Professional Documents
Culture Documents
الرسالة اليمنية
الرسالة اليمنية
1-48
DOI: 10.1501/Ilhfak_0000001389
YASİN MERAL
Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi
yasinmeral1979@gmail.com
Öz
İbn Meymūn’un Yemen Mektubu, Yahudi-Müslüman reddiye geleneğinde önemli bir rol
oynamaktadır. İbn Meymūn mektubunda Tevrat’ta Hz. Muhammed’in müjdelendiğine dair
iddiaları yanıtlayarak İslam, Hz. Muhammed ve Müslümanlarla ilgili değerlendirmelere yer
vermektedir. Bu mektup İbrani harfleriyle Arapça (Judeo-Arabic) yazıldığı için İbrani
harflerine aşina olmayanlar için bilinmezliğini korumuştur. Mektubun İngilizce tercümeleri
olmakla birlikte bu durum, orjinal metni okumanın verdiği avantajla kıyas edilemez. Bu
yüzden biz de mektubun orjinalini Arap harflerine aktararak yayınlamaya karar verdik.
Judeo-Arabic metinlerde Tevrat’tan yapılan alıntılar ve Yahudilik’e ait tabirler İbranice
muhafaza edilmektedir. Biz bu İbranice ifadeleri Arapça’ya tercüme ederek dipnotta verdik.
Metinde, İbn Meymūn’un İbrani dilinin gramerini Arapça’ya uygulamasından kaynaklanan,
bazı gramer hataları görülmektedir. Biz metne sadık kalma adına bunları olduğu gibi bıraktık.
İbn Meymūn’un Yemen Mektubu’nun Judeo-Arabic orjinal metnini Arap harflerine
çevirirken Yahudi akademi çevrelerinde en muteber edisyon olan 1952 tarihli Abraham
Shlomo Halkin edisyonunu esas aldık.
Abstract
Arabic Original of Maimonides’ Epistle to Yemen in Arabic Letters
Maimonides’ epistle to Yemen plays an important role in Jewish-Muslim polemical literature.
In his epistle, Maimonides mentions Islam, the Prophet Muhammad, and Muslims in his reply
to the Muslims’ arguments for the prophethood of the Prophet Muhammad. Because the
epistle was written in Judeo-Arabic, it long remained unknown to those who are not familiar
with Hebrew letters. Although there are English translations of the epistle, the advantage of
reading the original text cannot be compared with the translation. Accordingly, we decided to
publish the original text in Arabic letters so that the Arabic readers can read the epistle in its
original text. In the Judeo-Arabic texts, verses from Torah and special religious expressions
are preserved in original Hebrew script. These verses and expressions have been translated
into Arabic and presented in the footnotes. We have detected some Arabic grammatical
mistakes resulting from Maimonides’ application of Hebrew grammer into Arabic; however,
we have left them as they are with a view to being faithful to the text. Finally, our
transliteration of Maimonides’ epistle in Judeo-Arabic is based on the Abraham Shlomo
Halkin edition of the Epistle to Yemen of 1952, which is accepted as the most esteemed
version in Jewish academic circles.
Giriş
Orta Çağ Yahudi dünyasının en büyük düşünürlerinden biri olan İbn
Meymūn (ö.1204), 1138 yılında Kurtuba’da doğdu. İbn Meymūn,
Murābıṭlar, Muvaḥḥidler, Fāṭimīler ve Eyyūbīler olmak üzere dört farklı
İslam devletinin egemenliği altında yaşamıştır. Özellikle Mısır’da bulunduğu
dönemde Yahudi cemaatinin liderliğini yapan İbn Meymūn, başta Mısır
olmak üzere Yemen, Fas, Endülüs, Filistin, Suriye ve Irak gibi değişik
bölgelerdeki Yahudi cemaatlerinin de kendisinden fetva ve fikir istediği bir
lider olmuştur.
İbn Meymūn’un yetiştiği siyaset, ilim ve kültür ortamı onun zihin
dünyasına etki etmiştir. Bu etkinin izleri eserlerinde açıkca görülmektedir.
Kendisine farklı bölgelerden gönderilen mektuplara yazdığı cevaplar bunun
en güzel örneklerini oluşturmaktadır. İbn Meymūn, mektupları cevaplarken
hem muhataplarının içinde bulunduğu siyasî-dinî durumu hem de kendi
hayat tecrübesini dikkate almaktadır. Bu durum, en iyi şekilde Yemen
Mektubu’nda görülmektedir.
