PLATON

Platon (427-347 r.pne) miał 29 lat gdy Sokrates musiał

opróżnid kielich z cykutą. Naprawdę nazywał się
Arystokles ale do historii przeszedł pod przezwiskiem
nadanym mu przez nauczyciela gimnastyki – Platon,
które oznaczało „szeroki”. Pochodził z zamożnej
kupieckiej rodziny, otrzymał solidne wykształcenie –
uczył się poezji, malarstwa i muzyki, pisał pieśni i
tragedie, brał też udział w zawodach olimpijskich jako
zapaśnik, uczestniczył w 3 wyprawach wojennych
gdzie odznaczył się odwagą i męstwem.

W wieku 20 lat został uczniem Sokratesa, a po jego

śmierci opuścił Ateny i zaczął podróżowad (Egipt,
Italia, Sycylia). Wtedy też zapragnął realizowad swoje
aspiracje polityczne i chciał namówid tyrana Dionizosa
na Sycylii do realizacji swojej koncepcji paostwa.

Po powrocie do Aten w 360 r. pne otworzył szkołę

filozoficzną, w gaju oliwnym, początkowo
poświęconemu Akademosowi, herosowi z greckiej
mitologii. Stąd szkoła jego została nazwana Akademią.
Nauczano w niej filozofii, matematyki i gimnastyki a
najważniejsza była rozmowa – dlatego też „dialogi”
były ulubioną formą literacką Platona. Szkoła ta
działała do 529 r. ne a jej zamknięcie nierozerwalnie
wiąże się z koocem starożytności.
Fakt, że Ateny mogły skazad na śmierd najszlachetniejszego człowieka w mieście, wywarł na nim niezatarte wrażenie i wytyczył
kierunek dla całej jego działalności filozoficznej. Dla Platona śmierd Sokratesa była jawnym dowodem przeciwieostw między
faktycznymi stosunkami panującymi w społeczeostwie a tym co idealne. Pierwszym dziełem Platona była mowa obroocza Sokratesa,
gdzie przedstawił słowa Sokratesa wypowiedziane przed sądem.

Zachowała się spora częśd jego dzieł – zbiór listów i 35 dialogów filozoficznych. Dla badaczy jego refleksji filozoficznej znaczącą była
tzw. kwestia platooska. Wiązała się ona z pytaniem o ewolucję jego myśli filozoficznej – po długich dyskusjach przyjęto chronologię
Lutosławskiego, w której wyodrębnia się trzy okresy :
- okres I – pisma sokratyczne – szkice podczas pobytu w Megarze po śmierci mistrza, w których przekazuje jego nauki. Droga
szukania definicji pojęd ogólnych, obalenie tez rozmówcy ale bez pozytywnych wyników.
- okres II – pisma akademickie, w których następuje początek i rozwój nauki o ideach. Punktem zwrotnym jest „Parmenides”
gdzie filozof dokonuje samokrytyki
- okres III – dialogi dialektyczne – nowa postad nauki o ideach. Wieoczą go pisma „Timajos” i „Prawa”

Jacques-Philip-Joseph de Saint-Quentin
Śmierć Sokratesa
Platon zajmował się gł. zależnością między tym co jest stałe,
wieczne i niezmienne a tym co „płynie”, co jest zmienne i
chwilowe. Sofiści i Sokrates odwrócili się od zagadnieo filozofii
przyrody ale wszak tę zależnością też się zajmowali bo usiłowali ten
związek rozważyd w kontekście moralności, w odniesieniu do
ideałów czy cnót społeczeostwa. Sofiści uważali generalnie, że
odpowiedź na to co jest dobre a co jest złe jest różna w różnych
miastach-paostwach, a także w różnych pokoleniach – odpowiedź
jest więc subiektywna i relatywna. Sokrates nie mógł tego
zaakceptowad bo uważał, że istnieją wieczne, ponadczasowe reguły
mówiące o tym, co dobre a co złe a posługujący się rozumem ludzie
mogą poznad owe niezmienne normy, obiektywne, absolutne,
uniwersalne i powszechnie obowiązujące.

