3

Araling Panlipunan
Ikatlong Markahan – Modyul 6:
Mga Grupo sa mga Tawo sa
Probinsya ug Rehiyon, Tahuron
Nako
Araling Panlipunan – Ikatlong Baitang
Alternative Delivery Mode
Ikatulong Markahan – Modyul 6: Mga Grupo sa Tawo sa Probinsiya ug Rehiyon,
Tahoron Nako
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.
Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Catherine P. Marquez, Diana M. Pintor
Editor: Eve B. Espiritu, Merlyn M. Lanoza, Marilyn Madera
Iris Mae A. Petancio, Giovanna P. Raffiñan, Ismaelita N. Desabille
Tagasuri: Rosemarie T. Realino
Giovanna P. Raffiñan, Ismaelita N. Desabille, Tito Benedict R. Suyo
Quirico B. Sumampong
Tagaguhit: Cris A. Aquino, Khristely V. Ang, Aiza Lou A. Bernaldez, Cherie Mae A.
Caduyac, Eduardo, Jr. A. Eroy, Jules Bernard G. Guinita, Marvin P.
Linogao, Edieson John C. Mag-aso, Sharon C. Marimon, Ryan R. Padillos,
Nylle Ernand D. Silayan, Christian G. Yocte, Joshua T. Nudalo

Tagalapat: Alpha Amor G. Manglicmot, Patrick John P. Peresores

Eddie A. Amante, Jr.
Tagapamahala: Evelyn R. Fetalvero
Janette G. Veloso
Analiza C. Almazan
Danilo R. Dohinog
Ma. Cielo D. Estrada
Giovanna P. Raffiñan
Quirico B. Sumampong
Nelson C. Lopez
Cheerylyn A. Cometa
Christopher P. Felipe
Leonora Liza D. Dacillo
Alicia I. Ayuste
Ismaelita N. Desabille

Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________

Department of Education – Region VII
Office Address:
Telefax:
Email Address:
 3

Araling Panlipunan
Ikatlong Markahan – Modyul 6:
Mga Grupo sa Tawo sa Probinsiya
ug Rehiyon, Tahuron Nako
Pasiuna
Ang Self-Learning Module o SLM na ito ay maingat na inihanda
para sa ating mag-aaral sa kanilang pag-aaral sa tahanan.
Binubuo ito ng iba’t ibang bahagi na gagabay sa kanila upang
maunawaan ang bawat aralin at malinang ang mga kasanayang
itinakda ng kurikulum.
Ang modyul na ito ay may inilaang Gabay sa Guro/Tagapagdaloy
na naglalaman ng mga paalala, pantulong o estratehiyang
magagamit ng mga magulang o kung sinumang gagabay at
tutulong sa pag-aaral ng mga mag-aaral sa kani-kanilang
tahanan.
Ito ay may kalakip na paunang pagsusulit upang masukat ang
nalalaman ng mag-aaral na may kinalaman sa inihandang aralin.
Ito ang magsasabi kung kailangan niya ng ibayong tulong mula sa
tagapagdaloy o sa guro. Mayroon ding pagsusulit sa bawat
pagtatapos ng aralin upang masukat naman ang natutuhan. May
susi ng pagwawasto upang makita kung tama o mali ang mga
sagot sa bawat gawain at pagsusulit. Inaasahan namin na
magiging matapat ang bawat isa sa paggamit nito.
Pinapaalalahanan din ang mga mag-aaral na ingatan ang SLM na
ito upang magamit pa ng ibang mangangailangan. Huwag
susulatan o mamarkahan ang anumang bahagi ng modyul.
Gumamit lamang ng hiwalay na papel sa pagsagot sa mga
pagsasanay.
Hinihikayat ang mga mag-aaral na makipag-ugnayan agad sa
kanilang guro kung sila ay makararanas ng suliranin sa pag-unawa
sa mga aralin at paggamit ng SLM na ito.
Sa pamamagitan ng modyul na ito at sa tulong ng ating mga
tagapagdaloy, umaasa kami na matututo ang ating mag-aaral
kahit wala sila sa paaralan.

ii
 Sayri

Sa nilabay nga mga pagtulun-an nakat-onan nimo ang

pagkaparehas ug kalahian sa mga kinaiya, tinuohan, ug tradisyon
sa kaugalingon nga probinsiya ug sa ubang probinsiya nga
silingan sa atong rehiyon.
Niining pagtulun-an, gilaoman nga:
* mahatagan og bili ang kinaiya sa nagkalain-laing grupo sa mga
tawo sa kaugalingong probinsiya ug sa rehiyon.