Yemen Mektubu, 1172 yılında Yemen Yahudi cemaati lideri Ya kov ben
Natanel’e hitaben yazılmıştır. Ya kov ben Natanel, kendisi gibi Yemen
Yahudi liderlerinden olan ve Bustānu’l- Uḳūl adlı eserin sahibi Natanel ben
Feyyūmī’nin (ö.1165) oğludur. Yemen Mektubu, Ya kov ben Natanel’in İbn
Meymūn’a gönderdiği mektuba cevap olarak yazılmıştır. Onun İbn
Meymūn’a gönderdiği mektup günümüze ulaşmamıştır. O, İbn
Meymūn’dan, baskı altında bulunan Yemen Yahudi cemaatine rehberlik
etmesini istemektedir.1 Yemen Mektubu’nun yazılmasından iki yıl kadar
sonra Ṣalāḥuddīn el-Eyyūbī’nin (ö.1193) büyük kardeşi Tūrān Şāh, Yemen’i
ele geçirmiş ve Yemen Yahudi cemaati baskılardan kurtulmuştur.2
İbn Meymūn, Fransa’nın Lunel bölgesindeki hahamlara gönderdiği bir
mektupta da Yemen Mektubu’ndan bahsetmektedir. Yemen’deki Yahudi
cemaatinin bazı konularda kendisinden görüş istediğini aktaran İbn
Meymūn, bir kaç farklı risale kaleme aldığını ifade etmektedir. Bu
1
İbn Meymûn, İggeret Teyman, ed. Abraham S. Halkin (New York: American Academy for Jewish
Research, 1952), s.84; İbn Meymûn, “İggeret Teyman,” Yitshak Şilat (ed.), İggerot ha-Rambam (Maale
Adumim: Hotsaat Şilat, 1995), c.1, s.106.
2
Herbert Davidson, Moses Maimonides: The Man and His Works (Oxford: Oxford University Press,
2005), s.489.
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 3
3
Bkz. İbn Meymûn, “İggeret el Hahmey Montpeşlir al Gzirat ha-Kohavim,” Yitshak Şilat (ed.), İggerot
ha-Rambam, (Maale Adumim: Hotsaat Şilat, 1995), c.2, s.489; Halkin, “Mukaddime” (İggeret Teyman),
s.ix.
4
Bkz. Halkin, “Mukaddime” (İggeret Teyman), s.ix.
5
Halkin, “Mukaddime” (İggeret Teyman), s.ix; Şilat, “Mukaddime” (“İggeret Teyman”), İggerot ha-
Rambam, ed. Şilat, c.1, s.79. Petah Tikva isimlendirmesi, Yosef ben Yitshak Sambari (ö.1703) tarafından
da zikredilmektedir. Bkz. Yosef ben Yitshak Sambari, Sefer Divrei Yosef, ed. Shimon Shtober (Jerusalem:
Ben-Zvi Institute, 1994), s.164. Bu bilgiyi dikkatime sunan Doç. Dr. Nuh Arslantaş’a teşekkür ederim.
6
Konuyla ilgili çalışmalar için bkz. M. Schwabe, “Asarat Haverav ha-Yahudim şel Muhammed,” Tarbits
2 (1930), ss.74-89; J. Leveen, “Mohammed and His Jewish Companion,” Jewish Quarterly Review 16:4
(1926), ss.399-406; Özcan Hıdır, “İslam’ın Yahudi Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar,”
İLAM Araştırma Dergisi 3:1 (1998), ss.155-169; Erwin Rosenthal, Judaism and Islam (Londra: T.
Yoseloff, 1961); Charles Torrey, Jewish Foundation of Islam (New York: Jewish Institute of Religion
Press, 1933); Abraham Katsh, Judaism and the Koran: Biblical and Talmudic Backgrounds of the Koran
(Philadelphia, PA: Bloch Publishing Co., 1954); Abraham Geiger, Was hat Mohammed aus dem
4 Yasin Meral
Judentume aufgenommen? (Bonn: F. Baaden, 1833); Alfred Guillaume, “The Influence of Judaism on
Islam,” E. R. Bevan and C. Singer (ed.), Legacy of Israel (Oxford: Clarendon, 1928) içinde, ss.129-172;
Nahman Paris, “İyunim be-Yahaduto şel ha-Kuran,” Norman Paris (ed.), Braha le-Menahem (St. Louis,
MO, 1955) içinde, ss.309-337; Nuh Arslantaş, Yahudilere Göre Hz. Muhammed ve İslamiyet (İstanbul: İz
Yayıncılık, 2011).