Natomiast Platon, uczeo Sokratesa, zajmował tym co jest wieczne i

niezmienne nie tylko jeśli chodzi o moralnośd i życie społeczne ale
również w kontekście całej przyrody. Usiłuje pochwycid
rzeczywistośd, która jest wieczna i niezmienna. Do tego właśnie wg
niego potrzebni są wszak filozofowie – by przymykali oczy na
nieistotne kwestie a docierali do tego, co wiecznie ”prawdziwe”,
wiecznie ”dobre” i wiecznie „piękne”. W efekcie Platon stworzył
cały system filozoficzny, w którym z przyjętej koncepcji
metafizycznej wynika teoria poznania, zasady etyczne oraz teoria
paostwa i prawa.

Już Empedokles i Demokryt wskazywali, że wszystkie zjawiska w

naturze „płyną” ale mimo to istnieje „coś”, co nigdy się nie zmienia
– pierwiastki czy atomy. Potrafili oni wskazad, że świat składa się z
cząstek i wyjaśniali tzw. „zmiennośd w niezmienności”. Jednak nie
potrafili wyjaśnid jak to się dzieje, że cząstki, z których niegdyś
zbudowany był krokodyl lub nosorożec mogły nagle znów złożyd się
w krokodyla czy nosorożca a nie krokorożca albo nosodyla.
Platon podejmując zagadnienie stałości i zmienności rozwiązuje je w inny sposób. Uważa, że wszystko, czego możemy
dotknąd w przyrodzie „płynie”, nie istnieją żadne pierwiastki, które nie ulegałyby rozkładowi. Wszystko co należy do świata
zmysłów, stworzone jest z materiału, który podlega niszczącemu działaniu czasu. Jednak zarazem wszystko stworzone jest
wg ponadczasowej „formy”, która pozostaje wieczna i niezmienna.

Dla Platona więc to co wieczne i niezmienne nie jest wcale żadną fizyczną „pramaterią”. Wieczne i niezmienne są duchowe,
abstrakcyjne obrazy, wzorce, „formy” wg których wszystko jest stworzone. Można to porównad do sytuacji ze świątecznymi
pierniczkami w kształcie serc - wszystkie są w pewnym sensie identyczne bo mają wspólny mianownik, foremkę. Chod żaden
z nich nie jest idealny, to patrząc na nie rozumiemy, że mają wspólny pierwowzór – wg Platona chcielibyśmy zobaczyd tę
foremkę bo ona sama powinna byd piękniejsza od ułomnych kopii. Wg Platona za wszystkimi rzeczami materialnymi stoją
takie duchowe formy, które determinują ich wygląd i sposób istnienia. Te formy Platon nazwał ideami. Uznał, że jest ich
określona liczba i kryją się za wszystkim co widzimy wokół nas. Tym samym przyjął więc, że poza „światem zmysłowym”
musi istnied odrębna rzeczywistośd, gdzie znajdują się wieczne i niezmienne wzorce, kryjące się za zjawiskami ze świata
przyrody. Ten świat nazwał światem idei, a jego koncepcję nazywamy teorią idei bądź idealizmem.
Platon całokształt rzeczywistości dzielił więc na dwie sfery. Pierwszą
jest rzeczywistośd fenomenalna (fenomen = zjawisko) czyli świat
rzeczy, materialny, niedoskonały, przemijający, będący w stanie
wiecznego przepływu – cechuje go ciągłe „stawania się” ( to np.
wielu różnych ludzi, rodzących się i umierających). To świat, którego
doświadczamy za pomocą zmysłów i to one dostarczają nam o nim
wiedzy.

Na istnienie drugiej sfery rzeczywistości wskazuje użycie pojęd

ogólnych – wszak jest tylko jedna idea człowieka, która nie
przestałaby istnied nawet gdyby zmarli wszyscy ludzie. Wielu
niedoskonałym rzeczom odpowiada jedna doskonała idea. Z takich
idei składa się druga sfera rzeczywistości - doskonalsza,
niezmienna, wieczna, ją cechuje „istnienie”. To świat bytu
ontycznego czyli zbiór idei wszystkich rzeczy postrzeganych w
świecie fenomenologicznym, czyli w świecie zjawisk. Ten świat idei
jest światem duchowym, niematerialnym i poznawad go można
jedynie korzystając z rozumu. Na samym szczycie ustawionych
hierarchicznie idei znajdowała się wg Platona idea Piękna, Dobra i
Prawdy.

