związanych en egzamin

z RóŻnIc InDyWidUaLnYcH

1. Podaj definicję różnic indywidualnych (Strelau, 2000).

Różnice indywidualne to zjawisko polegające na tym, że jednostki (ludzie i zwierzęta)
należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem porównywalnych
charakterystyk fizycznych i psychicznych

2.Wyjaśnij pojęcie „styl”

Odnosi się do względnie stałych różnic w sposobie, w jaki przebiega określony proces,
czynność, czy działanie (np ze względu na sposób przetwarzania informacji- mówi się o
stylach poznawczych; ze względu na sposób postępowania w przypadku stresu - rozróżnia
się style radzenia sobie ze stresem)

3. Wyjaśnij pojęcie „typ”.

typ - to dominująca dyspozycja psychiczna, bądź psychofizyczna, która przysługuje dającej
się wyróżnić na jej podstawie grupie ludzi, przy czym grupy tej. nie można jednoznacznie i
wszechstronnie oddzielić od innych grup; granice między typami są płynne - dana jednostka
należy do określonego typu tylko ze względu na pewne właściwości czy zespół właściwości

4. Wyjaśnij pojęcie „cecha”.

cecha to względnie stała, charakterystyczna dla jednostki, zgeneralizowana tendencja do
określonych zachowań, przejawiających się w sposób latentny - nie można jej obserwować
bezpośrednio, lecz ujawnia się w sytuacjach, które ją wywołują, np lęk jako cecha osoby
lękliwej pojawi się w reakcji na określony bodziec np egzamin

5. Wyjaśnij pojęcie „wymiar”.

Wymiar stosowany jest dla podkreślenia faktu, że każda osoba zajmuje określone miejsce
na osi reprezentujące nasilenie danej cechy; zakłada się możliwość ilościowej
charakterystyki cech

6. Wyjaśnij pojęcie „czynnik”.

czynnik: rozumiany jest jako odpowiednia konfiguracja korelujących (współwystępujących)
ze sobą cech i ma status cechy ogólnej; pojęcie czynnika wiąże się z przyjęciem określonej
procedury statystycznej zwanej analizą czynnikową, która łączy ze sobą współwystępujące
cechy w celu wydobycia tego, co wspólne i leży u podłoża tych korelacji, np osoba
towarzyska szuka kontaktów z ludźmi, jest aktywna i pewne siebie; analiza czynnikowa jest
wykorzystywana do wykrywania np struktury osobowości, inteligencji

7. Wymień nazwy czynników genotypowych, determinujących powstawanie różnic

indywidualnych.
Czynniki genotypowe
● addytywny - geny przekazywane z pokolenia na pokolenie
● nieaddytywny - geny specyficzne dla każdej jednostki (z wyjątkiem bliźniąt MZ), nie
przekazywane przez rodziców
○ dominacja - interakcja różnych alleli zajmujących w chromosomie jednakowe
położenie
 ○ epistaza - interakcja między chromosomami zajmującymi różne położenia

8. Wymień nazwy składników środowiskowych, determinujących powstawanie różnic

indywidualnych.
Składniki środowiskowe
● środowisko wspólne - dla rodziców i dzieci
● środowisko specyficzne - czynniki różniące członków danej rodziny

9. Podaj definicję inteligencji (Nęcka, 2000).

Definicja sformułowana przez Nęckę, określa inteligencję jako 'zdolność przystosowania się
do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich
doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi'

10. Wymień 3 perspektywy ujmowania inteligencji (Nęcka, 2000).

perspektywy:
● strukturalna
● biologiczna
● poznawcza
11. Co to jest „czynnik g” (Sperm-man, 1927)?
○ czynnik g (general)- inteligencja ogólna opiera się na procesach
poznawczych polegających na zrozumieniu doświadczenia i na myśleniu
abstrakcyjnym:
■ zrozumienie własnego doświadczenia (introspekcja)
■ edukcja relacji (ujmowanie stosunku między elementami)
■ edukacja korelatów (dedukcja brakującego elementu relacji,)

