Wojsko
JELCZ W ROKU 70-LECIA ❙ SERBSKI MIG-29SM
WWW.ZBIAM.PL
Mission Master – lądowy
bezzałogowiec z Kanady
Platformy bezzałogowe odgrywają coraz
większą rolę na współczesnym polu walki
i wydaje się, że będzie ona rosnąć.
Nie może zatem dziwić, że także
Rheinmetall AG odpowiada na potrzeby
rynku w tym obszarze. Wiodącą rolę
odgrywa tu jej kanadyjski oddział
koncernu – Rheinmetall Canada
wraz z pojazdem Mission Master.
str. 16
❙ ARMATY LEONARDO
i Technika
6/2022
Czerwiec
CENA 19,50 zł
w tym 8% VAT
INDEKS 407445
ISSN 2450-1301
BEZPIECZEŃSTWO•UZBROJENIE•PRZEMYSŁ
Czarnomorskie
fregaty Putina
„Rosyjska fregata Admirał Makarow” – ta
fraza przewijała się dotąd niejednokrotnie
w informacjach z frontu rosyjsko-ukraińskiego
na Morzu Czarnym. Okręty projektu 11356R
były już „uszkadzane”, a nawet „topione”
przez Siły Zbrojne Ukrainy w czasie wojny.
Za każdym razem okazywało się to
nieprawdą. Zatem warto przybliżyć
te interesujące jednostki.
str. 74
 Spis treści
10 46 Vol. VIII, nr 6 (81)
CZERWIEC 2022, NR 6.
Nakład: 14 990 egzemplarzy

Wojsko
JELCZ W ROKU 70-LECIA ❙ SERBSKI MIG-29SM ❙ ARMATY LEONARDO

i Technika
6/2022
Czerwiec

CENA 19,50 zł
w tym 8% VAT
INDEKS 407445
ISSN 2450-1301

WWW.ZBIAM.PL BEZPIECZEŃSTWO•UZBROJENIE•PRZEMYSŁ

Mission Master – lądowy Czarnomorskie

bezzałogowiec z Kanady
Platformy bezzałogowe odgrywają coraz
większą rolę na współczesnym polu walki
i wydaje się, że będzie ona rosnąć.
Nie może zatem dziwić, że także
Rheinmetall AG odpowiada na potrzeby
rynku w tym obszarze. Wiodącą rolę
odgrywa tu jej kanadyjski oddział
fregaty Putina
„Rosyjska fregata Admirał Makarow” – ta
fraza przewijała się dotąd niejednokrotnie
w informacjach z frontu rosyjsko-ukraińskiego
na Morzu Czarnym. Okręty projektu 11356R
były już „uszkadzane”, a nawet „topione”
przez Siły Zbrojne Ukrainy w czasie wojny.
Za każdym razem okazywało się to

Spis treści WiT Czerwiec 2022

koncernu – Rheinmetall Canada nieprawdą. Zatem warto przybliżyć
wraz z pojazdem Mission Master. te interesujące jednostki.

str. 16 str. 74

Na okładce: Wyprodukowane przez Hutę Stalowa

Wola 155 mm armatohaubice samobieżne Krab jed-
nej z jednostek Wojsk Rakietowych i Artylerii Wojsk
Lądowych podczas szkolenia poligonowego.
Fot. Andrzej Kiński.

Nowości z armii świata Nowości z sił powietrznych świata Redakcja

Andrzej Kiński, Bartłomiej Kucharski, Łukasz Pacholski str. 4 Łukasz Pacholski str. 54 Andrzej Kiński – redaktor naczelny
andrzej.kinski@zbiam.pl
Adam M. Maciejewski
Jelcz w roku 70-lecia „Pomostowe” samoloty bojowe dla Sił Powietrznych? adam.maciejewski@zbiam.pl
Tomasz Grotnik
Andrzej Kiński str. 10 Łukasz Pacholski  str. 56 tomasz.grotnik@zbiam.pl
Łukasz Prus
lukasz.prus@zbiam.pl
Mission Master – bezzałogowy mistrz misji z Kanady Zmodernizowany wielozadaniowy samolot bojowy MiG-29SM
Korekta
Bartłomiej Kucharski  str. 16 serbskiego lotnictwa Monika Gutowska, zespół redakcyjny
Miroslav Gyűrösi  str. 60 Redakcja techniczna
Wiktor Grzeszczyk
Wojna rosyjsko-ukraińska cz. 4 Stali współprawcownicy
Marcin Gawęda  str. 22 Schwerer Transporthubschrauber dla Boeinga Piotr Abraszek, Jarosław Brach, Marcin Chała,
Robert Czulda, Maksymilian Dura, Miroslav Gyűrösi,
Łukasz Pacholski  str. 64 Jerzy Gruszczyński, Przemysław Juraszek,
Broń próżniowa – mity i rzeczywistość cz. 2 Bartłomiej Kucharski, Hubert Królikowski, Marek Łaz,
Krzysztof Nicpoń, Andrzej Nitka, Łukasz Pacholski,
Krzysztof Nicpoń  str. 32 Nowości z flot wojennych świata Paweł Przeździecki, Tomasz Szulc,
Tomasz Wachowski, Michal Zdobinsky, Gabor Zord
Tomasz Grotnik, Łukasz Pacholski str. 66
Wydawca
Nowości defilady w Pjongjangu Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
ul. Anieli Krzywoń 2/155, 01-391 Warszawa
Tomasz Szulc  str. 42 Artyleria okrętowa spod znaku Leonardo office@zbiam.pl
Andrzej Nitka str. 68 Biuro
ul. Bagatela 10 lok. 17, 00-585 Warszawa
Polityczno-militarna rywalizacja Dział reklamy i marketingu
na obszarze południowego Pacyfiku Czarnomorskie fregaty Putina Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Robert Czulda  str. 46 Tomasz Grotnik str. 74 Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl

Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.

64 68
Copyright by ZBiAM 2022
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie opiniami
sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi odpowie-
dzialności za treść zamieszczonychogłoszeń i reklam.
Więcej informacji znajdzieszna naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
www.facebook.com/wojskoitechnika

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 3

Nowości z sił lądowych świata
Program Pustelnik rusza po raz kolejny
18 maja Agencja Uzbrojenia opubliko-
wała zaproszenie do udziału we
wstępnych konsultacjach dotyczących
dostawy lekkiego systemu przeciw-
pancernego Pustelnik. Zgodnie z upu-
blicznionymi informacjami, potencjalni
oferenci mają czas na składanie zgłoszeń
do 17 czerwca. Konsultacje mają obej-
mować: ocenę możliwości spełnienia
przez oferowany sprzęt wstępnie okre-
ślonych wymagań; sprecyzowanie uwa-
runkowań dotyczących systemu zabez-
pieczenia logistycznego i szkolenia;
oszacowanie kosztów pozyskania, eks-
ploatacji oraz wycofania; wstępne ustale-
nie terminów pozyskania i możliwości
zapewnienia bezpieczeństwa dostaw,
w tym możliwości oraz warunków prze-
niesienia technologii produkcji i serwiso-
wania sprzętu do polskich firm. Jak wska-
zuje dokumentacja Agencji Uzbrojenia,
zainteresowane podmioty mają określić
Niewiadów dostarczy miny Płomień
18 maja Agencja Uzbrojenia poinformo-
wała o podpisaniu umowy z Niewiadów
Sp. z o.o. dotyczącej dostawy partii
min sygnalizacyjnych Płomień. Zgodnie
z upublicznionymi informacjami, umo-
wa została zawarta 10 maja i ma wartość
12,7 mln PLN brutto. W jej zawarciu za-
stosowano procedurę negocjacji z wy-
branym podmiotem bez publikacji
Umowa eksportowa na karabinki MSBS GROT
19 maja Polska Grupa Zbrojeniowa S.A.
poinformowała o zawarciu kontraktu na
dostawę karabinków automatycznych
MSBS GROT wraz z wyposażeniem do-
datkowym do sił zbrojnych nieujawnio-
nego państw Afryki Wschodniej.
Umowa dotyczy partii broni na amu-
nicję 7,62×39 mm wraz z pakietem wy-
posażenia dodatkowego, obejmującego
granatniki podwieszane i celowniki
optyczne produkcji PCO S.A.
Wcześniej niewielką partię karabin-
ków tego typu zakupiło US Special Ope-
4 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Wóz dowodzenia
ZWD-1 na
podwoziu
transportera
MT-LB systemu
Irys 200.
Fot. MON.
koszty zakupu do 1000 wyrzutni (w ukła-
dzie 100, 200, 300, 400, 500 i 1000), a tak-
że do 3000 pocisków (500, 1000, 2000
lub 3000). Dodatkowo formularz ma
obejmować koszty szkolenia 20 osób
funkcyjnych, materiałów dydaktycz-
nych, zakupu maks. 100 urządzeń
treningowych i makiet gabarytowo-
-masowych, zakupu innych urządzeń
niezbędnych do funkcjonowania szkole-
nia i zabezpieczenia logistycznego, maks.
100 testerów oraz zestawu obsługowo-
-naprawczego, części zamiennych i ma-
teriałów eksploatacyjnych.
Od 20 listopada 2017 r. do 15 stycznia
2018 r. Inspektorat Uzbrojenia planował
realizację dialogu technicznego w ra-
mach programu Pustelnik. Wówczas za-
kładano, że broń ma charakteryzować się
zasięgiem nie mniejszym niż 1400 m,
a nowy zestaw ppk miał stanowić uzu-
pełnienie zestawów Spike LR. (ŁP)
ogłoszenia o zamówieniu. Negocjacje
między stronami rozpoczęto na po-
czątku kwietnia. Agencja Uzbrojenia
zamówiła 31 000 min, w tym 21 372
w ramach zamówienia gwarantowa-
nego, zaś 9628 w opcji. Poprzednia
partia, licząca 25 000 min, została za-
mówiona w październiku 2018 r. i do-
starczona do końca 2021 r.  (ŁP)
rations Command, a partię liczącą ponad
10 000 egzemplarzy wersji A1+ dostar-
czono z zasobów Sił Zbrojnych RP Ukra-
inie w ramach pomocy wojskowej.
MSBS GROT znajduje się w uzbro-
jeniu SZ RP od 2017 r., aktualnie (stan
na koniec maja br.) jest ich 51 089,
z tego 26 663 w wersji A1+ i 24 426
wersji A2, wszystkie strzelające amu-
nicją 5,56×45 mm. W ramach obowią-
zujących umów dostarczonych zosta-
nie kolejnych 15 200 wersji A2.  (AK)
Wojskowe Zakłady Łączności Nr 2
naprawią Irysy 2000
3 czerwca 4. Regionalna Baza Logistycz-
na z Wrocławia poinformowała o podpi-
saniu umowy z należącymi do Polskiej
Grupy Zbrojeniowej Wojskowymi Zakła-
dami Łączności Nr 2 S.A. z Czernicy, doty-
czącej serwisu wozów dowodzenia typu
Irys 2000. Umowa ma wartość 6,9 mln
PLN netto i została podpisana 6 maja.
Oferta WZŁ Nr 2 S.A. była jedyną, która
wpłynęła. Prace serwisowe, obejmujące
naprawy, konserwację i inne usługi przy-
wracające parametry techniczne wozów
dowodzenia Irys 2000, będą prowadzo-
ne na terenie WZŁ Nr 2 – szczegóły i za-
kres umowy pozostają niejawne, specyfi-
Umowa na eksportowe pociski Javelin
12 maja Departament Obrony Stanów
Zjednoczonych poinformował o pod-
pisaniu umowy ze spółką Javelin JV
(joint venture korporacji Lockheed
Martin i Raytheon), dotyczącej dostaw
pocisków kierowanych FGM-148 Jave-
lin dla odbiorców zagranicznych.
Umowa ma wartość 71,4 mln USD i po-
winna zostać zrealizowana do końca
lutego 2025 r. W momencie podpisa-
nia uruchomiono pełne finansowanie,
które w całości pochodzi od zamawia-
jących, w tym przypadku: Tajlandii,
Lockheed Martin dostarczy radary
artyleryjskie Rumunii
12 maja Departament Obrony Stanów
Zjednoczonych poinformował o podpi-
saniu umowy z korporacją Lockheed
Martin dotyczącej produkcji i dostaw sta-
cji radiolokacyjnych, które trafią za po-
średnictwem procedury Foreign Military
Sales do Rumunii. Umowa, według ko-
munikatu, ma wartość 129 mln USD i po-
winna zostać zrealizowana do sierpnia
2026 r. W momencie podpisania urucho-
miono pełne finansowanie, które w cało-
ści pochodzi z Rumunii. W ramach kon-
traktu Lockheed Martin dostarczy sześć
kacja istotnych warunków zamówienia
została przesłana wyłącznie podmio-
tom zakwalifikowanym do składania
ofert ostatecznych.
Rodzina wozów dowodzenia Irys
2000 została opracowana przez zakłady
w Czernicy. System pozwala na transfer
informacji na polu walki i komunikację
w zakresie wymiany danych pomiędzy
elementami ugrupowania bojowego.
W jego skład wchodzą wozy dowodze-
nia: ZWD-1 (na podwozu transporterów
gąsienicowych MT-LB), ZWD-2 (na pod-
woziu BWP-1) i ZWD-3 (na podwoziu sa-
mochodów Honker). (ŁP)
Norwegii, Łotwy i Albanii. Norwegia
jest jednym z pierwszych użytkowni-
ków systemu Javelin w Europie (dosta-
wy od 2009 r.). W przypadku Tajlandii
zgodę na sprzedaż 300 ppk wraz
z 50 zespołami celowniczo-startowymi
amerykański Departament Stanu wy-
dał w lipcu 2021 r. W przypadku pozo-
stałych dwóch państw europejskich
dotychczas nie pojawiały się informa-
cje o możliwości zakupu przez nie
Javelinów, z tego też powodu brak ja-
kichkolwiek konkretów.  (ŁP)
stacji radiolokacyjnych wraz z pakietami
części zamiennych, narzędzi obsługo-
wych oraz usługi szkolno-treningowe.
Według mediów rumuńskich umowa
dotyczy radarów artyleryjskich AN/
TPQ-53, których zakup był sygnalizo-
wany przez władze w Bukareszcie pod
koniec 2020 r. Ich zamówienie miało
być elementem uzupełniającym dla
trzech dywizjonów systemów rakieto-
wych M142 HIMARS, których dostawy
rozpoczęły się w marcu 2021 r.  (ŁP)
Lockheed Martin
dostarczy Rumunii
sześć stacji
radiolokacyjnych
AN/TPQ-53.
Fot. Lockheed
Martin.
www.zbiam.pl

