ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ISBN 978-960-06-4828-7
Κωδικός βιβλίου: 0-22-0224 Λύσεις των ασκήσεων
Β΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Φυσική
Ομάδαs Προσανατολισμού
(01) 000000 0 22 0224 2
Θετικών Σπουδών
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»
 Φυσική
Ομάδας Προσανατολισμού
Θετικών Σπουδών
Λύσεις των ασκήσεων

Βʹ τάξη
Γενικού Λυκείου

22-0224-01.indd 1 12/6/2014 2:27:49 µµ

 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣ
Η επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε
από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών & Εκδόσεων
«Διόφαντος» μέσω ψηφιακής μακέτας, η οποία δημιουργή-
θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ / ΕΠ «Εκπαίδευση
& Διά Βίου Μάθηση» / Πράξη «ΣΤΗΡΙΖΩ».

Οι διορθώσεις πραγματοποιήθηκαν κατόπιν έγκρισης του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

22-0224-01.indd 2 20/2/2015 4:04:13 µµ

 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΑΛΕΚΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΙΩΆΝΝΗΣ ΒΛΆΧΟΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΑΝΟΣ ΙΩΆΝΝΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΆΚΗΣ
ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΗΤΤΑΣ ΒΑΣΊΛΗΣ ΚΑΡΑΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ
ΣΤΑΥΡΟΣ ΡΑΠΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ ΚΌΚΚΟΤΑΣ
ΠΕΡΙΚΛΉΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΌΠΟΥΛΟΣ
ΓΙΏΡΓΟΣ ΤΙΜΟΘΈΟΥ

Η συγγραφή και η επιστηµονική επιµέλεια του βιβλίου πραγµατοποιήθηκε

υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Φυσική
Ομάδας Προσανατολισμού
Θετικών Σπουδών
Λύσεις των ασκήσεων

Β΄ τάξη
Γενικού Λυκείου

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

22-0224-01.indd 3 24/3/2016 4:51:16 µµ

22-0224-01.indd 4 12/6/2014 2:27:50 µµ
 1 ΚΑΜΠΥΛΟΓΡΑΜΜΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ:
ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΒΟΛΗ, ΚΥΚΛΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ

1.1 A. Από την εξίσωση της ελεύθερης πτώσης έχουμε:

ή και με αντικατάσταση

ή .

Β. i) Ο χρόνος που χρειάζεται το σώμα για να φθάσει στο έδαφος σύμφω-

να με την αρχή επαλληλίας των κινήσεων, είναι πάλι 3s.
ii) Για την οριζόντια κίνηση έχουμε: ή ή .
1.2 A. Οι ζητούμενες εξισώσεις για τις δύο κινήσεις της βόμβας στους άξονες
x και y είναι αντίστοιχα:

(α) και (γ)

(β) και (δ)

Β. Από τη (γ) έχουμε:

ή ή ή .

Γ. Επειδή η ταχύτητα υx της βόμβας είναι ίση με την ταχύτητα (υο) του
αεροπλάνου, βόμβα και αεροπλάνο διανύουν κάθε στιγμή την ίδια
απόσταση x. Έτσι τη στιγμή που η βόμβα φτάνει στο έδαφος, το
αεροπλάνο βρίσκεται ακριβώς πάνω από το σημείο πρόσκρου-
σης, έχοντας μετατοπιστεί από το σημείο που άφησε τη βόμβα κατά
ή .

1.3 Η γραμμική ταχύτητα για κάθε σημείο του πλέγματος του τροχού είναι ίση
με τη μεταφορική ταχύτητα του αυτοκινήτου. Δηλαδή υ=35m/s. Για την
κεντρομόλο επιτάχυνση έχουμε:
, όπου ή .

Έτσι ή .

22-0224-01.indd 5 12/6/2014 2:27:50 µµ

 1.4 Από τη σχέση υ = ωR, αν θέσουμε βρίσκουμε για τη ζητούμενη
ταχύτητα:

ή .

Για την κεντρομόλο επιτάχυνση έχουμε:

ή .

1.5 Για την ταχύτητα έχουμε:

ή .
Η ζητούμενη κεντρομόλος επιτάχυνση είναι:

ή .

1.6 Η συχνότητα περιστροφής του κάδου είναι:

Έτσι βρίσκουμε:
ή ή

υ = 26,9m/s και ή .

1.7 Η τιμή της τριβής, δηλαδή η κεντρομόλος δύναμη, δεν μπορεί να υπερβαί-
νει το 25% του βάρους του αυτοκινήτου.

Δηλαδή: ή .

Όμως ή ή

και με αντικατάσταση
1.8 Για την περίοδο του ωροδείκτη και του λεπτοδείκτη βρίσκουμε:
ΤΩ= 12h = 12 · 3.600s ή ΤΩ = 43.200s και ΤΛ= 1h = 1 · 3.600s
ή ΤΛ= 3.600s.
Έστω ότι οι δείκτες σχηματίζουν για πρώτη φορά γωνία μετά από χρό-
νο t. Ο λεπτοδείκτης έχει διαγράψει γωνία

22-0224-01.indd 6 12/6/2014 2:27:50 µµ

 (1)

Αντίστοιχα ο ωροδείκτης θα έχει διαγράψει γωνία

(2)

Όμως οπότε αντικαθιστούμε τις (1) και (2)

και έχουμε ή

ή .

1.9 Το βλήμα κινούμενο ομαλά χρειάζεται χρόνο t για να φθάσει στο δίσκο, ο

οποίος είναι: ή . Στον ίδιο χρόνο t ο δίσκος περι-

στρέφεται κατά γωνία .

Επομένως βρίσκουμε ότι:

ή .

1.10 A. Για την ταχύτητα του δορυφόρου βρίσκουμε:

ή .
Β. Για τη γωνιακή ταχύτητα του δορυφόρου έχουμε:

ή .

22-0224-01.indd 7 12/6/2014 2:27:50 µµ

 2 ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΜΗΣ

2.1 Η ορμή του λεωφορείου είναι:

p = mυ, όπου .

Έτσι ή .

2.2 Η ταχύτητα του αεροπλάνου είναι 0

Από την εξίσωση της ταχύτητας στην ομαλά επιβραδυνόμενη κίνηση

έχουμε:

0
ή 0
ή 0
ή .
Αλλά ή ή

2.3 Από το δεύτερο νόμο του Νεύτωνα έχουμε:

ή ή .

2.4 Ο ρυθμός μεταβολής της ορμής είναι:

ή ή

Επειδή ο αλεξιπτωτιστής θεωρούμε ότι κάνει ελεύθερη πτώση έχουμε

ή

2.5 A. Θεωρώντας ως θετική φορά στον κατακόρυφο άξονα τη φορά από κάτω
προς τα πάνω έχουμε:
ή ή
ή

Β. Για τη ζητούμενη μέση δύναμη έχουμε:

ή .

22-0224-01.indd 8 12/6/2014 2:27:51 µµ

 2.6 A. Για τη μεταβολή της ορμής βρίσκουμε:
ή ή

Β. Η ζητούμενη δύναμη υπολογίζεται από το δεύτερο νόμο του Νεύτωνα.

ή .

2.7 A. Για κάθε σταγόνα η μεταβολή της ορμής, αφού η τελική ταχύτητά τους
είναι μηδέν, έχει τιμή:

Β. Για τη μέση δύναμη βρίσκουμε:

ή .

2.8 A. Για την ελάχιστη ορμή του σώματος έχουμε:

ή ή .
Αντίστοιχα για τη μέγιστη έχουμε:
ή ή .

Β. Η συνισταμένη δύναμη όπως προ-

κύπτει από τη σχέση είναι
μηδέν για τα χρονικά διαστήματα
0s έως 1s και 2s έως 3s. Αντίθετα
κατά το χρονικό διάστημα 1s έως
2s η κλίση της ευθείας είναι στα-
θερή και κατά συνέπεια η δύναμη
έχει σταθερή τιμή

ή .

Έτσι έχουμε:

22-0224-01.indd 9 12/6/2014 3:33:49 µµ

 2.9 Το σώμα επιταχύνεται με την επίδραση της δύναμης F και της τριβής Τ
για την οποία βρίσκουμε:
ή .
Έτσι από το θεμελιώδη νόμο της μηχανικής έχουμε:

ή ή

ή .

2.10 A. ή

Β. Για τη ζητούμενη μεταβολή της ορμής, θεωρώντας τη φορά της υ1 ως

θετική έχουμε:
ή .

Γ. Η δύναμη που δέχτηκε από τον τοίχο το μπαλάκι είναι:

ή . Προφανώς η κατεύθυνση της F είναι

αντίθετη από αυτή της ταχύτητας υ1.

2.11 A. Από την αρχή διατήρησης της ορμής έχουμε:

0 ή 0
ή ή .

(Το μείον δηλώνει ότι η φορά της ταχύτητας V είναι αντίθετη της τα-
χύτητας υ0).
Β. Από το θεμελιώδη νόμο της Μηχανικής έχουμε:

, όπου ΣF είναι μόνο η τριβή Τ.

Έτσι βρίσκουμε: ή ή ή

ή .

10

22-0224-01.indd 10 12/6/2014 2:27:51 µµ

 2.12 A. Από τη σχέση για κάθε μια περίπτωση έχουμε:
ή
ή και
ή

, με κατεύθυνση αυτή της ταχύτητας υ2 την οποία θεωρή-

σαμε ως αρνητική.
Β. Για την πλαστική κρούση ισχύει η αρχή διατήρησης της ορμής. Έτσι:
ή ή
Δηλαδή το συσσωμάτωμα μετά την κρούση έχει ταχύτητα
, ίδιας κατεύθυνσης με αυτή της ταχύτητας υ2.

2.13 Προφανώς θεωρούμε το κιβώτιο ακίνητο για το μικρό χρονικό διάστημα

που διέρχεται το βλήμα. Έτσι:

A. ή ή

ή .

Β. Η ζητούμενη μέση δύναμη F είναι:

ή .

2.14 Από την αρχή διατήρησης της ορμής αμέσως πριν και μετά τη διάσπαση
έχουμε:
ή ή

Δηλαδή το κομμάτι m2 αποκτά ταχύτητα 1.500m/s αντίθετης κατεύθυνσης

από αυτή της ταχύτητας υ του πυραύλου την οποία θεωρήσαμε ως θετική.

11

22-0224-01.indd 11 12/6/2014 2:27:51 µµ

 2.15 A. Αν θεωρήσουμε ότι στη μάζα Μ=1.200kg του πρώτου αυτοκινήτου
συμπεριλαμβάνεται και η σχετικά μικρή μάζα του μαθητή, μπορούμε
να βρούμε την ορμή p2 του δεύτερου αυτοκινήτου με την αρχή διατή-
ρησης της ορμής. Πράγματι αφού η ορμή διατηρείται και η τελική ορμή
του συσσωματώματος των δύο αυτοκινήτων είναι μηδέν, έχουμε:

ή ή ή

Β. Ο μαθητής έχει αρχικά την ταχύτητα του πρώτου αυτοκινήτου, δηλαδή

υ=20m/s. Έτσι από το δεύτερο νόμο του Νεύτωνα, η δύναμη F που του
ασκεί η ζώνη για να τον ακινητοποιήσει τελικά είναι:

ή ή .

Μπορείτε να διαπιστώσετε ότι η δύναμη αυτή είναι πολύ μεγαλύτερη

από το βάρος .

2.16 A. Από την αρχή διατήρησης της ορμής έχουμε:

ή ή

ή .
Β. Για τη μεταβολή Δp του δεύτερου οχήματος έχουμε:
ή ή
ή .

Γ. Για το πρώτο όχημα βρίσκουμε:

ή ή

ή .

Δηλαδή όπως αναμέναμε, η ελάτωση της ορμής του πρώτου οχήματος

είναι ίση ακριβώς με την αύξηση της ορμής του δεύτερου.

12

22-0224-01.indd 12 12/6/2014 2:27:52 µµ

 2.17 A. Η ταχύτητα V του συσσωματώματος είναι:

ή ή

ή , δηλαδή ίδιας κατεύθυνσης με την

κατεύθυνση του πρώτου σώματος την οποία θεωρήσαμε ως θετική.
Β. Στην πλαστική κρούση η κινητική ενέργεια δε διατηρείται και συγκε-
κριμένα μειώνεται. Έτσι έχουμε:

ή ή

ή .

