meierkhol® víi sù lè bÞch næi bËt trong nh÷ng
®-êng nÐt cña çc ho¹ sÜ Kukr-niks. ThÕ giíi cña nh÷ng ý t-ëng triÕt häc lín ®-îc
më ra trong bi kÞch “Hamlet” cña Shakerspeare mµ Shostakovich ®· viÕt nh¹c ®Ó
dµn dùng t¹i nhµ h¸t kÞch mang tªn Vakhtangov vµo n¨m 1932.
Trong nh¹c viÕt cho phim “GÆp gì” Shostakovich ®· t¹o nªn bøc ch©n dung ©m
nh¹c næi bËt cña ngêi ®¬ng thêi vµ “Bµi ca gÆp gì” rÊt næi tiÕng sau nµy.
Thêi kú nµy nh¹c sÜ viÕt phÇn nhiÒu lµ nh÷ng t¸c phÈm g¾n liÒn víi s©n khÊu,
®iÖn ¶nh vµ th¬. ¤ng tËp trung nhiÒu vµo thÓ lo¹i opera, thÓ lo¹i cã thÓ tæng hîp
®-îc nh÷ng ph-¬ng thøc kh¸c nhau trong biÓu hiÖn nghÖ thuËt. shostakovich chän
cèt truyÖn trong t¸c phÈm cña çc nhµ v¨n cæ ®iÓn Nga nh “Çi mòi” cña Gogol,
“Quý bµ Makbet huyÖn Mtsen” cña N.leskov. MÆc dï tÝnh chÊt cña hai t¸c phÈm
v¨n häc rÊt kh¸c nhau: Lè bÞch – hµi h-íc trong truyÖn ng¾n t-ëng t-îng cña
Gogol, ¶m ®¹m vµ kÞch tÝnh trong t¸c phÈm cña Leskov, nh-ng mét ®iÓm chung cña
hai t¸c phÈm ®· thu hót Shostakovich. §ã lµ sù bãc trÇn çi ¸c trong h×nh t-îng cña
bän tr-ëng gi¶ vµ sù lè bÞch, mét x· héi ¶m ®¹m cña tÇng líp l¸i bu«n Nga tr-íc
kia.
Nh÷ng ý t-ëng nh©n ®¹o cao c¶ chèng l¹i çi ¸c, sù truyÒn b¸ c«ng lý ®Çy
nhiÖt huyÕt - ®ã lµ t- t-ëng chñ ®¹o trong s¸ng t¸c cña Shostakovich. Trong thêi kú
®Çu cña sù nghiÖp t- t-ëng nµy ®· dÇn h×nh thµnh vµ «ng ®· t×m kiÕm h×nh t-îng
néi dung cña nã trong çc t¸c phÈm v¨n häc cæ ®iÓn Nga.
Vë nh¹c kÞch "Çi mòi" viÕt n¨m 1928 miªu t¶ sù lè bÞch næi bËt tõ néi dung
t¸c phÈm v¨n häc cña Gogol. Nã cßn liªn kÕt ®-îc sù ch©m biÕn cay ®éc víi tÝnh
hµi h-íc vµ sù tinh nghÞch cña tuæi trÎ. Nh-ng trong vë Opera thø 2 viÕt theo tiÓu
thuyÕt cña Leskov th× l¹i kh¸c h¼n. "Quý bµ Makbet huyÖn Mtsen" - b¶n söa thø hai
cã tªn lµ " Keterina Izmailova" theo ý ®å ban ®Çu cña t¸c gi¶ lµ tËp më ®Çu cña
Opera 3 tËp nãi vÒ ng-êi phô n÷ Nga. Sù diÖt vong vÒ ®¹o ®øc cña thÕ giíi ®éc ¸c,
tµn b¹o cña sù tha hãa tinh thÇn - ®ã lµ ý ®å t- t-ëng cña t¸c phÈm, trïng hîp víi ý
®å cña nhµ v¨n Leskov - v¹ch trÇn çi ®Çm lÇy tï ®äng khñng khiÕp cña x· héi cò.
44
Nh-ng ®èi kh¸ng l¹i "Quý bµ Makbet" cña Leskov, mét ng-êi ®µn bµ l¸i bu«n tham
väng vµ téi ph¹m, Shostakovich ®· dùng nªn nh©n vËt Katerina chèng l¹i x· héi k×m
kÑp mµ c« ph¶i sèng. ¤ng ®· t¹o ra sù m©u thuÉn vµ xung ®ét, n©ng sù th-êng nhËt
¶m ®¹m trong truyÖn ng¾n cña Leskov thµnh khu«n khæ cña sù bi kÞch. Nhµ so¹n
nh¹c ®· x¸c ®Þnh vë nh¹c kÞch cña m×nh lµ "Bi kÞch - ch©m biÕm"
N¨m 1936 v× mét sù phª b×nh kh«ng chÝnh ®¸ng, vë Opera "Quý bµ Makbet"
vµ vë balª "Gißng suèi trong s¸ng" ®· kh«ng ®-îc diÔn n÷a. §iÒu nµy ®· ¶nh h-ëng
nÆng nÒ ®Õn sù nghiÖp cña Shostakovich MÆc dï víi tµi n¨ng lín trong s¸ng t¸c thÓ
lo¹i nh¹c kÞch vµ s©n khÊu nh-ng «ng ®· chÊm døt s¸ng t¸c trong thÓ lo¹i nµy.
Mét ý ®å l«i cuèn Shostakovich trong thêi kú nµy lµ t¹o ra h×nh t-îng
sèng ®éng cña con ng-êi X« ViÕt, mét bøc tranh hiÖn thùc cña cuéc sèng ®-¬ng
thêi, nh÷ng tÊm g-¬ng anh hïng cña cuéc çch m¹ng. LÜnh vùc ®iÖn ¶nh ®· më ra
kh¶ n¨ng réng lín, t¹o ®iÒu kiÖn cho «ng tËp trung vµo chñ ®Ó nãng hæi cña thêi ®¹i.
Shostakovich ®· viÕt nh¹c cho nh÷ng phim: "Sù trë vÒ cña Maksim" (1937), "Ng-êi
cÇm sóng" (1938), “Ngêi c«ng d©n vÜ ®¹i" (1938). Vµo n¨m 1937 Shostakovich Më
réng ho¹t ®éng ©m nh¹c, «ng b¾t ®Çu lµ d¹y phèi khÝ vµ sau ®ã d¹y s¸ng t¸c. Trong
sè häc trß cña «ng cã nh÷ng tªn tuæi sau nµy lµ nh÷ng nh¹c sÜ lín cña Liªn X« nh-
IU. Levitin, G. Sviridov
Giai ®o¹n cuèi thËp kû 40 vµ ®Çu thËp kû 50 cña thÕ kû 20 Shostakovich s¸ng
t¸c nhiÒu cho phim. ¤ng ®· viÕt nh¹c cho phim "§éi cËn vÖ trÎ" (n¨m 1948), " Cuéc
gÆp gì trªn s«ng Elba", "Ivan Michurin", "Sù sôp ®æ cña Belin" (n¨m 1949)
"Vissarion Belinsky" (1950), "N¨m 1919 kh«ng quªn" (1951) vµ "Ruåi tr©u"
(1955).
1.2.1.3. Nh÷ng t¸c phÈm hoµ tÊu thÝnh phßng, piano vµ nh¹c cô ®éc tÊu:
B¶n tø tÊu th¬ méng sè I(1938) víi "c¶m xóc sung s-íng cña hßa ©m trµn
ngËp" (nhËn xÐt cña H. Neigaoz) mµ chÝnh t¸c gi¶ gäi lµ b¶n tø tÊu " mïa xu©n",
chñ ®Ò cña nã sau nµy xuÊt hiÖn trong Final (ch-êng kÕt) cña giao h-ëng sè 5 víi
©m ®iÖu t-¬i s¸ng vµ sung s-íng. Chñ ®Ò "Menuet" duyªn d¸ng cña ch-¬ng I b¶n tø
tÊu, nh÷ng giai ®iÖu Scherzo (hãm hØnh) mÒm m¹i cña ch-¬ng II vµ ch-¬ng kÕt cã
45
cÊu tróc rÊt trau chuèt, víi ®-êng nÐt giai ®iÖu c«ng phu vµ tinh x¶o gièng nh-
tr-êng ph¸i cæ ®iÓn, cã thÓ s¸nh víi nh÷ng chuÈn mùc bÊt hñ cña Mozart vµ Hydn.
Ngò tÊu piano vµ ®µn d©y(1940) lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm hoµn h¶o cña
Shostakovich Víi sù kÕt hîp hµi hßa tÝnh tr÷ t×nh s©u s¾c vµ h×nh ¶nh mét thÕ giíi
kh¸ch quan tù nhiªn hµi h-íc vµ t-ng bõng.
n¨m 1943 vµ sau ®ã mét n¨m «ng viÕt xong tam tÊn piano vµ b¶n tø tÊu sè 2.
Tr-íc ®ã kh«ng l©u «ng ®· hoµn thµnh b¶n Sonat sè 2 viÕt cho piano (n¨m 1942)-
Mét trong nh÷ng ®Ønh cao cña Shostakovich trong lÜnh vùc ©m nh¹c viÕt cho ®µn
Piano.
Giai ®o¹n nh÷ng n¨m 1950 ta thÊy sù ®a d¹ng râ rÕt trong m¶ng khÝ nh¹c cña
Shostakovich.¤ng l¹i tËp trung s¸ng t¸c cho piano. §ã lµ tËp "24 Preludes vµ Fuga"
viÕt n¨m 1950 - 1951, t¸c phÈm nµy, theo ý ®å cña Shostakovich lµ "¢m nh¹c d©ng
hiÕn cho Bach" nh©n dÞp kû niÖm 200 n¨m ngµy mÊt cña nh¹c sÜ vÜ ®¹i. Preludes vµ
Fuga lµ sù thµnh c«ng ®iªu luyÖn trong nghÖ thuËt s¸ng t¸c cña Shostakovich. T¸c
phÈm nµy cßn lµ tËp nhËt ký mµ «ng ®· ghi l¹i nhiÒu suy nghÜ vµ nh÷ng quan s¸t
cuéc sèng. H×nh t-îng ©m nh¹c vµ tr¹ng th¸i t×nh c¶m trong t¸c phÈm nµy rÊt phong
phó vµ ®a d¹ng: sù th× thÇm nghiªm trang cña Prelude vµ Fuga giäng §« tr-ëng, sù
suy t-ëng trong prelude giäng Mi thø, m¬ méng vµ mÒm yÕu trong prelude Si thø,
kÞch tÝnh cña prelude Rª thø. Cïng víi tÝnh tr÷ t×nh phong phó trong t¸c phÈm chóng
ta cßn thÊy nh÷ng h×nh t-îng giai ®iÖu rÊt v« t- cña nh÷ng tiÕng kÌn hiÖu t-îng
tr-ng cho nhiÖt huyÕt cña tuæi trÎ trong Fuga La tr-ëng, ®iÖu nh¶y duyªn d¸ng trong
prelude Fa th¨ng thø, tÝnh tr-êng ca trong prelude Mi tr-ëng. Sù míi l¹ ®· xuÊt hiÖn
râ nÐt trong phong çch cña Shostakovich. Giai ®iÖu cña prelude vµ Fuga rÊt tr÷ t×nh
vµ ng©n nga gÇn gòi víi nh÷ng bµi d©n ca Nga. Cã thÓ nhËn thÊy sù liªn kÕt gi÷a çc
thÓ lo¹i, h×nh t-îng ®-îc cô thÓ hãa. Trong bót ph¸p cña t¸c gi¶ muèn t¹o nªn ©m
vang ®Çy ®Æn, mµu s¾c vµ ©m s¾c phong phó. NhiÒu thñ ph¸p thÓ hiÖn mang tÝnh dµn
nh¹c vµ phong çch hîp x-íng t¹o nªn sù phong phó trong ©m h-ëng cña ®µn piano.
Shostakovich kh«ng ngõng më réng khu«n khæ thÓ lo¹i trong lÜnh vùc khÝ
nh¹c, së thÝch cña «ng lu«n tËp trung vµo thÓ lo¹i nµy. N¨m 1949 «ng hoµn thµnh tø
tÊu thø IV giäng Rª tr-ëng, n¨m 1952 b¶n thø V Si gi¸ng tr-ëng. N¨m 1956 b¶n thø
46
VI Son tr-ëng, n¨m 1960 b¶n thø VII Fa th¨ng thø vµ b¶n thø VIII §« thø. Trong
nh÷ng b¶n tø tÊu cña giai ®o¹n nµy næi bËt lªn h×nh t-îng tr÷ t×nh t-¬i s¸ng. Riªng
tø tÊu sè VIII cã h×nh t-îng kh¸c, nã ®-îc Shostakovich viÕt trong cïng thêi gian
víi nh¹c cho phim cã néi dung chèng ph¸t xÝt "N¨m ngµy, n¨m ®ªm”, v× vËy ©m
nh¹c cña b¶n tø tÊu nµy lµ sù håi t-ëng nh÷ng ngµy chiÕn tranh khèc liÖt ®· qua.
Nh÷ng t¸c phÈm cuèi ®êi cña Shostakovich chøa ®ùng nh÷ng suy t-ëng s©u
s¾c vÒ cuéc ®êi ®-îc «ng thÓ hiÖn trong nh÷ng thÓ lo¹i thÝnh phßng. §ã lµ b¶n tø tÊu
sè 14 (giäng pha th¨ng tr-ëng, viÕt n¨m 1973) chøa ®ùng nh÷ng suy t-ëng cao c¶ vµ
t-¬i s¸ng , b¶n tø tÊu sè 15 (giäng Mi gi¸ng thø, viÕt n¨m 1974) kÕt thóc lÜnh vùc
s¸ng t¸c tø tÊu cña Shostakovich.
Vµo nh÷ng n¨m cuèi ®êi thÓ lo¹i thÝnh phßng thanh nh¹c tr÷ t×nh cã ý nghÜa
®Æc biÖt trong s¸ng t¸c cña Shostakovich, «ng quan t©m nhiÒu ®Õn th¬ cña Blok,
Tsvetaeva, th¬ tr÷ t×nh triÕt lý cña Mikenlangelo. Trong t¸c phÈm tæ khóc thanh khÝ
nh¹c "7 bµi th¬ cña Blok" viÕt cho Soprano, Vilolin, Cello vµ piano (n¨m 1967)
Shostakovich ®· t×m thÊy h×nh t-îng tr÷ t×nh tinh tÕ riªng t-, t-¬ng ®ång víi t©m
hån «ng vµ sù th-¬ng c¶m víi nçi ®au khæ cña con ng-êi. Víi sù b×nh ®¼ng vµ c©n
b»ng vai trß cña giäng soprano vµ çc nh¹c cô, tæ khóc nµy ®ù¬c Shostakovich thÓ
hiÖn nh- mét t¸c phÈm hßa tÊu thÝnh phßng. Trong tæ khóc viÕt cho giäng h¸t vµ
piano n¨m 1973 " 6 bµi th¬ cña Marina Tsvetaeva" Shostakovich ®· nhÊn m¹nh ý
nghÜa vµ søc m¹nh cña nghÖ thuËt, sù vÜ ®¹i vµ sè phËn cña ng-êi nghÖ sÜ. Tæ khóc
tiÕp theo lµ " Nh÷ng Soneta (bµi th¬) cña Mikelangelo" viÕt cho giäng bas (Nam
trÇm) vµ piano (n¨m 1947) cã cÊu tróc ®å sé h¬n. Trong 11 b¶n soneta lµ sù suy
ngÉm vÒ sø mÖnh cña ng-êi nghÖ sÜ, lu«n chØ râ cho loµi ng-êi çi ¸c trong x· héi
(bµi "L-ìi dao cña tßa ¸n") thÓ hiÖn t×nh yªu m·nh liÖt vµ niÒm tin vµo cuéc sèng bÊt
tËn vµ ý chÝ s¸ng t¹o cña ng-êi nghÖ sÜ.
1.2.1.4. Nh÷ng t¸c phÈm thanh nh¹c vµ hîp x-íng:
Vµo thêi kú cuèi nh÷ng n¨m 40 Shostakovich B-íc vµo mét h-íng míi trong
s¸ng t¸c. ¤ng tù tho¸t ra khái khu«n khæ cña nh÷ng thÓ lo¹i khÝ nh¹c vµ tËp trung
vµo thanh nh¹c, vµo giäng ng-êi - " nh¹c cô" víi kh¶ n¨ng biÓu c¶m tinh tÕ.
Shostakovich chän läc nh÷ng lêi th¬ cã kh¶ n¨ng t¹o nªn nh÷ng h×nh t-îng ©m nh¹c
47
cô thÓ. ¤ng ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm hîp x-íng lín vµ nh÷ng t¸c phÈm thanh nh¹c
thÝnh phßng. §Ó phï hîp víi xu h-íng nµy nh¹c sÜ ®· thay ®æi nhiÒu trong ng«n
ng÷ ©m nh¹c. Kh«ng mÊt ®i sù ®éc ®¸o, ng«n ng÷ cña «ng trë nªn râ rµng h¬n, giai
®iÖu ph¸t triÓn réng h¬n b»ng thñ ph¸p t¨ng c-êng sù liªn kÕt trong ©m ®iÖu víi
nh÷ng bµi d©n ca Nga, nh÷ng bµi h¸t çch m¹ng vµ nh÷ng bµi h¸t quÇn chóng ®-¬ng
thêi.
Song song víi nh¹c phim Shostakovich ®ång thêi s¸ng t¸c nh÷ng t¸c phÈm
thanh x-íng kÞch. NhiÒu h×nh t-îng tõ nh÷ng bé phim mµ «ng viÕt nh¹c ®-îc sö
dông trong çc b¶n thanh x-íng kÞch. §ã lµ nhiÖt huyÕt lao ®éng cña nh©n d©n x«
viÕt ®-îc thÓ hiÖn trong Oratorio" Bµi ca vÒ rõng" viÕt n¨m 1949, tinh thÇn anh hïng
çch m¹ng cña nh÷ng ngµy lÞch sö ®· qua ®-îc thÓ hiÖn trong t¸c phÈm "10 b¶n
tr-êng ca viÕt cho hîp x-íng a cappella (kh«ng phÇn ®Öm) theo lêi th¬ cña çc nhµ
th¬ çch m¹ng cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX (n¨m 1951), Cantata chµo mõng 50
n¨m thµnh lËp §¶ng céng s¶n Liªn X« "MÆt trêi chiÕu s¸ng tæ quèc ta".
Thêi kú nµy Shostakovich RÊt quan t©m khai th¸c ®Ò tµi d©n gian trong ©m
nh¹c còng nh- trong thi ca. N¨m 1951 «ng s¸ng t¸c tËp c¶i biªn 10 bµi h¸t d©n ca
Nga cho ®¬n ca (Soloists), hîp x-íng vµ piano, nhiÒu t¸c phÈm thanh nh¹c thÝnh
phßng trong ®ã tËp "Tõ thi ca cña d©n gian Do Th¸i", nh÷ng c¶nh sinh ho¹t ®êi sèng
næi bËt lªn tÝnh çch cña çc nh©n vËt víi sù ph¸t triÓn liªn tôc hµnh ®éng s©n khÊu,
t¸c gi¶ ®· më réng khu«n khæ cña thÓ lo¹i bµi h¸t, tiÕp tôc truyÒn thèng cña
Dargomyshky vµ Musorgsky ®-a nã lªn mét tÇm cao míi.
Nh÷ng n¨m cuèi cïng cña cuéc ®êi Shostakovich bÞ èm nÆng nh-ng mçi mét
t¸c phÈm míi cña «ng xuÊt hiÖn l¹i më ra nh÷ng kh¶ n¨ng míi cña nhµ s¸ng t¸c
thiªn tµi. T¸c phÈm cuèi cïng cña Shostakovich, B¶n Son©t viÕt cho ®µn Alto vµ
piano ®-îc hoµn thµnh tr-íc khi «ng mÊt mét thêi gian ng¾n. Shostakovich qua ®êi
ngµy mång 9 th¸ng 8 n¨m 1975.
1.2.1.5. Vai trß vµ ý nghÜa cña Shostakovich:
Tõ n¨m 1943 cuéc sèng vµ ho¹t ®éng ©m nh¹c cña Shostakovich G¾n liÒn víi
thµnh phè Matxc¬va. ¤ng gi¶ng d¹y t¹i nh¹c viÖn Tchaikovsky thµnh phè
48
Matxc¬va. Trong nh÷ng n¨m nµy (tõ 1943 - 1948) Shostakovich ®· ®µo t¹o ra nh÷ng
nh¹c sÜ tµi n¨ng nh- D.Gadgiev, G.Galynin, K.Karaev, K.Khachaturian, B.
Tchaikovsky, A.Chugaev. Víi uy tÝn lín, uyªn b¸c vµ tÇm tri thøc cao cïng víi kh¶
n¨ng rÊt nh¹y c¶m nhËn biÕt sù ®éc ®¸o cña çc nh¹c sÜ kh¸c - tÊt c¶ nh÷ng tè chÊt
nµy cã ¶nh h-ëng rÊt lín kh«ng chØ ®èi víi häc trß cña «ng mµ cßn ®èi víi tÊt c¶ çc
nh¹c sÜ X« ViÕt trÎ.
Cïng víi thêi gian, ho¹t ®éng ©m nh¹c cña Shostakovich ngµy cµng trë nªn
s©u réng. RÊt nhiÒu nh÷ng bµi viÕt cã tÇm quan träng cña «ng trªn b¸o chÝ. Víi kinh
nghiÖm lín trong s¸ng t¸c, sù s¾c s¶o trong phª b×nh vµ vai trß næi bËt trong ®êi
sèng ©m nh¹c cña ®Êt n-íc vµ c¶ thÕ giíi («ng th-êng xuyªn lµ ®¹i diÖn cña nÒn ©m
nh¹c X« viÕt trªn diÔn ®µn thÕ giíi) cïng víi nh÷ng ý ®å s©u s¾c vÒ ©m nh¹c - TÊt c¶
nh÷ng ®iÓm nµy ®· lµm cho çc bµi viÕt vµ ph¸t biÓu cña Shostakovich trë nªn gi¸ trÞ
vµ hÊp dÉn. ¤ng ®· trë thµnh biÓu t-îng lín cña nÒn nghÖ thuËt ©m nh¹c X« ViÕt.
C«ng tr×nh s¸ng t¸c cña Shostakovich næi tiÕng vµ ®-îc -a chuéng trªn kh¾p
thÕ giíi. ¤ng ®-îc bÇu lµ thµnh viªn danh dù cña nhiÒu viÖn vµ çc tr-êng ©m nh¹c
trªn thÕ giíi. Bëi vËy sù tham gia cña Shostakovich trong phong trµo v× hßa b×nh cña
çc tæ chøc tiÕn bé trªn thÕ giíi cã ý nghÜa rÊt quan träng. Tõ n¨m 1949 «ng lµ
thµnh viªn cña ñy ban b¶o vÖ hßa b×nh x« viÕt. ¤ng ®· ph¸t biÓu tÝch cùc trong çc
héi nghÞ quèc tÕ v× hßa b×nh t¹i New York, Vacxovi, Viªn. Shostakovich ®· ®-îc
trao gi¶i th-ëng hßa b×nh v× nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc.
Shostakovich ®· ®-îc tÆng danh hiÖu nhµ ho¹t ®éng nghÖ thuËt c«ng hu©n
cña n-íc Nga X« ViÕt n¨m 1942, NSND Nga n¨m 1948 vµ NSND liªn bang X« viªt
n¨m 1954. ¤ng ®· nhËn ®ù¬c nh÷ng huy ch-¬ng cao quý nhÊt cña chÝnh phñ Liªn
x«, Hu©n ch-¬ng Lªnin vµ Ngän löa ®á. Shostakovich lµ nhµ ho¹t ®éng nghÖ thuËt
®Çu tiªn ®-îc tÆng danh hiÖu cao quý- Anh hïng lao ®éng x· héi chñ nghÜa.
49
B¶n giao h-ëng sè 7
B¶n giao hëng sè 7 víi tiªu ®Ò “Leningrad” – lµ mét trong nh÷ng bøc tranh
©m nh¹c lçi l¹c cña thêi kú chiÕn tranh VÖ quèc VÜ ®¹i cña nh©n d©n x« viÕt. PhÇn
lín cña b¶n giao h-ëng ®-îc s¸ng t¸c vµo mïa xu©n n¨m 1941 t¹i thµnh phè
Leningrad trong nh÷ng ngµy chiÕn ®Êu gian khæ víi kÎ thï. Buæi c«ng diÔn ®Çu tiªn
diÔn ra ngµy 5 th¸ng 3 n¨m 1942 t¹i thµnh phè Kuibyshev d-íi sù chØ huy cña
S.Samasud; t¹i Matxc¬va b¶n giao h-ëng ®-îc tr×nh diÔn lÇn ®Çu tiªn ngµy ngµy
29/3/1942.
T¸c phÈm nµy thÓ hiÖn nhiÖt huyÕt vµ lßng c¨m thï cao ®é cña ng-êi nh¹c sÜ
X« ViÕt ®èi víi kÎ thï trong cuéc chiÕn tranh VÖ quèc vÜ ®¹i. Nh÷ng buæi tr×nh diÔn
b¶n giao h-ëng nµy trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ë Liªn X« vµ trªn thÕ giíi lu«n lµ
sù kiÖn cã ý nghÜa x· héi lín.
“B¶n giao hëng cña t«i gîi tëng nh÷ng sù kiÖn hung b¹o n¨m 1941, -
Shostakovich viÕt.- Sù tÊn c«ng x¶o quyÖt vµ ph¶n béi cña Ph¸t XÝt §øc ®· t¹o nªn
søc m¹nh ®oµn kÕt cña toµn d©n chóng ta chèng l¹i kÎ thï tµn b¹o. Giao h-ëng sè7
lµ b¶n anh hïng ca vÒ cuéc kh¸ng chiÕn vÎ vang vµ chiÕn th¾ng tÊt yÕu cña chóng
ta”.
Næi bËt h¬n c¶ lµ ch-¬ng I víi néi dung t- t-ëng s©u s¾c. §ã lµ b¶n tr-êng ca
giao h-ëng hïng vÜ vÒ hoµ b×nh vµ chiÕn tranh víi tiªu ®Ò néi dung rÊt cô thÓ ®-îc
t¸c gi¶ viÕt trong b¶n gi¶i thÝch. Nh÷ng h×nh t-îng ©m nh¹c Ên t-îng vµ næi bËt cña
h×nh thøc Sonat allegro miªu t¶ cuéc kh¸ng chiÕn anh dòng cña nh©n d©n x« viÕt
chèng l¹i qu©n Ph¸t XÝt x©m l-îc. ChÝnh trong ch-¬ng nµy tËp trung néi dung kÞch
tÝnh chñ ®¹o cña toµn bé t¸c phÈm.
“Ch¬ng I miªu t¶ cuéc chiÕn tranh tµn b¹o ®· ph¸ tan cuéc sèng thanh b×nh
t-¬i ®Ñp cña chóng ta – Shostakovich viÕt. – t«i kh«ng ®Æt môc ®Ých miªu t¶ cuéc
chiÕn tranh mét çch cô thÓ nh- thËt(tiÕng m¸y bay gÇm, xe t¨ng ró, tiÕng næ cña
50
sóng ®¹n), t«i kh«ng viÕt çi gäi lµ ©m nh¹c chiÕn trËn. T«i muèn truyÒn ®¹t néi
dung cña nh÷ng sù kiÖn tµn khèc.
PhÇn tr×nh bÇy cña ch-¬ng I miªu t¶ cuéc sèng h¹nh phóc cña nh©n d©n,
tin t-ëng vµo t-¬ng lai t-¬i ®Ñp. Mét cuéc sèng thanh b×nh gi¶n dÞ cña hµng ngh×n
ngêi d©n LenØngad còng nh c¶ ®Êt níc tríc chiÕn tranh”3.
Ch-¬ng I cña b¶n giao h-ëng (Allegretto) më ®Çu b»ng nÐt nh¹c hµnh
khóc dòng m·nh (®« tr-ëng). TÝnh chÊt ng©n nga tha thiÕt trong sù ph¸t triÓn giai
®iÖu, ©m vùc réng, víi nh÷ng b-íc nh¶y qu·ng 4, qu·ng 5 khóc khuûu gÇn víi
nh÷ng bµi d©n ca Nga m¹nh mÏ:
3
Gi¶i thÝch cña t¸c gi¶,®¨ng trong ch-¬ng tr×nh biÓu diÔn ngµy 5 th¸ng 3 n¨m 1942 t¹i thµnh phè Kuib-ishev.
51
Trong ©m ®iÖu cña chñ ®Ò chÝnh cã chøa ®ùng m»u s¾c ®iÖu thøc ®Æc biÖt.
Ngay tõ nh÷ng nhÞp ®Çu tiªn, ©m h-ëng râ nÐt cña ®iÖu tr-ëng diatonic bÞ ph¸ vì
®ét ngét b»ng ©m ®iÖu ba t«ng (®« - fa diez), t¹o nªn sù c¨ng th¼ng trong ®iÖu thøc.
Sù xuÊt hiÖn qu·ng ba thø (®« - mi bemol) trong c©u hai lµm t¨ng thªm
tÝnh biÓu c¶m cña ©m nh¹c. Víi thñ ph¸p ®-a vµo chñ ®Ò chÝnh chÊt liÖu cña ®iÖu
thø cïng tªn, t¸c gi¶ ®· b¸o tr-íc sù xuÊt hiÖn cña giäng thø trong phÇn t¸i hiÖn,
®ång thêi lµ giäng mi bemol tr-ëng trong ®o¹n hµnh khóc cña qu©n x©m l-îc.
Còng nh- trong nhiÒu b¶n giao h-ëng cæ ®iÓn, sù t-¬ng ph¶n gi÷a chñ ®Ò
chÝnh vµ chñ ®Ò phô ë ®©y kh«ng chøa ®ùng m©u thuÉn kÞch tÝnh. ¢m h×nh biÓu c¶m
lµ phÇn quan träng trong sù ph¸t triÓn h×nh t-îng ©m nh¹c cña chñ ®Ò phô. PhÇn
®Öm cho giai ®iÖu 1 tr÷ t×nh lµ ©m h×nh qu·ng 2 râ nÐt chuyÓn tõ bÌ hai sang bÌ mét
cña dµn cello cã tiÕt tÊu t-¬ng ®ång víi mét sè ®iÖu móa vßng d©n gian Nga:
52
Giai ®iÖu 2 cña chñ ®Ò phô víi tÝnh chÊt trang nghiªm- b×nh th¶n, phÇn ph¸t
triÓn më réng, gîi t-ëng phong c¶nh Nga víi nh÷ng ch©n trêi xa tÝt, nh÷ng çnh
rõng xanh th¼m, n¬i ®ã mçi ©m thanh vang lªn rÊt râ vµ ng©n dµi kh«ng ng¾t.
Nh÷ng c©u nh¹c ng©n nga, réng r·i vµ tr÷ t×nh lÇn ®Çu vang lªn trong bÌ flauto-
piccolo, sü ®ã chuyÓn sang bÌ violino solo, kÕt thóc b»ng nh÷ng nèt nh¹c kÐo dµi
vµ t¾t dÇn trªn ©m vùc cao. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy t¹o nªn mét h×nh t-îng kh«ng khÝ
ban ®ªm trong lµnh, nh “tiÕng ng©n cña im lÆng” trong ®ªm hÌ trong s¸ng vµ yªn
tÜnh.
Nhng “tiÕng ng©n cña im lÆng” bÞ tiÕng gâ cña trèng hµnh khóc (tamburo)
ph¸ vì, vµ trªn nÒn tiªng gâ d÷ d»n nµy xuÊt hiÖn nÐt nh¹c hµnh khóc cña qu©n x©m
l-îc vang lªn trong giäng rÊt xa mi bemol tr-ëng.
“Chñ ®Ò chiÕn tranh xuyªn suèt toµn bé ®o¹n gi÷a”, - Shostakovich viÕt trong
b¶n gi¶i thÝch cña t¸c gi¶. ChÊt liÖu míi, t-¬ng ph¶n râ nÐt ®-îc t¸c gi¶ ®-a vµo
®o¹n nèi (episodo) chø kh«ng ph¶i ë phÇn tr×nh bÇy. §o¹n nèi nµy thay thÕ cho
phÇn ph¸t triÓn. §©y lµ sù ®éc ®¸o trong cÊu tróc cña h×nh thøc sonat ®-îc më réng
rÊt ®å sé.
§o¹n hµnh khóc cña qu©n x©m l-îc lËp tøc ®-a ng-êi nghe ®Õn khung c¶nh
míi cña ©m thanh, ®Õn mét thÕ giíi míi cña nh÷ng h×nh t-îng ©m nh¹c hoµn toµn
xa l¹ ®-îc nhÊn m¹nh b»ng giäng bemol.
B¾t ®Çu tõ xa, nghe h¬i râ, sau ®ã ®Õn gÇn vµ to dÇn víi tiÕng gâ ®Òu ®Òu, d÷
d»n cña trèng tamburo(trèng hµnh khóc). NhÞp b-íc hµnh khóc d÷ d»n t¹o nªn
kh«ng khÝ c¨ng th¼ng vµ lo l¾ng trong sù chê ®îi.
Trªn nÒn gâ ®inh tai kh«ng ngít cña trèng tamburo xuÊt hiÖn mét giai ®iÖu lè
bÞch, kh« khan, ®øt qu·ng, th« thiÓn víi mµu s¾c d· man, chÕt chãc nh- tiÕng m¸y
hoµn toµn kh«ng cã tÝnh ng-êi:
53
§Ó t¹o nªn c¶m gi¸c th« thiÓn cña hµnh khóc v« hån lµm cho ng-êi nghe
h×nh dung thÊy cç m¸y d· man cña qu©n ph¸t xÝt, Shostakovich sö dông nh÷ng
motivo (tiÕt nh¹c) kÌn hiÖu ng¾n (phÇn lín lµ 2 nhÞp), hoµ thanh th« vµ cøng, phèi
khÝ th« kÖch, t-¬ng xøng víi nh÷ng dµn qu©n nh¹c ®øc (tiÕng trèng hµnh khóc
kh«ng ngõng nghØ, ©m s¾c chãi ch¸t cña s¸o piccolo, ®Èy m¹nh c-êng ®é cña bé
®ång), ®ång thêi lµ sù nh¾c l¹i ch¸n ngÊy cña nh÷ng m¶ng nh¹c “vu«ng v¾n”.
KÕt hîp nh÷ng m«tÝp kÌn hiÖu vµ tiÕng trèng hµnh khóc víi nh÷ng giai ®iÖu lè
bÞch, tÇm th-êng ®Æc tr-ng cho nh¹c nh¶y §øc, nh¹c sÜ ®· t¹o cho giai ®iÖu tÝnh
chÊt th« bØ, v« liªn xØ.
Giai ®iÖu hµnh khóc th« thiÓn cña kÎ thï x©m l-îc diÔn ra 20 lÇn (giai ®iÖu
chÝnh vµ 11 biÕn tÊu cña dµn nh¹c) tÊt c¶ ®Òu diÔn ra trong mét giäng kh«ng ®æi mi
bemol tr-ëng, ®Æc tr-ng cho qu©n nh¹c kÌn.
Trong biÕn tÊu ®Çu tiªn ®-îc sö dông ©m vùc gi÷a cña s¸o flauto l¹nh lÏo vµ
mï mê. TiÕp theo lµ ©m s¾c ch¸t chãi cña flauto cao vµ thÊp, sü ®ã lµ ®èi tho¹i cña
oboe vµ fagotto. §Õn biÕn tÊu thø 4 bÌ giai ®iÖu chÝnh do kÌn tromba tr×nh tÊu b»ng
sordino (h·m ©m). Trong biÕn tÊu thø 5 kÌn clar. vµ oboe tr×nh bÇy giai ®iÖu trong
54
thñ ph¸p canon vµ trong biÕn tÊu 6, dµn d©y thÓ hiÖn nÐt nh¹c nµy b»ng nh÷ng hîp
©m ba song song. Trong nh÷ng biÕn tÊu tiÕp theo cã sù tham gia cña nh÷ng nh¹c cô
míi, nh÷ng bÌ ®èi vÞ míi cïng víi mµu s¾c ©m thanh míi, vµ c-êng ®é t¨ng dÇn
cïng víi sù kÞch tÝnh, sù tµn ¸c d÷ d»n cña hµnh khóc ph¸t xÝt. §Ønh ®iÓm cao trµo
víi sù tham gia cña tÊt c¶ çc nh¹c cô cña dµn nh¹c víi ©m l-îng cùc ®¹i. Cã thÓ vÝ
®©y lµ “§iÖu nh¶y chÕt chãc” cña thÕ kû XX, huû diÖt vµ tµn ph¸ tÊt c¶ trªn ®êng
tiÕn qu©n cña “Con qu¸i vËt bäc thÐp”. Trong hai biÕn tÊu cuèi cïng, chñ ®Ò vang
lªn nh- sÊm ë bÌ kÌn ®ång, tr×nh tÊu ®ång ©m cña trompette vµ tromboni.
Vµo thêi ®iÓm dµn nh¹c ®¹t ®-îc sù cùc ®¹i cña ©m l-îng, dµn kÌn ®ång gÇm
rÝt lªn d-êng nh- thÓ hiÖn sù chiÕn th¾ng cña chñ ®Ò m¸y mãc, v« hån.
T¹i ®©y, ®ét ngét x¶y ra b-íc ngoÆt cña sù ph¸t triÓn – b-íc chuyÓn giäng lªn
3 t«ng. Giäng mi bemol tr-ëng thèng trÞ trong 280 « nhÞp ®ét ngét bÞ thay thÕ b»ng
hîp ©m ba la tr-ëng (nh- lµ ®« mi n¨ng cña rª thø tiÕp theo).
Trong khung c¶nh nÆng nÒ c¨ng th¼ng nµy, bÊt ngê xuÊt hiÖn nh÷ng nÐt nh¹c
tøc dËn, ph¶n ®èi, gÇn víi ©m ®iÖu cña chñ ®Ò chÝnh, ®Æc biÖt lµ chñ ®Ò phô. Giai
®iÖu dòng c¶m cña “chñ ®Ò ph¶n kh¸ng” trªn nÒn bøc tranh huû diÖt khñng khiÕp
nãi lªn ý chÝ bÊt khuÊt cña nh©n d©n, s½n sµng cho cuéc kh¸ng chiÕn anh dòng vµ
kiªn c-êng:
55
Thêi ®iÓm xuÊt hiÖn “chñ ®Ò ph¶n kh¸ng” ®¸nh dÊu phÇn ph¸t triÓn cña ©m
nh¹c trong ch-¬ng I. §o¹n kÕt cña phÇn ph¸t triÓn t¹o nªn giai ®o¹n c¨ng th¼ng vµ
lo ©u trong cuéc chiÕn ®Êu. §©y lµ cuéc ®ä søc kÞch tÝch, trËn gi¸p l¸ cµ quyÕt tö cña
hai thÕ lùc ®èi kh¸ng. Sù gi»ng co gi÷a hai chñ ®Ò – hµnh khóc cña kÎ thï x©m l-îc
vµ chñ ®Ò ph¶n kh¸ng anh hïng. DÇn dÇn dµn kÌn ®ång vang lªn lanh l¶nh kh¼ng ®Þnh
chiÕn th¾ng cña chñ ®Ò ph¶n kh¸ng anh dòng cña nh©n d©n X« ViÕt.
Sù ph¸t triÓn ®¹t ®-îc ®Ønh cao cña cao trµo víi ©m l-îng cùc ®¹i cña dµn nh¹c.
§©y lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu cña phÇn t¸i hiÖn – lµ cao trµo c¨ng th¼ng vµ kÞch tÝch
nhÊt cña toµn bé ch-¬ng I.
Víi sù xuÊt hiÖn cña chñ ®Ò chÝnh, tiÕng gâ khã chÞu cña trèng tamburo bÞ ng¾t
ngay lËp tøc, “cç m¸y thÐp” bÞ chÆn ®øng. Hoµ thanh phøc t¹p vµ bÊt æn ®-îc gi¶i
quyÕt vµo chñ ©m ®« thø – giäng cña chñ ®Ò chÝnh. Trong phÇn t¸i hiÖn chñ ®Ò
chÝnh ®-îc biÕn d¹ng víi tÝnh chÊt bi kÞch cña ©m nh¹c cÇu hån (Requem) nh÷ng
chiÕn sÜ ®· hy sinh (theo gi¶i thÝch cña Shostakovich).
TÝnh chÊt bi kÞch s©u s¾c cña chñ ®Ò chÝnh trong phÇn t¸i hiÖn ®-îc nhÊn m¹nh,
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, thØnh tho¶ng l¹i xuÊt hiÖn nÐt hµnh khóc x©m l-îc ®éc ¸c:
56
§o¹n ®éc tho¹i bi kÞch cña kÌn fagotto dµnh cho nh÷ng anh hïng ®· hy sinh
®-îc miªu t¶ b»ng nh÷ng nÐt giai ®iÖu rÊt biÓu c¶m vµ s©u s¾c, phÇn nµo ®ã gÇn víi
chñ ®Ò phô. ë ®©y ©m nh¹c thÓ hiÖn t©m tr¹ng tinh thÇn, nh- t¸c gi¶ nãi, khi nçi ®au
qu¸ lín, n-íc m¾t ®· khãc c¹n:
57
Nh-ng ch-¬ng I kh«ng kÕt thóc b»ng chñ ®Ò tang tãc nµy. Trong ®o¹n kÕt ®-îc
më réng, víi mµu s¾c t-¬i s¸ng, çc chñ ®Ò cña phÇn tr×nh bµy ®-îc nh¾c l¹i nh- sù
håi t-ëng qu¸ khø nh-ng lÇn nµy vang lªn trong giäng tr-ëng, gÇn víi h×nh t-îng
ban ®Çu nh- thÓ hiÖn quyÕt t©m cho cuéc kh¸ng chiÕn tr-êng kú gian khæ. Tõ xa
väng ®Õn tiÕng kÌn vµ hµnh khóc hung d÷ cña qu©n x©m l-îc, nh- muèn nh¾c r»ng
kÎ thï ch-a thÊt b¹i, tr-íc m¾t lµ cuéc chiÕn ®Êu khèc liÖt. Nh-ng trong ©m ®iÖu cña
®o¹n kÕt ®· vang lªn niÒm tin chiÕn th¾ng trong t-¬ng lai.
§ã lµ néi dung ch-¬ng I cña b¶n giao h-ëng sè 7 cña ShostakovÝch. §Ó thÓ
hiÖn mét trong nh÷ng ý ®å bi kÞch s©u s¾c cña m×nh, t¸c gi¶ ®· sö dông h×nh thøc
cæ ®iÓn Sonat allegro, thÓ hiÖn tù do nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c ®Æc biÖt phï hîp víi ý
®å kÞch b¶n (m©u thuÉn ®èi kh¸ng cña nh÷ng h×nh t-îng trong phÇn tr×nh bµy chÊt
liÖu chñ ®Ò míi, biÕn d¹ng chñ ®Ò, biÕn thÓ hai chñ ®Ò quan träng trong phÇn t¸i
hiÖn). Toµn bé phÇn t¸i hiÖn vµ coda ®-îc x©y dùng trªn sù biÕn ®æi chÊt liÖu chñ ®Ò
cña phÇn tr×nh bµy mang ý nghÜa tæng kÕt tÊt c¶ nh÷ng g× ®· x¶y ra tr-íc ®ã trong
phÇn ph¸t triÓn rÊt m©u thuÉn vµ phøc t¹p.
Ch-¬ng II (Moderato poco allegretto) lµ mét trong hai ch-¬ng gi÷a cña b¶n
giao h-ëng ®ãng vai trß cñng cè néi dung bi kÞch trong ý ®å cña toµn bé t¸c phÈm.
Nã thÓ hiÖn sù tËp trung vµ mµu s¾c ©m ®¹m mang tÝnh tr÷ t×nh vµ -u t- mÆc dï cã
58
sù chuyÓn ®éng duyªn d¸ng vµ nhÑ nhµng. “Ch¬ng II – lµ Scherzo rÊt tr÷ t×nh –
t¸c gi¶ viÕt, - ®îc nhÊn m¹nh b»ng lµn khãi buån vµ m¬ tëng”. Giai ®iÖu thø nhÊt
duyªn d¸ng cã tÝnh chÊt kÓ chuyÖn vµ nhÞp ®iÖu móa do bÌ violini I tr×nh bµy:
TiÕp theo, trªn nÒn phÇn ®Öm nhÑ nhµng vµ máng manh cña dµn d©y vang lªn
giai ®iÖu ng©n nga, tr¶i réng cña kÌn oboe – mét trong nh÷ng giai ®iÖu tr÷ t×nh s©u
l¾ng cña b¶n giao h-ëng.
Giai ®iÖu tr÷ t×nh nµy chuyÓn sang kÌn cor. anh (corno inglese), sau ®ã vang
lªn trªn ©m vùc cao vµ c¨ng cña bÌ celli ®éc tÊu. Vµ giai ®iÖu sinh ®éng më ®Çu cña
ch-¬ng l¹i quay l¹i. Nh-ng lÇn nµy do bÌ violini I thùc hiÖn víi tÝnh chÊt m¹nh mÏ
vµ kü thuËt arco(¸c xª) réng h¬n.
59
T-¬ng ph¶n víi nh÷ng h×nh t-îng tr÷ t×nh tuyÖt diÖu cña Scherzo lµ ©m nh¹c
kh«ng æn ®Þnh chøa ®Çy nh÷ng ©m ®iÖu ngÞch. Víi ©m thanh kh« cøng, ng¾t qu·ng
cña dµn nh¹c, gîi l¹i nÐt nh¹c kim khÝ v« hån cña hµnh khóc ph¸t xÝt tõ ch-¬ng I.
TiÕp theo, ©m nh¹c cña phÇn ®Çu l¹i quay l¹i nh-ng giai ®iÖu tr÷ t×nh, réng
thiÕt tha, kh«ng ph¶i kÌn oboe mµ do kÌn clar.basso thÓ hiÖn ë ©m vùc trÇm, t¹o
nªn mµu s¾c kh¾c nghiÖt vµ ¶m ®¹m.
Ch-¬ng III – Adagio tr¶i réng vµ du d-¬ng – mét trong nh÷ng s¸ng t¸c hay
nhÊt cña ShostakovÝch trong phong çch nµy. Trong giao h-ëng sè 5 vµ 6, adagio
mang tÝnh bi kÞch t©m lý s©u s¾c. Ng-îc l¹i, Adagio cña giao h-ëng sè 7 t-¬i s¸ng
vµ trang nghiªm. ChÝnh ShostakovÝch nãi, trong ch-¬ng nµy «ng muèn thÓ hiÖn t×nh
yªu cuéc sèng, sù ng-ìng mé thiªn nhiªn kú diÖu.
Ch-¬ng III víi ®é dµi lín, ®-îc viÕt trong h×nh thøc Rondo më réng víi nh÷ng
®o¹n nèi cã çc chñ ®Ò t-¬ng ph¶n ®-îc thèng nhÊt b»ng ý ®å t- t-ëng chung.
Më ®Çu ch-¬ng b»ng giai ®iÖu nghiªm nghÞ, tËp trung víi sù suy ngÉm tr÷ t×nh
vÒ cuéc sèng, vÒ sè phËn cña Tæ quèc trong thêi kú thö th¸ch kh¾c nghiÖt.
TiÕp theo lµ recitativo(®éc tho¹i) xao xuyÕn cña bÌ violini ®-îc x©y dùng trªn
©m ®iÖu nhiÖt thµnh ng©n nga vµ h-ng phÊn. Trong ®o¹n episodo thø nhÊt vang lªn
giai ®iÖu t-¬i s¸ng, say s-a vµ tr÷ t×nh trªn bÌ s¸o flauto (mi tr-ëng), ca ngîi sù kú
diÖu th¬ méng cña thiªn nhiªn quª h-¬ng.
60
TiÕp theo lµ sù xuÊt hiÖn phÇn gi÷a víi tèc ®é sinh ®éng vµ tiÕt tÊu s¾c, dËt
(Moderato risoluto), vang lªn nh- lêi nh¾c nhë vÒ cuéc chiÕn ®Êu gian khæ s¾p tíi
vµ lêi kªu gäi hµnh ®éng. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ c¨ng th¼ng dÉn tíi sù t¸i hiÖn
chñ ®Ò më ®Çu trong suy t-ëng c¨ng th¼ng vÒ sè phËn cña tæ quèc. ë ®©y chñ ®Ò
®-îc bÌ kÌn ®ång thÓ hiÖn m¹nh mÏ, kh¸c víi lÇn ®Çu, lóc ®ã chñ ®Ò ®-îc kÌn gç
tr×nh tÊu. §o¹n recitativo biÓu c¶m cña dµn violini ®-îc chuyÓn sang cho kÌn
tromba víi tÝnh chÊt anh hïng, nh- lêi hiÖu triÖu. Giai ®iÖu tr÷ t×nh thiÕt tha tuyÖt
®Ñp (mi tr-ëng) kh«ng kÕt hîp víi s¸o flauto. mang mµu s¾c pastorale (®ång quª)
máng manh nh- lÇn ®Çu mµ kÕt hîp víi bÌ viole víi ©m s¾c dòng m·nh h¬n. LÇn
®Çu kÕt thóc chñ ®Ò nµy do dµn d©y tr×nh tÊu. TÊt c¶ nh÷ng sù biÕn ®æi ©m s¾c cña
giai ®iÖu chÝnh (tõ bé gç mÒm m¹i ®Õn bé ®ång ®Çy ®Æn vµ dòng m·nh, råi chuyÓn
sang dµn d©y víi ©m s¾c nhiÖt t×nh vµ thæn thøc) cã ý nghÜa biÓu c¶m lín trong sù
ph¸t triÓn chung cña tÊt c¶ néi dung h×nh t-îng trong ch-¬ng Adagio nµy.
61
Ch-¬ng IV (Final – Allegro non troppo) ®-îc b¾t ®Çu ngay sau ch-¬ng III
(kh«ng cã ®o¹n nghØ).
Tõ ©m thanh mê ¶o cña celli vµ contrabassi ®¸nh sordino (h·m ©m), ng-êi

