ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK

ÇARPIMI

Prof. Dr. Mustafa DEMİR

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 1

ÇARPIMI
ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI
z Çözeltilerle ilgili olarak verilen bilgiler genellikle tek fazlı homojen
sistemleri kapsamaktadır.
z Oysa iki fazlı homojen sistemlerde de belli bir denge
sözkonusudur. Örneğin iyonik yapılı, AgCl gibi bir katıyı suya
attığımızı düşünelim.
z Katı yüzeyindeki Ag+ ve Cl- iyonlarından bir kısmı su mollekülleri
tarafından çekilerek koparılır ve suya alınır.
z Ancak bir süre sonra, çözeltide Ag+ ve Cl- iyonları, sayısı artığında
bir kısım Ag+ ve Cl- iyonları tekrar birleşerek AgCl(k) meydana
getirmeye başlar.
z Başlangıçta, bu iki yönlü olaydan iyonlaşma olanı hızlıdır. Ancak
bir süre sonra ayrışma yönünde olan olayın hızında azalma,
birleşme yönünde olan olayın hızında ise artış görülür. Belli bir
noktada ise bu iki olayın hızları eşittir.
z Bu nokta katı ile çözeltinin denge noktasıdır.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 2

ÇARPIMI
Çözünürlük çarpımı

z Bu nokta katı ile çözeltinin denge noktasıdır.

z Bu sistemin denge bağıntısı, homojen sistemlerde olduğu
şekilde yazılır.
z Bildiğimiz gibi katı ve sıvıların derişimleri sabittir.
z Bir başka deyişle katı ve sıvıların birim hacimlerindeki
madde miktarı tepkime sırasında hemen hemen
değişmez.
z Matematiksel olarak, eğer K bir sabit ise bununla başka bir
sabit olan [AgCl] nin çarpımı da sabittir.
z Dolayısıyla K[AgCl]=[Ag+][Cl-] veya kısaca Kçç= [Ag+][Cl-]
yazılabilir.
z Buradaki Kçç, çözünürlük çarpımı sabittir.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 3

ÇARPIMI
çözünürlük çarpımı
z Katı bir tuzun, çözelti içinde iyonlarını vermek
üzere oluşturduğu çözünme tepkimesinin
denge sabitine “çözünürlük çarpımı” denir.
z Katı tuz standart halde bulunduğundan tuzun
derişimi denge sabiti ifadesinde yer almaz.
z Örneğin aşırı miktarda kalsiyum sülfat su ile
dengeye getirilirse, meydana gelen iyonlaşma
tepkimesi ve denge sabiti aşağıdaki gibi
yazılabilir.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 4

ÇARPIMI
 2+ 2−
CaSO 4 ( katı) ⇔ Ca ( suda ) + SO 4 ( suda )
2−
[Ca 2 + ][ SO 4 ] 2−
K = → K [CaSO 4 ( k )] = [Ca 2 + ][ SO 4 ]
[CaSO 4 ( katı)]

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 5

ÇARPIMI
z Katı haldeki bileşiğin derişimi sabittir. Bir başka deyişle
CaSO4 mol sayısının katı CaSO4 ın hacmine bölümü,
katı miktarı ne olursa olsun sabittir. Dolayısıyla
2− 2−
K [CaSO 4 ( k )] = [Ca 2 + ][ SO 4 ] → [Ca 2 + ][ SO 4 ]
z yazılabilir.
z Burada elde edilen yeni sabiti diğerlerinden ayırmak
için Kçç olarak olarak yazılır ve “çözünürlük çarpımı
sabiti” veya kısaca “ çözünürlük çarpımı” denir.
z Bir çözelti çözünmemiş katı içeriyorsa “ doygun çözelti”
adını alır.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 6

ÇARPIMI
Özetlemek gerekirse

z katılar, çok az da olsa sudaçözünürler ve

meydana gelen iyonların molar derişimlerinin
çarpımı her zaman çözünürlük çarpımı denilen
belli bir sabit sayıyı verir,
z Ancak burada hemen şunu belirtmek gerekir.
z Çözünme sıcaklığa bağımlıdır. Dolayısıyla
çözünürlük çarpımı olarak verilen değerler belli
sıcaklıklar için geçerli olan değerlerdir.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 7

ÇARPIMI
Çözünürlük çarpımı

+ -
AgCl(k) ⇔ Ag + Cl
+ −
[ Ag ][Cl ]
K =
[ AgCl ]
+ -
K [AgCl] = [Ag ] [Cl ]
+ -
K çç = [Ag ] [Cl ]

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 8

ÇARPIMI
Çözünürlük çarpımı
z Çözünürlük çarpımı değerleri, öteki denge sabiti
değerlerinde olduğu gibi deneysel bulgularla elde edilir.
z Bunun için şu şekilde bir yol izlenir.
z Çözünürlük çarpımı bulunacak maddeden tartılarak belli
bir miktarda alınır. Çözünmenin hızlı olabilmesi için
öğütülerek toz haline getirilir. Litrelik bir kabda bulunan
25oC’deki suya boşaltılır. Litreye tamamlanır.
z İyice çalkalanarak doygun çözeltisi elde edilir. Daha sonra
katı ile çözelti süzülerek birbirinden ayrılır. Katı, kurutulur
ve tartılır. Tartımdaki azalma litrede çözünen miktarı verir.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 9

ÇARPIMI
Örnek 1: 25 oC’de 500 ml’de 0,00094 gram
AgCl çözündüğü deneysel olarak
bulunmuştur. Buna göre gümüş klorürün
molar çözünürlüğü ve çözünürlük çarpımı
nedir?

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 10

ÇARPIMI
Örnek 1: 25 oC’de 500 ml’de 0,00094 gram AgCl çözündüğü deneysel olarak
bulunmuştur. Buna göre gümüş klorürün molar çözünürlüğü ve çöznürlük
çarpımı nedir?

z Molar çözünürlük, maddenin litrede çözünen mol sayısına

denir. Çözeltinin litresinde çözünen AgCl
0,00094x(1000/500) = 0,00188 gr’dır.
z Bunun mol cinsinden ifadesi, doğrudan molar
çözünürlüğü verecektir. AgCl’ün molkütlesi 143,32 g
olduğundan çözünürlük (0,0188)/(143,32)= 1,31x10-5 mol
olarak bulunur.
z AgCl iyonlaştığında aynı miktarda Ag+ ve Cl- iyonları
vereceğinden 1,31x10-5 mol AgCl de 1,31 x10-5 mol Ag+
ve 1,31x10-5 mol Cl iyonları açığa çıkar.
z Çözeltinin hacmi 1 litre olduğuna göre bu değerler
iyonların derişimleridir. Buna göre gümüş klorürün
çözünürlük çarpımı 1,72x10-10 olarak bulunur

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 11

ÇARPIMI
Örnek 1: 25 oC’de 500 ml’de 0,00094 gram AgCl çözündüğü deneysel olarak
bulunmuştur. Buna göre gümüş klorürün molar çözünürlüğü ve çöznürlük
çarpımı nedir?