Sulayi

Basaha ug sabta ang matag pangutana. Isulat ang letra sa

hustong tubag sa papel.

1. Hain sa mosunod nga grupong etniko ang makita sa

Rehiyon VII?
A. Bagobo
B. Bikolano
C. Cebuano
D. Ilonggo

2. Hain sa mga mosunod ang angay buhaton kon makakita ka

og mga lumad?
A. tahuron
B. awayon
C. kataw-an
D. dili tagdon

1
3. Hain sa mga mosunod nga grupong etniko ang DILI makita
sa Rehiyon VII?
A. Negrense
B. Boholano
C. Ilokano
D. Cebuano

4. Adunay bag-ong klasmet si Maria nga adunay lahi nga

pinulongan ug sininaan. Unsa ang angay nga buhaton ni
Maria?
A. dili duolon
B. dili tagdon
C. dili makigdula
D. dili sungogon

5. Ang grupong etniko mao ang _____________________.

A. Mga tawong adunahan
B. Mga tawong parehas ug gilaoman sa kinabuhi
C. Mga tawong dili makig-kuyog sa ubang grupo
D.Mga tawo nga nag-uban og puyo sa usa ka lugar nga
adunay kaugalingong pinulongan, tinuohan, tradisyon
ug pamaagi sa panginabuhi

2
 Balik-lantaw

Nakahinumdom pa ba ka sa mga butang nga adunay

kalambigitan sa kultura? Pangitaa ang gitagoang mga pulong sa
matag numero pinaagi sa pagpangita sa letra nga girepresenta
sa code sa sulod sa kahon. Isulat ang hustong tubag sa papel.

A- H- L- P- T-

D- I- N- R- U-

G- K- O- S- Y-

1.
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___

2.
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___

3.
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___

4.
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___

5.
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___

3
 Susiha

Nakaila ba ka sa mga tawo

nga naglangkob sa mga
probinsiya sa atong rehiyon?

v Nahibaloan ba nimo ang mga

grupong lumad nga makita sa
mga probinsiya sa
kaugalingong rehiyon? Atong
hibalo-an karon.

Nakasulay na ba ka nga dili duolon sa imong mga klasmeyt

tungod kay lahi ka nila? Nakasulay na ba pud ka nga sulog-
sulogon o bugal-bugalan tungod kay dili ka parehas nila? Giunsa
nimo pagtrato ang mga bata o klasmeyt nga nalahi sa uban?

4
 Usa ang Atong Rasa

Si Mildred kay usa ka batang Ata. Itom ang kolor sa iyang

panit, baga ang iyang ngabil ug kulongon ang iyang buhok. Naa

na siya sa Ikatulong Ang-ang sa Ibabao-Estancia Elementary

School. Pirme siya sungogon sa iyang mga klasmeyt tungod kay
lahi ra ang iyang hitsura.
Naglisod si Mildred sa iyang pag-eskuyla tungod kay molikay
siya sa iyang klasmeyt ug wala siyay higala.
Makamao sa klase si Mildred apan alang niya babag ang
iyang hitsura sa iyang pag-eskuyla nga makab-ot sa iyang mga
pangandoy sa kinabuhi. Pirme siyang maghilak kay tawgon siya og
“lagom” ug “kulot salot”.
Nahibaloan ni Mrs. Luna, ang problema ni Mildred ug
naghimo siya og paagi. Gihisgotan niya sa klase ang mga bayani
nga lumad ug apil ang mga nagkalain-lain nga grupo nga etniko
nga nanalipod sa Pilipinas panahon sa pagsakop sa mg Espanyo,
Amerikano ug Hapon. Gihisgotan usab niya ang mga grupo nga
etniko ug mga lumad nga nagmalamposon sa ila nga
panginabuhian. Kataposan niyang gihisgotan nga ang mga