nghe ®-îc ®-a vµo khung c¶nh lo ©u cña phÇn ph¸t triÓn vµ phÇn t¸i hiÖn trong
ch-¬ng I.
TiÕng vª cña trèng timpani väng tõ xa vµ giai ®iÖu xao xuyÕn cña dµn d©y l¹i
b¸o tr-íc cuéc chiÕn ®Êu gian khæ víi kÎ thï. Giai ®iÖu chÝnh cña Final víi tÝnh chÊt
dòng c¶m h¨ng h¸i. §Æc biÖt g©y Ên t-îng m¹nh lµ nÐt nh¹c hiÖu triÖu dòng m·nh
®-îc nh¾c l¹i ba lÇn. Mçi mét lÇn l¹i trë nªn c¨ng th¼ng vµ m¹nh mÏ h¬n víi thñ
ph¸p t¨ng dÇn çc qu·ng trong giai ®iÖu (b¾t ®Çu b»ng qu·ng 2, sau ®ã lµ qu·ng 3 vµ
cuèi cïng lµ qu·ng 6).
Kh«ng khã ®Ó nhËn thÊy r»ng, giai ®iÖu kh¾c nghiÖt chuyÓn ®éng ®i lªn víi tiÕt
tÊu râ nÐt, gÇn víi nh÷ng chñ ®Ò cña phÇn tr×nh bµy vµ ph©n t¸i hiÖn cña ch-¬ng I.
Ngay sau ®o¹n tr×nh bµy cña giai ®iÖu “tÊn c«ng” nµy, b¾t ®Çu ngay phÇn ph¸t
triÓn më réng cña nã, kÕt hîp víi chñ ®Ò chÝnh, t¹o thµnh phÇn ®Çu rÊt lín (352
nhÞp). DÇn dÇn ©m nh¹c trë nªn c¨ng th¼ng trong sù ph¸t triÓn cña ®iÖu thøc, nh÷ng
©m ®iÖu th«i thóc cña chiÕn tranh vang lªn nh- tiÕng väng cña nh÷ng cuéc chiÕn
®Êu lÞch sö b¶o vÖ n-íc Nga. Sù ph¸t triÓn dµi h¬i cña giai ®iÖu chÝnh trong ch-¬ng
kÕt nµy t¹o nªn khu«n khæ hoµnh tr¸ng cña c¶ ch-¬ng vµ ý nghÜa s¸ng t¹o ®éc ®¸o
trong ch-¬ng nµy.
62
§o¹n nèi (episodo) bi th-¬ng trong chuyÓn ®éng chËm r·i, trang nghiªm víi
h×nh tîng ©m nh¹c t¬ng ®ång víi “requem”(cÇu hån) cña ch¬ng I, trë thµnh
träng t©m tr÷ t×nh cña Final. ë ®©y t¸c gi¶ ®· sö dông tiÕt tÊu ®Æc tr-ng cña
Sarabanda (®iÖu nh¶y cæ ®¹i – th-êng ®-îc çc nh¹c sÜ cæ ®iÓn sö dông ®Ó t¹o nªn
nh÷ng h×nh t-îng bi kÞch trang nghiªm).
TiÕp theo ®ã, nh¹c hµnh khóc tang lÔ ph¸t triÓn trùc tiÕp thµnh phÇn phÇn thø 3
– phÇn ph¸t triÓn. PhÇn nµy ®-îc x©y dùng trªn giai ®iÖu chÝnh cña ch-¬ng vµ ©m
®iÖu bi th-¬ng – trang nghiªm cña hµnh khóc tang lÔ.
DÇn dÇn tèc ®é ©m nh¹c cµng t¨ng thªm vµ giai ®iÖu chÝnh l¹i trë l¹i víi tÝnh
chÊt kÞch tÝnh vµ cuèn hót nh- ban ®Çu. C-êng ®é ph¸t triÓn tr¶i réng vµ kÐo dµi,
cuèi cïng ®· dÉn ®Õn ®o¹n kÕt huy hoµng, hoµnh tr¸ng – giai ®iÖu chÝnh cña
ch-¬ng I vang lªn trong giäng chñ ®¹o ®« tr-ëng cña b¶n giao h-ëng ë bÌ kÌn
tromboni huy hoµng, hïng tr¸ng.
Mét ®iÓm ®¸ng chó ý lµ trong nh÷ng nhÞp cuèi cïng cña Coda, giai ®iÖu cña
final l¹i vang lªn trong bÌ trÇm giäng ®« thø ©m ®¹m víi h×nh t-îng bi kÞch nh- ban
®Çu, trong khi ®ã trªn çc bÌ cao hîp ©m ba ®« tr-ëng t-¬i s¸ng vang lªn rÊt kh¼ng
63
®Þnh. ChØ vµo ba nhÞp cuèi cïng cña b¶n giao h-ëng, ©m thanh, giäng tr-ëng míi
®-îc vang lªn kh¼ng ®Þnh chiÕn th¾ng t-ng bõng, rùc rì.
KÕt thóc t¸c phÈm b»ng chñ ®Ò chiÕn ®Êu, anh hïng víi ©m thanh rùc rì cña
khóc kh¶i hoµn ca, ShostakovÝch muèn kªu gäi lùc l-îng d©n chñ trªn toµn thÕ giíi
tiÕp tôc cuéc chiÕn ®Êu v× hoµ b×nh ®Ó dµnh lÊy chiÕn th¾ng cuèi cïng cña loµi ng-êi
tiÕn bé. Vµo thêi kú ®ã, nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh tµn khèc, lêi kªu gäi cña nhµ
so¹n nh¹c ®· khÝch lÖ lùc l-îng tiÕn bé cña çc n-íc trªn thÕ giíi. Ngay sau khi
c«ng diÔn lÇn ®Çu b¶n giao h-ëng sè 7 t¹i New York – 19/7/1942 do A.Toscanini
chØ huy, trªn b¸o chÝ ®· thÓ hiÖn sù tin t-ëng vµo chiÕn th¾ng cña nh©n d©n X« ViÕt:
“… B¶n giao h-ëng ®· cho chóng ta søc m¹nh tinh thÇn vµ niÒm tin, r»ng hoµ b×nh
sÏ ®Õn” (b¸o “Dayly yorker”). Nhµ v¨n Danilevich viÕt: “§Êt níc cña nh÷ng nhµ
s¸ng t¹o ra çc t¸c phÈm trÝ tuÖ tinh thÇn bÊt diÖt trong nh÷ng ngµy th¸ng kh¾c
nghiÖt sÏ dµnh ®îc chiÕn th¾ng”.
B¶n giao h-ëng sè 7 cña ShostakovÝch – thµnh tùu mÉu mùc cña nghÖ thuËt
giao h-ëng x« viÕt. Cïng víi b¶n giao h-ëng sè 5, nã xøng ®¸ng lµ thµnh tùu
®Ønh cao cña nhµ so¹n nh¹c. Cïng víi nh÷ng bøc tranh t-¬ng ph¶n næi bËt cña
hoµ b×nh vµ chiÕn tranh lµ nh÷ng h×nh t-îng tuyÖt diÖu cña quª h-¬ng th©n yªu
vµ cuéc sèng x©y dùng h¹nh phóc. T-¬ng ph¶n l¹i lµ nh÷ng h×nh t-ëng chÕt chãc
tang th-¬ng, tµn ph¸ vµ huû diÖt d· man, t¸c gi¶ ®· ®¹t ®-îc tÝnh hiÖn thùc s©u
s¾c, kÞch tÝnh m¹nh mÏ vµ sù tæng hîp ®iªu luyÖn cña nghÖ thuËt giao h-ëng ®Ønh
cao.
64
65
B¶n giao h-ëng sè 11 ®-îc Shostakovich s¸ng t¸c n¨m 1957, chµo
mõng lÔ kû niÖm 40 n¨m çch m¹ng Th¸ng 10 vÜ ®¹i, víi tiªu ®Ò “N¨m 1905” ,
®-îc c«ng diÔn lÇn ®Çu tiªn t¹i Thñ ®« Matxc¬va ngµy 30/10/1957 d-íi sù chØ huy
cña N.Rachlin. Ngay sau ®ã b¶n giao h-ëng ®-îc biÓu diÔn t¹i thµnh phè Leningrad
ngµy 3/11 do nh¹c tr-ëng E.Mravinsky chØ huy. B¶n giao h-ëng nµy ®· ®-îc biÓu
diÔn t¹i kh¾p çc phßng hoµ nh¹c cña ®Êt n-íc X« ViÕt lóc ®ã trong mét thêi gian
dµi vµ nhiÒu lÇn ®-îc biÓu diÔn trong çc phßng hoµ nh¹c cña thÕ giíi. N¨m 1958
t¸c phÈm nµy ®· nhËn ®-îc gi¶i th-ëng Lªnin cao quý vµ trë thµnh kiÖt t¸c giao
h-ëng trong kho tµng ©m nh¹c cña Liªn X« vµ c¶ thÕ giíi.
Néi dung ©m nh¹c cña b¶n giao h-ëng cã mèi liªn kÕt chÆt chÏ víi giai ®iÖu
vµ ©m h-ëng cña nh÷ng bµi h¸t çch m¹ng Nga, chøa ®ùng sù kÞch tÝnh c¨ng th¼ng
vµ s©u s¾c. ý ®å t- t-ëng cña t¸c phÈm ®-îc tËp trung vµo sù kiÖn bi th-¬ng ngµy
9/1/1905, ®ã lµ “Ngµy chñ nhËt ®Ém m¸u“ cña b¶n giao h-ëng nh- mét bi kÞch
cña d©n téc vµo ®Çu thÕ kû 20, mét nçi ®au th-¬ng v« h¹n. Nã trë thµnh trung t©m
kÞch tÝnh cña toµn bé giao h-ëng. Ch-¬ng I cña t¸c phÈm víi tiªu ®Ò “Qu¶ng
trêng l©u ®µi“ – lµ phÇn më ®Çu lín chøa ®ùng kÞch tÝnh vµ sù c¨ng th¼ng.
Ch-¬ng II “Mïng 9 th¸ng 1“ miªu t¶ sù kiÖn cña “ngµy chñ nhËt ®Ém m¸u”.
Ch-¬ng III cña giao h-ëng lµ “sù tëng niÖm vÜnh h»ng“, ®ã lµ khóc cÇu hån tö sü
vµ ch-¬ng IV, ch-¬ng kÕt. miªu t¶ h×nh ¶nh bïng ch¸y cña cuéc khëi nghÜa nh©n
d©n v× tù do vµ c«ng lý.
B¶n giao h-ëng sè 11 cña Shostakovich lµ t¸c phÈm ®Çu tiªn cã tiªu ®Ò néi
dung vÒ h×nh t-îng vµ sù ph¸t triÓn kÞch tÝnh trong c¶ 4 ch-¬ng. So s¸nh víi giao
h-ëng sè 7 (Leningrad), néi dung sù kiÖn cô thÓ cña ch-¬ng mét kh«ng ®-îc
Shostakovich viÕt ra cã lÏ v× ba ch-¬ng sau cña b¶n giao h-ëng kh«ng cã néi dung
66
cô thÓ. Néi dung cña b¶n giao h-ëng sè 11 thÓ hiÖn ë ®Çu ®Ò cña nã – “n¨m
1905“ ®ång thêi lµ tiªu ®Ò cña tõng ch-¬ng: Ch-¬ng I “Qu¶ng trêng l©u ®µi“,
Ch-¬ng II “Ngµy 9 th¸ng 1“, Ch-¬ng III “Sù tëng niÖm vÜnh h»ng“, Ch-¬ng IV
“Håi chu«ng b¸o ®éng“.
Ng«n ng÷ ©m nh¹c cña b¶n giao h-ëng nµy nh- Shostakovich ®· viÕt trong
håi ký “gÇn víi tÝnh chÊt cña bµi h¸t çch m¹ng Nga“ (D.Shostakovich suy ngÉm
vÒ nh÷ng chÆng ®êng ®· qua “¢m nh¹c X« ViÕt” n¨m 1956, sè 9, trang 14). Trong
cÊu tróc cña b¶n giao h-ëng chøa ®ùng giai ®iÖu cña s¾u bµi h¸t:
“Varshavianka“,“Çc b¹n ®· hy sinh“, “H·y l¾ng nghe“, “§ªm tèi ®en, h·y
l¾ng nghe tõng phót“, “Xin chµo, hai ch÷ tù do“, “H·y cuång lo¹n ®i, bän ¸p
bøc“. Trong nh÷ng ®o¹n cña phÇn ph¸t triÓn t¸c gi¶ cßn sö dông giai ®iÖu cña hai
bµi h¸t kh¸c (“Çc ®ång chÝ, h·y can ®¶m bíc lªn“ vµ “ChiÕc xe kÐo bay trªn
con ®êng ngËp bôi“). Shostakovich ®· thÓ hiÖn ng«n ng÷ së tr-êng cña tr-êng
ph¸i giao h-ëng X« viÕt lóc ®ã lµ sö dông réng r·i nh÷ng chÊt liÖu biÓu c¶m ®éc
®¸o, ®ång thêi lu«n sö dông ©m ®iÖu ®a d¹ng vÒ néi dung t×nh c¶m vµ nh÷ng giai
®iÖu cña çc bµi h¸t çch m¹ng. Nh÷ng thñ ph¸p sö dông chñ ®Ò çc bµi h¸t çch
m¹ng rÊt ®a d¹ng. RÊt hiÕm khi t¸c gi¶ sö dông toµn bé giai ®iÖu cña bµi h¸t trong
tiÕn tr×nh ph¸t triÓn ©m nh¹c mµ «ng th-êng trÝch nh÷ng ®o¹n ng¾n më ®Çu cña bµi
hoÆc c©u ®Çu cña giai ®iÖu bµi h¸t. Cßn nh÷ng chñ ®Ò d©n gian «ng sö dông vµ biÕn
d¹ng nh- chñ ®Ò cña chÝnh m×nh, t¹o nªn sù ph¸t triÓn tù nhiªn cña giai ®iÖu vµ søc
thuyÕt phôc cña ý ®å ©m nh¹c.
Trong thñ ph¸p x©y dùng chñ ®Ò Shostakovich cßn sö dông nh÷ng giai ®iÖu
cña chÝnh «ng lÊy tõ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c. Nh÷ng giai ®iÖu nµy ®ãng vai trß quan
träng vµ ®-îc t¸c gi¶ ph¸t triÓn kh«ng ngõng b»ng nh÷ng thñ ph¸p ®iªu luyÖn trong
kü thuËt s¸ng t¸c. §ã lµ hai giai ®iÖu mang tÝnh chÊt bµi h¸t d©n ca lÊy tõ b¶n tr-êng
ca hîp x-íng “Mång 9 th¸ng 1“. Shostakovich ®· gi÷ l¹i tÝnh chÊt cña hai giai ®iÖu
nµy vµ ph¸t triÓn chóng liªn tôc b»ng thñ ph¸p biÕn tÊu, thay ®æi hoµ thanh, mµu
67
s¾c, c-êng ®é vµ tiÕt tÊu, ®Æc biÖt chñ ®Ò “h·y trÇn ®Çu ra“ ®ãng vai trß quan träng
trong toµn bé giao h-ëng, lµ mét trong nh÷ng nÐt nh¹c chñ ®¹o quan träng nhÊt cña
t¸c phÈm. ý ®å bi kÞch m©u thuÉn cña b¶n giao h-ëng ®-îc thÓ hiÖn trong sù ®èi lËp
m©u thuÉn cña hai chñ ®Ò: quÇn chóng çch m¹ng, nh©n vËt chÝnh cña b¶n giao
h-ëng ®èi lËp víi h×nh t-îng ®éc tµi cña nÒn qu©n chñ Sa hoµng, thÕ lùc ®en tèi,
ph¶n ®éng. “Chñ ®Ò ®éc ¸c“ thÓ hiÖn h×nh t-îng ¸p bøc vµ b¹o lùc cã ý nghÜa quan
träng trong t¸c phÈm.
Néi dung cña b¶n giao h-ëng võa mang tÝnh truyÒn thèng, võa míi mÎ. Víi ý
®å t- t-ëng mang tÝnh x· héi, lÞch sö vµ bi kÞch, b¶n giao h-ëng 11 lµ mét phÇn tÊt
yÕu trong m¶ng giao h-ëng bi kÞch cña Shostakovich nãi vÒ sè phËn cña d©n téc,
nh÷ng tr¨n trë cña con ng-êi trong sù biÕn ®éng cña hoµn c¶nh lÞch sö vµ nh÷ng thö
th¸ch kh¾c nghiÖt. Trong t¸c phÈm nµy, lÇn ®Çu tiªn trong c«ng tr×nh giao h-ëng cña
m×nh t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn chñ ®Ò lÞch sö. NÕu nh- ý ®å néi dung chung, vai trß
quan träng cña sù miªu t¶, sù øng dông chÊt liÖu d©n gian vµ sù hoµn thiÖn h×nh ¶nh
cña tæng thÓ b¶n giao h-ëng còng nh- tõng ch-¬ng thÓ hiÖn tÝnh sö thi cña t¸c phÈm
th× sù ph¸t triÓn c¨ng th¼ng bªn trong thÓ hiÖn tÝnh chÊt kÞch tÝnh tr÷ t×nh cña b¶n
giao h-ëng. Hai tÝnh chÊt nµy kh«ng thÓ nh×n nhËn mét çch riªng biÖt hay ®èi lËp
nhau bëi chóng ®-îc thÓ hiÖn trong sù thèng nhÊt rÊt chÆt chÏ. ChÝnh nhê vµo kiÓu
ph¸t triÓn mang tÝnh kÞch tr÷ t×nh mµ ý t-ëng ®å sé cña b¶n giao h-ëng bÊt hñ nµy
®· ®-îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn b»ng søc biÓu c¶m m·nh liÖt vµ thuyÕt phôc, t¹o nªn mét
tuyÖt t¸c giao h-ëng cña thÕ kû 20.
Ch-¬ng I: "Qu¶ng tr-êng l©u ®µi" (Adagio, Son thø)- miªu t¶ h×nh t-îng h¾c
¸m cña ®Õ chÕ Nga hoµng ®éc tµi víi nh÷ng tr¹i lÝnh vµ nhµ tï. Víi sù thÓ hiÖn cña
dµn d©y b»ng ©m thanh h·m nhá (sordinno) vµ nh÷ng hîp ©m cña ®µn arpa ®· t¹o
nªn chñ ®Ò Qu¶ng tr-êng l©u ®µi kh¾c nghiÖt, trang nghiªm vµ l¹nh lÏo - ®©y lµ mét
trong nh÷ng nÐt nh¹c chÝnh cña b¶n giao h-ëng. ¢m thanh cña nh÷ng qu·ng 5 rçng
trªn nÒn hoµ thanh organ tr× tôc ®· t¹o nªn sù l¹nh gi¸ cña mét kh«ng gian kh«ng
ng-êi ®-îc bao quanh b»ng nh÷ng l©u ®µi ®å sé. §ã lµ bøc tranh kh¾c nghiÖt vµ ¶m
68
®¹m cña thµnh phè Peterburg lóc ®ã, lµ dinh thù cña chÕ ®é Sa hoµng, trong nh÷ng
nhµ tï ë ®©y giam cÇm nh÷ng chiÕn sÜ çch m¹ng cña ®Êt n-íc.
Nh÷ng ©m ®iÖu nöa cung (chromatic) t¹o nªn nÐt ®éc ®¸o cho chñ ®Ò Qu¶ng
tr-êng l©u ®µi. B¾t ®Çu tõ giäng thø dorian, dÇn dÇn chñ ®Ò ph¸t triÓn phøc t¹p h¬n
vÒ ©m ®iÖu vµ ®iÖu thøc. Mét ®Æc tr-ng cña ©m nh¹c Shostakovich - ©m thanh ¶m
®¹m cña giäng thø víi bËc III vµ bËc IV gi¶m ë ©m vùc trÇm, thªm vµo ®©y, trªn bÌ
cao cña ngò tÊu d©y lµ ©m thanh bËc IV cña ®iÖu thøc diatonic cïng mét lóc víi §«
gi¸ng ë bÌ d-íi, Mi b×nh vµ ®«i khi lµ Son gi¸ng. ChÝnh v× vËy chñ ®Ò Qu¶ng tr-êng
l©u ®µi chøa ®ùng sù c¨ng th¼ng, l¹nh lÏo vµ mê ¶o. Thñ ph¸p phèi khÝ cho dµn nh¹c
còng nhÊn m¹nh tÝnh chÊt nµy: §Öm cho dµn d©y lµ nh÷ng hîp ©m cña ®µn Arpa ë
©m vùc trÇm. TiÕp theo, trªn phÇn ®Öm cùc nhá (pianissimo) cña dµn nh¹c, lê mê
xuÊt hiÖn dÇn nh÷ng nÐt nh¹c kh¸c. §Çu tiªn vang lªn phÇn ®éc tho¹i rÊt thËn träng
vµ ¶m ®¹m cña trèng timpani trong tiÕt tÊu chïm ba (l¹i víi bËc IV gi¶m ®Æc tr-ng
trong ®iÖu thø):
69
TiÕng kÌn hiÖu chiÕn tranh cña kÌn tromba b»ng ©m thanh h·m (con sordino)
trªn nÒn tiÕng vª kh« cøng cña trèng hµnh khóc (tamburo) chen lÉn tiÕng bËp bïng
cña trèng timpani. DÇn dÇn tiÕng kÌn hiÖu ®-îc thay b»ng nh÷ng ©m ®iÖu bi th-¬ng
rªn xiÕt:
70
Tõ nh÷ng chÊt liÖu x©y dùng chñ ®Ò nµy sÏ h×nh thµnh rÊt nhiÒu nh÷ng chñ ®Ò
cã ©m ®iÖu t-¬ng ®ång trong nh÷ng ch-¬ng tiÕp theo. Chñ ®Ò Qu¶ng tr-êng l©u ®µi
cïng víi ®éc tho¹i cña trèng timpani vµ tiÕng kÌn chiÕn tranh ®éc ¸c sau ®ã l¹i ®-îc
nh¾c l¹i víi mét sè thay ®æi, tiÕng kÌn chiÕn tranh ®-îc thay b»ng tiÕng kÌn cor.
h·m ©m (con sodino). Trong mét biÕn d¹ng míi cña chñ ®Ò chóng ta cã thÓ nghe
thÊy ©m ®iÖu ®äc kinh trong nhµ thê, t-îng tr-ng cho h×nh t-îng n« lÖ cña quÇn
chóng nh©n d©n bÞ ¸p bøc. H×nh t-îng ¶m ®¹m cña phÇn më ®Çu t-¬ng ph¶n víi
nh÷ng ©m ®iÖu tr÷ t×nh cña nh÷ng bµi h¸t quÇn chóng - çch m¹ng. Bµi h¸t “h·y
l¾ng nghe”cña nh÷ng tï nh©n chÝnh trÞ víi çch h¸t nãi tha thiÕt do hai s¸o flauti thÓ
hiÖn ®· t¹o nªn hiÖu qu¶ tuyÖt vêi. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn Shostakovich chän giai
®iÖu s©u s¾c vµ Ên t-îng cña bµi h¸t "h·y l¾ng nghe" nµy. Trong nÐt nh¹c nµy ®-îc
tæng hîp nh÷ng ®Æc tÝnh phong çch tiªu biÓu cña nh÷ng bµi h¸t çch m¹ng Nga thÕ
kû tr-íc. Sù t-¬ng ph¶n ®Æc tr-ng gi÷a nh÷ng chïm ba xao xuyÕn víi nh÷ng ©m
ng©n dµi ë cuèi c©u:
71
Cã thÓ nhËn thÊy sù xuÊt hiÖn rÊt tù nhiªn giai ®iÖu cña nh÷ng bµi h¸t quen
thuéc, nh÷ng chïm ba nh- h¸t nãi rÊt biÓu c¶m ®-îc nh¾c l¹i nhiÒu lÇn b»ng chÊt
liÖu chÝnh vµ ®-îc chuÈn bÞ tr-íc b»ng tiÕt tÊu cña nÐt nh¹c ®éc ¸c do trèng
Timpani thùc hiÖn. Nã tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ trë thµnh nÒn ®Öm, bæ sung cho giai
®iÖu "h·y l¾ng nghe" sù kÞch tÝnh m¹nh mÏ vµ c¨ng th¼ng. Còng trong giäng La
gi¸ng tr-ëng chñ ®Ò Qu¶ng tr-êng l©u ®µi ®-îc vang lªn ë ©m vùc trÇm trªn nÒn ©m
§« gi¸ng tr× tôc víi tÝnh chÊt ®éc ¸c vµ l¹nh lÏo. L¹i mét lÇn n÷a giai ®iÖu xao
xuyÕn cña bµi h¸t "h·y l¾ng nghe" vang lªn víi cao trµo míi t-¬i s¸ng h¬n. Víi së
tr-êng ph¸t triÓn h×nh t-îng ©m nh¹c ®iªu luyÖn vµ s©u s¾c, Shostakovich sö dông
mét lo¹t thñ ph¸p phøc ®iÖu, biÕn tÊu nh÷ng giai ®iÖu cña bµi h¸t trong tï. TiÕp
theo, nh÷ng ©m ®iÖu cña ®o¹n ®iÖp khóc bµi "h·y l¾ng nghe" vang lªn ë bÌ trÇm cña
bé ®ång víi phÇn ®Öm cña ®µn arpa vµ trèng timpani, ®-îc kÕt hîp víi nh÷ng giai
®iÖu tr÷ t×nh cña nh÷ng bµi h¸t phæ cËp thêi kú ®ã: “KÎ bÞ b¾t", "§ªm rÊt tèi, tranh
thñ tõng phót, nh-ng t-êng nhµ tï rÊt ch¾c"!
72
Giai ®iÖu chÝnh cña bµi h¸t lóc ®Çu do bÌ celli vµ contrabassi thÓ hiÖn trªn
nÒn tiÕt tÊu tr× tôc cña ®iÖp khóc "h·y l¾ng nghe". TiÕp theo ®ã giai ®iÖu ®-îc vang
lªn ë bÌ cao cña kÌn gç víi phÇn ®Öm lµ nh÷ng giai ®iÖu phô rÊt biÓu c¶m ®-îc lÊy
tõ nh÷ng chñ ®Ò tr-íc ®ã. Víi thñ ph¸p biÕn tÊu më réng chÊt liÖu chñ ®Ò nµy
Shostakovich ®· t¹o nªn sù c¨ng th¼ng cho sù ph¸t triÓn giai ®iÖu cña bµi h¸t. Sau
bµi h¸t tr÷ t×nh "®ªm rÊt tèi" vang lªn lÇn cuèi cïng, l¹i mét lÇn n÷a chñ ®Ò Qu¶ng
tr-êng l©u ®µi vang lªn trang nghiªm vµ l¹nh lïng, khÐp l¹i ch-¬ng I mét çch c©n
®èi. Thñ ph¸p nµy t¹o nªn c¶m gi¸c kÕt trän cña mét bè côc, lµm t¨ng thªm sù tÜnh
lÆng vµ u ¸m cña ®o¹n kÕt. TiÕng kÌn hiÖu cña tromba víi giai ®iÖu ®iÖp khóc "h·y
l¾ng nghe" vµ nh÷ng tiÕng väng xa x¨m cña "chñ ®Ò ®éc ¸c" ®· kÕt thóc ch-¬ng I.
Nh÷ng ©m thanh chÕt dÇn trong im lÆng c¨ng th¼ng ®· nèi lu«n víi ch-¬ng II, bá
qua ®o¹n nghØ gi÷a 2 ch-¬ng.
73
Ch-¬ng II: "Ngµy mång 9 th¸ng 1" lµ bøc tranh miªu t¶ sù kiÖn "Ngµy chñ nhËt
®Ém m¸u".
§©y lµ ch-¬ng träng t©m cña b¶n giao h-ëng. Nã ®-îc b¾t ®Çu b»ng nÐt nh¹c
lo ©u ë bÌ viole, celli vµ contrabassi. §ã lµ chñ ®Ò ph¶n øng cña nh©n d©n, gièng
mét sè chñ ®Ò cña Musorgsky tõ nh¹c kÞch "Boris Godunov" :
Giai ®iÖu xao xuyÕn víi chuyÓn ®éng trßn nµy chuÈn bÞ cho sù xuÊt hiÖn chñ
®Ò nh©n d©n víi tÝnh chÊt bµi h¸t ng©n nga, than v·n:
Giai ®iÖu cña chñ ®Ò dùa trªn hai nhÞp më ®Çu nh-ng tiÕt tÊu ®-îc kÐo dµi ra.
Chñ ®Ò nh©n d©n nµy ®-îc lÊy tõ b¶n tr-êng ca hîp x-íng cña chÝnh t¸c gi¶ "ngµy 9
th¸ng 1" ë ®o¹n cã lêi h¸t lµ :" Hìi ®øc vua cha! H·y nh×n xem, cuéc sèng lÇm than,
chóng d©n kh«ng ®-îc g× tõ nhµ vua c¶". Tuy nhiªn trong b¶n giao h-ëng giai ®iÖu
nµy ®-îc më réng ra, mçi c©u h¸t ®-îc nh¾c l¹i hai lÇn, t¹o nªn cÊu tróc ®o¹n ®«i
rÊt ®-îc yªu thÝch trong truyÒn thèng d©n ca Nga. C©ó tróc ®Æc biÖt nµy lµm cho
giai ®iÖu cña Shostakovich gÇn gòi víi çch h¸t nãi d©n gian. Còng nh- trong
ch-¬ng I, Shostakovich lµm giµu ®iÖu thø b»ng nh÷ng bËc cromatic kh«ng æn ®Þnh:
74
bËc II vµ IV gi¶m, thËm chÝ bËc IV gi¶m vµ IV tù nhiªn cïng vang lªn mét lóc. Thñ
ph¸p më réng ©m thanh cña ®iÖu thø nµy lµm t¨ng thªm sù kÞch tÝnh vµ c¨ng th¼ng
cña ©m nh¹c. Trong sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña phøc ®iÖu vµ biÕn tÊu cña chñ ®Ò
bµi h¸t cã thÓ ph©n biÖt dÔ dµng hai phÇn hoµn chØnh cã ®iÖu tÝnh nh- hai ®ît sãng
cã c-êng ®é ph¸t triÓn m¹nh vµ c¨ng th¼ng. Mçi ®ît sãng ®Òu ®¹t ®-îc cao trµo vµ
®ét ngét h¹ thÊp ngay vµ kÕt thóc b»ng chñ ®Ò "H·y ®Ó trÇn ®Çu ra" Sù xuÊt hiÖn cña
chñ ®Ò nµy ®· b¸o tr-íc mét b-íc ngoÆt kÞch tÝnh cña sù ph¸t triÓn néi dung t¸c
phÈm. Chñ ®Ò thø nhÊt :"Hìi ®øc vua cha" cã sù thay ®æi râ rÖt trong toµn bé phÇn
mét. Lóc ®Çu giai ®iÖu ®-îc tr×nh bµy trong khu«n khæ diatonic, sau ®ã dÇn dÇn
xuÊt hiÖn bËc II vµ bËc IV gi¶m, råi bËc V gi¶m còng vang lªn víi bËc V tù nhiªn.
D-íi ©m vùc trÇm, giai ®iÖu cromatic ph¸t triÓn rÊt ®éc ®¸o. KÕt hîp víi sù biÕn ®æi
vÒ ®iÖu tÝnh, ®iÒu nµy ®· t¹o ra kh¶ n¨ng phong phó cho sù ph¸t triÓn tiÕp theo trong
thñ ph¸p biÕn tÊu vµ phøc ®iÖu cña b¶n giao h-ëng.
Ngay tõ lÇn ®Çu, chñ ®Ò "Hìi ®øc vua cha" ®· ®-îc tr×nh bµy trong sù kÕt hîp
cña thñ ph¸p phøc nhÞp (polirithm). Giai ®iÖu bµi h¸t tr¶i réng trªn bÌ clarinetto vµ
fagotto, víi ®iÖu thøc diatonic râ nÐt vang lªn trªn nÒn sèng ®éng cña celli vµ
contrabassi, m« pháng còng chñ ®Ò trªn víi cromatic phøc t¹p vµ tr-êng ®é nhá
h¬n. Víi thñ ph¸p ph¸t triÓn nµy t¸c gi¶ ®· t¹o nªn sù biÓu c¶m m¹nh vµ c-êng ®é
lín trong sù ph¸t triÓn cña chñ ®Ò.
Khi ®· ®¹t ®-îc cao trµo, sù ph¸t triÓn cña biÕn tÊu vµ phøc ®iÖu ®ét ngét
chÊm døt. Vµ trong im lÆng, tiÕng kÌn Tromba nhÑ nhµng vang lªn víi chñ ®Ò d©n
gian tha thiÕt, "H·y ®Ó trÇn ®Çu ra", còng lÊy tõ tr-êng ca hîp x-íng "Mång 9 th¸ng
1" cña t¸c gi¶:
75
LÇn ®Çu xuÊt hiÖn, kh«ng nhËn thÊy râ, gÇn gièng nh- ©m ®iÖu cña chñ ®Ò
"H·y ®øc vua cha" giai ®iÖu nh- h¸t nãi cña chñ ®Ò "h·y ®Ó trÇn ®Çu ra" sau ®ã vang
lªn râ nÐt h¬n, dÇn dÇn chiÕm vÞ trÝ ®Çu tiªn. Vµo thêi ®iÓm cao trµo chÝnh cña
ch-¬ng II chñ ®Ò nµy ®· vang lªn ë s¾c th¸i cùc m¹nh fortissimo (sè 89 tæng phæ)
L¹i mét lÇn n÷a xuÊt hiÖn chñ ®Ò "hìi ®øc vua cha" nh-ng ë giäng míi, si
gi¸ng thø, ®¸nh dÊu sù b¾t ®Çu ®o¹n míi cña phÇn tr×nh bµy nh÷ng chñ ®Ò cña hîp
x-íng d©n gian (sè 44). Chñ ®Ò do violini I vµ II tr×nh bµy b»ng qu·ng ba vang lªn
nh- lêi cÇu khÈn nhá nhÑ cña giäng ng-êi, ®Æc biÖt lµ giäng n÷:
76
DÇn dÇn nh÷ng qu·ng ba song song nµy biÕn thµnh ®o¹n phøc ®iÖu víi ®iÖu
tÝnh kh«ng æn ®Þnh ®èi nghÞch vµ ®an chen cña çc bÌ phô. NhÞp ®iÖu bÊt th-êng vµ
trë nªn m¹nh mÏ h¬n, xuÊt hiÖn nh÷ng nhÞp 5/8. Lµn sãng míi cña sù ph¸t triÓn
phøc ®iÖu m¹nh mÏ dÉn ®Õn mét cao trµo míi m¹nh h¬n cao trµo tr-íc ®ã. Chñ ®Ò
bi th-¬ng "H·y ®Ó trÇn ®Çu ra" vang lªn ë ©m vùc cao cña bÌ kÌn cor. kÕt thóc mét
®o¹n lín cña ch-¬ng II, t¹o nªn mét phÇn tr×nh bµy më réng cña nh÷ng chñ ®Ò hîp
x-íng d©n gian. TÊt c¶ ®o¹n nµy víi mét søc m¹nh Ên t-îng ®· t¹o nªn mét h×nh
t-îng sèng ®éng cña quÇn chóng nh©n d©n - Nh©n vËt bi kÞch chÝnh cña "Ngµy chñ
nhËt ®Ém m¸u”.
Trong sù im lÆng c¨ng th¼ng, bÊt ngê vang lªn chñ ®Ò Qu¶ng tr-êng l©u ®µi
(sè 69) l¹nh lÏo. D-êng nh- ®oµn biÓu t×nh khùng l¹i, phÝa tr-íc lµ cung ®iÖn mïa
®«ng. ¢m thanh cña bé gâ vang lªn lê mê víi tiÕt tÊu ®Æc tr-ng cña chñ ®Ò ®éc ¸c tõ
ch-¬ng I b»ng tiÕng kÌn hiÖu tromba tr×nh bµy trong h×nh thøc Canon. Vµ ngay lËp
tøc sau tiÕng kÌn hiÖu lµ tiÕng vª chãi tai cña trèng tamburo, b¸o hiÖu sù më ®Çu
cña giai ®o¹n míi trong ph¸t triÓn cña néi dung hµnh ®éng: Mét c¶nh t-îng d· man,
sóng ®¹n b¾n th¼ng vµo ®oµn ng-êi diÔu hµnh hoµ b×nh trong tay kh«ng cã vò khÝ.
Cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u cña Sa hoµng ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n. C¶nh nµy ®-îc
thÓ hiÖn b»ng h×nh thøc Fugato rÊt ®å sé (b¾t ®Çu tõ sè 70) chñ ®Ò chÝnh cña nã
®-îc t¹o thµnh tõ nh÷ng nÐt nh¹c rÊt ng¾n vµ côt, ®u«i cña nã bÞ ®øt ®o¹n ®ét ngét.
77
¢m ®iÖu gèc cña nã lµ chñ ®Ò ¸c tõ ch-¬ng I, víi sù ®Æc tr-ng lµ bËc IV gi¶m trong
®iÖu thø:
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn rÊt dµi cña Fugato, sù b¾t ®Çu cña çc bÌ vµ çc tæ
cña dµn nh¹c ®-îc chång lªn nhau, t¹o nªn c¶nh t-îng bi kÞch cña cuéc b¹o ®éng
quÇn chóng vµ sù ho¶ng lo¹n. Nh÷ng tiÕng gâ chãi tai cña trèng tamburo vang lªn
nh- tiÕng sóng b¾n. ¢m l-îng ngµy cµng c¨ng th¼ng vµ t¨ng lªn cña Fugato trªn çc
bÌ cña dµn nh¹c t¹o nªn c¶m gi¸c nh- cã thÓ nh×n thÊy ®éi qu©n ®µn ¸p l¹nh lïng vµ
d· m¹n cña Sa hoµng, ®Ì bÑp tÊt c¶ nh÷ng x¸c ng-êi trªn ®-êng tiÕn qu©n. D-êng
nh- cã thÓ nghe thÊy hiÖu lÖnh" H·y tµn s¸t", tiÕng sóng næ ®inh tai råi tiÕng thÐt vµ
78
tiÕng rªn ®au ®ín. §éng lùc phøc ®iÖu ph¸t triÓn m¹nh mÏ dÉn ®Õn cao trµo chÝnh
cña c¶ ch-¬ng (sè 185). T¹i ®©y chñ ®Ò Fugato víi nh÷ng ©m ®iÖu míi, dÇn dÇn trë
nªn gÇn víi chñ ®Ò qu¶ng tr-ëng l©u ®µi. Nã xuÊt hiÖn lóc c-êng ®é ©m thanh m¹nh
nhÊt khi tÊt c¶ dµn nh¹c ch¬i tutti (tÊt c¶ çc nh¹c cô ®Òu tham gia). Tr-íc m¾t
ng-êi nghe hiÖn ra h×nh ¶nh bÊt ®éng kinh khñng cña Qu¶ng tr-êng l©u ®µi - nh©n
chøng c©m lÆng cña sù kiÖn d· man ®Ém m¸u ngµy mång 9 th¸ng 1. ¢m l-îng cña
bé gâ ®¹t møc ®é cùc ®¹i, cã nh÷ng lóc tÊt c¶ im lÆng, chØ cßn l¹i ©m vang cña bé
gâ. Cã lóc trèng timpani ®éc tÊu ë s¾c th¸i fortissimo (cùc m¹nh) víi chñ ®Ò ®éc ¸c
vµ tµn b¹o. Vµ trªn nÒn gÇm ró cña bé gâ, tÊt c¶ dµn nh¹c cïng tr×nh tÊu chñ ®Ò bi
th-¬ng cña nh©n d©n:"H·y ®Ó trÇn ®Çu ra" víi ©m l-îng cùc ®¹i vµ tiÕt tÊu réng h¬n
(sè 189). Giai ®iÖu nh- tiÕng h« dâng d¹c vµ hµo høng ®· ¸t ®i tiÕng ån gµo thÐt cña
cuéc chiÕn. §ã lµ diÔn thuyÕt hïng hån cña nh©n lo¹i, v¹ch trÇn téi ¸c cña chÕ ®é Sa
Hoµng Nga, ®ã còng chÝnh lµ tiÕng nãi cña t¸c gi¶ b¶n giao h-ëng. ¢m vang cña
toµn bé dµn nh¹c ®ét ngét chÊm døt vµ thay b»ng sù yªn tÜnh chÕt lÆng chØ cßn nghe
thÊy rÊt nhá tiÕng l¸y cña dµn d©y h·m ©m víi chñ ®Ò Qu¶ng tr-ëng l©u ®µi trong
h×nh t-îng vµ ©m ®iÖu bi kÞch míi. Trªn nÒn l¸y l¹nh lÏo vµ ®éc ¸c cña dµn d©y
vang lªn tiÕng kÌn hiÖu tromba, tiÕng tông kinh r©m ran.
TiÕng väng cña bµi h¸t nhµ tï "H·y l¾ng nghe" ®-îc vang lªn trong giäng thø
tang tãc. Chñ ®Ò cña timpani ®éc tÊu l¹i vang lªn nh- lÇn ®Çu tr×nh bÇy cïng víi
tiÕng kÌn hiÖu l¹nh lÏo, ®éc ¸c vµ tang th-¬ng, nh÷ng ©m ®iÖu rªn xiÕt ®· kÕt thóc
mµn kÞch lÞch sö cña ch-¬ng II.
Ch-¬ng III:"Sù t-ëng niÖm vÜnh h»ng" - Hµnh khóc tang lÔ trong cuéc çch
m¹ng.
Víi sù biÓu c¶m m¹nh mÏ t¸c gi¶ ®· miªu t¶ nçi ®au th-¬ng cña toµn d©n sau
sù kiÖn ngµy 9 th¸ng 1. Trªn nÒn phÇn ®Öm chuyÓn ®éng ®Òu cña celli vµ
contrabassi ®¸nh pizzicato (gÈy) trong tiÕt tÊu Ostinato, giai ®iÖu tang lÔ kh¾c nghiÖt
"çc ®ång chÝ ®· hy sinh, ng· xuèng" vang lªn rÊt nhá trªn bÌ viole víi thñ ph¸p
h·m ©m. LÇn thø nhÊt, chñ ®Ò nµy gi÷ nguyªn ®iÖu thøc Diatonic th«ng th-êng.
Nh-ng ë phÇn ®Öm cña bÌ trÇm lµ nh÷ng bËc ©m gi¶m cña giäng thø nh- ®· cã
79
trong ch-¬ng I vµ II, t¹o nªn mµu s¾c rÊt ¶m ®¹m. Trong nÐt nh¹c ng¾n gåm ba ©m,
dÔ dµng nhËn ra ©m ®iÖu quen thuéc cña chñ ®Ò ¸c:
LÇn thø 2 giai ®iÖu "çc ®ång chÝ ®· hy sinh, ng· xuèng" do dµn d©y tr×nh
tÊu, gi÷ nguyªn 3 nhÞp kh«ng thay ®æi, tiÕp theo ®ã lµ sù ph¸t triÓn tù do, cuèn hót
vµ m¹nh mÏ trªn chÊt liÖu cña giai ®iÖu ®Çu.
Trong phÇn gi÷a cña ch-¬ng III (cã cÊu tróc 3 ®o¹n víi phÇn t¸i hiÖn rót
ng¾n) lµ nh÷ng hîp ©m nÆng nhäc cña kÌn ®ång. B-íc chuyÓn xuèng nöa t«ng ®·
t¨ng thªm mµu s¾c u ¸m nh-ng vÉn gi÷ ®-îc xu h-íng hót vµo giäng chñ. Trªn nÒn
phÇn ®Öm nµy vang lªn nh÷ng giai ®iÖu biÓu c¶m cña kÌn gç vµ dµn d©y. Tõ xa vang
®Õn giai ®iÖu cña nh÷ng bµi h¸t çch m¹ng, ®ã lµ c©u h¸t tõ bµi "H·y can ®¶m tiÕn
lªn çc ®ång chÝ"vang lªn lêi kªu gäi hiÖu triÖu, h·y tr¶ thï cho nh÷ng ng-êi ®· hy
sinh trong "Ngµy chñ nhËt ®Ém m¸u". TiÕp theo ®ã, trªn nÒn ®éc tho¹i cña trèng
timpani vµ kÌn tromba cïng mét cao ®é l¹i vang lªn ©m ®iÖu cña phÇn më ®Çu
adagio nh-ng c-êng ®é cña ©m s¾c ®-îc thay ®æi. LÇn nµy chñ ®Ò ®-îc toµn bé dµn
d©y tr×nh tÊu víi s¾c th¸i m¹nh fortissimo, chuÈn bÞ cho phÇn t¸i hiÖn. Nh-ng giai
®iÖu hµnh khóc tang lÔ ®-îc c¶i biªn vµ biÕn tÊu mét çch s¸ng t¹o. Nçi ®au th-¬ng
s©u s¾c cïng víi lßng c¨m thï s«i sôc trong t©m trÝ cña nh©n d©n ®· biÕn thµnh hµnh
®éng çch m¹ng m·nh liÖt. Nh÷ng ©m ®iÖu víi tÝnh chiÕn ®Êu m¹nh mÏ vµ tiÕng kÌn
hiÖu ®· vang lªn th«i thóc trong ®o¹n kÕt cña ch-¬ng III. Vµ trong ch-¬ng kÕt
nh÷ng ©m ®iÖu nµy sÏ biÕn thµnh lêi hiÖu triÖu kªu gäi toµn d©n ®øng lªn khëi
nghÜa.
80
Ch-¬ng IV: "TiÕng chu«ng b¸o ®éng" - Lµ giai ®o¹n kÕt thóc nh÷ng xung ®ét vµ
nh÷ng m©u thuÉn kÞch tÝnh. Sù ph¶n ®èi m·nh liÖt dÉn ®Õn nh÷ng hµnh ®éng vµ
phong trµo çch m¹ng. Còng nh- trong 3 ch-¬ng tr-íc, ch-¬ng kÕt chøa ®ùng nhiÒu
chñ ®Ò. XuÊt hiÖn nh÷ng chñ ®Ò míi trong ®ã cã nh÷ng bµi h¸t çch m¹ng ®-îc biÕn
®æi, c¶i biªn nh÷ng giai ®iÖu ®· ®-îc sö dông ë çc ch-¬ng tr-íc.
Allegro cña ch-¬ng kÕt ®-îc viÕt víi h×nh thøc ba phÇn. Më ®Çu lµ giai ®iÖu
dòng m·nh cña bµi ca çch m¹ng næi tiÕng lóc ®ã: "H·y cuång lo¹n ®i, bän ¸p bøc".
Giai ®iÖu do kÌn ®ång vµ kÌn gç tr×nh tÊu d-íi ©m vùc thÊp víi s¾c th¸i m¹nh mÏ
fortissimo:
Giai ®iÖu cña bµi h¸t nµy lµ sù khë ®Çu cho m¹ch ph¸t triÓn liªn tôc vµ c¨ng
th¼ng cña h×nh t-îng ©m nh¹c. ¢m ®iÖu vµ tiÕt tÊu ®Æc tr-ng cña nã ®-îc t¸c gi¶ sö
dông nh- chÊt liÖu xuyªn suèt toµn bé ch-¬ng kÕt cña b¶n giao h-ëng. Còng nh-
nh÷ng ch-¬ng tr-íc, c-êng ®é ph¸t triÓn c¨ng th¼ng vµo thêi ®iÓm ®Ønh cao cña cao
trµo gîi t-ëng l¹i nh÷ng sù kiÖn bi kÞch tr-íc ®ã. Vµ l¹i mét lÇn n÷a chñ ®Ò "h·y ®Ó
trÇn ®Çu ra" l¹i vang lªn m¹nh mÏ trong bÌ kÌn cor. vµ tromba.
Sù xuÊt hiÖn bµi h¸t çch m¹ng "Varshavianka" ë ®Çu hai phÇn cña ch-¬ng
kÕt mang ®Õn cho ng-êi nghe bøc tranh hoµnh tr¸ng cña cuéc biÓu t×nh c«ng nh©n
rÇm ré. Nh÷ng b-íc ®i hïng dòng cña ®oµn ng-êi cïng chung ý chÝ cïng víi nh÷ng
bµi h¸t çch m¹ng vang lªn. Giai ®iÖu bµi "Varshavianka" mçi lÇn vang lªn ®Òu víi
h¬i thë míi, hoµ nhËp víi sù ph¸t triÓn liªn tôc cña m¶ng giao h-ëng ©m thanh. TÊt
c¶ nh÷ng c©u tr¶ lêi cña bµi h¸t hiÖu triÖu nµy mçi lÇn vang lªn ®Òu cã sù thay ®æi,
thØnh tho¶ng ®-îc thay b»ng nh÷ng bµi h¸t çch m¹ng kh¸c. TiÕp theo ®ã kÌn
81
tromba thÓ hiÖn giai ®iÖu t-¬i s¸ng trong giäng tr-ëng cña bµi hµnh khóc "§ªm
gi«ng tè b·o bïng” tõ vë operetta ”Nh÷ng ngän löa" cña G. Svirid«v:
TiÕng kÌn hiÖu ®éc ¸c vµ c¨ng th¼ng (tõ ch-¬ng I) víi nh÷ng ©m ®iÖu rªn xiÕt
®Æc tr-ng ®· c¾t ngang nh÷ng bµi h¸t çch m¹ng. Nh-ng ngay lËp tøc nã bÞ nÐt nh¹c
phÉn né "H·y cuång lo¹n ®i, bän ¸p bøc" do kÌn trombone vµ tuba tr×nh tÊu ¸t ®i.
LÇn ®Çu tiªn giai ®iÖu nµy ®-îc tr×nh bµy ®Çy ®ñ nh-ng víi tr-êng ®é dµi gÊp ®«i.
§©y lµ më ®Çu cña phÇn t¸i hiÖn. Nh÷ng chñ ®Ò h×nh t-îng t-¬ng ph¶n næi bËt ®-îc
tr×nh bµy trong nh÷ng m¶ng phøc ®iÖu liªn kÕt chÆt víi nhau do nh÷ng nh¹c cô kh¸c
nhau trong çc bÌ cña dµn nh¹c tr×nh tÊu hoµ vµo m¶ng ©m thanh ®a d¹ng cña dµn
nh¹c. MÆc dï nh÷ng lêi hiÖu triÖu cña bµi "Varshavianka" nh- nh÷ng ®ît sãng
m¹nh lªn nh-ng mµu s¾c biÓu c¶m cña ©m nh¹c mçi lóc cµng trë nªn c¨ng th¼ng vµ
u ¸m, kÞch tÝnh, gîi t-ëng l¹i cao trµo trung t©m cña phÇn ph¸t triÓn trong ch-¬ng II.
Mét lÇn n÷a dÊy lªn cuéc xung ®ét cña hai thÕ lùc ®èi lËp, cuéc chiÕn ®Êu cña quÇn
chóng çch m¹ng chèng l¹i chÕ ®é ¸p bøc ®éc tµi.
DÇn dÇn c-êng ®é ph¸t triÓn m·nh liÖt ®· dÉn ®Õn mét trong nh÷ng cao trµo
chÝnh cña ch-¬ng kÕt (Moderato, sè 159) chñ ®Ò ®Çu môc "Hìi ®øc vua cha" víi
h×nh t-îng ©m ®iÖu míi vang lªn trong s¾c th¸i cùc m¹nh. Nh÷ng nÐt nh¹c bi
th-¬ng ®-îc thay thÕ b»ng ©m ®iÖu cña nh÷ng lêi hiÖu triÖu. Bé ®ång dâng d¹c tr¶
lêi b»ng c©u kÕt cña bµi" H·y cuång lo¹n ®i bän ¸p bøc": ”ThËt nhôc nh·, çi chÕt
82
sÏ dµnh cho chóng bay, bän ¸p bøc". Nh-ng bÊt ngê fortissmo (s¾c th¸i m¹nh) vôt
t¾t, xuÊt hiÖn nh÷ng håi t-ëng ®au th-¬ng trong thÊt b¹i cña cuéc çch m¹ng Nga
®Çu tiªn. Chñ ®Ò Qu¶ng tr-êng l©u ®µi vang lªn rÊt nhá trong bÌ d©y. TiÕng kÌn cor.
inglese nh¾c l¹i, trÇm t- (sè 162). Trong ©m ®iÖu biÓu c¶m nh- tiÕng ng-êi cã thÓ
dÔ dµng nhËn ra nÐt nh¹c ®au khæ cña nh©n d©n: "H·y ®Ó trÇn ®Çu ra" vµ kh«ng chØ
nÐt nh¹c ®Çu mµ c¶ ®o¹n dµi ®-îc thÓ hiÖn nh- trong tr-êng ca hîp x-íng "Mång 9
th¸ng 1". Bµi h¸t bi th-¬ng nµy kÐo dµi vµ lÆng t¾t dÇn. KÌn clar. basso (sè 167) b¾t
®Çu tr×nh tÊu chñ ®Ò næi dËy cña nh©n d©n mµ thÝnh gi¶ ®· ®-îc nghe ë ®Çu ch-¬ng
II. Trªn phÇn ®Öm xao xuyÕn nµy bÌ kÌn cor. tr×nh tÊu rÊt diÔn c¶m chñ ®Ò "H·y ®Ó
trÇn ®Çu ra". Trong tr-êng ®é t¨ng ®«i chñ ®Ò nµy vang lªn râ nÐt h¬n vµ biÕn thµnh
lêi hiÖu triÖu,kªu gäi h·y hµnh ®éng. Trong ©m thanh hïng m¹nh cña dµn nh¹c ®·
vang lªn tiÕng chu«ng th«i thóc, kªu gäi nh©n d©n vµo cuéc chiÕn míi. ¢m thanh
cña dµn nh¹c ®¹t c-êng ®é cùc m¹nh, tiÕng chu«ng cµng m¹nh h¬n thÓ hiÖn tinh
thÇn bÊt khuÊt cña nh©n d©n. Sù tin t-ëng vµo søc m¹nh v« song cña nh©n d©n, s½n
sµng cho cuéc chiÕn míi - ®ã lµ ý ®å ®-îc thÓ hiÖn trong ®o¹n kÕt cña b¶n giao
h-ëng.
Trong sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng h×nh t-îng cña cuéc çch m¹ng
Shostakovich ®· t¹o nªn mét trong nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö quyÕt ®Þnh cña cuéc çch
m¹ng Nga dÉn ®Õn cuéc çch m¹ng th¸ng M-êi vÜ ®¹i. B¶n giao h-ëng sè 11 ®-îc
gäi lµ "T-îng ®µi ©m nh¹c ®å sé" trong thêi kú çch m¹ng Nga thø nhÊt. Nh-ng ý
nghÜa x· héi cña nã cßn réng h¬n bëi v× t¸c phÈm nµy chøa ®ùng nhiÖt huyÕt thêi
®¹i, ghi l¹i nh÷ng trang sö bi kÞch trong cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Nga víi chÕ ®é
83
Sa hoµng n¨m 1905, Shostakovich ®· miªu t¶ nh÷ng bøc tranh ®au khæ cña nh©n
d©n, cuéc ®Êu tranh gian khæ cña quÇn chóng çch m¹ng chèng l¹i sù ¸p bøc vµ bãc
lét, th«ng qua h×nh t-îng nghÖ thuËt kh¸i qu¸t vµ ®Çy kÞch tÝnh.
84
1.3.s.Prokophiev(1891-1953) - nhµ c¶i çch
trong ©m nh¹c.
1.1.C«ng tr×nh s¸ng t¸c cña Prokophiev.
Sergei Sergeevich Prokophiev lµ mét nh¹c sÜ thiªn tµi, mét nhµ c¶i çch, suèt
cuéc ®êi t×m tßi nh÷ng con ®-êng míi l¹ trong nghÖ thuËt. Cã thÓ nãi vÒ hoµ thanh
Prokophiev, giai ®iÖu Prokophiev vµ nghÖ thuËt phèi khÝ Prokophiev. Phong çch
s¸ng t¸c râ nÐt ®«i khi ®-îc c-êng ®iÖu sù s¾c nÐt cña Prokophiev ®· xuÊt hiÖn vµo
®Çu thÕ kû XX, ®èi lËp víi phong çch mÒm m¹i tinh x¶o cña tr-êng ph¸i Ên t-îng
vµ tÝnh chÊt h-ng phÊn cùc ®é cña ©m nh¹c Skriabin. Vai trß cña nhµ so¹n nh¹c trÎ
Prokophiev trong ©m nh¹c cã thÓ so s¸nh víi Maiakovsky trong th¬ Nga tr-íc çch
m¹ng. C¶ hai ngêi ®Òu muèn nãi mét çch b¹o d¹n “cã søc nÆng, th«, râ nÐt”.
Cïng víi sù t¸o b¹o cña Prokophiev chèng l¹i sù suy ®åi cña nÒn v¨n ho¸ t- s¶n
trong nh÷ng ngµy ®Çu çch m¹ng lµ mét tiÕng nãi m¹nh mÏ, yªu ®êi.
“§ã lµ mét tµi n¨ng tuyÖt diÖu, rùc löa, v« cïng sinh ®éng, mét ý chÝ dòng
m·nh ®Çy søc hÊp dÉn cña s¸ng t¹o. Prokophiev ®«i khi hung b¹o, kh«ng c©n b»ng
nh-ng lu«n lu«n hÊp dÉn vµ thuyÕt phôc …. §èi víi chóng ta, nh÷ng ng-êi ®-¬ng
thêi, sù xuÊt hiÖn cña Prokophiev c¶m thÊy nh- l¹ lïng: cã ph¶i cuéc sèng cña
chóng ta, thêi ®¹i cña chóng ta ®-îc ph¶n ¸nh trong s¸ng t¸c cña Prokophiev? Mét
mÆt chóng ta thÊy sù rªn xiÕt c¨ng th¼ng vµ nçi sî h·i tr-íc søc m¹nh tµn b¹o cña
sè phËn. MÆt kh¸c chóng ta còng c¶m nhËn ®-îc sù mÒm m¹i tr÷ t×nh vµ sù trong
s¸ng ®ã lµ nghÖ thuËt dµnh cho hoa trinh n÷, e lÖ trèn tr¸nh khái cuéc sèng…” –
Nhµ lý luËn Asaphiev ®· viÕt.
Nh÷ng h×nh t-îng míi m¹nh mÏ, s¸ng rùc rì vµ ®Çy kÞch tÝnh trong ©m nh¹c
Prokophiev ®-îc viÕt nªn b»ng c¶m nhËn sèng ®éng hiÖn thùc cña thÕ kû 20.
Víi tµi n¨ng ®Çy søc sèng yªu ®êi Prokophiev ®· ®¹t ®-îc tÝnh nh©n ®¹o cao
c¶, v-ît qua nh÷ng ¶nh h-ëng cña nhiÒu tr-êng ph¸i modern nh- tr-êng ph¸i cÊu
85
tróc (konstructivism), tr-êng ph¸i biÓu hiÖn (expresionism)… mµ «ng ®· tiÕp cËn
trùc tiÕp tr-íc çch m¹ng vµ trong thêi kú sèng ë n-íc ngoµi.
§Ønh cao trong c«ng tr×nh s¸ng t¹o cña «ng lµ thêi kú sèng ë ®Êt n-íc X« viÕt.
§èi víi lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam Prokophiev lµ mét trong nh÷ng
nh¹c sÜ Nga –X« ViÕt cã ¶nh h-ëng lín trong s¸ng t¸c cña çc nh¹c sÜ ViÖt Nam, ®Æc
biÖt lµ nh÷ng nh¹c sÜ ®· tõng häc tËp t¹i Liªn X« cò. Nh÷ng t×m tßi ®éc ®¸o, míi l¹ trong
ng«n ng÷ ©m nh¹c, hoµ thanh, phèi khÝ vµ thñ ph¸p s¸ng t¸c cña Prokophiev ®· ®-îc çc
nh¹c sÜ ViÖt Nam kÕ thõa vµ thÓ hiÖn trong çc t¸c phÈm cña m×nh
“T«i tin tëng r»ng – Prokophiev viÕt vµo nh÷ng n¨m tr-ëng thµnh – Nh¹c
sÜ, nhµ th¬, nhµ ®iªu kh¾c, ho¹ sÜ cã sø mÖnh phôc vô con ng-êi vµ nh©n d©n. Hä
ph¶i t« ®iÓm cuéc sèng con ng-êi vµ b¶o vÖ nã. Tr-íc tiªn hä ph¶i lµ mét c«ng d©n
trong nghÖ thuËt, ca ngîi cuéc sèng con ng-êi vµ ®-a con ng-êi ®Õn t-¬ng lai t-¬i
s¸ng. §ã lµ nguyªn t¾c bÊt biÕn cña t«i trong nghÖ thuËt”.
NghÖ thuËt ®Çy míi l¹ cña Prokophiev cã mèi quan hÖ s©u s¾c víi truyÒn
thèng cæ ®iÓn. ¤ng lµ nhµ so¹n nh¹c d©n téc næi bËt, ph¸t triÓn nh÷ng nguyªn t¾c
cña Musorgsky, Rimsky-Korsakov, Glinka vµ Borodin. §ång thêi trong ©m nh¹c
cña Prokophiev næi bËt lªn sù kÕ thõa kinh ®iÓn b¾t nguån tõ nghÖ thuËt t-¬i s¸ng
cña Haydn, Mozart vµ Beethoven giai ®o¹n ®Çu(Giao hëng sè1 “Klasicheskaia”cña
Prokophiev).
Tµi n¨ng cña Prokophiev rÊt ®a d¹ng, chøa ®ùng tÝnh sö thi së tr-êng, sù kÞch
tÝnh râ nÐt, hµi h-íc vµ tr÷ t×nh, ®éc ®¸o víi sù tinh s¹ch vµ ®iÒm tÜnh.
Nh÷ng ®Æc tÝnh quan träng cña ©m nh¹c Prokophiev lµ sù khëi ®Çu quyÒn uy
vµ m¹nh mÏ víi h×nh t-îng râ nÐt vµ chÝnh x¸c gièng nh- cña Musorgsky. LÜnh vùc
yªu thÝch cña Prokophiev lµ nghÖ thuËt kÞch, opera (nh¹c kÞch), balª vµ ®iÖn ¶nh.
KhÝ nh¹c “tinh chÊt” nh sonat, giao hëng vµ concerto (®éc tÊu nh¹c cô cïng dµn
nh¹c) còng chiÕm mét vÞ trÝ lín trong s¸ng t¸c cña «ng.
86
C«ng tr×nh s¸ng t¸c cña Prokophiev v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng trong thÓ
lo¹i. ¤ng viÕt 8 opera, 7 vë balª, 7 giao h-ëng, 9 concerto cho nh¹c cô, h¬n 30 tæ
khóc giao h-ëng vµ thanh nh¹c nh- oratorio, cantata, ballade vµ poem (tr-êng ca),
h¬n 15 b¶n sonat cho çc nh¹c cô, mét sè b¶n hoµ tÊu khÝ nh¹c, nhiÒu tiÓu phÈm cho
®µn Piano, t×nh ca, nh¹c cho kÞch vµ phim.
1.1.1.Nh÷ng t¸c phÈm opera vµ balª.
Opera (nh¹c kÞch) – lµ lÜnh vùc mµ Prokophiev quan t©m h¬n c¶. Tõ n¨m
1915- 1916 chØ trong vßng 5 th¸ng r-ìi ¤ng ®· hoµn thµnh vë opera lín ®Çu tiªn –
‘‘Con b¹c’’, viÕt theo tiÓu thuyÕt cña Dostoevsky. Trong vë nh¹c kÞch nµy ®· h×nh
thµnh râ nÐt nh÷ng ph¸t kiÕn míi trong phong çch s¸ng t¸c opera cña Prokophiev :
¢m nh¹c ®-îc h×nh thµnh theo lêi v¨n xu«i nguyªn b¶n cña tiÓu thuyÕt. Néi dung
chÝnh cña kÞch b¶n lµ cuéc ®èi tho¹i miªu t¶ t©m lý vµ h×nh t-îng v« cïng chÝnh
x¸c. Sù ph¸t triÓn kÞch tÝnh liªn tôc víi c-êng ®é m·nh liÖt. NhiÒu c¶nh trong vë
opera, ®Æc biÖt lµ c¶nh trong sßng b¹c – lµ nh÷ng tuyÖt t¸c trong nh¹c kÞch cña
Prokophiev nãi riªng vµ cña nghÖ thuËt opera Nga nãi chung. Cïng víi nh÷ng s¸ng
t¹o míi, t¸c phÈm nµy ph¸t triÓn truyÒn thèng cña opera Nga, xuÊt ph¸t tõ çc nh¹c
sÜ Dargomyshky - musorgsky (‘‘Ngêi kh¸ch b»ng ®¸’’, ‘‘§¸m cíi’’) ; vÒ mÆt chñ
®Ò, cã thÓ nãi vë nh¹c kÞch nµy t¬ng ®ång víi ‘‘Con ®Çm PÝch’’ cña Tchaikovsky
Sù d©ng trµo cña nhiÖt huyÕt, sù râ rµng trong s¸ng vµ rÊt t¸o b¹o trong ng«n
ng÷ ©m nh¹c (trong ‘‘Con b¹c’’) vµ xu híng muèn ®¹t ®îc sù gi¶n dÞ cæ ®iÓn. Sù
lè bÞch kÖch cìm ‘‘Sarkazm’’ (Sù ch©m biÕm), ‘‘Shut’’ (th»ng hÒ)) chiÕm vÞ trÝ quan
träng trong nh÷ng t¸c phÈm nµy, Nh-ng ®ång thêi Prokophiev còng rÊt quan t©m
®Õn truyÖn cæ tÝch víi tÝnh nh©n ®¹o s©u s¾c cña H.C. Andersen vÒ con vÞt bÈn thØu
(truyÖn cæ tÝch cïng tªn).
Sau khi tèt nghiÖp nh¹c viÖn Prokophiev sang Lu©n ®«n. Lóc nµy diÔn ra
chuyÕn l-u diÔn cña g¸nh balª Nga do S.Diagilev tæ chøc. Nh÷ng vë balª ‘‘Davnis
vµ Chloe’’ cña M.Ravel, ‘‘Chim löa’’ vµ ‘‘Petrushka’’ cña I.Stravinsky ®Ó l¹i Ên
t-îng lín ®èi víi «ng.
87
Râ rµng, Stravinsky cã ¶nh h-ëng ®Õn thñ ph¸p s¸ng t¸c cña Prokophiev.
Nh-ng xu h-íng s¸ng t¸c cña Strvinsky dÉn tíi tr-êng ph¸i hËu cæ ®iÓn xa rêi chñ
nghÜa cæ ®iÓn dÉn ®Õn sù ‘‘khoe tr¬ng ph«, chªnh’’ nh Prokophiev nhËn xÐt,
kh«ng phï hîp víi «ng.
T¹i Lu©n ®«n b¾t ®Çu mèi quan hÖ cña Prokophiev víi Diagilev, mét ng-êi
uyªn th©m vÒ nghÖ thuËt, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña tr-êng ph¸i modern Nga,
®ång thêi còng nh ‘‘Ngêi ®¬ng thêi’’, ®Þnh ra ph¬ng híng cho Prokophiev
t¨ng c-êng sù t×m tßi trong s¸ng t¸c t¹o ra nh÷ng h×nh thøc míi. ChÝnh Diagilev ®Æt
Prokophiev s¸ng t¸c vë balª Nga ‘‘C©u chuyÖn vÒ anh hÒ ®· chäc cêi 7 anh hÒ
kh¸c’’ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó Prokophiev lÇn ®Çu tiªn ®a tÝnh chÊt d©n téc vµo ©m nh¹c
cña m×nh. Phï hîp víi néi dung cña vë balª, trong ®ã ©m nh¹c ph¸t triÓn nh÷ng chÊt
liÖu d©n gian ch©m biÕm.
NÕu sù chó t©m ®Õn balª cña Prokophiev xuÊt hiÖn nhê nh÷ng ‘‘Mïa balª
Nga’’ ë Pari vµ Lu©n §«n, th× opera ®îc Prokophiev ph¸t triÓn ®èi lËp víi nh÷ng
quan ®iÓm nghÖ thuËt cña Diagilev vµ nh÷ng ng-êi cïng nhãm, ®èi lËp víi häc
thuyÕt Modern vÒ sù mÊt dÇn cña thÓ lo¹i nµy.
Xu thÕ chØ ch¹y theo çi míi l¹ cña thêi kú nµy kh«ng l«i cuèn ®-îc
Prokophiev giê ®©y ®· b-íc vµo giai ®o¹n tr-ëng thµnh trong sù nghiÖp. Tr-íc hÕt
«ng muèn thÓ hiÖn lµ chÝnh m×nh. Prokophiev hoµn toµn kh«ng quan t©m ®Õn hÖ
thèng Dodecafonia cña Shonberg, ®· ®-îc t×nh bµy hoµn chØnh trong nh÷ng n¨m 20.
Prokophiev kh«ng tham gia mét tr-êng ph¸i nµo ®Æc tr-ng cña trµo l-u nghÖ thuËt
ch©u ¢u thêi gian nµy, tuy nhiªn sù ¶nh h-ëng cña mét sè tr-êng ph¸i còng thÓ hiÖn
râ nÐt trong s¸ng t¸c cña «ng. Trong opera ‘‘Thiªn thÇn bèc löa’’ (viÕt n¨m 1927) cã
thÓ nhËn thÊy sù ¶nh h-ëng cña tr-êng ph¸i biÓu hiÖn (Expresionism), víi sù thÓ
hiÖn nh÷ng biÓu c¶m t©m lý c¨ng th¼ng cao ®é. Víi sù ¶nh h-ëng cña tr-êng ph¸i
cÊu tróc (Konstructivism), ®Ò cao m¸y mãc vµ kü thuËt, Prokophiev ®· viÕt giao
hëng sè 2 (n¨m 1924) vµ vë balª “Cç m¸y s¾t” (viÕt n¨m 1925 theo ®Æt hµng cña
S.Diagilev). Prokophiev say s-a víi ý ®å viÕt mét vë balª víi chñ ®Ò x©y dùng cuéc
sèng míi ë Liªn X«. Nh-ng v× xa rêi cuéc sèng thùc tÕ cña Tæ quèc, «ng ®· viÕt
88
mét t¸c phÈm cã phÇn ng©y ng« mang tÝnh chÊt minh ho¹ - c«ng nghiÖp (tªn t¸c
phÈm - “Cç m¸y s¾t” ®· nãi lªn ®iÒu nµy), tuy nhiªn nhiÒu ®o¹n cña t¸c phÈm rÊt
thµnh c«ng trong h×nh t-îng, t¹o nªn nh÷ng nhÞp ®iÖu hiÖu qu¶ vµ thuyÕt phôc.
Vµo gi÷a thËp kû 30 Prokophiev ®· quay vÒ h¼n Liªn X«. Mét giai ®o¹n míi
b¾t ®Çu, giai ®o¹n mµ tµi n¨ng cña nhµ so¹n nh¹c ph¸t triÓn rùc rì nhÊt. T¹i ®Êt n-íc
X« ViÕt, n¬i ®ang x©y dùng cuéc sèng míi, Prokophiev ®· t×m thÊy nh÷ng ®ßi hái
vÒ tè chÊt lín lao cña con ngêi ®Ó phôc vô nghÖ thuËt. “T¹i Liªn bang X« ViÕt cã
hai ®iÒu lµm t«i kinh ng¹c, ¤ng viÕt - sù nç lùc ch-a tõng cã trong s¸ng t¹o cña giíi
nh¹c sÜ X« ViÕt... vµ sù lín m¹nh kh«ng ngê cña çc tÇng líp c«ng chóng quan t©m
®Õn ©m nh¹c, çc phßng hoµ nh¹c lu«n lu«n ®Çy kh¸n gi¶”. ë ®©y cÇn nh÷ng chñ ®Ò,
cèt truyÖn vµ nh©n vËt hoµn toµn kh¸c. Khi nãi ®Õn “sù bÕ t¾c vÒ cèt truyÖn”, ®Æc
trng cho ©m nh¹c ph¬ng T©y lóc ®ã, Prokophiev nhËn xÐt: “Khi tõ níc ngoµi vÒ
Liªn X« sÏ nhËn thÊy mét ®iÒu kh¸c biÖt hoµn toµn. ë ®©y cÇn nh÷ng t¸c phÈm s©n
khÊu mµ kh«ng ph¶i bµn c·i vÒ néi dung. Néi dung ph¶i mang tÝnh anh hïng vµ x©y
dùng v× ®Æc ®iÓm nµy rÊt phï hîp víi tÝnh thêi ®¹i”. ¤ng híng tíi “¢m nh¹c lín”,
gi¶n dÞ vµ phï hîp víi ®«ng ®¶o quÇn chóng.
“B©y giê kh«ng ph¶i lóc ©m nh¹c chØ phôc vô nh÷ng nhãm ngêi duy mü.
HiÖn nay ®«ng ®¶o nh©n d©n mÆt ®èi mÆt víi ©m nh¹c chuyªn nghiÖp vµ chê ®îi,
®ßi hái... c«ng chóng ®ang mong ®îi ©m nh¹c tÇm cì, nh÷ng sù kiÖn lín, nh÷ng t×nh
yªu lín, nh÷ng vò héi vui t-¬i. Hä hiÓu h¬n nhiÒu so víi ®¸nh gi¸ cña mét sè nh¹c
sÜ, vµ hä muèn hoµn thiÖn b¶n th©n” - Prokophiev viÕt n¨m 1937. ¤ng hoµn toµn
®óng khi nãi ra nh÷ng quan ®iÓm sau:
1/ Ngêi nh¹c sÜ kh«ng ®îc “chiÒu theo kh¸n gi¶”, “h¹ thÊp thÈm mü xuèng
nh phong çch quÇn chóng d©n d·”, “khÈu vÞ thÊp kÐm”.
2/ Sù gi¶n dÞ kh«ng thÓ lµ cò kü mµ ph¶i lµ míi.
Nh÷ng nguyªn t¾c nµy cña Prokophiev ®-îc thÓ hiÖn trong nhiÒu t¸c phÈm cã
néi dung s©u s¾c vµ t¸o b¹o ®-îc viÕt trong nh÷ng n¨m 30 - 50.
89
T¸c phÈm lín ®Çu tiªn chøa ®ùng nh÷ng nguyªn t¾c míi nµy lµ vë balª
“Romeo vµ Juliet”. Vë bi kÞch cña Shakespeare ®· t¹o nªn søc m¹nh hiÖn thùc to
lín cho ©m nh¹c cña Prokophiev t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó «ng thÓ hiÖn tµi n¨ng ®iªu luyÖn
së tr-êng trong nghÖ thuËt miªu t¶ ch©n dung nh©n vËt b»ng ©m nh¹c. Tuy nhiªn vë
balª nµy, mang tÝnh c¶i çch trong kÞch b¶n ©m nh¹c, kh«ng ®-îc c«ng chóng c«ng
nhËn ngay. Prokophiev viÕt xong n¨m 1936 cho nhµ h¸t lín Matxc¬va, n¬i ®Æt hµng,
nh-ng nhµ h¸t ®· tõ chèi. ChØ ®Õn n¨m 1940 vë balª míi ®-îc dµn dùng ë
Leningrad t¹i nhµ h¸t Opera vµ Balª mang tªn Kirov. N¨m 1947 vë Balª ®-îc c«ng
diÔn trªn s©n khÊu Nhµ h¸t lín Matxc¬va.
§Ønh cao cña nh÷ng t×m tßi trong s¸ng t¹o lµ vë Opera “Semion Kotko” dùa
theo tiÓu thuyÕt cña V.Kataev “T«i lµ con cña nh©n d©n lao ®éng” (viÕt n¨m 1939).
Vë nh¹c kÞch nµy ®-îc dµn dùng t¹i Nhµ h¸t ©m nh¹c mang tªn K.S.Stanislavsky vµ
V.I.Nemirovich- Danchenko. Vë Opera ®· g©y ra nh÷ng cuéc tranh c·i Çm ü nªn
s¨n ®ã nhµ h¸t kh«ng diÔn n÷a. M·i cho ®Õn nh÷ng n¨m 50 nhµ h¸t míi dùng l¹i.
Sau nµy vë nh¹c kÞch ®-îc ®¸nh gi¸ lµ thµnh tùu lçi l¹c cña nh¹c kÞch x« viÕt víi néi
dung ®-¬ng thêi.
N¨m 1940 Prokophiev s¸ng t¸c vë opera tr÷ t×nh, hµi híc “LÔ ®Ýnh h«n trong
nhµ thê” theo tiÓu thuyÕt cña R.Sheridan vµ ph¸c th¶o vë balª tr÷ t×nh “Zolushka”
(c« g¸i Lä lem- viÕt xong n¨m 1944).
Nh÷ng n¨m chiÕn tranh lµ thêi kú lµm viÖc nç lùc cña Prokophiev, «ng tËp
trung chÝnh vµo s¸ng t¸c vë nh¹c kÞch “ChiÕn tranh vµ hoµ b×nh” theo tiÓu thuyÕt
cña Lev Tolstoi - ®©y lµ tiÕng nãi cña nh¹c sÜ, ®ãn chµo nh÷ng sù kiÖn vÜ ®¹i cña ®Êt
n-íc.
“Trong nh÷ng ngµy chiÕn tranh víi ph¸t xÝt §øc, chóng ta cµng thÊy gÇn gòi
vµ quý gi¸ h¬n tiÓu thuyÕt “chiÕn tranh vµ hoµ b×nh” cña Lev Tolstoi viÕt vÒ cuéc
chiÕn tranh vÖ quèc n¨m 1812, vµ t«i mong muèn viÕt vë nh¹c kÞch víi néi dung
nµy, mÆc dï nhËn thøc ®îc tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n cña kÕ ho¹ch” – Prokophiev ®·
90
viÕt trong bµi b¸o, vë opera nµy lµ t¸c phÈm quý nhÊt cña «ng, vµ «ng ®· söa ch÷a,
hoµn thiÖn nã cho ®Õn tËn cuèi ®êi.
Vµo nh÷ng n¨m th¸ng cuèi ®êi Prokophiev ®Æc biÖt quan t©m ®Õn tÝnh tr÷
t×nh trong s¸ng t¸c. Trong mét thêi gian dµi chÊt tr÷ t×nh máng manh, tinh s¹ch nh-
m¹ch n-íc nguån (nhËn xÐt cña nhµ lý luËn ©m nh¹c Asaphiev) cña Prokophiev
kh«ng ®-îc c«ng nhËn. Ng-êi ta chØ trÝch nh¹c cña «ng kh«ng nång ch¸y nh-
Berlioz hay Tchaikovsky. Tuy nhiªn tõ khi s¸ng t¸c “Romeo vµ Juliet” chÊt tr÷ t×nh
ngµy cµng trë nªn phong phó vµ chiÕm vÞ trÝ quan träng, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng t¸c
phÈm cuèi cïng cña «ng.
Nh÷ng giai ®iÖu dµi h¬i, ng©n nga, m-ît mµ ®-îc Prokophiev viÕt nªn víi
søc l«i cuèn m¹nh mÏ. Trong t¸c phÈm balª cuèi cïng vµ giao h-ëng chøa ®Çy
nh÷ng chñ ®Ò tuyÖt diÖu víi h¬i thë rÊt dµi, réng vµ phãng kho¸ng (chñ ®Ò chÝnh vµ
chñ ®Ò phô cña ch-¬ng I giao h-ëng sè 7, chñ ®Ò c« chñ ngän nói §ång trong vë
balª “C©u chuyÖn vÒ b«ng hoa ®¸” vµ nh÷ng chñ ®Ò kh¸c).
Nh÷ng th¸ng cuèi ®êi Prokophiev hoµn thiÖn vµ chØnh lý b¶n biªn tËp thø II
cña vë opera “ChiÕn tranh vµ hoµ b×nh” vµ phÇn bæ sung cho balª “C©u chuyÖn vÒ
b«ng hoa ®¸” «ng íc ao ®îc nh×n thÊy hai vë nµy trªn s©n khÊu.
¤ng mÊt ngµy 5 th¸ng 3 n¨m 1953 sau khi hoµn thµnh b¶n biªn tËp míi, c¶nh
cuèi cïng cña vë balª. Sau khi Prokophiev mÊt, vë balª “C©u chuyÖn vÒ b«ng hoa
®¸” vµ opera “ChiÕn tranh vµ hoµ b×nh” ®· ®îc c«ng diÔn.
1.1.2. Nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng vµ concerto.