0,0188 g −5
= 1,31x10 mol
143,32 g/mol
+ -
K çç = [Ag ] [Cl ] =
-5 -5
(1,31x10 ) (1,31x10 )
-10
= 1,72x10 dur.
M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 12
ÇARPIMI
Örnek 1: 25 oC’de 500 ml’de 0,00094 gram AgCl çözündüğü deneysel olarak
bulunmuştur. Buna göre gümüş klorürün molar çözünürlüğü ve çöznürlük
çarpımı nedir?

z Molar çözünürlük, maddenin litrede

çözünen mol sayısına denir.
Çözeltinin litresinde çözünen AgCl
0,00094x(1000/500) = 0,00188 0,0188 g
gr’dır. = 1,31 x10 −5 mol
z Bunun mol cinsinden ifadesi, 143,32 g/mol
doğrudan molar çözünürlüğü
verecektir. AgCl’ün molkütlesi
143,32 g olduğundan çözünürlük
K çç = [Ag + ] [Cl - ] =
(0,0188)/(143,32)= 1,31x10-5 mol
olarak bulunur. (1,31x10 -5 ) (1,31x10 -5 )
z AgCl iyonlaştığında aynı miktarda
Ag+ ve Cl- iyonları vereceğinden
1,31x10-5 mol AgCl de 1,31 x10-5
= 1,72x10 -10 dur.
mol Ag+ ve 1,31x10-5 mol Cl iyonları
açığa çıkar.
z Çözeltinin hacmi 1 litre olduğuna
göre bu değerler iyonların
derişimleridir. Buna göre gümüş
klorürün çözünürlük çarpımı
1,72x10-10 olarak bulunur

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 13

ÇARPIMI
Örnek 2 : Gümüş kromatın çözünürlük
çarpımı 1,9x10-12dir. Buna göre
a) Ag2CrO4 ın çözünürlüğü nedir?
b) Doygun çözeltide [Ag+] ve [CrO42-]
derişimleri nedir?
c) 100 ml suda kaç gram Ag2CrO4 çözünür.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 14

ÇARPIMI
Örnek 2 : Gümüş kromatın çözünürlük çarpımı 1,9x10-12dir. Buna göre
a) Ag2CrO4 ın çözünürlüğü nedir?
b) Doygun çözeltide [Ag+] ve [CrO42-] derişimleri nedir?
c) 100 ml suda kaç gram Ag2CrO4 çözünür.(1/3)

z a) Doygun çözeltisinde, çözünen Ag2CrO4 miktarına X

dersek, X=7,8x10-5 mol/L bulunur
z 1 mol Ag2CrO4 çözündüğünde yine CrO42- iyonu
vereceğine göre gümüş kromatın çözünen miktarı 7,3x10-
5 mol’dür. Dolayısıyla çözünürlük = 7,8x10-5 mol/l’dir

z b) [CrO42-] = 7,8x10-5 ve [Ag+] = 1,56x10-4 mol/l bulunur.

z c) Litrede 7,8x10-5 mol veya (Ag2CrO4 mol kütlesi 331,736
olduğuna göre) 7,8x10-5x331,736 = 0,0258 g
çözündüğüne göre 100 ml’de bulunan 1/10 kadarı yani
2,58x10-3 g gümüş kromat çözünür.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 15

ÇARPIMI
Örnek 2 : Gümüş kromatın çözünürlük çarpımı 1,9x10-12dir. Buna göre
a) Ag2CrO4 ın çözünürlüğü nedir?
b) Doygun çözeltide [Ag+] ve [CrO42-] derişimleri nedir?
c) 100 ml suda kaç gram Ag2CrO4 çözünür.(2/3)

+ 2-
Ag 2 CrO 4 ⇔ 2 Ag + CrO 4
başlangıçt a 0 0
dengede 2X X
+ 2 2-
K çç = [Ag ] [CrO 4 ] = 1,9x10 -12
(2X) 2 (X) = 1,9x10 -12 → 4X 3 = 1,9x10 -12
2-
→ X = [CrO 4 ] = 7,8x10 -5 mol/litre

[CrO 4 2- ] = 7,8x10 -5 M → [Ag + ] = 2x7,8x10 -5 = 1,56x10 -4 M

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 16

ÇARPIMI
Örnek 2 : Gümüş kromatın çözünürlük çarpımı 1,9x10-12dir. Buna göre
a) Ag2CrO4 ın çözünürlüğü nedir?
b) Doygun çözeltide [Ag+] ve [CrO42-] derişimleri nedir?
c) 100 ml suda kaç gram Ag2CrO4 çözünür.(3/3)

Ag 2 CrO 4 ⇔ 2 Ag + + CrO 4
2-
z a) Doygun çözeltisinde, çözünen
Ag2CrO4 miktarına X dersek, başlangıçt a 0 0
-5
X=7,8x10 mol/L bulunur
z 1 mol Ag2CrO4 çözündüğünde yine dengede 2X X
CrO42- iyonu vereceğine göre
K çç = [Ag + ] 2 [CrO 4 ] = 1,9x10 -12
2-
gümüş kromatın çözünen miktarı
7,3x10-5 mol’dür. Dolayısıyla
çözünürlük = 7,8x10-5 mol/l’dir (2X) 2 (X) = 1,9x10 -12 → 4X 3 = 1,9x10 -12
z b) [CrO42-] = 7,8x10-5 ve [Ag+] =
1,56x10-4 mol/l bulunur. → X = [CrO 4 2- ] = 7,8x10 -5 mol/litre
z c) Litrede 7,8x10-5 mol veya
(Ag2CrO4 mol kütlesi 331,736
olduğuna göre) 7,8x10-5x331,736 =
0,0258 g çözündüğüne göre 100
ml’de bulunan 1/10 kadarı yani
2,58x10-3 g gümüş kromat çözünür.
[CrO 4 2- ] = 7,8x10 -5 M → [Ag + ] = 2x7,8x10 -5 = 1,56x10 -4 M

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 17

ÇARPIMI
Örnek 3: Eşit hacimlerdeki 0,001 M AgNO3
çözeltisi ile 0,000001 M NaCl çözeltisi
karıştırıldığında bir çökelek meydana gelir mi
? AgCl için Kçç = 1,7x10-10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 18

ÇARPIMI
Örnek 3: Eşit hacimlerdeki 0,001 M AgNO3 çözeltisi ile 0,000001 M NaCl
çözeltisi karıştırıldığında bir çökelek meydana gelir mi ? AgCl için Kçç =
1,7x10-10 (1/3)

z Eşit hacimde çözeltiler karıştırıldığına göre toplam hacim

her bir maddenin ilk hacminin iki katıdır. Dolayısıyla
derişimleri ilkinin yarısı olur.
z Yukarıdaki iki çözelti karıştırıldığında tek ihtimal Ag+ ve
Cl- iyonlarının AgCl çökeleğini oluşturmasıdır. Biliyoruzki
bu iki iyonun derişimlerinin çapımı Kçç değerinden daha
büyükse çökme olur. Eğer daha küçükse çökme olmaz.
z Bulunan iyonlar çarpımı (2,5x10-10) çözünürlük çarpımı
değerinden (1,7x10-10) daha büyük olduğundan çökme
olur.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 19

ÇARPIMI
Örnek 3: Eşit hacimlerdeki 0,001 M AgNO3 çözeltisi ile 0,000001 M NaCl
çözeltisi karıştırıldığında bir çökelek meydana gelir mi ? AgCl için Kçç =
1,7x10-10 (2/3)

+ 0,001
[ Ag ] = = 5,0 x10 −5 M
2
- 0,000001 −7
[Cl ] = = 5,0 x10 M
2
[Ag + ] [Cl - ] = (5,0x10 -4 )(5,0 + 10 -7 )
-10
= 2,5x10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 20

ÇARPIMI
Örnek 3: Eşit hacimlerdeki 0,001 M AgNO3 çözeltisi ile 0,000001 M NaCl
çözeltisi karıştırıldığında bir çökelek meydana gelir mi ? AgCl için Kçç =
1,7x10-10 (3/3)

z Eşit hacimde çözeltiler

karıştırıldığına göre toplam
hacim her bir maddenin ilk
hacminin iki katıdır. Dolayısıyla
0,001
derişimleri ilkinin yarısı olur. [ Ag + ] = = 5,0 x10 −5 M
z Yukarıdaki iki çözelti 2
karıştırıldığında tek ihtimal Ag+
ve Cl- iyonlarının AgCl 0,000001
çökeleğini oluşturmasıdır. [Cl - ] = = 5,0 x10 −7 M
Biliyoruzki bu iki iyonun 2
derişimlerinin çapımı Kçç
değerinden daha büyükse [Ag + ] [Cl - ] = (5,0x10 -4 )(5,0 + 10 -7 )
çökme olur. Eğer daha küçükse
çökme olmaz. = 2,5x10 -10
z Bulunan iyonlar çarpımı
(2,5x10-10) çözünürlük çarpımı
değerinden(1,7x10-10) daha
büyük olduğundan çökme olur.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 21

