BË T€I CHNH

TR×ÍNG „I HÅC T€I CHNHMARKETING

Håc ph¦n
Lþ thuy¸t x¡c su§t v thèng k¶ ùng döng

TS. TR†N œNH PHÖNG

Bë mæn To¡n-Thèng k¶

Hç Ch½ Minh - 2022

1st November 2022 1 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶

1 Mët sè kh¡i ni»m

2 Kiºm ành tham sè

1st November 2022 2 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kh¡i ni»m

Gi£ thuy¸t thèng k¶

ành ngh¾a
Gi£ thuy¸t thèng k¶ l gi£ thuy¸t v· quy luªt ph¥n phèi x¡c su§t
cõa bi¸n ng¨u nhi¶n, v· c¡c tham sè °c tr÷ng cõa bi¸n ng¨u
nhi¶n, ho°c v· t½nh ëc lªp cõa c¡c bi¸n ng¨u nhi¶n.
1 Gi£ thuy¸t thèng k¶ ÷a ra ÷ñc gåi l gi£ thuy¸t gèc, kþ
hi»u l H0 .
2 º kiºm ành gi£ thuy¸t H0 ng÷íi ta th nh lªp gi£ thuy¸t
m¥u thu¨n vîi nâ gåi l gi£ thuy¸t èi, kþ hi»u l H1 .
1st November 2022 3 / 25
Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kh¡i ni»m

Ti¶u chu©n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶

ành ngh¾a
Tø bi¸n ng¨u nhi¶n gèc X trong têng thº lªp m¨u ng¨u nhi¶n
k½ch th÷îc n:
W  pX1 , X2 , . . . , Xn q
v chån lªp thèng k¶: G  f pX1, X2. . . , Xn, θ0q, trong â θ l
tham sè li¶n quan ¸n gi£ thuy¸t c¦n kiºm ành. i·u ki»n °t
ra èi vîi thèng k¶ G l n¸u H0 óng th¼ quy luªt ph¥n phèi x¡c
su§t cõa G ho n to n x¡c ành. Thèng k¶ G ÷ñc gåi l ti¶u
chu©n kiºm ành.
1st November 2022 4 / 25
Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kh¡i ni»m

Mi·n b¡c bä
ành ngh¾a
Sau khi ¢ chån ÷ñc ti¶u chu©n kiºm ành G, do quy luªt ph¥n
phèi x¡c su§t cõa G ¢ bi¸t n¶n vîi mët x¡c su§t kh¡ b² b¬ng
α cho tr÷îc (0,05 ho°c 0,01) câ thº t¼m ÷ñc mi·n Wα t÷ìng
ùng sao cho vîi i·u ki»n gi£ thuy¸t H0 óng x¡c su§t º G
nhªn gi¡ trà thuëc mi·n Wα b¬ng α:
P pG P Wα {H0 q  α.

Khi â x¡c su§t α gåi l mùc þ ngh¾a cõa kiºm ành. Mi·n Wα
÷ñc gåi l mi·n b¡c bä gi£ thuy¸t H0 vîi mùc þ ngh¾a α.
1st November 2022 5 / 25
Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kh¡i ni»m

Gi¡ trà quan s¡t cõa ti¶u chu©n kiºm ành

ành ngh¾a
Thüc hi»n mët ph²p thû èi vîi m¨u ng¨u nhi¶n
W  pX1 , X2 , . . . , Xn q thu ÷ñc mët m¨u cö thº
w  px1 , x2 , . . . , xn q v qua â t½nh ÷ñc mët gi¡ trà cö thº cõa
ti¶u chu©n kiºm ành G gåi l gi¡ trà quan s¡t cõa ti¶u chu©n
kiºm ành, kþ hi»u l Gqs  f px1, x2, . . . , xn, θ0q.