5
Pilipino anaa sa usa ka nasod nga nagkahiusa sa pagpakabuhi,
nagtinabangay ug naghigugmaay. Nagkalahi man hitsura ug
sinultihan ang mga grupo nga etniko ug mga lumad angay silang
erespeto ug hatagan og bili kay Pilipino usab sila nga adunay
kasing-kasing nga masakitan. Gisulti ni Mrs. Luna nga dili babag
ang hitsura aron magmalamposon, ang importante anaa kay
pagpaningkamot aron makab-ot ang mga pangandoy sa
kinabuhi.
Napukaw ang gibati sa mga tinun-an para kang Mildred.
Niadto dayong adlawa wala nay nagyaga-yaga niya. Nahimo na
niyang kadula ang iyang mga klasmeyt. Nahimo niya kining mga
higala ug nakahuman siya sa elementarya nga adunay medalya.

Tubaga Kini:
1. Nganong pirme maghilak si Mildred sa eskuylahan?
2. Unsay hinungdan nga sungugon nila si Mildred?
3. Unsa ang mga gihisgotan ni Mrs. Luna aron matandog ang
gibati sa mga bata?
4. Ipatin-aw kini “Dili babag ang hitsura aron magmalamposon,
ang importante aduna kay pagpaningkamot aron makab-
ot ang mga pangandoy sa kinabuhi.”

6
 Kat-oni

Unsa ang Grupo nga Etniko ug Lumad?

Gitawag og grupo nga etniko ang mga tawo nga nag-

ubanay og puyo sa usa ka lugar nga adunay kaugalingong
pinulongan, kultura, tradisiyon ug pamaagi sa panginabuhi.
Katawhang Lumad ang tawag sa kaliwat sa mga unang tawo
nga namuyo sa Pilipinas. Aduna silay kaugalingon nga kultura nga
lahi sa grupo nga etniko.

Ang mga Grupo nga Etniko sa Kaugalingong Rehiyon

Ang Rehiyon VII gilangkoban sa

Bisaya
upat ka probinsiya sa Bohol, Cebu,
Negros Oriental, ug Siquijor. Ang mga
tawong nagpuyo sa tibuok Rehiyon
VII naapil sa usa ka dakong pundok
nga gitawag og Bisaya.

Ang mga tawo nga namuyo sa

Cebu gitawag og Cebuano o
Sugbuanon. Mao kini ang kinadak-
ang grupo nga etniko nga
naglangkob sa Rehiyon VII. Boholano
o Bol-anon ang tawag sa pundok sa
mga tawo nga namuyo sa probinsiya sa Bohol. Negrense ang
tawag sa mga tawong nanimuyo sa Negros Oriental. Siquidnon
usab ang mga tawo nga naglangkob sa Siquijor ug mao kini ang
kinagamyan nga grupo nga etniko sa atong rehiyon. Naila nga
mahigalahon, kasaligan, kugihan, mahigugmaon, adunay

7
baroganan ug puno sa kadasig ang upat ka grupo nga etniko sa
ato nga rehiyon.