Armatohaubice CAESAR na eksport
13 maja minister obrony Królestwa Bel-
gii Ludivine Dedonder podpisała umo-
wę międzyrządową ze swoją francuską
odpowiedniczką Florence Parly, obej-
mującą dostawę dziewięciu 155 mm
armatohaubic samobieżnych CAESAR
NG (CAmion Équipé d’un Système
d’ARtillerie Nouvelle Génération).
Szczegóły kontraktu zostaną ujawnio-
ne w ciągu kilku najbliższych tygodni
przez francuską Dyrekcję Generalną ds.
Uzbrojenia (DGA). Dostawy zostaną
zrealizowane w 2027 r. Oprócz dziewię-
ciu CAESAR-ów NG (znanych także jako
Mk II), umowa obejmuje także współ-
pracę w zakresie: szkolenia obsług, do-
stawy systemów dowodzenia i kiero-
wania ogniem, urządzeń oraz
oprogramowania niezbędnych do in-
tegracji CAESAR-ów NG z już użytko-
waną siecią komunikacyjną, narzędzia,
dokumentację itd. Całkowity koszt za-
mówienia ma wynosić 62 mln EUR.
Dzięki wspólnej produkcji (Francja ma
zakupić 109 155 mm armatohaubic sa-
mobieżnych CAESAR NG, choć nieko-
niecznie wszystkie zostaną wyprodu-
kowane od podstaw) możliwe jest
zachowanie akceptowalnej ceny. Po-
dobnie wspólna eksploatacja pozwoli
na redukcję kosztów utrzymania. Po-
nadto, według nieoficjalnych donie-
sień, 19 maja Republika Kolumbii wska-
zała francuską 155 mm armatohaubicę
samobieżną CAESAR jako preferowaną.
Leopardy 2 dla Republiki Czeskiej
16 maja w czeskich mediach opubliko-
wano informację o planowanym zaku-
pie czołgów Leopard 2A7 dla Wojsk Lą-
dowych Sił Zbrojnych Republiki Czeskiej
(Pozemní síly Armády České republiky).
W pierwszym etapie Czechy miałyby
otrzymać 14 czołgów Leopard 2A4 do
szkolenia. Docelowym czołgiem cze-
skich wojsk lądowych będzie jednak Le-
opard 2A7. Zakup ma objąć 40 fabrycz-
nie nowych wozów, które trafią do
73. batalionu czołgów w Přáslavicach,
podległego dowództwu 7. Brygady
Zmechanizowanej. Zastąpią one obec-
nie używane czołgi T-72M4CZ i T-72M1.
Głównym wykonawcą kontraktu będzie
firma Krauss-Maffei Wegmann, główny
producent czołgów Leopard 2. Wartość
umowy nie jest znana, ale ma wynosić
między 15 a 20 mld CZK (607,5÷810 mln
EUR) i ma obejmować również m.in. do-
stawę pojazdów towarzyszących. Zgod-
www.zbiam.pl
Kolumbia miałaby rozpocząć już
negocjacje z producentem, francuską
spółką Nexter Systems, dotyczące
czterech dział wraz z pakietem logi-
stycznym i szkolnym. Wartość przy-
szłego kontraktu szacowana jest na
35 mln USD. Według portalu „Defence
News”, Bogota ma zamówić 12 dział.
Zakup CAEASR-ów władze Kolumbii
rozważały od dawna. Nexter przepro-
wadził pokaz działa na lokalnym poli-
gonie jeszcze w 2011 r. Prezentacja
była na tyle udana, że francuski kon-
cern został zaproszony do złożenia
oferty na sprzedaż 12 dział z przewidy-
wanym podpisaniem kontraktu na
pierwsze sześć egzemplarzy w 2014 r.
Problemy polityczne i finansowe do-
prowadziły do zawieszenia programu
do 2019 r. Jeżeli nic nie stanie na prze-
szkodzie, Narodowe Wojska Lądowe
Kolumbii (Ejército Nacional de Colom-
bia) staną się jedenastym użytkowni-
kiem CAESAR-ów.  (BK)
Nexter znalazł nabywców na armatohaubice
CAESAR, w tym wersji NG.
Fot. Ministerstwo Obrony Belgii.
nie z komunikatem Ministerstwa Obrony
Republiki Czeskiej, obecnie trwają nego-
cjacje związane z pozyskaniem różnych
typów uzbrojenia w Niemczech. Jed-
nym z nich są właśnie Leopardy 2. We-
dług czeskich mediów, w toku negocjacji
omawiany jest również udział lokalnego
przemysłu w produkcji czołgów.
Kilka lat temu na podobny krok zdecy-
dowały się Węgry, kupując 44 nowe Le-
opardy 2A7HU, wcześniej wypożyczając
12 używanych Leopardów 2A4. Warto
dodać, że w środę 11 maja minister obro-
ny Republiki Czeskiej Jana Černochová
poinformowała oficjalnie o rozmowach
z Berlinem na temat przejęcia Leopar-
dów 2 w starszej wersji. Prawdopodob-
nie oznacza to, że faktycznie Leopar-
dy 2A4 miałyby być przekazane przez
Niemcy nieodpłatnie w ramach obieca-
nej pomocy wojskowej. (BK)
Nowości z sił lądowych świata
Boxery dla Słowenii
17 maja grupa przemysłowa Rheinme-
tall AG poinformowała o zawarciu umo-
wy między, reprezentującą rząd Repu-
bliki Słoweńskiej, organizacją OCCAR
(Organisation Conjointe de Cooperation
sur l’Armement, Międzynarodowa Orga-
nizacja Współpracy w dziedzinie Uzbro-
jenia) a konsorcjum ARTEC (tworzonym
przez Rheinmetall i Krauss-Maffei-Weg-
mann) w sprawie dostawy transporte-
rów opancerzonych Boxer dla Słowenii.
Republika Słoweńska miałaby otrzymać
45 kołowych transporterów opancerzo-
nych GTK Boxer w czterech wariantach.
Wartość umowy sięga 281,5 mln EUR.
Dostawy zrealizowane zostaną w latach
Rheinmetall dostarczy C-sUAS Bundesheer
24 maja grupa przemysłowa Rheinme-
tall AG poinformowała o planowanym
dostarczeniu Siłom Zbrojnym Republiki
Austrii (Bundesheer) systemu zwalcza-
nia bezzałogowych statków powietrz-
nych C-sUAS. Bundesheer wybrały Rhein-
metall Air Defence AG w maju br.
jako dostawcę przewoźnego systemu
C-sUAS (Counter-small Unmanned
Aerial System, pol. system zwalczania
małych bezzałogowych statków po-
wietrznych). System składa się z dwóch
oddzielnych podsystemów, umiesz-
czonych w kontenerach, co zapewnia
szybkie przewożenie na standardo-
wych przyczepach i samochodach cię-
żarowych. Pierwszy z podsystemów
odpowiada za detekcję zagrożeń. Ze-
spół czujników jest podnoszony auto-
matycznie, a jego modułowa architek-
tura umożliwia stosowanie różnych
urządzeń do wykrywania i kontroli za-
grożeń, jak np. radary pracujące w pa-
smach X i S, czujniki pasywne, odbior-
nik ADS-B i inne. Z zespołem
zintegrowana jest głowica optoelektro-
niczna PTZ 360°, umożliwiająca identy-
fikację i śledzenie celu. Drugi z konte-
nerów zawiera stanowisko kontroli
Słowenia stanie
się szóstym
użytkownikiem
kołowych
transporterów
opancerzonych
GTK Boxer.
Fot. KMW.
2024–2026. Pojazdy pozwolą na przez-
brojenie Grupy Bojowej Batalionu Śred-
niego. Tym samym Słowenia zostanie
szóstym użytkownikiem GTK Boxer,
obok: Niemiec, Holandii, Litwy, Australii
i Wielkiej Brytanii. Negocjacje w sprawie
ich pozyskania trwały niemal rok, bo-
wiem rząd słoweński zdecydował się na
ich zakup jeszcze pod koniec maja
2021 r. Rozważano go jeszcze w 2018 r.,
lecz na przeszkodzie stanął brak środ-
ków i potrzeby modernizacyjne. Plano-
wano wówczas zakup łącznie 96 wozów
w dwóch transzach, z czego wartość
pierwszej (48 pojazdów) szacowano na
306 mln EUR. (BK)
operatora, współpracujące z systemem
dowodzenia i kontroli (C2) Oerlikon
Skymaster. Ułatwia on łączenie ze sobą
i analizę danych z różnych czujników,
a także ewentualną współpracę z efek-
torami, np. systemami artyleryjskimi
czy laserowymi lub rakietowymi.
Podczas planowanych na pół roku
testów Bundesheer przetestują C-sUAS
na kilku austriackich poligonach, w róż-
nych scenariuszach. Przewiduje się
m.in. symulację ochrony bazy lotniczej,
integrację systemu z innymi urządze-
niami (być może zestawami przeciwlot-
niczymi) i testy w środowisku miejskim.
Publiczna demonstracja C-sUAS ma
odbyć się podczas wrześniowych po-
kazów lotniczych AIRPOWER 2022
w bazie lotniczej Hinterstoisser. (BK)
Siły Zbrojne Republiki Austrii przetestują
system Rheinmetall C-sUAS. Fot. Rheinmetall.
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 5
Nowości z sił lądowych świata
Narodowe Siły Obronne RPA mogą nie doczekać się nowego kołowego wozu bojo-
wego. Fot. Denel.
Koniec południowoafrykańskiego Borsuka?
25 maja w sieci opublikowano informa-
cje na temat południowoafrykańskiego
programu Badger (pol. borsuk), określa-
nego także jako Hoyfester, w ramach
którego Wojska Lądowe Południowo-
afrykańskich Narodowych Sił Obron-
nych miałyby pozyskać 243 (pierwot-
nie 268) kołowych wozów bojowych
w układzie 8×8. O problemach z jego
realizacją wiadomo od ponad roku. Już
wówczas program budowy pojazdu ba-
zującego na fińskiej konstrukcji Patria
AMV notował dziewięcioletnie opóźnie-
nie w stosunku do harmonogramu
z 2007 r. (wtedy zawarta została umowa
pomiędzy południowoafrykańskim re-
sortem obrony a firmą Denel, która re-
prezentuje na lokalnym rynku Patrię),
a w stosunku do nowszego harmono-
gramu z 2013 r. o 40 miesięcy. Minister
obrony Thandi Modise stwierdził: „Denel
we własnym pisemnym oświadczeniu
przyznał, że nie może ukończyć progra-
mu Hoefyster przy zachowaniu zakłada-
Northrop Grumman dostarczy
kolejne M1156 PGK
26 maja Departament Obrony Stanów
Zjednoczonych poinformował o podpi-
saniu umowy z korporacją Northrop
Grumman, dotyczącej kontynuacji do-
staw układów korygowania trajektorii
lotu M1156 PKG przeznaczonych do po-
cisków artyleryjskich kal. 155 mm. Umo-
6 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
nego budżetu, ram czasowych i wyma-
gań technicznych […] W ciągu ostatnich
trzech lat nie poczyniono prawie żad-
nych postępów w realizacji projektu”,
wskazując przy tym, że powodem były
ograniczenia finansowe i niedostatecz-
ne możliwości firmy Denel. W grudniu
ub.r. miało dojść wręcz do anulowania
kontraktu na rozpoczęcie produkcji po-
jazdów. Obecnie Departament Obrony
Republiki Południowej Afryki zajmuje
stanowisko, zgodnie z którym zakup
wozów bojowych 8×8 zostanie odro-
czony po zakończeniu fazy rozwojowej
przez firmę Denel. Ma to być uzależnio-
ne od dostępności środków finanso-
wych w przyszłości. Zakończenie fazy
rozwojowej ma wymagać kolejnych
200 mln ZAR, zaś produkcja, jeśli by do
niej doszło, miałaby kosztować 9 mld
ZAR i trwać sześć lat. Według zagranicz-
nych komentatorów, w obecnej sytuacji
szansa na dalszą realizację programu
jest bliska zeru.  (BK)
Ministerstwo
Obrony Ukrainy
zamówiło na
Słowacji osiem
155 mm
armatohaubic
Zuzana 2.
Fot. US Army/Pfc.
Jacob Bradford.
wa ma wartość 74,7 mln USD i ma zostać
zrealizowana do końca lipca 2027 r.
W momencie podpisania uruchomiono
pełne finansowanie zakupu. Zamówie-
nie stanowi kontynuację wieloletniego
kontraktu z 2013 r. – według ówczesnych
deklaracji w wysokości 836 mln USD. (ŁP)
US Army zamawia nowe pociski Stinger
27 maja Departament Obrony Stanów
Zjednoczonych poinformował o pod-
pisaniu umowy ramowej z działem
Raytheon Missiles & Defense korporacji
Raytheon Technologies dotyczącej
produkcji i dostaw przenośnych prze-
ciwlotniczych zestawów rakietowych
Stinger, wykorzystywanych także przez
zestawy samobieżne i śmigłowce.
Umowa może mieć maksymalną war-
tość 624,6 mln USD i dotyczyć dostawy
do 1300 pocisków Stinger (de facto ze-
stawów) wraz z niezbędnym wyposa-
żeniem dodatkowym. Poszczególne
partie produkcyjne będą wyspecyfiko-
wane i zamawiane osobno, a w mo-
mencie podpisania umowy bazowej
nie uruchomiono jej finansowania.
Zgodnie z komunikatem zamawiające-
go, prace związane z realizacją umowy
Niderlandy zwiększają wydatki obronne
1 czerwca minister obrony Królestwa
Niderlandów Karin Ollongren zapo-
wiedziała wzrost środków finanso-
wych przeznaczonych dla kierowane-
go przez nią resortu. Ollongren
ogłosiła, że Amsterdam zwiększy bu-
dżet obronny o ok. 5 mld EUR. Ma to
przekładać się na wzrost wydatków
nawet o ok. 40%. W 2024 i 2025 r. Ho-
landia ma spełniać postulat NATO
o przeznaczaniu równowartości 2%
PKB na obronność. Dodatkowe fun-
dusze zostaną przeznaczone na inwe-
stycje w kadry i na budowę „sił zbroj-
Ukraina zamówiła armatohaubice Zuzana 2
2 czerwca minister obrony Republiki
Słowacji Jaroslav Naď poinformował,
że 1 czerwca firma KONŠTRUKTA –
Defence z Dubnicy nad Wagiem za-
warła komercyjny kontrakt z Minister-
stwem Obrony Ukrainy dotyczący
produkcji i dostaw ośmiu 155 mm ar-
matohaubic samobieżnych Zuzana 2.
Poza liczbą dział strony nie udostępni-
ły szczegółowych informacji na temat
umowy. Będą to kolejne samobieżne
systemy artyleryjskie kal. 155 mm
z lufami o długości 52 kalibrów, które
trafią na Ukrainę. Dotychczas potwier-
dzono dostawy kołowych armato-
haubic CAESAR z Francji i Krabów
z Polski o trakcji gąsienicowej. Wkrótce
mają zostać przekazane także działa
PzH 2000 z Niemiec i Holandii. Ich
uzupełnieniem są działa ciągnione
mają potrwać do połowy 2026 r. Kon-
trakt jest elementem programu odbu-
dowy zapasów magazynowych zesta-
wów Stinger Sił Zbrojnych Stanów
Zjednoczonych, które zostały poważ-
nie uszczuplone ze względu na dosta-
wy tej broni Ukrainie. Wcześniej przed-
stawiciele Raytheon Technologies
deklarowali, że szybkie uzupełnienie
zapasów będzie trudne do wykona-
nia ze względu na brak komponen-
tów do produkcji i nieprzygotowanie
linii produkcyjnej, Stingery bowiem
nie są produkowane od kilkunastu
lat, a jedynie serwisowane i moderni-
zowane. Majowy kontrakt obejmuje
także prace związane z projektowa-
niem i wdrożeniem do produkcji no-
wych komponentów pocisków.  (ŁP)
nych przyszłości”. Minister Ollongren
powiedziała, że „inne państwa euro-
pejskie również zwiększają swoje wy-
datki na obronę”, a co za tym idzie, ma
to być dobry „moment na rozszerze-
nie i intensyfikację współpracy”. Na-
woływała, aby „inwestować więcej
i inwestować mądrzej” środki przezna-
czane na obronność. W szczególności
ma to dotyczyć państw Unii Europej-
skiej. Dla porównania, w 2021 r. Króle-
stwo Niderlandów przeznaczyło na
obronność 11 mld EUR, co stanowiło
ok. 1,3% PKB.  (BK)
M777 (ze Stanów Zjednoczonych, Ka-
nady i Australii) oraz FH-70 i samobież-
ne M109A3GN z lufami o długości
39 kalibrów. 1 czerwca Departament
Obrony Stanów Zjednoczonych poin-
formował o wydaniu zgody na prze-
kazanie czterech wyrzutni rakieto-
wych M142 HIMARS z amunicją
GMLRS. Po cztery systemy M270 MLRS,
kompatybilne amunicyjnie z M142,
dostarczyć mają Niemcy i Wielka Bry-
tania. W przypadku armatohaubic Zu-
zana 2, o prowadzeniu negocjacji
w sprawie zakupu 16 dział poinformo-
wano w kwietniu. System ten jest do-
tąd używany tylko przez Siły Zbrojne
Republiki Słowackiej, a pierwsze dzia-
ła dostarczono pod koniec lipca ubie-
głego roku.  (ŁP)
www.zbiam.pl
Nowości z sił lądowych świata
Zakupowe plany Ministerstwa Obrony Narodowej i Kraby dla Ukrainy
Na przestrzeni ostatniego miesiąca minister obrony
narodowej Mariusz Błaszczak poinformował opinię publiczną
o rozpoczęciu dwóch postępowań dotyczących zakupów
uzbrojenia i sprzętu wojskowego dla modernizujących się
oraz rozbudowujących liczebnie Sił Zbrojnych RP.
O ile pierwsze, inicjujące drugą fazę programu Wisła, a więc pozyskania zesta-
wów rakietowych obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej średniego zasię-
gu (ZROP-SZ), było od dawna oczekiwane, to drugie, związane z zakupem wielo-
prowadnicowych wyrzutni rakietowych M142 HIMARS w ramach programu
Homar – choć także stanowi kontynuację już zapoczątkowanego przedsięwzięcia,
z racji swej wielkości – było zaskoczeniem.
Druga faza programu Wisła
24 maja minister Błaszczak przekazał informację o przesłaniu administracji federalnej
Stanów Zjednoczonych zapytania ofertowego (LoR, Letter of Request) w ramach
procedury Foreign Military Sales (FMS) dotyczącego zakupu sześciu baterii (12 jedno-
stek ogniowych, trzy moduły dywizjonowe) systemu IBCS/Patriot w ramach drugiej
fazy programu ZROP-SZ Wisła. Według oficjalnych informacji zawarto zapytania
o możliwość i warunki dostawy: wyrzutni M903 pocisków kierowanych Lockheed
Martin PAC-3 MSE (przynajmniej 48), kolejnej partii pocisków kierowanych PAC-3 MSE
o nieujawnionej wielkości, wielozadaniowych dookólnych stacji radiolokacyjnych
kierowania ogniem Raytheon GhostEye (przynajmniej 12, a zapewne 16 – także do
zastąpienia czterech stacji Raytheon AN/MPQ-65 obserwacji sektorowej w dwóch
bateriach systemu zakupionych w ramach pierwszej fazy programu), kolejnych ele-
mentów sieciocentrycznego systemu dowodzenia i kierowania ogniem Northrop
Grumman IBCS (Integrated Air and Missile Defense Battle Command System), nie-
zbędnego wyposażenia dodatkowego, pakietu logistycznego i szkoleniowego.
Ministerstwo Obrony Narodowej planuje zawieranie umów FMS w ramach drugiej
fazy Wisły do połowy roku 2023, a później – ale jeszcze w tym samym roku – umów
offsetowych i na dostawę elementów dostarczanych przez polski przemysł obronny
w analogicznym zakresie jak w pierwszej fazie programu (pojazdy specjalistyczne,
kabiny dowodzenia, podsystem łączności) na mocy odrębnych kontraktów z MON
bądź amerykańskimi dostawcami (wyrzutnie M903, wyposażenie elektroniczne,
wkrótce także elementów pocisków PAC-3 MSE itp.). W ramach offsetu planuje się
pozyskanie technologii związanych z systemem radiolokacyjnym GhostEye/LTAMDS
(Lower Tier Air and Missile Defense Sensor) i systemami dowodzenia C2, a także roz-
szerzenie zakresu współpracy w ramach projektów realizowanych już w związku
z pierwszą fazą programu. Z kolei pakiet nowych umów z polskim przemysłem
obronnym, a konkretnie konsorcjum PGZ-WISŁA, będzie dotyczył produkcji i dostaw
mobilnych radarów wstępnego wykrywania celów pracujących w paśmie metro-
wym P-18PL i systemów pasywnego rozpoznania PCL/PET do dokompletowania
baterii zamówionych w ramach obydwu faz Wisły.
Najważniejszą różnicą pomiędzy sprzętem planowanym do zakupu w ramach dru-
giej fazy programu Wisła a zakupionym w jego pierwszym etapie, jest zastąpienie
sektorowych stacji radiolokacyjnych kierowania ogniem AN/MPQ-65 dookólnymi
GhostEye/LTAMDS. Polska będzie prawdopodobnie ich pierwszym zagranicznym
użytkownikiem. Fot. Raytheon.
8 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Resort obrony liczy, że nowy sprzęt trafi do Polski w latach 2026–2028, z tym
że dostawa dwóch pierwszych baterii miałaby nastąpić w 2026 r. (zapewne
w 2027 i 2028 r. także po dwie). Wartość zamówienia, które zostanie złożone
w Stanach Zjednoczonych jest obecnie trudna do oszacowania i w pierwszej
kolejności będzie zależna od liczby planowanych do zakupienia kolejnych par-
tii pocisków PAC-3 MSE, ale ostrożnie można ją szacować na 40÷50 mld PLN
(w cenach z 2018 r.).
Jeszcze jedna nowa informacja związana z programem Wisła dotyczy drugiego
typu pocisków kierowanych do ZROP-SZ, określanych dotąd jako LCI (Low Cost Inter-
ceptor), mających zwalczać wszystkie cele, których rażenie za pomocą bardzo kosz-
townych (a także mających określone ograniczenia przestrzenne) pocisków PAC-3
MSE byłoby nieuzasadnione lub nieefektywne. Obecnie w charakterze LCI rozważa
się pocisk kierowany CAMM-ER, stanowiący dalsze ogniowo rozwoju rakiet CAMM/
CAMM-LR do zestawów rakietowych obrony przeciwlotniczej krótkiego zasięgu
ZROP-KZ Narew. Opracowanie tego pocisku miałoby się odbyć przy współpracy
grupy MBDA i polskiego przemysłu oraz placówek naukowo-badawczych. Oczywi-
ście te plany wymagają zawarcia odrębnych umów badawczo-rozwojowych i pro-
dukcyjnych, nie należy się raczej spodziewać, żeby LCI był gotowy przed 2030 r.
Przypomnijmy, że pakiet umów LOA (Letter of Offer and Acceptance) został podpisa-
ny przez przedstawicieli polskiego MON 28 marca 2018 r. i miał wartość 4,63 mld USD.
Dotyczył dostawy dwóch baterii systemu (czterech jednostek ogniowych, jednego
modułu dywizjonowego), w tym: czterech sektorowych stacji radiolokacyjnych kie-
rowania ogniem Raytheon AN/MPQ-65, 16 wyrzutni M903, 208 pocisków kierowa-
nych PAC-3 MSE, sześciu stanowisk centrum operacji bojowych EOC (Engagement
Operation Center) systemu IBCS i 12 stacji przekaźnikowych IFCN (Integrated Fire
Control Network) systemu IBCS. Poza tym przedmiotem umów ze stroną amerykań-
ską były także szkolenia obsługi w Stanach Zjednoczonych i Polsce oraz dostawa
ośmiu terminali Rockwell Collins MIDS LVT (Multifunctional Information Distribution
System Low Volume Terminal) systemu transmisji danych standardu Link 16 wraz
z modułami kryptograficznymi. Kolejne elementy zamówiono lub zostaną wkrótce
zamówione w polskim przemyśle obronnym.
Dostawy elementów pierwszej baterii Wisły pierwszej fazy mają się rozpocząć pod
koniec tego roku, a sukcesywnie ma je przejmować 37. Sochaczewski dywizjon rakie-
towych Obrony Powietrznej 3. Warszawskiej Brygady Rakietowej OP. Otrzyma on
docelowo całość sprzętu pierwszego modułu dywizjonowego, którego dostawy
mają się zakończyć w połowie 2023 r., zaś osiągnięcie wstępnej gotowości operacyj-
nej zaplanowano na przełom 2023 i 2024 r.
Grad Homarów
Wkrótce po upublicznieniu informacji o wysłaniu LoR w sprawie drugiej fazy Wisły,
bo 26 maja, minister Błaszczak ujawnił fakt przesłania zapytania ofertowego do admi-
nistracji Stanów Zjednoczonych, tym razem dotyczącego możliwości i warunków
zakupu ok. 500 (sic!) wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych M142 HIMARS,
a więc liczby pozwalającej na uzbrojenie 27 dywizjonowych modułów ogniowych
systemu Homar (27 po 18, daje 486). Wysłane LoR dotyczy wyrzutni, bowiem dosta-
wa innych elementów DMO, a przede wszystkim amunicji rakietowej, ma być przed-
miotem odrębnych postępowań.
Przypomnijmy, że jeszcze w 2017 r. planowano zamówienie w pierwszej fazie progra-
mu trzech modułów dywizjonowych systemu Homar dla trzech dywizyjnych puł-
ków artylerii. Docelowe potrzeby określano realnie na dziewięć dywizjonów (choć
artylerzyści postulowali nawet 15).
W przeciwieństwie do pierwszego dywizjonu, zamówionego 13 lutego 2019 r. za
414 mln USD (m.in. 18 wyrzutni bojowych i dwie szkoleniowe, 36 pakietów z sześcio-
ma pociskami rakietowymi GMLRS-U M31A1, dziewięć modułów z sześcioma poci-
skami GMLRS-AW M30A1 oraz 30 taktycznych pocisków balistycznych ATACMS M57),
tym razem wyposażenie pododdziałów HIMARS-ów ma zostać spolonizowane,
a sam system zintegrowany z polskimi systemami rozpoznania (np. Gladius) i za-
rządzania walką oraz kierowania ogniem (TOPAZ). Wyrzutnie zostaną zamontowa-
ne na podwoziach Jelcz, polskie ciężarówki zostaną wykorzystanie także jako po-
jazdy transportowo-załadowcze rakiet, standardowe dla Wojsk Rakietowych
i Artylerii będą także inne pojazdy wsparcia (w pierwszym dywizjonie będą to
FMTV i HMMWV). Planuje się także zakup licencji i uruchomienie produkcji w Polsce
wybranych typów amunicji rodziny GMLRS.
www.zbiam.pl
 Nowości z sił lądowych świata