1st November 2022 6 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kh¡i ni»m

Quy t­c kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶

ành ngh¾a
Sau khi ¢ t½nh ÷ñc gi¡ trà quan s¡t Gqs cõa ti¶u chu©n kiºm
ành, ta so s¡nh gi¡ trà n y vîi mi·n Wα v k¸t luªn theo quy
t­c sau:
1 N¸u Gqs P Wα th¼ b¡c bä H0, thøa nhªn H1.
2 N¸u Gqs R Wα th¼ ch÷a câ cì sð º b¡c bä H0 (tr¶n thüc t¸
v¨n thøa nhªn H0 ) .

1st November 2022 7 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kh¡i ni»m

C¡c lo¤i sai l¦m

ành ngh¾a
1 Sai l¦m lo¤i I: B¡c bä gi£ thuy¸t H0 , trong khi H0 óng.
2 Sai l¦m lo¤i II: Thøa nhªn gi£ thuy¸t H0 , trong khi H0
sai, hay gi¡ trà quan s¡t Gqs khæng thuëc mi·n b¡c bä Wα
trong khi H1 óng.

1st November 2022 8 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kh¡i ni»m

Thõ töc kiºm ành gi£ thuy¸t

Kiºm ành vîi gi¡ trà cho tr÷îc cõa α
1 X¥y düng gi£ thuy¸t gèc H0 c¦n kiºm ành.
2 Tø têng thº lªp m¨u ng¨u nhi¶n k½ch th÷îc n.
3 Chån ti¶u chu©n kiºm ành G v t¼m quy luªt ph¥n phèi x¡c
su§t cõa nâ vîi i·u ki»n gi£ thuy¸t H0 l óng, t¼m Gqs
tr¶n m¨u cö thº.
4 Vîi mùc þ ngh¾a α cho tr÷îc, t¼m mi·n b¡c bä tèt nh§t Wα .
5 So s¡nh Gqs vîi Wα v k¸t luªn.
1st November 2022 9 / 25
Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

Kiºm ành gi£ thuy¸t v· ký vång, v· ph÷ìng sai, v· t¿ l».

Kiºm ành gi£ thuy¸t v· so s¡nh hai ký vång, hai ph÷ìng sai, hai
t¿ l».

1st November 2022 10 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

B i to¡n 1
Kiºm ành gi£ thuy¸t v· ký vång to¡n cõa bi¸n ng¨u nhi¶n ph¥n
phèi chu©n
Gi£ sû bi¸n ng¨u nhi¶n gèc X trong têng thº ph¥n phèi theo
quy luªt chu©n: X  N pµ, σ2q. Trong â tham sè µ l ch÷a
bi¸t, song câ cì sð cho r¬ng gi¡ trà cõa nâ b¬ng µ0, ng÷íi ta
÷a ra gi£ thuy¸t H0 : µ  µ0. C¦n kiºm ành gi£ thuy¸t H0

1st November 2022 11 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

X²t c°p gi£ thuy¸t H0 : µ  µ0, H1 : µ  µ0

¢ bi¸t σ Ch÷a bi¸t σ
Ti¶u ?n ?n
chu©n U
pX
µ 0 q T 
pX
µ 0 q
kiºm ành σ S1
Mi·n b¡c ! ) !
pn
1q )
Wα  U ; |U | ¡ u Wα  T ; |T | ¡ t
bä
α α
2 2

1st November 2022 12 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

X²t c°p gi£ thuy¸t H0 : µ  µ0, H1 : µ ¡ µ0

¢ bi¸t σ Ch÷a bi¸t σ
Ti¶u ?n ?n
chu©n U
pX
µ 0 q T 
pX
µ 0 q
kiºm ành σ S1
Mi·n b¡c W  tU ; U ¡ u u !
pn
1q )
bä α α W α  T ; T ¡ t α

1st November 2022 13 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

X²t c°p gi£ thuy¸t H0 : µ  µ0, H1 : µ µ0

¢ bi¸t σ Ch÷a bi¸t σ
Ti¶u ?n ?n
chu©n U
pX
µ 0 q T 
pX
µ 0 q
kiºm ành σ S1
Mi·n b¡c W  tU ; U
u u !
pn
1q )
bä α α W α  T ; T
tα