Γ. Από το θεώρημα μεταβολής της κινητικής ενέργειας βρίσκουμε για το

ζητούμενο διάστημα:

ή ή

13

22-0224-01.indd 13 12/6/2014 2:27:52 µµ

 3 ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Νόμοι αερίων

3.1 1-γ 2-α

3.2 α

3.3 1-δ 2-β 3-γ

3.4 γ

3.5 γ

3.6 β, γ

3.7 γ

3.8 β

Κινητική θεωρία

3.9 Μακροσκοπικά, ιδανικό είναι το αέριο που υπακούει στους νόμους των
αερίων σε οποιεσδήποτε συνθήκες και αν βρίσκεται, ή το αέριο που
υπακούει στην καταστατική εξίσωση σε όλες τις πιέσεις και θερμοκρα-
σίες.
Μικροσκοπικά, ιδανικό είναι το αέριο του οποίου τα μόρια συμπεριφέ-
ρονται σαν μικροσκοπικές ελαστικές σφαίρες, δέχονται δυνάμεις μόνο τη
στιγμή της κρούσης του με άλλα μόρια ή με τα τοιχώματα του δοχείου
και οι κρούσεις τους είναι απολύτως ελαστικές.
3.10 α, δ

3.11 α

14

22-0224-01.indd 14 16/6/2014 3:24:41 µµ

 3.12 γ

3.13 β

3.14 γ

3.15 Οι ταχύτητες των μορίων στα υγρά ακολουθούν κατανομή που μοιάζει
αρκετά με αυτή των Maxwell-Boltzmann για τα αέρια. Αυτό σημαίνει
ότι μέσα στο υγρό πάντα υπάρχει ένας αριθμός μορίων που έχουν αρκετά
μεγάλες ταχύτητες, που τους επιτρέπουν να “δραπετεύσουν” από τις
διαμοριακές έλξεις και να εγκαταλείψουν το υγρό από την ελεύθερη
επιφάνειά του.
Καθώς τα πιο γρήγορα μόριά του εγκαταλείπουν το υγρό, η μέση
κινητική ενέργεια των μορίων που απομένουν μικραίνει. Σύμφωνα με τη
1 3
σχέση mυ 2 = kT που συνδέει τη μέση κινητική ενέργεια των μορίων
2 2
των ιδανικών αερίων με τη θερμοκρασία και, απ’ ό,τι φαίνεται, ισχύει
ποιοτικά και για τα υγρά, είναι και θεωρητικά αναμενόμενο να ψύχεται
το υγρό.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Νόμοι αερίων - καταστατική εξίσωση

p2 p1
3.16 Η μεταβολή είναι ισόχωρη. Επομένως = άρα p2 = 1,2atm
T2 T1

V2 V1
3.17 Η μεταβολή είναι ισοβαρής. Επομένως: = άρα V2 = 0,18m3
T2 T1

3.18 Όγκος δωματίου V = 48m3

pV
Από την καταστατική εξίσωση: n = = 1950mol
RT

15

22-0224-01.indd 15 12/6/2014 2:27:52 µµ

 V
3.19 Η μεταβολή του αέρα είναι ισόθερμη: p1V = p2 άρα p2 = 3atm
3
nRT
3.20 p= = 0,2N/m2
V
p1V1 p2V2
3.21 = άρα p2 = 8atm
T1 T2
pV
3.22 n= , N = nN A = 3,182×108 μόρια
RT
ρ
3.23 p= RT άρα ρ = 1,1Kg/m3
M
pM
3.24 Η συνάρτηση είναι ρ =
R(273 + θ )
Το διάγραμμα της πυκνότητας σε
συνάρτηση με τη θερμοκρασία
φαίνεται στο σχήμα 3.1
ρ
3.25 p= RT
M
επομένως Μ = 2×10-3Kg/mol

3.26=VA 22,=
4 L, p A 1=
atm, TA 273K
Α→Β: ισόθερμη μεταβολή ΤΒ = ΤΑ, pΒ = 2pΑ, p AVA = ( 2 p A )VB άρα
Vb = 11,2L
Β→Γ: ισοβαρής μεταβολή pΓ = pΑ, VB = 3VA
VB 3VB
= άρα TΓ = 819 K
TA TΓ
Επομένως VΓ = 33,6L pΓ = 2atm TΓ = 819Κ

16

22-0224-01.indd 16 12/6/2014 2:27:52 µµ

 Κινητική θεωρία

3KT 3RT 3RT

3.27 υΕΝ
= = = επομένως
m N Am M
υΕΝ ( Ηe) = 1368m/s , υΕΝ ( Η Ο ) = 644,8m/s
2

3 + 5 + 3 × 8 + 2 × 12 + 16 + 20
3.28 α) υ = = 10, 2m / s
9

32 + 52 + 3 × 82 + 2 × 122 + 162 + 202

β) υΕΝ = = 11, 4m / s
9

3KT 3RT 3RT

3.29 υΕΝ = = = = 12028m / s
m N Am M

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

3.30 Ο δείκτης Μ αναφέρεται στο μπαλόνι, ο δείκτης Φ στη φιάλη

PM VM PΦVΦ
N nM = nΦ επομένως N = άρα N = 400
RT RT

V V′
3.31 Η μεταβολή του αέρα είναι ισοβαρής. Επομένως =
T T′
Αν Α το εμβαδόν της διατομής του σωλήνα θα είναι
Ah Ah′
= άρα h′ = 36cm και h′-h = 9cm
T T′

w
3.32 α) pαεριου
 = patm + pεµβ = patm + = 1, 2 × 105 N/m 2
A

17

22-0224-01.indd 17 12/6/2014 2:27:54 µµ

 V′ V
β) Η μεταβολή του αερίου είναι ισοβαρής: = επομένως
T′ T
V ′ = 0,016m3

Η αύξηση του όγκου είναι V´-V = 0,006m3

3.33 Ο αριθμός των mol του αέρα παραμένει σταθερός κατά την ψύξη του
αερίου στους Τ2 = 273Κ. Επομένως θα είναι:
pατ V p ′V
=n = και p ′ = 0,66atm
RT1 RT2
mH 2 RT mO2 RT
3.34 p1 = p2 επομένως =
M H 2 V1 M O2 V2
mH 2 M O2 V1 Al1
ή = = , όπου Α το εμβαδόν της διατομής του εμβόλου.
M H 2 mO2 V2 Al2
mH 2 M O2 l1
Είναι επομένως = = 4
M H 2 mO2 l2

3.35 Ο συνολικός αριθμός των mol στα δύο δοχεία παραμένει σταθερός,
δηλαδή n1 + n2 = n1′ + n2′
pαρχ V1 pαρχ V2 pτελV1 pτελV2
επομένως + = +
RT RT RT1′ RT2′
από όπου βρίσκουμε pτελ = 1,26atm

w
3.36 Η πίεση του αέρα στην περίπτωση (α) είναι =
pα pατµ + (1)
A
w
και στην περίπτωση (β) =
pβ pατµ − (2)
A
Αν θεωρήσουμε τη μεταβολή του αερίου ισόθερμη, μπορούμε να
γράψουμε pα Va = pβ Vβ ή pα A ha = pβ A hβ ή pα ha = pβ hβ (3)

 w  w
Η (3) λόγω των (1) και (2) δίνει  pατµ +  ha =  pατµ −  hβ από όπου
 A  A
βρίσκουμε w = 20,26Ν.

18

22-0224-01.indd 18 12/6/2014 2:27:54 µµ

 4 ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ισορροπία - αντιστρεπτές μεταβολές - έργο αερίου

4.1 Η πτώση ενός σώματος. Η εκπυρσοκρότηση ενός πυροβόλου.

4.2 Το έργο ενός αερίου είναι θετικό όταν εκτονώνεται και αρνητικό όταν
συμπιέζεται.

4.3 β

4.4 Ένα αέριο, που βρίσκεται σε κάποιο δοχείο ασκεί δυνάμεις στα τοιχώματα
του δοχείου. Έργο έχουμε μόνο αν μετατοπιστεί το σημείο εφαρμογής
μιας δύναμης, δηλαδή όταν μετακινηθεί κάποιο τοίχωμα του δοχείου.
Στην περίπτωση που περιγράφεται δεν συμβαίνει αυτό, επομένως το έργο
του αερίου είναι μηδέν.

Θερμότητα - εσωτερική ενέργεια

4.5 β, γ, ε

4.6 δ

4.7 α

4.8 β

Ο πρώτος θερμοδυναμικός νόμος

4.9 Σύμφωνα με τον πρώτο θερμοδυναμικό νόμο, το ποσό θερμότητας που

απορροφά ή αποβάλλει ένα θερμοδυναμικό σύστημα είναι ίσο με το
αλγεβρικό άθροισμα 1) της μεταβολής της εσωτερικής ενέργειας του
συστήματος και 2) του έργου που παράγει ή δαπανά τo σύστημα.
4.10 α

19

22-0224-01.indd 19 12/6/2014 2:27:54 µµ

 4.11 1-γ, 2-δ, 3-α, 4-στ, 5-ε

4.12 Το έργο ενός αερίου είναι θετικό όταν το αέριο εκτονώνεται. Στην
αδιαβατική αντιστρεπτή εκτόνωση το έργο του αερίου είναι ίσο με την
ελάττωση της εσωτερικής του ενέργειας. Στην ισόθερμη αντιστρεπτή
εκτόνωση το έργο του αερίου είναι ίσο με τη θερμότητα που απορροφά
το αέριο.

4.13 Η αδιαβατική εκτόνωση του αερίου

από όγκο V1 σε όγκο V2 συνεπάγεται
μείωση θερμοκρασίας του, δηλαδή
οδηγεί στην κατάσταση χαμηλότερης
θερμοκρασίας (κατάσταση Δ).
Επομένως στην αδιαβατική μεταβολή
αντιστοιχεί η καμπύλη (2).

4.14 1. Επειδή T2 > T1 ΔUab > 0

2. ΔUΒΓ < 0 3. Επειδή ΤΑ = ΤΓ = Τ1
ΔUΑΓ = 0

4.15 γ

4.16 Στο σχήμα 4.2 η καμπύλη (1) αντι-

στοιχεί στην ισόθερμη μεταβολή και
η (2) στην αδιαβατική. Το έργο του
αερίου είναι ίσο με το εμβαδόν από τη
γραμμή του διαγράμματος μέχρι τον
άξονα V. Επειδή το εμβαδόν κάτω από
την ισόθερμη είναι μεγαλύτερο
Wισόθερμης >Wαδιαβατικής

4.17 Επειδή Τα = Τβ η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας είναι μηδέν, με

όποιον από τους δύο τρόπους πραγματοποιηθεί η μεταβολή. Από τον 1ο
θερμοδυναμικό νόμο έχουμε Q1 = W1 και Q2 = W2

20

22-0224-01.indd 20 12/6/2014 2:27:54 µµ

 Το έργο και στις δύο μεταβολές είναι ίσο με εμβαδόν από τη γραμμή του
διαγράμματος μέχρι τον άξονα V διάγραμμα p-V. Συγκρίνοντας τα δύο
εμβαδά συμπεραίνουμε ότι W2 > W1 και επομένως Q2 > Q1.

4.18 α) Σε κάθε περίπτωση το έργο είναι ίσο με το εμβαδόν από τη γραμμή

του διαγράμματος μέχρι τον άξονα V. Επομένως μεγαλύτερο έργο έχουμε
κατά τη μεταβολή 1.
β) Επειδή η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας εξαρτάται μόνο από την
αρχική και τελική κατάσταση είναι ίδια σε όλες τις περιπτώσεις.
γ) Εφόσον το έργο του αερίου είναι μεγαλύτερο κατά τη μεταβολή 1 και η
μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ίδια σε κάθε περίπτωση, από τον 1ο
θερμοδυναμικό νόμο έπεται ότι στην 1η περίπτωση το αέριο απορροφά
μεγαλύτερο ποσό θερμότητας.

4.19 α, β, γ, ε

Γραμμομοριακές ειδικές θερμότητες των αερίων

4.20 Η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα εκφράζει το ποσό θερμότητας που

πρέπει να προσφερθεί σε ένα mol αερίου ώστε να ανέβει η θερμοκρασία
του κατά ένα βαθμό. Στα αέρια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η
γραμμομοριακή ειδική θερμότητα υπό σταθερό όγκο και η γραμμομορι-
ακή ειδική θερμότητα υπό σταθερή πίεση. Η σχέση που συνδέει τις δυο
ειδικές γραμμομοριακές θερμότητες είναι: C p = CV + R

4.21 α, γ, δ

4.22 α

4.23 Η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα εκφράζει το ποσό της θερμότητας

που πρέπει να προσφερθεί σε ένα mol αερίου για να ανυψωθεί η θερμο-
κρασία του κατά ένα βαθμό.
Στην ισόχωρη θέρμανση ολόκληρο το ποσό θερμότητας που προσφέρεται
σε ποσότητα αερίου ίση με ένα mol χρησιμοποιείται για την αύξηση της
εσωτερικής του ενέργειας. Στην ισοβαρή θέρμανση από το ποσό της
προσφερόμενης θερμότητας ένα μέρος χρησιμοποιείται για την αύξηση
της εσωτερικής ενέργειας και ένα μέρος για την παραγωγή έργου. Η
αύξηση της εσωτερικής ενέργειας είναι και στις δύο περιπτώσεις ίδια.
Επομένως Qp > QV .

21

22-0224-01.indd 21 12/6/2014 2:27:54 µµ

 4.24 Τα μόρια των ιδανικών αερίων στερούνται δομής. Ένα τέτοιο μόριο έχει
τη δυνατότητα να εκτελέσει μόνο μεταφορική κίνηση.
Στην πραγματικότητα τα μόρια των αερίων έχουν δομή και εκτός από
τη μεταφορική κίνηση μπορούν να περιστρέφονται και -σε υψηλή
θερμοκρασία- να ταλαντώνονται. Όλες αυτές οι κινήσεις συνεισφέρουν
στην εσωτερική ενέργεια του αερίου και πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά
τον υπολογισμό της.

Δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος - θερμικές μηχανές

4.25 δ

4.26 Κυρίως μέσω καυσαερίων τα οποία αποβάλλονται στο περιβάλλον. Κατά

δεύτερο λόγο εξαιτίας της θέρμανσης της μηχανής.

4.27 α

4.28 β, ε, στ, ζ

4.29 Όχι. Πρέπει να λάβουμε υπόψη και το ποσό θερμότητας που αποβάλλει
η μηχανή. Το ποσό θερμότητας που δαπανάται για τη λειτουργία της
είναι ίσο με το ωφέλιμο έργο συν το ποσό θερμότητας που αποβάλλει η
μηχανή στη δεξαμενή χαμηλής θερμοκρασίας.

4.30 Όχι. Για τη λειτουργία μιας θερμικής μηχανής απαιτούνται δύο δεξαμενές
θερμότητας (υψηλής και χαμηλής θερμοκρασίας). Μια θερμική μηχανή
που θα χρησιμοποιούσε τη θάλασσα ως δεξαμενή υψηλής θερμοκρασίας
θα έπρεπε να αποβάλλει θερμότητα σε κάποιο τμήμα του φυσικού
περιβάλλοντος που θα βρισκόταν σε χαμηλότερη θερμοκρασία (δεξαμενή
χαμηλής θερμοκρασίας). Τέτοια δεξαμενή χαμηλής θερμοκρασίας δεν
υπάρχει στο φυσικό περιβάλλον.