Prokophiev viÕt 7 b¶n giao h-ëng vµ 9 concerto cho ®µn piano vµ çc nh¹c cô
kh¸c.
Næi bËt lªn trong nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay lµ b¶n Concerto sè 1 viÕt
cho Piano n¨m 1912. Buæi c«ng diÔn b¶n concerto nµy t¹i Matxc¬va ®· mang ®Õn
cho Prokophiev niÒm vinh quang lín lao. ¢m nh¹c cña b¶n concerto thÓ hiÖn sù t¸o
b¹o, nhiÖt huyÕt phi thêng, cã thÓ so s¸nh víi ‘‘Sù bãng lo¸ng cña nh÷ng tÊm thÐp
míi bµo’’. Çc nhµ b×nh luËn cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau, mét sè cho r»ng cÇn ph¶i
91
mÆc cho t¸c gi¶ mét chiÕc ¸o «n hoµ, sè kh¸c, s©u s¾c h¬n trong ®ã cã Miaskovsky
vµ Asafiev, ®¸nh gi¸ cao søc m¹nh t¬i s¸ng cña tµi n¨ng Prokophiev. ‘‘Mét sù
tuyÖt diÖu – Miaskovsky viÕt cïng víi sù ng¹c nhiªn ®ãn nhËn mét hiÖn t-îng t-¬i
s¸ng vµ lµnh m¹nh trong nh÷ng ®èng uû mÞ ®-¬ng thêi, sù mÒm yÕu vµ kh«ng cã
søc sèng’’.
‘‘... ThËt xÊu hæ cho nh÷ng ai – Asaphiev thèt lªn – kh«ng muèn nhËn thÊy
trong ©m nh¹c cña Prokophiev mét søc m¹nh s¸ng t¹o m·nh liÖt … sù t-ëng t-îng
phong phó, sù ®a d¹ng bÊt tËn cña nh÷ng chñ ®Ò, sù t×m tßi, s¸ng t¹o trong tiÕt tÊu
vµ hoµ thanh. Cã thÓ bá qua nh÷ng sai ph¹m thØnh tho¶ng do tuæi trÎ n«ng næi, mét
sè nh÷ng thñ ph¸p th«, cøng ‘‘d vÞ ch¸t ®¾ng’’.
C«ng tr×nh ®å sé cuèi cïng, kÕt thóc giai ®o¹n tr-íc çch m¹ng cña
Prokophiev lµ b¶n ‘‘giao hëng cæ ®iÓn’’ viÕt theo ‘‘phong çch Haydn’’. NÕu so
s¸nh hai t¸c phÈm cña thêi kú nµy, opera Con b¹c vµ giao h-ëng, cã thÓ nhËn thÊy
sù t-¬ng ph¶n râ rµng trong s¸ng t¸c cña Prokophiev thêi gian nµy.
. B¶n giao hëng sè 5 s¸ng t¸c n¨m 1944 ®Ò tÆng “ý chÝ vÜ ®¹i” cña con ngêi
®-îc biÓu diÔn ngµy 13 th¸ng 1 n¨m 1945 t¹i Matxc¬va d-íi sù ®iÒu khiÓn cña t¸c
gi¶. §©y lµ lÇn cuèi cïng Prokophiev biÓu diÔn víi t- çch lµ nghÖ sÜ chØ huy.
Mçi mét t¸c phÈm míi cña Prokophiev ®Òu cã søc hÊp dÉn m¹nh vµ sù tranh
luËn gay g¾t, ®Æc biÖt lµ b¶n Concerto piano sè 2 vµ tæ khóc "Skif", trong lóc biÓu
diÔn, kh¸n gi¶ ®· g©y sù cè. Nh÷ng buæi biÓu diÔn Çm Ü cña Prokophiev xen lÉn víi
nh÷ng buæi diÔn thuyÕt cña nhµ th¬ Maiakovsky trong thêi gian nµy. Cã nhiÒu ®iÓm
t-¬ng ®ång trong hai tµi n¨ng nµy : sù chèng ®èi l¹i nh÷ng lè bÞch vµ gi¶ t¹o cña
v¨n ho¸ t- s¶n ®-¬ng thêi, mét xu h-íng ®èi lËp víi sù u muéi bÖnh ho¹n, çc t¸c
gi¶ ®· t¹o nªn sù cøng çp cña h×nh t-îng, t¹o nªn mét nghÖ thuËt ®Çy søc sèng vµ
can ®¶m : tõ ®©y xuÊt ph¸t sù t×m tßi ng«n ng÷ míi : NÕu Maiakovsky chèng l¹i çi
cò, nh÷ng lý t-ëng chÝnh trÞ cã ý thøc th× Prokophiev chØ bã gän trong lÜnh vùc ©m
nh¹c vµo thêi kú ®ã.
92
§Ó bµy tá sù kÝnh träng tµi n¨ng ®èi víi Prokophiev, Maiakovsky ®· tÆng b¶n
tr-êng ca : ‘‘TÆng Chñ tÞch ban ©m nh¹c cña tr¸i ®Êt tõ Chñ tÞch ban th¬ ca cña tr¸i
®Êt. Maiakovsky tÆng Prokophiev’’.
Ng-êi ®-¬ng thêi vÜ ®¹i M.Gorky còng rÊt tr©n träng Prokophiev.
B¶n giao h-ëng sè 7 (1951 – 1952) vµ Concerto – giao h-ëng viÕt cho ®µn
cello vµ dµn nh¹c (1950 – 1952) lµ hai t¸c phÈm cuèi cïng cña Prokophiev trong
çc thÓ lo¹i nµy.
Ngµy 11 th¸ng 10 n¨m 1952 b¶n giao h-ëng sè 7 ®· ®-îc c«ng diÔn víi
thµnh c«ng to lín. §©y lµ buæi hoµ nh¹c cuèi cïng mµ t¸c gi¶ tham dù vµ nghe t¸c
phÈm cña m×nh.
1.1.3. Nh÷ng t¸c phÈm tæ khóc giao h-ëng vµ thanh nh¹c.
Trong c«ng tr×nh s¸ng t¸c cña Prokophiev, thÓ lo¹i nµy chiÕm mét vÞ trÝ lín
víi h¬n 30 t¸c phÈm, bao gåm oratorio, cantata, ballade vµ poema.
Mét t¸c phÈm quan träng cña thËp kû 30 lµ b¶n Cantata “Alexander Nevsky”
(viÕt n¨m 1939), viÕt trªn chÊt liÖu ©m nh¹c cho bé phim cïng tªn cña ®¹o diÔn
S.Eizenstein. Trong t¸c phÈm nµy lÇn ®Çu tiªn vang lªn nh÷ng hîp x-íng nh©n d©n
hïng tr¸ng cña Prokophiev, lÇn ®Çu tiªn «ng ®Ò cËp ®Õn chñ ®Ò lÞch sö cña n-íc
Nga.
Chñ ®Ò hiÖn t¹i, nh©n vËt ®-¬ng thêi lµ ®iÒu thu hót Prokophiev h¬n c¶, «ng
rÊt nh¹y bÐn víi nh÷ng vÊn ®Ò ®-¬ng thêi vµ kh«ng thÝch nh÷ng g× cò vµ lçi thêi.
Nh÷ng ©m ®iÖu vµ h×nh t-îng míi dÇn dÇn ®-îc næi lªn trong nh÷ng t¸c phÈm cña
thËp kû 30: trong nh÷ng bµi h¸t quÇn chóng, trong b¶n cantata chµo mõng 20 n¨m
çch m¹ng th¸ng 10 vµ “Zdravitsa” (ngîi ca).Tæ khóc “Löa tr¹i mïa ®«ng” (1949),
thanh xíng kÞch “Gi÷ g×n hoµ b×nh” (1950) còng lµ nh÷ng t¸c phÈm næi bËt trong
thÓ lo¹i nµy.
93
1.1.4. Nh÷ng t¸c phÈm viÕt cho çc nh¹c cô ®éc tÊu vµ hoµ tÊu thÝnh
phßng.
Prokophiev s¸ng t¸c h¬n 15 b¶n sonata cho çc nh¹c cô, trong ®ã cã 9 sonata
viÕt cho piano, 2 sonata cho violino vµ piano, 1sonata viÕt cho violino solo, 1 sonata
viÕt cho flauto vµ piano, 1 sonata cho cello vµ piano vµ mét sè sonata cho çc nh¹c
cô kh¸c. Ngoµi ra Prokophiev cßn s¸ng t¸c mét sè b¶n hoµ tÊu thÝnh phßng cho çc
nh¹c cô d©y vµ kÌn.
N¨m 1914 Prokophiev tèt nghiÖp nh¹c viÖn víi chuyªn ngµnh piano ë tuæi
23. ¤ng ®-îc tÆng phï hiÖu vµng vµ gi¶i th-ëng danh dù mang tªn Rubinstein. Lµ
nghª sÜ biÓu diÔn Prokophiev cã nh÷ng tè chÊt còng nh- trong s¸ng t¸c – mét ý chÝ
s¾t ®¸, mét tiÕt tÊu thÐp vµ kü thuËt rÊt ®iªu luyÖn, nghÖ thuËt kiÒm chÕ trong thÓ
hiÖn t×nh c¶m cïng víi tÝnh tr÷ t×nh trong s¸ng vµ thó vÞ. ¤ng lµ mét nghÖ sÜ piano
xuÊt chóng. Bëi vËy, 9 b¶n sonata piano cña Prokophiev lµ nh÷ng t¸c phÈm quý b¸u
trong kho tµng sonata piano cña thÕ giíi.
Nh÷ng tiÓu phÈm viÕt cho piano cña Prokophiev lµ nh÷ng s¸ng t¸c rÊt ®éc
®¸o, hãm hØnh vµ trë thµnh næi tiÕng trong lµng piano. §ã lµ tËp
“Mimoliotnosty”(nh÷ng tho¸ng qua), “Sarkazm”(ch©m biÕm)…
1.1.5. Nh¹c viÕt cho phim vµ kÞch.
Nh÷ng t¸c phÈm ©m nh¹c viÕt cho phim vµ kÞch còng gi÷ mét vÞ trÝ quan
träng trong c«ng tr×nh s¸ng t¸c cña Prokophiev. §Ó theo s¸t víi cuéc sèng vµ
thêi ®¹i «ng lu«n lu«n quan t©m ®Õn ®iÖn ¶nh vµ s©n khÊu. §©y còng lµ lÜnh
vùc mµ nh¹c sÜ yªu thÝch. Chñ ®Ò hiÖn t¹i, nh©n vËt ®-¬ng thêi lµ ®iÒu thu hót
Prokophiev h¬n c¶, «ng rÊt nh¹y bÐn víi nh÷ng vÊn ®Ò ®-¬ng thêi vµ kh«ng thÝch
nh÷ng g× cò vµ lçi thêi. Prokophiev céng t¸c víi çc nhµ ®¹o diÔn lçi l¹c ®-¬ng thêi
nh S.Eizenstein ®Ó viÕt nh¹c cho bé phim næi tiÕng “Alexander Nevsky”. Sü nµy
trªn chÊt liÖu ©m nh¹c cña bé phim nµy «ng ®· viÕt nªn b¶n cantata ®å sé
“Alexander Nevsky”. Ngoµi ra Prokophiev cßn viÕt nh¹c cho nh÷ng phim nh: “Con
94
®Çm PÝch”, “Lermontov”, “Tonia”, “Katovsky”, “Qu©n du kÝch trªn ®ång cá
Ukraina”, “Ivan b¹o chóa” (tËp I cña bé phim nµy ®îc tÆng gi¶i thëng Nhµ Níc
Liªn X«).
Nh¹c viÕt cho kÞch bao gåm: “§ªm Ai CËp” (dùa theo çc t¸c phÈm cña
W.Shakespear, B.Show, A.Puskin), “Boris Godunov” cña Puskin, “Evgeny Onegin”
(dùa theo tiÓu thuyÕt th¬ cña Puskin), “Hamlet” cña Shakespear.
Trong lÜnh vùc ©m nh¹c viÕt cho phim vµ kÞch Prokophiev còng thÓ hiÖn ng«n
ng÷ míi vµ ®éc ®¸o víi søc l«i cuèn vµ hÊp dÉn m¹nh mÏ.
8 n¨m cuèi ®êi Prokophiev bÞ èm nÆng. Cã nh÷ng lóc b¸c sÜ kh«ng cho «ng
®-îc lµm viÖc hoÆc chØ ®-îc lµm viÖc 1 tiÕng trong ngµy. Trong ®iÒu kiÖn nµy, tÊt
nhiªn Prokophiev cµng tranh thñ s¸ng t¸c. ¤ng nãi : “Ch¶ nhÏ çc b¸c sÜ kh«ng hiÓu
®îc r»ng t«i cÇn ph¶i viÕt giai ®iÖu ra giÊy, tèt h¬n lµ gi÷ nã trong ®Çu” – vµ «ng
vÉn bÝ mËt s¸ng t¸c. Prokophiev vÉn duy tr× sù lao ®éng nghiªm kh¾c trong cuéc
sèng. Nhµ ®¹o diÔn ®iÖn ¶nh S.Eizenstein viÕt víi sù kh©m phôc: “12 giê tra «ng sÏ
cã nh¹c- Prokophiev gäi ®iÖn cho nhµ ®¹o diÔn”… vµ mÆc dï b©y giê lµ 12 giê ®ªm,
nh-ng t«i hoµn toµn yªn t©m. §óng 11giê 55 phót chiÕc xe nhá mµu tÝm than ®i vµo
cæng x-ëng phim,. Sergei Prokophiev b-íc ra khái xe. Trong tay «ng lµ b¶n nh¹c
viÕt cho phim “Alexander Nevsky”.
Vµo nh÷ng n¨m th¸ng cuèi ®êi Prokophiev ®Æc biÖt quan t©m ®Õn tÝnh tr÷
t×nh trong s¸ng t¸c. Trong mét thêi gian dµi chÊt tr÷ t×nh máng manh, tinh s¹ch nh-
m¹ch n-íc nguån (nhËn xÐt cña nhµ lý luËn ©m nh¹c Asaphiev) cña Prokophiev
kh«ng ®-îc c«ng nhËn. Ng-êi ta chØ trÝch nh¹c cña «ng kh«ng nång ch¸y nh-
Berlioz hay Tchaikovsky. Tuy nhiªn tõ khi s¸ng t¸c “Romeo vµ Juliet” chÊt tr÷ t×nh
ngµy cµng trë nªn phong phó vµ chiÕm vÞ trÝ quan träng, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng t¸c
phÈm cuèi cïng cña «ng.
Nh÷ng giai ®iÖu dµi h¬i, ng©n nga, m-ît mµ ®-îc Prokophiev viÕt nªn víi
søc l«i cuèn m¹nh mÏ. Trong t¸c phÈm balª cuèi cïng vµ giao h-ëng chøa ®Çy
nh÷ng chñ ®Ò tuyÖt diÖu víi h¬i thë rÊt dµi, réng vµ phãng kho¸ng (chñ ®Ò chÝnh vµ
95
chñ ®Ò phô cña ch-¬ng I giao h-ëng sè 7, chñ ®Ò c« chñ ngän nói §ång trong vë
balª “C©u chuyÖn vÒ b«ng hoa ®¸” vµ nh÷ng chñ ®Ò kh¸c).
¤ng mÊt ngµy 5 th¸ng 3 n¨m 1953. NhiÒu ph¸c th¶o nh÷ng t¸c phÈm míi cßn
bá dë: Concertino cho cello, Concerto cho 2 piano vµ dµn nh¹c, Sonat sè 10 vµ 11
cho piano.
N¨m 1956 vµ 1957 ®· xuÊt b¶n 2 quyÓn s¸ch lín kû niÖm Prokophiev: TuyÓn
tËp “S.S.Prokophiev. T liÖu. Tµi liÖu håi ký” cña S.Shlifstein biªn so¹n, vµ quyÓn
tiÓu sö ®Çu tiªn vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña Prokophiev, t¸c gi¶ I.Nestiev. N¨m
1957 b¶n giao h-ëng sè 7 ®-îc truy tÆng gi¶i th-ëng Lªnin cao quý.
“S.S.Prokophiev ®· cèng hiÕn cho nÒn ©m nh¹c Nga-X« ViÕt mét khèi l-îng
t¸c phÈm to lín vµ v« gi¸. Lµ nhµ so¹n nh¹c thiªn tµi «ng ®· ph¸t triÓn nh÷ng di s¶n
cña çc nh¹c sÜ tinh tó vµ vÜ ®¹i cña ©m nh¹c cæ ®iÓn Nga: Glinka, Musorgsky,
Tchaikovsky, Borodin, Rimsky-Korsakov vµ Rachmaninov” – Shostakovich ®·
viÕt.
“Prokophiev – lµ nhµ so¹n nh¹c, nghÖ sÜ piano, nh¹c tr-ëng, «ng kh«ng lµm
thÇy gi¸o. Nhng kh«ng mét nh¹c sÜ nµo hiÖn nay mµ kh«ng sö dông nh÷ng “bµi
häc” trong çc s¸ng t¸c cña Prokophiev”, - A.Khachaturian ®· nãi.
“Prokophiev lµ mét trong nh÷ng ®¹i diÖn tiªu biÓu, tµi n¨ng vµ ®éc ®¸o nhÊt
trong nÒn nghÖ thuËt ©m nh¹c cña chóng ta” - D.Kabalevky ph¸t biÓu.
“TÊt c¶ nh÷ng t¸c phÈm cña «ng thÓ hiÖn mét nhiÖt huyÕt ©m nh¹c to lín,
kh«ng bÞ lÖ thuéc, h¹n chÕ cña häc thuyÕt ©m nh¹c gi¸o ®iÒu nµo . ¤ng lµ nh©n vËt
vÜ ®¹i cña nÒn ©m nh¹c ®¬ng ®¹i”, - Nhµ so¹n nh¹c Ph¸p A.Oneger ®· viÕt.
§èi víi çc nh¹c sÜ X« ViÕt vµ ©m nh¹c tiÕn bé trªn thÕ giíi, c«ng tr×nh s¸ng
t¸c cña Prokophiev lµ “bµi häc” sèng ®éng, lµ “Ngêi lËt ®æ truyÒn thèng”, chÝnh
«ng ®· trë thµnh nh¹c sÜ cæ ®iÓn.
96
B¶n Concerto sè 3
B¶n concerto sè 3 viÕt cho ®µn piano giäng §« tr-ëng, gåm 3 ch-¬ng, ®-îc
Prokophiev viÕt xong n¨m 1921 t¹i Ph¸p. Nh-ng phÇn lín çc chñ ®Ò cña t¸c phÈm ®-îc s¸ng
t¸c ë n-íc Nga tõ n¨m 1913 ®Õn 1917. T¸c phÈm nµy ®¸nh dÊu mèc kÕt thóc giai ®o¹n ®Çu –
tr-íc khi ra ng-íc ngoµi cña Prokophiev. T¸c phÈm nµy lµ sù kÕt hîp tÝnh chÊt t-¬i trÎ víi bót
ph¸p tr-ëng thµnh, ®iªu luyÖn cña nhµ so¹n nh¹c.
B¶n concerto thu hót ng-êi nghe b»ng tiÕt tÊu m·nh liÖt trµn ®Çy søc sèng cña
mïa xu©n. C¶m xóc nµy ®· ®-îc nhµ th¬ Maiakovsky nãi ra khi nghe mét sè tiÓu
phÈm piano cña Prokophiev viÕt n¨m 1917.
Nhµ th¬ A.K.Balmont 4®· viÕt nh÷ng lêi ®Ò tÆng b¶n concerto sè 3 nµy:
“Nh gißng th¸c cña nhiÖt huyÕt tu«n trµo, Prokophiev! ©m nh¹c vµ tuæi xu©n
®ang në ré”.
§©y lµ lÇn ®Çu tiªn trong s¸ng t¸c Prokophiev ®· t¹o ra mét t¸c phÈm khÝ
nh¹c kÕt hîp mét çch chÆt chÏ mét ®éng lùc m¹nh mÏ víi nh÷ng ®Æc tÝnh d©n téc
Nga.
Trong b¶n concerto nµy cã mét sè h×nh t-îng truyÒn thèng cña ©m nh¹c Nga
®ãng vai trß nÒn t¶ng cña nh÷ng b¶n giao h-ëng vµ concerto (thÝ dô, giai ®iÖu du
4
K.D.Balmont (1867 – 1942) – Nhµ th¬ Nga. Prokophiev ®Ò tÆng «ng b¶n Cancerto sè 3. Prokophiev ®· viÕt 2 hîp
xíng n÷, mét sè romance, b¶n Kantata “Hä cã 7 ngêi” theo lêi th¬ cña «ng
97
d-¬ng cña chñ ®Ò më ®Çu trong ch-¬ng I, hay nh- tiÕt tÊu dòng sÜ cu¶ ch-¬ng kÕt),
phôc tïng mét ®éng lùc míi víi sù cuèn hót vµ søc m¹nh tiÒm Èn m·nh liÖt. B¶n
concerto cã sù c©n xøng hiÕm cã trong cÊu tróc h×nh thøc vµ tÝnh chÆt chÏ kinh ®iÓn
trong sö dông chÊt liÖu: c-êng ®é vµ tÝnh tr÷ t×nh, nh÷ng giai ®iÖu l·ng m¹n say s-a
vµ nh÷ng giai ®iÖu víi sù ®iªu luyÖn trong tiÕt tÊu, ®Æc tr-ng cho nh÷ng t¸c phÈm
trong giai ®o¹n cuèi cña Prokophiev. Chñ ®Ò cña dµn nh¹c vµ bÌ piano ®Òu hÊp dÉn
nh- nhau, kh¸c víi b¶n Concerto sè 1, trong ®ã chñ ®Ò cña bÌ piano ®éc tÊu kh«ng
mÊy hÊp dÉn (chÝnh t¸c gi¶ còng c«ng nhËn), vµ ng-îc l¹i, phÇn piano cña Concerto
sè 2 næi bËt h¬n vai trß cña dµn nh¹c.
Ch-¬ng I cña b¶n concerto ®-îc x©y dùng trªn sù t-¬ng ph¶n ®éc ®¸o: NÐt
nh¹c më ®Çu mang tÝnh chÊt Nga, trÇm t- (lóc ®Çu kÌn clar. ®éc tÊu, sü ®ã s¸o
flauto, tiÕp theo lµ dµn d©y), sü ®ã tiÕt tÊu thay ®æi, biÕn thµnh nh÷ng ®o¹n ch¹y
nh- ®éng c¬ do bÌ viole vµ violini ®¶m nhiÖm:
98
Sau ®ã nh÷ng ®o¹n ch¹y kü thuËt nµy biÕn thµnh nh÷ng nÐt nh¹c quan träng,
chøa ®ùng h×nh t-îng ©m nh¹c ®éc ®¸o, minh chøng cho kh¶ n¨ng t-ëng t-îng v«
tËn cña Prokophiev. Víi kü thuËt s¸ng t¸c ®iªu luyÖn «ng ®· biÕn nh÷ng ®o¹n ch¹y
kü thuËt kh« khan thµnh nh÷ng giai ®iÖu tr÷ t×nh trµn ®Çy c¶m høng. Nh- trong chñ
®Ò chÝnh, nh÷ng nèt kÐp ®Æc tr-ng ®· biÕn thµnh giai ®iÖu: tiÕt nh¹c ®Çu víi qu·ng 5
99
më ®Çu vµ qu·ng 2 tiÕp theo lµ thñ ph¸p ®¶o so víi giai ®iÖu cña phÇn më ®Çu b¶n
concerto.
Trong chñ ®Ò nèi nÐt nh¹c nµy ®-îc biÕn tÊu trong dµn nh¹c (xem sè 16 cña
tæng phæ), mang tÝnh chÊt ®iÖu nh¶y, gîi tëng nh÷ng ®o¹n trong t¸c phÈm “Mïa
xu©n thiªng liªng” cña Stravinsky.
Mét nh©n tè quan träng t¹o nªn logic cña sù ph¸t triÓn trong concerto sè 3 ®ã
lµ nhÞp ®iÖu, trong ®ã sù ®¬n gi¶n vµ s¬ ®¼ng kÕt hîp víi sù ®a d¹ng kú l¹ cña nh÷ng
dÊu nhÊn. Trong ch-¬ng I næi bËt lªn lµ sù ph¸t triÓn liªn tôc cña nh÷ng nhÞp ®iÖu
tÝch cùc, cã søc cuèn hót m¹nh vµ ®¹t ®Õn ®Ønh cao trµo: Trong chñ ®Ò nèi víi phÇn
tr×nh bµy, nh÷ng ®o¹n ch¹y mãc kÐp dÇn dÇn Ðp s¸t l¹i víi nhau vµ biÕn thµnh ®éi
ngò cña nh÷ng hîp ©m thÐp, diÔu hµnh chiÕn th¾ng trªn bµn phÝm cña ®µn piano.
§¸ng chó ý lµ nh÷ng hîp ©m víi khÝ thÕ “tÊn c«ng” v÷ng ch¾c nµy cã mÆt
trong c¶ ch-¬ng II (xem biÕn tÊu thø 5) vµ ch-¬ng kÕt (chñ ®Ò do piano tr×nh bµy)
cã thÓ nãi ®©y lµ nhÞp ®iÖu ®Æc tr-ng tÝnh çch cña b¶n concerto.
Sù xuÊt hiÖn cña chñ ®Ò phô thÓ hiÖn sù tËp trung cña søc m¹nh trªn mét cao
trµo míi. Nh÷ng b-íc ®i ®anh thÐp cña hîp ©m – trªn ®µn piano; trong dµn nh¹c
100
xuÊt hiÖn chñ ®Ò hµnh khóc kú quÆc mang tÝnh çch ngç ng-îc cña tuæi trÎ th-êng
xuyªn xuÊt hiÖn trong nh¹c cña Prokophiev.
Mét ®Æc tr-ng næi bËt trong nghÖ thuËt phèi khÝ cho dµn nh¹c – sù kÕt hîp
©m s¾c cña kÌn gç víi pizzicato (kü thuËt gÈy) cña dµn d©y cïng víi castagnetti
(nh¹c cô gâ)- b¸o tr-íc sù xuÊt hiÖn giai ®iÖu nµy ë bÌ piano th¸nh thãt nh- tiÕng gâ
vµo thuû tinh. Piu mosso – më ®Çu phÇn ph¸t triÓn, nh-ng phÇn ph¸t triÓn kh«ng cã
giai ®iÖu râ rµng. TiÕp theo ®ã lµ ®o¹n nh¹c víi tÝnh ph¸t triÓn n¨ng ®éng: ë bÌ ®éc
tÊu lµ nh÷ng chïm ba víi kü thuËt “etude”, trong dµn nh¹c lµ nh÷ng ©m h×nh tr× tôc
ostinato t¨ng dÇn sù c¨ng th¼ng. Vµ cuèi cïng tÊt c¶ nh÷ng luång ph¸t triÓn nµy héi
tô l¹i t¹i ®iÓm cao trµo tr÷ t×nh da diÕt – chñ ®Ò më ®Çu vang lªn trong dµn nh¹c víi
tiÕt tÊu tr¶i réng cïng sù biÓu c¶m m·nh liÖt, sau ®ã nã ®-îc tr×nh bµy trªn bÌ piano.
NÕu lóc ®Çu chñ ®Ò nµy lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña ®éng lùc th× b©y giê nã trë
thµnh néi dung chÝnh, lµ môc tiªu, vµ lµ ®Ønh ®iÓm cña cao trµo (chñ ®Ò bµi h¸t Nga
– chñ ®Ò tæ quèc) mµ tÊt c¶ sù ph¸t triÓn ®Òu h-íng tíi.
Trong phÇn t¸i hiÖn n¨ng ®éng c¶ soloist (nghÖ sÜ ®éi tÊu) vµ dµn nh¹c ®Òu
tr×nh tÊu rÊt tÝch cùc. Trong phÇn piano nh÷ng chÊt liÖu kü thuËt ®iªu luyÖn cµng
ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ hÊp dÉn h¬n (nh÷ng ®o¹n ch¹y nhanh cña çc hîp ©m ba
101
song song b»ng kü thuËt nèi nhau cña hai tay); Trong dµn nh¹c nhÞp ®iÖu tiÕp tôc
ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ gißn r· h¬n.
Ch-¬ng II (Mi thø) ®-îc viÕt trong h×nh thøc biÕn tÊu. Chñ ®Ò rÊt duyªn
d¸ng trong ®iÖu nh¶y Gavotta:
Nh÷ng ®-êng uèn chromatic tinh tÕ trong giai ®iÖu kÕt hîp nÒn hoµ thanh
diatonic trong suèt. D-êng nh- kh«ng cã g× gîi nhí l¹i c-êng ®é m¹nh mÏ cña
ch-¬ng I. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh biÕn tÊu ®iÖu nh¶y Gavotta ®· biÕn thµnh vò
®iÖu hoang d· cña d©n téc Skif (biÕn tÊu thø hai) vµ sau ®ã ®· biÕn thµnh mét hµnh
khóc quyÕt liÖt víi phong çch Toccata (biÕn tÊu thø 5). Cã thÓ nhËn thÊy mèi quan
hÖ néi t¹i cña çc hiÖn t-îng rÊt kh¸c nhau (h×nh t-îng Skif vµ h×nh t-îng cæ ®iÓn
míi), ®-îc thÓ hiÖn sù s¾c bÐn ®-¬ng thêi vµ sù c¨ng th¼ng cña ©m nh¹c
Prokophiev. NÕu trong biÕn tÊu 2 vµ 5 chñ ®Ò ph¸t triÓn rÊt m¹nh th× trong biÕn tÊu
1, ng-îc l¹i, nã rÊt tr÷ t×nh vµ mÒm m¹i, vµ trong biÕn tÊu thø 4 nã r¬i vµo tr¹ng th¸i
“®ê ®Én” trªn nÒn hoµ thanh m¬ mµng vµ ¶o tëng.
§Ó tr×nh bµy chñ ®Ò Prokophiev ®· sö dông nh÷ng chÊt liÖu rÊt ®a d¹ng cña
biÕn tÊu ®-îc ®óc kÕt tõ ©m nh¹c cæ ®iÓn vµ ®-¬ng ®¹i. ë ®©y chóng ta thÊy cã thñ
ph¸p biÕn tÊu trang trÝ (xem phÇn piano trong biÕn tÊu thø 2, thø 3 vµ mét phÇn cña
biÕn tÊu thø 4), sù biÕn ®æi cña nh÷ng nÐt nh¹c ®Æc tr-ng vÒ ©m ®iÖu vµ nhÞp ®iÖu,
sö dông rÊt phong phó nh÷ng chÊt liÖu hoµ thanh vµ phèi khÝ cho dµn nh¹c.
Trong biÕn tÊu 2, tÝnh chÊt biÓu diÔn hoang d· ®-îc thÓ hiÖn b»ng ©m s¾c
chãi cña kÌn tromba ®éc tÊu víi tèc ®é nhanh (Allegro), kÕt hîp thñ ph¸p phøc
102
giäng (politonale)- chñ ®Ò lµ giäng ®« th¨ng thø, nh÷ng bÌ cßn l¹i trong giäng mi
thø. TÝnh chÊt ©m nh¹c cßn ®-îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn b»ng nh÷ng tiÕt tÊu nhÊn trong
phÇn cña dµn nh¹c vµ nh÷ng ®o¹n ch¹y kü thuËt lanh l¶nh nh- ®µn silofono trong bÌ
piano.
Trong biÕn tÊu 4 t¸c gi¶ sö dông thñ ph¸p Ên t-îng – trªn nÒn hoµ thanh mê
¶o vang lªn chñ ®Ò mÒm yÕu cña dµn violini chia máng (divisi), víi sù ®an chen tinh
tÕ cña nh÷ng bÌ phô, næi lªn nÐt nh¹c nh- tiÕng gäi huyÒn bÝ cña bÌ kÌn cor.
BiÕn tÊu 5 lµ b-íc ph¸t triÓn rÊt xa so víi chñ ®Ò nh-ng ©m ®iÖu cña nã vÉn
g¾n liÒn víi chñ ®Ò. Nh÷ng b-íc chuyÓn qu·ng 4 trong dµn nh¹c vµ nh÷ng qu·ng 4
®i lªn liªn tôc víi tiÕt tÊu dËt cña bÌ piano nhÊn m¹nh sù xuÊt ph¸t cña nã tõ nÐt
nh¹c ®Çu cña chñ ®Ò. ThËm chÝ c¶ nÐt nh¹c l«i cuèn m·nh liÖt dÉn tíi cao trµo ®å sé
còng g¾n liÒn víi chñ ®Ò. NÐt nh¹c nµy ®-îc chuÈn bÞ ngay tõ biÕn tÊu 1 (xem thÝ dô
trªn).
103
Trong phÇn cuèi ch-¬ng II n¬i ©m l-îng ®¹t tíi cùc ®é, trong dµn nh¹c b¾t
®Çu chuyÓn ®éng nh÷ng hîp ©m ng¾t (Staccato) nh- tiÕng chu«ng. DÇn dÇn ©m
l-îng gi¶m xuèng, chuyÓn ®éng chuyÓn sang bÌ piano ®éc tÊu víi s¾c th¸i rÊt nhá
(pianissimo), tèc ®é chËm l¹i, vµ lóc nµy, mét lÇn n÷a hai s¸o flauti vµ hai clarinetti
tr×nh tÊu chñ ®Ò Gavotta trªn phÇn ®Öm nhÑ nhµng th¸nh thãt nh- thuû tinh cña bÌ
piano. Vµ chuçi biÕn tÊu thÇn tho¹i tõ mét chñ ®Ò dÇn dÇn ®-îc khÐp l¹i, kÕt thóc
ch-¬ng II.
Ch-¬ng kÕt: chñ ®Ò chÝnh cña ch-¬ng nµy ®-îc x©y dùng trªn nÐt nh¹c gÇn
gièng ®o¹n më ®Çu cña ch-¬ng I. ¢m ®iÖu Nga, nhÞp ®iÖu réng r·i, giai ®iÖu ®ång
©m (unison) víi søc nÆng – nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc trng cña chñ ®Ò sö thi “dòng sÜ”
trong çc giao h-ëng cña Borodin vµ Glazunov:
104
Ngay lËp tøc, cïng víi sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c, chñ ®Ò nµy hoµ nhËp ngay
vµo phong çch së tr-êng ph¸t triÓn kh«ng ngõng (Toccata – dinamic) cña
Prokophiev nh÷ng nhÞp ®iÖu ®Æc tr-ng, tÝch cùc, m¹nh mÏ, chñ ®Ò ph¸t triÓn ®an
chen víi nh÷ng chñ ®Ò kh¸c cuèn hót h¬n. Nh×n chung tÝnh chÊt cña ch-¬ng kÕt gÇn
víi ch-¬ng I nh-ng nã trang nghiªm vµ hoµnh tr¸ng h¬n. Trong phÇn gi÷a cña
ch-¬ng nµy, còng nh- ë ch-¬ng I, xuÊt hiÖn ®o¹n cao trµo tr÷ t×nh næi bËt, mét giai
®iÖu míi vang lªn mÒm m¹i ng©n nga trong ®iÖu tÝnh Rª gi¸ng tr-ëng – Rª gi¸ng
thø. Chñ ®Ò tr÷ t×nh tuyÖt diÖu nµy cã thÓ s¸nh ngang víi nh÷ng giai ®iÖu tuyÖt t¸c
trong thµnh tùu s¸ng t¸c cña Prokophiev giai ®o¹n cuèi:
Nh÷ng trang cuèi cïng cña ch-¬ng kÕt thÓ hiÖn sù hµo nho¸ng, bãng bÈy,
hãm hØnh víi sù ®iªu luyÖn (®o¹n ch¹y qu·ng hai cña piano). B¶n concerto kÕt thóc
105
b»ng phÇn cadenza t-¬i s¸ng rùc rì ®-îc nh¾c l¹i nhiÒu lÇn nh- trong çc giao
h-ëng cæ ®iÓn, kh¼ng ®Þnh giäng ®« tr-ëng chñ ®¹o trong t¸c phÈm.
ThÓ lo¹i giao h-ëng chiÕm vÞ trÝ quan träng trong c«ng tr×nh s¸ng t¸c ®a
d¹ng vµ phong phó cña Prokophiev, mÆc dï kh«ng ph¶i lµ thÓ lo¹i chÝnh vµ chñ ®¹o
nh- cña D.Shostakovich. Giao h-ëng cña Prokophiev g¾n liÒn víi thÕ giíi h×nh
t-îng cña nh÷ng t¸c phÈm s©n khÊu vµ thanh x-íng kÞch (Ch¼ng h¹n, b¶n giao
hëng sè 3 ®îc viÕt trªn çc chñ ®Ò cña opera “Thiªn thÇn rùc löa”, giao hëng sè
4 ®îc viÕt trªn çc chñ ®Ò cña vë balª “§øa con lu l¹c”, giao hëng sè 5 cã ý
t-ëng t-¬ng ®ång víi nh÷ng h×nh t-îng sö thi anh hïng cña thanh x-íng kÞch
“Alexander Nevsky” vµ opera “ChiÕn tranh vµ hoµ b×nh”). ChÝnh v× vËy ta thÊy næi
bËt lªn nh÷ng h×nh t-îng, tÝnh s©n khÊu vµ kÞch râ nÐt trong giao h-ëng cña
Prokophiev. Bëi vËy çc giao hëng cña Prokophiev ®îc gäi lµ “Nh÷ng c¶nh giao
hëng”.
Trong nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng, b¶n giao h-ëng sè 7 næi bËt lªn víi tÝnh
tr÷ t×nh, rÊt gÇn víi balª “Lä lem”.
§©y lµ b¶n giao hëng “Tõ biÖt” (t¸c phÈm hoµn thiÖn cuèi cïng cña
Prokophiev) còng nh balª “Lä lem”, b¶n giao hëng sè 7 lµ chuyÖn cæ tÝch tr÷ t×nh
th©m thuý vÒ cuéc ®êi.
B¶n giao h-ëng ®-îc viÕt theo ®¬n ®Æt hµng cña ban biªn tËp nh¹c thiÕu nhi
cña §µi ph¸t thanh(Radio). T¸c phÈm giao hëng ®· vît ra khái khu«n khæ “giao
hëng cho thiÕu nhi”, nhng h×nh tîng thiÕu nhi ®ãng vai trß quan träng trong qu¸
tr×nh s¸ng t¸c cña t¸c gi¶. Trong b¶n giao h-ëng sè 7 thÓ hiÖn thÕ giíi quan trong
106
s¸ng cña nhµ so¹n nh¹c ®· tr-ëng thµnh, ®iªu luyÖn, lu«n gi÷ ®-îc sù t-¬i trÎ trong
c¶m nhËn cuéc sèng, vµ ®iÒu nµy «ng vÉn gi÷ ®-îc cho ®Õn cuèi ®êi.5
Trong ©m nh¹c cña b¶n giao h-ëng ®-îc thÓ hiÖn mét çch ®iªu luyÖn nh÷ng
®Æc tr-ng rÊt ®a d¹ng: tÝnh chÊt b×nh th¶n, kÓ chuyÖn, th©m thuý. Nh÷ng h×nh t-îng
m·nh liÖt cña tuæi trÎ, sù yªu ®êi, nh÷ng nçi buån t-¬i s¸ng trong håi t-ëng, tÝnh tr÷
t×nh trang nghiªm vµ ®Çy ®Æn, sù tß mß trÎ th¬ ®èi víi sù huyÒn bÝ vµ kú diÖu.
Ng«n ng÷ ©m nh¹c cña b¶n giao h-ëng sè 7 mang tÝnh gi¶n dÞ cao sang, chøa
®Çy nh÷ng giai ®iÖu rÊt réng, dµi vµ tha thiÕt (®©y lµ ®iÓm ®Æc tr-ng trong nh÷ng
s¸ng t¸c cuèi cña Prokophiev). Tr-íc ®©y, khi s¸ng t¸c b¶n giao h-ëng sè 1 –
“Giao hëng cæ ®iÓn”, - «ng cè g¾ng t¸i t¹o l¹i phong çch Haydn, “Cßn sèng ®Õn
h«m nay”, vµ b©y giê, kh«ng ®Ò cËp ®Õn phong çch, «ng ®· t¹o nªn mét b¶n giao
h-ëng kinh ®iÓn, râ nÐt, c©n xøng vµ du d-¬ng – mét b¶n giao h-ëng Nga.
Mçi mét ch-¬ng cña b¶n giao h-ëng - D.Shostakovics nãi – “Lµ tuyÖt t¸c
quý b¸u víi nghÖ thuËt tinh x¶o vµ tÝnh thi ca cao c¶ trong ©m nh¹c”.
Ch-¬ng I (Moderato) ®-îc viÕt trong h×nh thøc sonat víi ba chñ ®Ò riªng
biÖt vµ næi bËt. Chñ ®Ò chÝnh (giäng ®« th¨ng thø) – suy t-, chËm r·i vµ ph¸t triÓn
réng. Giai ®iÖu cña chñ ®Ò nµy mang tÝnh bµi h¸t – kÓ chuyÖn gièng víi tÝnh chÊt
cña ®o¹n më ®Çu Concerto sè 3, bµi thø 4 trong t¸c phÈm “ChuyÖn kÓ cña bµ” vµ
chñ ®Ò b¾t ®Çu cña vë balª “Zolushka: (Lä lem). Thñ ph¸p tr×nh bµy – giai ®iÖu
®éc tÊu, nh- c©u h¸t, sau ®ã çc bÌ nÒn ®Òu kÕt nèi víi nã. Nh-ng chñ ®Ò më ®Çu
cña giao h-ëng sè 7 ®Æc biÖt mÒm m¹i vµ tr¶i réng, ®Æc tr-ng cho tÝnh chÊt giai ®iÖu
cña Prokophiev giai ®o¹n cuèi.
5
Nh¹c sÜ Kabalevsky kÓ l¹i: Prokophiev ngÞch kiÓu trÎ con, vøt chiÕc dµy cò vµo tæ kiÕn vµ t-ëng t-îng: lò kiÕn sÏ sö
dông chiÕc dµy x©y “nh÷ng phßng hoµ nh¹c” hoµnh tr¸ng.
107
Chñ ®Ò chÝnh cã cÊu tróc ba ®o¹n, trong phÇn ph¸t triÓn chñ ®Ò bµi h¸t ®-îc
thay b»ng ®o¹n t-¬ng ph¶n, nh÷ng ®o¹n ch¹y kü thuËt cã t©m tr¹ng xao xuyÕn, s¾c
nÐt ë bÌ kÌn gç vµ dµn d©y. Sau ®ã phÇn t¸i hiÖn cña chñ ®Ò xuÊt hiÖn rÊt m¹nh mÏ,
®-îc tr×nh bµy trong giäng son th¨ng thø, la thø, ®-îc ®Öm b»ng nh÷ng ©m h×nh cña
®o¹n gi÷a (episodo) vµ nÐt nh¹c ®Çu víi tÝnh chÊt hung b¹o do kÌn cor.,fagotto vµ
tromba tr×nh bµy. ë ®©y cã thÓ nhËn thÊy sù ¶nh h-ëng thñ ph¸p ph¸t triÓn trong
giao h-ëng cña Tchaikovsky (®©y lµ lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn trong s¸ng t¸c cña
Prokophiev).
Trong ®o¹n chuyÓn ®Õn chñ ®Ò phô, xuÊt hiÖn nÐt giai ®iÖu ng¾n 5 nhÞp
nh-ng ®éc lËp cã tÝnh chÊt nh- motivo(tiÕt nh¹c) nèi.
108
Sau ®ã xuÊt hiÖn nÐt nh¹c thø 2 (pha tr-ëng) ®Çy c¶m høng, ngîi ca, vót lªn
cao, ®©y lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu trong giai ®iÖu cña Prokophiev:
109
VÒ tÝnh chÊt nÐt nh¹c nµy gÇn víi nh÷ng nÐt nh¹c høng khëi cña Prokophiev
nh nÐt nh¹c rª gi¸ng trëng trong ch¬ng kÕt cña Concerto sè 3, nÐt nh¹c “§iÖu
nh¶y t×nh yªu” tõ balª “Romeo vµ Juliet”, nÐt nh¹c h¹nh phóc tõ balª “Lä lem” hay
lµ nÐt nh¹c thÓ hiÖn sù sung s-íng trong s¸ng t¹o cña c« chñ ngän nói §ång trong
balª “B«ng hoa ®¸”.
TÝnh chÊt du d-¬ng cæ ®iÓn Nga trong nÐt nh¹c cña chñ ®Ò phô ®-îc kÕt hîp
víi mét sè ®Æc tÝnh næi bËt trong giai ®iÖu khÝ nh¹c cña Prokophiev: qu·ng réng
(giai ®iÖu x©y dùng trªn nh÷ng nÐt nh¹c qu·ng 3, qu·ng 5 ®i lªn, bao lÊy qu·ng 7
thø) nh÷ng ®o¹n khóc khuûu t¸o b¹o trong giai ®iÖu cïng víi ©m vùc (diapason) rÊt
réng. Giai ®iÖu b¾t ®Çu ë ©m vùc thÊp vµ sau ®ã ®-îc më réng lªn trªn h¬n hai
qu·ng 8.
110
PhÇn ph¸t triÓn cña chñ ®Ò phô dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn nÐt nh¹c kÕt huyÒn
¶o:tempo chËm l¹i, mét nÐt nh¹c cÇu kú, rãc r¸ch (nh- nhá giät) ®-îc vang lªn víi
nh÷ng ©m s¾c nhá nhÑ vµ kú diÖu (campanelli, ©m vùc cao cña kÌn gç, tremolo cña
dµn d©y).
Tuy nhiªn h×nh t-îng nµy kh«ng ph¶i xuÊt hiÖn ë ®©y mét çch v« t×nh. Nã
xuÊt hiÖn kh«ng chØ mét lÇn ë ch-¬ng I, ch-¬ng III cña b¶n giao h-ëng mµ c¶ ë
ch-¬ng kÕt (final), khi nã trë nªn rÊt hÊp dÉn vµ huyÒn ¶o. Vµ lóc ®ã ta c¶m nhËn
®-îc tÝnh tr÷ t×nh t-¬i trÎ ®èi víi cuéc sèng trµn ®Çy sù kú diÖu.
Nhng ®ång thêi trong nh÷ng nÐt nh¹c nh chu«ng reo “®Õm nhÞp ®Òu ®Òu”
cña chñ ®Ò kÕt cã thÓ nghe thÊy “bíc ch¹y cña thêi gian” nghiÖt ng· (gîi nhí l¹i
nh¹c ®ång hå trong balª “Lä lem”).
PhÇn ph¸t triÓn ®-îc viÕt nh- mét ph-¬ng ¸n míi cña phÇn tr×nh bµy, nh-ng
m¹nh mÏ h¬n. ChÊt liÖu cña sù ph¸t triÓn chñ ®Ò ®-îc thÓ hiÖn trong chñ ®Ò chÝnh
(t¸ch nÐt nh¹c ®Çu cña chñ ®Ò, thay ®æi tÝnh chÊt cña nã), kh«ng t×m thÊy sù tiÕp
diÔn cña nã. Thay vµo ®ã Prokophiev sö dông thñ ph¸p yªu thÝch cña m×nh, biÕn ®æi
c-êng ®é cña toµn bé nÐt nh¹c hoÆc nh÷ng ®o¹n lín cña nã, ®ång thêi kÕt hîp víi
thñ ph¸p t¹o nªn nh÷ng nÐt nh¹c míi cã sù liªn kÕt chÆt chÏ víi nh÷ng nÐt nh¹c ®·
cã (thñ ph¸p nµy chóng ta ®· thÊy trong balª “Romeo vµ Juliet” vµ cantata
“Alexander Nevsky”). Ch¼ng h¹n, trong ®o¹n më ®Çu cña phÇn ph¸t triÓn, ®îc giíi
thiÖu nÐt nh¹c míi víi tÝnh chÊt hµnh khóc vµ quyÕt t©m, ©m ®iÖu lÊy tõ chñ ®Ò kÕt
vµ chñ ®Ò phô.
111
Trong sù “kÓ chuyÖn” giao hëng ®©y lµ ®o¹n míi, m¹nh mÏ h¬n.
Sau ®ã nh÷ng nÐt giai ®iÖu tõ 2 nÐt nh¹c ®Çu cña phÇn tr×nh bµy ®-îc biÕn
tÊu, nhÊn m¹nh nh÷ng ®o¹n nh- nãi rÊt biÓu c¶m. Sù ph¸t triÓn cña giai ®iÖu dÉn
®Õn cao trµo, sù thÓ hiÖn chñ ®Ò phô m¹nh mÏ vµ kh¼ng ®Þnh h¬n (trong ch-¬ng kÕt
cña b¶n giao h-ëng chñ ®Ò nµy sÏ næi bËt lªn nh- ý t-ëng chÝnh cña t¸c phÈm). TiÕp
theo ®ã chñ ®Ò kÕt ®-îc vang lªn trong h×nh t-îng míi. Chóng ta cã thÓ nhËn thÊy
mµu s¾c ®Æc biÖt trong dµn nh¹c, ®ã lµ ©m s¾c piano næi bËt.
Trong phÇn t¸i hiÖn chñ ®Ò chÝnh vµ chñ ®Ò phô ®-îc tr×nh bµy rót ng¾n. Chñ
®Ò phô ®-îc thÓ hiÖn trong giäng rª gi¸ng tr-ëng. Trong phÇn coda nhá chØ gåm 6
nhÞp lÇn cuèi cïng ®-îc vang lªn nÐt nh¹c kÓ chuyÖn cña chñ ®Ò chÝnh.
112
Trong cÊu tróc ®iÖu thøc – hoµ thanh cña nã ®îc tæng kÕt l¹i nh÷ng “sù
kiÖn” chuyÓn giäng cña ch¬ng I: §« th¨ng thø, La thø (giäng cña mét trong nh÷ng
®o¹n tr×nh bµy chñ ®Ò chÝnh), ®« th¨ng tr-ëng (giäng cña chñ ®Ò phô trong phÇn t¸i
hiÖn). Trong ®o¹n cuèi ch-¬ng I xuÊt hiÖn nh÷ng hîp ©m cïng tªn, §« th¨ng tr-ëng
- §« th¨ng thø t¹o nªn hiÖu qu¶ ®Æc biÖt cña chñ ©m “mê ¶o”.
Trong Ch-¬ng II lÇn ®Çu tiªn Prokophiev ®-a ®iÖu valse vµo giao h-ëng
(ch-¬ng nµy ®-îc viÕt tr-íc tiªn so víi nh÷ng ch-¬ng kh¸c cña b¶n giao h-ëng sè
7, víi ý ®Þnh ban ®Çu lµ viÕt tæ khóc ®iÖu nh¶y). §iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch r»ng sù
quan t©m bÊt ngê ®Õn thÓ lo¹i rÊt ®Æc tr-ng cho giao h-ëng cæ ®iÓn Nga trong 10
n¨m cuèi trong sù nghiÖp cña Prokophiev.
Trong nh÷ng ®iÖu valse cña balª “Lä lem”, opera “ChiÕn tranh vµ hoµ b×nh”
Prokophiev ®· håi sinh l¹i truyÒn thèng nh÷ng ®iÖu valse tr÷ t×nh vµ l·ng m¹n, b¾t
®Çu tõ Glinka vµ Tchaikovsky. Prokophiev ®· t¹o ra sù sèng míi cho h×nh thøc cæ,
bæ sung cho nã nh÷ng ©m ®iÖu vµ h×nh t-îng rÊt phong phó.
§iÖu valse trong b¶n giao h-ëng sè 7 – lµ sù thÓ hiÖn cña tuæi trÎ trong nhiÖt
huyÕt m·nh liÖt víi t©m hån l·ng m¹n. H×nh t-îng ®Æc tr-ng cña ®iÖu valse lµ sù m¬
t-ëng vµ cuång nhiÖt, hµi h-íc vµ ©u yÕm, tr÷ t×nh vµ m·nh liÖt. NghÖ thuËt phèi khÝ
cho dµn nh¹c rÊt ®Æc tr-ng vµ t-¬ng ph¶n, t-¬ng øng víi nh÷ng h×nh t-îng trªn: ®ã
lµ sù ®èi tho¹i gi÷a çc ©m s¾c, mét nÐt nh¹c th-êng xuyªn ®-îc çc nh¹c cô kh¸c
nhau tr×nh tÊu.
Trong ®o¹n më ®Çu vµo ®iÖu valse, ®èi tho¹i cña dµn violini víi kÌn clarinetto
t-¬ng ph¶n m¹nh víi sù chuyÓn ®éng b·o t¸p trong dµn nh¹c. §o¹n më ®Çu vui t-¬i
b¸o hiÖu cho sù xuÊt hiÖn nÐt nh¹c chÝnh nhÑ nhµng vµ bay bæng.
113
Chñ ®Ò nèi s¾c nÐt vµ xao xuyÕn, chñ ®Ò phô m¬ méng vµ mÒm m¹i ®-îc viÕt
trong phong çch giai ®iÖu valse l·ng m¹n chøa ®ùng nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng cña
Prokophiev. Kh«ng gian rÊt réng cña ©m thanh, sù t-¬ng ph¶n t¸o b¹o trong ©m s¾c
vµ giäng ®iÖu. Nh÷ng nÐt giai ®iÖu riªng ®-îc tr×nh bµy trong bÌ violini h·m ©m
(sordino), bÌ oboe, clarinetto, flauto: sù thay ®æi ©m s¾c t-¬ng øng víi nh÷ng b-íc
chuyÓn giäng (§« th¨ng thø, Rª tr-ëng, Si thø, Rª thø):
114
NÐt nh¹c kÕt thóc ë s¾c th¸i pianissimo trªn giai ®iÖu cao do s¸o flauto thÓ
hiÖn vµ t¾t dÇn. Trong phÇn t¸i hiÖn çc nÐt nh¹c chÝnh ®-îc nh¾c l¹i víi mét sè
thay ®æi. Ch-¬ng II cña b¶n giao h-ëng ®-îc kÕt thóc b»ng ©m nh¹c t-ng bõng cña
ngµy héi. §ã lµ mét coda lín (Piu animato, sè 61); tr-íc ®ã lµ phÇn më ®Çu víi chÊt
liÖu ®-îc lÊy tõ phÇn më ®Çu cña ch-¬ng nµy (Meno mosso, sè 56).
Ch-¬ng III cña b¶n giao h-ëng - ¢m nh¹c suy t-ëng, du d-¬ng – Andante
espressivo (chËm vµ rÊt biÓu c¶m) ®-îc tr×nh bµy trong giäng la gi¸ng tr-ëng. Sù
®èi tho¹i rÊt diÔn c¶m cña nh÷ng ©m ®iÖu “biÕt nãi” cña nÐt nh¹c thø nhÊt ®îc
nhÊn m¹nh b»ng thñ ph¸p phèi khÝ cho dµn nh¹c (®· ®-îc thÓ hiÖn trong ®iÖu valse):
mçi c©u cña giai ®iÖu ®Òu do nh÷ng nh¹c cô míi tr×nh tÊu – b¾t ®Çu lµ cello, sau ®ã
lµ violino, clarinetto, oboe, corno inglese, fagotto, s¸o:
115
Sù râ nÐt cña hoµ thanh vµ dÉn bÌ, phÇn lín lµ nh÷ng ®o¹n h¹ ¸t mÒm m¹i,
nh÷ng ®o¹n cadenza ®Çy ®Æn vµ hoµn chØnh ®· t¹o nªn c¶m gi¸c rÊt gi¶n dÞ vµ c©n
®èi (gîi nhí chñ ®Ò cña cha cè Lorenso trong balª “Romeo vµ Juliet”).
NÐt nh¹c ®-îc tr×nh bµy nhiÒu lÇn, biÕn ®æi ©m ®iÖu trong nh÷ng ©m h×nh
kh¸c nhau, ©m vùc vµ ©m s¾c kh¸c nhau trong phèi khÝ cho dµn nh¹c.
Gièng nh- ch-¬ng I cña giao h-ëng, tÝnh chÊt tr÷ t×nh – kÓ chuyÖn cña ©m
nh¹c ®· dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn h×nh t-îng cæ tÝch nh- ®-îc gîi l¹i trong håi t-ëng.
§ã lµ phÇn gi÷a Andante, t¹i ®©y tÝnh chÊt ©m nh¹c thÓ hiÖn ®iÖu hµnh khóc
viÔn t-ëng ®-îc nhÊn m¹nh b»ng tiÕt tÊu cña trèng tamburo (trèng hµnh khóc) víi
hoµ thanh rÊt mµu s¾c. Nh-ng giai ®iÖu cña kÌn oboe rÊt tr÷ t×nh vµ buån kiÓu Nga,
d-êng nh- kÓ l¹i chuyÖn ngµy x-a:
116
Trong phÇn t¸i hiÖn, chñ ®Ò chÝnh tiÕp tôc ph¸t triÓn trong thñ ph¸p biÕn tÊu.
Nã ®-îc tr×nh bµy trong giäng Mi tr-ëng, §« tr-ëng, Rª gi¸ng tr-ëng. Trong lÇn
tr×nh bµy cuèi cïng, Rª gi¸ng tr-ëng chñ ®Ò Andante trë nªn trong trÎo, vang trªn
©m vùc cao víi phÇn ®Öm nhÑ cña ®µn arpa, piano vµ violino tremolo.
¢m nh¹c cña Ch-¬ng IV vang lªn víi sù t-¬ng ph¶n râ rÖt, trµn ®Çy søc
sèng vµ hãm hØnh. Ch-¬ng cuèi ®-îc viÕt trong h×nh thøc gÇn víi Rondo – Sonat.
refrain (®iÖp khóc rondo) giäng Rª gi¸ng tr-ëng ®-îc tr×nh bµy víi tèc ®é nhanh
(vivace, tiÕt tÊu ngùa phi), rÊt hÊp dÉn b»ng nh÷ng ®o¹n rÏ ngoÆt bÊt ngê cña giai
®iÖu, tiÕng vuèt cña ®µn arpa. TÝnh hµi h-íc cña nã rÊt gÇn víi nhiÒu chñ ®Ò scherzo
cña Prokophiev vµ chñ ®Ò phi níc ®¹i cña hoµng tö trong vë balª “Lä lem”.
117
Episodo I –sè 83 (chñ ®Ò phô, sau ®ã ®-îc nh¾c l¹i ë phÇn t¸i hiÖn) - ®-îc
b¾t ®Çu b»ng chuyÓn ®éng “quay”, sau ®ã ®îc th¶ ra nh lß xo
Chñ ®Ò nèi du d-¬ng, kh«ng dµi l¾m (poco meno mosso), dÉn ®Õn episodo II
träng t©m (Moderato marcato, sè 91). T¹i ®©y, còng nh- trong ®o¹n gi÷a cña refrain,
118
vang lªn hµnh khóc cña nh÷ng cËu bÐ tinh nghÞch, gîi nhí l¹i ©m nh¹c cña ®o¹n kÕt
trong t¸c phÈm vÒ cËu thiÕu niªn Pechia trong t¸c phÈm “Pechia vµ chã sãi”.
TÊt c¶ ©m nh¹c vui t-¬i vµ trÎ trung nµy cuèi cïng ®· trë nªn ý nghÜa h¬n.
Trong phÇn coda cña ch-¬ng kÕt l¹i mét lÇn n÷a vang lªn nÐt nh¹c tuyÖt diÖu cña
chñ ®Ò phô tõ ch-¬ng II. §©y lµ giai ®iÖu tr¶i réng, cã tÝnh chÊt bao qu¸t toµn bé
b¶n giao h-ëng, lµ chñ ®Ò chÝnh cña nã – chñ ®Ò kh¼ng ®Þnh søc sèng. Vµ sau chñ
®Ò nµy l¹i xuÊt hiÖn giai ®iÖu cæ tÝch huyÒn bÝ. Nã tan vµ lÆng dÇn trong nh÷ng ©m
®iÖu tõ biÖt buån b·.
119
B¶n giao h-ëng sè 7 lµ t¸c phÈm næi tiÕng cña Prokophiev, nã ®-îc çc nh¹c
sÜ thÕ giíi nãi chung vµ çc nh¹c sÜ ViÖt Nam nãi riªng rÊt yªu thÝch vµ nghiªn cøu
kü l-ìng. Phong çch, ng«n ng÷ vµ thñ ph¸p s¸ng t¸c cña nã cã søc hÊp dÉn vµ ¶nh
h-ëng kh«ng nhá ®Õn çc nhµ so¹n nh¹c ViÖt Nam. Lµ nhµ so¹n nh¹c thiªn tµi, nhµ
c¶i çch trong ©m nh¹c, tªn tuæi cña Prokophiev cïng víi Shostakovich, Stravinsky,
Khachaturian, Miaskovsky, Shedrin, Kabalevsky…®· trë thµnh nh÷ng nhµ so¹n
nh¹c lçi l¹c cña thÕ giíi cã tÇm ¶nh h-ëng lín, ®¹i diÖn cho nÒn ©m nh¹c Nga-X«
ViÕt.
120
1.4. I. Stravinsky (1882-1971) - mét trong nh÷ng nhµ
so¹n nh¹c cã ¶nh h-ëng lín nhÊt cña thÕ kû xx
1.1. C«ng tr×nh s¸ng t¸c cña Stravinsky.
Igor Stravinsky laø nhaø soaïn nhaïc thieân taøi, nhaø caûi caùch vaø ñoät
phaù trong aâm nhaïc. Sinh thôøi, taøi naêng ñoäc ñaùo cuûa oâng ñaõ aûnh
höôûng raát maïnh ñeán haàu heát caùc nhaïc só treân theá giôùi, ñaëc bieät
Stravinsky ñaõ trôû thaønh thaàn töôïng cuûaø caùc nhaïc só treû ñöông thôøi.
Ñoái vôùi caùc nhaïc só Vieät Nam, ñaëc bieät laø nhöõng nhaïc só ñaõ hoïc ôû
Lieân xoâ cuõ, phong caùch saùng taùc cuûa Stravinsky ñaõ aûnh höôûng maïnh
vaø coù söùc haáp daãn ñaëêc bieät.
“Con ngêi cña mét ngµn lÎ mét phong çch”, “Nh¹c sÜ – lu«n thay ®æi
(nh con t¾c kÌ)”, “Nhµ s¸ng lËp mèt trong ©m nh¹c”, “Nhµ s¸ng t¹o nh÷ng mãn ¨n
©m nh¹c trong bÕp cña thÕ giíi…”(nhµ lý luËn ©m nh¹c Nga-X« viÕt B.Iarustovsky
®· viÕt).
Nh÷ng biÖt danh nµy cã thÓ liÖt kª dµi h¬n n÷a, tÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn
®Òu thuéc vÒ mét con ng-êi – nhµ so¹n nh¹c Igor Fiodrovich Stravinsky; ®· gÇn
mét thÕ kû nay «ng thu hót sù quan t©m cña thÕ giíi, kh«ng tiÕc lêi khen ngîi vµ
th¸n phôc mçi khi nãi vÒ t¸c phÈm míi cña nhµ so¹n nh¹c lçi l¹c.
Xung quanh nh÷ng t¸c phÈm cña Stravinsky ®· næ ra nh÷ng cuéc tranh luËn
nãng báng: sù th¸n phôc cña nh÷ng ng-êi h©m mé ®èi lËp víi nh÷ng chª bai cña
nh÷ng ng-êi ph¶n ®èi, nh÷ng trµng vç tay t¸n th-ëng vang déi vµ nh÷ng tiÕng huýt
s¸o ph¶n ®èi Çm ü. Sù ®ãn nhËn ©m nh¹c cña Stravinsky víi ®Çy m©u thuÉn cã thÓ
gi¶i thÝch b»ng nh÷ng thay ®æi ®ét biÕn, bÊt ngê trong phong çch s¸ng t¸c.
B¾t ®Çu sù nghiÖp lµ mét häc trß tiªu biÓu cña tr-êng ph¸i Rimsky
Korsakov-Glazunov nh-ng Stravinsky ®· chÞu ¶nh h-ëng rÊt m¹nh cña tr-êng ph¸i
121
Ên t-îng Ph¸p rÊt mèt lóc bÊy giê. Nh-ng ch¼ng bao l©u nhµ so¹n nh¹c trÎ
Peterburg ®· tõ bá “niÒm tin” vµo chñ nghÜa Ên tîng vµ trë thµnh mét trong nh÷ng
thñ lÜnh ®èi lËp víi nghÖ thuËt cña Debussy. Vµ råi l¹i chØ vµi n¨m sau tõ tr-êng
ph¸i hËu s¬ khai Stravinsky ®· ®ét ngét “chuyÓn ®iÖu” sang hËu cæ ®iÓn. Vµ cuèi
cïng, sau v« sè nh÷ng thö nghiÖm trong phong çch nµy, t¸c gi¶ cña “Mïa Xu©n
thiªng liªng” l¹i lµm ngêi ®¬ng thêi kinh ng¹c khi trë thµnh ngêi kÕ tôc cña
tr-êng ph¸i Dodecafonia6 mµ tr-íc ®©y «ng ®· lµ ng-êi ®èi lËp víi nã.
Sù kú quÆc trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn phong çch cña Stravinsky cã hai quy
luËt quan träng. Thø nhÊt nã ph¶n ¸nh râ rÖt xu h-íng ph¸t triÓn chung cña nÒn
nghÖ thuËt t- s¶n lóc ®ã, vµ thø hai – c«ng b»ng mµ nhËn ®Þnh – trong mäi biÕn
ho¸ cña s¸ng t¹o, Stravinsky lu«n gi÷ ®-îc sù ®éc ®¸o cña m×nh: thËm chÝ trong