ÇARPIMI
Örnek 4: İçinde 0,001 M derişimde Pb2+ ve 0,001 M
derişimde Ag+ iyonu bulunan çözeltiye yavaş yavaş
Cl- iyonu eklenirse AgCl ve PbCl2 den önce hangisi
çöker? PbCl2 için Kçç=1,6x10-5, AgCl için
Kçç=1,7x10-10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 22

ÇARPIMI
Örnek 4: İçinde 0,001 M derişimde Pb2+ ve 0,001 M derişimde Ag+ iyonu bulunan
çözeltiye yavaş yavaş Cl- iyonu eklenirse AgCl ve PbCl2 den önce hangisi çöker?
PbCl2 için Kçç=1,6x10-5, AgCl için Kçç=1,7x10-10(1/3)

z Burada aynı anyonla çökelek veren iki ayrı

katyon vardır.Yaklaşmamız şu olmalıdır. Hangi
çökelek daha az Cl- iyonu ile çökebiliyorsa o
önce çökecektir. Bunun için katyonların verilen
derişimleri ve çözünürlük çarpımı değerleri
yardımıyla çökmenin olması için gerekli olan
[Cl-] derişimini bulmamız gerekir.
z 1,7x10-7 değeri, hesaplanan 0,126 değerinden
küçük olduğundan önce AgCl çökecektir.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 23

ÇARPIMI
Örnek 4: İçinde 0,001 M derişimde Pb2+ ve 0,001 M derişimde Ag+ iyonu bulunan
çözeltiye yavaş yavaş Cl- iyonu eklenirse AgCl ve PbCl2 den önce hangisi çöker?
PbCl2 için Kçç=1,6x10-5, AgCl için Kçç=1,7x10-10(2/3)

[Ag + ] [Cl - ] = 1,7x10 -10

- -10 - -7
(0,001) [Cl ] = 1,7x10 → [Cl ] = 1,7x10
2+ - 2 -5
[Pb ] [Cl ] = 1,6x10 →
[Cl - ] 2 = 1,6x10 - 2 → [Cl - ] = 0,126 M
-7
1,7x10 << 0,126 → AgCl çöker

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 24

ÇARPIMI
Örnek 4: İçinde 0,001 M derişimde Pb2+ ve 0,001 M derişimde Ag+ iyonu bulunan
çözeltiye yavaş yavaş Cl- iyonu eklenirse AgCl ve PbCl2 den önce hangisi çöker?
PbCl2 için Kçç=1,6x10-5, AgCl için Kçç=1,7x10-10(3/3)

z Burada aynı anyonla

çökelek veren iki ayrı katyon
vardır.Yaklaşım şu olmalıdır. + - -10
[Ag ] [Cl ] = 1,7x10
z Hangi çökelek daha az Cl-
iyonu ile çökebiliyorsa o (0,001) [Cl - ] = 1,7x10 -10 → [Cl - ] = 1,7x10 -7
önce çökecektir. 2+ - 2 -5
z Bunun için katyonların [Pb ] [Cl ] = 1,6x10 →
verilen derişimleri ve [Cl - ] 2 = 1,6x10 -2 → [Cl - ] = 0,126 M
çözünürlük çarpımı değerleri
yardımıyla çökmenin olması 1,7x10 -7 << 0,126 → AgCl çöker
için gerekli olan[Cl-]
derişimini bulmak gerekir.
z 1,7x10-7 değeri, hesaplanan
0,126 değerinden küçük
olduğundan önce AgCl
çökecektir.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 25

ÇARPIMI
Örnek 5: İçinde 0,001 M derişimde Pb2+ ve 0,001 M
derişimde Ag+ iyonu bulunan çözeltiye yavaş yavaş Cl-
iyonu eklenirse AgCl ve PbCl2 den önce hangisi çöker?
çökmeye başlayınca ortamdaki [Ag+] iyonlarının %
kaçı henüz çökmemiş bulunur. PbCl2 için Kçç=1,6x10-5,
AgCl için Kçç=1,7x10-10 PbCl2

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 26

ÇARPIMI
Örnek 5: İçinde 0,001 M derişimde Pb2+ ve 0,001 M derişimde Ag+ iyonu bulunan
çözeltiye yavaş yavaş Cl- iyonu eklenirse AgCl ve PbCl2 den önce hangisi çöker?
çökmeye başlayınca ortamdaki [Ag+] iyonlarının % kaçı henüz çökmemiş
bulunur. PbCl2 için Kçç=1,6x10-5, AgCl için Kçç=1,7x10-10 PbCl2 (1/3)

z Yukarıdaki örneğin çözümüne bakılacak

olursak PbCl2 nin çökmeye başlaması için [Cl-]
derişimi 0,126 M olmalıdır.
z Bu ortamda [Ag+] derişimi 1,35x10-9 M olur.
Yani gümüş iyonlarının bu kadarı henüz
çökmemiştir.
z Gümüş iyonun ilk derişimi olan 0,001 M da
1,35x10-9 M çökmeden kalırsa % 0,000135
çökmeden kalır

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 27

ÇARPIMI
Örnek 5: İçinde 0,001 M derişimde Pb2+ ve 0,001 M derişimde Ag+ iyonu bulunan
çözeltiye yavaş yavaş Cl- iyonu eklenirse AgCl ve PbCl2 den önce hangisi çöker?
çökmeye başlayınca ortamdaki [Ag+] iyonlarının % kaçı henüz çökmemiş
bulunur. PbCl2 için Kçç=1,6x10-5, AgCl için Kçç=1,7x10-10 PbCl2 (2/3)

(0,126) [Ag + ] = 1,7x10 -10 → [Ag + ] = 1,35x10 -9

1,35x10 −9 −4
−3
x100 = 1,35x10 = % 0,000135 çökmeden kalır
1,0x10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 28

ÇARPIMI
Örnek 5: İçinde 0,001 M derişimde Pb2+ ve 0,001 M derişimde Ag+ iyonu bulunan
çözeltiye yavaş yavaş Cl- iyonu eklenirse AgCl ve PbCl2 den önce hangisi çöker?
çökmeye başlayınca ortamdaki [Ag+] iyonlarının % kaçı henüz çökmemiş
bulunur. PbCl2 için Kçç=1,6x10-5, AgCl için Kçç=1,7x10-10 PbCl2 (3/3)

z Yukarıdaki örneğin çözümüne bakılacak olursak

PbCl2 nin çökmeye başlaması için [Cl-] derişimi
0,126 M olmalıdır.
z Bu ortamda [Ag+] derişimi 1,35x10-9 M olur. Yani
gümüş iyonlarının bu kadarı henüz çökmemiştir.
z Gümüş iyonun ilk derişimi olan 0,001 M da 1,35x10-
9 M çökmeden kalırsa % 0,000135 çökmeden kalır

(0,126) [Ag + ] = 1,7x10 -10 → [Ag + ] = 1,35x10 -9

1,35x10 −9 −4
−3
x100 = 1,35x10 = % 0,000135 çökmeden kalır
1,0x10
M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 29
ÇARPIMI
Örnek 6: 0,10 M H2S çözeltisindeki S2-derişimini
2,0x10-18 M indirebilmek için H+ derişimi ne olmalıdır.
Ka1 = 9,1x10-8, Ka2 = 1,2x10-15

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 30

ÇARPIMI
Örnek 6: 0,10 M H2S çözeltisindeki S2-derişimini 2,0x10-18 M indirebilmek için
H+ derişimi ne olmalıdır. Ka1 = 9,1x10-8, Ka2 = 1,2x10-15

K = K1 x K 2
K = 9,1x10 -8 x 1,2 x 10 -15
K = 1,1 x 10 -22
H 2 S ⇔ 2H + + S 2-
[ H + ] 2 [S 2- ]
K= = 1,1x10 − 22
[H 2 S]
- 22
(1,1x10 )(0,1)
[ H + ]2 = = 5,5x10 -6
2,0x10 -18
[ H + ] = 2,34x10 -3 → pH = 2,62

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 31

ÇARPIMI
Örnek 7: 0,3 M Cd (NH3)42+ çözeltisindeki Cd2+
derişimini 1x10-6 M düzeyine indirebilmek için
amonyak derişimi ne olmalıdır? Kk= 1x10-7

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 32

ÇARPIMI
Örnek 7: 0,3 M Cd (NH3)42+ çözeltisindeki Cd2+ derişimini 1x10-6 M düzeyine
indirebilmek için amonyak derişimi ne olmalıdır? Kk= 1x10-7

Cd(NH 3 ) 4 2- ⇔ Cd 2 + + 4NH 3
0,3 - x 1x10 -6 4X
[ Cd 2 + ][ NH 3 ] 4
Kk = = 1,0 x10 − 7
[ Cd(NH 3 ) 4 2- ]
(1,0x10 -6 )[ NH 3 ] 4
Kk = = 1,0x10 -7
0,3
[ NH 3 ] 4 = (0,3)(1,0x 10 -7 )/(1,0x10 -6 )
→ [ NH 3 ] 4 = 0,03 → [NH 3 ] = 0,416 M

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 33

ÇARPIMI
Örnek 8: 0,2 M Zn(NH3)42+ çözeltisinde hangi
bileşenler bulunur. Bunların molar derişimleri
nedir. Kompleksin iyonlaşma derecesi nedir?
Kk=2,6x10-10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 34

ÇARPIMI
Örnek 8: 0,2 M Zn(NH3)42+ çözeltisinde hangi bileşenler bulunur. Bunların
molar derişimleri nedir. Kompleksin iyonlaşma derecesi nedir? Kk=2,6x10-10

2+
Zn(NH 3 ) 4 ⇔ Zn 2 + + 4NH 3
0,2 - x x 4x
[ Zn 2 + ] [ NH 3 ] 4
Kk = 2+
= 2,6x10 -10
[ Zn(NH 3 ) 4 ]
(x)(4x) 4
= 2,6x10 -10
(0,2 - x )
256 X 5 = 5,2x10 -11
→ X 5 = 2,03x10 -13 → X = 2,89x10 -3
[ Zn 2 + ] = 2,89x10 -3 M
[ NH 3 ] = 4x = 0,0115 M
2+
[Zn(NH 3 ) 4 ] = 0,2 - 2,89x10 -3 = 0,197 M

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 35

ÇARPIMI
Örnek 9: AgCl 'nin sudaki çözünürlüğü 250 oC
de 1,92x10-3 g/L dir. Buna göre çözünürlük
çarpımı nedir?

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 36

ÇARPIMI
Örnek 9: AgCl 'nin sudaki çözünürlüğü 250 oC de 1,92x10-3 g/L dir. Buna göre
çözünürlük çarpımı nedir?

z Verilen değer g/L’dir. Oysa çözünürlük çarpımını

hesaplayabilmek için molar derişimi, yani mol/L
olarak ifade etmemiz gerekir.

AgCl = 143,32 g/mol

(1,92x10 -3 g/l )
Çözünürlük = = 1,34 x 10 -5 mol /l
(143,32 g / mol )
K çç = [ Ag + ] [ Cl - ] = ( 1,34x10 -5 ) 2 = 1,8x10 -10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 37

ÇARPIMI
Örnek 10 : Ca3(PO4)2 ın çözünürlüğü
25 oC de 0,767 mg/L’dir. Buna göre Kçç
değeri nedir?

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 38

ÇARPIMI
Örnek 10 : Ca3(PO4)2 ın çözünürlüğü 25 oC de 0,767 mg/L’dir. Buna göre Kçç
değeri nedir?

z Önce mg/L cinsinden verilen çözünürlük

değerini mol/L cinsinden tanımlamamız
gerekir.

7,67x10 -4 g/l
2
0,767 mg Ca 3 (PO 4 ) /l = = 2,47 x10 − 6 mol Ca 3 (PO 4 ) 2
310 ,18 g / mol
Ca 3 (PO 4 ) 2 ⇔ 3Ca 2 + + 2PO 4 3-
K çç = [ Ca 2 + ]3 [ PO 4 3- ] = ( 3 x 2,47 x10 -6 )(2x2,47x1 0 -6 ) 2 → K çç = 9,9 x 1

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 39

ÇARPIMI
Örnek 11: Doygun Mg(OH)2 çözeltisinin pH’sı
nedir? Kçç = 1,1x10-11

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 40

ÇARPIMI
Örnek 11: Doygun Mg(OH)2 çözeltisinin pH’sı nedir? Kçç = 1,1x10-11

Mg(OH) 2 ⇔ Mg 2 + + 2OH -
x 2x
K çç = [ Mg 2 + ] [ OH - ] 2 = 1,1x10 -11
( X ) (2X) 2 = 1,1x10 -11
4X 3 = 1,1x10 -11 → X 3 = 2,75 x 10 -12
→ X = 1,4x10 -4 mol/ l
X = [ Mg 2 + ] = 1/2 [ OH - ]
[ OH - ] = 2 [ Mg 2 + ] = 2x1,4x10 - 4 = 2,8 x 10 -4
pOH = 3,55 → pH = 10,45

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 41

ÇARPIMI
Örnek 12: Litresinde 0,0001 mol gümüş
bulunan bir çözeltinin 200 mL’sindeki
gümüşü çöktürebilmek için 0,0001 M
derişimdeki K2CrO4 ten kaç mL gereklidir.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 42

ÇARPIMI
Örnek 12: Litresinde 0,0001 mol gümüş bulunan bir çözeltinin 200
mL’sindeki gümüşü çöktürebilmek için 0,0001 M derişimdeki K2CrO4 ten
kaç mL gereklidir.(1/3)

z Gümüşün çökmesi için gerekli olan kromat

derişimi, 1,3x10-4 mol/L olarak hesaplanır.
z Yani 0,0001 M gümüş iyonu içeren bir
çözeltide gümüş kromatın çökebilmesi için
kromat derişiminin 1,3x10-4 Mol/L düzeyinde
olması gerekir. Konu olan 200 mL çözelti
olduğuna göre 2,6x10-5 mol kromat gereklidir.
z 0,0001 M K2CrO4 ten gerekli olan hacim ise
260 mL olur.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 43

ÇARPIMI
Örnek 12: Litresinde 0,0001 mol gümüş bulunan bir çözeltinin 200
mL’sindeki gümüşü çöktürebilmek için 0,0001 M derişimdeki K2CrO4 ten
kaç mL gereklidir.(2/3)

Ag 2 CrO 4 ⇔ 2Ag + + CrO 4

2-

2x x
K çç = [ Ag + ] [ CrO 4 ]
2-

2- K çç 1,3x10 -12
[ CrO 4 ] = + 2
= 2
= 1,3x10 - 4 mol/L
[ Ag ] ( 0,0001)
1000 ml için 200 ml
=
1,3x10 - 4 mol x mol
200x1,3x10 -4
X= = 2,6x10 -5 mol CrO 4 2- gerekir
1000
1000 ml' sinde X ml
=
0,0001 mol 2,6 x10 − 5 mol
2,6 x10 −5 mol x1000 ml
X = = 260 m
0,0001 mol

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 44

ÇARPIMI
Örnek 12: Litresinde 0,0001 mol gümüş bulunan bir çözeltinin 200
mL’sindeki gümüşü çöktürebilmek için 0,0001 M derişimdeki K2CrO4 ten
kaç mL gereklidir.(3/3)
Ag 2 CrO 4 ⇔ 2Ag + + CrO 4
2-

z Gümüşün çökmesi için 2x x

gerekli olan kromat derişimi,
K çç = [ Ag + ] [ CrO 4 ]
2-
1,3x10-4 mol/L olarak
hesaplanır. 2- K çç 1,3x10-12
[ CrO 4 ] = = = 1,3x10-4 mol/L
z Yani 0,0001 M gümüş iyonu + 2
[ Ag ] ( 0,0001) 2

içeren bir çözeltide gümüş 1000 ml için 200 ml

kromatın çökebilmesi için =
1,3x10-4 mol x mol
kromat derişiminin 1,3x10-4
Mol/L düzeyinde olması 200x1,3x10-4 2-
X= = 2,6x10-5 mol CrO 4 gerekir
gerekir. Konu olan 200 mL 1000
çözelti olduğuna göre 1000 ml' sinde
=
X ml
2,6x10-5 mol kromat 0,0001 mol 2,6 x10 −5 mol
gereklidir. 2,6 x10 −5 mol x1000 ml
z 0,0001 M K2CrO4 ten X= = 260 m
0,0001 mol
gerekli olan hacim ise 260
mL olur.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 45

ÇARPIMI
Örnek 13 : pH = 9,0 olan bir çözeltinin 200
ml’sinde 1 mg/L Fe içeren çözeltiden 1
damla eklenmiştir. Burada çökelme olur
mu? Kçç = 2,0 x10-39

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 46

ÇARPIMI
Örnek 13 : pH = 9,0 olan bir çözeltinin 200 ml’sinde 1
mg/L Fe içeren çözeltiden 1 damla eklenmiştir. Burada
çökelme olur mu? Kçç = 2,0 x10-39(1/3)

z pH = 9,0 ÆpOH = 5,0 Çökelmenin

olabilmesi için gerekli Fe3+ derişimi 2x10-
24 mol Fe3+/L

z 200 ml için 4x10-25 mol/L veya 2,233x10-

20 mg Fe3+ gerekli

z Yani çökmenin olabilmesi için 2,233x10-

20 mg Fe3+ yeterlidir.

z 5,0x10-5 >> 2,233x10-20 olduğundan

çökelme olur.
M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 47
ÇARPIMI
Örnek 13 : pH = 9,0 olan bir çözeltinin 200 mL’sinde 1
mg/L Fe içeren çözeltiden 1 damla eklenmiştir. Burada
çökelme olur mu? Kçç = 2,0 x10-39(2/3)

Fe(OH) 3 ⇔ Fe 3+ + 3OH -
X 3X
K çç = [ Fe 3+ ] [ OH - ]3

3+
K çç 2,0x10 −39 2,0 x10 − 39 − 24 3+
[Fe ] = −
= −5 3
= −15
= 2 , 0 x10 mol Fe /L
[OH ] (1,0x10 ) 1,0 x10
1000 200 - 25 3+
= → X = 4,0 x 10 mol Fe ; Fe = 55,84 g / mol
2,0x10 - 24 X
→ 4,0 x 10 -25 mol x 55,84 g/ mol = 2,233 x 10 -23 g = 2,233 x 10 - 20 mg Fe 3+
1 ml X ml
= → X = 0,05 ml
20 damla ise 1 damla
1 mg X mg
= → X = 5,0 x10 − 5 mg
1000 ml ise 0,05 ml
5,0 x 10 -5 > 2,233 x 10 - 20 olduğlduğu çökelme olur.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 48

ÇARPIMI
Örnek 13 : pH = 9,0 olan bir çözeltinin 200 ml’sinde 1
mg/L Fe içeren çözeltiden 1 damla eklenmiştir.
3+ Burada
3 ⇔ Fe
Fe(OH)-39 + 3OH -
çökelme olur mu? Kçç = 2,0 x10 (3/3)
X 3X
K çç = [ Fe3+ ] [ OH - ]3
z pH = 9,0 ÆpOH = 5,0
K çç 2,0x10 −39
Çökelmenin olabilmesi 3+
[Fe ] = =
[OH − ] (1,0x10−5 )3
için gerekli Fe3+ derişimi
2,0 x10 −39
2x10-24 mol Fe3+/L →=
1,0 x10 −15
= 2,0 x10 − 24 mol Fe3+ /l

z 200 ml için 4x10-25 mol/L 1000 200

=
veya 2,233x10-20 mg Fe3+ 2,0x10-24 X
gerekli X = 4,0 x 10-25 mol Fe3+ ; Fe = 55,84 g / mol
z Yani çökmenin olabilmesi → 4,0 x 10-25 mol x 55,84 g/ mol
için 2,233x10-20 mg Fe3+ → = 2,233 x 10-23 g = 2,233 x 10-20 mg Fe3+
yeterlidir. 1 ml
=
X ml
→ X = 0,05 ml
20 damla ise 1 damla
z 5,0x10-5 >> 2,233x10-20 1 mg X mg
olduğundan çökelme = → X = 5,0 x10 −5 mg
1000 ml ise 0,05 ml
olur. 5,0 x 10-5 > 2,233 x 10-20 olduğlduğu çökelme olur

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 49

ÇARPIMI
Örnek 14: 100 ml’sinde 20 mg Cu2+ içeren
çözeltide bakırı CuS halinde çöktürebilmek
için hangi pH’da H2S gazı geçirilmelidir?
CuS için Kçç = 6,3x10-36 H2S için Ka1 =
9,1x10-8 Ka2 = 1,2x10-15

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 50

ÇARPIMI
Örnek 14: 100 ml’sinde 20 mg Cu2+ içeren çözeltide bakırı CuS halinde
çöktürebilmek için hangi pH’da H2S gazı geçirilmelidir? CuS için Kçç =
6,3x10-36 H2S için Ka1 = 9,1x10-8 Ka2 = 1,2x10-15(1/3)

z 100 ml de 20 mg ise litrede 200 mg Cu

vardır. Bu da 3,15x10-3 mol/L Cu2+
demektir.
z Demekki CuS in çökebilmesi için [S2-]
derişiminin en az 2,0x10-23 M olması
gerekir.
z Bu sülfür derişimi 2,3x105 M asit
derişiminde bile sağlanabilir.
M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 51
ÇARPIMI
Örnek 14: 100 ml’sinde 20 mg Cu2+ içeren çözeltide bakırı CuS halinde
çöktürebilmek için hangi pH’da H2S gazı geçirilmelidir? CuS için Kçç =
6,3x10-36 H2S için Ka1 = 9,1x10-8 Ka2 = 1,2x10-15(2/3)

200 mg Cu = 0,2 g Cu → 0,2 / 63,5 = 3,15 x 10 -3 mol / l Cu 2 +

CuS ⇔ Cu 2 + + S 2- → K çç = [ Cu 2 + ] [ S 2- ] = 6,3 x 10 -36

2− 6,3 x10 −36 − 33

[S ]= = 2 , 0 x10
3,15 x10 −3
H 2 S ⇔ 2H + + S 2-
K a1 x K a2 = [ H + ] [ S 2- ] = 1,1 x 10 -22
1,1x10 − 22
+ 2 10
[H ] = = 5,5 x10
2,0x10 -33
[ H + ] = 2,3 x 10 5 → pH = - 5,370

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 52

ÇARPIMI
Örnek 14: 100 ml’sinde 20 mg Cu2+ içeren çözeltide bakırı CuS halinde
çöktürebilmek için hangi pH’da H2S gazı geçirilmelidir? CuS için Kçç =
6,3x10-36 H2S için Ka1 = 9,1x10-8 Ka2 = 1,2x10-15(3/3)

z 100 ml de 20 mg ise 200 mg Cu = 0,2 g Cu

litrede 200 mg Cu vardır. → 0,2 / 63,5 = 3,15 x 10 -3 mol / l Cu 2 +
Bu da 3,15x10-3 mol/L CuS ⇔ Cu 2 + + S 2-
Cu2+demektir. → K çç = [ Cu 2 + ] [ S 2- ] = 6,3 x 10 -36
z Demekki CuS in 6,3 x10 −36
2− − 33
çökebilmesi için [S2-] [S ]= = 2 , 0 x10
3,15 x10 −3
derişiminin en az 2,0x10-
23 M olması gerekir. H 2 S ⇔ 2H + + S 2-
K a1 x K a2 = [ H + ] [ S 2- ] = 1,1 x 10 -22
z Bu sülfür derişimi
2,3x105 M asit 1,1x10 − 22
+ 2 10
[H ] = = 5,5 x10
derişiminde bile 2,0x10 -33
sağlanabilir. [ H + ] = 2,3 x 10 5 → pH = - 5,370

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 53

ÇARPIMI
Örnek 15: 0,1 M Fe(III)'in Fe(OH)3 halinde
çöktürülmesi fakat 0,1 M Cr(III)'ün çökmeden
kalmasını sağlayabilmek için a) Çözeltinin pH'ı ne
olmalıdır b)Bu pH'ı sağlayabilmek için
hazırlanacak tampon çözeltide NaAc/HAc oranı ne
olmalıdır. Ka=1,8x10-5, Fe(OH)3 için Kçç= 4x10-38,
Cr(OH)3 için Kçç = 6,7x10-31

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 54

ÇARPIMI
Örnek 15: 0,1 M Fe(III)'in Fe(OH)3 halinde çöktürülmesi fakat 0,1 M Cr(III)'ün
çökmeden kalmasını sağlayabilmek için a) Çözeltinin pH'ı ne olmalıdır b)Bu pH'ı
sağlayabilmek için hazırlanacak tampon çözeltide NaAc/HAc oranı ne olmalıdır.
Ka=1,8x10-5, Fe(OH)3 için Kçç= 4x10-38, Cr(OH)3 için Kçç = 6,7x10-31(1/3)

z Çözeltinin pH'ı 4,27 ile 1,86 arasında

Fe(OH)3 çöker. pH=4,27’de ise Cr(OH)3
çökmeden maksimum ölçüde Fe(OH)3
çöktürülmüş olacaktır.
z Bu pH'ı sağlayacak tampon çözelti
hazırlamak için, [Ac-]/[Hac] =0,33
olmalıdır.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 55

ÇARPIMI
Örnek 15: 0,1 M Fe(III)'in Fe(OH)3 halinde çöktürülmesi fakat 0,1 M Cr(III)'ün çökmeden kalmasını
sağlayabilmek için a) Çözeltinin pH'ı ne olmalıdır b)Bu pH'ı sağlayabilmek için hazırlanacak tampon
çözeltide NaAc/HAc oranı ne olmalıdır. Ka=1,8x10-5, Fe(OH)3 için Kçç= 4x10-38, Cr(OH)3 için Kçç = 6,7x10-
31(2/3)

Fe(OH) 3 ⇔ Fe 3 + + 3OH -

K çç = [ Fe 3 + ][ OH - ] 3 = 4x10 - 38
→ (0,1) [ OH -
] 3 = 4x10 - 38

[ OH - ] 3 = 4x10 - 37
→ [ OH - ] = 7,36 x 10 -13 → pOH = 12,13 → pH = 1,86
3+ - 3+
Cr(OH) 3 ⇔ Cr + 3OH → K çç = [ Cr ][ OH - ] 3 = 6,7x10 - 31

- 3 - 31 -
(0,1)[OH ] = 6,7x10 → [ OH ] 3 = 6,7x10 - 30
→ [ OH - ] = 1,88x10 -10

pOH = 9,72 → pH = 4,27 → [ H + ] = 5,37x10 -5

dir.
NaAc = X HAc = Y dersek
HAc ⇔ H+ + Ac -

-5 -5 -5
Y - 5,37x10 5,37x10 5,37x10 +X
[ H + ] [ Ac - ] ( 5,37x10 - 5 )(5,37x10 -5
) -5
Ka = = = 1,8x10
[ HAc ] (Y - 5,37x10 - 5 )
Burada sadeleşme yapılabili r
( 5 , 37 x10 − 3 ) X X
= 1,8 x10 − 5 → = 0 , 33
Y Y

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 56

ÇARPIMI
Örnek 15: 0,1 M Fe(III)'in Fe(OH)3 halinde çöktürülmesi fakat 0,1 M Cr(III)'ün çökmeden kalmasını
sağlayabilmek için a) Çözeltinin pH'ı ne olmalıdır b)Bu pH'ı sağlayabilmek için hazırlanacak tampon
çözeltide NaAc/HAc oranı ne olmalıdır. Ka=1,8x10-5, Fe(OH)3 için Kçç= 4x10-38, Cr(OH)3 için Kçç = 6,7x10-
31(3/3) Fe(OH)3 ⇔ Fe3+ + 3OH -
K çç = [ Fe3+ ][ OH - ]3 = 4x10-38

z Çözeltinin pH'ı 4,27 ile → (0,1) [ OH - ]3 = 4x10-38

[ OH - ]3 = 4x10-37 → [ OH - ] = 7,36 x 10-13
1,86 arasında → pOH = 12,13 → pH = 1,86
Fe(OH)3 çöker. Cr(OH)3 ⇔ Cr 3+ + 3OH -
pH=4,27’de ise → K çç = [ Cr 3+ ][ OH - ]3 = 6,7x10-31
Cr(OH)3 çökmeden (0,1)[OH - ]3 = 6,7x10-31 → [ OH - ]3 = 6,7x10-30
maksimum ölçüde → [ OH - ] = 1,88x10-10
Fe(OH)3 çöktürülmüş pOH = 9,72 → pH = 4,27
olacaktır. → [ H + ] = 5,37x10-5 dir.
NaAc = X HAc = Y dersek
z Bu pH'ı sağlayacak HAc ⇔ H+ + Ac-
tampon çözelti Y - 5,37x10-5 5,37x10-5 5,37x10-5 + X
hazırlamak için, [Ac- [ H + ] [ Ac- ] ( 5,37x10-5 )(5,37x10-5 )
Ka = = = 1,8x10-5
]/[Hac] =0,33 [ HAc ] -5
(Y - 5,37x10 )

olmalıdır. Burada sadeleşme yapılabilir

(5,37 x10 −3 ) X X
= 1,8 x10 −5 → = 0,33
Y Y
M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 57
ÇARPIMI
Örnek 16: İçindeki klorür derisimi 1,0x10-2 M,Iyodür
derişimi 1,0x10-3 M olan bir çözelti mevcuttur. a)Bu
çözeltiye damla damla gümüş nitrat çözeltisi
damlatılırsa önce hangisi çöker. b)Ikinci anyonun
çökebilmesi için gümüş derişimi ne olmalıdır.Ikinci
anyon çökmeye başladığı anda ilk çöken anyonun
çözeltideki derişimi ne olur(yani ne kadarı çökmeden
kalmıştır).AgCl için Kçç = 1,7x10-10, AgI için Kçç =
8,5x10-17

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 58

ÇARPIMI
Örnek 16: İçindeki klorür derisimi 1,0x10-2 M,Iyodür derişimi 1,0x10-3 M olan bir çözelti
mevcuttur. a)Bu çözeltiye damla damla gümüş nitrat çözeltisi damlatılırsa önce hangisi
çöker. b)Ikinci anyonun çökebilmesi için gümüş derişimi ne olmalıdır.Ikinci anyon
çökmeye başladığı anda ilk çöken anyonun çözeltideki derişimi ne olur(yani ne kadarı
çökmeden kalmıştır).AgCl için Kçç = 1,7x10-10, AgI için Kçç = 8,5x10-17

a) AgCl ⇔ Ag + + Cl - AgI ⇔ Ag + + I -
K çç = [ Ag + ][ Cl - ] = 1,7x10 -10 K çç = [ Ag + ][I - ] = 8,5x10 -17
[ Ag + ] (1,0x10 -2 ) = 1,7x10 -10 [Ag + ](1,0x10 -3 ) = 8,5x10 -17
[ Ag + ] = 1,7x10 -8 [Ag + ] = 8,5x10 -14
8,5x10 -14 << 1,7x10 -8 olduğundan AgI önce çöker
b) Gümüş derişimi 1,7x10 -8 M olmalıdır.
AgI ⇔ Ag + I -
-
K çç8,5x10 −17 − −9
[I ] = +
= -8
→ [I ] = 5,0x10 M
[Ag ] 1,7x10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 59