Jeśli zakup sprzętu dla 27 dywizjonów systemu rakietowego Homar zostanie zre-
alizowany, to Polska ma szanse stać się europejskim państwem NATO dysponują-
cym najpotężniejszą artylerią rakietową. Kolejne zamówienia na DMO Krab/Regina
sprawią, że to samo dotyczyć będzie samobieżnej artylerii lufowej kalibru 155 mm.
Fot. US Army.
Umowa LOA powinna zostać zawarta w 2023 r., wówczas pierwsze dostawy nastąpić
miałyby w 2025 r. Nie podano żadnych informacji o planowanym czasie ich zakoń-
czenia. Tak znaczna liczba dywizjonów HIMARS-ów ma być odpowiedzią na plano-
wany wzrost liczebności Sił Zbrojnych RP, ale także potrzebę skompensowania po-
tencjału uderzeniowego potencjalnego przeciwnika – Rosji – poprzez zdolność do
szybkiej i precyzyjnej reakcji ogniowej oraz wykonywania uderzeń na jego bliższe
(pociski GMLRS) oraz głębokie zaplecze (pociski ATACMS, a w perspektywie PrSM).
Taka skala programu każe postawić pytania dotyczące m.in. kwestii politycznych, fi-
nansowych, technicznych, ale także związanych z niezbędną infrastrukturą garnizo-
nową i obsługową, personelem i jego szkoleniem. Z pewnością należy wrócić do
tego zagadnienia w odrębnym materiale.
Kraby dla Sił Zbrojnych Ukrainy
W maju w publicznych mediach pojawiły się informacje o przekazaniu Siłom Zbroj-
nym Ukrainy w charakterze daru dywizjonu 155 mm samobieżnych armatohaubic
Krab i przeszkoleniu na nowy sprzęt ok. 100 ukraińskich artylerzystów. Później infor-
macje te zostały potwierdzone i wzbogacone o kilka szczegółów. Wiemy, że chodzi
o 18 dział (tyle luf liczy ukraiński dywizjon artylerii) wraz z pojazdami dowodzenia
i logistycznymi w liczbie odpowiadającej polskiemu DMO Regina. Sprzęt ten wcze-
śniej wchodził w skład pododdziałów WRiA – zapewne pułków w Węgorzewie (11.),
Sulechowie (5.) i Bolesławcu (23.).
Kilka dni później poinformowano o zawarciu z Ministerstwem Obrony Ukrainy ko-
mercyjnego kontraktu na dostawę kolejnych dywizjonów Krabów. Więcej szczegó-
łów na jej temat podano podczas wizyty premiera Mateusza Morawieckiego oraz
wicepremiera, ministra aktywów państwowych Jacka Sasina i ministra obrony naro-
dowej Mariusza Błaszczaka w Hucie Stalowa Wola 7 czerwca. Poinformowano wów-
czas oficjalnie, że umowa dotyczy dostawy trzech dywizjonów z 54–56 lub nawet 60
działami (trzy bojowe po 18 dział i bateria szkolna z sześcioma działami) oraz zesta-
wem pojazdów towarzyszących zbliżonym (bądź identycznym) z kompletacją DMO
Regina. Wartość zamówienia ma wynosić 2,7 mld PLN (nie wiadomo brutto czy net-
to), a więc byłby to największy pod względem wartości kontrakt eksportowy polskiej
zbrojeniówki w okresie ostatnich trzech dekad. Zakup miałby zostać sfinansowany
częściowo z funduszy pomocowych Unii Europejskiej dla Ukrainy, a częściowo ze
środków ukraińskiego resortu obrony.
Agencja Uzbrojenia już wcześniej rozpoczęła negocjacje z Hutą Stalowa Wola na te-
mat zakupu dwóch kolejnych DMO Regina dla polskich WRiA po zakończeniu reali-
zacji umowy na cztery dywizjonowe moduły ogniowe z 14 grudnia 2016 r. Wydaje
się, że obecnie powinien on zostać rozszerzony co najmniej o sprzęt pozwalający na
wypełnienie ubytków spowodowanych darem dla walczącej Ukrainy.
Równoległa i zgodna z ustalonymi harmonogramami realizacja zamówień Ukrainy
oraz polskiego resortu obrony wymaga inwestycji w Hucie Stalowa Wola, a także
zmian w organizacji produkcji i wzrostu zatrudnienia. Nie można wykluczyć, że wy-
musi ona również zakup gotowych podwozi K9PL w południowokoreańskiej firmie
Hanwha Defense. Było to m.in. przedmiotem rozmów z partnerami z Republiki Korei
podczas wizyty delegacji polskiego MON z ministrem Mariuszem Błaszczakiem na
przełomie maja i czerwca. Innymi tematami rozmów były możliwości zakupu także
innych typów uzbrojenia oraz sprzętu południowokoreańskiej produkcji, w tym bo-
jowych wozów piechoty, czołgów K2 (także uruchomienia licencyjnej produkcji spo-
lonizowanej wersji K2PL w Polsce), jak też lekkich samolotów bojowych F/A-50 (patrz
artykuł w tym samym numerze WiT).  Andrzej Kiński

XI Ogólnopolska Konferencja Naukowa EKSPLOBALIS 2022

trzeb logistycznych w resortach od-
powiedzialnych za bezpieczeństwo.
Dyskusje prowadzone w ramach
konferencji dotyczyły m.in.: ochrony
balistycznej pojazdów, eksploatacji
sprzętu wojskowego, obecnych i przy-
szłych potrzeb logistycznych w Siłach
Zbrojnych RP, zastosowania nowych
Konferencja EKSPLOBALIS 2022 zgro-
madziła wielu przedstawicieli Sił Zbroj-
nych RP i instytutów naukowo-badaw-
czych podlegających Ministerstwu
Obrony Narodowej, m.in.: Centrum Dok-
tryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Wojskowe-
go Instytutu Technicznego Uzbrojenia,
Wojskowego Instytutu Techniki Inżynie-
Przygotowali: Andrzej Kiński, Bartłomiej Kucharski, Łukasz Pacholski.

rozwiązań technicznych w sprzęcie ryjnej, Instytutu Technicznego Wojsk

pancernym i samochodowym. Lotniczych, Wojskowej Akademii Tech-
Podczas konferencji odbył się także nicznej, Akademii Wojsk Lądowych. Wy-
Zarówno w przemówieniu otwierającym konferencję, jak i w jej podsumowaniu ów-
czesny dyrektor Wojskowego Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej płk dr inż. panel dyskusyjny pt. „Bezzałogowe niki swoich prac naukowych i badaw-
Paweł Sweklej (obecnie dyrektor Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia)
podkreślił rosnące znaczenie bezzałogowych platform lądowych na współczesnym platformy lądowe – możliwości prak- czo-rozwojowych prezentowali także
polu walki. Fot. WITPiS. tycznego zastosowania w SZ RP”. Po- przedstawiciele cywilnych ośrodków
W dniach 16–18 maja br. w Pałacu Jej przebieg i tematykę podejmo- ruszono w nim tematykę przydatno- naukowych m.in. Akademii Górniczo-
Żelechów odbyła się, zorganizowana waną w referatach prezentowanych ści bezzałogowców lądowych na -Hutniczej w Krakowie, Politechniki Po-
przez Wojskowy Instytut Techniki Pan- podczas poszczególnych sesji plenar- współczesnym polu walki, potencjału znańskiej, Politechniki Koszalińskiej, Sieci
cernej i Samochodowej, XI Ogólno- nych szczegółowo relacjonowaliśmy polskiego przemysłu obronnego Badawczej „Łukasiewicz”.
polska Konferencja Naukowa EKSPLO- na portalu zbiam.pl. W tym miejscu w zakresie produkcji sprzętu tej klasy, W konferencji wzięli udział również
BALIS 2022 „Eksploatacja, logistyka, podkreślmy jedynie, że zasadniczym jak również charakterystycznych dla delegaci przemysłu obronnego, m.in.
balistyka sprzętu wojskowego – pro- celem konferencji było zaprezentowa- niego funkcjonalności, które mogą być Zakładów Mechanicznych „Tarnów” S.A.,
blemy i rozwiązania”. Zespół Badań nie aktualnych wyników badań na- efektywnie wykorzystywane przez Huty Stalowa Wola S.A., Rosomak S.A.,
i Analiz Militarnych Sp. z o.o. (miesięcz- ukowych i stanu wiedzy w zakresie Wojsko Polskie. AMZ-KUTNO S.A.  Łukasz Prus
nik „Wojsko i Technika” oraz portal eksploatacji, modernizacji, ochrony
zbiam.pl) tradycyjnie był patronem
medialnym konferencji.
balistycznej pojazdów oraz sprzętu
wojskowego, a także wskazania po- Więcej aktualności szukaj na www.zbiam.pl
www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 9
Pojazdy wojskowe
Zestaw do transportu lądowego ciężkiego sprzętu wojskowego, w tym czołgów i innych wozów gąsienicowych o masie ponad 63 ton Jak, składający się z ciężkiego
ciągnika siodłowego Jelcz C882.62 w układzie 8×8 i naczepy specjalnej niskopodwoziowej Demarko ST775-20W, podczas testów z czołgiem M1A2 Abrams na poligonie
w Drawsku Pomorskim zimą 2022 r.
Andrzej Kiński
W bieżącym roku zakłady Jelcz Sp. z o.o.
obchodzą 70. rocznicę swego powstania.
Na przestrzeni tego okresu odnotowały
wiele sukcesów, ale nie zabrakło także
gorszych momentów. W latach 70. i 80.
fabryka z Jelcza-Laskowic produkowała
nawet 10 000 ciężarówek, autobusów
i nadwozi specjalistycznych, a do końca
lat 80. powstało w niej ponad ćwierć
miliona różnych pojazdów. W latach 90.,
w nowej rzeczywistości gospodarczej,
firma została sprywatyzowana,
ale realia rynku, błędy w zarządzaniu
i faktyczny brak jakichkolwiek inwestycji
skutkujących opanowaniem nowych
technologii oraz uruchomieniem nowych
produktów, doprowadziły w 2008 r.
do ogłoszenia upadłości Zakładów
Samochodowych Jelcz S.A. Nowy
rozdział w historii jelczańskich zakładów
rozpoczął się 26 kwietnia 2012 r., gdy
100% udziałów w wydzielonej z masy
upadłościowej spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością Jelcz-Komponenty
kupiła Huta Stalowa Wola S.A.
Ilustracje w artykule: Jelcz, US Army/Spc. Hedil
Hernández, Andrzej Kiński.
D
ziś firma, od 2014 r. działająca pod mar-
ką Jelcz Sp. z o.o., wchodzi w skład Pol-
skiej Grupy Zbrojeniowej i jest głównym
dostawcą sprzętu transportowego, w tym wy-
soce specjalistycznego, dla Sił Zbrojnych RP.
Nowe ciężarówki i podwozia Jelcza nie tylko
dominują w parkach sprzętu logistycznego na-
szego wojska, stanowią także istotny element
wsparcia systemów uzbrojenia artyleryjskiego,
są również nośnikami wyspecjalizowanego
sprzętu elektronicznego, a nawet systemów
uzbrojenia. Pojazdy Jelcza wykorzystywane
były, są i będą w kluczowych programach mo-
dernizacji technicznej niemal wszystkich rodza-
1 0 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Jelcz w roku 70-lecia
jów polskich sił zbrojnych. Morska Jednostka
Rakietowa, Langusta, Regina, Rak, Baobab, Wisła,
Narew, Pilica, Warta, Odra, Orlik, Jak – to wszystko
przedsięwzięcia, w których aktywnie uczestni-
czy Jelcz Sp. z o.o. Dziś w Siłach Zbrojnych RP
użytkowanych jest ponad 4000 pojazdów Jelcz,
w większości dostarczonych na przestrzeni
ostatnich kilkunastu lat.
Jak wspomniano, okres po 2012 r. to lata dyna-
micznego rozwoju firmy i systematycznego wzro-
stu wartości produkcji sprzedanej. I choć w ubie-
głym roku wyprodukowano mniej aut niż
w rekordowym roku 2018 (szerzej w WiT 1/2019),
to rośnie wśród nich liczba wieloosiowych cięża-
rówek wysokiej i średniej mobilności w układach
napędowych 6×6 i 8×8, znacznie bardziej skom-
plikowanych niż sztandarowy dotąd wyrób Jelcza,
model 442.32, będący filarem rozwoju firmy
w ostatnich latach. Stąd też wyższy poziom obro-
tów spółki, zatrudniającej obecnie ok. 700 osób.
W 2021 r. wartość sprzedaży wyniosła ok. 390 mln
PLN (szczegółowy bilans w chwili przygotowy-
wania artykułu jeszcze powstawał, stąd na razie
nie możemy podać zysku netto), na którą złoży-
ły się 344 sprzedane pojazdy i podwozia pod
zabudowy specjalne. Wśród nich nadal ilościo-
wo dominowały samochody modelu 442.32,
produkowane na mocy umowy wieloletniej
z Ministerstwem Obrony Narodowej, zawartej
18 grudnia 2018 r. i dotyczącej dostawy 888 sa-
mochodów w latach 2019–2022, o wartości po-
nad 780 mln PLN brutto. Dzięki jej realizacji liczba
ciężarówek tego typu w Siłach Zbrojnych RP prze-
kroczyła w ubiegłym roku 2000. Samochodów ta-
kich w 2021 r. przekazano 169. Oczywiście, poza
wspomnianą umową, dostarczano także kilkadzie-
siąt dalszych ciężarówek i podwozi modelu 442.32
pod zabudowy specjalistyczne, m.in. w ramach
programu Pilica (22 auta, na mocy umowy z 24 li-
stopada 2016 r.). Wśród innych dostarczonych aut
były m.in. 22 podwozia P862D.43 G9 i 14 podwozi
P662D.34 CD10 M22 pod cysterny.
❚ Rok 2022 – pod znakiem Wisły i Jaka
Plan na rok bieżący zakłada wyprodukowanie
ponad 300 samochodów i podwozi. Poza konty-
nuacją dostaw modelu 442.32, a takich ciężaró-
wek ma zostać przekazanych wojsku, w ramach
różnych programów, ok. 150, kluczowa w tym
roku będzie realizacja nowych projektów, na
mocy umów zawartych w latach 2019–2020.
Kontynuowane będą także dostawy podwozi
P662D.35 (5) i P882.53 (11) do Huty Stalowa
Wola S.A., gdzie posłużą do kompletacji pojaz-
dów AWRU/WRUE i AWA/WA w ramach KMO
Rak i DMO Regina.
Pierwszą jest umowa na dostawę zestawów do
transportu lądowego ciężkiego sprzętu wojsko-
wego, w tym czołgów i innego sprzętu gąsienico-
wego o masie do 70 ton (przy całkowitej masie
zestawu do 130 ton). Projekt otrzymał kryptonim
Jak. Oferta złożona przez Jelcz Sp. z o.o. została
uznana na najlepszą w postępowaniu przetargo-
wym, ogłoszonym przez Inspektorat Uzbrojenia
w październiku 2017 r., a 29 maja 2019 r. została
zawarta umowa na dostawę 14 zestawów w ra-
mach zamówienia gwarantowanego oraz dzie-
więciu kolejnych zestawów i trzech ciągników bez
naczep w ramach opcji. Łączna wartość zamówie-
nia wyniosła 126,5 mln PLN brutto (72,3 mln w ra-
mach zamówienia gwarantowanego i 54,26 mln
w ramach opcji). W przewidzianym w umowie
trybie opcja została potwierdzona, zatem łącznie,
do końca 2022 r., firma z Jelcza-Laskowic ma do-
starczyć 23 kompletne zestawy i trzy ciągniki.
Każdy zestaw składa się ze specjalnie skon-
struowanego w ramach tego programu cięż-
kiego ciągnika siodłowego Jelcz C882.62
w układzie 8×8 z długą, czteromiejscową kabi-
ną, opancerzoną na poziomie 2 wg normy STA-
NAG 4569A/B oraz naczepy specjalnej nisko-
podwoziowej ST775-20W produkcji firmy
Demarko Sp. z o.o. sp.k. o ładowności do 70 ton
(szczegółowy opis zestawu Czytelnicy znajdą
w WiT 11/2020).
www.zbiam.pl
 Pojazdy wojskowe