Całokształt rzeczywistości wobec tego ma charakter dualistyczny

czyli dzieli się na świat idei (czyli sferę bytu prawdziwego ,tzw. byt
ontyczny) i na świat rzeczy materialnych (czyli sferę zjawisk, tzw. byt
fenomenalny). W tej dualistycznej wizji rzeczywistości świat idei i
świat materialny są od siebie oddzielone przy czym świat rzeczy
materialnych nie może istnied sam z siebie – jego istnienie wynika z
faktu, że rzeczy materialne stanowią odbicie idei. Wg Platona świat
fizyczny został ulepiony przez Dermiurga (Boga, budowniczego
świata) na wzór świata idei.
Audrey Hepburn była piękna ale czy była samym
Taki pogląd nazywamy idealizmem lub antynaturalizmem. pięknem?
Mit o jaskini wskazuje w jakiej sytuacji znajduje się filozof, który odkrył istnienie świata idei. Platon uważał, bowiem że
pierwszym celem filozofii jest dotarcie do idei i obcowanie z nimi, a to da poznanie i rozszyfrowanie struktury
rzeczywistości. Uzyskamy dzięki niej świadomośd, że nasz świat to świat odbid i że nic w świecie zmysłów nie jest trwałe – a
więc również wiedza o tym świecie nie jest pewna, bezsporna i niezmienna. O tym co należy do świata materii możemy
mied tylko przypuszczenia, złudne pojęcia. Wynikiem poznania za pomocą zmysłów są więc jedynie mniemania – tzw.
doxa, dotyczące sfery zjawisk. https://epodreczniki.pl/video/RqUxFgXHUNDqA
Czyli postrzegając coś zmysłami nie dochodzimy do wiedzy pewnej, potrzebujemy postrzegania rozumem, który nie zatrzymuje się na świecie
zmysłowych doznao tylko podąża do świata idei. Wynikiem poznania świata idei jest wiedza prawdziwa. Platon interesował się matematyką
właśnie dlatego, że uważał, iż prawa matematyczne nigdy się nie zmieniają i dlatego wiedza o nich jest pewna. Możemy się różnid w opinii czy
dane jabłko jest idealnie okrągłe czy lekko spłaszczone ale nie mylimy się jeśli mówimy o tym, że koło ma 360 stopni. Uważał więc, że wiedzę
prawdziwą o strukturze rzeczywistości da nam dopiero poznanie rozumowe, które doprowadzi nas do świata idei. Wyzwolenie z kajdan
oznacza odwrócenie perspektywy myślenia, jest momentem nawrócenia, uświadomienia sobie, że dotychczasowa wiedza, pozyskiwana za
pośrednictwem zmysłów jest złudna i bezwartościowa.

Drugim celem filozofa, gdy już dotrze do świata idei jest wcielenie prezentowanych przez nie idealnych wzorców w życie. Filozof, który
wyjdzie z jaskini czuje jednak odpowiedzialnośd za innych ludzi i chce ich wyprowadzid z mroków mniemao. Wychowuje ich, nakłania do
rozumnego życia chod może to się dziad kosztem jego samopoczucia gdyż społecznośd może go nie rozumied lub wręcz uważad za zagrożenie.
Ludzie wolą wręcz skazad na śmierd osobę, która im otwiera oczy niż zaakceptowad, ze to co dotychczas sądzili na temat świata jest wizja
fałszywą. O tym przekonał Platona los Sokratesa.

Jednocześnie Platon wskazywał, że jest jeszcze świat wtórnych odbid rzeczy – lustra i malarstwo. Uznał jednak, że na ich podstawie tworzymy
sobie całkiem skrzywione mniemania na temat świata i dlatego lekceważył te dziedziny.

Parmigianino, Autoportret w krzywym zwierciadle

Alegorię jaskini można dziś odnosid np. do świata mediów. Wiedza, którą media dostarczają nam o świecie, jest tak
naprawdę tylko jakąś audiowizualna wersją prawdziwego świata. Prawdziwy obraz zaburzony jest m.in. przez pogoo za
sensacją, emocjonalny przekaz wydarzeo, dobór i kolejnośd przekazywanych informacji, uznawanych wg różnych
algorytmów za interesujące dla odbiorcy. W efekcie ufając przekazom medialnym na temat świata skazujemy się na
śledzenie fikcyjnego modelu rzeczywistości. Można to również odnieśd do świata mediów społecznościowych.
Pojawia się jednak pytanie czy „wyjście z jaskini” zawsze ma sens i czy
czasami nie jest lepiej żyd w przyjemnej iluzji rzeczywistości?