ÇARPIMI
Örnek 17: 0,3 M Mn(II) ve 0,05 M Cd(II) iyonlarının H2S
ile tam olarak birbirinden ayrılabilmesi için pH ne
olmalıdır? CdS için Kçç=1,4x10-20 , MnS için
Kçç=5,6x10-16 H2S için Kçç= 1,9x10-22(toplam)

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 60

ÇARPIMI
Örnek 17: 0,3 M Mn(II) ve 0,05 M Cd(II) iyonlarının H2S ile tam olarak birbirinden
ayrılabilmesi için pH ne olmalıdır? CdS için Kçç=1,4x10-20 , MnS için Kçç=5,6x10-16 H 2S
için Kçç= 1,9x10-22(toplam)

MnS ⇔ Mn 2+ + S 2- K çç = [Mn 2+ ][S 2- ] = 5,5x10 -16

(0,3)[ S 2- ] = 5,6x10 -16
2- 5,6x10 -16
[S ]= = 1,866x10 -15
0,3
CdS ⇔ Cd 2+ + S 2- K çç = [ Cd 2+ ][ S 2- ] = 1,4x10 -20
(0,05)[ S 2- ] = 1,4x10 -20
2- 1,4x10 -20
[S ]= = 2,8x10 -19
0,05
2,8x10 -19 < 1,866x10 -15 olduğundan CdS önce çöker
+ 2- [H + ]2 [S 2- ]
H 2S ⇔ 2H + S →K= = 1,1x10 -22
[ H 2S ]
+ 2 1,1x10 -22 -4 + -2
[H ] = -19
= 3,9x10 → [ H ] = 1,98x10 → pH = 1,70
2,8x10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 61

ÇARPIMI
Örnek 18: 0,04 M Ca(II) içeren bir ortamda
0,003M Cd(II) yi çöktürebilmek için CO32-
derişimi ne olmalıdır. Ca çötürmeden Cd(II)
derişimi en az kaça indirilebilir. Bu karbonat
0,1 M NaHCO3 tan sağlandığına göre
çözeltinin pH ne olur.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 62

ÇARPIMI
Örnek 18: 0,04 M Ca(II) içeren bir ortamda 0,003M Cd(II) yi çöktürebilmek
için CO32- derişimi ne olmalıdır. Ca çötürmeden Cd(II) derişimi en az kaça
indirilebilir. Bu karbonat 0,1 M NaHCO3 tan sağlandığına göre çözeltinin pH
ne olur.

2+ 2-
CdCO 3 ⇔ Cd + CO 3
2+ -14 2- -14
K çç = [Cd ][CO 32-
] = 2,5x10 → (0,003)[ CO 3 ] = 2,5x10
2- 2,5x10 -14 -12
[ CO 3 ]= = 8,33x10
0 , 003
2+ 2- 2+ 2-
CaCO 3 ⇔ Ca + CO 3 K çç = [Ca ][CO 3 ] = 4,8x10 -9

-9
2- -9 2- 4,8x10 -7
(0,04) [ CO 3 ] = 4,8x10 → [ CO 3 ]= = 1,2x10
0 , 04
H+
- 2-
HCO 3 ⇔ + CO 3
-7
0,1 - X X 1,2x10 +X
[ H + ][CO 32-
] -11 (x)(1,2x10 - 7 + x) -11
Ka2 = = 4,7x10 = = 4,7x10
[ HCO 3-
] (0,1 - x)
X = 3,9x10 -5
= [H + ] → pH = 4,40
-14 - 7
2+ 2,4x10
[ Cd ]= -7
= 2 x10 − 7
1,2x10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 63

ÇARPIMI
Örnek 19: Doygun PbCl2 çözeltisinin,
litresinde 4,50 g çözünmüş PbCl2
içerdiği tespit edilmiştir. Buna göre
PbCl2 nin çözünürlük çarpımı nedir.?
(Pb:208, Cl: 35,5)

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 64

ÇARPIMI
Örnek 19: Doygun PbCl2 çözeltisinin, litresinde 4,50 g çözünmüş PbCl2
içerdiği tespit edilmiştir. Buna göre PbCl2 nin çözünürlük çarpımı nedir.?
(Pb:208, Cl: 35,5)

4,50
PbCl 2 = 279 g/mol → = 0,01613 M
279
PbCl 2 ⇔ Pb 2+ + 2Cl -
x 2x
0,01613 0,0322
2+ - 2 2
K çç = [ Pb ][ Cl ] = (0,01613)(0,0322)
→ K çç = 1,67 x10-5

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 65

ÇARPIMI
Örnek 20: Bir çözelti Pb2+ safsızlığı
içermektedir. Bu çözeltiye Na2SO4 eklenerek
PbSO4 çöktürülmek istenmektedir. Bu
çözeltideki Pb2+ derişiminin 2x10-6 mol/L
düzeyine indirebilmek için sülfat derişimi ne
olmalıdır? Kçç=1x10-8

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 66

ÇARPIMI
Örnek 20: Bir çözelti Pb2+ safsızlığı içermektedir. Bu çözeltiye Na2SO4
eklenerek PbSO4 çöktürülmek istenmektedir. Bu çözeltideki Pb2+ derişiminin
2x10-6 mol/L düzeyine indirebilmek için sülfat derişimi ne olmalıdır? Kçç=1x10-
8

2+ 2-
PbSO 4 ⇔ Pb + SO 4
2- K çç1,0x10 -8
[ SO 4 ]= 2+
= -6
= 0,005 mol/l
[Pb ] 2,0x10

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 67

ÇARPIMI
Örnek 21: Doygun CaCO3 içeren 1 litre
çözelti kuruluğa kadar buharlaştırılmış ve
tartım sonunda 7,0 mg CaCO3 tespit
edilmiştir. Buna göre kalsiyum karbonatın
molar çözünürlüğü ve çözünürlük çarpımı
nedir? Ca=40,C=12,O=16

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 68

ÇARPIMI
Örnek 21: Doygun CaCO3 içeren 1 litre çözelti kuruluğa kadar buharlaştırılmış
ve tartım sonunda 7,0 mg CaCO3 tespit edilmiştir. Buna göre kalsiyum
karbonatın molar çözünürlüğü ve çözünürlük çarpımı nedir?
Ca=40,C=12,O=16

0,007
CaCO 3 = 40 + 12 + 48 = 100 g/mol → 7 mg CaCO 3 = = 7x 10 -5 mol
100
CaCO 3 ⇔ Ca 2 + + CO 3
2-

X X
→ CaCO 3 ' ın molar çözünürlü ğü 7x10 -5 çözünürlük çarpıar ise
(7x10 -5 )(7x10 -5 ) = 4,9x10 -9 olarak bulunur.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 69

ÇARPIMI
Örnek 22: 0,04 M Cd2+ ve 0,3 M Zn2+ içeren
bir çözeltide 0,1 M H2S ile yalnız
kadmiyumun çökmesi istenmektedir. Bu,
hangi asit derişiminde mümkün olabilir. Bu
anda kadmiyumun ne kadarı çökmeden kalır.
ZnS için Kçç=4,5x10-24 CdS için Kçç= 1,4x10-
28, H S için K =1,1x10-22
2 a

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 70

ÇARPIMI
Örnek 22: 0,04 M Cd2+ ve 0,3 M Zn2+ içeren bir çözeltide 0,1 M H2S ile yalnız
kadmiyumun çökmesi istenmektedir. Bu, hangi asit derişiminde mümkün
olabilir. Bu anda kadmiyumun ne kadarı çökmeden kalır. ZnS için Kçç=4,5x10-
24 CdS için K = 1,4x10-28, H S için K =1,1x10-22
çç 2 a