12. Wymień elementy struktury inteligencji w koncepcji Vernona (1950).

○ czynnik g
○ zdolności werbalno-szkolne
■ czynnik słowny (płynność, myślenie dywergencyjne), liczbowy, wiedza
szkolna
○ zdolności przestrzenno-manualne (czynnik praktyczny)
■ sprawność mechaniczna, zdolności przestrzenne, zdolności manualne
○ czynniki specyficzne
13. Co to jest inteligencja płynna?
inteligencja płynna - genetycznie uwarunkowana zdolność dostrzegania złożonych relacji
między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach niezależnie od doświadczenia
osobniczego

14. Co to jest inteligencja skrystalizowana?

inteligencja skrystalizowana - dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym
kontekście kulturowym, w wyniku uczenia się i nabywania doświadczenia

15. Wymień elementy II warstwy (zdolności szerokie) struktury inteligencji, wykrytej w

metaanalizie (Carroll, 1993).
II warstwa zdolności szerokie: inteligencja płynna, skrystalizowana, ogólna pamięć i
zdolność uczenia się, ogólna percepcja wzrokowa, słuchowa, zdolność wydobywania z
pamięci, szybkość umysłowa, szybkość przetwarzania informacji
16. Wymień 3 główne elementy triarchicznej teorii inteligencji Sternberga (1985).
● składniki
● doświadczenie
● kontekst

17. Wymień elementy modelu podstawowych zdolności umysłowych

Thurstone (1938).
● rozumienie słów
● płynność słowna
● zdolności liczbowe
● zdolności przestrzenne
● rozumowanie
● pamięć
● szybkość spostrzegania

18. Wymień rodzaje inteligencji wg Gardnera (1983).

● lingwistyczna (T.S. Eliot - IQ150), pozwala komunikować się za pomocą języka
● matematyczno-logiczna (A.Einstein - IQ 160), pozwala posługiwać się relacjami
pojęć abstrakcyjnych i rozumieć je
● wizualno-przestrzenna (P.Picasso IQ140), umożliwia tworzenie modeli umysłowych
przestrzeni, postrzeganie obrazów, przekształcanie ich i odtwarzanie z pamięci
● muzyczna (W.A. Mozart IQ165), pozwala tworzyć i rozumieć znaczenie dźwięków
● interpersonalna (M.Gandhi - IQ155), umożliwia współdziałanie oraz rozumienie,
rozpoznawanie i odróżnianie uczuć i zamiarów innych ludzi
● intrapersonalna (Z.Freud IQ155), pozwala rozpoznawać własne stany umysłowe i
tworzyć dokładny model psychiczny samego siebie
● cielesno-kinestetyczna (M. Graham IQ145) pozwala posługiwać się z największym
mistrzostwem swym ciałem lub jego niektórymi partiami
● przyrodnicza (K.Darwin IQ165) pozwala odróżniać, klasyfikować i wykorzystywać
cechy środowiska

19. Wymień elementy, wpływające na proces myślenia, zgodnie z formalną teorią

inteligencji (Nęcka, 1994, 2000).
● zasoby uwagi
● pojemność pamięci roboczej
● pobudzenie energetyczne (energia vs zmęczenie) -> zwiększa zasoby poznawcze
(mobilizacja) i napięciowe (napięcie vs spokój) -> zmniejsza zasoby poznawcze (lęk)

20. Wymień minimum 4 właściwości zasobów (procesów) poznawczych, które

charakteryzują osoby o wyższej inteligencji, w ramach perspektywy poznawczej
rozpatrywania inteligencji.
● szybkość i efektywność wykonywania elementarnych zadań poznawczych (reakcji
motorycznej na proste bodźce sensoryczne, zdolność ich różnicowania), związana z
szybkością przewodzenia impulsu nerwowego
● czasu inspekcji bodźców wzrokowych i słuchowych (porównywanie par bodźców)
 ● wielkość puli zasobów uwagi (koncentracja, płynność, szybkość operacji
umysłowych; w zadaniach pojedynczych - o różnym stopniu trudności, jak również
zadaniach podwójnych)
● pojemność pamięci roboczej (operacyjnej) - związanej w najwyższym stopniu z
rozumowaniem
● pamięć długotrwała: proceduralna i (wiedza) deklaratywna
● strategie poznawcze i kontrola poznawcza
● specyfika procesu uczenia się i automatyzowania czynności

21. Wyjaśnij, na czym polegają różnice w sprawności neuronalnej osób o wysokim i

niskim poziomie inteligencji w przypadku zadań łatwych i trudnych (Neubauer, Fink,
2009).
Metaanaliza 58 badań wykazała, że osoby o wysokim IQ w trakcie wykonywania zadań
łatwych wykazują niższy poziom aktywacji mózgu, a wyższy w przypadku zadań trudnych w
porównaniu do osób o niższym IQ

22. Na czym polega związek między szybkością neuronalną a inteligencją (Garlick,

2002)?
Istnieje pozytywna korelacja pomiędzy szybkością przewodzenia impulsów
neuronalnych a inteligencją.
Zgodnie z modelem Garlicka, różnice indywidualne są efektem zróżnicowanej genetycznie
plastyczności neuronalnej, przejawiającej się w wyższej sprawności szybkości neuronalnej
u osób o silniejszych i bardziej adekwatnych powiązaniach w sieciach neuronalnych

23. Jaki jest wkład czynnika genetycznego i środowiskowego w powstawanie różnic

indywidualnych, dotyczących inteligencji?
czynnik genetyczny addytywny i nieaddytywny- 50%
środowisko wspólne - 25%
środowisko specyficzne - 15%
Wraz z wiekiem wzrasta wkład czynnika genetycznego i środowiska specyficznego w
wariancję zdolności ogólnych i specjalnych, a zanika wpływ środowiska wspólnego

24. Jaki jest związek miedzy inteligencją a zdrowiem i funkcjonowaniem fizycznym

(Gottfredson, Deary, 2004; SinghManoux i in., 2005)?
Wyższa inteligencja sprzyja zachowaniu dobrego zdrowia i funkcjonowania fizycznego,
widzę się z wyższą samooceną zdrowia i zmniejszonym ryzykiem chorób
sercowo-naczyniowych oraz nowotworów

25. Na czym polega stronniczość testów inteligencji?

Stronniczość testów polega na tym, że specyficzna konstrukcja testu prowadzi do
systematycznie powtarzających się różnic między grupami osób pochodzących z różnych
populacji (np różniących się pod względem wykształcenia, statusu
społeczno-ekonomicznego, specyfiki etnicznej, rasowej, płciowej)

26. Podaj definicję inteligencji emocjonalnej (Mayer, Caruso, Salovey, 1999).

Inteligencja emocjonalna jest to "zdolność rozpoznawania znaczenia emocji na ich
podstawie problemów. Inteligencja emocjonalna jest zaangażowana w zdolność
spostrzegania emocji, asymilowania uczuć związanych z emocjami, rozumienia informacji o
tych emocjami i zarządzania nimi

27. Wymień 4 cechy aleksytymii (Maruszewski, Ścigała, 1998).

Niezdolność do werbalizacji emocji
Niezdolność do odróżnienia pobudzenia fizjologicznego od emocji
Ubóstwo życia wyobrażeniowego (brak snów, marzeń)
Operacyjny styl myślenia (koncentrowanie się na powierzchownych aspektach zjawiska
zamiast na jego istocie)

28. Podaj definicję temperamentu (Buss, Plomin, 1984).

Temperament to zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i
ujawnianych się od wczesnego dzieciństwa - już w pierwszym roku życia człowieka

29. Na czym polega podejście konstytucjonalne w odniesieniu do temperamentu?

Podejście konstytucjonalne zakłada, że wrodzone (dziedziczone) dyspozycje psychiczne i
cechy temperamentu są związane z różnicami indywidualnymi w budowie ciała