4.31 δ, ε

4.32 Η απόδοση μιας θερμικής μηχανής δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από
την απόδοση της μηχανής Carnot που λειτουργεί ανάμεσα στις ίδιες
θερμοκρασίες. Ο συντελεστής απόδοσης μιας μηχανής Carnot είναι
Tc
1−
Th

22

22-0224-01.indd 22 12/6/2014 2:27:54 µµ

 Εντροπία

4.33 α, β, δ

4.34 Α-α, Β-β, Γ-γ

4.35 β, δ

4.36 Δεν αποτελεί εξαίρεση. Η εντροπία τείνει να αυξηθεί στα απομονωμένα

θερμοδυναμικά συστήματα. Το ποτήρι με το νερό δεν αποτελεί
απομονωμένο σύστημα. Το ψυγείο αφαιρεί θερμότητα από το σύστημα
(ποτήρι - νερό) και τη μεταφέρει στο περιβάλλον.

VB
4.37 Στην ισόθερμη ΑΒ ισχύει: ∆S AB = nR ln 0.
VA
Στην αδιαβατική ΓΑ: ∆SΓΑ =
0
Στην κυκλική: ∆SΟΛ =
0 επομένως ∆S AB + ∆SΒΓ + ∆SΓΑ = 0 άρα
∆SΒΓ = −∆S ΑΒ  0

4.38 1-α, 2-ε, 3-α, 4-δ, 5-β

4.39 ΑΒ: Ισόθερμη εκτόνωση

ΒΓ: Αδιαβατική εκτόνωση
ΓΔ: Ισόθερμη συμπίεση
ΔΑ: Αδιαβατική συμπίεση.

23

22-0224-01.indd 23 12/6/2014 2:27:55 µµ

 ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Έργο αερίου - πρώτος θερμοδυναμικός νόμος

4.40 Η μεταβολή του αερίου είναι ισοβαρής. Επομένως

W p (V2 − V1 ) = 243,1J
=

4.41 Η μεταβολή του αερίου είναι ισοβαρής και επομένως

W = p∆V = nR∆T = 1663J

V p1
4.42 Στην ισόθερμη μεταβολή ισχύει
= =
W nRT ln 2 nRT ln
V1 p2
Επομένως W = -nRTln2 = -3458J

4.43 To έργο είναι θετικό και ίσο με το εμβαδόν από τη γραμμή του
διαγράμματος έως τον άξονα V, δηλαδή W = 4600J

V2
4.44 = W= nRT ln =
Q p1V1 ln 2 = 702,1J
V1

4.45 Η μεταβολή είναι ισοβαρής. Επομένως

p1V1
α) W = p1 ∆V = nR∆T = (T2 − T1 ) = 202,6J
T1

β) ∆U = Q − W = 506,5J

4.46 Πρόκειται για ισόθερμη συμπίεση. Ισχύει επομένως

V /2
= W= nRT ln
Q = −nRT ln 2 = -345,8J
V

4.47 Στην κυκλική μεταβολή Q = W Το έργο υπολογίζεται από το εμβαδόν

που περικλείεται από γραμμή στο διάγραμμα p-V. Είναι W = 1500J.

Γραμμομοριακές ειδικές θερμότητες ιδανικού αερίου

3 3
4.48 Στην ισόχωρη μεταβολή Q = nCV ∆T = nR∆T = ∆pV = 1320J
2 2
4.49 Q nC p ∆T (1)
Στην ισοβαρή μεταβολή ισχύει: =
3 5
C p = CV + R = R+R = R (2)
2 2
24

22-0224-01.indd 24 12/6/2014 2:27:55 µµ

 5 5
η (1) γίνεται από τη (2) Q = nR∆T = p∆V = 506,5 J
2 2

4.50 ∆U = nCV ∆T (1) =

Q nC p ∆T (2)
Διαιρώντας κατά μέλη τις (1) και (2)
∆U CV ∆U 1
= επομένως = άρα ∆U =
29, 64 J
Q Cp Q γ

Θερμικές μηχανές - Κύκλος Carnot

300 MW
4.51
= e = 0,333 ή 33,3%
900 MW

W
4.52 e= άρα Qh = 800 J και
Qh
Qc = Qh − W = 600 J

4.53 Η μέγιστη, θεωρητικά, απόδοση του κινητήρα αντιστοιχεί στην απόδοση

μιας μηχανής Carnot που λειτουργεί μεταξύ των ίδιων θερμοκρασιών.
Tc
e =−
1 =0,87
Th

Tc
4.54 α) e =−
1 =0, 4
Th
V
β) =
Qh W=
AB nRTh ln =
B
14406 J = =
W eQh 5762 J
VA

25

22-0224-01.indd 25 12/6/2014 2:27:55 µµ

 Εντροπία

4.55 Έστω Α η αρχική κατάσταση, Β η κα-

τάσταση στο τέλος της ισόχωρης με-
ταβολής και Γ η τελική κατάσταση.

Η μεταβολή ΑΒ είναι ισόχωρη:

pB p A
= άρα TB = 160 K
TB TA
Η μεταβολή ΒΓ είναι ισοβαρής.
VB VΓ
Ισχύει επομένως =
TB TΓ
άρα TΓ = 400 K

V p Τ
Α 4L 2atm 400Κ
Β 4L 0,8atm 160Κ
Γ 10L 0,8atm 400Κ

Τα σημεία Α και Γ βρίσκονται πάνω στην ίδια ισόθερμη. Επομένως ισχύει

∆S ΑΓ = ∆S ΑΙσΓoθερµης ή

VΓ p AVA
∆S AΓ = nR ln = ln 2, 5 = 1, 86 J / K
VA TA

VB
4.56 ∆S=
AB nR ln= 1,83 J / K ∆SΓΑ =
0
VA
Στην κυκλική μεταβολή ισχύει ∆S =0 , δηλαδή
∆S ΑΒ + ∆SΒΓ + ∆SΓΑ = 0 άρα ∆SΒΓ = −∆S ΑΒ = −1,83 J / K

26

22-0224-01.indd 26 12/6/2014 2:27:56 µµ

 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

4.57 α) Η καμπύλη (1) αντιστοιχεί στην ισό-

θερμη μεταβολή, η (2) στην αδιαβατική
και η (3) στην ισοβαρή.
β) i. Σε κάθε περίπτωση το έργο είναι
ίσο με το εμβαδόν από τη γραμμή του
διαγράμματος ως τον άξονα του όγκου.
Επομένως το έργο είναι το μεγαλύτερο
στην περίπτωση της ισοβαρούς
μεταβολής.
ii. Το ελάχιστο ποσό θερμότητας αντι-
στοιχεί στην αδιαβατική μεταβολή
( Q2 = 0 )

4.58 α) H κατάσταση Α αντιστοιχεί σε θερμοκρασία TA = 273K (το αέριο βρί-

σκεται σε stp).
p A pB
Για την (ισόχωρη) μεταβολή ΑΒ ισχύει = επομένως
TA TB
TB = 546 K
VB VΓ
Για την (ισοβαρή) μεταβολή ΒΓ ισχύει = επομένως
TB TΓ
TΓ = 1092 K
pΓ p∆
Τέλος, για την (ισόχωρη) μεταβολή ΓΔ ισχύει = επομένως
TΓ T∆
T∆ = 546 K

Στο σχήμα 4.6 αποδίδεται η κυκλική μεταβολή σε άξονες p-Τ και V-T

27

22-0224-01.indd 27 12/6/2014 2:27:56 µµ

 β) Το έργο του αερίου είναι ίσο με το εμβαδόν που περικλείεται από την
κλειστή γραμμή στο διάγραμμα p-V
= =
W 22, 4atm L 2269 J

W
4.59 To αέριο θερμαίνεται με σταθερή πίεση pαερ= + pατ (1)
A
V′ V
Αν ο τελικός όγκος του αέριου είναι V´, θα ισχύει = ή
T′ T
T′
V ′ = V (2)
T
Το έργο κατά την ισοβαρή μεταβολή είναι
= W pαερ (V ′ − V )
W  T ′ 
από (1) και (2) W =
 + pατ  V −V  ή
 A  T 
W  θ ′ −θ
=
W  + pατ  V
 A  273 + θ

3 3
4.60 α) Η μεταβολή είναι αδιαβατική επομένως ισχύει p2V22 = p1V12
2
 p1  3 2
άρα
= V2  =  1 V =
125 3
m3 25m3
 2
p
Από τις σχέσεις p2V2 = nRT2 p1V1 = nRT1
p2V2 T2
Διαιρώντας κατά μέλη βρίσκουμε = , από όπου T2 = 60 K
p1V1 T1

28

22-0224-01.indd 28 12/6/2014 2:27:56 µµ

 p2V2 − p1V1
β) W = = 2 ⋅107 J
1− γ

N
4.61 Στο αέριο περιέχονται n = mol i) Θέρμανση υπό σταθερό όγκο:
NA
3
∆U= nR∆T= 3105,8 J W = 0 Q = ∆U
2
ii) Θέρμανση υπό σταθερή πίεση:
ΔU η ίδια W = p∆V = nR∆T = 2070, 6 J Q= W + ∆U= 5176, 4 J

Tc
4.62 e =−
1 =0, 25
Th
W Pt
e= ή e= άρα Qh = 29,828KWh
Qh Qh

nRT
4.63 α)=
VA =A
8L
pA
Η μεταβολή AB είναι ισόθερμη, επομένως TB = TA και
p AVA = pBVB από όπου VB = 3, 2 L
Η μεταβολή ΒΓ είναι ισόχωρη VΓ = VB και
pB pΓ
= από όπου TΓ = 600K
TB TΓ
Η μεταβολή ΓΔ είναι ισόθερμη, επομένως ΤΔ = ΤΓ
Τέλος, η ΔΑ είναι ισόχωρη V∆ = VΑ

Α Β Γ Δ
p 3atm 7,5atm l,5atm 6atm
V 8L 3,2L 3,2L 8L
Τ 300Κ 300Κ 600Κ 600K

29

22-0224-01.indd 29 12/6/2014 2:27:57 µµ

 VB
β) WAB = nRTA ln = −2228, 27 J , WΒΓ = 0
VA
V∆
WΓ∆ = nRTΓ ln = −4456,55 J , W∆Α = 0 , Wολ = 2228,3 J
VΓ
γ) QAB < 0 , Q∆Α < 0

Qh = QΒΓ + QΓ∆ = nCV (TΓ − TΒ ) + WΓ∆ = 8104,31J

Wολ
=e = 0, 275
Qh

4.64 α) Η μεταβολή ΑΒ είναι ισόθερμη επομένως pBVB = pAVA από όπου

pB = 2atm
pΓ pB
Η μεταβολή ΒΓ είναι ισόχωρη και ισχύει = άρα pΓ = 1atm
TΓ TB
V V
Τέλος, η ΓΔ είναι ισοβαρής. Από τη σχέση ∆ = Γ βρίσκουμε
T∆ TΓ
T∆ = 91K

Α Β Γ Δ
p 6atm 2atm 1atm 1atm
V 22,4L 67,2L 67,2L 22,4L
T 546Κ 546Κ 273Κ 91Κ

30

22-0224-01.indd 30 12/6/2014 2:27:57 µµ

 VB
β) WAB nRT
= = A ln 14931,84 J
VA
WΒΓ = 0
W∆Α = 0

pΓ (V∆ − VΓ ) =
WΓ∆ = −4524,8 J

Wολ = WΑΒ + WΒΓ + WΓ∆ + W∆Α = 10407 J

4.65 α) Έστω Γ η κατάσταση στο τέλος της ισόθερμης μεταβολής. Το

αέριο στην κατάσταση αυτή θα έχει πίεση pΓ = pB = 2 po και όγκο
p AVA poVo Vo
=
VΓ = = η μεταβολή παριστάνεται στο σχήμα 4.9α
pΓ 2 po 2

31

22-0224-01.indd 31 12/6/2014 2:27:58 µµ

 VΓ V /2
WAΓ = nRTA ln = poVo ln o = − poVo ln 2 = −0, 6931 poVo
VA Vo

 V 
WΓΒ= pΓ (VΒ − VΓ =
) 2 po  2Vo − o = 3 poVo
 2

WΟΛ = WΑΓ + WΓΒ = 2,3 poVo

QΑΓ = WΑΓ

3 
QΒΓ= nC p ∆T= n ( CV + R ) ∆T= n  + 1 R ∆T
2 
5 5
ή QΒΓ= nR∆T= ( pBVB − pΓVΓ = ) 7,5 poVo
2 2
Q = QΑΓ + QΓΒ = 6,8 poVo

β) Έστω Δ η κατάσταση στο τέλος της ισόθερμης μεταβολής. Στην

κατάσταση αυτή το αέριο έχει όγκο V∆ = 2Vo
p AVA po
p AVA = p∆V∆ ή=
p∆ =
V∆ 2
Η μεταβολή παριστάνεται στο διάγραμμα του σχήματος 4.9β
V∆ 2V
WA∆ = nRTA ln = pοVο ln ο ≈ 0, 7 pοVο W∆Α = 0
VA Vο
WΟΛ = 0, 7 pοVο

QΑ∆ = WΑ∆
3 3
Q∆Β= nCV ∆T= nR∆T= ( pBVB − p∆V∆ )= 4,5 poVo
2 2
QΟΛ = 5, 2 poVo

4.66 Η μεταβολή παριστάνεται γραφικά στο διάγραμμα του σχήματος 4.10.

Το έργο του αερίου είναι ίσο με το εμβαδόν που περικλείεται από τη
γραμμή του διαγράμματος στο σχήμα 4.10, δηλαδή
=
W 2= p 2V 4 pV (1)

Qh = QΑ B + QΒΓ = nCV (TB − TA ) + nC p (TΓ − TΒ ) (2)

Αλλά C=
p CV + R (3)

32

22-0224-01.indd 32 12/6/2014 2:27:59 µµ

 Cp 5Cp
και γ = ή (4) =
CV 3CV
3
Από (3) και (4) προκύπτει CV = R
2
5
και C p = R (5)
2
Η (2) γίνεται από τις σχέσεις (5)
3 5
Qh = nR (TB − TA ) + nR (TΓ − TΒ )
2 2
ή
3 5
Qh = ( pBVB − p AVA ) + ( pΓVΓ − pBVB ) ή
2 2
3 5
=
Qh VA ( pB − p A ) + pB (VΓ − VB )
2 2
3 5
ή Qh = 2 pV + 3 p 2V = 18 pV (6)
2 2
W 4 pV 2
e= και από (1) και (6)= e =
Qh 18 pV 9

4.67 Στην αρχική κατάσταση Α του αερίου θα ισχύουν p A = 1atm,

VA = 22, 4 L, TA = 273K
Έστω Β η κατάσταση στο τέλος της ισοβαρούς μεταβολής.
VB VA
= άρα TB = 546 K
TB TA

Έστω Γ η κατάσταση στο τέλος της ισόχωρης.

pΓ VB
= άρα TΓ = 273K
TΓ TB

Α Β Γ
V 22,4L 44,8L 44,8L
p 1atm 1atm 0,5atm
Τ 273Κ 546 Κ 273Κ

33

22-0224-01.indd 33 12/6/2014 2:27:59 µµ

 Η μεταβολή παριστάνεται στο
διάγραμμα του σχήματος 4.11
α) W = WAB + WBΓ επειδή
WBΓ = 0 ,
W = WΑΒ = p A (VΒ − VA ) = 2271J
β) Επειδή TA = TΓ ∆U ΑΓ =
0

Από τον 1ο θερμοδυναμικό νόμο

= W= 2271J
Q
γ) Εφόσον TA = TΓ οι καταστάσεις Α και Γ βρίσκονται πάνω στην ίδια
ισόθερμη, επομένως
Ισ oθερµης VΓ
∆S AΓ = ∆S ΑΓ = nR ln = 5, 76 J / K
VA

4.68 Στην αρχική κατάσταση (Α) του αερίου ισχύουν

= =
p A 1atm, VA 22,=
4 L, TA 273K
Έστω Β η κατάσταση στο τέλος της αδιαβατικής μεταβολής και Γ η
τελική κατάσταση του αερίου.
Για την αδιαβατική μεταβολή ΑΒ ισχύει:
2
3 3
 pA  3
pBV = p AV
B
2
A
2
επομένως
= VB =  VA 5, 6 L
 pB 
Ισχύουν επίσης pBVB = nRTB (1) και p AVA = nRTA (2)
Διαιρώντας τις σχέσεις (1) και (2) κατά μέλη έχουμε:
pBVB
=TB T=
A 546 K
p AVA
Τέλος, για την (ισόχωρη) μεταβολή ΒΓ ισχύει
pΓ pB
= από την οποία προκύπτει TΓ = 273K
TΓ TB

Α Β Γ
V 22,4L 5,6L 5,6L
p 1atm 8atm 4atm
Τ 273Κ 546Κ 273Κ

34

22-0224-01.indd 34 12/6/2014 2:28:00 µµ

 Η μεταβολή παριστάνεται στο
διάγραμμα του σχήματος 4.12

α) ∆U AB = nCV (TB − TA ) = 4539, 5 J

∆U ΒΓ = nCV (TΓ − TB ) = −4539, 5 J
∆U ΟΛ = ∆U AB + ∆U BΓ = 0

β) Η μεταβολή ΑΒ είναι αδιαβατική

επομένως ∆S AB = 0
Οι καταστάσεις Α και Γ βρίσκονται
πάνω στην ίδια ισόθερμη, αφού
TA = TΓ . Επομένως
Ισ oθερµης VΓ
∆S ΑΓ = ∆S ΑΓ = nR ln = −11, 52 J / K
VA
Αλλά ∆S ΑΓ = ∆S AB + ∆SΒΓ επομένως ∆SΒΓ =
∆S ΑΓ =
−11,52 J / K

4.69 Στην ισόθερμη εκτόνωση ΑΒ ισχύει

p AVA = pBVB επομένως =
pB 0, 75 × 105 N / m 2
pB pΓ
Για την ισόχωρη ψύξη ΒΓ, που ακολουθεί, ισχύει = (1)
TB TΓ
Για την αδιαβατική εκτόνωση ΓΑ μπορούμε να γράψουμε
γ
V 
pΓVΓγ = pAVAγ ή pΓ = p A  A 
 VΓ 
Επειδή VΓ = VB pΓ ≈ 0,3 × 105 N / m 2

Από την (1) προκύπτει ότι TΓ = 240 K

Α Β Γ
V 0,04m 3
0,16m 3
0,16m3

p 3×105 N/m2 0,75×105 N/m2 0,3×105 N/m2

Τ 600Κ 600Κ 240Κ

Στο διάγραμμα του σχήματος 4.13 παριστάνεται γραφικά η μεταβολή.

3
α) U A = nRTA ή
2

35

22-0224-01.indd 35 12/6/2014 2:28:01 µµ

 3
UA
= = p AVA 18000 J
2
UB = U A
3 3
UΓ
= =nRTΓ = pΓVΓ 7200 J
2 2

VB
β) WAB = nRTA ln ή
VA
WAB p=
= AVA ln 4 16632 J

WΒΓ = 0
p AVA − pΓVΓ
WΓΑ = = −10800 J
1− γ
WΟΛ = WAB + WΒΓ + WΓΑ = 5832 J
V p AVA
γ) ∆S=
AB nR ln=
B
=
ln 4 27, 72 J / K
VA TA
∆SΓΑ =
0

0 επομένως ∆S AB + ∆S BΓ + ∆SΓΑ = 0
∆SΟΛ =

και ∆SΒΓ =
−27, 72 J / K

mg N
4.70 Η πίεση του αερίου είναι p = pat + =2, 013 × 105 2
A m
Η μεταβολή είναι ισοβαρής
α) W = p ∆V (1)
3 3
∆U = nR ∆T = p ∆V (2) Q = ∆U + W (3)
2 2
3 5
Από (1) και (2) η (3) γίνεται: Q = p ∆V + p ∆V = p ∆V (4)
2 2
Αν x η μετατόπιση του εμβόλου ∆V =Ax και από την (4)
2Q
=x ≈ 0,1m
5 pA
β) Διαιρώντας κατά μέλη τις σχέσεις (2) και (4) προκύπτει
∆U 3 3
= οπότε ∆U = Q= 30 J
Q 5 5

36

22-0224-01.indd 36 16/6/2014 3:26:12 µµ

 4.71 Από τη σχέση =
p 600 + 400V για
VA = 2m έχουμε p A = 1400 N / m
3 2

και για VΓ = 1m3 , pΓ = 1000 N / m 2

Η μεταβολή παριστάνεται γραφικά
στο διάγραμμα του σχήματος 4.14
α) Το έργο του αερίου δίνεται από
το εμβαδόν που περικλείει η γραμμή
του διαγράμματος: W = 200 J (1)
β) Q=h Q=
ΓΑ WΓΑ + ∆U ΓΑ (2)
To WΓΑ είναι ίσο με το εμβαδόν από
τη γραμμή ΓΑ στο διάγραμμα του
σχήματος 4.14 μέχρι τον άξονα V: WΓΑ = 1200 J
3 3
∆U=
ΓΑ nR (TA − T=
Γ) ( p AVA − pΓV=
Γ) 2700 J
2 2
Επομένως από (2) Qh = 3900 J (3)
W
=
e = 0, 051
Qh
 pBVB p AVA 
γ) Q= nCV (TB − T=
A) CV  − <0
R 
AB
 R
Χωρίζουμε τη μεταβολή ΑΒ σε απειροστά μικρές μεταβολές, τόσο μικρές,
ώστε σε κάθε μια από αυτές η θερμοκρασία να μπορεί να θεωρηθεί
σταθερή.
∆Q1 ∆Q2
∆S AB = ∆S1 + ∆S 2 + ... = + + ...
T1 T2
Επειδή οι αριθμητές είναι αρνητικές ποσότητες ∆S AB < 0

Με ανάλογο τρόπο βρίσκουμε ότι ∆SBΓ < 0 και ∆SΓΑ > 0

2
4.72 Από τη σχέση p =− × 108 V + 6 × 105
3
για VA = 6 × 10−3 m3 έχουμε
p A = 2 × 105 N / m 2 και για
VB = 3 × 10−3 m3 , pB = 4 × 105 N / m3
Η μεταβολή παριστάνεται γραφικά στο διάγραμμα του σχήματος 4.15

37

22-0224-01.indd 37 12/6/2014 2:28:03 µµ

 α) Το έργο του αερίου, το οποίο είναι ίσο
με το εμβαδόν του τριγώνου (ΑΒΓ), είναι
W = 300 J
β) QAB =
∆U AB + WAB
Παρατηρούμε ότι ισχύει pAVA = pBVB .
Από αυτό συμπεραίνουμε ότι τα σημεία
Α και Β βρίσκονται πάνω στην ίδια
ισόθερμη TA = TB . Επομένως ∆U AB =
0.
To WAB είναι αρνητικό διότι το αέριο
συμπιέζεται, και ίσο κατ’ απόλυτη τιμή
με το εμβαδόν που οριοθετείται από το
ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και τον άξονα
των V.

Επομένως QAB = WAB = −

( 2 ×10 5
+ 4 × 105 )
3 × 10−3 =
−900 J
2
QΒΓ = nC p (TΓ − TB ) = n ( CV + R ) (TΓ − TB ) ή

3  5
QΒΓ = n  + 1 R (TΓ − TB ) = pB (VΓ − VB ) = 3000 J
2  2
3 3
QΓΑ = nCV (TA − TΓ ) =n R (TA − TΓ ) =( p AVA − pΓVΓ ) =
−1800 J
2 2
VB
γ) Επειδή TA = TB ∆S AB = ∆S AB
Ισ oθερµης
= nR ln = −1, 4 J / K
VA
0 ή ∆S ΑΒ + ∆SΒΓ + ∆SΓΑ = 0 άρα
∆SΟΛ =

∆SΓΑ = −∆S ΑΒ − ∆SΒΓ = −2,1J / K

38

22-0224-01.indd 38 12/6/2014 2:28:04 µµ

 5 ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΠΕΔΙΟ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ηλεκτρική ροή - νόμος του Gauss

5.1 α

5.2 Το συνολικό φορτίο που περικλείει η επιφάνεια είναι αρνητικό

4Q 4Q Q
5.3 Φ1 = Φ2 = Φ 3 =− Φ 4 =0
εo εo εo
5.4 α, δ

5.5 β

5.6 β, γ

5.7

39

22-0224-01.indd 39 12/6/2014 2:28:04 µµ

 Δυναμικό του ηλεκτρικού πεδίου - ενέργεια συστήματος σημειακών φορτίων

5.8 β

5.9 Εάν μετακινηθεί ένα σημειακό φορτίο q από το σημείο Α στο σημείο
Β, μέσα σε ηλεκτρικό πεδίο, το έργο της δύναμης του πεδίου είναι ίσο
με το γινόμενο της διαφοράς δυναμικού των δύο σημείων επί το φορτίο
που μετακινείται. Το έργο αυτό είναι ανεξάρτητο της διαδρομής που
ακολουθεί το φορτίο κατά τη μετακίνησή του από το Α στο Β. Τέτοια
πεδία, όπως το ηλεκτρικό, που το έργο τους εξαρτάται από την αρχική
και τελική θέση του σώματος που μετακινείται ονομάζονται διατηρητικά.

5.10 δ

5.11 Το δυναμικό του πεδίου σε κάποιο σημείο που δημιουργεί σημειακό

φορτίο είναι αντίστροφα ανάλογο με την απόσταση του σημείου από το
φορτίο. Επομένως σωστή απάντηση είναι η α.

5.12 β

5.13 β

5.14 Κατά μήκος μιας δυναμικής γραμμής τα δυναμικά ελαττώνονται. Το πεδίο

ασκεί στο φορτίο δύναμη με φορά αντίθετη από τη φορά των δυναμικών
γραμμών. Επομένως το φορτίο θα κινηθεί προς τα μεγαλύτερα δυναμικά,
δηλαδή σωστή απάντηση είναι η α.

5.15 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή στο τέλος της σελίδας 153.

40

22-0224-01.indd 40 12/6/2014 2:28:04 µµ

 5.16

Ομογενές ηλεκτρικό πεδίο

5.17 β

5.18 γ

5.19 γ

5.20 α, ε

5.21 α, β, γ

5.22 1-γ 2-α

5.23 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή σελίδες 163-164.

Πυκνωτής και διηλεκτρικά

5.24 δ

5.25 1-β 2-γ 3-α

5.26 γ

5.27 1-β 2-γ 3-α

41

22-0224-01.indd 41 12/6/2014 2:28:04 µµ

 5.28 1-β 2-β 3-α

5.29 γ, δ

5.30 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή στη σελίδα 172.

5.31 Αν ένας μονωτής τοποθετηθεί μέσα σε ηλεκτρικό πεδίο πολύ μεγάλης

έντασης είναι πιθανό να καταστραφούν οι μονωτικές του ιδιότητες και
να γίνει αγωγός. Η χαρακτηριστική τιμή της έντασης στην οποία αντέχει
ένας μονωτής ονομάζεται διηλεκτρική αντοχή και μετριέται σε V/m

5.32 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή στη σελίδα 171.

5.33 Βλέπε στο βιβλίο του μαθητή στη σελίδα 172.

5.34 1-Β 2-Δ 3-Γ 4-Β 5-Α

Πεδίο βαρύτητας της Γης

5.35 Ένταση του πεδίου βαρύτητας σε ένα σημείο του, ονομάζεται το σταθερό
πηλίκο της δύναμης που θα ασκηθεί σε μια μάζα m αν βρεθεί στο σημείο
αυτό, προς τη μάζα. Η ένταση είναι διανυσματικό μέγεθος και έχει την
ίδια κατεύθυνση με τη δύναμη. Μονάδα έντασης είναι το 1Ν/Kg ή 1m/s2.

5.36 α, β, δ

5.37 Όταν μια μάζα κινείται στο πεδίο βαρύτητας το έργο της δύναμης
του πεδίου είναι ανεξάρτητο της διαδρομής που ακολουθεί το σώμα,
εξαρτάται μόνο από την αρχική και τελική θέση του σώματος. Το πεδίο
βαρύτητας, όπως και το ηλεκτρικό πεδίο, είναι πεδίο διατηρητικό. Την
ιδιότητα αυτή του πεδίου βαρύτητας την εκμεταλλευόμαστε για να ορί-
σουμε το μέγεθος δυναμικό. Ονομάζουμε δυναμικό του πεδίου βαρύτη-
τας της Γης σε ένα σημείο του το σταθερό πηλίκο του έργου της δύναμης
του πεδίου κατά τη μετακίνηση μιας μάζας m από το σημείο αυτό στο
άπειρο προς τη μάζα m.

42

22-0224-01.indd 42 12/6/2014 3:34:42 µµ

 MΓm
5.38 Η ελκτική δύναμη που δέχεται από τη Γη ( F = G ) αυξάνεται, επομένως
r2
θα αυξάνεται και η επιτάχυνσή του a = F m . Σωστή απάντηση είναι η γ.

5.39 α, γ, δ

5.40 α, ε

g o RΓ2 g o RΓ2 2 g o RΓ2

5.41 g= V= − υδ =
( RΓ + h ) RΓ + h RΓ + h
2

5.42 Το πεδίο βαρύτητας είναι διατηρητικό. Η Γη στρέφεται γύρω από τον

Ήλιο εξαιτίας της βαρυτικής δύναμης που δέχεται, επομένως η μηχανική
της ενέργεια διατηρείται.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Ηλεκτρική ροή - νόμος του Gauss

5.43 α) Φ = EA συν 0o = Eπ r 2 = 62, 8 Nm 2 / C

β) Φ =EA συν 90o = 0
Eπ r 2
γ) Φ = EA συν 60o = = 31, 4 Nm 2 / C
2

Qεγκ
5.44 =
Φ = 1,13 × 106 Nm 2 / C
εo

Qεγκ
5.45 Φ= άρα Q=
εγκ 17, 7 × 10−12 C
εo

43

22-0224-01.indd 43 12/6/2014 2:28:04 µµ

 5.46 Η ηλεκτρική ροή που διέρχεται από την κλειστή επιφάνεια που ορίζεται
από τη στεφάνη και το δίχτυ της απόχης είναι μηδέν, γιατί στο εσωτερικό
της απόχης δεν υπάρχει ηλεκτρικό πεδίο.
Φ =0 ή Φδίχ. + Φστεφ.= 0 άρα

Φδίχ. = −Φστεφ. = −ΕπR2

5.47 Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss την επιφάνεια σφαίρας που έχει κέντρο
το κέντρο της Γης και ακτίνα R ελάχιστα μεγαλύτερη από την ακτίνα της
Γης ( R ≈ RΓ )

Qεγκ Q
εγκ
Φ= ή − E 4π RΓ2 = άρα Qεγκ = −455295C
εo εo

5.48 Ο λεπτός σφαιρικός φλοιός, που είναι φορτισμένος, ομοιόμορφα συμπε-

ριφέρεται εξωτερικά σαν όλο του το φορτίο να είναι συγκεντρωμένο στο
κέντρο του (σημειακό φορτίο), ενώ στο εσωτερικό του δεν υπάρχει ηλε-
κτρικό πεδίο (βλέπε παράδειγμα 5-1 σελίδα 148 στο βιβλίο του μαθητή).
Επομένως:
1 Q
α)=
E = 1,35 × 106 N / C β) μηδέν
4πε ο r12

5.49 Αφού το φορτίο είναι κατανεμημένο ομοιόμορφα σε όλο τον όγκο της
Q
σφαίρας το φορτίο ανά μονάδα όγκου είναι ρ = όπου VR ο όγκος της
VR
σφαίρας.
Το φορτίο που περικλείεται από σφαίρα ακτίνας r ( r  R ) που έχει το
ίδιο κέντρο με τη φορτισμένη σφαίρα είναι q = ρVr επομένως:

4 3
πr
Q r
3

=q = Vr 3 = Q   Q
VR 4
π R3 R
3
Εφαρμόζουμε το νόμο του Gauss για τη σφαιρική επιφάνεια ακτίνας r:

q Qr
3

α) Φ1= = ≈ 104 Nm 2 / C
εo ε o  R 

44

22-0224-01.indd 44 16/6/2014 3:28:07 µµ

 3
q Qr
β) Φ 2 = = ≈ 29, 2 × 104 Nm 2 / C
εo ε o  R 
3
q Qr
γ) Φ 3 = = ≈ 69, 4 × 104 Nm 2 / C
εo ε o  R 
δ, ε) Αν η ακτίνα της σφαίρας r είναι μεγαλύτερη της R , το φορτίο που
περικλείει η R είναι Q. Από το νόμο του Gauss προκύπτει ότι για κάθε
σφαιρική επιφάνεια ακτίνας r > R θα είναι
Q
Φ= = 135 × 104 Nm 2 / C
εo

1 λ
5.50 α) =
E1 = 720 × 103 N / C (βλέπε παράδειγμα 5.2 στη σελίδα 149
2πε ο r1

του βιβλίου του μαθητή)

1 λ
β) =
E2 = 360 × 103 N / C
2πε ο r2

Δυναμικό του ηλεκτρικού πεδίου - ενέργεια συστήματος φορτίων

Q Q
5.51 V = Kc επομένως
= r K=
c 6m
r V

5.52 Έστω Ο το σημείο στο οποίο βρίσκεται το φορτίο.

Q Q
=VA K= 90V=VB K= 180V
c
( OA) c
( OB )
VA − VB =
−90V

Q Q
5.53 E = Kc (1) V = Kc (2)
r2 r
V
Διαιρώντας κατά μέλη τις (1) και (2) βρίσκουμε = r= 3m
E

45

22-0224-01.indd 45 12/6/2014 2:28:05 µµ

 Vr
και από τη (2) έχουμε: Q= = 6 × 10−8 C
Kc

 Q Q 1 1
5.54 WΒΓ = (VB − VΓ ) q =  K c − K c  q = K c Qq  −  = 13,5 × 10−3 J
 r1 r2   r1 r2 

5.55 α) Τα φορτία Q1 και Q2 δημιουργούν στο σημείο Α πεδία με δυναμικά

Q1 Q1
V1Α = K c και V2Α K=
= 12000V = 11250V αντίστοιχα
( )
AB
c
( )
ΒΓ
Σύμφωνα με την αρχή της επαλληλίας VA = V1A + V2A = 23250V

β) ( ΒΓ=
) ( ΑΒ ) + ( ΑΓ )= 5cm άρα (MB) = ( ΜΓ ) = 2,5cm
2 2

Q1 Q2
V1M = K c = 14400V V2M = K c = 18000V
( MB ) ( MΓ )
VM = V1M + V2M = 32400V

(VA − VM ) q =
β) WAM = −183 × 10−8 J

5.56 Η δυναμική ενέργεια του συστήματος είναι:

q2 q2 q2 q2
U=
Kc + Kc + Kc 3K c
= 36 10−2 J
=×
a a a a

5.57 α) Έστω ότι το σημείο Γ από το οποίο διέρχεται η φορτισμένη σφαίρα

απέχει r2 από το σημείο Α.
Από το θεώρημα έργου ενέργειας για τη σφαίρα m κατά την κίνησή της
από το σημείο Β στο Γ προκύπτει
1
W = ∆K ή W = K B ή (VB − VΓ ) q = mυ 2
2

 Q Q 1 2 K c Qq  1 1 
ή  Kc − Kc  q = m
=υ 2 άρα υ  −  (1)
 r1 r2  2 m  r1 r2 
από την οποία βρίσκουμε υ = 6m / s
β) Αν το σημείο Γ βρίσκεται σε άπειρη απόσταση από το σημείο Α η (1)
παίρνει τη μορφή

46

22-0224-01.indd 46 16/6/2014 3:29:04 µµ

 2 K c Qq
=υ = 2 3m / s
mr1

Ομογενές ηλεκτρικό πεδίο

VA − VB
5.58 Είναι E = (1), αλλά και
x
VB − VΓ
E= (2) Από τις (1) και (2) προκύπτει ότι
x
VA − VB VB − VΓ
= ή VA − VB = VB − VΓ = 5V
x x
VA − VΓ = (VA − VB ) + (VB − VΓ ) = 10V

5.59 V Ex
= = 1500V

5.60 Εφόσον το σωματίδιο ισορροπεί ΣF =0

ή F = mg
V
όμως =
F Eq
= q επομένως
l
mgl
άρα=
V = 400V
q

5.61 Αν θεωρήσουμε ότι η σφαίρα είναι

θετικά φορτισμένη θα ισορροπεί
όπως φαίνεται στο σχήμα 5.4
Tx = Tηµϕ , Ty = T συνϕ
Είναι ΣFx = 0 ή F = Tηµϕ (1)
και ΣFy = 0 ή T συνϕ = mg (2)

mg
Από την (2) T = (3)
συνϕ
Η (1) γίνεται από την (3)
mg
F= ηµϕ ή F = mgεϕϕ (4)
συνϕ

47

22-0224-01.indd 47 4/5/2015 4:09:29 µµ

 V V
Επειδή = =
F Eq q η (4) γίνεται q = mgεϕϕ άρα
d d
dmgεϕϕ
=q = 10−9 C
V

F
5.62 α) = = 1, 456 × 10−17 N
F Ee a= = 16 × 1012 m / s 2
me
β) Η δύναμη που ασκείται στο ηλεκτρόνιο έχει κατεύθυνση αντίθετη
από αυτή των δυναμικών γραμμών. Την ίδια κατεύθυνση, με τη δύναμη,
έχει και η επιτάχυνση. Οι σχέσεις που περιγράφουν την κίνηση του
ηλεκτρονίου είναι:
Ι) Αν η αρχική του ταχύτητα είναι ομόρροπη με τις δυναμικές γραμμές
1
υ= υο − α t =x υο t − at 2
2 1
II) Αν είναι αντίρροπη υ= υο + α t x υο t + at 2
=
2

5.63 Έστω Ο το σημείο από το οποίο βάλ-

λεται το ηλεκτρόνιο τη χρονική στιγμή
μηδέν. Στο ηλεκτρόνιο το πεδίο ασκεί
δύναμη F = Ee αντίθετης κατεύθυν-
σης από αυτή των δυναμικών γραμ-
μών. Το σωματίδιο αποκτά επιτάχυνση
F Ee
=
a = (1) με φορά ίδια με τη
m m
φορά της δύναμης. Οι σχέσεις που περιγράφουν την κίνηση είναι
1
υ= υο − α t (1) =
x υο t − at 2 (2)
2
Η χρονική στιγμή που μηδενίζεται η ταχύτητά του (στο σημείο Γ)
υο mυο
βρίσκεται από τη σχέση (2) για υ = 0 =
tΓ =
a Ee
Η χρονική στιγμή κατά την οποία το ηλεκτρόνιο ξαναπερνά από το
σημείο O βρίσκεται από τη σχέση (2) για x = 0
2υο 2mυο
=
to =
a Ee

48

22-0224-01.indd 48 12/6/2014 2:28:06 µµ

 Η ταχύτητα που θα έχει όταν ξαναπεράσει από το σημείο Ο βρίσκεται
από τη σχέση (1) για t = to
υ = −υο
Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι ο χρόνος κίνησης από το Ο στο
Γ είναι ίσος με το χρόνο κίνησης από το Γ στο Ο. Επίσης ότι στο Ο το
ηλεκτρόνιο επιστρέφει με ταχύτητα ίσου μέτρου.

5.64 Επιλέγουμε ως σύστημα ορθογωνίων

αξόνων στους οποίους αναλύουμε
την κίνηση τη διεύθυνση της αρχικής
ταχύτητας (άξονας x) και τη διεύ-
θυνση της έντασης (άξονας y).
Στον άξονα x: x = υο t (1)

F Ee
Στον άξονα y: =
a = (2)
me me
1
υ y = α t (3) y = at 2 (4)
2
Από την (1) για x = l βρίσκουμε το χρόνο κίνησης του ηλεκτρονίου
l
μέσα στο πεδίο. t = (5)
υο
Θέτοντας στην (4) την (5) και τη (2) βρίσκουμε την απόκλιση της
Eel 2
δέσμης τη στιγμή της εξόδου από το πεδίο y =
2meυο2
Θέτοντας στην (3) την (5) και την (2) βρίσκουμε την ταχύτητα υ y των
ηλεκτρονίων τη στιγμή που εξέρχονται από το πεδίο.
Eel
υy =
meυo
Τα ηλεκτρόνια βγαίνουν από το πεδίο με ταχύτητα μέτρου
E 2 e2l 2
υ = υο2 + υ y2 = υο2 + που σχηματίζει με τη διεύθυνση της
me2υο2
υy Eel
αρχικής ταχύτητας γωνία για την οποία εϕϕ
= =
υο meυo2

49

22-0224-01.indd 49 12/6/2014 2:28:07 µµ

 Χωρητικότητα - ενέργεια φορτισμένου πυκνωτή

5.65 = = 72 pC
Q CV

A π r2
5.66 =
C ε=
ο εο
d d
π r2
= = εο
Q CV =
V 444, 6 pC
d

V
5.67 E= = 104 V / m
d
A
C ε=
= ο 53,1 pF
d
= = 637, 2 pC
Q CV

A
5.68 Ο πυκνωτής έχει αρχικά χωρητικότητα=
C ε=
ο 10 µ F και φορτίο
d
= = 1000 µ C
Q CV
Μετά την απομάκρυνση των οπλισμών του, ο πυκνωτής θα έχει
χωρητικότητα
A C
C=′ ε ο = = 5µ F και φορτίο = ′V 500 µ C (Η τάση στους
Q ′ C=
2d 2
οπλισμούς του πυκνωτή δε μεταβάλλεται)

1
5.69 =U =
CV 2 2,5 J
2

5.70 Έστω Q1 το φορτίο που αποκτά ο πυκνωτής C1 όταν φορτιστεί σε τάση

V1 Q1 = C1V1
Αν Q1′ και Q2′ τα φορτία των πυκνωτών μετά τη σύνδεσή τους και V η
κοινή τους τάση Q1′ = C1V (1) Q2′ = C2V (2)
Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης του φορτίου
C1V1
=
Q Q1′ + Q2′ ή C=
1V1 C1V + C2V άρα
= V = 64V
C1 + C2
1

50

22-0224-01.indd 50 12/6/2014 2:28:07 µµ

 Από (1) και (2) Q1′ = 1280µ C και Q2′ = 320µ C

Η ηλεκτρική δυναμική ενέργεια που χάνεται με τη σύνδεση των πυκνωτών

είναι
1 1 1 
12 × 10−3 J Η ενέργεια αυτή έγινε θερμότητα
C1V12 −  C1V 2 + C2V 2  =
2 2 2 
στους αγωγούς σύνδεσης.

Διηλεκτρικά

5.71 =
C ′ KC
= 60 µ F

5.72 Έστω ότι η αρχική χωρητικότητα, το φορτίο και η τάση του πυκνωτή
είναι, αντίστοιχα, Co , Qo , Vo . Μετά την εισαγωγή του διηλεκτρικού, το
φορτίο του πυκνωτή παραμένει ίδιο ενώ η χωρητικότητα και η τάση του
γίνονται C και V αντίστοιχα. Ισχύουν
Qo Q
Co = (1) και C = o (2)
Vo V
Διαιρώντας κατά μέλη τις σχέσεις (1) και (2) βρίσκουμε
C Vo
=
K = = 6
Co V

5.73 Το αρχικό φορτίο του πυκνωτή ήταν =

Q CV = 50 µ C
Το φορτίο του μετά την εισαγωγή του διηλεκτρικού γίνεται
Q ′= Q + ∆Q= 200 µ C

Q′
Αλλά Q′ = C ′V ή Q′ = KCV άρα=
K = 4
CV

A
5.74 Η χωρητικότητα του πυκνωτή είναι C = K ε ο ,
d
dC
επομένως Α = (1)
K εο
V
Το πεδίο στο εσωτερικό του πυκνωτή έχει ένταση E = ,
d

51

22-0224-01.indd 51 12/6/2014 2:28:08 µµ

 V
επομένως d = (2)
E
VC
Αντικαθιστώντας την (2) στην (1) βρίσκουμε A = = 0, 083m 2
K εο E
5.75 Το μέγιστο φορτίο του πυκνωτή αντιστοιχεί στη μέγιστη τάση μεταξύ
των οπλισμών του V = Ed
A
Επομένως = = K εο
Q CV ή Q EK
Ed= = ε ο A 169,9nC
d

Πεδίο βαρύτητας

MΓ g o RΓ2 go
5.76 g =G = = = 2,5m / s 2
( RΓ + h ) ( 2 RΓ ) 4
2 2

MΓ g R2 g R
V=−G =− o Γ =− o Γ =−32 × 106 J / Kg
RΓ + h 2 RΓ 2

5.77 Έστω ότι το σώμα βάλλεται από το σημείο Α στην επιφάνεια της Γης και
φτάνει στο σημείο Γ, σε ύψος h.
Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την κίνηση του
σώματος από το σημείο Α στο Γ.
W = ∆K ή (VA − VΓ ) m =
−K A ή
 GM Γ GM Γ  1
− + − mυo2
m =
 RΓ RΓ + h  2

g o RΓ2 g o RΓ2 1 2 g o RΓ2

ή − + = άρα h
− υo2 = = − RΓ 50 Km
RΓ RΓ + h 2 2 g o RΓ − υo2

5.78 α) Έστω g Σ η ένταση του πεδίου βαρύτητας στην επιφάνεια της Σελήνης
GM Σ GM Γ
gΣ = go =
RΣ2 RΓ2

52

22-0224-01.indd 52 12/6/2014 2:28:08 µµ

 2
g Σ M Σ  RΓ 
Διαιρώντας κατά μέλη βρίσκουμε =   επομένως g Σ = 1, 66m / s
2

g o M Γ  RΣ 
wΓ
β) η μάζα του σώματος είναι m =
go

wΓ
Το βάρος του στη Σελήνη = =
wΣ mg Σ =
g Σ 116, 2 N
go

5.79 Έστω Α το σημείο εκτόξευσης.

Η μηχανική ενέργεια του συστήματος Γη-σώμα διατηρείται επομένως
K A + U A = K∞ + U ∞
Η ελάχιστη ταχύτητα με την οποία πρέπει να εκτοξευτεί το σώμα είναι
εκείνη για την οποία φτάνει στο άπειρο με μηδενική ταχύτητα.
1 M m
Επομένως K A + U A = 0 + 0 ή mυδ2 − G Γ = 0ή
2 RΓ + h

1 2 g o RΓ 2 g o RΓ
υδ − 0 άρα υδ =
=
2 RΓ + h RΓ + h

2GM Π
5.80 Η ταχύτητα διαφυγής από την επιφάνεια του πλανήτη είναι υΠ =
RΠ
2GM Γ
και από την επιφάνεια της Γης υΓ =
RΓ

υΠ M Π RΓ 1 RΓ
Διαιρώντας τις σχέσεις κατά μέλη
= = (1)
υΓ M Γ RΠ 8 RΠ

M Γ ρVΓ 4 π RΓ3 R
= = 3
άρα Γ = 2
M Π ρVΠ 4 π R3
3 Π RΠ

υΠ 1
οπότε η (1) γίνεται = και επομένως υΠ = 5, 6 Km / s
υΓ 2

5.81 Έστω υο η ταχύτητα του μετεωρίτη όταν βρίσκεται πολύ μακριά από τη
Γη (εκτός πεδίου βαρύτητας).

53

22-0224-01.indd 53 12/6/2014 2:28:09 µµ

 Από το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την κίνησή του από σημείο
εκτός του πεδίου βαρύτητας της Γης μέχρι την επιφάνειά της.
1 1
W = ∆K ή (V∞ − VΓ ) m = mυ 2 − mυo2 ή
2 2
M Γ υ 2 − υο2 g R 2 υ 2 − υο2
G = ή o Γ = και επομένως
RΓ 2 RΓ 2
υο =υ 2 − 2 g o RΓ =
14 × 103 m / s

5.82 Για να είναι μηδέν η ένταση σε κά-

ποιο σημείο πρέπει η ένταση g1 που
δημιουργεί η m1 να είναι αντίθετη με
την ένταση g2 που δημιουργεί η m2.
Τέτοιο σημείο υπάρχει μόνο μεταξύ
των δύο μαζών.
Έστω Α αυτό το σημείο.
Η ένταση που δημιουργεί στο σημείο
m
Α η μάζα m1 είναι g1 = G
x2
Η ένταση που δημιουργεί στο σημείο Α η μάζα m2 είναι
2m
g2 = G
(l − x )
2

m 2m l−x
Εφόσον g1 = g 2 G =G ή = ± 2
x2 (l − x )
2
x
Από όπου=
x1 l ( )
2 − 1 και x2 =
−l 1 + 2 ( )
Η αρνητική τιμή του x2 σημαίνει ότι το σημείο Α βρίσκεται αριστερά του
m1. Η λύση αυτή απορρίπτεται.
Το δυναμικό του πεδίου στο σημείο Α είναι το αλγεβρικό άθροισμα των
δυναμικών που δημιουργούν μόνες τους οι μάζες m1 και m2.
VA =
V1A + V2A =
−G
m
x
−G
2m
l−x
=
−G
m
l
2 2 +3 ( )

5.83 Η ενέργεια του συστήματος των τριών μαζών είναι

mm mm mm
U=
−G 1 2 − G 1 3 − G 2 3
γ β α
Σύμφωνα με την αρχή της διατήρησης της ενέργειας, η ενέργεια που

54

22-0224-01.indd 54 12/6/2014 2:28:09 µµ

 απαιτείται για να απομακρυνθούν οι μάζες αυτές σε άπειρη απόσταση
είναι
τελ αρχ m1m2 m1m3 m2 m3
E =Eσυστ − Eσυστ =−U =G +G +G
γ β α

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

5.84 Επειδή το φορτίο της σφαίρας είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο το πεδίο

έχει ακτινική διεύθυνση και η ένταση έχει το ίδιο μέτρο σε όλα τα σημεία
που απέχουν το ίδιο από το κέντρο της σφαίρας.

α) Στο εσωτερικό της σφαίρας. Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss, σφαιρική

επιφάνεια ακτίνας r ( r  R ) ομόκεντρη με το σφαιρικό αγωγό και

Qεγκ
εφαρμόζουμε το νόμο του Gauss Φ = (1)
εo
4
Φ =E 4π r 2 . Εξάλλου Q= εγκ V ρ π r 3 . Αντικαθιστώντας στην (1)
ρ=
3
ρr ρR
βρίσκουμε E = για r → R E =
3ε ο 3ε ο
β) Στο εξωτερικό της σφαίρας. Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss σφαιρική
επιφάνεια ακτίνας r ( r  R ) ομόκεντρη με το σφαιρικό αγωγό.
Qεγκ
Εφαρμόζοντας το νόμο του Gauss Φ = (2)
εo
4
Φ =E 4π r 2 Q=
εγκ ρ=
V ρ π R3 αντικαθιστώντας στην (2)
3
ρ R3 ρR
βρίσκουμε E = η οποία για r = R δίνει E =
3ε ο r 2
3ε ο

55

22-0224-01.indd 55 12/6/2014 2:28:09 µµ

 Το μέτρο της έντασης σε συνάρτηση με την απόσταση r από το κέντρο
της σφαίρας παριστάνεται γραφικά στο σχήμα 5.8

5.85 Επειδή το φορτίο του κυλίνδρου

είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο,
το πεδίο που δημιουργείται είναι
ακτινικό και το μέτρο της έντασης
ίδιο σε όλα τα σημεία που απέχουν
το ίδιο από τον άξονα του κυλίνδρου.
Στο σχήμα 5.9 παριστάνεται το
πεδίο σε μια τομή του κυλίνδρου
κάθετη στον άξονά του.
α) Στο εσωτερικό του κυλίνδρου.
Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss,
κυλινδρική επιφάνεια ακτίνας r
( r  R ), ύψους L, ομοαξονική
με το φορτισμένο κύλινδρο και
Qεγκ
εφαρμόζουμε το νόμο του Gauss Φ = (1)
εo
Αλλά Φ = Φ ΚΥΡΤΗΣ ΕΠΙΦ. + Φ ΒΑΣΕΩΝ = E 2π rL + 0
και Q=
εγκ ρ=V ρ π r2L
Αντικαθιστώντας στην (1)
ρr ρR
E= για r → R E =
2ε ο 2ε ο

β) Στο εξωτερικό του κυλίνδρου. Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss, κυλιν-

δρική επιφάνεια ακτίνας r (r ≥ R), ύψους L, ομοαξονική με το φορτισμέ-
νο κύλινδρο.

56

22-0224-01.indd 56 12/6/2014 2:28:09 µµ

 Qεγκ
Εφαρμόζουμε το νόμο του Gauss Φ = (1)
εo
Αλλά Φ = Φ ΚΥΡΤΗΣ ΕΠΙΦ. + Φ ΒΑΣΕΩΝ = E 2π rL + 0
Qεγκ = ρV = ρ π R 2 L

Αντικαθιστώντας στην (1)

ρ R2 ρR
E= για r = R E =
2 rε ο 2ε ο
Το μέτρο της έντασης σε συνάρτηση με την απόσταση r από τον άξονα του
κυλίνδρου παριστάνεται γραφικά στο διάγραμμα του σχήματος 5.9

5.86 Στο εσωτερικό φορτισμένου αγωγού το ηλεκτρικό πεδίο είναι μηδέν (πα-
ρατήρηση στη σελίδα 149 στο βιβλίο του μαθητή), επομένως για r1 = 2cm
και r2 = 8cm έχουμε E = 0.
Για τον υπολογισμό της έντασης στο εξωτερικό του αγωγού επιλέγουμε
ως επιφάνεια Gauss, σφαιρική επιφάνεια ακτίνας r ( r  R ) ομόκεντρη
με το σφαιρικό αγωγό.
Qεγκ Q 1 Q
Φ= ή E 4π r = ή E=
2

εo εo 4πε ο r 2
Για r = r3 E ≈ 45 × 102 N / C

5.87 Για λόγους συμμετρίας, το πεδίο που δημιουργεί η διάταξη πρέπει να είναι
ακτινικό και το μέτρο της έντασης να έχει την ίδια τιμή σε όλα τα σημεία
της επιφάνειας που απέχουν το ίδιο από τον ευθύγραμμο αγωγό.

57

22-0224-01.indd 57 12/6/2014 2:28:10 µµ

 α) Επιλέγουμε ως επιφάνεια Gauss μια κυλινδρική επιφάνεια ύψους L,
ομοαξονική με το σύρμα και τον κυλινδρικό αγωγό, ακτίνας r < R
(όπου R η ακτίνα του κυλινδρικού αγωγού).
Qεγκ
Εφαρμόζομε το νόμο του Gauss Φ =
εo
Αλλά Φ = Φ ΚΥΡΤΗΣ ΕΠΙΦ. + Φ ΒΑΣΕΩΝ = E 2π rL + 0 και
Qεγκ = λ L
λL 1 λ
Επομένως
= E =
2π rLε ο 2πε ο r
β) Αν η επιφάνεια Gauss έχει ακτίνα r ≥ R, το φορτίο που θα περικλείει θα
είναι Qεγκ =+λ L + ( −λ L ) =0 επομένως Φ = 0 και Ε = 0

5.88 Το ηλεκτρικό πεδίο θα υπολογιστεί ως το αποτέλεσμα της επαλληλίας

του πεδίου που δημιουργείται από το θετικά φορτισμένο φύλλο και του
πεδίου που δημιουργεί το αρνητικά φορτισμένο φύλλο.
Μόνο του το θετικά φορτισμένο
φύλλο θα δημιουργούσε γύρω του
ομογενές ηλεκτρικό πεδίο έντασης
σ
μέτρου E1 = (παράδειγμα 5.3
2ε ο
στη σελίδα 150 στο βιβλίο του
μαθητή)
Μόνο του το αρνητικά φορτισμένο
φύλλο θα δημιουργούσε γύρω του
ομογενές ηλεκτρικό πεδίο έντασης
σ
μέτρου E2 =
2ε ο
Σύμφωνα με την αρχή της επαλληλίας το πεδίο που δημιουργείται από τα
δύο φορτισμένα φύλλα είναι σε κάθε σημείο Ε = Ε1 + Ε2
Έτσι στην περιοχή (α) και στην περιοχή (γ) (σχήμα 5.11) Ε = 0, ενώ
σ
στην περιοχή (β) το πεδίο έχει μέτρο E = E1 + E2 =
εο

5.89 Από το θεώρημα έργου - ενέργειας βρίσκουμε

1 meυ 2
W = ∆K , επομένως Eel = meυ 2 και E = = 3 × 105 N / C
2 2el

58

22-0224-01.indd 58 12/6/2014 2:28:10 µµ

 5.90 α) Η ελκτική δύναμη Coulomb που δέχεται το ηλεκτρόνιο από τον
e2 υ2 e2
πυρήνα δρα ως κεντρομόλος: k 2 = m ή k = mυ 2 (1)
r r r
1
Η κινητική ενέργεια του ηλεκτρονίου είναι K = mυ 2 η οποία γίνεται
2
1 e2
από την (1) K = k
2 r
e2
β) U = −k
r
1 e2
γ) E =K +U =− k
2 r
δ) Το ελάχιστο ποσό ενέργειας που πρέπει να προσφερθεί είναι
εκείνο για το οποίο η απόσταση μεταξύ του ηλεκτρονίου και του
πυρήνα θα γίνει άπειρη και η κινητική ενέργεια του συστήματος
μηδενική. Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ενέργειας

 1 e2  1 e2
E =∆EΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ =0 −  − k = k
 2 r  2 r

5.91 Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του πρωτο-
νίου από την αρνητική ως την θετική πλάκα
W = ∆K επομένως (V( − ) − V( + ) ) e =
1
0 − mυο2
2
Όπου V( − ) και V( + ) τα δυναμικά της αρνητικής και της θετικής πλάκας
αντίστοιχα και =
V V( + ) − V( − ) η τάση μεταξύ των πλακών. Επομένως

1 mυο2
Ve = mυο2 άρα=
V = 1250V
2 2e

59

22-0224-01.indd 59 12/6/2014 2:28:10 µµ

 V
5.92 E= = 105 N / C Η δύναμη που δέχεται
d
το σφαιρίδιο από το ηλεκτρικό πεδίο
είναι =
F E= q 10−3 N και έχει φορά
αντίθετη από τη φορά των δυναμικών
γραμμών.
Το βάρος του είναι w= mg = 5 × 10−3 N
(δεν μπορεί να αγνοηθεί)
Επομένως το σφαιρίδιο κινείται με
ΣF F + w
επιβράδυνση=
a = = 12m / s 2
m m
υ= υο − α t για υ = 0 βρίσκουμε το
χρόνο που χρειάζεται για να φτάσει στο
υο
σημείο Α στο οποίο στιγμιαία μηδενίζεται η ταχύτητά του. t A =
a
Η απόσταση y του σημείου Α από το σημείο βολής:
1
y =υο t A − at A2 =3cm
2
Η ελάχιστη απόσταση του σφαιριδίου από τον αρνητικό οπλισμό είναι:
d−y=
1cm

5.93 Αναλύουμε την κίνηση του ηλε-

κτρονίου στους άξονες x (διεύθυνση
της αρχικής ταχύτητας) και y
(διεύθυνση των δυναμικών γραμ-
μών).
Στον άξονα x η κίνηση του ηλεκτρονίου
είναι ευθύγραμμη ομαλή, επομένως ο
χρόνος κίνησής τους μέσα στο πεδίο
l
είναι tΟΛ = (1)
υο
Στον άξονα y τα ηλεκτρόνια έχουν
επιτάχυνση
F Ee Ve
=
a = = (2)
m m dm
Η απόκλιση της δέσμης κατά την έξοδό της από το πεδίο δίνεται από τη
σχέση
1 2 1 Ve l 2
y= atΟΛ η οποία γίνεται από τις (1) και=
(2) y = 12, 6mm
2 2 m υο2

60

22-0224-01.indd 60 12/6/2014 2:28:11 µµ

 Αν Ο το σημείο εισόδου της δέσμης στο πεδίο και Α το σημείο εξόδου
VA − VO V V −V V
E= ή = A O άρα VA − VO = y = 50, 4V
y d y d

5.94 α) Έστω Α το σημείο της επιφάνειας της σφαίρας από το οποίο ξέφυγε το
ηλεκτρόνιο και Γ το σημείο της τροχιάς του που απέχει απόσταση r από
το κέντρο της σφαίρας.
Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου ενέργειας κατά την κίνηση του
ηλεκτρονίου από σημείο Α στο Γ.
1
W = ∆K επομένως (VA − VΓ )( −e ) =meυ 2 ή
2
 Q Q 1
 K c − K c  ( −e ) =meυ άρα
2

 R r 2

−2 K c Qe  1 1 
υ=  −  = 2, 66 × 10 m / s
6

me  R r 
β) To ηλεκτρόνιο επιταχύνεται εξαιτίας της απωστικής δύναμης που
δέχεται από τη φορτισμένη σφαίρα. Θα πάψει να επιταχύνεται όταν θα
βρίσκεται πολύ μακριά από τη σφαίρα (σε άπειρη απόσταση). Τότε θα
έχει αποκτήσει τη μέγιστη ταχύτητα.
Το θεώρημα - έργου ενέργειας δίνει για την κίνηση του ηλεκτρονίου από
το σημείο Α στο έως το άπειρο.
1 Q 1
W = ∆K επομένως VA ( −e ) =meυ 2 ή − K c e = meυ 2
2 R 2
−2 K c Qe
ή=
υ = 3, 26 × 106 m / s
me R

5.95 Έστω Α το σημείο από το οποίο

αφέθηκε το σωματίδιο Σ και Γ
το σημείο της βάσης του πλαγίου
επιπέδου από το οποίο θα περάσει.
Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου
ενέργειας κατά την κίνηση του
σωματιδίου από το Α στο Γ

61

22-0224-01.indd 61 12/6/2014 2:28:11 µµ

 W = ∆K επομένως
1
mgηµϕ ( l − d ) + (VA − VΓ ) q =mυ 2
2

1 1 1
ή mgηµϕ ( l − d ) + K c Qq  −  =mυ 2 άρα

d l 2

2 K c Qq  1 1 
=υ 2 gηµϕ ( l − d ) + = −  9, 6m / s
m d l

5.96 Έστω Α το σημείο από το οποίο αφήνεται

το σημειακό φορτίο και Γ το ένα άκρο
της οπής του σφαιρικού αγωγού.
Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου
ενέργειας κατά τη μετακίνηση του
σημειακού φορτίου από το σημείο Α στο
Γ.
1
W = ∆K επομένως (VA − VΓ ) q = mυ 2 ή
2
1 1 1 2 K c Qq  1 1 
K c Qq  −  = άρα υ
mυ 2 = = −  13,8m / s
d R 2 m d R
Στο εσωτερικό του σφαιρικού αγωγού δεν υπάρχει ηλεκτρικό πεδίο. Έτσι
η κίνηση του σημειακού φορτίου, μέσα στην οπή, είναι ευθύγραμμη
ομαλή.
2R
Το σωματίδιο βγαίνει από την οπή μετά από χρόνο=t = 14, 4ms
υ
5.97 Η ορμή του συστήματος των δύο σφαιρών διατηρείται:
p ΑΡΧ . = p ΜΕΤΑ επομένως=
0 mυ1 − 2mυ2 άρα υ1 = 2υ2 (1)
Η μηχανική ενέργεια των δύο σφαιρών διατηρείται:
K ΑΡΧ. + U ΑΡΧ. = K ΜΕΤΑ + U ΜΕΤΑ ή

q2 1 1 q2
0 + KC = mυ12 + 2mυ22 + K C (2)
l 2 2 2l
η (2) γίνεται από την (1)

62

22-0224-01.indd 62 12/6/2014 2:28:12 µµ

 q2 1 1 q2 K
KC = m4υ22 + 2mυ22 + K C άρα υ2 = q C
l 2 2 2l 6lm

KC
και από την (1) έχουμε υ2 = 2q
6lm
5.98 α) Έστω ότι η σφαίρα είναι αφόρτιστη
και κινείται με την επίδραση μόνο του
βάρους της.
Εφαρμόζομε το θεώρημα έργου
ενέργειας κατά την κίνησή της από το
σημείο A στο Γ.
h 1
W = ∆K επομένως mg = mυ 2
2 2
άρα=υ = gh 6m / s
Η ταχύτητα αυτή είναι μικρότερη από
την ταχύτητα της σφαίρας. Επομένως
η σφαίρα είναι φορτισμένη ομόσημα με το φορτίο Q.
β) Έστω q το φορτίο που φέρει η σφαίρα. Εφαρμόζουμε το θεώρημα
έργου - ενέργειας κατά την κίνησή της από το σημείο Α στο Γ.
h 1
∆K επομένως mg
Ww + WF = + (VA − VΓ ) q = mυ 2 ή
2 2
h  Q Q 1
mg +  K C − KC  q = mυ 2 ή
2  h/2 h 2
mh (υ 2 − gh )
q= = 0,8 × 10−6 C
2KC Q

2
l
5.99 =
AB   + h= 50cm
2

 
2
Τα δυναμικά του πεδίου που δημιουργούν τα φορτία Q1 και Q2 στα σημεία
Α και Μ είναι:
Q1 Q
VA = V1A + V2A = K C + KC 2 VA= 18 × 104 V
AB AΓ
Q1 Q
VM = V1M + V2M = K C + KC 2 VM = 30 × 104 V
BM ΓM

63

22-0224-01.indd 63 12/6/2014 2:28:12 µµ

 Από το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά
την κίνηση του q από το σημείο Α στο Μ

Ww + WF =
∆K
επομένως
1
mgh + (VA − VM ) q = mυ 2 άρα
2
2mgh + 2 (VA − VM ) q
υ= = 4, 2m / s
m

5.100 Η δύναμη
Qq
=
F KC = 2, 25 × 10−3 N
r2
που ασκείται στο φορτισμένο σώμα,
στην αρχική του θέση Α, είναι
μεγαλύτερη της συνιστώσας του βάρους
wx = mg ηµϕ = 0, 25 × 10−3 N
Επομένως το σώμα, όταν αφεθεί στο
σημείο Α θα κινηθεί στο πλάγιο επίπεδο
με κατεύθυνση προς τα πάνω.
α) Έστω Γ το σημείο στο οποίο θα μηδενιστεί στιγμιαία η ταχύτητά του
και x η απόστασή του από το Q.
Από το θεώρημα - έργου ενέργειας κατά την κίνηση του m από το Α στο
Γ παίρνουμε
WF + Wwx = ∆K και επομένως (VA − VΓ ) q − mgηµϕ ( x − r ) =
0 ή
1 1
K C Qq  −  − mgηµϕ ( x − r ) =
0. Μετά τις αντικαταστάσεις
r x
παίρνουμε x 2 − 1,3x + 0,36 = 0 από όπου προκύπτει x = 0,9m
(η άλλη λύση της εξίσωσης είναι x = 0, 4m , που αντιστοιχεί στην αρχική
θέση του σώματος)

β) Το φορτισμένο σώμα κινείται με επιτάχυνση μέχρι τη στιγμή κατά

την οποία η συνισταμένη των δυνάμεων που δέχεται γίνει ίση με μηδέν.
Έστω ότι αυτό συμβαίνει στο σημείο Δ που απέχει από το Q απόσταση d.
Qq
F = wx ή K C = mgηµϕ άρα d = 0, 6m
d2

64

22-0224-01.indd 64 12/6/2014 2:28:13 µµ

 Στη θέση αυτή αντιστοιχεί η μέγιστη τιμή της ταχύτητας.
Από το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την κίνηση του m από το Α στο
Δ παίρνουμε
1
WF + Ww =∆K επομένως (VA − V∆ ) q − mgηµϕ ( d − r ) =mυ 2 ή
2
1 1  1
K c Qq  −  − mgηµϕ ( d − r ) = mυ 2 άρα
r d  2

2 K c Qq  1 1 
=υ ( d − r ) 1m / s
 −  − 2mgηµϕ=
m r d 

5.101 α) V = VA − VB = 100V
β) Επειδή ο οπλισμός Α διατηρεί το φορτίο του, εξ επαγωγής, το διατηρεί
και ο Β.
γ) Εφόσον το φορτίο του πυκνωτή δε μεταβάλλεται η τάση του θα
παραμείνει 100V. Ο γειωμένος οπλισμός αποκτάει το δυναμικό της Γης
δηλαδή VB = 0 άρα VA = 100V .

5.102 Το φορτίο του πυκνωτή είναι Q = CV

Επομένως το μέγιστο φορτίο αντιστοιχεί στη μέγιστη τιμή της τάσης
E
μεταξύ των οπλισμών του V =
d
Οι τιμές του μέγιστου φορτίου για το γυαλί και τον αέρα είναι αντίστοιχα
A Eγ A Eα
Qγ = K ε o και Qα = ε o
d d d d
Q KE Eγ
από τις οποίες βρίσκουμε γ = γ = ή Qγ KQ
= a 46, 7 µ C
Qα Ea Ea

5.103 α)=
q1 C=
1V 120 µ C και
=
q2 C=
2V 120 µ C

β) Με την εισαγωγή του διηλεκτρικού η

χωρητικότητα του πυκνωτή C1 γίνεται
C1′ KC
= = 1 20 µ F

Αν q1′ , q2′ τα νέα φορτία που αποκτούν οι

πυκνωτές και V ′ η κοινή τάση τους
q1′ = C1′V ′ (1) και
q2′ = C2′V ′ (2)
65

22-0224-01.indd 65 12/6/2014 2:28:13 µµ

 Σύμφωνα με την αρχή διατήρησης του φορτίου q1 + q2 = q1′ + q2′
Η σχέση αυτή, αν λάβουμε υπόψη τις (1) και (2), γίνεται
q1 + q2 = (C ′ + C )V ′ από όπου βρίσκουμε V ′ = 10V
1 2

Επομένως οι πυκνωτές έχουν φορτία q1′ = 200µ F και q2′ = 40µ F

5.104 α) Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του δια-
στημικού οχήματος από το σημείο Α (που βρίσκεται σε ύψος h) μέχρι
το σημείο Γ (που βρίσκεται στην επιφάνεια της Γης)
1 1
Ww = ∆K επομένως (VA − VΓ ) m = mυ 2 − mυo2 ή
2 2
MΓ M 1 1
−G + G Γ = υ 2 − υo2 ή
RΓ + h RΓ 2 2
g o RΓ2 g o RΓ2 1 2 1 2
− + = υ − υo
2 RΓ RΓ 2 2

άρα υ = g o RΓ + υo2 = 8 2 × 103 m / s

β) Από το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του διαστημικού
οχήματος από το σημείο Α μέχρι το σημείο Γ βρίσκουμε
1
WF + Ww = ∆K , επομένως − Fh + (VA − VΓ ) m =
− mυο2 ή
2
 MΓ MΓ  1 g o RΓ m 1
− Fh +  −G +G  m =− mυο ή − Fh + − mυο2 και
=
2

 RΓ + h RΓ  2 2 2
m (υο2 + g o RΓ )
F= = 8 × 104 N
2 RΓ

5.105 α) Η μηχανική ενέργεια του συστήματος Γη-σταθμός διατηρείται, δηλαδή

U1 + K1 = U 2 + K 2
MΓm 1 M m 1
επομένως −G + mυ12 =
−G Γ + mυ22
r1 2 r2 2
g o RΓ2 υ12 g R2 υ 2
ή − + − o Γ + 2 άρα
=
r1 2 r2 2

1 1
υ2 = 2 g o RΓ2  −  + υ12 = 6,16 × 103 m / s
 r2 r1 
β) Η ενέργεια Ε που πρέπει να προσφερθεί στη συσκευή ώστε να φτάσει
στο άπειρο χωρίς κινητική ενέργεια, θα βρεθεί από την αρχή διατήρησης
της ενέργειας.
EΑΡΧ + E = EΤΕΛ (1) όπου EΑΡΧ , EΤΕΛ η αρχική και τελική ενέργεια του
66

22-0224-01.indd 66 12/6/2014 2:28:14 µµ

 συστήματος συσκευής - Γη. Επειδή κατά την περιφορά της συσκευής
γύρω από τη Γη η μηχανική ενέργεια του συστήματος διατηρείται, η
EΑΡΧ είναι ίδια για όλα τα σημεία της τροχιάς.
Σύμφωνα με την (1)
M m 1 g R 2 m mυ 2
−G Γ + mυ12 + E = 0 ή E = o Γ − 1 =3, 7 × 109 J
r1 2 r1 2

5.106 Η κίνηση του οχήματος μέχρι το ύψος h στο οποίο αποκτάει την ταχύτητα
διαφυγής είναι ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη.
1 υ2
υδ = α t και h = at 2 άρα h = δ (1)
2 2α

2GM Γ 2 g o RΓ2
=υδ = (2)
RΓ + h RΓ + h
g o RΓ2
Αντικαθιστώντας τη (2) στην (1) έχουμε h = ή
a ( RΓ + h )
0 από όπου βρίσκουμε =
h 2 + 64 × 105 h − 128 × 1011 = h 1, 6 × 106 m

5.107 Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του σώματος
από την επιφάνεια της Γης (σημείο Γ) μέχρι το σημείο Α που βρίσκεται σε
ύψος x και στο οποίο το σώμα αποκτάει την ταχύτητα διαφυγής.

1
WF + Ww = ∆K επομένως Fx + (VΓ − VA ) m = mυδ2 ή
2
 MΓ MΓ  1 2GM Γ
Fx +  −G +G m = m ή
 RΓ RΓ + x  2 RΓ + x

 g R2 g R2  g R2
Fx +  − o Γ + o Γ  m = m o Γ ή Fx − g o RΓ m =0
 RΓ RΓ + x  RΓ + x
g o RΓ m
άρα = x = 3, 2 × 106 m
F
β) Από το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του σώματος από
την επιφάνεια της Γης μέχρι το άπειρο, βρίσκουμε
1
WF + Ww = ∆K επομένως Fh + VΓ m = mυ 2
2
g R2 1
ή Fh − o Γ m = mυ 2
RΓ 2

2 ( Fh − g o RΓ m )
άρα υ = = 5, 06 × 103 m / s
m
67

22-0224-01.indd 67 12/6/2014 2:28:14 µµ

 5.108 Έστω ότι η ένταση του πεδίου
βαρύτητας είναι μηδέν στο σημείο
Α που απέχει από το κέντρο της Γης
απόσταση x. Στο σημείο αυτό:
g Γ = g Σ επομένως

MΓ MΣ
G =G ή
x2 (d − x)
2

x MΓ
=
± =
±9
d−x MΣ

x x
Από =9 ή = 9 έχουμε x = 54 RΓ
d−x 60 RΓ − x
x x
Από = −9 ή = −9 έχουμε x = 67,5 RΓ . Η λύση αυτή
d−x 60 RΓ − x
απορρίπτεται γιατί το σημείο αυτό βρίσκεται πέρα από τη Σελήνη και
στα σημεία αυτά οι εντάσεις που οφείλονται στη Γη και τη Σελήνη είναι
ομόρροπες.

5.109 Εφαρμόζουμε το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την

κίνηση του οχήματος από την επιφάνεια της Γης (ση-
μείο Γ) μέχρι το ύψος h (σημείο Α).
WF + Ww = ∆K (1)
Όμως WF = −2Ww , επομένως η (1) γίνεται −Ww =
∆K ή

1
− (VΓ − VA ) m =
mυ 2 ή
2
M MΓ 1 2
G Γ −G = υ ή
RΓ RΓ + h 2
g o RΓ2 g o RΓ2 1 2
− = υ από όπου υ = g o RΓ = 8 × 103 m / s
RΓ 2 RΓ 2

5.110 α) Κατά την κυκλική κίνηση του δορυφόρου η δύναμη της βαρύτητας
MΓm υ2
λειτουργεί ως κεντρομόλος G =m
( RΓ + h ) RΓ + h
2

GM Γ
επομένως η ταχύτητα του δορυφόρου είναι υ =
RΓ + h

68

22-0224-01.indd 68 12/6/2014 2:28:15 µµ

 Η μεταβολή στην κινητική ενέργεια του δορυφόρου κατά την αλλαγή της
τροχιάς του είναι
1 1 1  GM Γ GM Γ 
∆=
K mυ22 − m=
υ12 m −  ή
2 2 2  16 RΓ / 9 2 RΓ 

1  9g R2 g R2  1
∆K = m  o Γ − o Γ  = mg o RΓ = 2 × 10 J
8

2  16 RΓ 2 RΓ  32

β) Κατά την αλλαγή της τροχιάς, η βαρυτική δύναμη παράγει έργο

 GM Γ GM Γ 
(V2 V1 ) m =
Ww =− − + m =
4 × 108 J
 16 RΓ / 9 2 RΓ 
Σύμφωνα με το θεώρημα έργου - ενέργειας κατά την κίνηση του
δορυφόρου από την αρχική στην τελική τροχιά
∆K ή Ww − As =
Ww − WA = ∆K άρα s = 109 m

5.111 α) Κατά την περιφορά του διαστημικού οχήματος γύρω από τη Σελήνη η
δύναμη της βαρύτητας λειτουργεί ως κεντρομόλος
M Σ ( M + m) υ2
G = ( M + m)
( R + h) R+h
2

επομένως η ταχύτητα του διαστημικού οχήματος και της σεληνακάτου

είναι
GM Σ 20 g o R 2 20 g o R
=υ = = (1)
R+h 21R 21
Κατά την απελευθέρωση της σεληνακάτου η ορμή του συστήματος
όχημα - σεληνάκατος διατηρείται:
p ΠΡΙΝ = p ΜΕΤΑ επομένως ( M + m )υ =
Mv όπου v η ταχύτητα του
διαστημικού οχήματος αμέσως μετά την απελευθέρωση της σεληνακάτου.
Λαμβάνοντας υπόψη και την (1) έχουμε
M + m 20 g o R
v= = 1900m / s
M 21
β) Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου - ενέργειας από
το σημείο στο οποίο ελευθερώθηκε η σεληνάκατος
(σημείο Α) μέχρι την επιφάνεια της Σελήνης (σημείο
Σ):
WF + Ww =
∆K
επομένως WF + (VA − VΣ ) m =
0 ή

69

22-0224-01.indd 69 12/6/2014 2:28:15 µµ

  MΣ M 
WF +  −G +G Σ  m =0 ή
 R + h RΣ 
 20 g o R 2 g o R 2 
WF +  − +  m =0
 21R R 

g R
άρα WF =
− o m=
−192 × 106 J
21
5.112 Κατά την κυκλική κίνηση ενός δο-
ρυφόρου η δύναμη της βαρύτητας
λειτουργεί ως κεντρομόλος
MΓm υ2
G =m
( RΓ + h ) RΓ + h
2

GM Γ
επομένως η ταχύτητα ενός δορυφόρου είναι υ =
RΓ + h

2GM
Η ταχύτητα διαφυγής στο ύψος h είναι:
= υδ =Γ
υ 2
RΓ + h
Κατά την έκρηξη, η ορμή διατηρείται: p ΑΜΕΣΩΣ ΠΡΙΝ = p ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ
Επομένως mυ =
−m1υ + m2υδ ή mυ =
−m1υ + m2 2υ ή

m=−m1 + m2 2 (1)
Όμως m= m1 + m2 (2)
Από το σύστημα των εξισώσεων (1) και (2) βρίσκουμε

(
m1 m 3 − 2 2 και
= = m2 2m ) ( )
2 −1

5.113 α) Οι πλανήτες περιστρέφονται περί το κέντρο μάζας τους με την ίδια

γωνιακή ταχύτητα.
mm
Μεταξύ των πλανητών ασκείται δύναμη F = G 1 2 2 . Η δύναμη αυτή
l
λειτουργεί ως κεντρομόλος σε κάθε πλανήτη. Επομένως για τον
πλανήτη μάζας m1 ισχύει:
mm υ2 m ω 2 r12 m
G 1 2 2 = m1 1 ή G 22 = ή G 22 = ω 2 r1 (1)
l r1 l
l r1
m1
και για τον πλανήτη μάζας m2: G 2 = ω 2 r2 (2)
l

70

22-0224-01.indd 70 12/6/2014 2:28:16 µµ

 m2 r1 r
Διαιρώντας κατά μέλη τις (1) και (2) έχουμε = ή 1 = 4 (3)
m1 r2 r2
l (4)
r1 + r2 =
Από το σύστημα των εξισώσεων (3) και (4) βρίσκουμε:
=r1 42, 69 × 106 m και
= r2 10, 67 × 106 m

β) Το βλήμα αρκεί να φτάσει μέχρι

το σημείο Γ στο οποίο οι ελκτικές
δυνάμεις που δέχεται από τους δύο
πλανήτες είναι αντίθετες.
m1m m2 m
G =G ή
(l − x )
2 2
x

l−x
2
l 40 R1
  =4 άρα x= =
 x  3 3
Αν Α το σημείο εκτόξευσης στην επιφάνεια του πρώτου πλανήτη
m m 43 Gm1
VA =
−G 1 − G 2 = − (5)
R1 39 R1 39 R1
m1 m2 18 Gm1
VΓ =
−G −G = − (6)
40 R1 / 3 40 R1 − 40 R1 / 3 80 R1
Εφαρμόζοντας το θεώρημα έργου - ενέργειας για την κίνηση του
βλήματος από το σημείο Α ως το σημείο Γ έχουμε:
1
Ww = ∆K επομένως (VA − VΓ ) m =
0 − mυ 2
2
Αντικαθιστώντας τα δυναμικά από τις σχέσεις (5) και (6) βρίσκουμε
υ = 1025,8m / s

71

22-0224-01.indd 71 12/6/2014 2:28:16 µµ

 Βάσει του ν. 3966/2011 τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού,
του Γυμνασίου, του Λυκείου, των ΕΠΑ.Λ. και των ΕΠΑ.Σ.
τυπώνονται από το ΙΤΥΕ - ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ και διανέμονται
δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία. Τα βιβλία μπορεί να
διατίθενται προς πώληση, όταν φέρουν στη δεξιά κάτω
γωνία του εμπροσθόφυλλου ένδειξη «ΔIΑΤΙΘΕΤΑΙ ΜΕ
ΤΙΜΗ ΠΩΛΗΣΗΣ». Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς
πώληση και δεν φέρει την παραπάνω ένδειξη θεωρείται
κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα με τις
διατάξεις του άρθρου 7 του νόμου 1129 της 15/21 Μαρτίου
1946 (ΦΕΚ 1946,108, Α').

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος

αυτού του βιβλίου, που καλύπτεται από δικαιώματα
(copyright), ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή, χωρίς
τη γραπτή άδεια του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και
Θρησκευμάτων / IΤΥΕ - ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ.

22-0224-01.indd 72 24/3/2016 4:52:04 µµ

 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ISBN 978-960-06-4828-7
Κωδικός βιβλίου: 0-22-0224 Λύσεις των ασκήσεων
Β΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Φυσική
Ομάδαs Προσανατολισμού
(01) 000000 0 22 0224 2
Θετικών Σπουδών
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»