Ang mga Katawhang Lumad sa Kaugalingong Rehiyon

Ati Adunay grupo sa Katawhang Lumad

nga nanimuyo sa Bohol mao ang Tribu
Eskaya, Badjao, ug mga Ati. Samtang sa
Negros Oriental adunay mga Katawhang
Lumad nga Ata nga nanimuyo sa lundsod
sa Mabinay. Bukidnon usab ang
Katawhang Lumad ang nanimuyo sa
lungsod sa Sta. Catalina ug mga siyudad
sa Canlaon, Bayawan, Tanjay ug
Guihulngan. Sa siyudad sa Cebu, adunay
mga Badjao nga nanimuyo sa barangay
Mambaling. Samtang adunay mga Ati nga nanimuyo sa siyudad
sa Naga. Kasagaran sa mga Katawhang Lumad sa atong rehiyon
nigamit sa pinulungan nga Binisayang Sugbuanon.
Ang Eskaya adunay kaugalingon nga sistema sa pagsulat
ug orthography. Mag-uuma ang kasagaran sa panginabuhian sa
mga Eskaya. Daghan usab ang nilampos sa pag-eskuyla ug
nagtrabaho sa siyudad. Ang mga Ati hanas sa paghimo og mga
banig, pulseras, pitaka ug uban pa nga mga handicrafts nga ila
nga ibaligya sa lain nga lugar.
Kasagaran sa mga Bukidnon ug Ata nagpuyo sa kabukiran
diin pag-uma ang nag-unang panginabuhian nila. Samtang ang
mga Badjao, pagpangisda ug pagpamaligya og mga perlas ang
ilang panginabuhian. Matag grupo sa Katawhang Lumad adunay
kaugalingon nga balaod ug sistema sa pagdumala sa ilang lugar
o Ancestral Domain. Mahigalahon, maabi-abihon kugihan,
kasaligan, ug adunay kaugalingon nga baruganan.

8
 Pagpalambo sa Nakat-onan

Buluhaton A.

Idibuho ang kon ang pahayag nagpakita og hustong buhat

ug kon dili. Isulat ang tubag sa papel.

______1. Gitabangan nimo ang usa ka Ati nga mahadlok sa

paglabang sa dalan.
______ 2. Dili tagdon ang mga klasmeyt nga lahi og itsura ug
pinulongan.

______ 3. Moapil sa programa alang sa kaayohan sa

mga Katawhang Lumad sa ato nga probinsiya.

______ 4. Ipasigarbo ang mga produktong hinimo sa imong

kaugalingon nga probinsiya.

______ 5. Sawayon ang mga Badjao kay wala kini tarong

sinul-oban.

Buluhaton B.
Basaha ug sabta ang matag pangutana. Pilia ang hustong tubag
sa sulod sa kahon. Isulat ang tubag sa papel.

Badjao Lumad Cebuano

Bohol Bisayang Sinugbuanon Hiligaynon

9
____________1. Unsa nga grupo sa Katawhang Lumad ang
mahiligon sa pagsalom sa dagat ug pagpanagat
ang nag-unang panginabuhian?
____________2. Sa mga grupo nga etniko nga naglangkob sa atong
rehiyon, unsa ang kinadak-an?
____________3. Asa nga probinsiya nanimuyo ang mga Eskaya?
____________4. Unsa ang tawag sa grupo sa mga tawo nga
kinaunahang nanimuyo sa atong nasud?
____________5. Unsa ang pinulongan sa grupo nga etniko nga
nanimuyo sa mga probinsiya sa atong rehiyon?

Hinumdomi

Ang atong rehiyon gilangkoban sa grupo sa mga tawo nga

nanimuyo sa matag probinsiya niini. Gitawag og grupo nga etniko
ang mga tawo nga nag-ubanay og puyo sa usa ka lugar nga
adunay kaugalingong pinulongan, kultura, tradisiyon ug pamaagi
sa panginabuhi. Adnay upat ka grupo nga etniko sa atong rehiyon,
ang Cebuano o Sugbuanon, Bol-anon o Boholano, Negrense o
Negrosanon, ug Siquidnon. Katawhang Lumad ang tawag sa
kaliwat sa mga unang tawo nga nanimuyo sa Pilipinas. Ang Eskaya,
Bukidnon, Ata, Ati ug Badjao ang mga Katawhang Lumad sa
Rehiyon VII. Aduna silay kaugalingon nga kultura nga lahi sa grupo
nga etniko.

10
 Buhata

Magbuhat og parapo nga gilangkoban og lima (5) ka pahayag

nga nagpakita kon unsaon nimo mapasigarbo ang imong kaugalingon
nga grupo ug ang mga Katawhang Lumad sa imong rehiyon.

Pagsusi

Tubaga ang matag pangutana. Isulat ang letra sa hustong

tubag sa inyong papel.