1st November 2022 14 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

B i to¡n 2
Kiºm ành gi£ thuy¸t v· ph÷ìng sai cõa bi¸n ng¨u nhi¶n ph¥n
phèi chu©n
Gi£ sû bi¸n ng¨u nhi¶n gèc X trong têng thº ph¥n phèi theo
quy luªt chu©n: X  N pµ, σ2q. Trong â tham sè σ2 l ch÷a
bi¸t, song câ cì sð cho r¬ng gi¡ trà cõa nâ b¬ng σ02, ng÷íi ta
÷a ra gi£ thuy¸t H0 : σ2  σ02. C¦n kiºm ành gi£ thi¸t H0

1st November 2022 15 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

C°p gi£ H0 : σ 2  σ02 , H0 : σ 2  σ02 , H0 : σ 2  σ02 ,

thuy¸t H1 : σ 2  σ02 H1 : σ 2 ¡ σ02 H1 : σ 2 σ02
Ti¶u

 pn
σ1qS  pn
σ1qS  pn
σ1qS

chu©n 12 12 12

χ2 2 χ2 2 χ2 2
kiºm 0 0 0

ành
W
!α 
Mi·n b¡c χ2 ; χ2 ¡ p
q) W
2 n 1
 Wα 
{
χα 2 !α
p
q ) ! χ2 ; χ2 p
q)
bä Y! χ ;χ2 2
¡ 2 n 1
χα
2 n 1
χ1 α

2 2 p
q)
2 n 1
χ ;χ
{
χ1 α 2

1st November 2022 16 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

V½ dö
Kiºm tra ë ch½nh x¡c cõa mët m¡y, ng÷íi ta o ng¨u nhi¶n
k½ch th÷îc cõa 15 chi ti¸t do m¡y â s£n xu§t v t½nh ÷ñc
s1  14, 6. Vîi mùc þ ngh¾a α  0, 01 h¢y k¸t luªn m¡y mâc câ
2

ho¤t ëng b¼nh th÷íng khæng, bi¸t r¬ng k½ch th÷îc cõa chi ti¸t
l bi¸n ng¨u nhi¶n câ ph¥n phèi chu©n vîi ph÷ìng sai theo thi¸t
k¸ l σ2  12.

1st November 2022 17 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

B i to¡n 3
Kiºm ành gi£ thuy¸t v· tham sè p cõa bi¸n ng¨u nhi¶n ph¥n
phèi khæng -mët
Gi£ sû trong têng thº bi¸n ng¨u nhi¶n X khæng-mët vîi tham sè
p. N¸u ch÷a bi¸t p, song câ thº cho r¬ng gi¡ trà cõa nâ b¬ng p0
th¼ ÷a ra gi£ thuy¸t thèng k¶ H0 : p  p0. C¦n kiºm ành H0.

1st November 2022 18 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

C°p gi£ H0 : p  p0 , H0 : p  p0 , H0 : p  p0 ,
thuy¸t H1 : p  p0 H1 : p ¡ p0 H1 : p p0
Ti¶u
chu©n ? ? ?
kiºm U  ?pfp
pp1
q pnq
0
0
0
U  ?pfp
pp1
q pnq
0
0
0
U  ?pfp
pp1
q pnq
0
0
0

ành
Mi·n Wα ( Wα  Wα 
b¡c bä U ; |U | ¡ uα{2 tU ; U ¡ uα u tU ; U
uαu

1st November 2022 19 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

V½ dö
º kh£o s¡t ch¿ ti¶u X cõa mët lo¤i s£n ph©m, ng÷íi ta quan s¡t mët m¨u
v câ k¸t qu£
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39
Sè sp 8 9 20 16 16 13 18
Nhúng s£n ph©m câ ch¿ ti¶u X tø 27cm trð xuèng ÷ñc x¸p v o lo¤i A.
a) Mët t i li»u cô cho r¬ng t l» s£n ph©m lo¤i A l 60%. H¢y nhªn ành
v·t i li»u n y vîi mùc þ ngh¾a 1%.
b) T l» s£n ph©m lo¤i A tr÷îc ¥y l 40%. C¡c sè li»u tr¶n ÷ñc thu
thªp sau khi ¢ ¡p döng mët kÿ thuªt mîi. Vîi mùc þ ngh¾a 3%, câ
thº nâi r¬ng kÿ thuªt mîi l m t«ng t l» s£n ph©m lo¤i A hay khæng.