Czy dałoby się żyd w świecie, w którym wszyscy ujawniają swoje

prawdziwe intencje i zamiary?

I czy zawsze warto dążyd do prawdy a jeśli nie to jaka wartośd mogłaby
stanąd wyżej niż prawda?
Wg Platona przed życiem na ziemi dusza ludzka przebywała w świecie idei gdzie miała do nich dostęp. W „Fajdrosie” opowiadał jak dusze
wędrują za rydwanami bogów po nieboskłonie. Wg tej opowieści dusza to jeździec rydwanu z dwoma koomi, które musi ujarzmid (jeździec
symbolizuje rozum, konie zaś wolę i popędliwośd). Jeśli jeździec dobrze powoził to mógł obejrzed świat idei. Utrata panowania przez częśd
rozumną powoduje jednak, że dusza spada na ziemię i następują narodziny a spadając dusza zapomina to co oglądała w świecie idei.

Metafora Duszy z Fajdrosa Ilustracja autorstwa Władysława Witwickiego

Wg Platona wiedza, która została utracona podczas
upadku duszy ze świata idei w świat materii, wracała
tylko w krótkich chwilach nagłych przebłysków (to
tzw. anamneza) - patrząc na rzecz, która jest tylko
kopią idei, przypominamy sobie ideę. Gdy w duszy
budzi się niejasne wspomnienie idei, budzi się też
tęsknota za tym światem, którą Platon nazwał eros.
Od tej chwili ciało i wszystko co zmysłowe, wydaje się
człowiekowi niedoskonałe i nieistotne a tęsknota
ciągnie duszę na powrót do świata idei.

Stanowisko Platona oznaczało, że każdy człowiek

nosi w sobie ukrytą wiedzę o ideach a przede
wszystkim o idei Dobra. Wiedza = przypomnienie. W
tym świetle zrozumiałe staje się przekonanie, które w
dialogach platooskich wygłasza Sokrates, sugerujący,
że aby zdobyd wiedzę o tym co słuszne, musimy się
wsłuchad w siebie.

Jest to istotne tym bardziej, że powrót duszy do

świata idei zależy od jakości życia danego człowieka –
jeśli człowiek żyje w sposób zgodny z rozpoznanymi
w chwilach przypomnienia ideami, a więc moralnie,
to po śmierci następuje powrót duszy do świata
bogów. W przeciwnym wypadku duszy grozi
reinkarnacja czyli koło żywotów. Tę częśd swojej
nauki Platon wyraźnie przejął od pitagorejczyków.

Wizja Empireum z Boskiej Komedii Dantego inspirowana jest

platooską wizją idei dobra. Rycina autorstwa Gustave Doré
Wg Platona tak jak możemy wydzielid świat zmysłów i świat idei to tak samo można podzielid człowieka na ciało i duszę. Ciało jest nierozerwalnie
związane ze światem zmysłów i czeka je taki sam los jak inne rzeczy należące do tego świata, wszystkie nasze zmysły wiążą się z ciałem i dlatego nie
można na nich polegad. Mamy jednak też nieśmiertelną duszę, która jest siedliskiem rozumu (ten pogląd wcześniej głosił już Sokrates). Dusza nie jest
materialna i dlatego może zajrzed do świata idei.

Wg Platona ludzkie ciało podzielone jest na trzy części – głowę, pierś i podbrzusze i każdej z tych części odpowiada pewna cecha duszy: głowie –
rozum, piersi – wola a podbrzuszu – pożądanie. Czyli dusza składa się niejako z trzech części: duszy rozumnej, która panuje nad pozostałymi dwoma
częściami i utrzymuje je w równowadze: duszę impulsywną (skłonną do szlachetności i innych silnych wzruszeo, której siedzibą jest pierś) i duszę
zmysłową (skłonną do ulegania różnym pożądaniom i namiętnościom, której siedzibą jest podbrzusze). Wg Platona każdej z części duszy przypisana
jest konkretna cnota, do osiągnięcia której ta powinna dążyd – cnotą duszy rozumnej była mądrośd, duszy impulsywnej – męstwo a duszy zmysłowej,
pożądliwej – panowanie nad sobą czyli umiar. Wg niego w szkole młodzież powinna najpierw uczyd się panowania nad żądzami, następnie powinna
rozwijad w sobie męstwo zaś na koniec osiągnąd mądrośd.
Ukoronowaniem tej koncepcji było
przekonanie, że potrzebna jest jeszcze
jedna cnota, która harmonizuje
wymienione powyżej. Uważał, że
cnotą tworzącą harmonię, w której
współgrają mądrośd, męstwo i umiar
jest sprawiedliwośd. Ona utrzymuje
wśród cnót ład, tak aby każda częśd
spełniała swoje zadania. Te cztery
cnoty nazywał Platon kardynalnymi.

Warto pamiętad, iż o znaczeniu tych

cnót mówiono już w czasach
powstawania pierwszych greckich polis
(m.in. w poematach Hezjoda). W
nauce o cnotach Platon przyjmował
koncepcję Sokratesa, bo podobnie jak
on uważał, że nadrzędnym celem
człowieka i najwyższym ideałem jest
dobro a dotarcie do niego da nam
szczęście zaś możliwe jest to dzięki
pielęgnowaniu stosownych cnót w
więc dzięki moralnemu życiu.

Figury na attyce Złotej Kamienicy, w Gdaosku symbolizujące cnoty kardynalne: od lewej mądrośd, sprawiedliwośd, męstwo i umiarkowanie.
Z tym wiąże się też platooska teoria miłości – wg niego ludzie to dusze uwięzione w
ciele a w związku z tym stwierdza, że istnieją dwa rodzaje miłości: ziemska, fizyczna
(wulgarna) i boska, duchowa (czysta). Miłośd ziemska jest materialna, próżna i płytka.
To pociąg, popęd seksualny i pożądanie, pragnienie dóbr realnych takich jak piękne
rzeczy czy ludzie. Ta miłośd jest zainteresowana tylko przyjemnością i gdy człowiek na
skutek upływu czasu straci swoją urodę, miłośd przygaśnie. Dziś można by ją nazwad
zauroczeniem. Czyli miłośd ziemska to miłośd od ciała. Celem jest zrodzenie nowego
ciała oraz zaspokojenie pragnienia nieśmiertelności i wieczności.

Z czasem rodzi się jednak w człowieku przekonanie, że jest coś ważniejszego od

pięknego ciała i pożąda pięknej duszy. Przedmiotem miłości stają się wtedy piękne
czyny i myśli, czyli piękno duchowe. Czysta, duchowa miłośd wiąże się z poznaniem
duszy drugiego człowieka. To dostrzeganie jego najprawdziwszego, najgłębszego ja. Ta
miłośd nie zauważa zmiany ciała i jest stała, lojalna, oddana, bez względu na to, co życie
zrobi z cielesną skorupą. Prawdziwa miłośd wg Platona nie jest ślepa ale przenikliwa,
widzi, co kryje się pod fasadą.

Następnie przychodzi refleksja, że jeśli ciała czy dusze są piękne to dlatego, że mają w
sobie piękno, które jest im wszystkim wspólne i wówczas pojawia się miłośd absolutna,
której przedmiotem są idee Dobra, Piękna, Prawdy. Wg Platona miłośd, będąca
„pragnieniem piękna, dobra, mądrości, szczęścia, nieśmiertelności i Absolutu” staje się
siłą napędową naszego dobrego życia.

Dziś określenie „miłośd platoniczna” oznacza aseksualne przywiązanie do drugiego

człowieka. To pragnienie oglądania, jak druga osoba rozkwita i chęd ogrzewania się w
cieple jej wyjątkowej osobowości. Jest to wyidealizowana, pozbawiona zmysłowego
aspektu, czysto duchowa forma uczucia skierowanego do innej osoby. Należy
pamiętad, że koncepcja Platona nie zakłada jednak tak ascetycznej wersji miłości.
Uczucie miłosci wg niego jest procesem, zaczyna się od zmysłowej fascynacji ale nie
kooczy się na niej. Ostatecznie miłośd oznacza dążenie do idei dobra, piękna i prawdy.
Jest tęsknotą za tym co nie przemija, nie ginie, nie nosi w sobie jakiejkolwiek
niedoskonałości. Dla Platona miłośd to dążenie do czegoś co istnieje poza światem
realnym, a przewija się w ludziach, myślach i wytworach kultury.