nh÷ng t¸c phÈm seria(chuçi ©m) cuèi ®êi cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy nh÷ng dÊu hiÖu
së tr-êng trong phong çch s¸ng t¸c cña «ng.
Igor Stravinsky - ®¹i diÖn ®Æc trng cña nghÖ thuËt “thuÇn tuý”. C¶ cuéc ®êi
«ng theo ®uæi mét môc ®Ých gi¸o ®iÒu – “nghÖ thuËt vÞ nghÖ thuËt”, kh«ng c«ng
nhËn tÝnh x· héi cña nã. Stravinsky lu«n trèn tr¸nh nh÷ng sù kiÖn nãng báng cña x·
héi. Trong ®iÓm nµy Stravinsky lµ ®¹i diÖn ®Æc tr-ng cña thÈm mü t- s¶n. Nh-ng
®ång thêi, lµ mét nghÖ sÜ lín, «ng kh«ng thÓ phñ nhËn sù bÊt æn cña x· héi lóc ®ã,
vµ tríc hÕt lµ nh÷ng d«ng tè cña níc Nga tríc çch m¹ng : C¶ trong “Petrushka”
vµ “Mïa xu©n thiªng liªng” thÓ hiÖn râ rÖt mét thêi ®¹i míi, m·nh liÖt h¬n, sù c¶m
nhËn hiÖn thùc rÊt m¹nh mÏ so víi nh÷ng nghÖ sÜ cña thÕ kû XIX. Nh÷ng thñ ph¸p
diÔn t¶ míi ®-îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn trong nh÷ng t¸c phÈm nµy ®· ®Ó l¹i dÊu Ên lín
trong s¸ng t¸c ©m nh¹c cña thÕ kû XX.
Sù phøc t¹p vµ m©u thuÉn trong phong çch s¸ng t¸c cña Stravinsky ®-îc thÓ
hiÖn kh«ng chØ trong sù tiÕn ho¸ cña phong çch mµ cßn ngay trong ý nghÜa néi
dung cña nh÷ng t¸c phÈm cïng thêi kú. Cïng víi nh÷ng t¸c phÈm lµm rung ®éng
6
ThuËt ng÷ trong luËn ¸n ®-îc viÕt b»ng tiÕng ý, trõ mét sè rÊt Ýt thuËt ng÷ ®· qu¸ th«ng dông lµ tiÕng Ph¸p,Nga hoÆc
§øc.
122
kh¸n gi¶ b»ng søc m¹nh nghÖ thuËt kú diÖu nh “Petrushka” l¹i lµ nh÷ng t¸c phÈm
tho¸i ho¸ nh “nh÷ng tiÓu phÈm NhËt B¶n” vµ mét sè phÇn cña opera “Ho¹ mi”.
Nguyªn nh©n cña sù phøc t¹p vµ m©u thuÉn trong phong çch s¸ng t¸c cña
Stravinsky lµ g×? Tr-íc hÕt lµ sù phøc t¹p vµ khñng ho¶ng cña x· héi lóc ®ã – kû
nguyªn cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc vµ nh÷ng cuéc çch m¹ng x· héi; kû
nguyªn sôp ®æ cña chÕ ®é cò, thay vµo ®ã lµ nh÷ng t- t-ëng tiÕn bé trong lÞch sö
cña x· héi, kû nguyªn tiÕn bé ch-a tõng thÊy trong ý thøc chÝnh trÞ cña quÇn chóng.
Nh÷ng ph¸t minh lÞch sö trong khoa häc vµ kü thuËt lµm thay ®æi tËn gèc nh÷ng
quan niÖm vÒ kh«ng gian vµ thêi gian cña thÕ giíi vi m« vµ vÜ m« xung quanh
chóng ta.
TÊt c¶ nh÷ng chuyÓn biÕn çch m¹ng nµy ®· lµm thay ®æi râ rµng t- duy vµ
t×nh c¶m cña con ng-êi, ®iÒu chØnh vµ bæ sung cho çch t- duy trong h×nh t-îng
nghÖ thuËt. §Ó thÓ hiÖn mét çch hiÖu qu¶ nh÷ng hiÖn t-îng míi trong cuéc sèng,
ng-êi nghÖ sÜ b¾t buéc ph¶i ®i t×m ph-¬ng thøc thÓ hiÖn míi.
Nhµ lý luËn vµ phª b×nh ©m nh¹c Nga Boris Iarustovsky viÕt: “… Sù m©u
thuÉn gi÷a tµi n¨ng vµ h¹n chÕ trong thÕ giíi quan còng ®Æc tr-ng trong nghÖ thuËt
s¸ng t¸c cña Stravinsky. Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy nh÷ng “u ®iÓm tuyÖt vêi” vµ
“yÕu ®iÓm tuyÖt vêi”; trong nh÷ng t¸c phÈm cña «ng cã sù kÕt hîp kú quÆc gi÷a
nh÷ng çi lín vµ çi nhá, réng vµ hÑp, sù kú diÖu vµ ph¶n c¶m, ®óng nh- sù c¶m
nhËn b»ng thÕ giíi quan vÒ giai cÊp cña t¸c gi¶. Sù ch©n thùc cña cuéc sèng xuÊt
hiÖn trong s¸ng t¸c cña «ng mét çch tù ph¸t vµ m©u thuÉn, chóng ta kh«ng nhËn
thÊy çi míi vµ sù tiÕn bé trong ý thøc vµ môc ®Ých cña t¸c gi¶”.
I. Stravinsky – mét trong nh÷ng nh¹c sÜ lín nhÊt ®-¬ng thêi. Nh÷ng s¸ng t¸c
cña «ng nh- chiÕc g-¬ng ph¶n chiÕu nh÷ng sù kiÖn träng ®¹i trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn v¨n ho¸ t- s¶n cña thÕ kû XX.
Nhµ phª b×nh Iarustovsky viÕt tiÕp: “Sù hÊp dÉn ®Æc biÖt trong s¸ng t¸c cña
Stravinsky ®· nãi lªn r»ng t¸c gi¶ cña “Petrushka” vµ “Mïa xu©n thiªng liªng” ®·
sinh ra vµ lín lªn trªn m¶nh ®Êt cña d©n téc Nga, trong mét thêi gian dµi ®· sö dông
123
vµ c¶i biªn nh÷ng motivo (nÐt nh¹c) d©n ca Nga, ph¸t triÓn mét çch ®éc ®¸o truyÒn
thèng cña çc nh¹c sÜ Nga lçi l¹c, tr-íc tiªn lµ Rimsky-Korsakov, Liadov,
Glazunov”.
Nh- chóng ta ®· biÕt râ vµo thêi kú tr-íc chiÕn tranh, trong lÜnh vùc nghÖ
thuËt cña T©y ¢u b¾t ®Çu xuÊt hiÖn râ nÐt nh÷ng dÊu hiÖu cña sù khñng ho¶ng, ®ßi
hái cÊp b¸ch nh÷ng h-íng ®i míi. Sù b¾t ®Çu cña A.Schonberg ®· khëi x-íng vµ
ph¸t triÓn m¹nh nh÷ng xu h-íng v« ®iÖu tÝnh trong ©m nh¹c. Cuéc chiÕn chèng l¹i
hoµ thanh c«ng n¨ng vµ çc h×nh thøc ©m nh¹c truyÒn thèng cña thÕ kû XIX ®· ®-îc
tuyªn bè. NÒn nghÖ thuËt t- s¶n cña thÕ kû XX chñ yÕu ph¸t triÓn theo xu h-íng
phñ nhËn nh÷ng nguyªn t¾c thÈm mü cña chñ nghÜa l·ng m¹n. Sù vinh quang cña
Stravinsky trong x· héi t s¶n tríc hÕt lµ thµnh tÝch cña mét ngêi “Khëi nghÜa”
trong cuéc çch m¹ng chèng l¹i nh÷ng truyÒn thèng cæ hñ cña chñ nghÜa l·ng m¹n
thÕ kû thø XIX. ¤ng ®-îc ®Ò cao lµ ng-êi nghÖ sÜ ®· lµm næ tung nh÷ng h×nh thøc
cò, gi¶i phãng vµ ®em l¹i tù do cho nhÞp ®iÖu (rithm) trong ©m nh¹c, b¹o d¹n më
réng hÖ thèng ®iÖu thøc, tr-íc tiªn lµ b»ng thñ ph¸p hoµ thanh, phøc giäng
(Polytonalita), Polydiatonica (phøc ®iÖu thøc diatonica).
ChÝnh trªn nÒn t¶ng nµy, sau “Mïa xu©n thiªng liªng”, xuÊt hiÖn nh÷ng xu
h-íng rÊt míi. PhÇn lín môc ®Ých chÝnh cña nh÷ng xu h-íng nµy lµ ph¸ huû chø
kh«ng mang tÝnh x©y dùng. Qu¸ tr×nh “çch m¹ng ho¸” ng«n ng÷ ©m nh¹c ngµy
cµng m¹nh mÏ h¬n, xu h-íng nµy ®-îc t×nh h×nh chung trong lÜnh vùc nghÖ thuËt
lóc ®ã thóc ®Èy, muèn t¹o ra nh÷ng chÊn ®éng míi cho kh¸n thÝnh gi¶ vµ ®éc gi¶.
ChÝnh trong hoµn c¶nh nµy ®· xuÊt hiÖn Neoclassicism (chñ nghÜa t©n cæ
®iÓn), (gäi chÝnh x¸c h¬n lµ gi¶ hiÖu cæ ®iÓn) vµo thêi kú sau chiÕn tranh. ChÝnh
nh÷ng h×nh thøc cæ ®¹i (lµ nÒn t¶ng chÝnh cña Neoclassicism) lµ ®éng lùc ®Ó k×m
h·m sù xuÊt hiÖn v« tæ chøc cña çc trêng ph¸i, çc “ism”. CÇn thiÕt ph¶i cã “trËt
tù” vµ “kû luËt” trong nghÖ thuËt (Stravinsky sö dông thuËt ng÷ “trËt tù” vµ “kû
luËt” ®Ó nãi vÒ h×nh thøc trong t¸c phÈm “Vua Edip” vµ Concerto cho piano). Nh÷ng
h×nh thøc ®èi vÞ (contrapunta) cña thÕ kû XVII vµ XVIII chø kh«ng ph¶i cña thÕ kû
XIX, ®èi lËp víi xu h-íng l·ng m¹n vµ nh÷ng tiªu chÝ thÈm mü trong nghÖ thuËt
124
T©y ¢u thÕ kû XX, theo ®ã “Kû nguyªn ®· qua s¸t ngay chóng ta t¹m thêi ®Ó nã
çch xa chóng ta, cßn kû nguyªn tríc ®ã n÷a ®Ó nã gÇn víi chóng ta...” (Stravinsky
viÕt trong håi ký).
Trong trµo l-u nµy Stravinsky còng lµ thñ lÜnh cña nghÖ thuËt T©y ¢u. ¤ng lµ
ngêi ®Çu tiªn trong s¸ng t¸c cña m×nh kÕt nèi sù “gi¶i phãng ©m nghÞch
(dissonance)” cña ©m nh¹c thÕ kû XX víi ý ®å cña nguyªn t¾c phong çch h×nh thøc
lÊy tõ nguyªn t¾c s¸ng t¸c ®èi vÞ cña çc nh¹c sÜ cæ x-a. §©y lµ ý ®å th©m thuý
muèn ng¨n chÆn gißng th¸c huû diÖt cña thêi gian, lµnh m¹nh nh÷ng t-ëng t-îng
qu¸ nãng cña nh÷ng nh¹c sÜ ®-¬ng thêi.
Nh×n tõ khÝa c¹nh hiÖu qu¶ thÈm mü th× biÖn ph¸p nµy chØ cã t¸c dông t¹m
thêi, ®iÒu nµy thÓ hiÖn cô thÓ trong nh÷ng s¸ng t¸c míi nhÊt cña Stravinsky thêi kú
nµy, nhiÒu t¸c phÈm l¹nh lïng, tÝnh to¸n ®¬n thuÇn, chØ lµ nh÷ng cÊu tróc, cã khi chØ
lµ nh÷ng tiÕt tÊu kh« khan. ChØ trong mét vµi t¸c phÈm cña thêi kú nµy nh- octet,
“Vua Edip”, “Giao hëng th¸nh ca”, concerto piano - cã lóc t¸c gi¶ tho¸t ra khái
nh÷ng cÊu tróc l¹nh lïng, t¹o nªn ©m nh¹c thËt sù cao c¶, ®em ®Õn cho ng-êi nghe
gi¸ trÞ thùc thô.
T¹i Paris, xung quanh Stravinsky ®· h×nh thµnh nhãm b¹n bÌ th©n thiÕt ngµy
cµng cã quan hÖ chÆt chÏ. Tr-íc tiªn lµ nh÷ng ng-êi tiªn phong trÎ - “Nh÷ng ngêi
Pari mèt nhÊt”: nhµ th¬ Jan Kokto vµ ho¹ sÜ Pablo Picasso. Ngoµi hä ra lµ nh÷ng b¹n
cò nh- Ravel, Benua, Nishinsky, ho¹ sÜ Matiss, Goncharova, Larionov. Trong c©u
l¹c bé cña n÷ m¹nh th-êng qu©n E.Poliniak Stravinsky rÊt ®-îc ng-ìng mé, «ng
th©n víi M.de Falia, G.Fore, E.Sati. Nhãm “S¸u” nh¹c sÜ Ph¸p trÎ (J.Orik, F.Pulenk,
D.Miio...) coi Stravinsky nh- ng-êi ®éng viªn tinh thÇn cña nhãm.
Thêi kú nµy Kokto, Sati, Stravinsky ®ãng vai trß thñ lÜnh cña tr-êng ph¸i
modern Ph¸p trÎ. Trµo l-u míi cña ®Çu nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX muèn lËt ®æ
thÇn t-îng Debussy, ®Êu tranh v× nghÖ thuËt cña trÇn gian, chèng l¹i sù mê ¶o, v×
“©m nh¹c s¾c s¶o vµ quyÕt liÖt” (Kokto). Kokto ®ãng vai trß thñ lÜnh vÒ thÈm mü
cña nhãm.
125
Kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng t¸c phÈm cña Stravinsky ®Òu ®-îc ®ãn nhËn vµ biÓu
diÔn nhiÒu trªn ®Êt n-íc X« ViÕt. Nh÷ng t¸c phÈm cã néi dung m©u thuÉn kh«ng
phï hîp víi hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa ®· kh«ng ®-îc chµo ®ãn t¹i n-íc Nga-X«
ViÕt.
MÆc dï víi t- t-ëng vµ thÕ giíi quan rÊt m©u thuÉn nh-ng phÇn lín nh÷ng t¸c
phÈm cña Stravinsky ®Òu mang tÝnh tÝch cùc. §ã lµ nh÷ng t×m tßi ®ét ph¸ dÉn ®Õn
nh÷ng c¶i çch trong ng«n ng÷ vµ thñ ph¸p s¸ng t¸c. Lµ ng-êi con cña n-íc Nga,
«ng lu«n lu«n sö dông chÊt liÖu d©n ca cña d©n téc m×nh trong nh÷ng s¸ng t¸c.
TruyÒn b¸, ph¸t triÓn, sö dông chÊt liÖu d©n ca mét çch s¸ng t¹o vµ tù do nh- chÊt
liÖu cña chÝnh b¶n th©n t¸c gi¶. Thñ ph¸p s¸ng t¸c míi l¹, ®ét ph¸. §ã lµ sù øng
dông ®a ®iÖu thøc, nh©n çch ho¸ vµ kÞch tÝnh ©m s¾c çc nh¹c cô. §iÒu nµy chóng
ta cã thÓ nhËn thÊy trong nhiÒu t¸c phÈm nh “Chim löa”, “C©u chuyÖn vÒ ngêi
lÝnh” vµ ®Æc biÖt lµ “Ptrushka”. Trong ®ã mçi mét nh¹c cô miªu t¶ mét nh©n vËt(
Flauto-Chim Löa, Violino-Con Quû, Tromba-Petrushka..). Stravinsky khai th¸c triÖt
®Ó ©m vùc vµ kü thuËt tr×nh tÊu cña çc nh¹c cô trong dµn nh¹c. §Ó khai th¸c ©m
vùc cao cña kÌn gç, «ng sö dông s¸o piccolo rÊt nhiÒu, clar.piccolo. §Ó më réng ©m
vùc vµ m»u s¾c bÌ trÇm «ng sö dông triÖt ®Ó clar.basso vµ contrafagotto, bé ®ång
«ng sö dông 2 Tube. Kü thuËt viÕt cho çc nh¹c cô cña dµn nh¹c rÊt khã vµ phøc
t¹p, ®¨c biÖt lµ kÌn gç, trombe vµ bé gâ( timpani, tamburo, gr.cassa), ®ßi hái nh¹c
c«ng ph¶i cã tr×nh ®é cao.
Stravinsky lµ mét trong nh÷ng ng-êi ®Çu tiªn c¶i çch thñ ph¸p sö dông nhÞp
®iÖu. ¤ng ®· gi¶i phãng vµ ®em l¹i tù do cho nhÞp ®iÖu, xo¸ bá thãi quen tr-íc ®©y
chØ sö dông nhÞp ch½n ®Òu ®Òu trong t¸c phÈm. ¤ng khai ph¸ ra thñ ph¸p sö dông sù
®a nhÞp ®iÖu: sù thay ®æi vµ lu©n chuyÓn çc nhÞp 2/4, 3/8, 5/8, 7/8, 3/4…trong ©m
nh¹c, t¹o nªn sù míi l¹, hÊp dÉn vµ ®éc ®¸o. §©y lµ mét c¶i çch trong nhÞp ®iÖu ©m
nh¹c lµm thay ®æi phong çch, quan niÖm vµ kü thuËt trong nghÖ thuËt diÔn tÊu. Nã
®ßi hái çc nghÖ sÜ biÓu diÔn ph¶i lu«n lu«n trong tr¹ng th¸i tØnh t¸o vµ tÝch cùc ®Ó
kh«ng bÞ nhÇm lÉn nhÞp ®iÖu( tr-íc ®©y víi nhÞp ch½n ®Òu ®Òu kh«ng thay ®æi, t¹o
cho nh¹c c«ng sù thô ®éng vµ “nhµn” trong diÔn tÊu). §¨c biÖt ®èi víi ngêi chØ
126
huy, Stravinsky ®· mang ®Õn sù c¶i çch, phøc t¹p nh-ng rÊt hÊp dÉn vµ phong phó,
®ßi hái ng-êi nh¹c tr-ëng ph¶i cã kü thuËt tèt, c¶m gi¸c nhÞp ®iÖu chÝnh x¸c, nh¹y
bÐn vµ rÊt tØnh t¸o, chñ ®éng trong nghÖ thuËt ®iÒu khiÓn dµn nh¹c. §Ønh cao cña
nghÖ thuËt c¶i çch nhÞp ®iÖu ®ã lµ t¸c phÈm balª “Mïa xu©n thiªng liªng”. Cã thÓ
nãi ®©y lµ mét trong nh÷ng ¶nh h-ëng lín nhÊt cña Stravinsky ®èi víi çc nh¹c sÜ
®¬ng thêi, ®Æc biÖt nã cã søc hÊp dÉn lín ®èi víi çc nh¹c sÜ trÎ vµ trë thµnh “mèt”
trong t- duy nhÞp ®iÖu.
§Ønh cao cña nghÖ thuËt phèi khÝ còng ®îc Stravinsky thÓ hiÖn trong “Mïa
xu©n thiªng liªng”. §©y lµ sù c¶i çch ®ét ph¸, mang ®Õn sù míi l¹ hÊp dÉn kú thó
cho nghÖ thuËt s¸ng t¸c vµ biÓu diÔn ®-¬ng thêi vµ nã ®· t¹o nªn mét ¶nh h-ëng
“kh«ng thÓ tõ chèi” ®èi víi çc nh¹c sÜ trÎ. TÊt nhiªn kh«ng Ýt çc nh¹c sÜ “cæ” ®·
chØ trÝch sù “hoang d·” vµ “th«” cña nã.
NghÖ thuËt s¸ng t¸c cña Stravinsky cã ¶nh h-ëng lín ®èi víi çc nh¹c sÜ ViÖt
Nam, ®¨c biÖt lµ nh÷ng nh¹c sü ®· häc tËp t¹i Liªn X« cò nh- §µm Linh( trong
Rhapsody “Chim ¦ng”), §ç Hång Qu©n( trong Rhapsody “ViÖt Nam”, t¸c phÈm
nµy sÏ ®-îc so s¸nh vµ ph©n tÝch kü sù ¶nh h-ëng trong phÇn sü cña luËn ¸n).
Mïa thu n¨m 1962 Stravinsky trë vÒ quª h-¬ng sau 48 n¨m xa çch. ¤ng ®·
th¨m Matxc¬va vµ Leningrad, nhiÒu lÇn gÆp gì víi çc nh¹c sÜ x« viÕt, nhiÖt t×nh tr¶
lêi pháng vÊn cña çc nhµ b¸o, «ng tuyªn bè: “Suèt cuéc ®êi t«i nãi vµ nghÜ b»ng
tiÕng Nga, ©m tiÕt cña t«i lµ ©m tiÕt Nga. Cã thÓ ®iÒu nµy kh«ng nhËn biÕt ®-îc
ngay trong ©m nh¹c cña t«i, nh-ng nã lµ b¶n chÊt vµ tiÒm Èn trong s¸ng t¸c cña t«i
“… Víi niÒm vinh dù lín t«i ®-îc biÕt r»ng ë Liªn X« nh¹c giao h-ëng vµ balª cña
t«i th-êng xuyªn ®-îc tr×nh diÔn trªn s©n khÊu vµ ®µi ph¸t thanh… T«i thÊy Êm
lßng vµ c¶m ®éng khi biÕt r»ng m×nh kh«ng bÞ l·ng quªn ë Tæ quèc… Trong bÇu
kh«ng khÝ tuyÖt diÖu nµy, thó thùc, t«i thÊy nh- trÎ l¹i, mÆc dï ë tuæi 80 c¶m nhËn
®iÒu nµy kh«ng hÒ ®¬n gi¶n…”.
B¾t ®Çu tõ n¨m 1907 cña thÕ kû tr-íc Stravinsky ®· s¸ng t¸c gÇn 100 t¸c
phÈm kh¸c nhau: 9 vë balª, 4 opera, 3 ho¹t c¶nh thanh nh¹c – móa, 5 b¶n giao
127
h-ëng, 16 t¸c phÈm cho dµn nh¹c, 12 tiÓu phÈm khÝ nh¹c thÝnh phßng, 15 t¸c phÈm
hîp x-íng, 8 t¸c phÈm cho piano, 20 b¶n romance vµ bµi h¸t – ®ã lµ c«ng tr×nh
s¸ng t¸c cña nhµ so¹n nh¹c.
1.1.1 .Nh÷ng t¸c phÈm balª, opera vµ ho¹t c¶nh thanh nh¹c-móa.
Stravinsky ®Ó l¹i 9 vë balª, 4 opera vµ 3 ho¹t c¶nh thanh nh¹c-móa.
N¨m 1909 Diagilev ®· thuyÕt phôc Stravinsky, b¾t «ng dõng viÕt opera “Ho¹
my” (mÆc dï Stravinsky ®· viÕt xong mµn mét) vµ b¾t tay vµo s¸ng t¸c balª “Chim
löa”.
N¨m 1910 sù kiÖn träng ®¹i “Chim löa” ®· ®îc Stravinsky dµn dùng cïng
víi biªn ®¹o móa M.Fokin vµ nh÷ng diÔn viªn chÝnh T.karsavina, V.Nishinsky, ho¹
sÜ A.Golovin.
“Chim löa” chøa ®ùng tÊt c¶ nh÷ng dÊu hiÖu cña tuæi trÎ. Nã cha ®îc trän
vÑn, ch-a ®ñ logic trong ph¸t triÓn; nã cã thÓ dÔ dµng tan ra thµnh nh÷ng sè (tiÕt
môc) riªng biÖt, trong ©m nh¹c næi bËt lªn sù ¶nh h-ëng cña tr-êng ph¸i Ên t-îng
Ph¸p. Nh-ng t¸c phÈm míi nµy cã søc l«i cuèn víi sù phong phó ®Æc biÖt trong tÝnh
hÊp dÉn cña mµu s¾c ©m thanh, lµm cho ng-êi nghe bá qua nh÷ng thiÕu sãt cña nhµ
so¹n nh¹c ch-a ®Çy 30 tuæi.
NhiÒu n¨m sau (n¨m 1919) Stravinsky ®· chuyÓn so¹n balª “Chim löa” sang
tæ khóc cho dµn nh¹c, chØnh söa l¹i mét sè chç thõa trong ©m s¾c. B¶n tæ khóc ®·
trë nªn næi tiÕng kh¾p thÕ giíi.
N¨m 1910 buæi c«ng diÔn “Chim löa” t¹i nhµ h¸t çnh ®ång Elisei Paris ®·
thµnh c«ng vang déi. Stravinsky lÇn ®Çu tiªn c¶m nhËn ®-îc sù ngät ngµo cña vinh
quang. ¤ng lµm quen víi çc thÇn t-îng cña Paris-Ravel, Debussy (ng-êi khen ngîi
“Chim löa”), De Falia. Vµ trong cuéc sèng cña Stravinsky b¾t ®Çu nh÷ng b÷a tiÖc,
nh÷ng lêi mêi, tiÕp ®ãn, b¸o chÝ pháng vÊn…
128
§ã lµ sù b¾t ®Çu con ®êng Paris cña t¸c gi¶ “Chim löa”. Lóc ®ã, cã lÏ «ng
ch-a hiÓu ®-îc r»ng sù ra m¾t ®ã t¹i thñ ®« Ph¸p ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh cuéc
®êi cña «ng. §iÒu nµy ®· trë thµnh dù c¶m, sau nµy khi quay l¹i tæ quèc, «ng nhËn
thÊy r»ng, thñ ®« Nga lÇn ®Çu tiªn ®èi víi «ng nh- mét tØnh lÎ.
Trong khi s¸ng t¸c “Chim löa” ®· n¶y sinh ý tëng vÒ vë balª míi – “Mïa
xu©n thiªng liªng”… T¸c gi¶ nhí l¹i, «ng m¬ thÊy c¶nh tæ chøc tôc lÖ thêi loµi
ng-êi hoang s¬ – nh÷ng tr-ëng l·o th«ng th¸i ngåi thµnh vßng trßn xem ®iÖu nh¶y
tr-íc lóc chÕt cña c« g¸i ®-îc chän lµm vËt cèng thÇn hiÕn d©ng thÇn Mïa xu©n ®Ó
nhËn ®-îc sù phï hé. Víi ý t-ëng míi nµy Stravinsky ®· nhí tíi ho¹ sÜ N.Rerich –
chuyªn gia næi tiÕng vÒ sö thi Slav¬ cæ ®¹i vµ yªu cÇu Rerich hîp t¸c dµn dùng.
Mïa thu n¨m 1910 t¹i Thôy SÜ, trong t- duy cña Stravinsky b¾t ®Çu h×nh
thµnh ý tëng vÒ vë balª “Petrushka”, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tiÓu phÈm viÕt cho dµn
nh¹c vµ piano ®éc tÊu. Sau khi ®-îc Stravinsky giíi thiÖu Diagilev ®· h×nh dung ra
ngay nh÷ng h×nh t-îng cña vë balª míi. ¤ng yªu cÇu Stravinsky ph¶i ®-a vµo vë
balª nh÷ng c¶nh héi chî… Mét lÇn khi ®i d¹o trªn bê s«ng Nªva, trong ®Çu nhµ
so¹n nh¹c loÐ lªn ý nghÜ: Petrushka sÏ lµ nh©n vËt chÝnh cña vë balª! Petrushka –
nh©n vËt con rèi ®å ch¬i biÕt nh¶y móa.
Kh«ng cã t¸c phÈm nµo mµ Stravinsky lµm viÖc say s-a nh- Petrushka. ¤ng
viÕt th cho mÑ: “Petrushka cña con ngµy cµng béc lé nh÷ng tÝnh çch xÊu, nhng
cã mét ®iÒu ®¸ng mõng lµ cËu ta hoµn toµn kh«ng gi¶ t¹o…”.
Vë balª ®-îc viÕt xong t¹i Roma. T¹i ®©y t¸c gi¶ cïng víi Diagilev ®· xem
vµ tiÕp nhËn nh÷ng ph¸c th¶o cña hai ho¹ sÜ A.Benua vµ B.Serov. Buæi c«ng diÔn ®·
diÔn ra th¸ng 6 n¨m 1911 t¹i nhµ h¸t Shatle Pari d-íi sù chØ huy cña Pier Monte.
Vai Petrushka do V.Nishinsky ®ãng cßn vai vò n÷ balª do T.Karsavina ®ãng..
“Petrushka” trë thµnh mét trong nh÷ng vë chÝnh cña ®oµn nghÖ thuËt
Diagilev. TiÕp theo ®ã nã ®-îc c«ng diÔn ë Berlin, London vµ çc thµnh phè kh¸c ë
ch©u ¢u. Stravinsky th-êng xuyªn ®i biÓu diÔn cïng ®oµn vµ rÊt g¾n bã víi ho¹t
®éng cña ®oµn.
129
Mïa xu©n n¨m 1911, sau mét sè t¸c phÈm nhá, Stravinsky b¾t ®Çu s¸ng t¸c
“Mïa xu©n” (“Mïa xu©n thiªng liªng”) t¹i thÞ trÊn Ustiluk. §Õn ®Çu n¨m 1912 «ng
hoµn thµnh vë balª, “sau mét thêi gian lµm viÖc c¨ng th¼ng vµ vÊt v¶”- t¸c gi¶ viÕt.
Ngµy 23 th¸ng 5 n¨m 1913 buæi c«ng diÔn ®-îc chê ®îi rÊt l©u, nay ®· diÔn
ra t¹i nhµ h¸t Elisei. “Nh÷ng bøc tranh cña níc Nga thêi s¬ khai” víi tÝnh chÊt
hoang d· ®· lµm cho kh¸n gi¶ bÊt b×nh, huýt s¸o, hß hÐt ph¶n ®èi. Vë diÔn ®· ph¶i
kÕt thóc gi÷a chõng. Çc nhµ b¸o nãi, tõ khi c«ng diÔn “Ernani” cña V.Hugo vµ
“Peleas vµ Melisanda” cña Debussy cha cã mét sù cè nµo Çm ü nh vËy...
Stravinsky ®· bá ra vÒ tr-íc khi vë diÔn kÕt thóc bÊt ngê trong t©m tr¹ng buån bùc
cao ®é....
Th¸ng 4 n¨m 1914 t¹i Pari, díi sù chØ huy cña Pier Monte, “Mïa xu©n
thiªng liªng” ®· hoµn toµn ®îc phôc håi danh dù. Mét vai trß quan träng cña sù
thµnh c«ng lµ lÇn nµy “Mïa xu©n” ®îc tr×nh diÔn nh mét tæ khóc giao hëng chø
kh«ng ph¶i nh vë balª”.
N¨m 1919 Stravinsky trë vÒ Pari vµ Diagilev ®Æt «ng viÕt vë balª
“Pulchinella” theo nh¹c cña Pergolesi. ChÝnh Diagilev ®a cho Stravinsky mét sè
giai ®iÖu cña Pergolesi cÇn ®-îc sö dông trong balª. Picasso ®ång ý nhËn ph¸c th¶o
trang phôc vµ trang trÝ nªn cµng l«i cuèn Stravinsky h¬n.
TiÕp theo, Stravinsky viÕt hai balª míi: “Apollon Musaget” (n¨m 1927) dù
Festival ©m nh¹c ®¬ng thêi t¹i Washington vµ “ChiÕc h«n cña tiªn n÷” (n¨m 1928,
theo ®Æt hµng cña n÷ balª næi tiÕng Ida Rubinstein). “Apollon Musaget” lµ vë balª
cuèi cïng do ®oµn cña Diagilev dùng (12/6/1928 t¹i nhµ h¸t S.Bernar, Pari).
Tõ giai ®o¹n nµy cho ®Õn n¨m 1961 Stravinsky lµm viÖc vµ s¸ng t¸c liªn tôc,
t¹o nªn nhiÒu t¸c phÈm trong nh÷ng h×nh thøc vµ thÓ lo¹i rÊt ®éc ®¸o . ThÓ lo¹i yªu
thÝch vµ së tr-êng cña «ng lµ balª, s¸ng t¸c theo ®¬n ®Æt hµng cña çc nhµ biªn ®¹o
vµ nghÖ sÜ balª næi tiÕng. §ã lµ nh÷ng vë “ Ch¬i bµi “(n¨m 1936), nh÷ng c¶nh balª
cho dµn nh¹c (n¨m 1944), ”Orphei” (kÞch b¶n cña t¸c gi¶, n¨m 1947), “Agon” (viÕt
tõ 1956-1957). Nh÷ng opera: “Persefona” (ca nh¹c kÞch theo t¸c phÈm cña nhµ v¨n
130
Jid, viÕt n¨m 1933),”Nh÷ng cuéc lang thang cña kÎ lªu læng”(n¨m 1951, kÞch b¶n
cña Oden vµ Kalman).
Sau khi khái bÖnh Stravinsky quay l¹i viÕt opera “Häa my” ®· b¾t ®Çu tríc
®ã 4 n¨m. Kho¶ng thêi gian gi¸n ®o¹n nµy ®· lµm phong çch cña Stravinsky thay
®æi nhiÒu. ¶nh hëng nhiÒu ng«n ng÷ cña “Mïa xu©n thiªng liªng” nªn mµn hai vµ
ba cña Opera phøc t¹p h¬n nhiÒu so víi mµn mét (gÇn víi phong çch cña Rimsky-
korsakov thêi kú cuèi).
“Häa my” ®îc ®oµn cña Diagilev dµn dùng vµ c«ng diÔn víi trang trÝ vµ ¸nh
s¸ng rÊt c«ng phu vµ cÇu kú nh-ng vë diÔn kh«ng ®-îc çc nhµ phª b×nh Nga
Lunacharsky vµ Asaphiev ®¸nh gi¸ cao.
N¨m 1922 Stravinsky hoµn thµnh vë opera hµi híc “Mavra”, tiÕp theo ®ã,
n¨m 1923, «ng viÕt xong vë ho¹t c¶nh thanh nh¹c-móa “§¸m cíi” (sö dông lêi th¬
d©n gian). N¨m 1927 «ng hoµn thµnh vë opera-oratorio “Vua Edip”(dùa theo t¸c
phÈm cña Sofokl). Mét thÓ lo¹i ®¨c biÖt lµ vë kÞch h¸t “Persefona” viÕt cho ngêi kÓ
chuyÖn, giäng nam cao, hîp x-íng vµ dµn nh¹c ®-îc Stravinsky hoµn thµnh n¨m
1934. Vë ho¹t c¶nh thanh nh¹c-móa cuèi cïng “Potop”(“§¹i hang thuû”) cña «ng
®-îc viÕt xong n¨m 1962.
1.1.2. Nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng vµ concerto.
Mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña Stravinsky lµ «ng lu«n t×m tßi vµ kh¸m ph¸ ra
nh÷ng thÓ lo¹i, h×nh thøc vµ cÊu tróc míi trong s¸ng t¸c. Bëi vËy nªn «ng kh«ng
thÝch vµ Ýt s¸ng t¸c theo nh÷ng thÓ lo¹i vµ h×nh thøc cæ ®iÓn truyÒn thèng nh- giao
h-ëng, concerto, sonata…vµ nÕu cã viÕt theo nh÷ng thÓ lo¹i nµy th× Stravinsky lu«n
t×m çch thay ®æi, biÕn ho¸, ®æi míi vµ lµm cho nh÷ng thÓ lo¹i nµy trë nªn ®éc ®¸o
h¬nc. NÕu lµ giao h-ëng th× kh«ng ph¶i lµ cÊu tróc 4 ch-¬ng mµ lµ 3 ch-¬ng hoÆc 1
ch-¬ng, giao h-ëng chØ viÕt cho dµn nh¹c kÒn, giao h-ëng kinh th¸nh viÕt cho dµn
nh¹c vµ hîp x-íng, giao h-ëng trong ba chuyÓn ®éng… cßn concerto th× viÕt cho
piano vµ dµn nh¹c kÌn, concerto “Ebony”(®en) viÕt cho kÌn clarinetto vµ nhãm nh¹c
131
cô, concerto in D cho dµn d©y, concerto cho 2 piano solo, concertco in D cho violino
vµ dµn nh¹c.
B¶n giao h-ëng ®Çu tay Es-dur cña Stravinsky d-íi sù kÌm cÆp cña thÇy
Rimsky-Korsakov lµ viÕt theo phong çch cæ ®iÓn vµ «ng ®· ®Ò tÆng ng-êi thÇy cña
m×nh.
1.1.3. Nh÷ng t¸c phÈm viÕt cho hîp x-íng, dµn nh¹c vµ soloists.
Nh÷ng t¸c phÈm lín cho hîp xíng, dµn nh¹c vµ soloist bao gåm: “Giao
hëng kinh th¸nh” (1929 – 1930) viÕt cho hîp xíng vµ dµn nh¹c, “Vên treo
Babilon” (1944)viÕt cho hîp x-íng nam, ng-êi dÉn truyÖn vµ dµn nh¹c, Messa
(1945 – 1948) viÕt cho hîp x-íng vµ hai ngò tÊu kÌn, Cantata (1952 – 1953) viÕt
cho 2 giäng h¸t, hîp xíng n÷ vµ dµn nh¹c nhá; “Nh÷ng bµi th¸nh ca” (“Canticum
sacrum”) (1956) viÕt cho giäng tenor, bariton, hîp xíng vµ dµn nh¹c, vinh danh
toµ th¸nh S.Marc; cantata “Thó téi, kÓ chuyÖn vµ cÇu kinh” (1962) viÕt cho giäng
alto, tenor solo, ngêi dÉn truyÖn, hîp xíng vµ dµn nh¹c, “Avrahm vµ Isak”(1962-
1963)-ballade viÕt cho giäng nam trung cao vµ dµn nh¹c thÝnh phßng, Requiem
canticles (nh÷ng bµi cÇu hån) viÕt n¨m 1965-1966 cho giäng contralto (n÷ trÇm) vµ
bariton solo, hîp x-íng vµ dµn nh¹c, dùa theo lêi kinh th¸nh la tinh
1.1.4. Nh÷ng t¸c phÈm viÕt cho dµn nh¹c vµ hoµ tÊu thÝnh phßng cã h×nh
thøc vµ cÊu tróc ®¨c biÖt.
§©y lµ nh÷ng t¸c phÈm ®Æc tr-ng cho sù t×m tßi vµ c¶i çch cña Stravinsky
trong cÊu tróc vµ h×nh thøc. Næi bËt lµ nh÷ng t¸c phÈm nh-: Fantasy scherzo (n¨m
1908) viÕt cho dµn nh¹c lín, “Feierverk” (ph¸o hoa)-fantasia cho dµn nh¹c lín,
“Pribautky”- nh÷ng bµi h¸t pha trß viÕt cho giäng contralto (n÷ trÇm) vµ dµn nh¹c
thÝnh phßng theo lêi th¬ d©n gian Nga (1914,1964*), “ChuyÖn kÓ vÒ con ço, gµ
trèng, mÌo vµ con cõu”- mµn ca c¶nh vui viÕt cho 4 giäng h¸t vµ dµn nh¹c thÝnh
*
DÊu hoa thÞ cã nghÜa lµ b¶n biªn tËp cuèi cïng, th-êng lµ b¶n phèi khÝ míi hoÆc lµ b¶n chuyÓn so¹n cho 1 hoÆc
nhiÒu nh¹c cô kh¸c
132
phßng, dùa theo truyÖn cæ tÝch d©n gian Nga (1916), “Bµi ca chim ho¹ my” (1917)-
giao hëng th¬ cho dµn nh¹c, “C©u chuyÖn ngêi lÝnh” (1918)- ho¹t c¶nh nh¹c móa
viÕt cho ng-êi ®äc, kÞch c©m vµ dµn nh¹c thÝnh phßng, dùa theo truyÖn cæ tich d©n
gian Nga, “Ragtime” (1919) viÕt cho 11 nh¹c cô, concertino (1920) viÕt cho tø tÊu
d©y, n¨m 1952 «ng chuyÓn so¹n cho 12 nh¹c cô. T¸c phÈm cöu tÊu (1923) viÕt cho
9 kÌn còng lµ t¸c phÈm næi tiÕng viÕt cho çc nh¹c cô kÌn. Capricio (1929) viÕt cho
piano vµ dµn nh¹c, concerto duo cho violino vµ piano (1932), concerto in Es
“Dambarton-Ox” viÕt cho dµn nh¹c thÝnh phßng (1938), nh÷ng concerto-®iÖu móa
viÕt cho dµn nh¹c thÝnh phßng (1941-1942), ®iÖu nh¶y polka-xiÕc viÕt cho dµn nh¹c
kÌn (1942), sü ®ã chuyÓn so¹n cho dµn nh¹c giao hëng, “4 Ên tîng Na Uy” viÕt
cho dµn nh¹c (1942), Scherzo µ la russe viÕt cho dµn nh¹c giao h-ëng-jazz (1944).
Trong mäi thÓ lo¹i vµ h×nh thøc ©m nh¹c, Stravinsky lu«n lu«n t×m çch ®æi
míi, ph¸t triÓn vµ lµm phong phó, ®éc ®¸o h¬n.
T¸c phÈm balª “ Mïa xu©n thiªng liªng”
“Thµnh c«ng cña “Petrushka” ®· khÝch lÖ t«i viÕt “Mïa xu©n thiªng liªng” -
Stravinsky b¶y tá trong mét bøc th-. Víi sù céng t¸c cña ho¹ sÜ N.Rerich vµ biªn
®¹o móa V.Nishinsky, kÞch b¶n vë balª ®-îc hoµn thµnh vµ ©m nh¹c ®-îc viÕt
t-¬ng ®èi nhanh. Vë balª gåm hai phÇn, trong ®ã cã 13 ®o¹n (7 ®o¹n trong phÇn
“ChiÕc h«n cña tr¸i ®Êt” vµ 6 ®o¹n trong phÇn “Sù hy sinh vÜ ®¹i”). §é dµi cña mçi
®o¹n tõ 1 – 5 phót nh¹c.
Tæng phæ “Mïa xu©n thiªng liªng” víi phong çch ®ét ph¸ siªu phµm ®· t¹o
ra sù ¶nh h-ëng cùc m¹nh ®èi víi toµn bé nÒn ©m nh¹c cña thÕ kû XX. ¢m nh¹c
cña “Mïa xu©n thiªng liªng” xuÊt hiÖn nh mét b×nh rîu kú l¹, chøa ®ùng nh÷ng
lo¹i r-îu míi, nh÷ng thñ ph¸p vµ ph-¬ng thøc míi l¹, trong ®ã çc nh¹c sÜ ®-¬ng
thêi ®Òu sö dông nh÷ng thñ ph¸p nµy, kÓ c¶ nh÷ng nh¹c sÜ kh«ng chÊp nhËn ý ®å t-
t-ëng cña t¸c phÈm nµy. Nhµ chØ huy lçi l¹c ng-êi Ao H.Karajan khi sang Liªn X«
133
cò tr×nh diÔn t¸c phÈm nµy ®· nãi: ““Mïa xu©n thiªng liªng” lµ mét cuéc çch m¹ng
trong ©m nh¹c”.
“Mïa xu©n thiªng liªng” – Lµ hiÖn t-îng nghÖ thuËt ®Æc tr-ng cña giai ®o¹n
tr-íc chiÕn tranh, tr-íc çch m¹ng. Sù xuÊt hiÖn cña nã kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn,
mét n¨m sau giao hëng th¬ “Prometei” cña A.Skriabin, hai n¨m sau t¸c phÈm
“Elektra” cña R.Strauss, gÇn nh cïng vµo mét thêi gian víi opera “L©u ®µi cña b¸
tíc R©u xanh” cña Bartok, “Daphnis vµ Chloe” cña Ravel, “TiÕng chu«ng” cña
Rachmaninov, giao hëng sè 9 cña Maler, “Lunoe pero” cña Schonberg, kh«ng l©u
tríc “Tæ khóc Skif” cña Prokophiev. MÆc dï çc t¸c phÈm nµy kh«ng gièng nhau
nh-ng chóng ®Òu cã nh÷ng ®iÓm chung: nh÷ng dÊu hiÖu cña sù khñng ho¶ng, sù
linh c¶m vÒ nh÷ng th¶m ho¹ s¾p tíi, nh÷ng xóc c¶m ®iªn lo¹n, nh÷ng cao trµo biÓu
c¶m m·nh liÖt. H×nh t-îng çi chÕt nh- sù t-îng tr-ng cña nh÷ng hy sinh kh«ng thÓ
tr¸nh khái, sù sî h·i mét çi g× ®ã ®ang ®Õn gÇn. TÊt nhiªn, ®Ó miªu t¶ nh÷ng h×nh
t-îng nµy, cÇn ph¶i cã nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt míi. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p míi
®©y cña tr-êng ph¸i Ên t-îng kh«ng thÓ phï hîp víi môc ®Ých nµy. Nh÷ng thñ ph¸p
kÞch t©m lý tîng trng cho opera “Peleas” cña Debussy kh«ng thÓ phï hîp víi ý ®å
cña Stravinsky trong “Mïa xu©n thiªng liªng”. ChÝnh vµo thêi gian nµy ®· xuÊt hiÖn
nh÷ng trµo l-u míi v« cïng ®Æc tr-ng cho nÒn nghÖ thuËt t- s¶n tr-íc chiÕn tranh.
Ngêi ta gäi nh÷ng ®¹i diÖn cña çc trµo lu nµy lµ nh÷ng ngêi “hoang d·”; trong
v¨n häc Nga, gÇn víi nh÷ng trµo l-u nµy lµ nh÷ng ng-êi theo tr-êng ph¸i vÞ lai
(Futurism). Nh÷ng trµo l-u nµy cã xu h-íng ®Æc tr-ng lµ t×m ®Õn çi nguyªn s¬ th«
lç, sù hoang s¬ nguyªn thuû, nh- thiªn nhiªn cña ®¶o Haiti, ©m nh¹c cña ng-êi Mü
da ®en, nh÷ng ®iÖu móa cña ng-êi d©n ®¶o Antil, bé téc Xkif Nga. Nh÷ng ®-êng
viÒn s¾c nÐt, nh÷ng b¶n s¾c trÇn trôi, sù t-¬ng ph¶n cao ®é, nh÷ng nhÞp ®iÖu m¹nh
mÏ vµ kú dÞ. §ã lµ mét sè nÐt ®Æc tr-ng cña xu h-íng chèng l¹i tr-êng ph¸i l·ng
m¹n vµ Ên t-îng trong nÒn nghÖ thuËt giai ®o¹n chiÕn tranh.
ChÝnh trong trµo l-u nµy xuÊt hiÖn t¸c phÈm míi cña Stravinsky. Nh÷ng biÕn
®æi cña thêi gian «ng c¶m nhËn b»ng nhiÒu çch: th«ng qua Diagilev – ng-êi cã
“linh c¶m thêi gian”, ®Þnh híng chÝnh x¸c; Quan hÖ mËt thiÕt trong s¸ng t¸c víi
134
Ravel, ngêi tr×nh bµy cho riªng Stravinsky balª “Daphnis vµ Chloe” cña m×nh;
Nghiªn cøu nh÷ng t¸c phÈm v« ®iÖu tÝnh ®Çu tiªn cña Schonberg; vµ tÊt nhiªn, tr-íc
hÕt lµ linh c¶m nh¹y bÐn cña mét nghÖ sÜ (ng-êi s¸ng t¹o nghÖ thuËt lín). Pari –
trung t©m nghÖ thuËt cña thÕ giíi vµ lµ “bÕp” chÝnh cña nghÖ thuËt t s¶n ch©u ¢u
– lu«n lµ t©m ®iÓm cña nh÷ng kh¸m ph¸ míi nhÊt. MÆc dï phÇn lín b¶n tæng phæ
cña vë balª ®-îc s¸ng t¸c ë thÞ trÊn Ustilug xa x«i nh-ng tinh thÇn cña thñ ®« Ph¸p
vÉn bao trïm nh÷ng trang cña tæng phæ. Thùc sù, n¨m 1913 t¹i nhµ h¸t Elisei Paris
kh¸n gi¶ ®· ph¶n ®èi ®ªm c«ng diÔn cña “Mïa xu©n thiªng liªng”. Nhng mét n¨m
sau chÝnh kh¸n gi¶ ®· h« vang lêi ca ngîi vµ Diagilev ®· tuyªn bè: “Mïa xu©n ...” lµ
“Giao hëng sè 9 cña thêi ®¹i míi”...
Nh÷ng nh©n vËt chÝnh trong t¸c phÈm míi cña Stravinsky lµ con ng-êi cña
n-íc Nga thêi s¬ khai tiÒn sö cã cuéc sèng g¾n liÒn víi ®Êt ®ai víi nh÷ng hiÖn t-îng
bÝ Èn cña thÕ giíi tù nhiªn. Hä sèng b»ng søc m¹nh b¶n n¨ng th« s¬ nh-ng bÒn bØ
cña céng ®ång ng-êi hoang d· vµ b»ng b¶n n¨ng sinh tån cña loµi ng-êi. Con ng-êi
kh«ng cã tri thøc, kh«ng cã t©m lý tinh tÕ, hÇu nh- kh«ng t¸ch khái cuéc sèng víi
thÕ giíi tù nhiªn. ChÝnh trong khung c¶nh nµy, t¸c gi¶ nhËn thÊy søc sèng vµ sù ®éc
®¸o.
Trong thêi kú nµy cuéc sèng cña con ng-êi kh«ng t¸ch rêi khái chu kú
chuyÓn ho¸ hµng n¨m cña thiªn nhiªn: còng nh- thÕ giíi ®éng thùc vËt, cuéc sèng
tµn dÇn vÒ mïa ®«ng vµ håi sinh l¹i, ®æi míi d-íi nh÷ng tia n¾ng cña mÆt trêi mïa
xu©n. “Trong “Mïa xu©n thiªng liªng”, - Stravinsky viÕt – t«i muèn miªu t¶ sù håi
sinh t-¬i s¸ng cña thiªn nhiªn, sù phôc sinh h-íng tíi sù sèng míi, sù håi sinh toµn
bé, tù ph¸t m·nh liÖt, sù håi sinh bµo thai cña v¹n vËt”.
B»ng søc m¹nh nghÖ thuËt Stravinsky ®· miªu t¶ søc sèng m·nh liÖt cña mïa
xu©n, phÇn lín «ng sö dông chÊt liÖu d©n gian Nga ®Ó t¹o nªn hiÖu qu¶ nµy. §iÒu
nµy nãi lªn sù s¸ng suèt cña Stravinsky, phÇn nµo ®ã ®· linh c¶m thÊy tr-íc sù bïng
næ cña cuéc çch m¹ng. Sù ®Æc tr-ng cña hiÖn t-îng nµy – nh- tÝnh çch hoang d·
Nga, ®ã lµ nh÷ng hµnh ®éng d· man cña bÇy ng-êi nguyªn thuû l¹c hËu, kh«ng
dõng bíc tríc sù ®éc ¸c vµ chÕt chãc ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých. T¸c gi¶ cña “Mïa
135
xu©n thiªng liªng” ®· thÓ hiÖn nh mét trÝ thøc t s¶n râ rÖt, rÊt sî vµ ®Ò phßng quÇn
chóng nh©n d©n, coi hä nh- nh÷ng ng-êi nguyªn thuû trong thÕ kû XX. Víi søc
m¹nh tù ph¸t phi th-êng cña hä lµm ng-êi ta nÓ sî. ThËm chÝ ®©y cßn lµ niÒm tù
hµo d©n téc. Nh-ng kh«ng lo¹i trõ kh¶ n¨ng hä cã thÓ lµm nh÷ng ®iÒu d· man bÊt
ngê
“Nh÷ng bøc tranh níc Nga thêi nguyªn thuû” nh miªu t¶ trong t¸c phÈm,
chia ra lµm 13 ®o¹n, trong ®ã cã 7 ®o¹n ë phÇn mét vµ 6 ®o¹n trong phÇn hai.
Trong phÇn “ChiÕc h«n cña tr¸i ®Êt” ®îc nhÊn m¹nh sù thèng nhÊt cña ngêi ®a
thÇn gi¸o Slav¬ cæ ®¹i víi vïng ®Êt ®ai cña hä. Sau ®o¹n më ®Çu miªu t¶ c¶nh thiªn
nhiªn trçi dËy díi mÆt trêi mïa xu©n, trong ®o¹n “Tiªn ®o¸n mïa xu©n” vµ “§iÖu
nh¶y cña nh÷ng ngêi ®ám d¸ng” lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn çc nhãm thanh niªn nam
n÷ nh- ®ang chäc gÑo, ®ïa cît nhau, l«i cuèn nhü b»ng h¬i thë vµ ¸nh n¾ng cña
mïa xu©n. Trong “Trß ch¬i kÐo co” – lÇn ®Çu thÓ hiÖn khÝ ph¸ch ®µn «ng:lùa chän
c« g¸i. “§iÖu móa mïa xu©n” ThÓ hiÖn nh÷ng ®éng t¸c t¬ng ph¶n cña nam vµ n÷
vµ sau ®ã lµ sù hoµ nhËp cña nam vµ n÷...
Trong “Trß ch¬i cña hai thµnh phè” lµ nh÷ng c¶m xóc kh¸c. T¹i ®©y diÔn ra
nh÷ng cuéc ®ä søc cña ®µn «ng, nh÷ng m©u thuÉn c¨ng th¼ng gi÷a çc bÌ ph¸i ®èi
®Þch. Cuèi cïng lµ ®o¹n cuèi cña phÇn mét – xuÊt hiÖn nh©n vËt th«ng th¸i, «ng
phñ phôc xuèng ®Êt c¶m t¹ ®Êt ®ai th©n thuéc. B¾t ®Çu nh÷ng tiÕt tÊu vµ nhÞp ®iÖu
tÝch cùc, m¹nh mÏ dÉn ®Õn ®iÖu nh¶y cuång nhiÖt víi søc m¹nh cùc ®¹i, miªu t¶
niÒm h¹nh phóc tù do cña v¹n vËt khi tho¸t khái sù k×m h·m tï ®µy cña mïa ®«ng:
“ChiÕc h«n cña tr¸i ®Êt” kÕt thóc b»ng “§iÖu nh¶y cña tr¸i ®Êt” – Mét c¶nh vò ®¹o
®éc ®¸o, cao trµo cùc ®é, t«n vinh thÇn n«ng cña loµi ng-êi thêi kú ®a thÇn.
PhÇn hai b¾t ®Çu b»ng “Sù hy sinh cao c¶” – l¹i mét c¶nh thiªn nhiªn. C¶nh
r¹ng ®«ng cßn mê s¸ng, thanh niªn trÎ b¾t ®Çu trß ch¬i. TiÕp theo lµ “Nh÷ng trß
ch¬i bÝ mËt cña çc c« g¸i” rÊt mÒm dÎo. Hä v©y quanh c« g¸i ®Ñp nhÊt ®îc chän,
ng-êi b»ng çi chÕt cña m×nh sÏ håi sinh søc m¹nh cña mïa xu©n sau nh÷ng ®ªm
dµi mïa ®«ng gi¸ l¹nh. Trong c¶nh “T«n vinh c« g¸i ®îc chän”, ®¸m ngêi v©y
quanh c« g¸i b¾t ®Çu nh¶y ®iÖu móa t«n vinh.
136
C¶nh “Gäi tæ tiªn” vµ “Hµnh ®éng cña nh÷ng trëng l·o” ®a chóng ta vµo
mét thÕ giíi kh¸c – mét thÕ giíi ¶m ®¹m – tæ tiªn xa x-a, hä còng ®Õn ®©y hµng
n¨m tham gia phong tôc ®ãn mïa xu©n. Hä khÊn v¸i chuÈn bÞ lÔ chuéc téi khñng
khiÕp. Cuèi cïng, tÕ n÷ ®îc chän b¾t ®Çu ®iÖu móa chuéc téi cuèi cïng. “Khi ®·
kiÖt søc, tÕ n÷ ph¶i ng·, nh÷ng tr-ëng l·o, nh- lò quû, bß ®Õn gÇn c« ta c¶n kh«ng
cho ng·, kh«ng ®-îc ch¹m xuèng ®Êt. Hä n©ng c« ta lªn vµ d©ng cao lªn trêi. Vßng
tuÇn hoµn håi sinh søc m¹nh hµng n¨m ®-îc nèi l¹i vµ kÕt thóc trong tiÕt tÊu chÝnh
cña ®iÖu nh¶y”7. “§iÖu nh¶y mïa xu©n thiªng liªng’ – b¶n giao h-ëng víi nhÞp
®iÖu cuång lo¹n kÕt thóc toµn bé t¸c phÈm.
“Mïa xu©n” b¾t ®Çu b»ng solo kÌn fagotto trªn ©m vùc cao, nghÑt, rÊt Ýt khi
®-îc sö dông tr-íc Stravinsky. Víi ©m s¾c ®Æc biÖt, rÐ c¨ng trªn cao (cÇn nghÖ sÜ
fagotto rÊt kinh nghiÖm). §©y lµ giai ®iÖu d©n gian Litva (vïng Baltic) mµ
Stravinsky t×m thÊy ë thµnh phè V¸cx«vi (Balan) trong “TuyÓn tËp bµi h¸t”. NÐt
nh¹c cæ x-a m¶nh mai trong ®iÖu thø tù nhiªn gÇn víi giai ®iÖu cña d©n téc Slav¬,
gièng nh- nÐt nh¹c môc ®ång vïng nói Carpat. §Æc tr-ng cña nã lµ sù thay ®æi nhÞp
(4/4, 3/4, 4/4) g¾n liÒn víi nÐt l¸y cña h¹t nh©n chÝnh:
Hai ph¸ch ®Çu cña nhÞp thø nhÊt lµ h¹t nh©n cña nÐt nh¹c, trong ba « nhÞp ®·
cã hai lÇn thay ®æi nhÞp ®iÖu (4/4, 3/4, 4/4): ®Òu lµ nh÷ng nèt më ®Çu - ®«, si, son,
mi, si, la – lÇn thø 2 ghÐp vµo nhãm chïm ba, sau ®ã ghÐp thµnh chïm 5. Thñ ph¸p
7
TrÝch tõ bµi viÕt cña Stravinsky trªn t¹p chÝ “Music”, 1913, N141
137
nµy ®· t¹o nªn sù luyÕn l¸y ©m thanh cña nÐt nh¹c d©n gian. §Çu nhÞp thø 2 bÊt ngê
xuÊt hiÖn bÌ cor.(®«, chuyÓn sang rª) víi nèt ®« th¨ng nhÊn t¹o nªn qu·ng t¸m
gi¶m. ¢m thanh nµy mang tÝnh chÊt truyÒn thèng nh-ng ®ång thêi nã t¹o nªn sù ®éc
®¸o vµ t-¬i t¾n kú l¹. HiÖu qu¶ nµy ®¹t ®-îc b»ng ph-¬ng thøc rÊt tiÕt kiÖm.
Trong nh÷ng c¶nh biÓu c¶m, víi tÝnh “®µn «ng” næi bËt nh trong nh÷ng
®o¹n kÕt cña c¶ hai phÇn, ë ®ã næi bËt lªn nhÞp ®iÖu rÊt c« ®äng, nh- ngßi næ, thÝ dô
nh trong “§iÖu nh¶y thiªng liªng vÜ ®¹i”.
Sö dông nh÷ng “h¹t nh©n” giai ®iÖu kh«ng dµi, thêng cã xuÊt xø tõ d©n ca,
Stravinsky ®· thÓ hiÖn kü thuËt ®iªu luyÖn trong thñ ph¸p biÕn ®æi chÊt liÖu. Kh¸c
víi çc nh¹c sÜ l·ng m¹n, t¸c gi¶ cña “Mïa xu©n…” hoµn toµn tõ bá thñ ph¸p m«
tiÕn. §iÒu nµy g¾n liÒn víi viÖc sö dông nh÷ng giai ®iÖu Nga, ®Æc tr-ng cho nh÷ng
bµi h¸t ng©n nga cæ x-a cña vïng ph-¬ng B¾c kh«ng cã cÊu tróc m« tiÕn. §èi lËp
víi phong çch l·ng m¹n Stravinsky sö dông nh÷ng nguyªn t¾c míi, tÝch cùc, biÕn
tÊu nhÞp ®iÖu cña nÐt nh¹c. Mçi nÐt nh¹c ®Òu n»m trong sù chuyÓn ®éng kh«ng
ngõng theo chiÒu ngang, çc nèt nh¹c cña nã th-êng xuyªn biÕn ®æi ©m ®iÖu vµ
c-êng ®é.BÒ ngoµi, ®iÒu nµy thÓ hiÖn tr-íc hÕt ë sè l-îng lín cña biÕn ®æi nhÞp.
Trong tæng phæ cña “Mïa xu©n…” cã thÓ gÆp nh÷ng ®o¹n mµ sù thay ®æi nhÞp ®iÖu
diÔn ra trong tõng « nhÞp (3/4, 5/4, 7/4, 11/4…). T¹o ra sù bÊt th-êng trong nhÞp
®iÖu, t¸c gi¶ muèn ®¹t ®îc hiÖu qu¶ “søc sèng” liªn tôc trong néi t©m cña nÐt nh¹c
vµ chuyÓn ®éng kh«ng ngõng. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ rµng trong “§iÖu nh¶y cña
nh÷ng ngêi ®ám d¸ng”.
138
Vµ trong “Nh÷ng trß ch¬i bÝ mËt cña çc c« g¸i”
Nhê cã “søc sèng” m·nh liÖt bªn trong cña c©u nh¹c, Stravinsky ®· cã thÓ
nh¾c l¹i nã nhiÒu lÇn. Cïng víi vÊn ®Ò nµy lµ thñ ph¸p tr× tôc (Ostinato) ®a d¹ng
®ãng vai trß rÊt quan träng – lóc ë bÌ cao, lóc ë bÌ trung hoÆc ë bÌ thÊp, còng cã
khi cïng mét lóc ë nhiÒu “tÇng” cña tæng phæ, cã thÓ ®ã lµ thñ ph¸p bÌ trÇm organ
kÐo dµi, cã thÓ lµ nÐt nh¹c tr× tôc “Quay trßn” rÊt l©u, hoÆc cã thÓ chØ lµ ©m h×nh tiÕt
tÊu h¬i biÕn ®æi, nh¾c ®i nh¾c l¹i.
Cïng víi tªn tuæi Stravinsky, nguyªn t¾c ostinato trong ph¸t triÓn ®· thay thÕ
thñ ph¸p m« tiÕn trong ph¸t triÓn cña ©m nh¹c ®-¬ng ®¹i. Osinato – theo chøc n¨ng
kÞch tÝnh ®· trë thµnh thñ ph¸p ®éc ®¸o – “M« tiÕn cña thÕ kû XX”8. ë ®©y to¸t lªn
râ rµng xu h-íng ®èi lËp víi tr-êng ph¸i l·ng m¹n, tõ bá phong çch biÓu c¶m kiÓu
thanh nh¹c, thay vµo ®ã lµ biÓu ®å khÝ nh¹c, nhÞp ®iÖu nh- ®éng c¬ m¸y. Thñ ph¸p
ostinato cã ý nghÜa ®Æc biÖt trong bèn ®o¹n cao trµo m¹nh mÏ cña vë balª. Trong
®ã, nh- ®· nãi ë trªn, Stravinsky sö dông nh÷ng nÐt nh¹c rÊt c« ®äng trong mét
nhÞp, th-êng ®-îc läc ra tõ mét giai ®iÖu ng©n nga, ghÐp víi mét nhÞp ®iÖu rÊt tÝch
8
TÊt nhiªn Ostinato th-êng gÆp trong nh÷ng t¸c phÈm thÕ kû XVII, nh-ng ®ã lµ çch kh¸c hoµn
toµn.
139
cùc, nh÷ng ©m h×nh ng¾n gän nµy ®-îc nh¾c l¹i liªn tôc, c¶ ë trªn ©m vùc cao, dÇn
dÇn t¹o nªn cao trµo cùc m¹nh.
Còng ®Ó t¹o nªn hiÖu qu¶ ®éc ®¸o, Stravinsky ®· sö dông thñ ph¸p ®èi vÞ,
chång hai luång ©m thanh t-¬ng ph¶n cã ®iÖu tÝch rÊt kh¸c nhau. Thñ ph¸p nµy
®îc sö dông rÊt nhiÒu trong “Mïa xu©n …” – Ngay trong phÇn më ®Çu – giai
®iÖu pha tr-ëng (®iÖu thøc Mixolydius) cña kÌn oboe ®-îc chång lªn giai ®iÖu nh¾c
l¹i nhiÒu lÇn cña s¸o flauto trÇm:
Trong “Mïa xu©n thiªng liªng” cã nhiÒu c¶nh mµ ë ®ã cã nhiÒu “tÇng” ©m

thanh cïng vang lªn, thÝ dô trong ®o¹n cuèi cña “§iÖu nh¶y cña nh÷ng ngêi ®ám
d¸ng”. HiÖu qu¶ tiÕng r©m ran cña çc c« g¸i ®îc t¹o nªn do nhiÒu m¶ng ©m
thanh: nÐt nh¹c chÝnh ®-îc biÕn ®æi nhÞp ®iÖu do bÌ d©y tr×nh tÊu b»ng nh÷ng chïm
s¾u, chïm b¶y cromatic, chuyÓn ®éng ng-îc l¹i víi nh÷ng hîp ©m s¾c cña bèn kÌn
cor. (m« t¶ ®µn phong cÇm nhá “Garmoshka”) vµ chuyÓn ®éng ostinato cña bÌ kÌn
trombe. TÊt c¶ nh÷ng thñ ph¸p nµy ®· t¹o nªn hiÖu qu¶ cña sù thèng nhÊt nhiÒu bÌ
vµ ®a mµu s¾c.
T-¬ng tù nh- c¶nh nµy cã thÓ thÊy trong s¸ng t¸c cña Musorgsky, thÝ dô c¶nh
Qu¶ng Trêng §á trong “Khovanshina”, cïng mét lóc lµ sù kÕt nèi çc bÌ cña lÝnh
b¾n cung, ng-êi d©n, kþ binh vµ nh÷ng ng-êi li khai, t¹o nªn mét bøc tranh ©m
thanh thèng nhÊt “nhiÒu tiÕng nãi”. Stravinsky sö dông qu·ng 4 vµ qu·ng 7 gÊp
140
khóc lµm nÒn t¶ng cña ostinato, «ng tõ bá nguyªn t¾c kanon chøc n¨ng vµ nguyªn
t¾c x©y dùng hîp ©m b»ng qu·ng 3, thay vµo ®ã lµ nh÷ng hîp ©m ®a d¹ng vµ ®a
chøc n¨ng, x©y dùng trªn nguyªn t¾c qu·ng 4 vµ qu·ng 2. Trong lÜnh vùc nµy
Stravinsky tÝch cùc ph¸t triÓn truyÒn thèng ©m nh¹c Nga nhiÒu bÌ, truyÒn thèng cña
tr-êng ph¸i Ên t-îng, cô thÓ lµ Debussy.
Trong “Mïa xu©n ….” Stravinsky sö dông nhiÒu thñ ph¸p ®a d¹ng chång giai
®iÖu (phøc giäng vµ phøc nhÞp). Thñ ph¸p nµy ®Æc biÖt næi bËt trong 4 ®o¹n lín cña
t¸c phÈm. ë ®©y Stravinsky kÕt nèi cïng mét lóc tuyÕn “®a tiÕng nãi” víi nh÷ng nÐt
nh¹c trong nh÷ng ®iÖu thøc cæ ®¹i: Mixolidie, Elois, lidis, toµn cung, ngò cung, vµ
tÊt nhiªn lµ ®iÖu thøc tr-ëng, thø tù nhiªn; nh÷ng chuçi ©m nµy ®-îc vang lªn trong
nh÷ng ©m h×nh ®a d¹ng vµ nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhü, t¹o nªn mµu s¾c ®éc ®¸o cña thêi
kú cæ ®¹i xa xa. Ch¼ng h¹n, trong “§iÖu nh¶y cña tr¸i ®Êt” ®iÖu thøc toµn cung ®i
lªn lóc ®Çu vang lªn trong bÌ bas – clarinetto, sau ®ã ë bÌ trombe, kÕt nèi víi
chuyÓn ®éng cña ®iÖu thøc Elois ë bÌ d©y.
ChÝnh trong nh÷ng ®o¹n nµy, nh÷ng tutti (tÊt c¶ dµn nh¹c ®Òu ch¬i) hïng
m¹nh ®-îc t¨ng c-êng b»ng nh÷ng hîp ©m nhÊn rÊt s¾c, nh÷ng nhãm tiÕt tÊu phøc
t¹p vµ c¶ thñ ph¸p ®a tiÕt tÊu, bÊt ngê ®-îc thay thÕ b»ng unison (®ång ©m) hung
b¹o trong hai qu·ng 8 hoÆc b»ng nh÷ng ®o¹n solo cña bé gâ víi tiÕt tÊu sincope sö
dông qu·ng 7 mµ Stravinsky rÊt yªu thÝch (“T«n vinh thiÕu n÷ ®îc chän”, “§iÖu
nh¶y thiªng liªng vÜ ®¹i”).
ë ®©y Stravinsky thÓ hiÖn nghÖ thuËt ®iªu luyÖn t¨ng c-êng ®é ©m thanh,
t¨ng cao trµo ®ång thêi thÓ hiÖn kinh nghiÖm tinh tÕ trong h×nh thøc vµ logic cña cÊu
tróc. §ã lµ sù ph¸t triÓn cêng ®é “khæng lå” trong hai ®o¹n kÕt cña phÇn mét vµ
phÇn hai. T¸c gi¶ th-êng sö dông sù nh¾c l¹i nh÷ng m¶ng ©m h×nh ®Ó chuÈn bÞ cho
cao trµo. ThÝ dô, trong “Hµnh ®éng cña nh÷ng trëng l·o”, “lêi” hiÖu triÖu cña bÌ
kÌn cor. hai lÇn nh¾c l¹i víi c-êng ®é t¨ng dÇn miªu t¶ c¶nh khÊn cÇu cña çc
trëng l·o. Còng thñ ph¸p nµy ®îc sö dông trong “Trß ch¬i kÐo co” vµ nh÷ng ®o¹n
kh¸c.
141
Trong t¸c phÈm nµy cßn cã nh÷ng cÊu tróc gÇn víi h×nh thøc biÕn tÊu kÐp (thÝ
dô, “§iÖu móa mïa xu©n” – ABA’B’) vµ cÊu tróc kiÓu ABB’A (“Trß ch¬i bÝ mËt
cña çc c« g¸i”). Trong thÝ dô thø 2, cÊu tróc khÐp kÝm t¬ng øng víi tôc lÖ b¾t
buéc ®-îc thÓ hiÖn trªn s©n khÊu (vßng ®Þnh mÖnh th¾t chÆt dÇn quanh c« g¸i cèng
thÇn kh«ng thÓ tho¸t ra khái nã). TiÕng bóa ®Ëp ®Òu ®Òu khñng khiÕp (11/4) b¸o
hiÖu çi chÕt cña c« g¸i vµ chuyÓn sang c¶nh hng phÊn míi (“T«n vinh thiÕu n÷
®îc chän”).
NghÖ thuËt phèi khÝ cña “Mïa xu©n thiªng liªng”, dÜ nhiªn cã thÓ lµ chñ ®Ò
nghiªn cøu lín, riªng biÖt. Stravinsky ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh c«ng lín cña sù ®iªu
luyÖn. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ khi nghiªn cøu nghÖ thuËt sö dông çc nh¹c cô kÌn
trong ®o¹n më ®Çu cña phÇn mét hoÆc ®µn d©y trong ®o¹n ®Çu cña “Tiªn ®o¸n mïa
xu©n”. ThÝ dô thø hai chøng minh râ rµng nguyªn t¾c phèi khÝ ®èi lËp víi trêng
ph¸i l·ng m¹n: nh÷ng hîp ©m nhÊn cña dµn d©y vang lªn ë ®©y gÇn nh- bé gâ;
t-¬ng tù nh- ©m vang cña ®µn piano. Nãi chung dµn nh¹c cña Stravinsky d-êng nh-
kh« khan, khæ h¹nh, thiÕu sù hµo nho¸ng quen thuéc cña tr-êng ph¸i l·ng m¹n thÕ
kû XIX nh-ng næi bËt lªn sù ®éc ®¸o vµ ®a d¹ng nhê thñ ph¸p míi kÕt hîp çc nh¹c
cô vµ çch sö dông khÐo lÐo. ChØ cÇn ®Ò cËp ®Õn çch sö dông ©m vùc thÊp rÊt mµu
s¾c cña kÌn gç9 (flauto - trong ®o¹n më ®Çu, cor.inglese – trong “Hµnh ®éng cña
çc trëng l·o” v.v..) hoÆc sö dông ®a d¹ng nh÷ng nh¹c cô “nhá” (piccolo,
clarinetto-piccolo, tromba cao – trong “DiÔu hµnh cña çc trëng l·o tèi cao vµ
th«ng th¸i”).
Trong s¸ng t¸c cña Stravinsky thêi kú nµy, ©m s¾c kÞch tÝnh cã ý nghÜa rÊt
lín, chÝnh sù lùa chän nh÷ng nÐt giai ®iÖu th-êng dùa vµo tÝnh n¨ng tù nhiªn cña
nh¹c cô, nh÷ng ®Æc tÝnh ©m thanh cña nã trong çc ©m vùc kh¸c nhau. Sù ®iªu luyÖn
trong sö dông mµu s¾c ©m ®iÖu ®· ®¹t ®îc trong “Petrushka” vµ ë ®©y trong “Mïa
xu©n thiªng liªng” nã ®îc khai th¸c vµ më réng víi toµn bé kh¶ n¨ng.
9
§iÒu nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ Tchaikovsky (nh¹c balª “KÑp h¹t dÎ” vµ “Con §Çm PÝch”)
142
Trong “Mïa xu©n thiªng liªng” kh«ng ph¶i tÊt c¶ nh÷ng kh¸m ph¸ ®Òu cã
tÝnh thuyÕt phôc. Mét sè thñ ph¸p effekt(g©y Ên t-îng) cã tÝnh chÊt g-îng Ðp, c-êng
®iÖu. §iÒu nµy chÝnh t¸c gi¶ còng tù c«ng nhËn sau nµy. Nh-ng trong ng«n ng÷ cña
“Mïa xu©n thiªng liªng” cã nhiÒu ®iÒu chøng tá bíc ngoÆt râ rµng trong t duy ©m
nh¹c cña ch©u ¢u tr-íc thÒm ®¹i chiÕn thÕ giíi thø nhÊt. Trong khÝa c¹nh nµy “Mïa
xu©n thiªng liªng ” phÇn nµo ®· nãi lªn vai trß tuyªn ng«n cña m×nh.
Trong “Mïa xu©n thiªng liªng” næi bËt lªn tiÕt tÊu ®« thÞ, nh÷ng c¶m xóc míi
cña con ng-êi thÕ kû XX, tr-íc tiªn lµ ng-êi d©n cña nh÷ng thµnh phè çc n-íc t-
b¶n víi sù nh¶y c¶m thÇn kinh t¨ng cao, cuéc sèng néi t©m m¹nh mÏ, rÊt nh¶y c¶m
víi ®iÒu ¸c trong x· héi. T¸c gi¶ “Mïa xu©n thiªng liªng” râ rµng ®· lµm giµu vµ
më réng kho tµng ph-¬ng ph¸p thÓ hiÖn c¬ chÕ tinh thÇn míi cña trÝ thøc t- s¶n
trong thêi ®¹i míi. §©y tr-íc hÕt lµ ý nghÜa kh¸ch quan cña çc nh¹c sÜ tr-êng ph¸i
biÓu c¶m vµ Stravinsky ®èi víi v¨n ho¸ ph-¬ng t©y, trong ®ã Stravinsky kh«ng ph¶i
ngÉu nhiªn ®-îc c«ng nhËn lµ thñ lÜnh cña ©m nh¹c ph-¬ng t©y. Nh÷ng kh¸m ph¸
®a d¹ng trong ng«n ng÷ ©m nh¹c, tríc hÕt lµ trong lÜnh vùc “Gi¶i phãng” nhÞp ®iÖu,
ph¸t minh vµ kh¼ng ®Þnh ph-¬ng ph¸p t- duy ®a giäng, t¹o nªn nh÷ng m¶ng ©m
thanh “nhiÒu tÇng”, çch øng dông míi ®èi víi chÊt liÖu d©n gian mµ tÊt c¶ çc nh¹c
sÜ ®Òu ph¶i tham kh¶o. Cã thÓ liÖt kª nh÷ng tªn tuæi næi tiÕng nh- Bartok vµ Kazella,
Shimanovsky vµ De Falia, çc nh¹c sÜ “nhãm 6” cña Ph¸p.
TÊt nhiªn, nhiÒu nh¹c sÜ Nga-X« ViÕt nghiªn cøu rÊt kü (thØnh tho¶ng cßn
øng dông) tæng phæ “Mïa xu©n thiªng liªng”. T¸c phÈm nµy ®· kh«ng thÓ n»m
ngoµi sù chó ý cña Prokophiev, Miaskovsky, Shostakovich, Khachaturian. Çc nh¹c
sÜ trªn cã thÓ kh«ng tiÕp nhËn vµ kh«ng ®ång ý víi nhiÒu vÊn ®Ò trong t¸c phÈm cña
Stravinsky nhng ®· sö dông mét sè thñ ph¸p cã trong “Mïa xu©n thiªng liªng”.
Tr-íc tiªn ®ã lµ çch tiÕp cËn míi, tÝch cùc vµ tù do ®èi víi bµi h¸t d©n ca nh- ®èi
víi chÊt liÖu ©m nh¹c cña chÝnh t¸c gi¶, sö dông tiÕt tÊu vµ nhÞp ®iÖu mét çch ®a
d¹ng trong ph¸t triÓn ®ång bé, m¹nh d¹n më réng hÖ thèng ®iÖu thøc vµ tÊt nhiªn lµ
sù kÞch tÝnh cña ©m s¾c.
143
KiÖt t¸c “Mïa xu©n thiªng liªng” lµ “Cuéc çch m¹ng” trong ©m nh¹c cña
thÕ kû XX, nã ®· ¶nh h-ëng rÊt m¹nh ®Õn çc nh¹c sÜ cña thÕ giíi nãi chung vµ çc
nh¹c sÜ ViÖt Nam nãi riªng. Ng«n ng÷ vµ phong çch s¸ng t¸c cña t¸c gi¶ “Mïa
xu©n thiªng liªng” cã søc hÊp dÉn m·nh liÖt ®èi víi çc nh¹c sÜ l·o thµnh vµ c¶
nh÷ng nh¹c sÜ trÎ cña ViÖt Nam. KÕt hîp víi nh÷ng gi¸ trÞ vµ chÊt liÖu ©m nh¹c d©n
gian ®Æc s¾c cña d©n téc, hä ®· vµ ®ang kÕ thõa nh÷ng ¶nh h-ëng tõ Stravinsky vµ
çc nh¹c sü Nga-X« ViÕt, ®ång thêi ph¸t triÓn nã trong nh÷ng s¸ng t¸c cña m×nh,
t¹o nªn nh÷ng t¸c phÈm ©m nh¹c tiªn tiÕn, ®©m ®µ b¶n s¾c d©n téc.
TiÓu kÕt ch-¬ng i

Trong ch-¬ng I chóng t«i ®· giíi thiÖu kh¸i qu¸t nÒn ©m nh¹c Nga-X« ViÕt
trong thêi kú chiÕn tranh VÖ quèc VÜ ®¹i vµ sü chiÕn th¾ng ph¸t xÝt §øc. Mét thêi
kú mµ ©m nh¹c ®· ph¸t triÓn rÊt m¹nh, ®ãng vai trß quan träng vµ gãp phÇn kh«ng
nhá trong cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n X« ViÕt chèng qu©n x©m l-îc, tiªu diÖt
chñ nghÜa ph¸t xÝt, dµnh chiÕn th¾ng vÎ vang, mang l¹i hoµ b×nh vµ h¹nh phóc cho
d©n téc. Sü chiÕn th¾ng ph¸t xÝt §øc, cïng víi c«ng cuéc x©y dùng hoµ b×nh trªn
®Êt n-íc X« ViÕt, nÒn ©m nh¹c ®· ®¹t ®-îc sù ph¸t triÓn rùc rì trong giai ®o¹n x©y
dùng x· héi chñ nghÜa vµ n-íc Nga-X« ViÕt ®· trë thµnh mét c-êng quèc ©m nh¹c
hïng m¹nh vµo bËc nhÊt trªn thÕ giíi víi nh÷ng c¬ së ®µo t¹o vµ gi¸o dôc ©m nh¹c
rÊt uy tÝn, nh÷ng nhµ so¹n nh¹c lçi l¹c vµ çc nghÖ sÜ biÓu diÔn lõng danh kh¾p thÕ
giíi.
MÆc dï sü chiÕn th¾ng ph¸t xÝt §øc, thÕ giíi b-íc vµo cuéc chiÕn tranh l¹nh
gi÷a phe x· héi chñ nghÜa, ®øng ®Çu lµ Liªn X« cò vµ phe çc n-íc t- b¶n, ®øng ®Çu
lµ Mü, nh-ng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ uy tÝn cña cña nÒn ©m nh¹c Nga-X«
ViÕt, rÊt nhiÒu nghÖ sÜ vµ sinh viªn ©m nh¹c tõ çc n-íc t- b¶n ®· sang Liªn X« häc
tËp vµ giao l-u. ¢m nh¹c ®ãng vai trß quan träng trong sù giao l-u v¨n ho¸ nghÖ
thuËt cña çc d©n téc trªn thÕ giíi trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh. ¢m nh¹c lµ ng«n
ng÷ kh«ng biªn giíi, g¾n kÕt t×nh h÷u nghÞ gi÷a çc d©n téc trªn thÕ giíi.
144
Nh÷ngt¸cphÈmlçil¹ccñaçcnh¹csÜNgaX«ViÕtnh-Prokophiev,Shostakovich,Stravinsk
y,Khachaturian,Miaskovsky,Shedrin…th-êng xuyªn ®-îc biÓu diÔn trªn kh¾p thÕ
giíi. Nh÷ng dµn nh¹c næi tiÕng cña Liªn X« cò vµ çc nghÖ sÜ lçi l¹c nh- Oistrach,
Richter, Gilels, Kogan, Rostrapovich, Mravinsky…lu«n lu«n ®-îc mong ®îi vµ
chµo ®ãn nång nhiÖt t¹i Anh, Ph¸p, §øc, NhËt, Mü vµ çc n-íc t- b¶n kh¸c.
Ngoµi viÖc giíi thiÖu kh¸i qu¸t nÒn ©m nh¹c cña n-íc Nga-X« ViÕt chóng t«i
®· giíi thiÖu mét sè nh¹c sÜ lín, ®¹i diÖn cho nÒn ©m nh¹c Nga-X« ViÕt cïng víi
nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng. Víi môc ®Ých ph©n tÝch s©u nh÷ng t¸c phÈm trªn cña çc
nh¹c sü Nga-X« ViÕt, chóng t«i hy väng cã thÓ ®ãng gãp phÇn nµo vµo gi¸o tr×nh
häc tËp vµ nghiªn cøu cho sinh viªn vµ çc nhµ nghiªn cøu ©m nh¹c ®Ó hiÓu s©u vÒ
nÒn ©m nh¹c vµ çc nh¹c sÜ Nga-X« ViÕt cïng víi nh÷ng t¸c phÈm lçi l¹c cña hä.
Tõ ®©y cã thÓ nhËn thÊy vµ rót ra nh÷ng kÕt luËn vÒ sù ¶nh h-ëng vµ kÕ thõa cña
lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam tõ ©m nh¹c giao h-ëng Nga-X« ViÕt.
Trong ch-¬ng II tiÕp theo chóng t«i sÏ nãi vÒ sù ¶nh h-ëng cña ©m nh¹c giao
h-ëng Nga-X« ViÕt ®èi víi lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam. Giíi thiÖu
nh÷ng t¸c phÈm ®Æc tr-ng cña çc nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· trùc tiÕp häc tËp t¹i Liªn X«
cò, ®-îc ®µo t¹o trong nÒn ©m nh¹c Nga-X« ViÕt, tiÕp thu phong çch s¸ng t¸c vµ
kÕ thõa nh÷ng ¶nh h-ëng tõ çc nh¹c sÜ nãi riªng vµ tr-êng ph¸i ©m nh¹c Nga-X«
ViÕt nãi chung. V× khu«n khæ cña luËn ¸n kh«ng cho phÐp nªn chóng t«i kh«ng giíi
thiÖu ®-îc tÊt c¶ çc nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· häc tËp t¹i Liªn X« cò vµ çc n-íc x· héi
chñ nghÜa tr-íc ®©y.
145
Ch-¬ng II:
sù ¶nh h-ëng cña ©m nh¹c giao h-ëng nga-x«
viÕt ®èi víi lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng viÖt nam
Nh- chóng ta ®· biÕt, nÒn ©m nh¹c chuyªn nghiÖp chÝnh thèng cña thÕ giíi ®·
h×nh thµnh vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn trong h¬n 5 thÕ kû qua. Nã b¾t ®Çu h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn tõ çc n-íc ch©u ¢u, dÇn dÇn lan to¶ sang ch©u ¸ vµ toµn thÕ giíi. Mét
trong nh÷ng trung t©m ©m nh¹c lín vµ quan träng cña thÕ giíi ®ã chÝnh lµ n-íc Nga
- X« ViÕt. MÆc dï ©m nh¹c cæ ®iÓn chuyªn nghiÖp ®-îc h×nh thµnh muén h¬n so
víi çc n-íc ch©u ¢u kh¸c, nh-ng kÓ tõ khi h×nh thµnh, b¾t ®Çu tõ «ng tæ cña nÒn
©m nh¹c cæ ®iÓn Nga M.Glinka(1804-1857), ng-êi ®Æt nÒn mãng cho ©m nh¹c cæ
®iÓn Nga, dÇn dÇn n-íc Nga- X« ViÕt sau nµy ®· trë thµnh mét trong nh÷ng trung
t©m ©m nh¹c lín vµ quan träng cña thÕ giíi, n¬i ®· s¶n sinh ra nh÷ng tªn tuæi lçi l¹c
nh- Tchaikovsky, Musorgsky, Rimsky - Korsakov, Borodin v.v.. sau nµy lµ
Rachmaninov, Skriabin, Stravinsky, Prokophiev, Schostakovich, Khachaturian, Miaskovsky,
Schedrin, Schnitke, Denisov… Ngoµi nh÷ng nhµ so¹n nh¹c thiªn tµi n-íc Nga –
X« ViÕt cßn cung cÊp cho nh©n lo¹i nh÷ng nghÖ sÜ biÓu diÔn ©m nh¹c hiÓn h¸ch nh-
Gilels, Richter, Oistrach, Kogan, Rostrapovich, Neigaus, Schaliapin…. Nh÷ng tªn
tuæi trªn ®· lµm r¹ng rì ®Êt n-íc Nga - X« ViÕt vµ chøng minh hïng hån r»ng n-íc
Nga - X« ViÕt lµ mét trong nh÷ng trung t©m ©m nh¹c lín vµ quan träng nhÊt cña thÕ
kû 20 vµ cho ®Õn nay, nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 21. Bëi vËy nÒn ©m nh¹c Nga –
X« ViÕt ®· rÊt cã uy tÝn vµ ¶nh h-ëng rÊt lín trªn thÕ giíi. §Æc biÖt lµ ®èi víi ViÖt
Nam, sè phËn lÞch sö ®· g¾n bã mËt thiÕt n-íc ta víi n-íc Nga – X« ViÕt. ViÖt
Nam lµ thµnh viªn g¾n bã trong khèi çc n-íc x· héi chñ nghÜa tr-íc ®©y, ®øng ®Çu
lµ n-íc Nga X« ViÕt, x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n-íc theo ®-êng lèi Macxit –
Lªninis, cã nÒn v¨n ho¸ nghÖ thuËt tiªn tiÕn vµ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc d-íi sù l·nh
®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam quang vinh.
Lµ mét thµnh viªn trong khèi x· héi chñ nghÜa, ViÖt Nam ®· nhËn ®-îc sù
gióp ®ì to lín ch©n thµnh tõ n-íc Nga – X« ViÕt trong çc lÜnh vùc nãi chung vµ
146
v¨n ho¸ nghÖ thuËt nãi riªng. §Êt n-íc Liªn X« tõ gi÷a thÕ kû XX ®· d¹y dç vµ ®¹o
t¹o cho chóng ta mét ®éi ngò hïng m¹nh çc nhµ khoa häc vµ nghÖ sÜ mµ cho ®Õn
nay vÉn n¾m gi÷ nh÷ng vai trß l·nh ®¹o träng tr¸ch trong çc ngµnh khoa häc vµ
nghÖ thuËt, trong ®ã cã ©m nh¹c. Nh÷ng nh¹c sÜ vµ nh÷ng nghÖ sÜ biÓu diÔn næi
tiÕng cña ViÖt nam phÇn lín ®-îc ®µo t¹o ë Liªn X«, vµ çc n-íc x· héi chñ nghÜa
tr-íc ®©y. HiÖn nay hä lµ nh÷ng nhµ so¹n nh¹c vµ lµ nh÷ng nghÖ sÜ biÓu diÔn ©m
nh¹c ®Çu ®µn cña ViÖt Nam. Hä ®· vµ ®ang kÕ thõa vµ ph¸t triÓn nÒn t¶ng ©m nh¹c
cæ ®iÖn chuyªn nghiÖp mµ hä ®· ®-îc ®µo t¹o t¹i n-íc Nga – X« ViÕt, kÕt hîp víi
tinh hoa cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam ®Ó t¹o nªn mét nÒn ©m nh¹c tiªn tiÕn vµ
®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Khi ®-îc häc tËp vµ ®µo t¹o ë Liªn X«, hä ®-îc häc trong
líp cña çc gi¸o s- næi tiÕng cña n-íc Nga - X« ViÕt, lµ nh÷ng nhµ so¹n nh¹c vµ
biÓu diÔn lçi l¹c, ®¹i diÖn cho nÒn ©m nh¹c Nga – X« ViÕt. Tµi n¨ng vµ uy tÝn cïng
víi nh÷ng t¸c phÈm ©m nh¹c kiÖt xuÊt ®· ®Ó l¹i dÊu Ên vµ ¶nh h-ëng lín lao cho thÕ
hÖ nh¹c sÜ kÕ thõa, trong ®ã cã çc häc trß ViÖt Nam ®· ®-îc häc vµ ®µo t¹o trong
thêi gian nµy. Trong nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh çc nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· kÕ thõa vµ
ph¸t triÓn nh÷ng ¶nh h-ëng lín cña çc thÇy Nga – X« viÕt, kÕt hîp víi chÊt liÖu
©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam ®éc ®¸o vµ phong phó ®Ó t¹o thµnh nh÷ng t¸c phÈm ©m
nh¹c ®éc ®¸o, tiÕp tôc ph¸t triÓn nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c cña ©m nh¹c Nga – X«
ViÕt, ©m nh¹c ph-¬ng t©y, kÕt hîp víi nh÷ng tinh hoa cña ©m nh¹c d©n téc ®Ó t¹o
thµnh nh÷ng t¸c phÈm ©m nh¹c víi thñ ph¸p vµ phong çch s¸ng t¸c hiÖn ®¹i vµ rÊt
®Ëm ®µ chÊt liÖu ViÖt Nam. Sù ¶nh h-ëng nµy chóng ta nhËn thÊy trong nh÷ng t¸c
phÈm cña cè nh¹c sÜ §ç NhuËn trong hai nh¹c kÞch “C« Sao” vµ “Ngêi t¹c tîng”,
®-îc t¸c gi¶ viÕt sau khi tu nghiÖp t¹i Liªn X«, chóng ta cã thÓ t×m thÊy phong çch
vµ thñ ph¸p s¸ng t¸c ®-îc ®óc kÕt tõ nh÷ng ¶nh h-ëng cña çc nh¹c sÜ Nga – X«
ViÕt. Phong çch vµ nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c kinh ®iÓn nµy ®-îc kÕt hîp víi nh÷ng
giai ®iÖu ngò cung cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam, t¹o thµnh nh÷ng aria tÝnh çch
cña çc nh©n vËt, thÓ hiÖn sù ®éc ®¸o vµ phong phó trong bót ph¸p s¸ng t¸c cña t¸c
gi¶. Cè nh¹c sÜ §µm Linh còng sau khi tu nghiÖp t¹i nh¹c viÖn Tchaikovsky
Matxc¬va ®· viÕt b¶n rhapsody “Bµi ca chim ¦ng” cho ®µn Violino ®éc tÊu cïng
147
dµn nh¹c giao h-ëng. Dùa trªn chÊt liÖu cña ©m nh¹c T©y Nguyªn, nh¹c sÜ ®· tµi
t×nh vµ khÐo lÐo kÕt hîp víi phong çch s¸ng t¸c cña tr-êng ph¸i Nga – X« ViÕt,
t¹o thµnh mét t¸c phÈm hoµ tÊu giao h-ëng gi÷a c©y ®µn vÜ cÇm vµ dµn nh¹c rÊt ®éc
®¸o víi mµu s¾c T©y Nguyªn râ nÐt cña ViÖt Nam. B¶n giao h-ëng th¬ (Poem)
“Th¾ng lîi cña t×nh yªu Tæ quèc” cña cè nh¹c sÜ NguyÔn §×nh TÊn còng thÓ hiÖn râ
nÐt sù kÕt hîp gi÷a thñ ph¸p s¸ng t¸c Nga – X« ViÕt víi nh÷ng giai ®iÖu cña ca
khóc çch m¹ng ViÖt Nam ca ngîi l·nh tô Hå ChÝ Minh. Sau nµy, nh¹c sÜ NguyÔn
V¨n Nam trong b¶n giao hëng sè 5 “MÑ ViÖt Nam” ®· sö dông nh÷ng chÊt liÖu
cña mét sè bµi d©n ca Nam Bé, kÕt hîp víi sù ¶nh h-ëng lín tõ ng-êi thÇy vÜ ®¹i
Shostakovich, nh¹c sÜ ®· viÕt nªn b¶n giao h-ëng tr-êng ca cña cuéc çch m¹ng
ViÖt Nam, d-íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®· dµnh ®-îc chiÕn th¾ng huy hoµng vµ vÎ
vang cho d©n téc.
Trong t¸c phÈm “Khëi nh¹c” cña nh¹c sÜ Träng B»ng, «ng ®· chän mét quyÕt
®Þnh ®éc ®¸o: B¶n khëi nh¹c viÕt cho ®µn bÇu hoµ tÊu cïng dµn nh¹c giao h-ëng víi
nh÷ng nh¹c cô ph-¬ng t©y, t¹o nªn mét hiÖu qu¶ hoµ ©m rÊt ®éc ®¸o, míi l¹ vµ hÊp
dÉn.
Nh¹c sÜ §ç Hång Qu©n trong b¶n rhapsody “ViÖt Nam” viÕt cho dµn nh¹c
giao h-ëng ®· thÓ hiÖn sù ¶nh h-ëng lín tõ phong çch s¸ng t¸c cña Stravinsky. Thñ
ph¸p khai th¸c nh÷ng ©m vùc vµ ©m s¾c míi l¹, Ýt ®-îc sö dông tr-íc ®©y cña nh÷ng
nh¹c cô trong dµn nh¹c, ®Æc biÖt lµ bé kÌn. Nh¹c sÜ ®· sö dông chÊt liÖu d©n ca cña
mét sè d©n téc vïng cao. Nh÷ng kiÕn thøc thu l-îm ®-îc trong thêi gian tu nghiÖp
t¹i nh¹c viÖn Tchaikovsky ®· ®-îc vËn dông mét çch rÊt hiÖu qu¶, phong çch vµ
nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c cña tr-êng ph¸i Nga – X« ViÕt ®-îc thÓ hiÖn rÊt râ nÐt.
Lµ mét trong nh÷ng trung t©m ®µo t¹o ©m nh¹c lín vµ uy tÝn nhÊt trªn thÕ
giíi, n-íc Nga – X« ViÕt, tr¶i qua bao thÕ kû ®· tiÕp thu vµ ch¾t läc çc luång ©m
nh¹c cña çc tr-êng ph¸i trªn thÕ giíi cïng víi sù ph¸t triÓn cña nã, víi ph-¬ng
ch©m gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nghÖ thuËt cña §¶ng céng s¶n, cïng víi thêi gian, n-íc
Nga X« viÕt ®· t¹o ra mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho hÖ thèng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
nghÖ thuËt nãi chung vµ ©m nh¹c nãi riªng. N-íc Nga vµ sü nµy lµ n-íc Nga- X«
148
ViÕt ®· cung cÊp cho nh©n lo¹i nh÷ng tªn tuæi lín nh- Tolstoi, Puskin, Lermontov,
Turgeniev, Dostoevsky, Esenin, Maiakovsky, Pasternac, Levitan, Repin, Shagal…
Tchaikovsky, Rachmaminov, Stravinsky, Prokophiev, Shostakovich, Schnitke… Oistrach,
Richter, Kogan, Gilels, Rostrapovich, v.v…
Víi sù gióp ®ì cña n-íc Nga - X« ViÕt, giíi trÝ thøc nghÖ thuËt ViÖt Nam nãi
chung vµ ©m nh¹c nãi riªng ®· ®-îc ®µo t¹o trªn nÒn t¶ng nµy. Hä ®· tiÕp nhËn
®-îc nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u vµ sù ¶nh h-ëng lín tõ nÒn ©m nh¹c Nga – X«
ViÕt, kÕt hîp víi nh÷ng tinh hoa cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam, t¹o nªn mét nÒn
©m nh¹c tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.
LÞch sö ph¸t triÓn v¨n ho¸ nghÖ thuËt cña loµi ng-êi lµ mèi quan hÖ tÊt yÕu
gi÷a çc d©n téc vµ çc n-íc trªn thÕ giíi. Chóng ta ®· biÕt sù xuÊt hiÖn cña nÒn v¨n
minh Trung Quèc cæ ®¹i, Ai CËp cæ ®¹i, Hi L¹p vµ La m· cæ ®¹i. Chóng ta còng ®·
biÕt vµ ®-îc chøng minh sù ¶nh h-ëng cña çc nÒn v¨n minh ®ã trªn tr¸i ®Êt. Tõ ®©y
chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®-îc r»ng sù ¶nh h-ëng lÉn nhau gi÷a çc nÒn v¨n minh
lµ quy luËt ph¸t triÓn tÊt yÕu. LÞch sö ®· chøng minh ®iÒu ®ã. LÞch sö vµ qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn v¨n ho¸ nghÖ thuËt cña loµi ng-êi còng ®· thÓ hiÖn râ rµng sù ¶nh h-ëng
lÉn nhau gi÷a çc nÒn v¨n ho¸ nghÖ thuËt. Ch¼ng h¹n nÒn nghÖ thuËt thêi kú Phôc
h-ng ®· chøng minh râ rµng sù ¶nh h-ëng nµy. Trong thêi kú nµy, nghÖ thuËt cña
çc n-íc Ch©u ¢u nh- ý, Ph¸p, §øc, Hµ Lan, BØ … ®· cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ vµ
¶nh h-ëng lÉn nhau. Trong v¨n häc, héi ho¹, kiÕn tróc vµ trong ©m nh¹c. NÒn ©m
nh¹c cæ ®iÓn b¾t ®Çu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t¹i çc n-íc nµy, cã mèi quan hÖ giao
l-u vµ ¶nh h-ëng lÉn nhau. Cuèi cïng ®· h×nh thµnh nh÷ng trung t©m ©m nh¹c lín.
Mét trong nh÷ng trung t©m lín ®ã lµ thµnh phè Viªn (n-íc ¸o) n¬i ®· h×nh thµnh
tr-êng ph¸i cæ ®iÓn Viªn víi Haydn, «ng tæ cña tr-êng ph¸i nµy vµ çc häc trß ®ång
sù: Mozart, Beethoven. Cã thÓ nãi nÒn ©m nh¹c kinh ®iÓn, chuyªn nghiÖp ®· h×nh
thµnh t¹i thµnh phè Viªn (n-íc ¸o), lµ trung t©m cña ©m nh¹c chuyªn nghiÖp thêi
bÊy giê. N¬i ®©y ®· thu hót, tËp trung çc trÝ tuÖ vµ tµi n¨ng ©m nh¹c. N¬i ®©y ®·
s¶n sinh ra nh÷ng nh¹c sü thiªn tµi, lçi l¹c cña thÕ thíi, Tõ ®©y sù ¶nh h-ëng ®· lan
149
to¶ sang çc n-íc xung quanh, kh¾p Ch©u ¢u vµ dÇn dÇn ®Õn Ch©u ¸ vµ kh¾p thÕ
giíi. Sù qu¶ng b¸ vµ ¶nh h-ëng cña nã trªn kh¾p thÕ giíi ®· chøng minh sù cÇn
thiÕt, gi¸ trÞ tinh thÇn, tÝnh -u viÖt vµ tiªn tiÕn cña nã. §Õn ®Çu thÕ kû XIX, ©m nh¹c
chuyªn nghiÖp chÝnh thèng cña ch©u ¢u ®· lan to¶ vµ truyÒn b¸ sang n-íc Nga vµ
t¹i ®©y ®· h×nh thµnh mét trong nh÷ng trung t©m ©m nh¹c cæ ®iÓn quan träng vµ cã
uy tÝn trªn thÕ giíi. Ng-êi ®Æt nÒn mãng cho nÒn ©m nh¹c cæ ®iÓn Nga lµ nh¹c sü tµi
n¨ng Mikhail Glinka (1804-1857), «ng ®-îc t«n vinh lµ «ng tæ cña nÒn ©m nh¹c cæ
®iÓn Nga, lµ linh hån ®· quy tô nh÷ng tªn tuæi vÜ ®¹i cña ©m nh¹c nh-: Tchaikovsky,
Musorgsky, Rimsky – Korsakov, Borodin, Rachmaninov, Skriabin, Stravinsky vµ
sau nµy lµ Schostakovich, Prokophiev, Khachaturian, Schnitke, Schedrin… TÊt c¶
nh÷ng tªn tuæi nµy ®· t¹o nªn nÒn ©m nh¹c kinh ®iÓn vµ ®-¬ng ®¹i Nga – X« viÕt,
h×nh thµnh tr-êng ph¸i ©m nh¹c Nga – X« ViÕt. Tõ gi÷a thÕ kû XIX víi sù ph¸t
triÓn m¹nh mÏ cña ©m nh¹c ®· xuÊt hiÖn 2 trung t©m ®µo t¹o ©m nh¹c lín cña Nga
vµ thÕ giíi lóc ®ã lµ nh¹c viÖn thµnh phè Maxc¬va vµ nh¹c viÖn Peterburg do anh
em gia ®×nh nh¹c sÜ quý téc giÇu cã Rubenstein s¸ng lËp. Sau nµy nh¹c viÖn
Matxc¬va mang tªn nh¹c sü Tchaikovssky vµ nh¹c viÖn Peterburg mang tªn Rimsky
– Korsakov. T¹i 2 nh¹c viÖn nµy vµ mét sè nh¹c viÖn kh¸c nh- Kiev, Odessa çc
nh¹c sü s¸ng t¸c vµ biÓu diÔn ®Çu tiªn cña ViÖt Nam ®· ®-îc häc tËp vµ ®µo t¹o. Sau
khi vÒ n-íc hä ®· lµ nh÷ng ng-êi ®Çu ngµnh, n¾m gi÷ träng tr¸ch trong lÜnh vùc ®µo
t¹o vµ gi¸o dôc ©m nh¹c, ®ãng vai trß quan träng trong sù h×nh thµnh nÒn t¶ng ©m
nh¹c chuyªn nghiÖp cña ViÖt Nam. Hä ®· vµ ®ang truyÒn b¸ nh÷ng kinh nghiÖm
quý b¸u vµ nh÷ng tinh hoa ©m nh¹c cña n-íc Nga – X« ViÕt kÕt hîp víi truyÒn
thèng vµ tinh hoa cña ©m nh¹c ViÖt Nam, t¹o nªn mét nÒn nghÖ thuËt ©m nh¹c tiªn
tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.
2.1. LÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng ViÖt Nam víi sù kÕ thõa nh÷ng
¶nh h-ëng tõ ©m nh¹c giao h-ëng Nga X« ViÕt.
150
§-îc häc tËp vµ ®µo t¹o ©m nh¹c t¹i Liªn X« cò vµ çc n-íc x· héi chñ nghÜa §«ng
¢u tr-íc ®©y, çc nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· tiÕp thu vµ kÕ thõa truyÒn thèng cña nÒn ©m
nh¹c Nga - X« ViÕt vµ çc n-íc x· héi chñ nghÜa anh em. ThÕ hÖ nh¹c sÜ ®Çu ®µn
cña ViÖt Nam ®· ®-îc §¶ng vµ Nhµ n-íc ta göi ®i häc t¹i çc trung t©m ®µo t¹o ©m
nh¹c næi tiÕng cña thÕ giíi nh-: Nh¹c viÖn Tchaikovsky thµnh phè Matxc¬va, nh¹c
viÖn Leningrad, nh¹c viÖn Odessa, Kiev, Almata, Novosibirsk… Ngoµi Liªn X« ra,
çc nh¹c sÜ cña chóng ta cßn häc tËp ë §øc, TiÖp, Bungaria vµ Hungaria, t¹i çc
nh¹c viÖn danh tiÕng cña nh÷ng n-íc nµy.
ThÕ hÖ nh¹c sÜ ®Çu ®µn cña chóng ta ®· ®Ó l¹i rÊt nhiÒu t¸c phÈm trong ®ã
ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng b¶n giao h-ëng mµ hä ®· viÕt trong thêi gian häc tËp ë n-íc b¹n
vµ sau nµy trong ho¹t ®éng ©m nh¹c ë ViÖt Nam.
§ã lµ b¶n giao hëng “Quª h¬ng” cña nh¹c sÜ Hoµng ViÖt, nh÷ng t¸c phÈm
giao h-ëng cña çc nh¹c sÜ nh- §ç NhuËn, NguyÔn §øc Toµn, NguyÔn V¨n
Th-¬ng, V¨n Ký, §µm Linh, NguyÔn §×nh TÊn, NguyÔn Xinh, NguyÔn ThÞ Nhung,
NguyÔn V¨n Nam , Träng B»ng, VÜnh Çt, §ç Hång Qu©n, Minh Khang… Trong
nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng cña çc nh¹c sÜ chóng ta thÓ hiÖn sù kÕ thõa nh÷ng ¶nh
h-ëng tõ çc nh¹c sÜ Nga X« ViÕt nh- Prokophiev, Shostakovich, Khachaturian,
Stravinsky…
Trong b¶n giao hëng th¬ “Th¾ng lîi cña t×nh yªu tæ quèc”, nh¹c sÜ NguyÔn
§×nh TÊn víi sù ¶nh h-ëng tõ Shostakovich ®· ®-a nh÷ng bµi h¸t çch m¹ng vµ ca
ngîi l·nh tô vµo b¶n giao h-ëng cña m×nh. Thñ ph¸p nµy ®-îc «ng sö dông rÊt hiÖu
qu¶ ®Ó viÕt nªn b¶n giao h-ëng th¬ huy hoµng vµ hïng tr¸ng.
Nh¹c sÜ §µm Linh trong thêi gian tu nghiÖp t¹i nh¹c viÖn Tchaikovsky ®· thu
l-îm ®-îc nhiÒu thñ ph¸p vµ phong çch s¸ng t¸c cña çc nh¹c sÜ Nga-X« ViÕt, ®¨c
biÖt lµ thñ ph¸p sö dông chÊt liÖu d©n ca. Trong t¸c phÈm rhapsody “Bµi ca chim
¦ng” viÕt cho violino vµ dµn nh¹c, «ng ®· khÐo lÐo sö dông chÊt liÖu d©n ca T©y
Nguyªn, kÕt hîp víi thñ ph¸p s¸ng t¸c hiÖn ®¹i Nga-X« ViÕt, t¹o nªn mét t¸c phÈm
rÊt ®éc ®¸o, míi l¹ vµ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.
151
Nh¹c sÜ NguyÔn Xinh s¸ng t¸c b¶n giao hëng “Non s«ng mét d¶i” trong thêi
gian häc tËp t¹i thñ ®« Matxc¬va. ¤ng sö dông mét sè chÊt liÖu d©n ca ViÖt Nam,
vËn dông thñ ph¸p s¸ng t¸c hiÖn hiÖn ®¹i cña tr-êng ph¸i Nga-X« ViÕt vµ kü thuËt
serial, t¹o nªn mét t¸c phÈm giao h-ëng hiÖn ®¹i víi mÇu s¾c d©n gian ViÖt Nam râ
nÐt.
Trong b¶n giao h-ëng sè 1 cña m×nh, nh¹c sÜ VÜnh Çt hoµn thµnh trong thêi
gian tèt nghiÖp nh¹c viÖn Alma Ata (Kazakstan-Liªn X« cò), «ng ®· ®-a chÊt liÖu
bµi d©n ca “Héi cíp b«ng” vµo b¶n giao hëng, kÕt hîp víi thñ ph¸p vµ kü thuËt
s¸ng t¸c hiÖn ®¹i cña tr-êng ph¸i Nga-X« ViÕt, t¹o nªn hiÖu qu¶ ®éc ®¸o trong sö
dông chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian.
Cßn nhiÒu nh¹c sÜ kh¸c cña chóng ta còng ®· häc tËp t¹i Liªn X« cò vµ çc
n-íc x· héi chñ nghÜa ®«ng ¢u, kÕ thõa vµ tiÕp thu nh÷ng ¶nh h-ëng tõ tr-êng ph¸i
©m nh¹c Nga-X« ViÕt vµ ®«ng ¢u, kÕt hîp víi nh÷ng chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian
®Æc s¾c, hä ®· t¹o nªn nh÷ng t¸c phÈm hiÖn ®¹i vµ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc ViÖt
Nam.
LÜnh vùc biÓu diÔn ®ãng vai trß tÝch cùc trong sù kÕ thõa vµ truyÒn b¸ ©m
nh¹c Nga – X« ViÕt ë ViÖt Nam. RÊt nhiÒu nghÖ sÜ chØ huy, piano, ®µn d©y, kÌn vµ
thanh nh¹c cña chóng ta ®· ®-îc häc tËp vµ ®µo t¹o t¹i Liªn bang X« ViÕt, hä ®· trë
thµnh nh÷ng chuyªn gia ®Çu ngµnh trong nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam. Lµ nh÷ng ng-êi
®-îc häc tËp, tiÕp thu phong çch vµ nÒn t¶ng cña nghÖ thuËt biÓu diÔn ©m nh¹c
Nga – X« ViÕt, hä lµ nh÷ng ng-êi kÕ thõa vµ tÝch cùc qu¶ng b¸, ph¸t triÓn tr-êng
ph¸i ©m nh¹c Nga - X« ViÕt t¹i ViÖt Nam. NSND §Æng Th¸i S¬n trong thêi gian
häc tËp t¹i Liªn X« cò ®· dµnh ®-îc gi¶i nhÊt cao quý t¹i cuéc thi biÓu diÔn Piano
mang tªn Chopin t¹i Ba Lan. NghÖ sü Violino Bïi C«ng Duy còng dµnh ®-îc gi¶i
nhÊt trong cuéc thi ©m nh¹c mang tªn Tchaikovsky dµnh cho løa tuæi thanh thiÕu
niªn, tæ chøc t¹i thñ ®« Matxc¬va cña n-íc Nga. NghÖ thuËt biÓu diÔn ©m nh¹c cæ
®iÓn cña chóng ta ®· vµ ®ang ph¸t triÓn v÷ng vµng vµ trong t-¬ng lai sÏ tiÕp tôc ph¸t
triÓn m¹nh mÏ víi sù ®ãng gãp tÝch cùc cña çc gi¸o s- vµ nghÖ sÜ ®Çu ngµnh ®·
152
tõng häc tËp vµ tu nghiÖp t¹i n-íc Nga – X« ViÕt vµ çc n-íc x· héi chñ nghÜa
®«ng ¢u tr-íc ®©y.
Khèi l-îng t¸c phÈm giao h-ëng cña çc nh¹c sÜ ViÖt Nam rÊt phong phó,
nh-ng v× khu«n khæ cña luËn ¸n kh«ng cho phÐp nªn d-íi ®©y chóng t«i xin ®-îc
giíi thiÖu vµ ph©n tÝch hai t¸c phÈm giao h-ëng cña hai nh¹c sÜ ®Æc tr-ng, ®· häc tËp
vµ tu nghiÖp t¹i n-íc Nga X« ViÕt (Liªn X« cò), trùc tiÕp kÕ thõa nh÷ng ¶nh h-ëng
tõ ©m nh¹c giao h-ëng Nga-X« ViÕt. Nh÷ng ¶nh h-ëng tõ ©m nh¹c giao h-ëng
Nga-X« ViÕt ®-îc thÓ hiÖn trong phong çch vµ thñ ph¸p s¸ng t¸c cña hai t¸c gi¶
còng lµ nh÷ng ¶nh h-ëng ®¨c tr-ng ®-îc thÓ hiÖn trong nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng
cña çc nh¹c sÜ ViÖt Nam kh¸c.
2.2 Nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c víi nh÷ng ¶nh
h-ëng râ nÐt tõ ©m nh¹c giao h-ëng nga-x« viÕt.
Nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam tõ nhá ®· tham gia c«ng t¸c v¨n nghÖ (®µn, h¸t).
N¨m 1954 «ng tõ §ång Th¸p M-êi tËp kÕt ra B¾c vµ ®-îc gi¶i ngò v× bÖnh nÆng.
Qua thêi gian phôc vô trong qu©n ®éi «ng ®îc Nhµ níc tÆng thëng “Huy hiÖu
thµnh ®ång Tæ quèc” vµ “Hu©n ch¬ng chiÕn th¾ng”.
N¨m 1959 «ng ®-îc cö ®i häc s¸ng t¸c t¹i Tr-êng ©m nh¹c ViÖt Nam (tiÒn
th©n cña Häc viÖn ©m nh¹c Quèc gia ViÖt Nam) vµ n¨m 1966 «ng ®-îc Nhµ n-íc
cö ®i häc t¹i Nh¹c viÖn Lªningrad, nay lµ nh¹c viÖn St-Peterburg (Liªn bang Nga).
Trong thêi gian dµi häc tËp t¹i Liªn X« cò («ng häc hÕt ®¹i häc vµ sau ®ã lµ nghiªn
cøu sinh sau ®¹i häc), «ng ®· cã ®iÒu kiÖn tiÕp thu nghiªn cøu vµ n¾m b¾t ®-îc nÒn
t¶ng cña ©m nh¹c Nga – X« ViÕt. Häc chuyªn ngµnh s¸ng t¸c, «ng cã ®iÒu kiÖn
tiÕp xóc víi çc gi¸o s- vµ çc nhµ so¹n nh¹c næi tiÕng cña n-íc Nga – X« ViÕt,
®-îc sèng, häc tËp vµ lµm viÖc trong m«i tr-êng nghÖ thuËt ©m nh¹c phong phó vµ
®a d¹ng trong thêi kú ph¸t triÓn rùc rì cña thËp kû 60, 70 thÕ kû XX. ¤ng ®-îc trùc
tiÕp lµm quen, nghiªn cøu vµ th-ëng thøc nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng cña çc nh¹c sÜ
Nga - X« ViÕt lõng danh nh- Prokophiev, Shostakovich, Khachaturian, Sviridov,
153
Stravinsky, Shedrin… Phong çch vµ thñ ph¸p s¸ng t¸c cña çc nh¹c sÜ lçi l¹c Nga-
X« ViÕt ®· ¶nh h-ëng râ rÖt vµ cã søc hÊp dÉn m¹nh mÏ ®èi víi «ng.
Trong qu¸ tr×nh häc tËp, sèng vµ lµm viÖc ë Liªn X« cò (nghÖ sÜ NguyÔn V¨n
Nam cã thêi gian dµi sèng vµ lµm viÖc ë Liªn X« cò – N.T.H) «ng ®· s¸ng t¸c
nhiÒu t¸c phÈm:
- Giao hëng sè 1: “TÆng ®ång bµo miÒn nam anh dòng” (t¸c phÈm tèt
nghiÖp ®¹i häc n¨m 1972)
- Giao hëng sè 2: “Uèng níc nhí nguån – Theo dÊu ch©n ngêi” (phæ th¬
“suèi Lªnin” cña B¸c Hå)
- Giao hëng sè 3: “TÆng nh÷ng em bÐ må c«i s¨n chiÕn tranh” (Concerto-
Symphony viÕt cho dµn nh¹c, solo violoncello vµ hîp x-íng). Sau nµy b¶n giao
hëng ®îc sö dùng thµnh vò kÞch “ViÖt Nam cña t«i” do ®oµn Balª cæ ®iÓn
Matxc¬va dµn dùng thµnh vò kÞch “HuyÒn tho¹i mÑ”, c«ng diÔn t¹i Hµ Néi, §µ
N½ng t¹i héi diÔn ca móa nh¹c n¨m 1995, ®¹t huy ch-¬ng vµng.
- Giao hëng sè 4 “Giao hëng Adusk” (n¨m 1987) dµn dùng vµ c«ng diÔn
t¹i §¹i héi Héi nh¹c sÜ Liªn bang Nga – Festival nh¹c giao h-ëng miÒn B¾c
Kavkaz.
- Giao hëng sè 5 “MÑ ViÖt Nam” viÕt n¨m 1994, 3 n¨m sau khi «ng trë vÒ
ViÖt Nam.
- Giao hëng sè 6 “Sµi Gßn 300 n¨m”, viÕt n¨m 1998, nh©n dÞp kû niÖm Sµi
Gßn 300 n¨m.
- Giao hëng sè 7: “ChuyÖn nµng KiÒu”, viÕt n¨m 2000
- Giao hëng sè 8 “Quª h¬ng - §Êt níc t«i”, n¨m 2002 ®Ó tÆng quª h¬ng
TiÒn Giang, n¬i t¸c gi¶ sinh ra, b¶n giao hëng ®· ®o¹t “Gi¶i thëng duy nhÊt” cña
Héi NghÖ sÜ ViÖt Nam dµnh cho thÓ lo¹i giao h-ëng n¨m 2002.
- Tæ khóc giao hëng “TiÕng s¸o I” (Phæ th¬ “NhËt ký trong tï” hai bµi th¬
kh¸c cña Hå Chñ TÞch)
-“Symphony – Cantata- TiÕng s¸o II” (Phæ t¸m bµi th¬ tõ “NhËt ký trong tï”
vµ 2 bµi th¬ kh¸c cña Hå Chñ tÞch), hoµn thµnh n¨m 2005 nh©n dÞp kû niÖm 115
154
n¨m ngµy sinh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. Tæng phæ “TiÕng s¸o II” ®îc ®a vµo B¶o
tµng Hå ChÝ Minh sau khi c«ng diÔn ngµy 21/8/2005 t¹i Nhµ h¸t lín Hµ Néi do Nhµ
h¸t Nh¹c vò kÞch ViÖt Nam dµn dùng.
- Khóc phãng t¸c giao hëng “Tëng nhí – Fantasy Symphony” (§Ò tÆng
nh¹c sü Hoµng ViÖt)
- Thanh xíng kÞch “Hoµ b×nh cho çc d©n téc”, viÕt cho dµn nh¹c, hîp
x-íng, hîp x-íng thiÕu nhi vµ ®¬n ca çc giäng h¸t.
- Thanh xíng kÞch “H¸t cho ®ång bµo t«i nghe” ViÕt cho dµn nh¹c, hîp
x-íng vµ ®¬n ca çc giäng h¸t (n¨m 1995)
Ngoµi nh÷ng t¸c phÈm lín, nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam cßn s¸ng t¸c nh÷ng t¸c
phÈm thÝnh phßng nh-:
- ThÊt tÊu – Liªn khóc h¸t tr÷ t×nh “Nh÷ng b«ng hoa mËn tr¾ng” (lêi th¬ cæ
NhËt B¶n, viÕt n¨m 1972)
- Tø tÊu cho giäng soprano, flauto, clarinetto vµ arpa: “TuyÕt r¬i – vô mïa
th¾ng lîi” (n¨m 1970)
- Ngò tÊu piano vµ d©y (n¨m 1970)
- Tø tÊu d©y (n¨m 1970)
- Tø tÊu d©y (n¨m 1969)
- Tam tÊu d©y (n¨m 1970)
- “BiÓn ®ªm” viÕt cho cello solo vµ piano (1962)
- “Rñ nhau ®i g¸nh lóa vµng” (1963) viÕt cho piano
- Sonate cho piano (n¨m 1970)
- “Con cß tr¾ng” (n¨m 1984) – 10 tiÓu phÈm viÕt cho piano
HiÖn nay nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam ®ang viÕt vµ s¾p kÕt thóc b¶n giao h-ëng
sè 9 víi tiªu ®Ò “Cöu Long cuén sãng d©ng trµo”. T¸c gi¶ viÕt vÒ quª h¬ng, con
ng-êi, vÒ ®Êt trêi th©n th-¬ng, vÒ bøc tranh thiªn nhiªn miÒn T©y Nam bé.
155
2.2.1. B¶n giao hëng sè 5 “MÑ ViÖt Nam“ cña nh¹c sÜ NguyÔn V¨n
Nam víi sù kÕ thõa nh÷ng ¶nh h-ëng tõ phong çch s¸ng t¸c cña
Shostakovich.
“MÑ ViÖt Nam” lµ tiªu ®Ò cña b¶ng giao hëng sè 5 ®îc nh¹c sÜ NguyÔn
V¨n Nam viÕt n¨m 1994. LÇn ®Çu tiªn ®-îc c«ng diÔn t¹i Hµ Néi th¸ng 3 n¨m
1996.
1. Tiªu ®Ò cña çc ch-¬ng:
Ch¬ng I: “Lêi mÑ ru”
Ch¬ng II: “Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen”
Ch¬ng 2: “¸nh löa”
Ch¬ng 2: “R¹ng ®«ng vµ nh÷ng dßng s«ng trªn ®Êt mÑ”
ý tëng cña b¶n giao hëng víi tiªu ®Ò “MÑ ViÖt Nam” vµ tiªu ®Ò cña çc
ch-¬ng thÓ hiÖn sù ¶nh h-ëng tõ Shostakovich. Mét sè b¶n giao h-ëng cña
Shostakovich cã tiªu ®Ò vµ çc ch-¬ng còng cã tiªu ®Ò cô thÓ, vÝ dô:
Giao hëng sè 11 víi tiªu ®Ò “n¨m 1905”, miªu t¶ cuéc çch m¹ng ®Çu tiªn
cña n-íc Nga.
Ch¬ng I: “Qu¶ng trêng l©u ®µi”
Ch¬ng II: “Ngµy mång 9 th¸ng 1”
Ch¬ng III: “Sù tëng niÖm vÜnh h»ng”
Ch¬ng IV: “Håi chu«ng c¶nh b¸o”
Giao hëng sè 12 “n¨m 1917” ®Ò tÆng Lªnin
Ch¬ng 1: “Thµnh phè çch m¹ng Petrograd”
Ch¬ng II: “Razliv”

Ng-êi viÕt luËn ¸n nµy ®-îc vinh dù lµ ng-êi dµn dùng vµ c«ng diÔn lÇn ®Çu tiªn b¶n
giao h-ëng nµy t¹i Hµ Néi, solo Soprano “ NSND Lª Dung (NTH)
156
Ch¬ng III: “ChiÕn h¹m Avrora”
Ch¬ng IV: “B×nh minh cña nh©n lo¹i”
Giao h-ëng sè 13 còng cã tiªu ®Ò vµ viÕt theo lêi th¬ cña E.Evtushenko…
§©y lµ sù ¶nh h-ëng lín tõ Shostakovich ®èi víi c¶ qu¸ tr×nh s¸ng t¸c cña
nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam. HÇu nh- tÊt c¶ çc t¸c phÈm lín, vµ c¶ nh÷ng t¸c phÈm
thÝnh phßng nhá ®Òu cã tiªu ®Ò.
Cã thÓ liÖt kª nh÷ng t¸c phÈm cã tiªu ®Ò cña nh¹c sÜ:
- Giao hëng sè 1: “TÆng ®ång bµo miÒn Nam anh dòng”
- Giao hëng sè 2: “Uèng níc nhí nguån – theo dÊu ch©n Ng-êi (phæ th¬
suèi Lª nin cña Hå Chñ TÞch)
- Giao hëng sè 3: “TÆng nh÷ng em bÐ må c«i sau chiÕn tranh” (Concerto –
Symphony viÕt cho dµn nh¹c, solo Violoncello vµ hîp x-íng)
- Giao hëng sè 6: “Sµi gßn 300 n¨m”
- Giao hëng sè 7: “ChuyÖn nµng KiÒu”
- Giao hëng sè 8: “Quª h¬ng - §Êt níc t«i”
- Tæ khóc giao hëng: “TiÕng s¸o I” (phæ th¬ “NhËt ký trong tï” cña Hå ChÝ
Minh)
- Thanh xíng kÞch “Hoµ b×nh cho çc d©n téc” (viÕt cho dµn nh¹c, hîp
x-íng, hîp x-íng thiÕu nhi vµ ®¬n ca çc giäng h¸t)
Nh÷ng t¸c phÈm thÝnh phßng còng cã tiªu ®Ò:
- ThÊt tÊu “Nh÷ng b«ng hoa mËn tr¾ng” (lêi th¬ cæ NhËt B¶n)
- Tø tÊu “TuyÕt r¬i – Vô mïa th¾ng lîi” (viÕt cho giäng soprano, flauto,
clarinetto vµ arpa)
- “Rñ nhau ®i g¸nh lóa vµng” (ViÕt cho piano)
2. B¶n giao h-ëng sè 5: Cã néi dung t- t-ëng s©u s¾c – h×nh t-îng ng-êi mÑ
ViÖt Nam víi t×nh mÉu tö mªnh m«ng bÊt tËn, ®ã còng chÝnh lµ h×nh t-îng ®Êt n-íc
ViÖt Nam th©n yªu, anh dòng vµ bÊt khuÊt. §iÒu nµy nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam
còng ¶nh h-ëng vµ kÕ thõa tõ nh÷ng t¸c phÈm cña Shostakovich. cã néi dung t-
tëng lín vµ s©u s¾c nh b¶n giao hëng sè 7 “Lenigrad” sè 11 “n¨m 1905” (víi néi
157
dung t tëng lµ cuéc çch m¹ng Nga n¨m 1905”, sè 12 “N¨m 1917” (®Ó tÆng l·nh
tô Lªnin víi néi dung t- t-ëng lµ cuéc çch m¹ng th¸ng M-êi vÜ ®¹i). NhiÒu t¸c
phÈm lín kh¸c cña Shostakovich. ®Òu cã tiªu ®Ò vµ mang néi dung t- t-ëng s©u s¾c.
3. Sö dông hîp x-íng vµ çc giäng solo trong giao h-ëng vµ thanh x-íng
kÞch còng lµ sù ¶nh h-ëng tõ Shostakovich. Còng nh- Shostakovich, NguyÔn V¨n
Nam còng sö dông nhiÒu bµi th¬ cña çc nhµ th¬ trong giao h-ëng vµ thanh x-íng
kÞch (giao hëng sè 2 sö dông th¬ “suèi Lªnin” cña Hå Chñ TÞch, tæ khóc giao
hëng “TiÕng s¸o” sö dông th¬ “NhËt ký trong tï” cña Hå Chñ tÞch…)
§-a giäng m.soprano vµo b¶n giao h-ëng sè 5 nµy nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam
còng ¶nh h-ëng tõ nh÷ng t¸c phÈm cña Shostakovich.
ThÓ lo¹i giao h-ëng tr-íc ®©y chØ s¸ng t¸c cho khÝ nh¹c, viÖc ®-a thanh nh¹c
– çc giäng ca vµ hîp x-íng lµm cho t¸c phÈm thªm míi l¹, ®éc ®¸o vµ phong phó
h¬n, ®¸p øng ®-îc ý ®å cña néi dung t- t-ëng.
4. Còng nh- Shostakovich, NguyÔn V¨n Nam sö dông chÊt liÖu d©n ca trong
b¶n giao h-ëng nµy: H¸t ru Nam bé (lµn ®iÖu Çu ¬… Nam Bé)
¤ng còng sö dông nh÷ng nÐt nh¹c trong bµi h¸t çch m¹ng næi tiÕng cña nh¹c
sÜ Lu H÷u Phíc: “Gi¶i phãng miÒn Nam” vµ “TiÕn vÒ Sµi Gßn”, ®©y lµ chñ ®Ò 2
cña ch-¬ng I:
158
5. ¶nh h-ëng tõ Shostakovich, nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam th-êng xuyªn sö
dông thñ ph¸p phøc ®iÖu, thñ ph¸p chñ ®¹o trong s¸ng t¸c cña «ng. Trong b¶n giao
h-ëng nµy chóng ta cã thÓ nhËn thÊy râ rµng, phøc ®iÖu ®· xuÊt hiÖn ngay tõ ®Çu.
Trªn nÒn tremolo pianissimo cña trèng timpani, giai ®iÖu ®Çu tiªn vang lªn ë bÌ
viole vµ violoncelli trong ©m vùc trÇm nh- tiÕng mÑ ru ngµn n¨m xa th¼m. ë nhÞp
thø 8 (sè 1 cña tæng phæ) mét giai ®iÖu n÷a xuÊt hiÖn ngay trªn ©m vùc cao cña bÌ
violini I vµ violini II (d-íi mét qu·ng 8) trong s¾c th¸i pp víi sù biÓu c¶m da diÕt:
ThÝ dô tõ ®Çu ®Õn sè 3 cña tæng phæ(tp).
159
Nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam ®· chän ®-îc thñ ph¸p phøc ®iÖu rÊt hiÖu qu¶. Sù
lùa chän ©m vùc vµ ©m s¾c cho phÐp ng-êi nghe rÊt dÔ dµng nhËn thÊy ba giai ®iÖu
cïng mét lóc. Mét giai ®iÖu lµ giäng ng-êi ë bÌ m.soprano, giai ®iÖu thø hai trªn ©m
vùc cao cña violini vµ giai ®iÖu thø 3 ®îc t¸ch h¼n ra “n»m” díi ©m vùc rÊt trÇm
cña viole, violoncelli vµ contrabassi. §©y còng lµ sù kÕ thõa tinh tÕ tõ Shostakovich.
Thñ ph¸p phøc ®iÖu ®-îc tiÕp tôc duy tr× khi t¸c gi¶ giíi thiÖu vµ ph¸t triÓn
chñ ®Ò hai víi tÝnh chÊt hµnh khóc hïng tr¸ng. Sù hÊp dÉn vµ l«i cuèn ®-îc t¨ng dÇn
cïng víi kÞch tÝnh cña ©m nh¹c, thñ ph¸p phøc ®iÖu ®· ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ cao, thÓ
hiÖn sù ®iªu luyÖn cña t¸c gi¶:
GH sè 5, Ch .I, tr.16 (tp).
Khi cao trµo cña ch-¬ng I xuÊt hiÖn, chóng ta cã thÓ nhËn thÊy ngay phong
çch vµ tÝnh chÊt Shostakovich ®-îc thÓ hiÖn trong thñ ph¸p cña NguyÔn V¨n Nam:
GH sè 5, Ch.I, nhÞp 161, tr31 (tp).
160
§Ønh ®iÓm cña cao trµo lµ canon 3 tÇng ®-îc toµn bé dµn nh¹c tr×nh tÊu tutti
ë ba ©m khu ®· khai th¸c triÖt ®Ó ©m l-îng cña dµn nh¹c:
GH sè 5, Ch. I, tr.35, (tp).
Sau khi cuéc chiÕn chÊm døt, tiÕng mÑ ru vang lªn ®èi tho¹i víi solo cña kÌn
cl. bi th-¬ng tiÔn ®-a linh hån nh÷ng ®øa con ®· hy sinh anh dòng:
GH sè 5, Ch.I, tr.40 (tp).
Tõ nhÞp 224 xuÊt hiÖn solo flauto vµ tiÕp theo lµ piccolo, ®èi tho¹i víi hai bÌ
solo cña cor.inglese vµ cl.basso vïng víi contrabasso. Giai ®iÖu tang lÔ bi th-¬ng
tiÔn ®-a linh hån çc chiÕn sÜ ®· hy sinh. §©y lµ thñ ph¸p g©y hiÖu qu¶ ®éc ®¸o mµ
chóng ta th-êng gÆp trong giao h-ëng cña Shostakovich.
GH sè 5, ch. I, tr43.
161
NguyÔn V¨n Nam kÕt hîp mét çch linh ho¹t tÝnh phøc ®iÖu tù do cña Shostakovich
còng nh- çc nh¹c sÜ ph-¬ng T©y thÕ kû XX víi tÝnh ngÉu høng uyÓn chuyÓn cña
phong çch hoµ tÊu cæ truyÒn ®¬n ca tµi tö Nam Bé (t¸c gi¶ bµy tá) ®Ó thÓ hiÖn trong
giao h-ëng sè 5 vµ nh÷ng giao h-ëng kh¸c cña «ng.
Trong b¶n giao h-ëng sè 5, NguyÔn V¨n Nam ®· tËn dông triÖt ®Ó yÕu tè
lßng b¶n cña nh¹c tµi tö Nam Bé, mét lèi ph¸t triÓn vµ biÕn ho¸ sao cho giai ®iÖu
lu«n lu«n míi, ©m nh¹c kh«ng ngõng chuyÓn ®éng, kÕt hîp víi çc thñ ph¸p ph¸t
triÓn chñ ®Ò cña h×nh thøc phøc ®iÖu ph-¬ng T©y nh- m« pháng, Canon, Stretto…
®Ó gi÷ v÷ng tÝnh ®éc lËp, ®a d¹ng vµ sóc tÝch cho mçi bÌ giai ®iÖu còng nh- tÝnh
logic chÆt chÏ trong sù t-¬ng quan gi÷a çc bÌ.
Trong ch-¬ng II cña b¶n giao h-ëng, ®Ó ®Ò cao tÝnh giai ®iÖu cña mçi bÌ,
NguyÔn V¨n Nam sö dông thñ ph¸p ®èi vÞ tù do. Mét bÌ ng©n kÐo dµi trong khi bÌ
kh¸c chuyÓn ®éng, çc bÌ båi ®¾p, bæ sung cho nhau, ®èi tho¹i trong sù t«n träng
tÝnh ®éc lËp cña nhau, t¹o nªn m¶ng ©m nh¹c nhiÒu bÌ nh-ng vÉn tho¸ng, kh«ng
nÆng nÒ vµ phøc t¹p:
GH sè V, Ch. II, tr59. (tp)
162
Ch-¬ng III: - Allegretto Scherzando víi tiªu ®Ò “¸nh löa“.
Cã thÓ nãi tÝnh chÊt Scherzo lµ së tr-êng cña NguyÔn V¨n Nam. Scherzo
trong çc giao h-ëng ®Òu lµ nh÷ng ch-¬ng thµnh c«ng. Trong giao h-ëng sè 5 nµy
scherzo mang mµu s¾c phøc ®iÖu d©n gian râ nÐt. Trªn nÒn pizzicato cña vc. mang
mµu s¾c ngò cung vµ tiÕt tÊu ®iÖu nh¶y d©n gian, solo clar. ®-îc tr×nh tÊu rÊt hãm
hØnh b»ng nh÷ng b-íc nh¶y qu·ng 6 vµ qu·ng 4 vµ tiÕt tÊu sincope rÊt hÊp dÉn. TiÕp
theo, giai ®iÖu ®-îc chuyÓn lªn ©m vùc cao cña flauto solo, bÌ clar. tiÕp tôc giai ®iÖu
®èi vÞ ë d-íi, cïng víi pizzicato cña vc. t¹o nªn mét m¶ng phøc ®iÖu tinh tÕ mang
©m ®iÖu vµ mµu s¾c d©n gian:
GH sè 5, Ch.III, tr.77,78. (tp)
163
Cã thÓ nhËn thÊy ®©y lµ nh÷ng hiÖu qu¶ ®-îc thu l-îm tõ nh÷ng nghiªn cøu
çc ch-¬ng scherzo cña Shostakovich.
ë cuèi ch-¬ng nµy NguyÔn V¨n Nam cßn sö dông mét thñ ph¸p phøc ®iÖu
®éc ®¸o, ®ã lµ lèi ®äc kinh chïa b»ng nhiÒu giäng cïng mét lóc, trong ®ã ng÷ ®iÖu
tiÕng ViÖt ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ nhiÒu tÇng giai ®iÖu ®an xen nhau, t¹o nªn hiÖu qu¶
mµu s¾c ©m thanh r¸t ph-¬ng §«ng. Mét m¶ng ©m thanh dµy ®Æc ®-îc t¹o nªn b»ng
nhiÒu tÇng ©m thanh chuyÓn ®éng, h×nh thµnh 18 lµn sãng giai ®iÖu kh«ng trïng lËp,
rÊt gièng víi ng«n ng÷ ©m nh¹c hiÖn ®¹i cña thÕ kû XX. Nh-ng ë phÇn cuèi t¸c gi¶
khÐo lÐo vËn dông thñ ph¸p ®èi träng gi÷a m¶ng ©m thanh dµy ®Æc víi solo clar, t¸i
hiÖn chñ ®Ò ë d¹ng rót ng¾n ®Ó kÕt thóc scherzo mét çch ®ét ngét vµ ®éc ®¸o:
GH sè 5. Ch III. Tr100. (tp)
164
Còng nh- Shostakovich nh¹c sÜ NguyÔn V¨n Nam t¸i hiÖn tÊt c¶ çc chñ ®Ò
cña b¶n giao h-ëng trong ch-¬ng – ch-¬ng kÕt. Thñ ph¸p nµy ®-îc sö dông hÇu
nh- trong tÊt c¶ çc b¶n giao h-ëng cña nh¹c sÜ. §©y còng lµ thñ ph¸p ®Æc tr-ng rÊt
-a thÝch cña Shostakovich, nã mang tÝnh tæng kÕt vµ t¹o nªn bè côc chÆt chÏ cho t¸c
phÈm.
6. Thñ ph¸p phèi khÝ.
Thñ ph¸p phèi khÝ cña Shostakovich cã ¶nh h-ëng lín ®Õn NguyÔn V¨n Nam.
Phong çch vµ thñ ph¸p phèi khÝ cña Shostakovich ¶nh h-ëng vµ kÕ thõa tõ çc nh¹c
sÜ tiÒn bèi Nga, ®Æc biÖt lµ Tchaikovsky. Thñ ph¸p phèi khÝ lµ mét ph-¬ng tiÖn quan
träng ®Ó thÓ hiÖn néi dung vµ kÞch tÝnh cña t¸c phÈm, g¾n liÒn víi h×nh t-îng ©m
nh¹c cña t¸c phÈm. Cã thÓ nãi, mçi mét nh¹c cô trong dµn nh¹c ®Òu ®ãng mét “vai”
trong t¸c phÈm ©m nh¹c víi tÝnh n¨ng vµ së tr-êng ®Æc tr-ng cña nh¹c cô ®ã.
NguyÔn V¨n Nam sö dông thµnh phÇn dµn nh¹c còng t-¬ng tù nh- dµn nh¹c cña
Shostakovich:
piccolo
2 flauti
2 oboi
corno inglese
2 clarinetti in B
bas. clarinetto in B
2 fagotti
contra fagotto
4. corni in F
2 trombe in B
3 tromboni
tuba
timpani
triangolo
tamburo
165
piatti
tam tam
campana
G.cassa
celesta
silofono
arpa
piano
archi
Thñ ph¸p phèi khÝ b¾t ®Çu tõ mét bÌ vµ sè l-îng bÌ cø t¨ng dÇn, dÇy dÇn theo
sù ph¸t triÓn cña kÞch tÝnh ©m nh¹c. §©y lµ mét thñ ph¸p gi¶n dÞ nh-ng cïng víi sù
®iªu luyÖn cña t¸c gi¶, hiÖu qu¶ ph¸t triÓn cña kÞch tÝnh ©m nh¹c cã thÓ ®¹t ®-îc rÊt
cao. Thñ ph¸p nµy lµ së tr-êng cña Shostakovich mµ NguyÔn V¨n Nam sö dông
trong s¸ng t¸c cña m×nh rÊt hiÖu qu¶:
B¾t ®Çu b¶n giao h-ëng sè 5 ë s¾c th¸i pianissimo cña bÌ viole vµ violoncelli,
tiÕp theo ©m nh¹c ®-îc t¨ng lªn ë bÌ cl.basso vµ contrabassi, corni, solo m.soprano
vµ violini I, II …. Lµn sãng thø hai ®-îc b¾t ®Çu ë bÌ vle., vc. vµ cb. (tõ nhÞp 37, sè
6 ) ph¸t triÓn vµ ®¹t ®-îc cao trµo ë nhÞp 60 (sè 9) víi sù tham gia cña toµn bé dµn
d©y, hÇu nh- tÊt c¶ kÌn gç, cor. trombe, piatti, g.cassa vµ soli timpani ë s¾c th¸i  :
GH sè 5, Ch.I, tr.9 (tp).
166
T¹i cao trµo cña ch-¬ng I (sè 20 tæng phæ) lµ soli timpani ë s¾c th¸i
ortissimo trªn nÒn tutti cña dµn nh¹c, miªu t¶ tiÕng ®¹i b¸c trªn chiÕn tr-êng, ngay
sau ®ã lµ tiÕng tremolo ch¸t tai, solo tamburo hÖt nh- tiÕng ®¹i liªn x¶ ®¹n. Thñ
ph¸p nµy ®-îc Shostakovich sö dông trong ch-¬ng 4 giao h-ëng sè 11 ®· ®¹t ®-îc
hiÖu qu¶ kú diÖu cña sù kÞch tÝnh. TiÕp theo ®ã lµ m¶ng phøc ®iÖn c¨ng th¼ng ®Çy
kÞch tÝnh, ®èi tho¹i cña dµn d©y (violini I, II vµ viole) vµ kÌn gç (piccolo, fl, ob, cl.)
trªn ©m vùc cao víi bÌ trÇm cña violoncelli, contrabassi, fagotti vµ contra fagotto,
miªu t¶ cuéc chiÕn gi»ng co, khèc liÖt víi qu©n thï. T¸c gi¶ sö dông nÐt nh¹c tiÕng
mÑ ru víi tÝnh chÊt bi kÞch c¨ng th¼ng vµ ®· ®¹t ®-îc mét cao trµo kÞch tÝnh m·nh
liÖt:
GH sè 5. Ch.I, tr 31 (tp)
NghÖ thuËt phèi khÝ thÓ hiÖn sù kÞch tÝnh cña h×nh t-îng ©m nh¹c mµ NguyÔn
V¨n Nam ®· kÕ thõa tõ çc nhµ so¹n nh¹c Nga-X« viÕt, ®Æc biÖt lµ Shostakovich ®·
®¹t ®-îc hiÖu qu¶ rÊt Ên t-îng trong s¸ng t¸c cña m×nh. Sè 29 cña tæng phæ, sau
cuéc chiÕn khèc liÖt, çc chiÕn sÜ ®· hy sinh anh dòng. TiÕng mÑ ru ng©n lªn
(m.soprano), tiÔn ®-a linh hån nh÷ng ng-êi con ®· ng· xuèng. ¢m ®iÖu bi th-¬ng
da diÕt cña tiÕng mÑ (m.soprano) ®-îc diÔn t¶ trªn giai ®iÖu ®èi vÞ cña cl. víi mµu
s¾c ¶m ®¶m cña ©m vùc trung trªn nh¹c cô nµy ®· t¹o nªn mét h×nh t-îng ©m nh¹c
rÊt phï hîp víi néi dung t- t-ëng cña t¸c phÈm.
Sè 31 cña tæng phæ, NguyÔn V¨n Nam ®· thÓ hiÖn mét thñ ph¸p phèi khÝ tinh
tÕ vµ ®iªu luyÖn: Trªn nÒn phÇn ®Öm ë ©m vùc rÊt cao cña dµn d©y chia máng
(divisi) víi ©m båi cña violini I, phÇn solo cor. con sordino (h·m ©m), t¹o nªn tiÕng
ru ®èi vÞ víi tiÕng mÑ (m.soprano). TiÕp theo lµ solo cña flauto rÊt biÓu c¶m cïng
167
víi giai ®iÖu bi th-¬ng u buån cña solo cor. inglese trªn nÒn solo cña cl. basso vµ
contrabasso, t¹o nªn mét hiÖu qu¶ rÊt Ên t-îng. TiÕng ®iÓm cña triangolo cµng lµm
cho h×nh t-îng ©m nh¹c bi th-¬ng ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ s©u s¾c ®èi víi ng-êi nghe.
B»ng thñ ph¸p phèi khÝ nµy, víi kü thuËt ®iªu luyÖn, t¸c gi¶ ®· kÕt thóc
ch-¬ng I víi Ên t-îng rÊt s©u s¾c.
GH sè 5, Ch.I, tr.44-47 (tp).
Thñ ph¸p phèi khÝ trong ch-¬ng II. “Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen…” rÊt tinh
tÕ vµ t-¬ng xøng víi h×nh t-îng ©m nh¹c cña ch-¬ng nµy. Nh- bøc tranh thñy m¹c
(theo lêi cña t¸c gi¶) cña ®Êt mÑ th©n th¬ng ®îc t¸c gi¶ “vÏ” lªn b»ng bót ph¸p
phèi khÝ tinh tÕ vµ ®éc ®¸o, miªu t¶ nh÷ng ®Çm sen quª h-¬ng th¬m ng¸t trong bÇu
kh«ng khÝ yªn ¶ thanh b×nh cña ®Êt mÑ. Trªn nÒn phÇn ®Öm th¸nh thãt vµ trong suèt
cña hai bÌ violini vµ ®µn arpa cïng víi 2 flauti thæi frullato (rung l-ìi), solo corno
ng©n nga giai ®iÖu “Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen” víi nh÷ng qu·ng trïng hîp víi ng÷
®iÖu tiÕng ViÖt, hÖt nh- tiÕng mÑ ru ªm ¶, bao la, thanh b×nh:
ThÝ dô trang 48 – 49 tp
168
Giai ®iÖu chÝnh nµy cña ch-¬ng II ®-îc lu©n chuyÓn sang çc nh¹c cô kÌn gç
vµ d©y, liªn tôc ph¸t triÓn, kÕt hîp víi nh÷ng giai ®iÖu míi ë nh÷ng bÌ kh¸c theo
phong çch phøc ®iÖu tù do. T¸c gi¶ vËn dông nh÷ng thñ ph¸p canon, stretto, khÐo
lÐo kÕt hîp sù t-¬ng hç, bæ trî cho nhü. Víi thñ ph¸p phèi khÝ tho¸ng, máng vµ
nhÑ nh-ng ®· t¹o nªn ©m thanh ®Çy ®Æn, çc bÌ kh«ng ¸t nhau mµ t«n nhau lªn.
Nh÷ng chång ©m qu·ng 2, 4, 5 ®Æc tr-ng ph-¬ng §«ng ®· t¹o nªn mét bøc tranh
thuû m¹c rÊt tù nhiªn, mét ®Çm sen xanh m-ít trªn mÆt n-íc ph¼ng lÆng thanh b×nh
nh-ng t©m hån cña nh÷ng ®øa con n»m bªn lßng mÑ Êm ¸p vµ b×nh an:
ThÝ dô trang 59, 60, 61 tp
169
Khi miªu t¶ thiªn nhiªn kú diÖu cña quª h-¬ng, Shostakovich ®· sö dông thñ
ph¸p nµy mét çch khÐo lÐo vµ tinh tÕ:
Xem thÝ dô ë trang tiÕp theo.
GH sè 7 Shostakovich, kÕt thóc Ch.IV.
Thñ ph¸p phèi khÝ trong ch-¬ng III cña b¶n giao h-ëng. Nh- ®· nãi ë trªn,
scherzo lµ së tr-êng cña NguyÔn V¨n Nam, «ng rÊt hîp víi chÊt scherzo (hµi h-íc,
b«ng ®ïa) vµ rÊt yªu nã. Scherzo trong giao h-ëng sè 5 gän gµng, sóc tÝch vµ rÊt
hãm hØnh, hÊp dÉn. §©y lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu nh÷ng trang scherzo
trong çc giao h-ëng cña Shostakovich.
Sau khi chØ huy biÓu diÔn xong b¶n giao h-ëng sè 3 cña NguyÔn V¨n Nam t¹i
Leningrad, nh¹c tr-ëng Valery Gerghiev, nh¹c tr-ëng lõng danh ng-êi Nga, sè mét
hiÖn nay, ®· ®Æt NguyÔn V¨n Nam (b¹n cïng thêi) viÕt riªng cho «ng mét scherzo
®Ó mang ®i kh¾p thÕ giíi.
Trong ch-¬ng IV NguyÔn V¨n Nam thÓ hiÖn nghÖ thuËt phèi khÝ, khai th¸c
vµ huy ®éng kh¶ n¨ng cña tÊt c¶ çc nh¹c cô, tæng lùc cña dµn nh¹c. Miªu t¶ cuéc
hµnh qu©n ®Õn chiÕn th¾ng. TÊt c¶ çc chñ ®Ò cña b¶n giao h-ëng ®-îc tËp trung vµ
t¸i hiÖn trong ch-¬ng final (ch-¬ng kÕt). ë phÇn coda cña b¶n giao h-ëng, toµn bé
dµn nh¹c ®· rung lªn víi mét tutti khæng lå cña søc m¹nh v« biªn, miªu t¶ h×nh
t-îng ®oµn qu©n gi¶i phãng hïng dòng tiÕn vµo Sµi Gßn - thµnh phè Hå ChÝ Minh
trong sù chµo ®ãn t-ng bõng cña nh©n d©n (bé d©y cao-v-ni v-le, piccolo, fl.,ob.,cl.
vµ soli trombe). Dµn tromboni vµ tuba cïng víi 4 corni víi sù hç trî cña bÌ trÇm
violoncelli, c-bassi, cl.basso, fagotti vµ c - fagotto, t¹o nªn nh÷ng cç xe t¨ng vµ xe
170
c¬ giíi víi søc m¹nh hïng dòng v« biªn vµ hµo khÝ ngót trêi tiÕn vµo gi¶i phãng Sµi
Gßn dµnh chiÕn th¾ng lÞch sö cho d©n téc
GH sè 5, 8 nhÞp cuèi cïng (tp).
171
Thñ ph¸p phèi khÝ huy ®éng tæng lùc c¶ dµn nh¹c NguyÔn V¨n Nam ®· kÕ thõa,
s¸ng t¹o, øng dông vµ ph¸t triÓn tõ nh÷ng coda trong çc b¶n giao h-ëng lÞch sö cña
Shostakovich nh- sè 7, 11, 12 :
Xem thÝ dô ë trang tiÕp theo:
ThÝ dô giao h-ëng sè 7.Shostakovich, trang cuèi cïng 181
Gh sè 11, trang cuèi cïng 238.
172
NguyÔn V¨n Nam lµ mét trong nh÷ng nh¹c sÜ s¸ng t¸c giao h-ëng hµng ®Çu
cña ViÖt Nam, víi b¶n giao h-ëng sè 9 hiÖn nay ®ang viÕt, «ng lµ ng-êi gi÷ kû lôc
nh¹c sÜ viÕt nhiÒu giao h-ëng nhÊt cña ViÖt Nam. RÊt cã thÓ «ng sÏ cßn t¨ng sè
l-îng giao h-ëng cña m×nh lªn con sè 10 vµ h¬n n÷a. ¤ng ®Æt môc ®Ých vµ sø mÖnh
cña m×nh lµ cèng hiÕn c¶ cuéc ®êi m×nh cho ©m nh¹c cæ ®iÓn ViÖt Nam. §-îc sèng
vµ häc tËp, lµm viÖc t¹i n-íc Nga - X« ViÕt trong mét thêi gian dµi, «ng ®· thu
l-îm, tÝch luü, kÕ thõa truyÒn thèng vµ tinh hoa cña nÒn ©m nh¹c Nga - X« ViÕt,
th«ng qua nh÷ng nh¹c sÜ lçi l¹c cña mét quèc gia cã nÒn t¶ng ©m nh¹c vµo bËc nhÊt
thÕ giíi. Giê ®©y NguyÔn V¨n Nam vµ çc nh¹c sÜ ®Çu ®µn cña ViÖt Nam ®· vµ ®ang
kÕ thõa vµ s¸ng t¹o, ph¸t triÓn nh÷ng ¶nh h-ëng tõ nÒn ©m nh¹c Nga - X« ViÕt, kÕt
hîp víi nh÷ng tinh hoa cña truyÒn thèng ©m nh¹c ViÖt Nam, t¹o nªn nh÷ng t¸c
phÈm hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn vµ rÊt ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.
173
2.3 Nh¹c sÜ §ç Hång Qu©n vµ t¸c phÈm Rhapsody
“ViÖt Nam”
Nh¹c sÜ §ç Hång Qu©n sinh tr-ëng trong gia ®×nh cã truyÒn thèng ©m nh¹c
çch m¹ng, cha cña anh lµ nh¹c sÜ §ç NhuËn, nh¹c sÜ çch m¹ng l·o thµnh cña ViÖt
Nam, cã nhiÒu cèng hiÕn to lín cho nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam.
Nh¹c sÜ §ç Hång Qu©n b¾t ®Çu häc nh¹c tõ 7 tuæi t¹i tr-êng ¢m nh¹c ViÖt
Nam (Häc viÖn ©m nh¹c quèc gia hiÖn nay). Khi häc trung cÊp piano anh ®· b¾t ®Çu
häc thªm m«n s¸ng t¸c. Anh tèt nghiÖp trung cÊp piano n¨m 1973 vµ trung cÊp s¸ng
t¸c n¨m 1974. Sau ®ã §ç Hång Qu©n ®-îc cö sang Liªn X« cò häc s¸ng t¸c t¹i nh¹c
viÖn Tchaikovsky thµnh phè Matxc¬va. Sau khi tèt nghiÖp ®¹i häc lo¹i -u, anh ®-îc
tiÕp tôc häc sau ®¹i häc.
N¨m 1985 anh vÒ n-íc vµ b¾t ®Çu ho¹t ®éng ©m nh¹c. §-îc häc tËp vµ ®µo
t¹o t¹i nh¹c viÖn danh tiÕng Tchaikovsky, sèng t¹i thµnh phè Maxc¬va, trung t©m
©m nh¹c cña ®Êt n-íc X« ViÕt vµ thÕ giíi, cã ®êi sèng ©m nh¹c v« cïng phong phó,
§ç Hång Qu©n ®· cã ®iÒu kiÖn tÝch luü ®-îc nh÷ng kiÕn thøc ©m nh¹c v÷ng ch¾c tõ
nÒn t¶ng ©m nh¹c kinh ®iÓn cña n-íc Nga – X« ViÕt. §-îc häc víi nh÷ng gi¸o s-
vµ nh¹c sÜ ®Çu ngµnh cña ©m nh¹c Nga – X« ViÕt ®· tõng lµ häc trß cña çc nh¹c sÜ
lín nh- Prokophiev, Shostakovich, Khachaturian …. §ç Hång Qu©n ®· tiÕp thu vµ
kÕ thõa nh÷ng ¶nh h-ëng tõ çc nhµ so¹n nh¹c lçi l¹c nµy.
Nh÷ng t¸c phÈm cña nh¹c sÜ §ç Hång Qu©n bao gåm:
- “Chñ ®Ò vµ biÕn tÊu” viÕt cho piano n¨m 1976 – sö dông chÊt liÖu d©n ca ViÖt
Nam
- “Bèn bøc tranh” viÕt cho oboe, bé gâ vµ piano n¨m 1977
- Giao h-ëng sè 1 (n¨m 1978)
- Rhapsody “ViÖt Nam” viÕt cho dµn nh¹c lín n¨m 1981
- Concerto viÕt cho violino vµ dµn nh¹c (n¨m 1985)
- Balª “Hång Hoang” viÕt n¨m 1993, ®¹t gi¶i nhÊt cuéc thi s¸ng t¸c do Héi nh¹c sÜ
ViÖt Nam tæ chøc.
174
- “TiÕng rõng” viÕt cho tam tÊu flauti, ®¹t gi¶i nhÊt cña Héi nh¹c sÜ ViÖt Nam n¨m
1995
- “TiÕng väng” viÕt cho dµn nh¹c n¨m 1995, ®¹t gi¶i nh× Héi nh¹c sÜ ViÖt Nam.
Ngoµi ra §ç Hång Qu©n cßn viÕt ca khóc vµ nhiÒu nh¹c cho phim. Nh¹c viÕt cho
phim “Th»ng Bêm” (1986), “§ªm héi Long tr×” (1990) vµ “Cá lau” (1993) ®· ®o¹t
gi¶i th-ëng t¹i çc cuéc liªn hoan phim toµn quèc.
Mét sè t¸c phÈm khÝ nh¹c cña §ç Hång Qu©n ®· ®-îc tr×nh diÔn ë Liªn X« (cò),
Ph¸p, óc, NhËt, Mü, Ba lan, Th¸i Lan.
2.3.1 B¶n rhapsody “ViÖt Nam“ cña nh¹c sÜ §ç Hång Qu©n “ t¸c phÈm mang
dÊu Ên ®Ëm nÐt tõ phong çch s¸ng t¸c cña Stravinsky.
Nh¹c sÜ §ç Hång Qu©n hoµn thµnh b¶n Rhapsody “ViÖt Nam” n¨m 1981. §©y
lµ t¸c phÈm tèt nghiÖp ®¹i häc ®-îc viÕt vµo thêi gian cuèi t¹i nh¹c viÖn
Tchaikovsky, thµnh phè Matxc¬va. Vµo thêi gian nµy ©m nh¹c cña Stravinsky ®-îc
biÓu diÔn rÊt nhiÒu ë thñ ®« Matxc¬va vµ Liªn X«. §· tõ l©u, h¬n hai thËp kû tr-íc
®ã khi “Chim löa”, “Petrushka”, “C©u chuyÖn vÒ ngêi lÝnh”….. vµ “Mïa xu©n
thiªng liªng” cña Stravinsky ®îc tr×nh diÔn ë Liªn X«, ®· lµm chÊn ®éng ®êi sèng
©m nh¹c chuyªn nghiÖp lóc bÊy giê. HÇu nh- kh«ng mét nh¹c sÜ trÎ nµo tho¸t khái
søc hót cña nh÷ng t¸c phÈm nµy, ®Æc biÖt lµ “Mïa xu©n thiªng liªng”. Stravinsky ®·
trë thµnh thÇn t-îng cña giíi nh¹c sÜ trÎ lóc bÊy giê, còng nh- thêi kú sèng ë Pari
tr-íc ®©y, «ng lµ nh¹c sÜ ®-îc giíi trÎ ng-ìng mé nhÊt.
§ç Hång Qu©n ®· viÕt Rhapsody “ViÖt Nam” trong thêi gian nµy, thêi gian
Stravinsky ®ang lµ mèt cña thêi ®¹i. Phong çch vµ søc hÊp dÉn cña Stravinsky ®·
¶nh h-ëng m¹nh ®Õn së tr-êng cña §ç Hång Qu©n. Néi dung vµ h×nh t-îng cña b¶n
rhapsody cã sù t¬ng ®ång vµ ¶nh hëng tõ t¸c phÈm “Mïa xu©n thiªng liªng”
(nh÷ng bøc tranh vÒ n-íc Nga thêi s¬ khai) cña Stravinsky. CÊu tróc h×nh thøc b¶n
Rhapsody còng cã sù ¶nh hëng tõ “Mïa xu©n thiªng liªng” víi h×nh thøc tù do,
liªn khóc çc ®o¹n.
175
Còng nh trong “Mïa xu©n thiªng liªng”, chÊt liÖu d©n gian ®îc sö dông rÊt
nhiÒu. §ã lµ nh÷ng nÐt d©n ca vïng ®ång b»ng b¾c bé, chÊt liÖu lÊy tõ chÌo cïng víi
tÝnh chÊt hµi h-íc ®Ó thÓ hiÖn scherzo trong Rhapsody:
ThÝ dô tõ nhÞp thø 5 trang 27 ®Õn nhÞp thø 2 trang 28 tæng phæ rhapsody.
176
ë ®©y §ç Hång Qu©n sö dông chÊt liÖu d©n gian mét çch tù do, ph¸t triÓn
vµ biÕn ho¸ nã, sö dông thñ ph¸p ch¬i nèt nh¹c nh- ch¬i ch÷ trong th¬ v¨n ®Ó thÓ
hiÖn tÝnh hµi h-íc hãm hØnh (scherzo) trong Rhapsody.
ThÝ dô tõ nhÞp 2 – 5 trang 29 tp.
177
Trong ba lª “Mïa xu©n thiªng liªng” vµ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c cña m×nh,
Stravinsky th-êng xuyªn sö dông thñ ph¸p nµy. ¤ng ph¸t triÓn vµ biÕn ho¸ chÊt liÖu
d©n gian nh- chÊt liÖu cña chÝnh b¶n th©n m×nh. Thñ ph¸p nµy ®-îc nhiÒu nh¹c sÜ
Nga – X« ViÕt kÕ thõa vµ sö dông. Giai ®iÖu d©n ca Litva ®-îc Stravinsky sö dông
rÊt tù do, thay ®æi nhÞp ®iÖu, t¹o nªn mét c¶nh thiªn nhiªn hoang d·, më ®Çu “Mïa
xu©n thiªng liªng”:
ThÝ dô trang 5, tp “Mïa xu©n thiªng liªng” Stravinsky
178
ë ®©y cã thÓ nhËn thÊy Stravinsky thÓ hiÖn nh÷ng thñ ph¸p ch¬i nh÷ng nèt
nh¹c: ®«, si, son, mi, si, la, t¹o nªn nh÷ng chïm kh¸c nhü: Chïm 4, chïm 3 cã nèt
l¸y, chïm 2 cã nèt l¸y råi chïm 5 cã nèt l¸y.
Ng«n ng÷ chñ ®¹o trong rhapsody lµ t- duy v« ®iÖu tÝnh, t¸c gi¶ muèn tho¸t
ra khái t- duy cña ©m nh¹c chñ ®iÖu. Trong phÇn ®Çu nh÷ng chång ©m kh«ng ®æi lµ
chÊt liÖu chÝnh. Giai ®iÖu ë bÌ kÌn ®ång lµ nh÷ng qu·ng nh¶y, b¾t ®Çu tõ qu·ng ba,
qu·ng bèn vµ qu·ng b¶y thø víi tiÕt tÊu dËt kÐp. TÝnh chÊt ©m nh¹c håi t-ëng nh÷ng
trang sö hµo hïng xa x-a cña d©n téc. CÊu tróc phÇn I lµ h×nh thøc ba ®o¹n phøc
víi phÇn t¸i hiÖn rót ng¾n, trong ®ã sè 5 - Recitativo violoncello lµ cÇu nèi vµo phÇn
tiÕp theo, phÇn II cña t¸c phÈm. ë ®©y §ç Hång Qu©n chÞu ¶nh h-ëng lín tõ
Stravinsky trong çch x©y dùng cÊu tróc h×nh thøc mét çch tù do, ngÉu høng vµ
s¸ng t¹o.
Ng«n ng÷ ®a ®iÖu tÝnh ®-îc thÓ hiÖn râ nÐt trong b¶n Rhapsody. §©y còng lµ
sù kÕ thõa ¶nh h-ëng tõ Stravinsky, ®ã lµ chñ ®Ò tÝnh çch cña Petrushka trong balª
“Petrushka” :
Trong b¶n rhapsody §ç Hång Qu©n sö dông nh÷ng ®iÖu thøc ngò cung xuÊt
hiÖn ®ét ngét th«ng qua nh÷ng qu·ng kh¸c nhau, nh- qu·ng 8 t¨ng, qu·ng 9 t¨ng:
Xem thÝ dô ë trang tiÕp theo
ThÝ dô tõ nhÞp 6 trang 28 ®Õn nhÞp 6 trang 29 tp.
179
PhÇn II b¾t ®Çu tõ sè 6 cña b¶n rhapsody – Allegro marcato, molto
energico - lµ phÇn chuyÓn ®éng kh«ng ngõng víi tÝnh chÊt scherzo (hµi h-íc).
Motor cña chuyÓn ®éng b¾t ®Çu tõ bÌ cña 3 trombe:
Xem thÝ dô trang tiÕp theo.
ThÝ dô trang 25 tp, tõ nhÞp 1 ®Õn nhÞp 6.
180
Trong phÇn nµy t¸c gi¶ sö dông nhiÒu chÊt liÖu d©n ca ®ång b»ng B¾c Trung
bé (móa ®Ìn, d©n ca Thanh Ho¸, lý qua ®Ìo), chÌo. Thñ ph¸p ch¬i nèt nh¹c rÊt hãm
hØnh ë ®©y nhÊn m¹nh tÝnh h¶i h-íc. Thñ ph¸p contrapunto ®-îc sö dông rÊt hiÖu
qu¶:
ThÝ dô trang 35, 36 tp
181
Sö dông thñ ph¸p basso ostinato:
ThÝ dô trang 43-44 tp.
182
Sè 11 lµ cao trµo cña phÇn 2. T¹i ®©y nÐt giai ®iÖu chÝnh do bÌ trombe I vµ II tr×nh
bµy víi sù thay ®æi nhÞp ®iÖu vµ dÊu nhÊn: 5/8, 3/4, 7/8, 8/8:
ThÝ dô trang 52 tp.
183
Thñ ph¸p nµy ®îc Stravinsky sö dông rÊt hiÖu qu¶ trong “Mïa xu©n thiªng liªng”,
“Trß ch¬i kÐo co”, nÐt giai ®iÖu chÝnh ë bÌ trombe III vµ IV:
ThÝ dô trang 46 tp “Mïa xu©n thiªng liªng” Stravinsky.
184
PhÇn III cña b¶n rhapsody b¾t ®Çu tõ sè 12 – Andante – Bøc tranh phong c¶nh
tÜnh lÆng trªn vïng cao do hai kÌn oboi tr×nh bµy. TiÕp theo, trªn lµn s-¬ng mï cña
dµn d©y h×nh thµnh b»ng nhiÒu ngò cung lµ solo th¸nh thãt cña s¸o flauto víi chÊt
liÖu d©n ca H’m«ng vïng T©y B¾c, vÏ nªn bøc tranh kú diÖu cña thiªn nhiªn ViÖt
Nam.
ThÝ dô trang 54- 56 tp
185
T¹i ®©y khi hai kÌn clar. tr×nh tÊu, chóng ta cã thÓ nhËn thÊy sù ®a giäng trong hai
ngò cung cña hai kÌn, t-¬ng ®ång víi chñ ®Ò tÝnh çch Petruska cña Stravinsky do 2
kÌn trombe thÓ hiÖn (thÝ dô chñ ®Ò tÝnh çch Petrushka ë trªn):
T¹i sè 14 trong phÇn III nµy chóng ta cã thÓ nhËn thÊy râ ©m nh¹c chñ ®iÖu ë ®©y,
nh-ng thñ ph¸p ®a ngò cung vÇn ®-îc duy tr×.
186
Sè 15 lµ cao trµo cña phÇn III, tÝnh chñ ®iÖu cña ©m nh¹c ®-îc kh¼ng ®Þnh vµ thÓ
hiÖn râ nÐt h¬n. Trªn nÒn lµn sãng ®ång ©m qu·ng 8 cña ®µn d©y vµ kÌn gç lµ giai
®iÖu ®ång ©m cña 3 trombe ®Çy ®Æn, d¹t dµo vµ xao xuyÕn, gîi nhí l¹i c¶nh biÓn
cña Debussy.
ThÝ dô trang 65-66 tp.
187
Giã lÆng dÇn vµ rõng nói trë l¹i yªn tÜnh, sau sè 16 lµ solo (recitativo) cña kÌn clar.
T¸c gi¶ ®· chän rÊt chÝnh x¸c ©m s¾c cña clar. cho khung c¶nh ©m nh¹c ë ®©y, ®·
khai th¸c triÖt ®Ó ©m vùc cña nh¹c cô nµy, tõ nh÷ng nèt thÊp nhÊt ®Õn nh÷ng nèt cao
nhÊt, sö dông kü thuËt rÊt phï hîp víi së tr-êng vµ rÊt quyÕn rò cña kÌn clar:
ThÝ dô trang 70 tp
188
NÕu so s¸nh víi ®o¹n trang 49 cña tæng phæ trong “Mïa xu©n thiªng liªng”
cña Stravinsky chóng ta sÏ nhËn thÊy sù t-¬ng ®ång víi giai ®iÖu cña bÌ clar. piclolo
rÊt hoang d· vµ ®Æc s¾c.
ThÝ dô trang 49, tp “Mïa xu©n ..” Stravinsky.
189
§o¹n t¸i hiÖn cña phÇn III ®-îc nèi tiÕp sau solo cña clar. Chñ ®Ò ®-îc tr×nh bµy
trong ba ©m vùc vµ ba ©m s¾c cña flauto (cao), oboe (trung) vµ fagotto (trÇm). Còng
nh- nh÷ng t¸i hiÖn cña hai phÇn tr-íc, ®o¹n t¸i hiÖn ë phÇn III nµy còng ®-îc t¸c
gi¶ rót ng¾n.
PhÇn IV cña b¶n rhapsody ®-îc viÕt trong h×nh thøc Rondo víi cÊu tróc ba ®o¹n.
Chñ ®Ò Rondo ®-îc sö dông chÊt liÖu d©n ca £®ª ®· biÕn d¹ng. Trong phÇn nµy t¸c
gi¶ sö dông thñ ph¸p biÕn tÊu ©m s¾c. Më ®Çu, giai ®iÖu ®-îc tr×nh bµy trªn ©m vùc
cao “tÝt” cña piccolo mµ Stravinsky còng rÊt yªu thÝch vµ sö dông nhiÒu. Trong phÇn
nµy §ç Hång Qu©n khai th¸c triÖt ®Ó ©m vùc cao vµ kü thuËt diÔn tÊu ë tèc ®é
nhanh cña bÌ kÌn gç, t¹o nªn sù l«i cuèn rÊt hÊp dÉn vµ hiÖu qu¶. §©y còng lµ sù
¶nh h-ëng tõ nghÖ thuËt phèi khÝ cña Stravinsky, kÕt hîp víi mµu s¾c d©n gian ViÖt
Nam, t¹o nªn sù ®éc ®¸o, t-¬i t¾n vµ míi l¹:
190
Sè 21 ®Õn 22 cña tæng phæ lµ ®o¹n biÕn tÊu phøc t¹p lu«n lu«n trong tr¹ng th¸i ®éng
víi ®o¹n soli ngÉu høng cña bé gâ, sö dông thñ ph¸p ®a nhÞp ®iÖu mµ Stravinsky ®·
ph¸t minh ra: 4/4, 5/8, 7/8, 3/4…
ThÝ dô trang 89, 90 tp.
191
Sè 23 lµ ®o¹n soli timpani rÊt ®éc ®¸o, sö dông chÊt liÖu d©n ca £®ª nh-ng víi ý ®å
tho¸t h¼n ra khái t- duy chñ ®iÖu:
ThÝ dô trang 92, 93 tp.
192
§o¹n t¸i hiÖn (A’ ) sè 27 víi sù tr×nh bµy chñ ®Ò Rondo, ®ång thêi còng lµ coda ®å
sé vµ hoµnh tr¸ng cña toµn bé t¸c phÈm.
Rhapsody “ViÖt Nam” lµ t¸c phÈm rÊt thµnh c«ng cña nh¹c sÜ §ç Hång Qu©n, lµ
t¸c phÈm tèt nghiÖp ®-îc viÕt trong nh÷ng n¨m cuèi thêi gian häc tËp t¹i nh¹c viÖn
Tchaikovsky. T¸c phÈm ®· ®óc kÕt nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng thu l-îm, t×m tßi, s¸ng
t¹o trong ©m nh¹c. T¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn bót ph¸p s¸ng t¸c rÊt chuyªn nghiÖp cña ©m
nh¹c kinh ®iÓn Nga – X« ViÕt vµ ch©u ¢u, kÕt hîp víi sù s¸ng t¹o ®éc ®¸o trong
vËn dông chÊt liÖu ©m nh¹c ViÖt Nam ®ång thêi kÕ thõa vµ thÓ hiÖn nh÷ng ¶nh
h-ëng lín tõ çc nhµ so¹n nh¹c lçi l¹c Nga – X« ViÕt, ®Æc biÖt lµ Stravinsky. §ã lµ
nghÖ thuËt sö dông, ph¸t triÓn vµ biÕn ho¸ chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian, sö dông ng«n
ng÷ ®a ®iÖu tÝnh, thñ ph¸p s¸ng t¸c phøc ®iÖu, kÕ thõa vµ ph¸t triÓn sù ¶nh h-ëng
cña thñ ph¸p sö dông ®a nhÞp ®iÖu. Trong nghÖ thuËt phèi khÝ cho dµn nh¹c, §ç
Hång Qu©n ®· kÕ thõa vµ thÓ hiÖn nh÷ng ¶nh h-ëng tõ Stravinsky, ®ã lµ thñ ph¸p
vµ kü thuËt khai th¸c triÖt ®Ó ©m vùc (®Æc biÖt lµ ©m vùc cao) vµ ©m s¾c, kü thuËt
diÔn tÊu cña çc nh¹c cô trong dµn nh¹c, nhÊn m¹nh vµ t¨ng c-êng vai trß cña bé gâ
trong nh÷ng ®o¹n solo ngÉu høng næi bËt rÊt ®éc ®¸o vµ hÊp dÉn. Nh÷ng ¶nh h-ëng
nµy còng ®-îc thÓ hiÖn trong çc t¸c phÈm sau nµy nh- concerto viÕt cho violino
(1985), balª “Hång hoang”…
193
KÕt luËn
NÒn ©m nh¹c Nga – X« ViÕt nãi chung vµ lÜnh vùc ©m nh¹c giao h-ëng nãi
riªng ®· ®¹t ®-îc thêi kú ph¸t triÓn hoµng kim d-íi sù l·nh ®¹o ®Êt n-íc cña §¶ng
céng s¶n Liªn X«. NÒn ©m nh¹c cæ ®iÓn chuyªn nghiÖp cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u
®êi vµ sau khi Glinka ®Æt nÒn mãng c¬ b¶n ®· cã ®iÒu kiÖn v÷ng ch¾c ®Ó ph¸t triÓn
m¹nh mÏ vµ thÞnh v-îng vµo thêi gian sau ®ã. B¾t ®Çu tõ Glinka, sau ®ã lµ nh÷ng
tªn tuæi nh- Rimsky – Korsakov, orodin, Musorgsky, Tchaikovsky,
Rachmaninov…. Vµ sau nµy lµ Stravinsky, Prokophiev, Shostakovich,
Khachaturian, Miaskovsky, Kabalevsky, Sviridov, Shedrin, Shnitke… Cïng víi
nh÷ng nghÖ sÜ biÓu diÔn lçi l¹c nh- Oistrach, Gilels, Richter, Kogan,
Rostrapovich…, N-íc Nga – X« viÕt ®· trë thµnh mét trong nh÷ng c-êng quèc
hµng ®Çu cña nghÖ thuËt ©m nh¹c trªn thÕ giíi.
KÕ thõa truyÒn thèng ©m nh¹c Nga næi tiÕng, ®Êt n-íc Nga - X« ViÕt ®· t¹o
nªn mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ©m nh¹c chuyªn nghiÖp. Ngµy
nay nÒn t¶ng cña tr-êng ph¸i ©m nh¹c Nga – X« ViÕt rÊt cã uy tÝn vµ chiÕm vÞ trÝ
quan träng trªn thÕ giíi. NhiÒu trung t©m ®µo t¹o ©m nh¹c næi tiÕng nh- nh¹c viÖn
Tchaikovsky (thµnh phè Matxc¬va), nh¹c viÖn St-Peterburg, Odessa, Novosibirsk…
Mét sè tr-êng ©m nh¹c Nga ë n-íc ngoµi nh- thµnh phè New York, ë Thuþ §iÓn,
T©y Ban Nha, lµ ®iÓm ®Õn hÊp dÉn cña sinh viªn ©m nh¹c thÕ giíi. T¹i çc trung t©m
biÓu diÔn ©m nh¹c cña thÕ giíi lu«n lu«n cã mÆt çc nghÖ sÜ ®Õn tõ n-íc Nga.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn nghÖ thuËt cña thÕ giíi, sù ¶nh h-ëng vµo giao thoa
gi÷a çc nÒn v¨n ho¸ vµ nghÖ thuËt cña çc d©n téc trªn thÕ giíi v¨n ho¸ vµ nghÖ
thuËt cña çc d©n téc trªn thÕ giíi lµ ®iÒu tÊt yÕu, ®Æc biÖt lµ ngµy nay, thêi kú héi
nhËp m¹nh mÏ cña toµn thÕ giíi.
Sè phËn lÞch sö ®· t¹o nªn sù g¾n bã h÷u nghÞ cña khèi x· héi chñ nghÜa tr-íc ®©y
trong ®ã cã n-íc ViÖt Nam chóng ta. Víi sù gióp ®ì to lín trong mäi lÜnh vùc cña
n-íc Nga – X« ViÕt trong ®ã cã ©m nh¹c, ®Êt n-íc chóng ta ®· cã mét lùc l-îng
194
©m nh¹c v÷ng m¹nh ®-îc ®µo t¹o t¹i Liªn X« cò vµ çc n-íc x· héi chñ nghÜa tr-íc
®©y, ®· vµ ®ang dÉn d¾t nÒn nghÖ thuËt ©m nh¹c cña n-íc nhµ v÷ng b-íc ph¸t triÓn
trªn nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ®· tiÕp thu ®-îc tõ tr-êng ph¸i Nga – X« ViÕt. Sù kÕ thõa
nh÷ng ¶nh h-ëng tõ nÒn ©m nh¹c Nga X« ViÕt cña thÕ hÖ nh¹c sÜ ®Çu ®µn cña chóng
ta thÓ hiÖn râ nÐt trong s¸ng t¸c vµ ho¹t ®éng ©m nh¹c, ®µo t¹o vµ gi¸o dôc thÕ hÖ
tiÕp theo cho nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam. Nh÷ng kiÕn thøc, kinh nghiÖm, cïng víi sù kÕ
thõa nh÷ng ¶nh h-ëng tõ nÒn ©m nh¹c Nga – X« ViÕt, tiÕp thu nh÷ng xu h-íng
tiÕn bé cña çc tr-êng ph¸i míi trªn thÕ giíi, kÕt hîp víi nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt
®Æc s¾c cña nÒn ©m nh¹c truyÒn thèng ViÖt Nam, chóng ta sÏ cã ®ñ c¬ së vµ kh¶
n¨ng ®Ó héi nhËp víi thÕ giíi, ®ång thêi t¹o nªn mét nÒn ©m nh¹c tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ
b¶n s¾c d©n téc ViÖt Nam.
B¶n luËn ¸n nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vµ khiÕm khuyÕt. V× vËy
chóng t«i mong muèn nhËn ®-îc nhiÒu nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¾u cña çc gi¸o
s- vµ ®ång nghiªp. Xin tr©n träng çm ¬n.
195

Luan An Tien Si 28-5-08 Cua Thay Thieu Hoa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Luan An Tien Si 28-5-08 Cua Thay Thieu Hoa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PhÇn më ®Çu

7. Bè côc cña luËn ¸n:

©m nh¹c giao h-ëng nga-x« viÕt vµ nh÷ng nh¹c sÜ tiªu biÓu

1.1.1 Giai ®o¹n trong chiÕn tranh.

1. ¢m nh¹c trªn chiÕn tr-êng.

2. Nh÷ng c¬ së míi, ®µo t¹o vµ gi¸o dôc ©m nh¹c.

3. ¢m nh¹c t¹i c¸c n-íc céng hoµ anh em.

4. Nh÷ng bµi h¸t cña cuéc chiÕn tranh VÖ quèc VÜ ®¹i.

5. ¢m nh¹c viÕt cho dµn nh¹c kÌn.

6. ThÓ lo¹i Cantata vµ Oratorio(thanh x-íng kÞch).

7. ThÓ lo¹i opera( nh¹c kÞch).

8. ThÓ lo¹i ba lª.

9. ThÓ lo¹i khÝ nh¹c

10.ThÓ lo¹i romance (t×nh ca).

1.1.2 giai ®o¹n s¨u chiÕn tranh.

1.NghÖ thuËt ca khóc.

2. Nh¹c hîp x-íng.

3. ThÓ lo¹i Oratorio vµ Cantata.

4.ThÓ lo¹i Opera.

6. NghÖ thuËt Operetta (nh¹c kÞch vui nhén).

7. ¢m nh¹c trong ®iÖn ¶nh.

8. ¢m nh¹c giao h-ëng.

9. ThÓ lo¹i Concerto.

10. Nh÷ng thÓ lo¹i thÝnh phßng.

§ã lµ b¶n tø tÊu cuèi cïng sè 13 vµ sonata cho cello sè 2 cña N.Miaskovsky,

11.ThÓ lo¹i romance.

12. ¢m nh¹c viÕt cho nh¹c cô d©n téc.

13. NghÖ thuËt biÓu diÔn.

1.2.1. Nh¹c sÜ Dmitri Dmitrievich Shostakovich1:

§mitri §mitrievich Shostakovich sinh ngµy 25 th¸ng 9 n¨m 1906 t¹i

1.2.1.1. Nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng vµ concerto2:

Thêi kú cuèi nh÷ng n¨m 20 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX

1.2.1.4. Nh÷ng t¸c phÈm thanh nh¹c vµ hîp x-íng:

1.2.1.5. Vai trß vµ ý nghÜa cña Shostakovich:

Tõ ©m thanh mê ¶o cña celli vµ contrabassi ®¸nh sordino (h·m ©m), ng-êi

1.1.1.Nh÷ng t¸c phÈm opera vµ balª.

2/ Sù gi¶n dÞ kh«ng thÓ lµ cò kü mµ ph¶i lµ míi.

1.1.2. Nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng vµ concerto.

1.1.3. Nh÷ng t¸c phÈm tæ khóc giao h-ëng vµ thanh nh¹c.

1.1.5. Nh¹c viÕt cho phim vµ kÞch.

B¶n giao h-ëng sè 7

1.1. C«ng tr×nh s¸ng t¸c cña Stravinsky.

Stravinsky ®Ó l¹i 9 vë balª, 4 opera vµ 3 ho¹t c¶nh thanh nh¹c-móa.

1.1.2. Nh÷ng t¸c phÈm giao h-ëng vµ concerto.

T¸c phÈm balª “ Mïa xu©n thiªng liªng”

Trong “Mïa xu©n thiªng liªng” cã nhiÒu c¶nh mµ ë ®ã cã nhiÒu “tÇng” ©m

TiÓu kÕt ch-¬ng i

GH sè V, Ch. II, tr59. (tp)

You might also like