W 2020 r. skompletowano pierwszy zestaw

i poddano go badaniom zakładowym (obejmu-
jącym m.in. testy odporności kabiny ciągnika na
ostrzał i detonacje), a później kwalifikacyjnym
w Wojskowym Instytucie Techniki Pancernej
i Samochodowej w Sulejówku. Badania kwalifi-
kacyjne zakończyły się wynikiem pozytywnym
w grudniu 2021 r. Warto wspomnieć, że wobec
decyzji o zakupie dla Sił Zbrojnych RP czołgów
podstawowych M1A2 Abrams SEPv3, przepro-
wadzono zimą tego roku na poligonie w Draw-
sku Pomorskim także próby za- i wyładunku
oraz transportu czołgu M1A2, należącego do
pododdziału US Army szkolącego się w tym
czasie na terenie naszego kraju.
Do momentu publikacji tego artykułu spółka
dostarczyła już Siłom Zbrojnym RP dwie partie
sprzętu w ramach programu Jak. Na początku
kwietnia przekazano siedem ciągników Jelcz
C882.62 i cztery naczepy ST775-20W, zaś pod
Samochód ciężarowy średniej ładowności wysokiej mobilności Jelcz 442.32. Pojazd ten został dostarczony Siłom Zbroj-
koniec maja 10 kompletnych zestawów ciągnik nym RP w liczbie ponad 2000 egzemparzy i jest najliczniej produkowaną nową konstrukcją zakładów z Jelcza-Laskowic.
oraz naczepa. Całe zamówienie zostanie zreali-
zowane do końca października 2022 r., a więc
zgodnie z harmonogramem zapisanym w umo-
wie z 29 maja 2019 r. Biorąc pod uwagę potrze-
by i systematyczną rozbudowę potencjału Sił
Zbrojnych RP, należy mieć nadzieję, że zakupy
zestawów Jak będą kontynuowane.
Kolejnym ważnym przedsięwzięciem, które-
go kulminacja z punktu widzenia jelczańskich
zakładów przypada na rok 2022, jest pierwsza
faza programu przeciwlotniczego i przeciwra-
kietowego systemu rakietowego średniego
zasięgu Wisła. Jelcz Sp. z o.o. jest jednym z nie-
wielu polskich podmiotów uczestniczących
w tej fazie Wisły jako dostawca kluczowych ele-
mentów systemu – podwozi i pojazdów spe-
cjalnych, które zostaną zintegrowane z kompo-
nentami systemu dostarczonymi przez
producentów ze Stanów Zjednoczonych (sze-
rzej w WiT 9/2020 i 9/2021). Ciągnik Jelcz C882.62 do zestawu Jak to najbardziej skomplikowane auto militarne powstałe w Jelcz Sp. z o.o. Na zdję-
W ramach pierwszej fazy Wisły Jelcz zawarł ciu pojazd prototypowy podczas badań zakładowych.

dotychczas dwie umowy na dostawę podwozi

i pojazdów specjalnych. Pierwsza podpisana
została 17 maja 2019 r. z Inspektoratem Uzbro-
jenia i dotyczy 73 jednostek sprzętu o wartości
170,9 mln PLN brutto. W skład zamówienia,
które ma zostać zrealizowane do końca bieżą-
cego roku, wchodzą:
❙ 33 ciągniki siodłowe Jelcz 882.57 CSS w ukła-
dzie 8×8, przeznaczone do holowania naczep
specjalnych M860A1 do transportu: stacji ra-
diolokacyjnych AN/MPQ-65, wyrzutni rakiet
M903, kabin ECS/RIU (Engagement Control
Station/Radar Interface Unit) i kabin technicz-
nego wsparcia eksploatacji systemu – BMC
(Battery Maintenance Center) oraz ISE (Inter-
madiate Support Element), wraz z niezbędnymi
przyrządami i zestawem części zamiennych,
a także naczep M871A4;
❙ 28 bazowych podwozi Jelcz P882.57 TS w ukła- Seryjny ciągnik C882.62 w widoku od tyłu. Widoczna jest jedna ze zmian wprowadzonych na życzenie użytkow-
ników – błotniki nad tylnymi tandemami kół. Firma znana jest z doskonałej współpracy z użytkownikami swych
dzie 8×8 w konfiguracji uniwersalnej, z których produktów, stąd szybkie wprowadzenie ich uwag do konstrukcji samochodów.

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 1 1

Pojazdy wojskowe
Podwozie bazowe Jelcz P882.57 TS w układzie 8×8 opracowane i dostarczane w ramach programu ZROP-SD Wisła.
po dostosowaniu i zabudowie powstaną na-
stępujące transportery specjalne (TS):
❙ TS EPP (Electrical Power Plant) z pomostem
skrzyniowym i zaczepami kontenerowymi, do
transportu zespołu zasilającego w energię
elektryczną – cztery;
❙ TS LRPT (Large Repair Parts Transporter) ze
skrzynią ładunkową i żurawiem dookólnym do
załadunku, rozładunku i transportu zestawów
naprawczych. Z podwoziem będzie zintegro-
wany żuraw samochodowy HIAB 144 ATD-2,
umożliwiający przeładunek pojemników trans-
portowo-startowych lub wielkogabarytowych
części zamiennych – cztery;
❙ TS TSK (Transporter Specjalny Kontenerów)
z hakowym systemem samozaładowczym
kontenerów 20‘, do transportu kabin systemu
IBCS (S280) – sześć;
❙ TS DOW (Transporter Kabin Dowodzenia i Kiero-
wania) z ramą kontenerową 20‘, do transportu
kontenerowych stanowisk kierowania i dowo-
dzenia systemu IBCS/Wisła, w tym kabin F-OPS
Ciągnik siodłowy Jelcz 882.57 CSS w układzie 8×8 do holowania naczep z wyposażeniem specjalistycznym, w tym
wyrzutni rakiet i stacji radiolokacyjnych kierowania ogniem, systemu przeciwlotniczego Wisła.
1 2 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
(Future Operations), C-OPS (Current Operations)
oraz E-OPS (Engagement Operations) – 14;
❙ 12 samochodów średniej ładowności Jelcz 442.32
jako ciągników przyczepy M1061A1/POLA radioli-
nii systemu IBCS IFCN Relay (Integrated Fire Con-
trol Network Relay), w układzie 4×4, wykona-
nych na bazie standardowych samochodów
skrzyniowych Jelcz 442.32.
Z kolei 23 września 2020 r. Jelcz Sp. z o.o. za-
warł z Wojskowymi Zakładami Uzbrojenia S.A.
umowę podwykonawczą na dostawę ośmiu
kolejnych podwozi Jelcz P882.57 TS w odmia-
nie STZ, tożsamych z odmianą LRPT, a więc ze
skrzynią ładunkową i żurawiem dookólnym
HIAB 144 ATD-2. Posłużą one do zabudowy sa-
mochodów transportowo-załadowczych (STZ)
pojemników transportowo-startowych poci-
sków rakietowych, zamówionych w WZU S.A.
przez Inspektorat Uzbrojenia na mocy umowy
z 16 grudnia 2019 r. Gotowe samochody trans-
portowo-załadowcze mają zostać dostarczone
do września 2022 r.
Wkrótce planowane jest zawarcie kolejnej
umowy podwykonawczej w ramach pierwszej
fazy Wisły – z Wojskowymi Zakładami Łączności
nr 1 S.A. z Zegrza, na dostawę czterech podwozi
bazowych Jelcz P112.57 w układzie napędowym
10×10 (o którym dalej) do mobilnych węzłów
łączności MCC1 (Mobile Communication Cen-
ter). WZŁ nr 1 S.A. umowę bazową na opracowa-
nie i dostawę do końca 2024 r. czterech komple-
tów MCC1 za 233 mln PLN brutto zawarły
z Inspektoratem Uzbrojenia 30 listopada 2021 r.
Prototypowe egzemplarze wspomnianych
wyżej podwozi Jelcz 882.57 CSS, Jelcz P882.57
TS i samochodów Jelcz 442.32 IFCN zostały
skompletowane wiosną 2020 r. i rozpoczęły cykl
badań zakładowych oraz testów w instytutach
naukowo-badawczych, zaś jesienią 2020 r. za-
częto badania kwalifikacyjne, prowadzone
przez WITPiS z Sulejówka, zakończone pomyśl-
nie w trzecim kwartale ubiegłego roku. Także
w 2021 r. rozpoczęła się produkcja seryjnych
pojazdów, które z Jelcza kierowane były do
podmiotów współpracujących w celu montażu
wyposażenia łącznościowego (Wojskowe Za-
kłady Łączności Nr 2 S.A. w Czernicy) i zabudów
specjalistycznych. Prace te są kontynuowane
w tym roku, kiedy – jak wspomniano – dwie
pierwsze umowy zostaną zrealizowane.
❚ Przyszłość
Biorąc pod uwagę znaczenie, jakie pojazdy
z Jelcza odgrywają dziś w Siłach Zbrojnych RP
i fakt, że planowane są także do zakupu w ra-
mach kolejnych programów rozwoju oraz mo-
dernizacji SZ RP, dotychczasowa tendencja
wzrostu obrotów i cyklicznego wdrażania do
produkcji nowych wyrobów zostanie zacho-
wana. Rozpoczęcie procedury pozyskania sys-
temów Wisła w ramach drugiej fazy programu,
plany zakupu niemal 500 wyrzutni rakietowych
HIMARS/Homar wraz z planami ich polonizacji,
od pojazdów począwszy, realizacja programu
Narew, a także kontynuacja programów KMO
Rak i DMO Regina (w tym ostatnim przypadku
również na eksport na Ukrainę) oraz zakupów
modelu 442.32, a także wiele innych mniej-
szych przedsięwzięć – już realizowanych bądź
planowanych – dają nadzieję na znaczące za-
mówienia w kolejnych latach i stabilność dzia-
łalności firmy. W przypadku części z tych pro-
gramów, np. drugiej fazy Wisły, zamówienia
będą dotyczyć już produkowanych i wdrożo-
nych podwozi czy samochodów, inne będą
wymagały opracowania modyfikacji istnieją-
cych konstrukcji, a być może także zupełnie
nowych wersji bądź zupełnie nowych pojazdów.
Ostatnie lata pokazały, że Jelcz Sp. z o.o. dyspo-
nuje doświadczonym zespołem konstruktor-
skim, który potrafi pomyślnie zmierzyć się także
z takimi wyzwaniami. Już obecnie trwają bada-
nia zakładowe niedawno skompletowanego
podwozia P112.57, który ma stanowić nośnik
www.zbiam.pl
Oferujemy pojazdy specjalne:
O MASIE CAŁKOWITEJ W UKŁADZIE NAPĘDOWYM
od 14 TON do 40 TON 4X4 / 6X6 / 8X6 / 8X8
W TYM POJAZDY WYSOKIEJ ORAZ PODWYŻSZONEJ MOBILNOŚCI