1. Unsa nga produkto ang gihimo sa mga Ati?

A. banig
B. ampaw

11
 C. tsinelas
D. peanut kisses
2. Unsa ang tawag sa mga tawo nga namuyo sa Bohol?
A. Bol-anon
B. Kabol-anon
C. Boholanon
D. Bo-olanon
3. Nganong kinadaghanan man ang grupo sa mga Cebuano
dinhi sa rehiyon?
A. Daghang og mga anak ang mga Cebuano
B. Wala magplano sa pamilya
C. Napili sila sa mga eksperto nga maoy labing daghan
D. Daghan ang nanimuyo sa probinsiya kay mao kini ang
sentro sa komersiyo sa Rehiyon VII.

4. Asa sa mosunod ang mahimong buhaton sa atong

kagamhanan aron mapalambo ang edukasyon sa mga
Katawhang Lumad?
A.Tudloan ang mga kalalakihan sa paggamit og pusil aron
maprotektahan ang ila nga Ancestral Domain.
B. Tudloan ang kababayen-an nga magtrabaho sa siyudad.
C. Magtukod og eskuylahan sa ilang lugar aron matudloan
ang mga bata.
D. Hatagan sila og pana ug bangkaw aron magamit sa
pagpanakop og mananap.

5. Isip usa ka tinun-an, unsa ang imong mabuhat aron

mapasigarbo ang mga Katawhang Lumad sa atong rehiyon?
I. Motabang kon adunay lumad nga makit-an nga
nagkinahanglan og tabang.

II. Pilion ang sikat nga grupo nga etniko ug ipasigarbo.

III. Irespito ang mga katungod sa mga Katawhang Lumad.

12
 IV. Moapil sa mga buluhaton nga makapalambo sa ilang
Ancestral Domain.

A. I, II ug III
B. I, III ug IV
C. II, III ug IV
D. II ug IV

Dugang Buluhaton

Ang mga Katawhang Lumad kasagaran dili mahatagan

hustong serbisyo sa lokal nga kagamhanan tungod sa gilay-on sa
mga lugar nga ilahang gipuy-an. Unsa ang mahimo nimo nga
isugyot sa kagamhanan aron maabtan sila sa serbisyo sama sa
serbisyo sa panglawas ug edukasyon?
Pagsulat og tulo (3) ka sugyot aron matabangan ang mga
Katawhang Lumad sa imong probinsya. Isulat kini sa papel.

1.

2.

3.

13
 14
Pagsusi
1. A
2. A
3. D
4. C
5. B
Pagpalambo sa Nakat-onan Balik-lantaw Sulayi
Buluhaton A 1. Kinaiya 1. C
2. Tinuohan 2. A
1. ☺ 3. Tradisyon 3. C
2.  4. Pinulongan 4. D
3. ☺ 5. Pagkaon 5. D
4. ☺
5. 
Buluhaton B
1, Badjao
2. Cebuano
3. Bohol
4. Lumad
5. Binisayang Sugbuanon
Mga Tubag
Sanggunian

Tiu, Macario D. 2005. Reconstructing History from Text and

Memory. Davao City. Ateneo de Davao University Research and
Publication Office.
Artiaga, Jennifer O., Ryan C. Balbaguio, Jeanah D. Borgonia,
Davilin B. Cuanan, Alice S. Ganar, Rhea Lynn M. Garcia,
Caroline M. Hinay, et al. “Araling Panlipunan Kagamitan ng
Mag-aaral Grade 3: Rehiyon VII Gitnang Visayas”, pp.305-322.
Unang Edisyon. Pasig city, Philippines: DepEd-BLR, 2019.
Manalo, Thea Joy G., Charity A. Capunitan, Walter F. Galarosa, at
Rodel C. Sampang. “Araling Panlipunan Kagamitan ng Mag-
aaral Grade 3: Sinugbuanong Binisaya”, pp.293-301, 335-342.
Unang Edisyon. Pasig City, Philippines: Book Media Press, Inc.,
2015.

15
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph