Daniel Naborowski – poeta metafizyczny

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Daniel Naborowski, Cień, [w:] Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku,
oprac. K. Mrowcewicz, Warszawa 1993, s. 34.
Źródło: Daniel Naborowski, Krótkość żywota, [w:] Poeci polscy od średniowiecza do baroku,
oprac. K. Żukowska, Warszawa 1977, s. 354–355.
Źródło: Daniel Naborowski, Impresa, [w:] tegoż, Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki
baroku, oprac. K. Mrowcewicz, Warszawa 1993, s. 101–102.
Źródło: Daniel Naborowski, Cień, [w:] tegoż, Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki
baroku, oprac. K. Mrowcewicz, Warszawa 1993, s. 93–96.
 Daniel Naborowski – poeta metafizyczny

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Przypadające na epokę baroku odkrycia, takie jak wynalazek teleskopu czy mikroskopu,
wywołały wątpliwości dotyczące skończoności kosmosu i miejsca człowieka we
wszechświecie. Barokowe niepokoje stały się punktem wyjścia do pytań o sens i cel życia
ludzkiego. Pytania te stawiali nie tylko filozofowie, lecz także poeci, tworzący w atmosferze
duchowych lęków i niepewności jutra. Wyrazem intelektualnego niepokoju stała się tak
zwana poezja metafizyczna.

Twoje cele

Wskażesz cechy poezji metafizycznej w twórczości Daniela Naborowskiego.

Omówisz, na czym polega motyw vanitas oraz wyjaśnisz, w jaki sposób przedstawił go
Daniel Naborowski.
Podasz znaczenie wskazanych symboli.
Wskażesz w utworze środki stylistyczne i omówisz ich funkcje.
Przeczytaj

Poezja metafizyczna
Poezja metafizyczna to nurt liryki wyrastający z atmosfery sceptycyzmu i niepewności
charakterystycznej dla czasów baroku. Termin ten jest używany przede wszystkim
w odniesieniu do twórczości angielskich poetów tworzących na przełomie XVI i XVII
wieku, m.in. Johna Donne’a i George’a Herberta, którzy wprowadzili do liryki język nauki,
filozofii i teologii. Poezja metafizyczna to twórczość erudycyjna, wykorzystująca niezwykłe
skojarzenia, bogata w aluzje i nawiązania do kultury i sztuki. Poeci tego nurtu formułowali
pytania o sens i cel życia człowieka. Łączyli refleksję filozoficzną z tematyką religijną oraz
wątkami dotyczącymi erotyki, zmysłów. Poezja metafizyczna poruszała problematykę
przemijania, marności i nietrwałości istnienia, ukazywała pokusy, słabości i namiętności
człowieka. Twórcy tej liryki podkreślali rozdarcie pomiędzy doczesną cielesnością
a dążeniem do życia wiecznego. W Polsce poezję metafizyczną tworzyli m.in. Mikołaj Sęp
Szarzyński, Sebastian Grabowiecki i Daniel Naborowski.

Francisco Velázquez Vaca , Vanitas z aniołem upominającym , 1639

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Daniel Naborowski
Daniel Naborowski (ur. w 1573 w Krakowie, zm. w 1640 w Wilnie) to jeden z najlepiej
wykształconych polskich poetów barokowych. Przez kilkanaście lat zdobywał wiedzę na
europejskich uniwersytetach – studiował medycynę w Bazylei, prawo w Orleanie, poznał
środowiska naukowe Strasburga i Padwy, pobierał prywatne lekcje mechaniki u Galileusza.
Biegle mówił w kilku językach. Był sekretarzem, nadwornym medykiem i dyplomatą
w służbie rodu Radziwiłłów, odbywał liczne podróże dyplomatyczne po Europie. Pisaniem
utworów poetyckich i przekładem dzieł na język polski zajmował się na marginesie swojej
działalności. Dorobek artystyczny poety nie był drukowany aż do XX wieku (wcześniej był
znany jedynie w rękopisach).

Vanitas, anonimowy autor, 1670

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Daniel Naborowski tworzył w nurcie intelektualnym. Jego dzieła są dowodem erudycji

twórcy, obfitują w aluzje i nawiązania m.in. do starożytności i mitologii. Poezja
Naborowskiego jest kunsztowna, ma starannie przemyślaną kompozycję. Poeta precyzyjnie
dobiera słowa, zaskakuje konceptami, tworzy oryginalne metafory i porównania. Swoim
poetyckim rozważaniom często nadaje formę paradoksu, który ma odzwierciedlać
złożoność i tajemniczość otaczającego świata. Metafizyczny nurt poezji Naborowskiego to
utwory skupione wokół myśli na temat przemijania, marności kondycji ludzkiej, kruchości
życia ludzkiego. Poeta opisuje paradoksy związane z życiem człowieka, jego grzesznością
i słabością. Chętnie rozwija w utworach skojarzenia związane z jednym pojęciem lub
tematem. Mimo iż w jego poezji motyw vanitas jest wyraźnie obecny, to twórca nie odrzuca
i nie neguje świata oraz ziemskich marności. Naborowski uważa, że świat to dzieło Boga,
a zatem trzeba go przyjmować takim, jaki jest.

Słownik
koncept
(łac. conceptus – ujęcie) – wyszukany, oryginalny i niespodziewany pomysł, na którym
oparty jest utwór poetycki. Skonstruowany zazwyczaj za pomocą takich środków
stylistycznych, jak antyteza, paradoks, paralelizm czy oksymoron, a nakierowany na
wywołanie zaskoczenia odbiorcy

konceptyzm

(łac. conceptus – ujęcie) – kierunek w poezji, szczególnie popularny w literaturze

i sztuce baroku; cechuje się wykorzystaniem zaskakującego konceptu – dążeniem do
zadziwiania i zaszokowania czytelnika

metafizyka

(gr. metá tá physiká - to, co następuje po fizyce) dyscyplina filozoficzna, której

przedmiotem jest istota, pochodzenie i struktura bytu; to, co nie poddaje się
racjonalnemu poznaniu, jest niedostępne zmysłom i doświadczeniu, nieodgadniona
istota czegoś; pot. oderwanie od rzeczywistości, mętne, niezrozumiałe wywody

paradoks

(gr. parádoksos – nieoczekiwany, nieprawdopodobny, zadziwiający) to efektowane

sformułowanie, które zawiera myśl sprzeczną wewnętrznie, skłóconą z powszechnie
przyjmowanymi przekonaniami, ale ujawniającą niespodziewaną prawdę. Ma na celu
zaskoczenie czytelnika

vanitas

(łac. vanitas – marność) – motyw marności świata wywodzący się z biblijnej Księgi
Koheleta: "Vanitas vanitatum et omnia vanitas" („Marność nad marnościami i wszystko
marność”, Kh 1,2)
Audiobook

Polecenie 1

Wysłuchaj nagrania, a następnie stwórz na jego podstawie mapę myśli na temat poezji
metafizycznej.

poezja metafizyczna

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PEW4CAedQ

Poezja metafizyczna

U schyłku XVI wieku w kulturze europejskiej nastąpił głęboki kryzys. Renesansowa

wiara w uporządkowany świat i nieograniczone możliwości człowieka została wyparta
przez znacznie bardziej sceptyczne postrzeganie rzeczywistości. Epoka baroku łączy
się z poczuciem intelektualnego niepokoju, którego wyrazem stała się tworzona w tym
okresie poezja metafizyczna.

Metafizyka to pojęcie ukształtowane w antyku, w związku z filozoficzną szkołą

Arystotelesa. Pisma filozofa podzielono tematycznie, część z nich tytułując właśnie jako
Metafizyka. Nazwa odnosiła się do zbioru ksiąg filozoficznych wydanych już po
traktacie o fizyce, a więc po utworach dotyczących natury, przyrody, biologii czy
zoologii. Pierwszy człon tego określenia ‒ meta ‒ oznacza „za”, „ponad”, „nad”,
„powyżej”, czyli odnosi się do tego, co wykracza poza to, co przyrodnicze, uchwytne za
pomocą zmysłowych danych, dające się badać w doświadczeniu; natomiast physis
wskazuje na otaczający ludzi świat, czyli na naturę. Metafizyka to zatem dyscyplina,
której celem jest poszukiwanie ostatecznych racji i przyczyn istnienia kosmosu oraz
życia. Dziedzina ta często była postrzegana jako zbyteczna, gdyż pozbawiona
sprawdzalnych racji.

Pojęcie poezji metafizycznej po raz pierwszy zostało użyte w 1781 roku przez krytyka
literatury Samuela Johnsona w odniesieniu do twórczości grupy XVII‐wiecznych
poetów angielskich. Określenie było dla niego symbolem poezji zawiłej i
niezrozumiałej. Johnson chciał za jego pomocą wskazać charakterystyczne wyróżniki
pewnego typu twórczości, który oceniał negatywnie. W krytycznym tonie pisał, że
twórcy, o których mowa, nie liczyli się z normami gatunkowymi oraz wprowadzali do
poezji tematy niepoetyckie, mieszali sacrum z profanum, a wzniosłość ze śmiesznością.
Johnson zwrócił również uwagę na nową estetykę pozbawioną typowego dla
twórczości doby renesansu ładu i prostoty. Styl pisania autorów metafizycznych był
niepokojący, pełen figur stylistycznych, kunsztowny i trudny. Poezję tę cechowały
zaskakujące pomysły oraz łączenie różnych sfer doświadczenia. W literaturze polskiej
za poetów metafizycznych uważa się przede wszystkim twórców barokowych: Mikołaja
Sępa‐Szarzyńskiego, Sebastiana Grabowieckiego, Daniela Naborowskiego czy
Zbigniewa Morsztyna. Typową cechą ich twórczości jest poczucie duchowego kryzysu
oraz podejmowanie problemów egzystencjalnych. Sferę tematyczną utworów
metafizycznych wyznaczają trzy główne pojęcia: Bóg, człowiek i świat. Dużą rolę
odgrywają w tego typu twórczości pierwiastki irracjonalne oraz emocje. Poezja
metafizyczna wskazuje na niepewność i nieprzewidywalność życia. Podmiot liryczny
często czuje się zagubiony w niebezpiecznym i niestałym świecie, przeżywa rozterki
egzystencjalne.

Znamienne są słowa pochodzące z sonetów Mikołaja Sępa‐Szarzyńskiego, który pisze o

człowieku, że jest „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie”, „Z wstydem poczęty
człowiek, urodzony z boleścią”, życie ludzkie postrzega jako wieczne bojowanie, a sam
świat przedstawia jako nędzny i złudny, stwierdzając, że „o stokroć szczęśliwy, który
 tych cieniów w czas zna kształt prawdziwy!”. Charakterystyczne jest również
podkreślanie ulotności życia człowieka. Daniel Naborowski przedstawia żywot ludzki
jako „Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt”, a więc tyle co nic. Podobnie ujmuje
temat Morsztyn, pisząc, „żeśmy popiół, proch i glina”. Poeci z kręgu metafizycznego
podejmują tematy grzechu, skomplikowanej natury ludzkiej, krótkości życia, marności
świata doczesnego, a także zbawienia czy potępienia. Wśród kluczowych pojęć
znajdują się: „istnienie”, „byt”, „niebyt”, „śmierć” „nicość”, „dobro”, „prawda”, „czas” czy
„nieskończoność”. Cechą charakterystyczną poezji metafizycznej jest łączenie pojęć z
różnych obszarów: religijności i erotyki, religijności i nauki oraz paranauk – np.
alchemii. Twórczość ta często wykorzystuje bogatą symbolikę, koncepty, paradoksy,
aluzje – zwłaszcza biblijne. Jest to poezja intelektualna, wymagająca, a jednocześnie
doskonale oddająca nastroje epoki. Utwory metafizyczne były próbą wyrażenia
głównych problemów ludzi doby baroku i typowych dla nich niepokojów
egzystencjalnych.

Opracowano na podstawie: Krzysztof Mrowcewicz, Wstęp, [w:] Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki
baroku, oprac. K. Mrowcewicz, Warszawa 1993, s. 7–43;
Jan Sochoń, Metafizyczność poezji [online]
h p://jansochon.pl/wp-content/uploads/2020/01/metafizycznosc_poezji.pdf
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Wykorzystując informacje z audiobooka, sformułuj dwa argumenty, które potwierdzą, że

utwór Daniela Naborowskiego Impresa to przykład poezji metafizycznej.

“
Daniel Naborowski

Impresa

Calando, poggiando ‒ to na dół, to do góry

Świat ‒ morze, człowiek ‒ okręt od burzy niesiony,

przygody ‒ skryte skały, szczęście ‒ wiatr szalony.
Gdzie styr umysł stateczny, gdzie sam rozum rządzi,
gdzie cnota ‒ Cynozura, takowy nie błądzi:
to na dół, to do góry, to w bok wały porze,
tak pogody zażywa, jako niesie morze.
Nic stałego na świecie, ponieważ i wdzięczna
pochodnia Tytanowa, błędna twarz miesięczna
za niebieskim obrotem zachodzą i wstają ‒
cóż człowiek, jeśli nieba swą odmianę mają?

Źródło: Daniel Naborowski, Impresa, [w:] tegoż, Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku, oprac. K.
Mrowcewicz, Warszawa 1993, s. 101–102.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Teksty do ćwiczeń

“
Daniel Naborowski

Krótkość żywota
Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
Krótka rozprawa: jutro — coś dziś jest, nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz;
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt — żywot ludzki słynie.
Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie,
Kołem niehamowanym lotny czas uchodzi,
Z którego spadł niejeden, co .
Wtenczas, kiedy ty myślisz, jużeś był, nieboże;
Między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może
Nazwan być czwartą częścią mgnienia; wielom była
Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła.
Źródło: Daniel Naborowski, Krótkość żywota, [w:] Poeci polscy od średniowiecza do baroku, oprac. K. Żukowska, Warszawa
1977, s. 354–355.

“
Daniel Naborowski

Cień
PRZYPISANY KS. J. M. JANUSZOWI RADZIWIŁŁOWI, PODCZASZEMU
NAONCZAS W. KS. L. A. 1607

[...] Cień w trudzie, cień we znoju cieszy podróżnego,

Cień bydło, cień pastuszka obżywia nędznego.
Gdyby nocnej na ziemię cień nie puszczał rosy,
Biedne by nasze zboża nie doszły pokosy,
Owocu by nie dała w jesieni Pomona,
Flora by z swego kwiecia była obnażona.
Mizerny by nasz wiek był, kiedy by swojego,
Światu cień nie użyczał płaszcza czarnawego,
Którym prace i troski ludzkie ukoiwa,
A wdzięczny sen po członkach strudzonych rozlewa.
W cieniu więzień ubogi w srogim pęcie śpiewa,
W cieniu ptak rozmaity swoje gniazdo miewa.
Przed cieniem żal swój słowik odnawia surowy,
Cień drzewa i rozwite cień zdobi dąbrowy.
Za nic wszystkie obrazy, wszytkie malowanie,
Jeśliże im ozdoby z cienia nie dostatnie.
Cień sławny on orator miał na pilnej pieczy,
Gdy w Atenach osłowym cieniem wsparł swych rzeczy.
Cień czatom, cień zasadzkom, cień służy kradzieży,
Cieniem chciwy miłośnik do swej miłej bieży.
W czarnej cienia zasłonie do rozmów przychodzi;
W cieniu zapał serdeczny krom zazdrości chłodzi.
Cienia pragnie nowożeń, nowo za mąż dana
Cienia pragnie, nie pierwej w łożnicy oddana,
Aż słońce wóz zapędzi w gadytańskie morze
A nocne się ku dołu nachyliły zorze.
Niejednego cień z krwawej potrzeby uwodzi,
Cieniem z przegranej bitwy niejeden wychodzi.
Cień za starych Rzymianów drogo był płacony,
Bo na cień marnej pompy pobór był złożony.
Tysiąc zbrojnych okrętów Myceny stawiły,
Aby się w cieniu wziętej Heleny zemściły,
A sprzysięgli Grekowie obegnawszy Troję
Przez dziesięć lat dla cienia kładli na się zbroje.
Cóż nadzieja? Jedno cień dobra jest przyszłego!
Ta w nieszczęściu podnosi człowieka nędznego.
Dla cienia i zwierz głodny odbiega łupieży,
Gdy za marą łakomstwem uwiedziony bieży.
Naonczas gdy bogowie ziemię nawiedzali,
Cienia miasto zasłony bóstwa zażywali.
Równy cień Jowiszowi, równo z nim panuje,
Cień i światło po niebie wzajem następuje.
Cień w dziale swoim trzyma acheronckie brody
I straszne surowego Radamanta grody.
Trzyma dusz zmazy próżnych szczęśliwe pokoje
I pola, kędy płyną niepamięci zdroje.
Kiedy jasne niezwykłą słońce rdzą przypadnie,
Skąd nocy wiekuistej strach na ludzi padnie,
Cień niepraw, że glanc traci pochodnia tak wdzięczna
Lub też światła ostrada błędna twarz miesięczna,
Cień temu jest przyczyną. Świat nic nie wywodzi
Aż do włoska małego, za czym cień nie chodzi.
Lotem ptaki, a w biegu zwierza najprętszego
Cień wycieka, cień wpośród morza głębokiego
Ściga nawy, żaglami i wiosły niesione,
Poprzedzając w swym pędzie Eurusy szalone.
Cień nauczył po słońcu godziny najdować
I rozliczne po ścianach kompasy malować.
Egipskie piramidy, niebotyczne skały
Talesowi za cieniem pomierne się stały.
Cień ‒ dworski marnotrawca ‒ półmiski plądruje,
Pełne czary, puchary, szklenice nicuje.
Jaką dziecię ma radość, kiedy je cień jego
We szkle łudzi, a ono mniema być drugiego.
Albo dziewczyna licha, gdy w zwierciadło swoje
Patrząc, widzi twarz drugą, widzi drugie stroje
I dziwując się myśli, cóż wżdy się to dzieje,
Że ona twarz z nią płacze, z nią się wespół śmieje?
Cień i w ogniu nie gore, i w wodzie nie tonie,
Miesza się między hufy, straszy z ludźmi konie,
W krwawym boju, bezbronny, nie odniesie rany.
 Cień Narcyza o gardło przyprawił kochany,
Bo skoro się oglądał w przeźroczystej wodzie,
Z miłości cienia podległ śmiertelnej przygodzie.
I my, co ziemię małą, małe morze mamy,
A myślą górnolotną nieba się tykamy,
Cień niestetyż i marę zostawim po sobie.
Cień z nami w grób, cień wiecznie stróżem naszym w grobie.
Ale próżno wspominać cień naszego wieka
I igrzysko niestałej Fortuny ‒ człowieka:
Ten, który z cienia powstał, świat nieogarniony,
Będzie z nami w cień srogi znowu obrócony.
Źródło: Daniel Naborowski, Cień, [w:] tegoż, Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku, oprac. K. Mrowcewicz,
Warszawa 1993, s. 93–96.

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz właściwe dokończenie zdania.

Liryka metafizyczna:

 ma charakter apelu.

 podejmuje refleksje na temat sensu ludzkiego życia, przemijania, wiary.

 to jedna z odmian liryki religijnej.

 ma charakter moralizatorski i dydaktyczny.

Ćwiczenie 2 輸

Określ sytuację liryczną w utworze Daniela Naborowskiego Krótkość żywota. W tym celu
uzupełnij pola.

Kto mówi?

Do kogo mówi?

O czym mówi?

W jaki sposób mówi?

Ćwiczenie 3 輸

Wskaż poprawne ustalenia na temat koncepcji czasu wynikającej z utworu Krótkość żywota.

 Czas jest personifikowany – to nieodłączny towarzysz człowieka.

 Czas jest odczuwany przez człowieka jako coś niezwykle krótkiego, nieuchwytnego.

Czas to tylko abstrakcyjne pojęcie – człowiek nie dostrzega jego działania w swoim

życiu.

 Czas leczy rany i pozwala zapomnieć o złych doświadczeniach.

 Czas to zjawisko niepojęte, tajemnicze.

 Czas jest niezwykle dynamiczny, płynie bardzo szybko.

Ćwiczenie 4 輸

Wypisz z utworu Krótkość żywota symbole wanitatywne i wyjaśnij ich znaczenie.

Ćwiczenie 5 醙

Krótkość żywota - to utwór ukazujący prawdy o ludzkiej egzystencji. Wyjaśnij, jak rozumiesz
każdą z myśli sformułowanych przez poetę.

“
Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.

“
Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie (...).

“
(...) jutro, coś dziś jest, nie będziesz,
A żeś był – nieboszczyka imienia nabędziesz (...).

“
Między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może
Nazwan być czwartą częścią mgnienia (...).
Ćwiczenie 6 醙

Wypisz z utworu Krótkość żywota przykłady wskazanych środków stylistycznych i określ ich
funkcje.

animizacja wyliczenie antyteza

cytat

funkcja

Ćwiczenie 7 醙

Wypisz z utworu Krótkość żywota Daniela Naborowskiego przykłady barokowych antynomii

i wyjaśnij, czemu służy ich nagromadzenie.
Ćwiczenie 8 醙

Wybierz obraz, który – twoim zdaniem – najlepiej koresponduje z utworem Krótkość żywota
Daniela Naborowskiego. Uzasadnij wybór, formułując dwa argumenty.


John Souch, Sir Thomas Aston przy łożu śmierci żony , 1635
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ćwiczenie 9 難

Przeczytaj utwór Cień Daniela Naborowskiego, a następnie wymień różne znaczenia, w jakich
występuje w utworze wyraz „cień”.
Ćwiczenie 10 難

Przeczytaj utwór Cień Daniela Naborowskiego, a następnie oceń prawdziwość poniższych

stwierdzeń. Wybierz Prawda, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo Fałsz – jeśli jest fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Zestawienie różnych
znaczeń słowa „cień”
 
podkreśla skomplikowaną
naturę świata.
Cień jako pozór i złuda, coś,
co jest i czego zarazem nie
ma symbolizuje  
paradoksalną naturę życia
ludzkiego.
Liczne odwołania do
kultury antyku mają
 
podkreślać ponadczasową
wymowę utworu.
Cień jest symbolem
o charakterze
wanitatywnym –  
symbolizuje zmienność
i nietrwałość.
Ćwiczenie 11 難

Wyjaśnij, jak rozumiesz refleksję dotyczącą życia ludzkiego wyrażoną w podanym fragmencie
utworu Daniela Naborowskiego Cień.

“
Daniel Naborowski

Cień

(fragment)

I my, co ziemię małą, małe morze mamy,

A myślą górnolotną nieba się tykamy,
Cień niestetyż i marę zostawim po sobie.
Cień z nami w grób, cień wiecznie stróżem naszym w grobie.
Ale próżno wspominać cień naszego wieka
I igrzysko niestałej Fortuny człowieka:
Ten, który z cienia powstał, świat nieogarniony,
Będzie z nami w cień drogi znowu obrócony.

Źródło: Daniel Naborowski, Cień, [w:] Antologia polskiej poezji metafizycznej epoki baroku, oprac. K. Mrowcewicz,
Warszawa 1993, s. 34.

Ćwiczenie 12 難

Sformułuj dwa argumenty, którymi poprzesz tezę, że utwory Daniela Naborowskiego Krótkość
żywota oraz Cień to przykłady poezji metafizycznej.
Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Daniel Naborowski – poeta metafizyczny

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych
okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm,
Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–
1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną,
mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej
oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym
frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne,
w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz
dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę
w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą
stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst
historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny,
biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich
konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia,
komentarze, głos w dyskusji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje w zakresie wielojęzyczności,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

omawia cechy poezji metafizycznej;

przedstawia najważniejsze informacje na temat życia i twórczości Daniela
Naborowskiego;
tworzy mapę myśli na temat poezji metafizycznej;
dokonuje analizy utworu Daniela Naborowskiego Krótkość żywota;
omawia utwór Cień Daniela Naborowskiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:
 komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z multimedium z sekcji „Audiobook”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji. Następnie dzieli klasę na dwie grupy
i prosi, aby uczniowie opracowali mapy myśli do hasła „metafizyka”: jeden zespół
wzbogaca swoją mapę na podstawie bloku „Przeczytaj”, drugi na podstawie
multimedium. W dalszej części lekcji uczniowie będą rozbudowywać swoje mapy.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie rozbudowują mapy myśli, nad którymi rozpoczęli pracę na początku lekcji.
Jedna grupa pracuje z ćwiczeniami z sekcji „Sprawdź się” dotyczącymi tekstu
„Krótkość żywota” (ćwiczenia od 1 do 8), druga - utworu „Cień” (ćwiczenia od 9 do 11).
Następnie porównują efekty swoich prac. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje
odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.
2. Uczniowie dobierają się w pary. Wykonują w dwójkach zadanie 12. Chętna osoba z pary
przedstawia wyniki pracy.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji

„Sprawdź się”. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy
uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Zaproponuj dwa teksty korespondujące z omawianymi podczas lekcji utworami.

Przygotuj uzasadnienie swojego wyboru.

Materiały pomocnicze:

Słownik języka polskiego, Warszawa 2016.

Słownik terminów literackich, Warszawa 1995.
Czesław Hernas, Barok, Warszawa,1980.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać materiał z sekcji „Audiobook” podczas pokazowej lekcji
związanej z różnymi rodzajami poezji.