jelcz.com.pl
Pojazdy wojskowe
Radaru Wielofunkcyjnego Kierowania Ogniem
Sajna, a także mobilnych węzłów łączności
MCC1 systemu Wisła. Podwozie wywodzi się
konstrukcyjnie z czteroosiowych pojazdów Wi-
sły, o czym świadczy „57” w oznaczeniu, ale ce-
chuje je kilka nowych, niespotykanych wcze-
śniej w polskim przemyśle motoryzacyjnym
rozwiązań. Po pierwsze jest to pierwszy
w Polsce samochód w układzie 10×10, a więc
z napędzanymi kołami pięciu osi. Dla popra-
wienia manewrowości koła ostatniej, piątej
osi (podobnie jak pierwszej i drugiej) są skręt-
ne, poruszane siłownikiem hydraulicznym.
O ile mosty pierwszy i drugi oraz trzeci
i czwarty są zawieszone na resorach parabo-
licznych, to tylny zawieszony jest na podusz-
kach pneumatycznych.
Podwozie P112.57 cechuje wysoka ładowność
i podwyższona mobilność w terenie, a prototyp
ma zabudowaną ramę do przewozu kontenerów
20-stopowych wraz z wyposażeniem dodatko-
wym (np. agregat prądotwórczy). Masa własna
wynosi 22 500 kg, ładowność sięga 17 500 kg,
Najnowsze dzieło konstruktorów Jelcza – pięcioosiowe, 10×10, podwozie P112.57 podczas badań zakładowych z imi-
tacją obciążenia użytecznego. Widoczne skrętne koła tylnej osi.
Podwozie P112.57 powstało jako nośnik masztu antenowego stacji radiolokacyjnej Sajna ZROP-KZ systemu Narew
i mobilnych węzłów łączności MCC1 systemu Wisła. Pojazdy w takim układzie ma w swej ofercie niewielu producentów
aut wojskowych.
1 4 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Godło programu Wisła na samochodzie rodziny 882.57.
maksymalna masa całkowita to 40 000 kg, a do-
puszczalna masa całkowita zespołu pojazdów
(z przyczepą) 48 000 kg. Długość podwozia to
11 980 mm, a szerokość 2550 mm. Rozstawy osi
to: 1800×3600×1500×1500 (±30 mm). Kąt natar-
cia (dla masy własnej) jest nie mniejszy niż 30°,
zaś kąt zejścia 25°.
Samochód napędza silnik wysokoprężny,
6-cylindrowy, rzędowy z turbodoładowaniem
i chłodzeniem powietrza doładowującego MTU
6R1500V40 Euro 3 o mocy 425 kW/578 KM przy
1700 obr./min i maksymalnym momencie ob-
rotowym 2800 Nm przy 1100 obr./min. Przeno-
si on moment obrotowy poprzez 12-biegową,
zblokowaną z silnikiem, automatyczną skrzynię
biegów ZF 12 TX 2825 WO. Ze skrzynią biegów
współpracuje mechaniczna skrzynia rozdziel-
cza z przełączaniem biegów do jazdy szosowej
i terenowej. Mosty mają blokady mechanizmu
różnicowego międzyosiowego i międzykoło-
wego, przystosowano je także do układu cen-
tralnej regulacji ciśnienia w oponach (CPK).
Opony mają rozmiar 14.00 R20 i wyposażone są
we wkładki typu Beadlock umożliwiające krót-
kotrwałą jazdę przy obniżonym ciśnieniu po-
wietrza w oponie. Układ kierowniczy ma wspo-
maganie hydrauliczne. Pneumatyczny układ
hamulcowy jest dwuobwodowy i jest wyposa-
żony w układy ABS oraz ASR. Podwozie ma tak-
że hamulec awaryjno-postojowy i hamulec sil-
nikowy. W skład wyposażenia wchodzi też
wyciągarka o sile uciągu 100 kN z liną o długo-
ści 50 m, z możliwością wyprowadzenia liny
z przodu lub z tyłu pojazdu.
Zastosowano kabinę wydłużoną, trzymiej-
scową, z dwiema leżankami. Ma ona opancerze-
nie chroniące przed ostrzałem i wybuchami min
na poziomie 1 wg STANAG 4569A/B. Została
wyposażona w urządzenia filtrowentylacyjne,
ogrzewanie i układ klimatyzacji. W jej stropie
znajduje się okrągły właz ewakuacyjny.
Prędkość maksymalna została elektronicznie
ograniczona do 85 km/h, a zasięg wynosi po-
nad 650 km podczas jazdy po szosie. Paliwo
mieści się w dwóch zbiornikach o pojemności
170 i 330 dm3. Pojazd jest w stanie pokonać
przeszkody pionowe o wysokości do 30 cm,
rowy o szerokości do 60 cm i przeszkody wodne
o głębokości 120 cm. Zakres temperatur eksplo-
atacyjnych to od −30 do 50°C.
Podwozie rozpoczęło niedawno badania zakła-
dowe, a po ich zakończeniu zostanie przekazane
do PIT-RADWAR S.A. w celu zabudowy aparatury
prototypu stacji Sajna.
Z pewnością podwozie P112.57 nie jest ostat-
nim słowem konstruktorów z jelczańskich zakła-
dów i wkrótce będziemy mogli zaprezentować
kolejne nowe samochody z Jelcza.
Póki co życzymy załodze Jelcz Sp. z o.o. ko-
lejnych zamówień, najlepiej wieloletnich, za-
pewniających stabilne funkcjonowanie i roz-
wój firmy w najbliższych latach. Już dziś
zakłady planują rozbudowę swej infrastruktu-
ry, dalszą modernizację parku maszynowego
i rozbudowanie więzi kooperacyjnych w ra-
mach Grupy PGZ w celu jeszcze lepszego
sprostania potrzebom Sił Zbrojnych RP oraz
odbiorców zagranicznych.  n
www.zbiam.pl
Systemy bezzałogowe
Mission Master to rodzina pojazdów bezzałogowych firmy Rheinmetall Canada. Za podstawową wersję można uznać wariant SP w odmianie transportowej (tu w nowszej konfiguracji).
Bartłomiej Kucharski
Platformy bezzałogowe różnych klas
i przeznaczenia odgrywają coraz
większą rolę na współczesnym polu
walki i wydaje się, że będzie ona rosnąć.
Nie może zatem dziwić, że wielu
producentów zaawansowanego
uzbrojenia i sprzętu wojskowego,
w tym grupa przemysłowa
Rheinmetall AG, odpowiada
na potrzeby rynku także w tym
obszarze. Wiodącą rolę
odgrywa tu kanadyjski oddział
grupy – Rheinmetall Canada.
Fotografie w artykule: Rheinmetall AG,
Rheinmetall Canada.
Nie tylko transport – wiele wariantów Mission Mastera SP to odmiany uzbrojone, jak np. wersja rozpoznawczo-bojowa.
1 6 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Mission Master – bezzałogowy
mistrz misji z Kanady
W
spółczesne programy modernizacyj-
ne wszystkich rodzajów sił zbrojnych
i większości państw (przynajmniej
tych zamożniejszych), przewidują wprowadza-
nie różnorodnych platform bezzałogowych.
O ile bezzałogowe systemy powietrzne (BSP) od
pewnego czasu są już obowiązującym standar-
dem, a ich użyteczność potwierdza udział
w konfliktach zbrojnych na przestrzeni ostat-
nich dwóch dekad, o tyle wykorzystanie bezza-
łogowych pojazdów lądowych (unmanned gro-
und vehicle, UGV) nie jest czymś aż tak
oczywistym. Tym niemniej, w wielu państwach
wprowadza się je stopniowo do próbnej eksplo-
atacji, czasami wręcz tworząc w tym celu wy-
specjalizowane pododdziały (jak np. komórka
robotyki i systemów autonomicznych w ramach
holenderskiej 13. Lekkiej Brygady). Trudno po-
wiedzieć, jak będą się one rozwijać w dalszej
przyszłości i na ile staną się powszechne na
polu walki, w tym ze względów etycznych.
Z pewnością jednak już za kilka–kilkanaście lat
będą o wiele bardziej rozpowszechnione niż
dziś, a rynek różnych naziemnych pojazdów
bezzałogowych będzie bardzo atrakcyjnym ką-
skiem dla producentów uzbrojenia. Nie może
więc dziwić, że tak ważny w segmencie rynku
uzbrojenia i sprzętu dla wojsk lądowych pod-
miot przemysłowy jak Rheinmetall AG już od
kilku lat intensywnie pracuje nad zagadnienia-
mi związanymi z UGV.
❚ Mistrz Misji
Proponowany przez Rheinmetall AG pojazd
(a właściwie technologia pozwalająca na budo-
wę różnych pojazdów) został opracowany przez
kanadyjski oddział grupy – Rheinmetall Canada
Inc. z siedzibą w Saint-Jean-sur-Richelieu w pro-
wincji Quebec. Prace nad Mission Masterem, bo
tak został nazwany UGV, rozpoczęto w 2010 r.
Pierwsza jego publiczna prezentacja miała miejsce
www.zbiam.pl
 Systemy bezzałogowe

siedem lat później. Wariant XT jest młodszy, po raz

pierwszy zaprezentowano go w 2021 r. podczas
wystawy DSEI w Londynie. Mission Master jest czę-
sto dodatkowo określany mianem A-UGV (Auto-
nomous-Unmanned Ground Vehicle), tj. autono-
miczny bezzałogowy pojazd lądowy.
W ramach programu budowy pojazdu bezza-
łogowego powstał niewielki i stosunkowo lekki,
lecz o znacznej ładowności, bardzo zwarty kon-
strukcyjnie pojazd kołowy w układzie 8×8 (lub
4×4, o czym dalej). Mniejszy Mission Master SP
(Silent Partner, pol. cichy partner) to prawdziwy
towarzysz żołnierza. Został zaprojektowany
z myślą o towarzyszeniu spieszonej piechocie,
lecz również o realizacji najbardziej niebez- Inny wariant bojowy, tym razem polowa wyrzutnia rakietowa, uzbrojona w 70 mm rakiety niekierowane bądź kierowa-
ne pociski rakietowe naprowadzane na odbite światło lasera.
piecznych misji w zastępstwie żołnierzy, tak aby
ograniczyć ryzyko utraty życia przez piechurów.
Może służyć zarówno jako „robotyczny muł”,
przewożący rzeczy osobiste lub dodatkowe wy-
posażenie żołnierzy, jak również jako nośnik róż-
norodnych systemów. Mission Master SP ma
2,95 m długości i 1,55 m szerokości. Wysokość
jest różna, w zależności od konfiguracji (szcze-
gólnie wysokość całkowita może się zmieniać
w dużym zakresie). Prześwit wynosi 24 cm. Masa
własna to 1100 kg, a ładowność sięga 600 kg,
dzięki temu pojazd może służyć jako transpor-
ter wyposażenia osobistego drużyny piechoty,
a do tego zmieści jeszcze np. dodatkową amu-
nicję czy żywność. Pojazd odznacza się bardzo
dobrą mobilnością, którą zapewnia układ 8×8.
Napęd standardowo stanowi silnik elektryczny
zasilany z baterii akumulatorów litowo-jono-
wych, lecz opcjonalnie można wybrać napęd
hybrydowy, diesel-elektryczny. Układ napędo-
wy może rozpędzić niewielki pojazd do
30 km/h. W porównaniu do „dorosłych” pojaz-
Polski akcent – Mission Master SP wyposażony w zestaw wyrzutni amunicji krążącej Warmate TL, opracowanej
dów opancerzonych (bo Mission Master SP przez Grupę WB.
opcjonalnie może otrzymać pancerz o odpor- Poza tym, w razie konieczności, wóz ten może cać w miejscu. Pojemność baterii zapewnia do
ności odpowiadającej poziomowi 1 wg STANAG być holowany za innym pojazdem z prędkością ośmiu godzin pracy układu napędowego
4569A, a dodatkowo bezpieczeństwo wozu do 60 km/h. Może również samodzielnie poko- w konfiguracji bazowej (czas pracy silnika zależy
można zwiększyć za pomocą aktywnego syste- nywać przeszkody wodne z prędkością do m.in. od masy ładunku), zaś w stanie spoczynku
mu ochrony soft-kill Rheinmetall ROSY) nie jest 5 km/h, choć ładowność Mission Mastera SP spa- może pozostawać w gotowości z uruchomiony-
to może wartość wysoka, lecz aż nadto wystar- da wówczas do 300 kg. Pojazd może wspinać mi sensorami nawet do tygodnia. Pojazd może
czy do bezpośredniej współpracy z piechotą. się na wzniesienia o nachyleniu do 40° i zawra- być transportowany drogą powietrzną, w tym

Wspieranie piechoty (i nie tylko) to jedno z podstawowych zadań lądowych pojazdów Jeżeli coś pójdzie nie tak, wykorzystanie pojazdów takich jak Mission Master SP w od-
bezzałogowych. mianie ewakuacji medycznej, może pozwolić na ocalenie życia żołnierzowi.

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 1 7

Systemy bezzałogowe
Kierunki rozwoju Mission Mastera
wytyczają opinie naszych kontrahentów
Z Alainem Tremblayem, wiceprezesem Rheinmetall Canada Inc. do spraw rozwoju i innowacji w biznesie,
generałem brygady Wojsk Lądowych Kanady w stanie spoczynku, rozmawia Bartłomiej Kucharski.
Panie Prezesie, zarówno platforma Mission Ma-
ster, jak i elementy związane ze sztuczną inteli-
gencją, muszą być stale rozwijane. Jaki jest
obecnie status programu pod tym względem?
Firma Rheinmetall Canada wygrała niedawno przetarg
w trzeciej fazie programu Robotic Platoon Vehicle, reali-
zowanego na rzecz Ministerstwa Obrony Zjednoczo-
nego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,
określanej mianem Spiral 3. Jest to trzeci kontrakt przy-
znany grupie Rheinmetall AG w ramach całego progra-
mu. Rheinmetall Canada koncentruje się obecnie na
fazie dostawy pojazdu Rheinmetall Mission Master SP
– Surveillance Autonomous Unmanned Ground Vehic-
les (A-UGV). Wariant budowany dla Wielkiej Brytanii zo-
stał zintegrowany z modułem misji ISTAR (Intelligence,
Surveillance, Target Acquisition, and Reconnaissance).
Mission Master SP – Surveillance może wykonywać mi-
sje związane z przewożeniem zaopatrzenia do wysu-
niętych placówek i pozycji, a także prowadzić „ciche”
zadania związane z rozpoznaniem i obserwacją terenu.
Zapewnia możliwość wykonywania misji obserwacyj-
nych i rozpoznawczych niewymagających bezpośred-
niego zaangażowania żołnierzy, takich jak np. nadzór
granic państwowych. Aby zoptymalizować świado-
mość sytuacyjną, zestaw czujników modułu ISTAR
można łatwo wymienić w zależności od celów misji. Te
nowoczesne czujniki zapewniają wykrywanie, rozpo-
znanie i identyfikację celów z dużych odległości, nieza-
leżnie od pogody i pory dnia. Ułatwiają również wcze-
sne ostrzeganie oraz identyfikację zagrożeń związanych
z wykorzystaniem broni chemicznej. Rheinmetall Cana-
da aktywnie wspiera eksploatację pojazdów dostarczo-
nych do Wielkiej Brytanii w ramach programu RPV –
w ramach fazy Spiral 1 był to transportowy wariant
Cargo, w ramach fazy Spiral 2 wariant wsparcia ognio-
wego. Wszystkie powyższe działania są oczywiście
uzupełnieniem naszego stałego planu rozwoju pro-
duktu, czyli ciągłe ulepszanie rozwiązań związanych
z systemem sztucznej inteligencji rodziny A-UGV, a tak-
że jej mobilności, bezpieczeństwa oraz niezawodności.
Jakie są planowane kierunki rozwoju platformy
Mission Master?
Rheinmetall Canada Inc. to firma zorientowana na klien-
ta i jego potrzeby, więc rozwój Mission Mastera odby-
wa się przede wszystkim pod wpływem opinii odbior-
ców sprzętu oraz analizy obecnych i prognozowanych
potrzeb operacyjnych. Staramy się uzyskać informację
zwrotną poprzez bezpośredni dostęp do obecnych
użytkowników Mission Masterów lub poprzez organi-
zację testów i prezentacji. Uważamy, że kluczowym ele-
mentem ułatwiającym wdrożenie pojazdów do oddzia-
łów jest wyraźne zademonstrowanie zwiększonych
możliwości realizacji skomplikowanych zadań, co za-
1 8 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
pewniają zaawansowane i unikatowe systemy autono-
miczne. Każdy system przeznaczony dla sił zbrojnych
musi być wysoce niezawodny, aby dowolne zadanie
taktyczne można było przydzielić grupie systemów
bezzałogowych, a operator mógł mieć pewność, że zo-
stanie ono zrealizowane. Wykonanie misji wymaga
współpracy kilku systemów. Grupę współdziałających
pojazdów bezzałogowych określamy mianem „watahy
wilków” (wolf pack). Składać ma się ona z kilku pojazdów
Mission Master kooperujących ze sobą, skonfigurowa-
nych do realizacji różnych misji – od obserwacji po trans-
port ładunków. Pojazdy komunikują się ze sobą wyko-
rzystując zaawansowane możliwości oferowane przez
sztuczną inteligencję w celu zachowania wysokiej świa-
domości sytuacyjnej. Wataha ma być sterowana przez
jednego operatora. Zwracamy uwagę, że Mission Ma-
ster został zaprojektowany w taki sposób, aby człowiek
zawsze był w pętli decyzyjnej w przypadku wariantów
uzbrojonych, umożliwiając działanie w krytycznych sy-
tuacjach wyłącznie na podstawie jego decyzji.
Wiemy, że Mission Master jest przedmiotem eks-
portu. Jakie są obecne kluczowe programy pro-
jektu, realizowane na rzecz odbiorców zagra-
nicznych?
Jednym z naszych kluczowych kontrahentów jest
Wielka Brytania. Poza wspomnianym już programem
RPV, Rheinmetall Canada otrzymał również dwa kon-
trakty w ramach brytyjskiego programu THESEUS.
Projekt ten miał na celu przetestowanie niektórych
koncepcji działania bezzałogowców lądowych, takich
jak autonomiczne uzupełnianie zapasów przy wyko-
rzystaniu autonomicznych samochodów ciężarówek.
Pozwoliło to firmie Rheinmetall zademonstrować, że
„mózg” systemu Mission Master, określany mianem
Rheinmetall PATH lub PATH A-kit, można łatwo zain-
stalować na innej platformie. Z powodzeniem zade-
monstrowaliśmy też łatwość integracji zestawu PATH
na platformach Polaris MRZR i Ford Ranger. Poza wiel-
ką Brytanią pojazd nabyła też Kanada i sześć innych
państw, ale obecnie nie możemy ich ujawnić.
Na rynku jest coraz więcej lądowych pojazdów
bezzałogowych. Jakie możliwości Mission Ma-
stera są dla niego unikatowe lub lepsze od roz-
wiązań konkurencyjnych?
Przede wszystkim otrzymujemy jasną informację od
naszych dotychczasowych użytkowników, że poziom
autonomii zapewniany przez zestaw PATH A-kit, który
stanowi „mózg” wszystkich naszych pojazdów Rhe-
inmetall Mission Master A-UGV, jest ogromnym wyróż-
nikiem. Mission Master naprawdę jest w stanie samo-
dzielnie poruszać się w skomplikowanych warunkach
terenowych i w wymagającym środowisku. Na przy-
Alain Tremblay, wiceprezes Rheinmetall Canada do
spraw rozwoju i innowacji w biznesie. Jego wieloletnie
doświadczenie wojskowe procentuje podczas pracy
w firmie zbrojeniowej.
kład może samodzielnie jechać podczas opadów śnie-
gu, w warunkach wysokiego zapylenia, podczas ulewy,
czy nawet w środowisku pozbawionym sygnału GPS.
Byliśmy w stanie przedstawić te cechy podczas wielu
pokazów na żywo i prezentacji multimedialnych. In-
nym ważnym wyróżnikiem jest poziom integracji pio-
nowej. Systemy bezzałogowe to nie tylko platformy! Są
one powiązane również z oprogramowaniem syste-
mów dowodzenia i kontroli z różnych poziomów hie-
rarchii dowodzenia oraz z systemami łączności. Dzięki
naszemu zespołowi w dziedzinie robotyki, Rheinmetall
jest w stanie uwzględnić wszystkie te elementy i zinte-
grować różne komponenty z pojazdami Mission Ma-
ster w sposób odpowiadający operatorom i użytkowni-
kom. Wreszcie poziom autonomii rodziny Mission
Master i jej unikatowa koncepcja „watahy wilków” po-
zwala jednemu operatorowi zarządzać wieloma pojaz-
dami pracującymi jako zespół. Może on je kontrolować
z dowolnego miejsca za pomocą sieci LTE, komunikacji
satelitarnej lub „chmury” łączności wojskowej.
Jak Polska mogłaby skorzystać na udziale w pro-
jekcie Mission Master?
Szczególnie interesująca wydaje się być konfiguracja dla
Wielkiej Brytanii. Systemy dostarczone w ramach progra-
mów RPV Spiral 2 i Spiral 3 doskonale nadają się do nad-
zoru granic, a także do wykonywania niektórych misji
czysto wojskowych. Są one wyposażone we wszystkie
czujniki i efektory potrzebne do realizacji takich zadań.
Warto wspomnieć, że Rheinmetall od kilku lat współpra-
cuje z polską firmą WB Electronics S.A. w zakresie integra-
cji amunicji krążącej Warmate TL z pojazdem Mission
Master SP. Taka konfiguracja, zapewniająca precyzyjne
zdolności uderzeniowe, byłaby idealna do realizacji róż-
nych rodzajów misji wsparcia ogniowego.
Panie Prezesie, dziękuję za rozmowę! n
www.zbiam.pl
Systemy bezzałogowe
Jednym z zasadniczych trybów poruszania się pojazdów rodziny Mission Master
jest tryb konwoju.
w ładowniach ciężkich śmigłowców transporto-
wych rodzin CH-53 i CH-47, mieści się również
do standardowych kontenerów ISO, co ułatwia
transport koleją czy kołowy.
Oprócz wariantu bazowego (transportowe-
go, Cargo), opracowano szereg odmian spe-
cjalistycznych. Są to m.in.: pojazd wsparcia
ogniowego uzbrojony w zdalnie sterowane sta-
nowisko Rheinmetall Fieldranger Multi z 7,62 mm
km; nosiciel amunicji krążącej (np. Warmate TL
Grupy WB, zaprezentowany podczas MSPO 2019);
Armed Reconnaissance (pol. uzbrojone rozpo-
znanie) z masywną zabudową, bogatym wypo-
sażeniem optoelektronicznym umieszczonym
na składanym maszcie i stanowiskiem Fieldran-
ger Multi; wariant Rescue (rozpoznania medyczne-
go i ewakuacji rannych), czy wreszcie Communi-
cation Relay (retranslator łączności). Mission Master
SP został dotąd zakupiony m.in. przez Wielką
Brytanię i Kanadę. Pojazd ma dziś łącznie ośmiu
użytkowników, lecz producent nie ujawnia po-
zostałych sześciu. Mission Mastera SP testowano
także w Polsce.
W kolejnym etapie prac powstała powiększo-
na wersja XT (eXtreme Terrain, w wolnym tłu-
maczeniu „pojazd o ekstremalnie wysokiej mo-
bilności w terenie”). Mission Master XT od
mniejszego brata różni się gabarytami, lecz
Na współczesnym polu walki różnego rodzaju systemy bezzałogowe pełnią funkcję narzędzia zwiększającego szansę
na przetrwanie innych, cenniejszych środków bojowych.
2 0 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
„Większy brat” – Mission Master XT. Zwracają uwagę wielkie koła i układ jezdny 4×4.
„Mózgiem” rodziny Mission Master, który można wykorzystać również w innych pojazdów bezzałogowych,
jest system PATH A-kit.
przede wszystkim na pierwszy rzut oka odróż-
nia go układ jezdny 4×4 z kołami o bardzo dużej
średnicy. Pojazd ten, jak wspomniano, jest wy-
raźnie większy od SP – ma 3,72 m długości,
2,57 m szerokości i prześwit 50 cm. Wóz ma
masę własną 2217 kg. Dzięki większym gabary-
tom i masie również ładowność jest znacząco
większa i sięga 1000 kg (także w konfiguracji
amfibijnej).Pojazd jest szybszy, rozpędza się na-
wet do 40 km/h, zaś jego zasięg sięga 750 km.
Mission Mastera XT cechuje taka sama zwrotność
jak pojazd wersji SP, lecz może pokonywać
wzniesienia o nieco mniejszym nachyleniu – 35°.
Silnik w wariancie bazowym jest spalinowy –
wysokoprężny, zaś moment obrotowy przenosi
automatyczna skrzynia biegów. Opcjonalnie
można zastosować napęd hybrydowy, który
umożliwia m.in. sześciogodzinną jazdę „cichą”
wyłącznie na silnikach elektrycznych, zasilanych
z baterii akumulatorów litowo-jonowych. Rów-
nież wersja XT może być opancerzona, aż do
poziomu 2 wg STANAG 4569A. Co ciekawe, po-
jazd może zachować zdolność do poruszania
się, nawet mając jednocalową (ok. 2,5 cm śred-
nicy) dziurę w kole, co dodatkowo wpływa na
powodzenie misji. Podobnie, jak mniejszy brat,
Mission Master XT jest pojazdem o modułowej
konstrukcji, łatwo zatem dostosować go do róż-
nych zadań poprzez wybór odpowiedniej zabu-
dowy i wyposażenia.
❚ „Jądro” systemu
Tyle o mechanice. Jednakże Mission Mastery SP/XT
są przede wszystkim pojazdami bezzałogo-
wymi. Jądro całego systemu stanowi zestaw
Rheinmetall PATH A-kit (autonomy kit). Umożli-
wia on autonomiczną jazdę z wykorzystaniem
sztucznej inteligencji (SI) i nawigację w różnych try-
bach. Rozwiązanie PATH A-kit można zintegrować
www.zbiam.pl
 Systemy bezzałogowe

z każdą platformą wyposażoną w układ drive-by-

-wire. Dzięki zaawansowanej SI, umożliwia ono
wysoki poziom automatyzacji poruszania się po-
jazdu w różnych trybach. Pojazdy w niego wypo-
sażone – np. rodziny Mission Master – mogą być
sterowane zdalnie za pomocą kontrolera (table-
tu, kontrolera przeznaczonego do trzymania
w jednej ręce, osobistego komputera żołnierza,
a nawet smartwatcha), ale mogą również poru-
szać się w pełni autonomicznie. Dostępne są try-
by: „podążaj za mną” (minimalna odległość mię-
dzy UGV a poprzedzającym go obiektem wynosić
ma ok. 5 m), tryb konwoju, czy wreszcie tryb jaz-
dy w pełni autonomicznej (w tym jazdy po wcze-
śniej wskazanej trasie, czy zapisania i powtarza-
nia przebytej trasy). Ciekawą możliwością jest
wybór trybu tzw. ulepszonej nawigacji, gdzie
Mission Master XT odznacza się doskonałą dzielnością terenową.
operator może zaprogramować różne sekwencje
trybów nawigacji w określonej kolejności. Co
ważne, pojazdy mogą autonomicznie współpra-
cować ze sobą, co ułatwia realizację niektórych
rodzajów zadań, jak obserwacja zadanego ob-
szaru, przesyłanie danych o położeniu celu itd.
Istnieje też koncepcja „wilczego stada”, gdzie
operator zarządza całą „watahą”, zaś układ PATH
A-kit zarządza każdym z „wilków” (tu Mission Ma-
sterów) w ramach narzuconej funkcji. Dzięki temu
jeden żołnierz może sterować grupą pojazdów
(za pośrednictwem łączności satelitarnej, sieci
komórkowej LTE czy innej), współpracujących
Rodzina Mssion Master to pojazdy amfibijne – wersja XT, dzięki ogromnym oponom, nie traci nic na swej nośności,
w celu osiągnięcia sukcesu. Pojazdy mają być też jeśli istnieje potrzeba pokonania przeszkody wodnej pływaniem.
zdolne do pracy w ramach zespołów miesza-
nych, złożonych z pojazdów załogowych i bezza-
łogowych – wówczas załogi bojowych wozów
piechoty czy czołgów odpowiadałyby za nadzór
nad swoimi „bezzałogowymi skrzydłowymi”, któ-
rzy w zamian oferowaliby rozszerzenie świado-
mości sytuacyjnej, wsparcie ogniowe czy wresz-
cie realizację szczególnie niebezpiecznych
elementów zadania. W takich scenariuszach wy-
stępowałyby jako tzw. mnożnik siły.
PATH A-kit jest systemem o architekturze mo-
dułowej, dzięki czemu można za jego pomocą
zintegrować z pojazdem różnego rodzaju czujniki.
Mogą to być: urządzenia radiolokacyjne, optoelek-
troniczne (dzienne lub dzienno-nocne) lub lasero-
we (LIDAR). Podstawowy zestaw czujników jest
zintegrowany z platformą, ale nic nie stoi na prze-
szkodzie, by dodać kolejne, montowane w ra- Podobnie, jak mniejszy SP, także Mission Master XT to pojazd wielozadaniowy, który można dowolnie konfigurować
mach zestawu misyjnego (np. system kierowania w zależności od potrzeb.
ogniem stanowiska strzeleckiego w formie masz- syjny. System PATH A-kit można zintegrować z do- Zapotrzebowanie na podobne platformy rośnie
tu z głowicą optoelektroniczną itd.). Dane zbiera- wolnym systemem „żołnierza przyszłości” (za po- z roku na rok, należy więc oczekiwać, że Rhein-
ne przez czujniki umożliwiają jednostce sterującej: mocą którego można nadzorować pojazd) czy metall Canada skorzysta z tego trendu dla zwięk-
równoczesną lokalizację pojazdu i mapowanie te- systemem dowodzenia i kontroli (C2). Przykładem szenia własnych przychodów z jednej strony,
renu (tryb SLAM), wykrywanie i unikanie prze- może być Rheinmetall Command and Control So- a z drugiej dla rozszerzania możliwości użytkowni-
szkód, klasyfikację i śledzenie celu (choć decyzja ftware. Za pomocą systemu C2 operator może ków i rozwoju opracowanych przez siebie wyro-
o otwarciu ognia pozostaje w gestii operatora, w łatwy sposób wskazać punkt, do którego Mis- bów. Są to przecież systemy młode i czeka je za-
przynajmniej na razie), analizę terenu, ocenę moż- sion Master ma dotrzeć, ale może też samodzielnie pewne wiele lat dalszego udoskonalania oraz
liwych tras i wybór optymalnej, planowanie misji, wyznaczyć trasę. zwiększania możliwości, zaś otwarta architektura
przydzielanie zadań itd. Możliwa jest nawet hierar- Rodzina Mission Master to z pewnością ciekawe sprawić powinna, że stosunkowo łatwo będzie
chiczna kontrola przez wielu operatorów, gdzie i perspektywiczne rozwiązanie, tak w formie goto- dostosować Mission Mastera do wymagań nawet
np. jeden nadzoruje platformę, a drugi zestaw mi- wego pojazdu, jak i dzięki „mózgowi” PATH A-kit. najbardziej wymagających kontrahentów.  n

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 2 1

Konflikty
Dostarczone przez Polskę czołgi T-72M1R z założonym w ukraińskich warsztatach opancerzeniem reaktywnym Kontakt-1 w miejscowości Bachmut w strefie działań bojowych
w obwodzie donieckim.
Wojna rosyjsko-ukraińska cz. 4 Marcin Gawęda
Wojna rosyjsko-ukraińska trwa już
ponad trzy miesiące i jej końca nie widać.
Siły rosyjskie powoli tracą zdolności
do prowadzenia działań ofensywnych,
podczas gdy siły ukraińskie
systematycznie mobilizują rezerwy
(według prezydenta Zełeńskiego
obecnie ok. 700 000 ludzi jest w siłach
zbrojnych oraz formacjach ochrony
bezpieczeństwa i porządku publicznego,
w tym ochotniczych, zaś docelowo
1 milion), oraz sukcesywnie przezbrajają
się na systemy zachodnie, nierzadko
najnowszej generacji. Na tym etapie
wojny na wyniszczenie duże straty
w ludziach i sprzęcie ponoszą
jednak obydwie strony.
Fotografie w artykule: Ministerstwo Obrony Ukrainy,
oficjalna strona www Prezydenta Ukrainy,
RT, Internet.
2 2 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
W
maju kontynuowane były uderzenia
rakietowe i lotniczo-rakietowe z wy-
korzystaniem systemów: Kalibr, Iskan-
der-M czy Ch-59M. Zmniejszyła się za to inten-
sywność użycia systemu Bastion i pocisków
lotniczych Ch-101, odnotowano natomiast za-
stosowanie przestarzałych pocisków lotniczych
Ch-22/-32. Zastosowanie tych wielkich rakiet –
masa startowa ok. 5,7 tony, długość ok. 11,6 m,
odpalanych z bombowców Tu-22M3, złożonych
w eksploatacji i niezbyt celnych, uznawane jest
przez zachodnich analityków za przejaw kurcze-
nia się rosyjskich zasobów nowoczesnych poci-
sków rakietowych.
❚ Uderzenia lotniczo-rakietowe
Wciąż atakowane są obiekty infrastruktury kolejo-
wej, co ma utrudnić transport zaopatrzenia (w tym
broni z państw NATO) oraz operacyjne przewozy
kolumn wojskowych z zachodniej Ukrainy na
wschód. W nocy z 1 na 2 czerwca zaatakowany
został, prawdopodobnie pociskami Kalibr, dwuto-
rowy Beskidzki Tunel Kolejowy w zachodniej Ukra-
inie, który wszedł do eksploatacji w 2018 r. zastę-
pując stary, jednotorowy. Obiekt, zbudowany
pomiędzy stacjami Beskid i Skotarskie, jest częścią
linii kolejowej prowadzącej z zachodniej Ukrainy
przez Karpaty do miast położonych na Zakarpaciu.
Celem ataków była też infrastruktura kolejowa
w Stryju w obwodzie lwowskim, prawdopodob-
nie atak miał na celu zablokowanie dostaw paliwa
z zachodniej Europy.
Efekty ataków na infrastrukturę kolejową są
trudne do ocenienia, wydają się jednakże
w większej mierze elementem propagando-
wym, jako odpowiedź na coraz śmielszy transfer
broni z państw NATO na Ukrainę, niż skutecz-
nym działaniem, realnie ograniczającym ruch
transportów wojskowych. Warto przy tej okazji
wspomnieć, co jest istotne, że autorowi nie jest
znany ani jeden udokumentowany materiałem
fotograficznym lub filmowym przypadek znisz-
czenia transportu kolejowego z ciężkim sprzę-
tem zachodniej produkcji na terenie Ukrainy. Ataki
te rodzą więc pytanie o skuteczność rosyjskiego
rozpoznania i efektywność uderzeń lotniczo-rakie-
towych, mających ograniczyć lub wstrzymać
transfer ciężkiej broni (czołgi, bojowe wozy pie-
choty, systemy artyleryjskie etc.) i jej przemieszcza-
nie na terenie Ukrainy.
W tym kontekście warto wspomnieć, że na
początku czerwca opublikowano zdjęcia przed-
stawiające kolumnę ciągników z platformami
niskopodwoziowymi, na których przewożono
kilka 155 mm haubicoarmat samobieżnych
M109A3GN przekazanych przez Norwegię. Ko-
lumna przemieszczała się w rejonie Kijowa, bez
żadnych elementów maskowania (np. siatek
maskujących czy brezentów), a ciągniki ozdo-
bione były ukraińskimi flagami.
Ciekawszym przykładem uderzenia na cele
poza Donbasem może być atak rakietowy
z 5 czerwca na zakłady remontowe wagonów
kolejowych w dzielnicy Darnica we wschodniej
części Kijowa. Wystrzelono do nich cztery–pięć
pocisków, prawdopodobnie Ch-101 (Ch-101
w locie potwierdza materiał filmowy) odpalo-
nych przez Tu-95MS lecący nad Morzem Kaspij-
skim i być może – po raz pierwszy – Ch-59MK2
(lub jeszcze nowszy typ taktycznego lotniczego
pocisku manewrującego). Według Ministerstwa
Obrony Federacji Rosyjskiej zniszczono obiekty,
www.zbiam.pl
 Konflikty

gdzie składowano dostarczone z Zachodu czoł-

gi T-72. Według strony ukraińskiej w budynkach
znajdowały się w chwili ataku naprawiane wa-
gony kolejowe do przewożenia zboża.
Dużo skuteczniejsze są zapewne uderzenia
rakietowe i lotniczo-rakietowe, w tym z użyciem
systemów Toczka-U, na infrastrukturę kolejową
na bezpośrednim zapleczu frontu. Według Szta-
bu Głównego Sił Zbrojnych Ukrainy tylko w cią-
gu tygodnia od 19 do 26 maja doszło do ponad
100 ataków lotniczo-rakietowych (63 rakieto-
wych i 41 lotniczych), których celem była głów-
nie infrastruktura kolejowa. Rażono cele w bli-
skości donbaskiego frontu (Sołedar, Bachmut,
Kramatorsk, Słowiańsk, Pokowskie, Łyman, Sie-
wierodonieck, Awdijiwka), lub na jego bezpo-
średnim zapleczu (Zaporoże, Krzywy Róg).
Często uderzenia rakietowe na obiekty woj-
skowe przynoszą znaczne straty w ludziach. Haubicoarmaty M777 w akcji, maj 2022 r. Pierwsza bateria tych dział, pod nazwą Skif, miała wejść do akcji w połowie
Przykładowo 22 maja atakiem rakietowym maja, prawdopodobnie w składzie 45. Brygady Artylerii Korpusu Rezerwy.
zniszczono bazę wojskową w Zaporożu, gdzie przez siły własne, nierzadko stosując manewr Obydwie strony masowo używają bezzało-
stacjonował kombinowany oddział policji spe- „górka”. Odpalanie rakiet niekierowanych w mo- gowców, głównie do rozpoznania i korygowa-
cjalnego przeznaczenia Kord (pododdziały wy- mencie podniesienia nosa śmigłowca zwiększa nia ognia artylerii, a także amunicji krążącej.
dzielone z regionalnych oddziałów z Winnicy, zasięg lotu, ale problematyczna pozostaje cel- W tym ostatnim aspekcie przewagę ilościową
Czerkasów i Równego). W wyniku ataku zginęło ność takiego ostrzału (podobną taktykę stosują i jakościową wydaje się mieć strona ukraińska,
co najmniej 18 funkcjonariuszy tej elitarnej for- zresztą również ukraińskie Mi-8 i Mi-24). która w maju w oddziałach bojowych zaczęła
macji, a z ukraińskich doniesień medialnych wy- W miarę możliwości własne siły na linii frontu stosować amerykańską amunicję krążącą Swit-
nikało, że efektem ataku mogło być nawet 25 za- wspierają również ukraińskie samoloty szturmowe chblade 300, przeznaczoną do niszczenia lekkich
bitych i 75 rannych funkcjonariuszy, zazwyczaj Su-25 i bombowe Su-24M, atakujące przeciwnika pojazdów i siły żywej, podczas gdy strona rosyj-
doświadczonych weteranów ATO w Donbasie. na głównych odcinkach frontu. Przykładowo ska używa aparatów Kub-BŁA o analogicznym
Tragiczny w skutkach był atak rakietowy przepro- 29 maja „lotnictwo uderzeniowe Sił Powietrznych przeznaczeniu. Z ciekawszych akcji bojowych
wadzony 17 maja, na 169. Centrum Szkoleniowe SZU” (czyli samoloty Su-25 i Su-24M, zazwyczaj można wspomnieć dwie, z przeciwnych stron
Desna w miejscowości Desna w obwodzie czerni- bez rozróżnienia typu) atakowało wroga w rejonie linii frontu. Ukraiński Switchblade 300 raził sku-
howskim. Pod gruzami zginąć miało 87 osób, jak wsi Dowheńke w obwodzie iziumskim, na osi tecznie załogę czołgu T-72B3 biesiadującą na
można sądzić w większości lub wyłącznie wojskowi. głównego natarcia Izium–Słowiańsk. pancerzu wozu; a z kolei Kub-BŁA z powodzeniem
Jest to jeden z kilku przypadków, iż mimo zagroże-
nia uderzeniem rakietowym, w koszarach znajdo-
wało się jednocześnie wielu wojskowych, zazwy-
czaj stosuje się ich rozśrodkowanie.
Po trzech miesiącach walk należy wspo-
mnieć, że nadal aktywna i dość skuteczna,
zwłaszcza na najniższym piętrze, jest ukraińska
obrona przeciwlotnicza. Skutecznie ograniczyła
ona loty samolotów i śmigłowców Wojsk Po-
wietrzno-Kosmicznych SZ FR za linię frontu, ob-
niżyła drastycznie skuteczność bombardowań
i bezpośredniego wsparcia, tym bardziej, że
w większości przypadków wykonywane są one
amunicją niekierowaną.
W Donbasie aktywne jest lotnictwo bezpo-
średniego wsparcia, zwłaszcza samoloty sztur-
mowe Su-25SM/SM3 (Gracze pilotują również
wagnerowcy, dwaj emerytowani piloci zginęli
w zestrzelonych maszynach 12 i 22 maja), wy-
konujące misje nad linią styczności wojsk oraz
śmigłowce bojowe Ka-52 i Mi-28, coraz rzadziej
jednakże atakujące pociskami kierowanymi (je-
śli już, to są to zazwyczaj ppk Wichr odpalane
przez Ka-52). W obawie przed środkami prze-
ciwlotniczymi nieprzyjaciela, śmigłowce ataku-
jące rakietami niekierowanymi odpalają je znad
linii styku wojsk, z obszaru kontrolowanego Orientacyjny przebieg linii frontu wg stanu na 5 czerwca. Rys. Tomasz Grotnik.

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 2 3

Konflikty
Bojowy wóz piechoty BMP-2 wojsk ŁNR z założonym „kompletem dodatkowego opancerzenia” 675-sb3KDZ (na prze-
łomie 2020/2021 r. zakupiono 101 takich kompletów).
Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełeński i żołnierze 24. Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej walczącej w Donbasie.
zaatakowały skutecznie stanowisko ogniowe
155 mm haubicoarmat M777.
Często zestrzeliwane są bądź ulegają awarii
bezzałogowce Orłan-10, najpopularniejszy śro-
dek rozpoznania i korygowania ognia rosyjskiej
artylerii. Rosyjskie źródła potwierdzają, że jest
ich zbyt mało w stosunku do potrzeb, strona
ukraińska utrzymuje, że dochodzi do kanibaliza-
cji Orłanów. Zdarzały się też zestrzelenia bezzało-
gowców tego typu z zasobów Ministerstwa do
Spraw Sytuacji Nadzwyczajnych, które wykorzy-
stują służby mu podległe zajmujące się m.in.
pomocą humanitarną na zajętych obszarach.
❚ Front charkowski
Maj w rejonie Charkowa przeszedł pod znakiem,
ograniczonych w czasie i przestrzeni, ukraiń-
skich działań zaczepnych, które doprowadziły
do zajęcia szeregu miejscowości na północ, pół-
nocny wschód i wschód od miasta.
Na północnym wschodzie przejęto kontrolę
nad kilkoma ważnymi miejscowościami. 5 maja
informowano o zdobyciu w całości lub częścio-
wo kilku wsi, w tym Szestakowe, gdzie wzięto
2 4 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
ośmiu jeńców. 7 maja zdobyto podcharkowskie
Cyrkuny, gdzie wzięto do niewoli 21 Rosjan, któ-
rych otoczył pododdział 92. BZ. 8 maja przejęto
kontrolę nad kolejnymi wsiami poprawiając sy-
tuację na kierunku północno-wschodnim, gdzie
działał m.in. 227. batalion 127. Brygady OT.
W kolejnych dniach zajęto wsie: Wierchnij
Saltiw, Zamujływka, Rubiżne, Bairak i nadgra-
niczną miejscowość Ternowa. 15 maja wspo-
mniany 227. batalion 127. BOT osiągnął granicę
ukraińsko-rosyjską.
Sukcesy odnotowano również na północ od
Charkowa, gdzie drogą Charków–Biełgorod, na-
cierało zgrupowanie ofensywne, które przejęło
kontrolę nad miejscowościami Ruska Łozowa
i Pytomnyk. W tej ostatniej rozmieszczona była
jakoby rosyjska artyleria ostrzeliwująca Char-
ków, bowiem jednym z celów majowych dzia-
łań, było odrzucenie Rosjan na taką odległość
(ponad 20 km), żeby nie mogli on bombardo-
wać Charkowa artylerią lufową i polowymi sys-
temami rakietowymi rodziny Grad.
W działaniach na północ od Charkowa brała
udział jednostka Kraken, utworzona w kwietniu.
Ukraińskie sekcje przeciwlotnicze operują mieszanymi
zespołami, często z dwoma lub więcej różnymi typami
pocisków, tak jak na zdjęciu wykonanym gdzieś w Don-
basie. Widać na nim sekcję uzbrojoną we francuski
zestaw Mistral (przekazany przez Norwegię) i amerykań-
skiego Stingera.
Ma ona charakter specjalnej, jak się wydaje pod-
porządkowanej bezpośrednio Głównemu Zarzą-
dowi Wywiadu Ministerstwa Obrony Ukrainy
(HUR). Jest on jednym z kilku przykładów, kiedy
pododdziały wywodzące się formalnie z OT, z racji
swojej wysokiej wartości bojowej, formalnie prze-
chodzą w podporządkowanie sił regularnych,
w przypadku jednostki Kraken są to Siły Operacji
Specjalnych SZU. Z kolei na północnym wscho-
dzie walczyły pododdziały 92. BZ i inne elementy
127. BOT, jednostki utworzonej w Charkowie już
w czasie wojny, uzbrojonej w broń zachodnią
(m.in. wkm Browning M2, granatniki NLAW i Carl
Gustaf) i wyekwipowana przez grupy wolontariac-
kie i prywatnych darczyńców.
Dzięki operacji zaczepnej z kwietnia–maja
i wycofaniu się z tego rejonu rosyjskich wojsk,
sytuacja wokół Charkowa polepszyła się na tyle,
że choć część terytorium obwodu charkowskie-
go wciąż jest pod kontrola rosyjską, 29 maja do
Charkowa przybył prezydent Wołodymyr Zełen-
ski (pierwsza jego wojenna podróż poza rejon
stolicy). Prezydent spotkał się m.in. z żołnierza-
mi 227. batalionu 127. BOT.
Druga połowa miesiąca to jednak powrót do
walk obronnych, bowiem strona rosyjska nie tyl-
ko zablokowała dalsze przemieszczanie się sił
ukraińskich na północ i północny wschód od
Charkowa, ale też zintensyfikowała ostrzał arty-
leryjski zdobytych przez SZU miejscowości.
Pod koniec maja walki skupiały się głównie w pa-
sie nadgranicznym, nie odnotowano jednakże po-
ważniejszych zmian linii rozgraniczenia wojsk. Moż-
na założyć, że siły rosyjskie zostały wzmocnione na
tyle, że zatrzymały dalsze postępy ukraińskie, nato-
miast zintensyfikowano ostrzał artylerii.
Należy jednak pamiętać, że każda operacja
zaczepna to również bezpowrotne straty wła-
sne, zwłaszcza w doborowych jednostkach.
Przykładowo w czasie wzmiankowanych walk
o ważne miejscowości Ruska Łozowa i Pytom-
nyk wspomniana wyżej jednostka specjalnego
www.zbiam.pl
Konflikty

przeznaczenia Kraken odnotowała stratę sied-

miu zabitych i kilkunastu rannych.

❚ Front donbaski
W maju ciężkie walki toczyły się głównie w rejonie Sło-
wiańska, gdzie siły rosyjskie, a także ŁNR i DNR naciera-
ły z północnego zachodu, na osi Izium–Słowiańsk
i północnego wschodu, na osi Łyman–Słowiańsk.
Zapowiadana wielka bitwa o Donbas, według
niektórych „ekspertów” mająca być największym
starciem militarnym w Europie od bitwy na łuku
kurskim, z powodu wyczerpania sił obydwu stron
i zmiany taktyki przez Rosjan, przekształciła się
w pasmo w dużej mierze statycznych walk, z domi-
nującą rolą artylerii, na terenie obydwu obwodów. Generał Wałerij Załużny, naczelny dowódca Sił Zbrojnych Ukrainy, poinformował 4 czerwca, że 155 mm haubicoarmaty
M109A3GN przekazane przez Norwegię uczestniczą już w walkach. Opanowanie obsługi tych dział miało zająć ukraiń-
Cel polityczny Kremla w maju nie zmienił się, skim załogom jedynie około tygodnia. Zdjęcie zostało wykonane w czasie szkolenia obsług tych dział.
chociaż stał się nieco bardziej realny – jest to za-
jęcie całego terytorium obwodów donieckiego
i ługańskiego, żeby móc ogłosić jakikolwiek suk-
ces i zrealizować plan minimum – przyłączenia
do Rosji ziem zajętych po 24 lutego i obecnie
okupowanych. Teoretycznie nadal możliwe jest
okrążenie części sił ukraińskich w Donbasie, ale
konieczne byłoby w tym celu zdobycie rejonu
Słowiańsk–Kramatorsk z kontrolą nad główną
drogą M04 Dniepr–Donieck, jednakże będzie to
trudne, bowiem w ten rejon obrońcy ściągnęli
odwody, a same miasta przygotowano do obro-
ny. Na przełomie maja i czerwca walki skupiły
się w rejonie ukraińskiego bastionu na Ługańsz-
czyźnie – aglomeracji Siewierodonieck–Lisi-
czańsk, a także pod Popasną, a w obwodzie do-
nieckim, m.in. pod Awdiejewką, gdzie mimo
wielotygodniowej nawały artyleryjskiej front
w zasadzie stoi w miejscu.
Dużym sukcesem sił separatystyczno-rosyj- Wojna rosyjsko-ukraińska to wojna artylerii, dlatego tak konieczne jest stałe wzmacnianie SZU w sprzęt artyleryjski,
skich (sojuszniczych wg rosyjskiego nazewnic- zwłaszcza nowej generacji, jak armatohaubice Krab, PzH 2000 czy CAESAR. Na zdjęciu CAESAR 55. Brygady Artylerii.
twa) było rozpoczęcie 23 maja szturmu Łymanu towane do klasycznej wojny (słabo wyszkolone, się, przeprowadził rotację… potem następny, na-
i szybkie zajęcie miasta. Umożliwiło to kontynu- słabo wyekwipowane). Przerzucenie sił OT na stępny […] Najbardziej boją się artylerii […] Mówią,
owanie natarcia na Słowiańsk, które jednak jest linię frontu wiąże się oczywiście z konieczno- że u nich wielkie straty. Ale przeciwnik przeprowadza
skutecznie hamowane. Pod koniec maja siły ścią rotacji zmęczonych i wykrwawionych po- aktywnie rotację, podciąga rezerwy. Ataki wciąż są
agresora atakowały z rejonu Łymanu pozycje doddziałów tych brygad, które w Donbasie kontynuowane. W celu możliwie obiektywnej oce-
ukraińskie na południe, w kierunku Słowiańska, walczą od wielu tygodni. Przykładowo ele- ny sytuacji należy dodać, że także żołnierze ukraiń-
i południowy wschód, w kierunku Popasna– menty 95. BDSz bronią się skutecznie na kie- scy w wywiadach zwracają uwagę głównie na
–Bachmut. Walki toczyły się potem m.in. o Świa- runku iziumskim, hamując natarcie wroga po zmasowany ogień rosyjskiej artylerii, który jest od-
tohirśk, a atakujący zepchnęli siły ukraińskie na drodze Izium–Słowiańsk od marca, a więc od powiedzialny za większość strat na froncie.
prawy brzeg Dońca. niemal trzech miesięcy. Na przełomie maja i czerwca walki skoncentro-
Po zajęciu Popasnej, przejęcie Łymanu, jest Notowane są rosyjskie postępy na niektórych wały się głównie na niewielkim obszarze obwodu
bodaj jedynym sukcesem rosyjskim w majo- odcinkach działań w Donbasie, ale tempo natar- ługańskiego, w rejonie Siewierodoniecka i Lisi-
wych walkach, w dodatku co najwyżej w skali cia jest niewielkie (szacowane na 1÷2 km dzien- czańska, i okolicznych miejscowości. W dniach
taktycznej. Wszystkie natarcia były skutecznie nie), osiągane m.in. częstą rotacją dziesiątkowa- 30–31 maja nasiliły się walki na ulicach Siewie-
powstrzymywane na umocnionych ukraińskich nych batalionowych grup taktycznych, a także rodoniecka, separatystyczno-rosyjskie oddziały
pozycjach, z zastosowaniem pól minowych, cel- zmasowanym ogniem artylerii. Dowódca bata- szturmowe (m.in. brygady nr 2 i 7, milicji ŁNR) zbli-
nego ognia artylerii (w tym np. dostarczonych lionu wspomnianej wyżej 95. BDSz mjr Jewhen żyły się do centrum miasta. 1 czerwca źródła ukra-
przez Stany Zjednoczone, Australię i Kanadę Szamataljuk, charakteryzując walki na kierunku ińskie przyznały, że przeciwnik kontroluje 70%
haubicoarmat M777), mobilnych sekcji przeciw- iziumskim, podkreśla m.in. stałą rotację wykrwa- Siewierodoniecka, ale walki trwają. 3 czerwca źró-
pancernych i przeciwlotniczych. wianych rosyjskich oddziałów i rolę w systemie dła ukraińskie sugerowały odbicie w kontratakach
W niektórych miejscach odnotowano tak- obrony ukraińskiej artylerii: Ludzie wgryźli się 20% obszaru miasta. Według stanu na 5 czerwca
tyczne kryzysy, ale nie miały one przełożenia na w ziemię i walczą. Liczby pododdziałów, jakie walki o miasto trwały, trzonem ukraińskiej obrony
skalę operacyjną. Związane one były z przerzu- szturmowały nasze pozycje, nawet nie mogę poli- była m.in. strefa przemysłowa, z zakładami Azot.
ceniem na front w Donbasie jednostek obrony czyć, ponieważ systematycznie się zmieniają. Poszli Ponieważ działania bojowe w maju koncentro-
terytorialnej, które zasadniczo nie były przygo- do ataku, odparliśmy natarcie, przeciwnik wycofał wały się w rejonie Siewierodonieck–Lisiczańsk,

2 6 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2 www.zbiam.pl

Konflikty

Przeciwko ukraińskiej broni pancernej stosowane są najnowsze, inteligentne miny typu PTKM-1R, które dzięki czujnikom akustycznym i sejsmicznym mogą wykrywać cele na dy-
stansie do 250 m. Zdjęcie po lewej przedstawia ustawioną minę gdzieś na ukraińskim froncie, po prawej zasadę działania miny, która atakuje cel, np. czołg, z górnej półsfery.

zostali odrzuceni od drogi, jednakże ta wciąż

Dobrze udokumentowane straty rosyjskie na przeprawie przez Doniec pod Biłohoriwką. Każdy kwadracik to rozpozna-
ny wyeliminowany pojazd.
gdzie siły ukraińskie, mimo przewagi liczebnej
i ognia przeciwnika, uporczywie broniły swoich po-
zycji, niezwykle ważna operacyjnie stała się trasa
Bachmut–Lisiczańsk. Jej przecięcie oznaczało od-
cięcie jedynej drogi zaopatrzenia dla zgrupowania
ukraińskiego w rejonie Siewierodonieck–Lisiczańsk,
dlatego Rosjanie wykonali w tym celu uderzenie
z rejonu Popasnej, jednakże napotkali na silny
opór. Wojska rosyjskie z rejonu Popasnej prze-
cięły trasę Bachmut–Lisiczańsk w pobliżu wsi
Jakowliwka–Berestowe, siły ukraińskie miały kon-
tratakować i odepchnąć wroga na wschód. 24 maja
ataki prowadzono na kilku kierunkach jednocze-
śnie, zwłaszcza na kierunku Popasna–Bachmut, co
doprowadziło do wyparcia Ukraińcow – nacierają-
cy podeszli do trasy Bachmut–Lisiczańsk, która
znalazła się pod ogniem, operować miały w jej
rejonie również grupy rozpoznawczo-dywersyj-
ne. Nie udało się im jednak całkowicie przeciąć
tej linii komunikacyjnej, w następnych dniach
była pod ich ogniem, a więc korzystanie z niej
jest problematyczne. Starcia na kierunku Popa-
sna–Bachmut przerodziły się więc w walki pozy-
cyjne, chociaż siły separatystów zostały tu
wzmocnione przez nowe rosyjskie batalionowe
grupy taktyczne. 27 maja raportowano, że siły
rosyjskie podeszły od południowego wschodu
pod Bachmut, a obrońcy stawiają im opór w oko-
licach wsi Pokrowśke i Kłynowe, tylko 10–15 km
na wschód od miasta.
Ciężkie walki toczyły się m.in. w rejonie m. Ko-
myszuwachy, na północ od Popasnej. Było to jed-
no z kluczowych miejsc do zatrzymania rosyjskie-
go natarcia. Siły rosyjskie, w tym piechota morska
na transporterach BTR-82A, wsparta przez śmi-
głowce bojowe, usiłowały przełamać ukraińskie
pozycje, ale bez skutku. Na tym odcinku frontu
wprowadzono również elementy 90. DPanc.
15 maja w rejonie Siewierodoniecka odnotowano
po raz pierwszy zastosowanie bojowych wozów
wsparcia czołgów, BMPT Terminator (90. DPanc.
etatowo ma w strukturze ich kompanię). Termina-
tory walczyły potem w rejonie Siewierodoniecka,
jako wsparcie własnych czołgów, aktywne były
również w rejonie Popasnej. Na początku czerwca
SG SZU twierdził, że walczące w rejonie Popasnej
pododdziały 150. DZ 8. Armii wykrwawiły się w na-
tarciu tracąc ponad 50% personelu i sprzętu.