1st November 2022 20 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

B i to¡n 4
Kiºm ành gi£ thuy¸t v· hai ký vång to¡n cõa bi¸n ng¨u nhi¶n ph¥n phèi
chu©n

Gi£ sû câ hai têng thº vîi bi¸n ng¨u nhi¶n gèc X1 , X2 ph¥n phèi chu©n
X1  N pµ1, σ12q vX2  N pµ2 , σ22 q.
Trong â c¡c tham sè µ1 v µ2 l ch÷a bi¸t, song câ cì sð cho r¬ng gi¡ trà
cõa chóng b¬ng nhau, ng÷íi ta ÷a ra gi£ thuy¸t H0 : µ1  µ2 . Tø têng
thº rót ra hai m¨u ng¨u nhi¶n ëc lªp k½ch th÷îc n1 v n2 .

1st November 2022 21 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

TR×ÍNG HÑP 1

X²t c°p gi£ thuy¸t H0 : µ1  µ2, H1 : µ1  µ2

¢ bi¸t σ12 , σ22 Ch÷a bi¸t σ12 , σ22
Ti¶u

 pX1
b
X2 q
pµ1
µ2 q
 pX1
bXS2q
pSµ1
µ2q
chu©n
kiºm
U 2 2
U 12 12
σ 1σ 2 1 2
n1 n2 n1 n2
ành
Mi·n b¡c ( (
bä
Wα  U ; |U | ¡ u α2 Wα  U ; |U | ¡ u α2

1st November 2022 22 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

TR×ÍNG HÑP 2

X²t c°p gi£ thuy¸t H0 : µ1  µ2, H1 : µ1 ¡ µ2

¢ bi¸t σ12 , σ22 Ch÷a bi¸t σ12 , σ22
Ti¶u

 pX1
b
X2 q
pµ1
µ2 q
 pX1
bXS2q
pSµ1
µ2q
chu©n
kiºm
U 2 2
U 12 12
σ 1σ 2 1 2
n1 n2 n1 n2
ành
Mi·n b¡c
bä
Wα  tU ; U ¡ uαu Wα  tU ; U ¡ uαu

1st November 2022 23 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

TR×ÍNG HÑP 3

X²t c°p gi£ thuy¸t H0 : µ1  µ2, H1 : µ1 µ2

¢ bi¸t σ12 , σ22 Ch÷a bi¸t σ12 , σ22

Ti¶u

 pX1
b
X2 q
pµ1
µ2 q
 pX1
bXS2q
pSµ1
µ2q
chu©n
kiºm
U 2 2
U 12 12
σ 1σ 2 1 2
n1 n2 n1 n2
ành
Mi·n b¡c
bä
Wα  tU ; U
uαu Wα  tU ; U
uαu

1st November 2022 24 / 25

Ch÷ìng 4. B i to¡n kiºm ành gi£ thuy¸t thèng k¶
Kiºm ành tham sè

Ng÷íi ta c¥n tr´ sì sinh ð hai khu vüc th nh thà v næng thæn, thu ÷ñc k¸t
qu£ nh÷ sau:
Trång l÷ñng trung
Khu vüc Sè tr´ ÷ñc c¥n Ph÷ìng sai
b¼nh
Næng thæn 2500 3 200
Th nh thà 500 3.1 5
Vîi mùc þ ngh¾a 1%, câ thº coi trång l÷ñng trung b¼nh cõa tr´ sì sinh ð hai
khu vüc b¬ng nhau ÷ñc hay khæng?

1st November 2022 25 / 25