7
İbn Meymūn, İggeret Teyman, ed. Halkin, ss.98, 100; İbn Meymūn, “İggeret Teyman,” İggerot ha-
Rambam, ed. Şilat, c.1, ss.109-110.
8
“Hatırla ki, Meryem oğlu İsa: Ey İsrailoğulları! Ben size Allah'ın elçisiyim, benden önce gelen Tevrat'ı
doğrulayıcı ve benden sonra gelecek Ahmed adında bir peygamberi de müjdeleyici olarak geldim,
demişti.”
9
İbn Meymûn, İggeret Teyman, ed. Halkin, s.3; İbn Meymūn, “İggeret Teyman,” İggerot ha-Rambam,
ed. Şilat, c.1, s.83.
10
Detaylı bilgi için bkz. Yasin Meral, “Ortaçağ Yahudileri Arasında Judeo-Arabic Kullanımı,” Asife
Ünal ve diğerleri (ed.), Bütün Yönleriyle Yahudilik (Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları,
2012) içinde, ss. 319-332.
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 5
11
Arapça çevirideki yardımları için Doç. Dr. Necati Avcı Bey’e teşekkürü bir borç bilirim.
12
Tevrat’tan yapılan alıntılar http://st-takla.org/pub_oldtest/Arabic-Old-Testament-Books/Arabi-Bible-
Old-Testament-Chapters.html/ adlı sitedeki Tevrat’ın Arapça çevirisinden alınmıştır. (15.01.2014)
6 Yasin Meral
אגרת תימן
וכאשר הגיע אלינו כתבך ידידנו יקירנו למצרים נעמו לשמעו כל
אזנים ותאוה הוא לעינים והוא העיד בפנינו עליך כי ממשרתי אדני
אתה היושבים בחבלו החונים על דגלו ומרודפי התורה ואוהבי
דתותיה ,השוקדים על דלתותיה ,יפתח ה' לך מצפוניה ,וימלא בטנך
מצפוניה ,וישים כתרה ראש כתריך ,ויתן ענקיה על גרגרותיך ,ויהיו
דבריה נר לרגליך ,ואור לנתיבותך ,ובהם יקרא שמך ,וראו כל עמי
הארץ כי שם ה' נקרא עליך ויראו ממך ,וזה אשר אמרת ידידנו
בכתבך כי שמעת מקצת אחינו אנשי גאולתנו ,ישמרם צורם שהם
מהללים אותי מרבים ומשננים ועורכים אותי לגאונים איתנים לפי
אהבתם ספרו ובטובם וחסדם דברו וחברו ודבר דבור על אפניו ממני
שמע ,ואל אדם אחר אל תשע ,אני קטן מקטני חכמי ספרד ,אשר
עדים בגלות הורד ,ותמיד אשקוד במשמרותי ,ולא השגתי חכמת
אבותי ,כי ימים רעים וקשים פגענו ,ובשלוה לא התלוננו ,יגענו ולא
הונח לנו ,והיאך תתברר הלכה .לגולה מעיר לעיר ומממלכה אל
ממלכה אבל רצתי אחרי הקוצרים בכל שבילים ואלקטה בשבלים
אקבץ הבריאות והמלאות ובצנומות הדקות לא אבעט וזה שבתי
הבית מעט ,ולולא ה' שהיה לנו ואבותינו ספרו לנו ,לא השגתי המעט
אשר אצבור ,וממנו תמיד אשבור ,ועל אודות ידידנו תלמידנו ר'
שלמה סגן הכהנים החכם הנבון ,אשר אמרת כי הוא מרחיב פיהו
במהללינו ומאריך לשונו בשבחינו ,לשון הבאי דבר כפי תשוקתו
והגדיל לספר באהבתו ובחמלתו ,ישמרו צורו ,ויהי כגן פורח,
ויחזירהו אלינו שלם שמח ,ושאר עניני כתבך אשר שאלת להשיבך
עליהם ראיתי להשיב התשובה בלשון קדר וניבו ,למען ירוץ קורא בו
מכל האנשים והטף והנשים ,כי תשובת ענינו יחד ,ראויה לעמוד
עליה כל קהלותיכם כאחד.
13
.)5511
8 Yasin Meral
שמועה רעה
כל שומעה תצלנה שתי אזניו
מזרח ומערב الשמד אלצרות
.)55511
.)52561
)65512
)52561
14
15
16
)5551
17
18
19
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 9
الגלות
יתבררו ויתלבנו
ויצרפו רבים והרשיעו רשעים ולא יבינו כל רשעים והמשכילים
יבינו
בה' ובמשה עבדו
ומן המשכילים
יכשלו
20
)6651
21
(155
22
23
(1565
24
(61561
25
26
)10:12
27
28
(35:11
10 Yasin Meral
רק
באבותיך חשק ה' לאהבה אותם ויבחר בזרעם אחריהם בכם מכל
העמים
לא מרבכם מכל העמים חשק ה' בהם
ומי גוי
גדול אשר לו חקים ומשפטים צדיקים
עמלק וסיסרא
וסנחריב ונבוכדנצר וטיטוס ואדרינוס
ולא זה יצלח
ולא זה יצלח
29
(51552
30
(555
31
(151
32
33
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 11
ננתקה את
מוסרותימו ונשליכה ממנו עבותימו יושב בשמים ישחק ה' ילעג
גלותنا למו
זכורים לברכה
34
(55511
35
(1-1 56
36
37
38
39
40
- 11آ)
41
42
12 Yasin Meral
ובני פריצי
עמך ינשאו להעמיד חזון ונכשלו
משוגע
43
(51555
44
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 13
ויסבר
להשניה זמנין ודת
45
(155
46
(6155
14 Yasin Meral
ברוח הקדש
الשמדות
רבת צררוני מנעורי גם לא יכלו לי والגזירות
נבוכדנצר הרשע
לעבודה זרה
מלכות יון בית שני
הרשעה גזרו שמדות
אין בחילול שבת
לו חלק בה' אלהי ישראל
47
48
49
)65562
50
51
52
53
54
55
56
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 15
الגלות
חזות קשה הגד לי הבוגד
בוגד והשודד שודד עלי עילם צורי מדי כל אנחתה השבתי
57
58
-1ب(
59
(51561
60
61
(:2:2
62
(251
63
(15515
64
(11562
16 Yasin Meral
الשמדות
הנפוצים בקצוות
65
66
(151
67
68
69
(62561
70
71
(2552
72
-62آ(
73
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 17
ספר התורה
פה אל בראשית עד לעיני כל ישראל
פה אדבר בו
74
75
76
)1556
77
(52-251
78
(1651
79
(1151
80
81
(52562
82
18 Yasin Meral
83
(551
84
85
(555
86
87
88
89
90
(55552
91
(51521
92
93
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 19
השם הנכבד והנורא הזה את ה' אלהיך ,ונאמן הוא לשלם שכר
טוב בעולם הזה ולעולם הבא
94
95
(6151
96
( 65512 )
97
(65512 )
98
99
(61511
100
101
102
103
104
(62516
105
20 Yasin Meral
חילול שבת
والפושעים
106
107
108
109
110
111
112
113
)62555
114
(:222
115
(51551
116
(62555
117
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 21
الפסול
גוי גדול
גוים גדולים ועצמים מכם עובדי עבודה זרה
במאד מאד
וברכתיו במאד מאד
במאד מאד אברכנו
והרביתי
וגם את בן
118
119
120
121
(61555
122
(62555
123
124
125
(62555
126
22 Yasin Meral
127
)13 525
128
(56565
129
130
(52511
131
(1555
132
(65555
133
(62555
134
(1561
135
)55-52552
136
137
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 23
ה'
למו מסיני בא וזרח משעיר למו הופיע מהר פארן
שעיר הופיע פארן
זרח
מסיני בא וישכן כבוד ה' על הר סיני
במעמד הר סיני
138
139
140
141
142
(6511
143
144
145
146
(6511
147
148
149
150
151
152
(52561
153
154
24 Yasin Meral
155
(151
156
157
(5561
158
159
(51551
160
161
162
163
)1551
164
165
(52555
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 25
מקרבך
כמוני
מאחיך
מן בני כמוני לבני עשו כה אמר אחיך ישראל
ולא קם נביא בכמוני יעקב
166
167
168
169
170
171
172
(51562
173
174
175
26 Yasin Meral
الמעוננים والקוסמים
כי לנביא היום יקרא לפנים הרואה
176
(52511
177
178
(52551
179
(55551
180
)51551
181
(51551
182
183
(9:9
184
185
186
187
188
(6551
189
(56512
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 27
עד עולם
ובא האות והמופת לא תשמע לע"ז
לא תעבדו ע"ז
מתנבא בשם ע"ז
נביא עד עולם
שקר
וגם בך יאמינו
לעולם
190
(5551
191
(61562
192
193
194
195
(1-1 551
196
197
198
199
200
(2552
28 Yasin Meral
מעמד הר סיני
201
202
(555
203
204
205
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 29
על פי התורה
الישמעאלים
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
(2556
30 Yasin Meral
הדעת
קצין
ויפח לקץ ולא יכזב אם
יתמהמה חכה לו כי בא יבא לא יאחר
גלות מצרים الקץ
ועבדום וענו אותם ארבע מאות שנה
الשעבוד
ארבע מאות שנה מעמד בין הבתרים
למעמד בין הבתרים
الגלות
الגאולה
בני אפרים נושקי רומי קשת הפכו ביום קרב
والקץ
כי גר יהיה זרעך בארץ לא כי ביצחק יקרא לך זרע
217
(1556
218
219
(156
220
221
222
(51551
223
224
225
226
227
228
(2551
229
230
(56565
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 31
الקץ الקץ
הלעולם תאנף בנו תמשך אפך
ואספו אספה אסיר الגלות לדר דר
על בור וסגרו על מסגר ומרב ימים יפקדו
الקצים الקץ
231
(51551
232
233
234
235
236
237
(2511
238
239
(66561
240
241
242
( -25
243
32 Yasin Meral
الמכות
אים אפוא חכמיך ויגידו נא לך וידעו מה יעץ
נבוכדנצר הרשע ה' צבאות על מצרים
244
245
246
247
248
(56552
249
250
(51515
251
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 33
252
(62-61 511
253
(51562
254
255
256
257
258
(51511
259
34 Yasin Meral
ً
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 35
الמבול
שבע על חטאתיכם
קץ
260
261
(65551
262
263
(65 562
264
265
(61562
266
36 Yasin Meral
וגזר שמד
الגלות
חזקו ויעמץ לבבכם כל המיחלים לה'
חזקו מהרה יגלה
ידים רפות וברכים כושלות אמצו
الגלות
ותאמר ציון
התשכח אשה עולה מרחם בן עזבני ה' וה' שכחני וגו'
כי אל רחום ה' בטנה וגו'
ושב ה' אלהיך את שבותך אלהיך לא ירפך ולא ישחיתך
267
268
269
(61515
270
271
(1511
272
273
( 51512
274
(51512
275
(3551
276
(1512
277
(55 561
278
(58 561
279
(12516
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 37
פלוני
משוגע
רכב חמור רכב חמור רכב גמל צמד פרשים
רכב גמל עני ורכב על חמור
אדום וישמעאל צמד פרשים
الצלם
280
(651
281
282
283
)5565
284
285
(252
286
287
288
289
290
291
292
293
(62
38 Yasin Meral
רדו
רדו שמה
רבינו כי תוליד בנים ובני בנים ונושנתם בארץ
נושנתם גלות המלך יהויכין
בלעם כעת
יאמר ליעקב ולישראל מה פעל אל
ששת ימי בראשית
מה פעל אל
294
(6516
295
296
(6151
297
(65561
298
299
( 61561
300
301
302
303
304
(551
305
(551
306
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 39
אל לנביא אשר יזיד לדבר דבר בשמי מתנבא בשם ע"ז
את אשר לא צויתי לדבר וגו'
307
(5512
308
309
310
311
(62551
312
(1555
40 Yasin Meral
ואם
מכל אשר לו ולא החרם יחרים איש מכל אשר לו
המבזבז אל יבזבז כל אשר לו
יותר מחומש
הם עניים والעניים للעניים
בין עשירים
الעניים والעשירים חוזר חלילה
313
( 6555
314
( 1555
315
(251
316
(556
317
318
319
320
321
322
( -61
323
( 12
324
325
326
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 41
327
(551
328
(5652
329
( 6511
330
331
(6551
332
(51516
333