ZnS çökmesi için

ZnS ⇔ Zn 2 + + S 2- → (0,3) [S 2- ] = 4,5x10 -24 → [ S 2- ] = 1,5x10 -23 M
Bu derişimdek i sülfür için pH,
+ 2- [ H + ] 2 [ S 2- ]
H 2 S ⇔ 2H + S → K a = = 1,1x10 -22
[ H 2S ]
+ 2 1,1x10 -22 +
[H ] = - 23
= 7,33 → [ H ] = 2,71 M
1,5x10
2+ 2- 2+
K çç 1,4x10 -28 2+ -6
CdS ⇔ Cd + S [Cd ] = 2- = - 23
→ [ Cd ] = 9,3x10 M
[ S ] 1,5x10
0,04 M 100 M
= → % 0,023 çökmeden kalmıalmı
9,3x10 - 6 M çökmemiş ise X M çökmez

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 71

ÇARPIMI
Örnek 23: 3 M HCl ortamında kurşunun
çöktürülebilmesi için kurşun derişimi en az
ne olmalıdır, ki bundan daha az olduğunda
kurşun çökelmeden kalsın

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 72

ÇARPIMI
Örnek 23: 3 M HCl ortamında kurşunun çöktürülebilmesi için kurşun derişimi
en az ne olmalıdır, ki bundan daha az olduğunda kurşun çökelmeden kalsın

PbCl 2 ⇔ Pb 2 + + 2Cl - → K çç = [ Pb 2 + ] [ Cl - ]2 = 2,0 x 10 -5

[ Cl - ] = 3,0 M olduğldu göre
K çç 2,0 x 10 -5
[ Pb 2 + ]= - 2
= 2
= 2,2 x 10 -6
M
[ Cl ] ( 3,0)

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 73

ÇARPIMI
Örnek 24: Dördüncü grubun analizi sırasında
Ca2+ , Sr2+ ve Ba2+ içeren çözeltiye yavaş
yavaş 0,5 M K2CrO4 çözeltisi eklenmiştir. a)
İlk önce hangi katyon çöker? b) Eğer herbir
katyonun molar derişimleri 1,0x10-3 M ise ilk
çökelme için CrO42- derişimi ne olmalıdır?
Üçüncü tuzun çökelebilmesi için ilk iki tuzun
% kaçı çökmüş olur? BaCrO4 için
Kçç=1,2x10-10 SrCrO4 için Kçç=5x10-5
CaCrO4 için Kçç=2,3x10-2

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 74

ÇARPIMI
Örnek 24: Dördüncü grubun analizi sırasında Ca2+ , Sr2+ ve Ba2+ içeren çözeltiye yavaş
yavaş 0,5 M K2CrO4 çözeltisi eklenmiştir. a) İlk önce hangi katyon çöker? b) Eğer herbir
katyonun molar derişimleri 1,0x10-3 M ise ilk çökelme için CrO42- derişimi ne olmalıdır?
Üçüncü tuzun çökelebilmesi için ilk iki tuzun % kaçı çökmüş olur? BaCrO4 için
Kçç=1,2x10-10 SrCrO4 için Kçç=5x10-5 CaCrO4 için Kçç=2,3x10-2

BaCrO4 ⇔ Ba 2+ + CrO4
2-

BaCrO 4 ⇔ Ba 2 + + CrO 4
2- K çç
2- 1,0 x 10-10 -7
[ CrO4 ]= 2+
= -3
= 1,0x10 M
[ Ba ] 1,0 x 10
K çç = [ Ba 2 + ] [ CrO 4 2-
] = 1,2 x 10 -10
-10 SrCrO4 ⇔ Sr 2+ + CrO4 2-
1,2 x 10
[ Ba 2 + ] = = 2,4 x 10 -10 M 5,0 x 10-5
0,5 [ CrO42- ] = -3
= 5,0 x 10-2 M
1,0 x 10
2+ 5,0 x 10 -5
[ Sr ]= = 1,0 x 10 -4 M Demekki1,0x10-7 M [CrO4 2- ] da ilk çökelmebaslar
0,5
[ Ba 2+ ] [ CrO4 ] = 1,2 x 10-12
2-

2,3 x 10 -2
2+ 1,2x10-12 -10 2+
2,3 x 10 - 2 [ Ba ] = -2
= 1,2 x 10 M Ba kalan
2+
[ Ca ] = = 4,6 x 10 -2 M 5,0x10
0,5
1,0 x 10-3 100 -6
Demekki çökme sııras -10
= → X = 9,2 x 10 çökmedenkalan
1,2x10 X
Ba 2 + , Sr 2 + , Ca 2 + şeklindedi r. → % 9,2 x 10-6 çökmedenkalır.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 75

ÇARPIMI
Örnek 25: İçinde Cu2+, Zn2+,Co2+ ve Pb2+ bulunan bir
çözelti 0,3 M HCl ortamında H2S ile çöktürülmek
isteniyor. Herbir katyonun derişimleri eşit ve 1,0x10-5
M olduğuna göre,
a) Bütün katyonlar çöktürülebilirmi? b) Hangi
katyon önce çöker? CuS için Kçç = 6,3 x 10-36 ; ZnS
için Kçç = 1,6 x 10-23 CoS için Kçç = 5,0x10-22 ; PbS
için Kçç = 1,3 x 10-28 H2S için Ka1 = 9,1 x 10-8 ; Ka2 =
1,2 x 10-15

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 76

ÇARPIMI
 Örnek 25: İçinde Cu2+, Zn2+,Co2+ ve Pb2+ bulunan bir çözelti 0,3 M HCl ortamında H2S ile çöktürülmek
isteniyor. Herbir katyonun derişimleri eşit ve 1,0x10-5 M olduğuna göre,
a) Bütün katyonlar çöktürülebilirmi? b) Hangi katyon önce çöker? CuS için Kçç = 6,3 x 10-36 ; ZnS için Kçç
= 1,6 x 10-23 CoS için Kçç = 5,0x10-22 ; PbS için Kçç = 1,3 x 10-28 H2S için Ka1 = 9,1 x 10-8 ; Ka2 = 1,2 x 10-
15

+ 2+
H 2S ⇔ HS -
+ H i)CuS ⇔ Cu + S 2-
[HS-][H + ] - 36
→ K = = 9,1x10 -8
2+ 6,3 x 10 -14
a1
[H 2 S] [ Cu ]= - 22
= 5,3 x 10 M
- +
1,2 x 10
HS ⇔ S 2- + H 2+
2- + ii)ZnS ⇔ Zn + S 2-
[ S ][H ] -15
→ K = = 1,2x10 - 23
a2
[ HS - ] 2+ 1,6 x 10
[ Zn ]= - 22
= 0,133 M
veya H 2S ⇔ S 2-
+ 2H + 1,2 x 10
2+
→ K = K a1 x K a2 = 1,1x10 - 22 iii)CoS ⇔ Co + S 2-
[H +
] = 0,3 M 2+ 5,0 x 10 - 22
[ Co ]= = 4,166 M
ve [ H 2 S ] = 0,1 M olduğuna göre 1,2x10 - 22

[S 2 - ] [H + ] 2 [ S 2 - ]( 0,3 ) 2 - 22 iv)PbS ⇔ Pb 2+
+ S 2-
= = 1,1x10
[ H 2S ] 0,1 - 28
2+ 1,3x10 -6
→ [ S 2 - ] = 1,2x 10 - 22
M [ Pb ]= - 22
= 1,08 x 10 M
1,2x10
Bu koşullarda PbS ve CuS in çökeceği, fakat CoS ve ZnS çökmeyeceği açıktır.

M.DEMİR 10-ÇÖKME VE ÇÖZÜNÜRLÜK 77

ÇARPIMI