To wiąże się z pojęciem filozofii bo ktoś kto kocha mądrośd nie skupia się na dobrach
pozornych takich jak bogactwo, sława czy przyjemności tylko poszukuje dobra, prawdy i
piękna i naucza o tych ideach.
Model z etyki przeniósł Platon na teorię paostwa idealnego,
utopijnego i przedstawił ją w dialogu „Paostwo”. Wyobrażał sobie, że
paostwo zbudowane jest na tej samej zasadzie jak człowiek – ma
głowę (władców), pierś (strażników) i podbrzusze (wytwórców).
Wzorując się na greckiej medycynie Platon wskazuje, że tak jak zdrowy,
harmonijny człowiek wykazuje równowagę i umiar, tak „sprawiedliwe”
paostwo charakteryzuje się tym, że każdy zna swoje miejsce w całości
i nie może ono zasadniczo ulec zmianie. Naruszenie modelu
powoduje rebelie i klęski. Jak całą filozofię Platona, tak i jego filozofię
paostwa cechuje racjonalizm.

Decydującym czynnikiem wpływającym na stworzenie dobrego

paostwa jest fakt, że będzie ono rządzone w sposób rozumny więc
kierowniczą rolę powinni przejąd filozofowie. Nie istnieje własnośd
prywatna, wszystko jest wspólne. Małżeostwo nie jest dobrowolne a
partnerzy są dobierani na drodze losowania albo tak by spłodzili jak
najlepsze potomstwo. Dzieci kalekie są eliminowane (eugenika), każda
sfera życia ściśle kontrolowana przez władcę - filozofa a generalnie
jednostka ma byd szczęśliwa przez prawidłowośd całej struktury. W
modelu tym brak miejsca dla indywidualnej jednostki i jej szczęścia a
dziś taki model paostwa nazwalibyśmy totalitarnym. Koncepcja
Platona była koncepcją ustroju arystokratycznego gdyż wg Platona,
którego życie przypadło na niespokojne czasy, demokracja jako system
się nie sprawdza.

Początkowo Platon uważał, że paostwem tym mogą rządzid zarówno mężczyźni jak i kobiety bo władcy swój urząd otrzymują z racji
swego rozumu a kobiety mają, wg niego, rozum taki sam jak mężczyźni, o ile odbiorą takie samo wykształcenie i będą zwolnione z
obowiązku zajmowania się dziedmi i domem. Twierdził, że paostwo, które nie kształci i nie dwiczy kobiet, jest jak człowiek, który
dwiczy tylko jedną rękę. Poza tym wychowanie dzieci jest wg Platona sprawą zbyt poważną, by można było powierzyd ją zwykłym
ludziom i odpowiedzialnośd za nie powinno przejąd paostwo – był pierwszym filozofem, który postulował organizację publicznych
przedszkoli i całodziennej szkoły.

Po przeżyciu kilkakrotnie rozczarowao polityką Platon pisze dialog „Prawa” gdzie przedstawił paostwo prawa jako najlepszy model ale
tym razem przywrócił do łask własnośd prywatną i więzi rodzinne, jednocześnie w ten sposób ograniczając wolnośd kobiety.
Stosunek między trzema częściami ciała i duszy człowieka oraz paostwa:

CIAŁO DUSZA CNOTA PAŃSTWO

GŁOWA ROZUM MĄDROŚĆ WŁADCY, FILOZOFOWIE

SERCE WOLA MĘSTWO WOJOWNICY

PODBRZUSZE POŻĄDANIE UMIAR RZEMIEŚLNICY

SPRAWIEDLIWOŚĆ

Platon „Paostwo” https://www.eska.pl/news/platon-panstwo-streszczenie-

opracowanie-podcast-aa-U5BE-RLgU-jKGm.html