30. Wymień 4 podstawowe właściwości typu układu nerwowego, które determinują

temperament wg Pawłowa (1923/1952).
● siła procesu SPP - to zdolność komórek nerwowych do pracy, przejawiająca się w
wydolności funkcjonalnej (zdolność do wytrzymywania długotrwałego bądź krótkiego,
ale silnego pobudzenia)
● siła procesu SPH - łatwość z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe reakcje
hamulcowe (wygasanie, różnicowanie, opóźnianie)
● równowaga procesów nerwowych RWN - stosunek procesów pobudzenia do
procesów hamowania
● ruchliwość procesów nerwowych RPN - zdolność UN do szybkiej zmiany procesów
pobudzenia w pracy hamowania i odwrotnie

31. Jaki jest związek między reaktywnością a zapotrzebowaniem na stymulację,

zgodnie z regulacyjną teorią temperamentu (Strelau, 1969)?
Niska reaktywność wyznacza duże zapotrzebowanie na stymulację, a wysoka reaktywność -
małe.
32. Wyjaśnij pojęcie „perseweratywność”.
Perseweratywność to tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu
stymulacji oraz do doświadczania stanów emocjonalnych po zakończeniu bodźca (sytuacji),
który te zachowania (stany), wywołał

33. Wymień 6 cech temperamentu (na obu poziomach), zgodnie z RTT (Zawadzki,
Strelau, 1997).
● żwawość (wymiar czasowy)
● perseweratywność (wymiar czasowy)
● aktywność (poziom energetyczny, tak jak i następne)
● reaktywność emocjonalna
● wrażliwość sensoryczna
● wytrzymałość

34. Wymień 4 wymiary poszukiwania doznań (Zuckerman, 1994).

● poszukiwanie grozy i przygód
● poszukiwanie przeżyć
● rozhamowanie
● podatność na nudę

35. Wymień 3 wymiary temperamentu wg koncepcji Graya (1991).

● lęk - wysoka wrażliwość na sygnały kary i braku nagrody
● impulsywność - wysoka wrażliwość na sygnały nagrody i braku kary
● agresywność/obronność - podatność na bodźce awersyjne

36. W jaki sposób przejawia się lęk poznawczy wg Cloningera (1986)?

Lęk poznawczy przejawia się oczekiwaną obawą, rozmyślaniami nasyconymi niepokojem,
lękiem społecznym, niepewnością, zmęczeniem, napięciem mięśniowym i powolnym
odzyskiwaniem równowagi po doznanym stresie czy chorobie

37. Wymień 3 podstawowe wymiary temperamentu, zgodnie z koncepcją Cloningera

(1986).
● unikanie szkody (lęku)
● poszukiwanie nowości (impulsywność)
● zależność od nagrody

38. Co to jest „samoregulacja” wg koncepcji temperamentu Rothbart i Derryberry

(1981)?
Samoregulacja to proces modyfikujący reaktywność (podwyższający lub obniżający), w
którego skład włącza się uwagę, dążenie, unikanie, atak, powstrzymywanie się od reakcji,
samouspokojenie

39. Wymień 3 cechy temperamentu, występujące zarówno u dzieci jak i osób

dorosłych, zgodnie z behawioralnogenetyczną koncepcją temperamentu (Buss i
Plomin, 1984).
 ● emocjonalność - skłonność do reagowania silnym pobudzeniem związanym z emocją
pierwotną
● aktywność - wigor i tempo
● towarzyskość - towarzystwo innych osób > samotność

40. Wymień 2 typy temperamentu wg Kagana (1994).

● zahamowany - charakteryzuje dzieci, które na nowe zdarzenia reagują w sposób
nieśmiały z ostrożny, milkną, powstrzymują się od okazywania emocji, są
wystraszone
● niezahamowany - dotyczy dzieci, które w sytuacjach nowych z reguły nawiązują
kontakt, są rozmowne, spontaniczne, okazują emocje i nie boją się

41. Scharakteryzuj „temperament trudny”, zgodnie z interakcyjną teorią

temperamentu Thomas i Chess (1977).
Temperament trudny reprezentuje ok 10% dzieci: brak regularności, wycofanie się, trudność
w przystosowaniu, duża siła reakcji, przewaga emocji negatywnych nad pozytywnymi

42. Co to są „cechy źródłowe” osobowości wg Cattella (1943, 1950)?

Cechy źródłowe reprezentują podstawowe zmienne osobowości - wyjaśniają ludzkie
zachowanie, ukształtowane zarówno biologicznie, jak i w wyniku interakcji ze środowiskiem,
a wyodrębnione w wyniku analizy czynnikowej

43. Scharakteryzuj „psychotyczność” wg koncepcji PEN Eysencka (Eysenck i

Eysenck, 1975, 1985).
kontinuum altruizm, empatia, uspołecznienie → przestępczość, psychopatia, schizofrenia,
przestępcy, alkoholicy, narkomani, psychopaci, schizofrenicy
● agresywny, chłodny, egocentryczny, bezosobowy, impulsywny
● aspołeczny, brak empatii, twórczy, gruboskórny

44. Wymień cechy osobowości zgodnie z modelem Wielkiej Piątki Costy i McCrae
(1985).
● neurotyczność
○ lęk
○ agresywna wrogość
○ depresja
○ impulsywność
○ nadwrażliwość
○ nieśmiałość
● ekstrawersja
○ towarzyskość
○ serdeczność
○ asertywność
○ aktywność
○ poszukiwanie doznań
○ emocjonalność pozytywna
● otwartość na doświadczenia
○ wyobraźnia
 ○ estetyka
○ uczucia
○ działania
○ idee
○ wartości
● ugodowość
○ zaufanie
○ prostolinijność
○ altruizm
○ ustępliwość
○ skromność
○ skłonność do rozczulania się
● sumienność
○ kompetencje
○ skłonność do porządku
○ obowiązkowość
○ dążenie do osiągnięć
○ samodyscyplina
○ rozwaga

45. Wymień elementy struktury osobowości w modelu GFP (Musek, 2007).

ogólny czynnik osobowości:
● stałość
● plastyczność

46. Scharakteryzuj „niezależność od pola” (Witkin, 1978).

Niezależność od pola oznacza skłonność do przełamywania zastanej organizacji pola
percepcyjnego, do wyodrębnienia poszczególnych części i postrzegania ich jako względnie
niezależnych od całości (styl analityczny)

47. Wyjaśnij pojęcie „style myślenia” (Grigorienko i Stenberg, 1995).

Style myślenia to nie zdolności, lecz preferowane sposoby ich wykorzystania (jak również
wiedzy, zdobytej dzięki nim) w codziennych interakcjach ze środowiskiem

48. Wymień 3 wymiary stylu myślenia Sternberga ze względu na funkcje czynności

intelektualnych.
● legislator -* ustalanie zasad i reguł - tendencja do samodzielnego strukturalizowania
problemów i planowania własnych działań
● wykonawca - realizacja działań - lubi sytuacje już ustrukturalizowane, jest dobrym
realizatorem planów stworzonych przez innych
● sędzia - ocenianie- skłonny do myślenia analitycznego, zestawiania i porównywania
danych, oceniania efektów działań innych ludzi, a także ich samych

49. Wymień 4 wymiary stylu myślenia Sternberga ze względu na formę

samokierowania.
● styl monarchiczny - koncentracja na jednym celu naraz
● hierarchiczny - skłonna zajmować się kilkoma sprawami jednocześnie, nadając im
różną wagę
 ● oligarchiczny - tendencja do podejmowania w tym samym czasie różnych zadań,
traktowanych jako równie ważne
● anarchiczny - skłonność do działań przypadkowych, do odrzucania reguł, unikania
planowania

50. Co to jest „typ umysłowości” wg Nosala (1990)?

Nosal definiuje typ umysłowości jako "indywidualną organizację umysłu, wyrażającą się
względnie stałą pozycją danej osoby na wymiarach stylów poznawczych lub stałą strukturą
preferencji poznawczych