(1555
42 Yasin Meral
בזדון
الגוים
الגוים
للגוים الגוים
ואויבינו פלילים
ברוח הקדש
334
335
336
337
338
339
340
(15516
341
342
(15562
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 43
משוגע
כעפר לדוש
ויפל מן הצבא ומן הכוכבים ארצה מהרה יכנע
וירמסם וגו'
ואהי כחרש אשר לא שמע וכאלם לא
ז"ל יפתח פיו
ומשמע ודומה
ומשא
גוי נתתי למכים ולחיי למרטים
343
344
345
346
(5251
347
(51511
348
349
(51561
350
(5512
351
(55562
44 Yasin Meral
עבר הנהר
الגלות
الקהילות
במר
ז"ל
זצ"ל
נ"ע רבי
352
353
(1511
354
355
356
357
358
359
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 45
الגוים
ז"ל
זצ"ל
שאלת חלום
360
361
(151
362
363
364
365
366
46 Yasin Meral
ונדוהו קנס
الגוים
ברוח הקדש
الגלות
השבעתי אתכם בנות ירושלם
ולא תעירו את האהבה עד וגו'
שתחפץ
367
368
369
370
(51 55
371
372
373
(151
374
(7:2
AÜİFD 54:2 İbn Meymūn’un Yemen Mektubu 47
מצדיקי הרבים
אומות העולם רשע
הצדקת הרבים
וסוד אלהים ליריאיהו
ולא מצוה שלוחי מצוה אין ניזקין
ושלום על כל ישראל ,שלים.
375
9:9
)06:2
376
377
378
379
380
381
382
( 8
383
384
48 Yasin Meral
KAYNAKÇA
Arslantaş, Nuh. Yahudilere Göre Hz. Muhammed ve İslamiyet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
Davidson, Herbert. Moses Maimonides: The Man and His Works. Oxford: Oxford University
Press, 2005.
Geiger, Abraham. Was hat Mohammed aus dem Judentume aufgenommen? Bonn: F. Baaden,
1833.
Guillaume, Alfred. “The Influence of Judaism on Islam,” Edwyn R. Bevan and Charles Singer
(ed.), Legacy of Israel (Oxford: Clarendon, 1928) içinde, ss.129-172.
Hıdır, Özcan. “İslam’ın Yahudi Kökeni Teorisi ile İlgili İddialar ve Çalışmalar,” İLAM
Araştırma Dergisi 3:1 (1998), ss.155-169.
İbn Meymûn, Musa. “İggeret el Hahmey Montpeşlir al Gzirat ha-Kohavim,” İggerot ha-
Rambam. Ed. Yitshak Şilat, 3. Baskı (Maale Adumim: Hotsaat Şilat, 1995), c.2 içinde,
ss.478-490.
----------. “İggeret Teyman,” İggerot ha-Rambam. Ed. Yitshak Şilat. 3. Baskı (Maale
Adumim: Hotsaat Şilat, 1995), c.1, ss.82-102.
----------. İggeret Teyman. Ed. Abraham S. Halkin. New York: American Academy for Jewish
Research, 1952.
Katsh, Abraham. Judaism and the Koran: Biblical and Talmudic Backgrounds of the Koran.
Philadelphia, PA: Bloch Publishing Company, 1954.
Leveen, J. “Mohammed and His Jewish Companion,” Jewish Quarterly Review 16:4 (1926),
ss.399-406.
Meral, Yasin. “Ortaçağ Yahudileri Arasında Judeo-Arabic Kullanımı,” Asife Ünal,
Hüsamettin Karataş, Yasin Meral ve Dilek Özbey (ed.), Bütün Yönleriyle Yahudilik
(Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2012) içinde, ss.319-332.
Paris, Nahman. “İyunim be-Yahaduto şel ha-Kuran,” Norman Paris (ed.) Braha le-Menahem
(St. Louis, MO, 1955) içinde, ss.309-337.
Rosenthal, Ervin. Judaism and Islam. Londra: T. Yoseloff, 1961.
Sambari, Yosef ben Yitshak. Sefer Divrei Yosef. Ed. Shimon Shtober. Jerusalem: Ben-Zvi
Institute, 1994.
Schwabe, M. “Asarat Haverav ha-Yahudîm şel Muhammed,” Tarbits 2 (1930), ss.74-89.
Torrey, Charles. Jewish Foundation of Islam. New York: Jewish Institute of Religion Press,
1933.