Ukraińscy wolontariusze i prywatni darczyńcy wysyłają na front setki pick-upów i innych

Opadająca mieszanina zapalająca z pocisków wystrzelonych na teren zakładów Azow- cywilnych terenówek, co czasami skutkuje ciekawymi improwizacjami – na zdjęciu Mitsu-
stal w Mariupolu w połowie maja, na kilka dni przed kapitulacją obrońców. bishi L200 z zamontowaną prowizoryczną wyrzutnią lotniczych rakiet niekierowanych S-8.

2 8 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2 www.zbiam.pl

 Konflikty

Kadr z filmu, opublikowanego przez RT, przedstawiający obiekt ataku 5 czerwca – zakła- Obydwie strony konfliktu używają masowo sprzętu zdobycznego. Na zdjęciu ukra-
dy kolejowe w Darnicy. Według rosyjskich komentatorów miałby to być debiut lotniczego iński BTR-4 Bucefał odremontowany i wcielony do służby przez Rosjan (widoczne
pocisku manewrującego Ch-59MK2 z końcowym naprowadzaniem optoelektronicznym. oznaczenie „Z”).

Notabene, w maju odnotowano wejście do ak-
cji dwóch nowych rosyjskich systemów uzbroje-
nia – poza Terminatorami, były to również rakieto-
we miotacze ognia TOS-2 Tosoczka, zastosowane
m.in. w obwodzie charkowskim. Pod koniec maja
istotnie wzrosła intensywność minowania narzu-
towego na potencjalnych trasach przemarszu jed-
nostek ukraińskich. Zastosowano m.in. miny prze-
ciwpojazdowe typu PTKM-1R, które po wykryciu
celu przez czujniki, ustawiają się w jego stronę
i odpalają subamunicję, która wznosi się i skanuje
teren, po wykryciu ciepła pracującego silnika po-
jazdu następuje porażenie celu.
Na głównych kierunkach natarcia, jak pod Sie-
wierodonieckiem czy Awdiejewką, do ostrzału po-
zycji ukraińskich wykorzystuje się standardowe
systemy artyleryjskie kalibru 122 mm (D-30, 2S1)
i 152 mm (2A36, 2A65, Msta-S), a także 203 mm ar-
maty samobieżne 2S7M Małka. Materiały filmowe
potwierdzają również stosowanie amunicji kiero-
wanej na odbite światło lasera 3OF39 Krasnopol.
W rejonie Komyszewachy, z pozycji 6. pułku Koza-
ków im. Płatowa 2. KA ŁNR, ostrzał prowadziły
240 mm moździerze samobieżne 2S4 Tiulpan, uży-
wane wcześniej m.in. w Mariupolu do ostrzału za-
kładów Azowstal. Przy okazji warto wspomnieć, że
jeden z moździerzy został wykryty i zniszczony
ogniem ukraińskiej artylerii. Moździerz został wy-
korzystany do ostrzału celów w Siewierodoniecku,
celnym trafieniem (być może pociskiem kierowa-
nym laserowo 3F5 Smielczak) zniszczył most
Pawłohradzki na Dońcu, między Lisiczańskiem
a Siewierodonieckiem, jednakże sam został wykry-
ty i zniszczony. Notabene z trzech mostów łączą-
cych obydwa miasta pozostał tylko jeden, północ-
ny, znajdujący się pod stałym rosyjskim ostrzałem.
Szczególnie dewastujący jest ogień pociskami
termobarycznymi systemów TOS-1A. Na niektó-
rych odcinkach frontu w Donbasie (Mariupol, Ma-
rijinka) zastosowano również amunicję zapalającą
– pociski MZ-21 (9M22S) do polowych systemów
rakietowych BM-21 Grad.
Na Donbasie artyleria ukraińska również zbie-
ra swoje żniwo, jej ogień jest korygowany przez
bezzałogowce i mimo że jest mniej intensywny
niż rosyjski, wydaje się być bardziej efektywny.
Artyleria odgrywa istotną rolę w obronie, jest
skuteczna przy ostrzale zgrupowań przeciwni-
ka, składów, punktów dowodzenia, m.in. dzięki
rozpoznaniu z powietrza i radarom artyleryjskim
również w ogniu kontrbateryjnym. W ostatnich latach cechą niemal każdego konfliktu
zbrojnego jest chałupnicze dopancerzanie pojazdów.
Położenie sił w rejonie Siewierodonieck–Lisi- Na zdjęciu dopancerzony w warunkach polowych
rosyjski pojazd ASN-233115 Tigr-M SpN.
czańsk jest wciąż trudne, można przypuszczać, że
aglomeracja będzie broniona, mimo ogromnych kwartały miast. W Rubiżnym zastosowano na ma-
strat, jako swoisty „ługański Mariupol”. Duże straty sową skalę (kilkanaście razy) ładunki wydłużone
ponoszą w walkach nie tylko oddziały ŁNR czy odpalane z samobieżnych wyrzutni UR-77 i prze-
kadyrowcy z Rosgwardii, ale i strona ukraińska. nośnych UR-83, które doprowadzały do zawale-
O zaciętości walk miejskich może świadczyć ze- nia się całych budynków (szczególnie umocnio-
znanie jednego z zagranicznych ochotników „Le- nych punktów obrony). 7. Brygada 2. KA ŁNR,
gionu Cudzoziemskiego” przerzuconego do Sie- walcząca wcześniej w Rubiżnym, ma teraz wyko-
wierodoniecka, który stwierdził, że w ciągu doby rzystywać swoje doświadczenie w Siewierodo-
jego pododdział złożony z 24 ludzi miał trzech niecku, co ma się objawiać m.in. powolnym, me-
zabitych i sześciu rannych. Legionista uważa, że todycznym natarciem, z osłanianiem skrzydeł,
można utrzymać miasto, ale tylko prowadząc sta- aby unikać zasadzek i ognia flankowego.
łą rotację pododdziałów. Siła rosyjskiego ognia Całe północne skrzydło ukraińskiej obrony
jest ogromna – niszczone są całe domy, a nawet w tej części Donbasu, między Słowiańskiem

Ukraiński pluton zmechanizowany bwp na BMP-1. Te stare wozy bojowe piechoty wciąż
Kadr z reportażu amerykańskiego rządowego „Radia Swoboda”, pokazujący pododdział stanowią istotną część wyposażenia wojsk zmechanizowanych SZU. Na Ukrainie są już
zagranicznych legionistów w Siewierodoniecku. Na filmie wypowiadają się m.in. ochotnicy ekspolskie i eksczeskie wozy tego typu, ostatnio jako darczyńca zgłosił się rząd Grecji,
z Australii i Gruzji (ten ostatni widoczny w kadrze z naszywką tzw. Legionu Gruzińskiego). zapowiadając przekazanie SZU 122 swoich BMP-1A1 Ost.

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 2 9

Konflikty
Uszkodzony i porzucony rosyjski opancerzony samochód sanitarny typu Linza na kierunku iziumskim.
a Siewierodonieckiem, opierało się skutecznie
o dolinę rzeki Doniec, która jest niezwykle trud-
ną przeszkodą do sforsowania. Przekonali się
o tym Rosjanie, kiedy w maju kompletnym fia-
skiem zakończyły się kilkukrotne próby forsowa-
nia rzeki Doniec Siewierski, m.in. najpierw pod
Serebrianką, potem Biłohoriwką. Do najbardziej
medialnej klęski doszło właśnie w rejonie Biło-
horiwki, gdzie zniszczono ustawioną przepra-
wę, w ciągu kilku dni walk całkowicie rozbito
dwie batalionowe grupy taktyczne, niszcząc
ogniem artylerii i w bezpośrednich walkach po-
nad 70 wozów bojowych oraz pojazdów. W su-
mie zniszczono cztery przeprawy rosyjskie przez
Doniec w tym rejonie, zadając przeciwnikowi
znaczne straty w sprzęcie przeprawowym oraz
czołgach i bojowych wozach piechoty, głównie
ogniem artylerii na skupione w rejonie przepraw
siły Rosjan i separatystów. Na tym odcinku fron-
tu zniszczono m.in. 3. batalion 35. BZ, wyposażo-
ny w bwp BMP-1, z jednym batalionem przez-
brojonym na zmodernizowane BMP-1AM
Basurmanin. O skali strat i chaosu może świad-
czyć fakt, że kilka czołgów T-72 zostało samoza-
topionych w rzece, prawdopodobnie aby nie
dostały się w ręce ukraińskie.
Jako niewątpliwy sukces Kremla w maju należy
odnotować zajęcie całego Mariupola i kapitulacja
resztek obrońców. Heroiczna obrona pułku Azow,
oddziałów 36. Brygady Piechoty Morskiej i innych
formacji zbrojnych na terenie podziemnych kom-
pleksów kombinatu Azowstal, z punktu widzenia
operacyjnego nie miała już sensu. Obrońcy zmu-
szeni byli do ukrywania się w tunelach (mając kilku-
set ciężko rannych i cywilów), a siły blokujące Azow-
stal topniały – resztę sił ukraińskich, jak jednostki
piechoty morskiej, przerzucono na inne odcinki
walki. Ukraińskie naczelne dowództwo wydało roz-
kaz poddania się zgrupowania operacyjnego
w Mariupolu, po wcześniejszej ewakuacji części cy-
wilów i rannych, z nadzieją na ich wymianę (nikła
jest szansa na wymianę członków pułku Azow, bo-
wiem można się spodziewać ich procesu jako „ter-
rorystów” i „neonazistów”). Z punktu widzenia ope-
racyjnego siły rosyjskie poniosły w Mariupolu
3 0 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
znaczne straty, z drugiej strony wyeliminowano
z dalszej walki dwie doborowe jednostki ukraińskie
(36. Brygadę Piechoty Morskiej i 57. BZ NGU z puł-
kiem Azow), niszcząc cały sprzęt bojowy i biorąc do
niewoli prawdopodobnie ponad 2000 żołnierzy
(MO FR podało, że w okresie 16–20 maja do niewo-
li wzięto 2439 Ukraińców). Wśród jeńców znalazła
się kadra dowódcza obydwu jednostek, w tym
dwóch „Bohaterów Ukrainy”. Pułkownik Wołodymyr
Baraniuk, dowódca 36. BPM, dostał się do niewoli
jeszcze w czasie próby przebicia się z miasta
w kwietniu, a w maju skapitulował i poszedł do nie-
woli ppłk Denys Prokopienko, dowódca Azowa.
❚ Front południowy
Front południowy ustabilizował się i od dłuższego
czasu jest tam względnie spokojnie – działania bo-
jowe ograniczają się do ostrzałów artyleryjskich,
nalotów lotniczych i starć niedużych grup bojo-
wych. Podejścia do Mikołajowa zostały skutecznie
zaryglowane przez siły obrony (m.in. 28. BZ). Ata-
kujące elementy zgrupowania krymskiego ponio-
sły na tym odcinku duże straty i utraciły inicjatywę
operacyjną. Wraz ze wzmocnieniem sił własnych,
inicjatywa powoli przechodzi na stronę ukraińską,
miejscami przeprowadzane są taktyczne kontrata-
ki. Szacuje się, że przy odpowiednich odwodach,
koncentrowanych m.in. w rejonie Krzywego Rogu,
w czerwcu w obwodach zaporoskim i chersoń-
skim siły ukraińskie mogą przejść do działań za-
czepnych na większą skalę.
Od pewnego czasu SG SZU odnotowuje prze-
grupowania i wzmacnianie obrony na Zaporożu,
co oznaczałoby przejście do obrony, być może
w oczekiwaniu na ukraińską ofensywę. Na prze-
łomie maja i czerwca odnotowano m.in. budowę
drugiej linii obrony w rejonie Wasyliwki, a więc na
osi natarcia po trasie Zaporoże–Melitopol, naj-
krótszej drogi do zablokowania korytarza Krym–
–Donbas. SG SZU informował, że pojawił się tutaj
m.in. batalion czołgów T-62M, przerzucony wcze-
śniej koleją do Melitopola.
Wzajemne ataki mają charakter lokalny, zazwy-
czaj nie przynoszą przełamania linii obrony. Przy-
kładowo 2 czerwca siły rosyjskie bezskutecznie
atakowały w północno-wschodniej części obwo-
du zaporoskiego w miejscowości Połtawka. Z ko-
lei nieco wcześniej zgrupowanie ukraińskie ata-
kowało w rejonie miejscowości Dawidyw Bród,
przekraczając rzekę Ingulec. Natarcie to określa-
ne mianem „kontrofensywy” nie wyszło jednakże
poza wymiar sukcesu taktycznego, w dodatku
okupionego stratami. Większość strat przypada
tam także na ostrzał artylerii, oczywiście korygo-
wany przez bezzałogowce.
27 maja Departament Obrony Stanów Zjedno-
czonych poinformował, że od 9 maja liczba zaanga-
żowanych w walki na Ukrainie rosyjskich bataliono-
wych grup taktycznych wzrosła z 97 do 110 dzięki
uzupełnieniom z głębi Rosji. Nadal największe ma
być zgrupowanie południowe (w lewobrzeżnej czę-
ści obwodu chersońskiego i w obwodzie zaporo-
skim), natomiast siły pozostałych zgrupowań agre-
sora mają mieć zbliżoną liczebność. Strona ukraińska
podkreśla, że na południowym froncie przeciwnik
przygotowuje pozycje obronne, głównie wzdłuż
rzeki Ingulec. Przejście do obrony na wybranych od-
cinkach frontu to prawdopodobnie efekt utraty
zdolności bojowych wielu rosyjskich batalionowych
grup taktycznych i skupieniu się tylko na kluczo-
wych kierunkach natarcia (czyli w Donbasie), ale
może oznaczać również przygotowania do działań
obronnych w oczekiwaniu na ewentualne ukraiń-
skie działania ofensywne. W chwili obecnej ocze-
kuje się wejścia do akcji, najpewniej w Donbasie,
np. 5. BPanc Korpusu Rezerwy m.in. wyposażonej
w przekazane przez Polskę czołgi T-72M1R i gąsieni-
cowe transportery YPR-765 z Niderlandów.
Pod koniec maja Pentagon szacował straty
rosyjskie na blisko 1000 czołgów, ponad 350
systemów artyleryjskich, „prawie trzy tuziny” sa-
molotów bojowych i ponad 50 śmigłowców.
Obrońcy mieli wykorzystywać w walkach już
85 haubicoarmat M777 (z łącznej liczby 108 prze-
kazanych przez Stany Zjednoczone), dziewięć
śmigłowców Mi-17 (z 11) i 73% amunicji krążą-
cej Switchblade. Trwa przeszkalanie poza Ukrainą na
kolejne systemy artyleryjskie, (m.in. 12 PzH 2000
z Niemiec i Niderlandów), które sukcesywnie
przekazywane są SZU (w tym m.in. dywizjon
18 polskich 155 mm armatohaubic Krab).
Ta faza wojny o Donbas, to wojna na wynisz-
czenie, przynosząca codziennie duże straty
w ludziach i sprzęcie obydwu stronom. Jak wie-
lokrotnie w maju mówił prezydent Zełenski, co-
dziennie w starciach w Donbasie ginie 60÷100
ukraińskich żołnierzy, a ok. 500 zostaje rannych.
Nawet jeśli głównym celem przekazu jest zwięk-
szenie presji na Zachód w kwestii dostaw cięż-
kiego uzbrojenia i wskazanie na dynamikę oraz
koszty wojny, to przy obecnej intensywności
walk podane liczby mogą być zbliżone do rze-
czywistych. Ukraińskie źródła narracyjne pod-
kreślają głównie siłę ognia rosyjskiej artylerii,
uważając, że główną taktyką rosyjską jest rów-
nanie wszystkiego z ziemią, całym dostępnym
arsenałem, zgodnie z taktyką „spalonej ziemi”. n
www.zbiam.pl
Technika wojskowa
Broń próżniowa – mity i rzeczywistość cz. 2
Krzysztof Nicpoń
W pierwszej części artykułu
przedstawione zostało pochodzenie
mitycznej, choć w rzeczywistości
nieistniejącej „broni próżniowej”,
jak też opisana została część
jej prawdziwego oblicza – ładunki
paliwowo-powietrzne, ich budowa
i działanie. W drugiej części
prezentujemy współczesną broń
termobaryczną.
Ilustracje w artykule: Wikimedia Commons,
US Air Force, Ministerstwo Obrony
Federacji Rosyjskiej, Rosoboronoeksport,
NPO Bazalt, WITU, Grupa WB, Krzysztof Nicpoń,
zbiory autora.
J
ak wspomniano w poprzedniej części mate-
riału (WiT 5/2022), klasyczne ładunki pali-
wowo-powietrzne były i są przeznaczone
do niszczenia obiektów na otwartej przestrzeni.
Nie nadają się do użycia w zamkniętych po-
mieszczeniach, w gęstej zabudowie i w terenie
zalesionym. Podstawowym ich efektem rażącym
RPO-A Szmiel – pierwowzór współczesnych broni termobarycznych. Z lewej przygotowanie do strzału z RPO-A, z pra-
wej granatnik w położeniu bojowym (u góry) i transportowym oraz pociski z silnikami rakietowymi.
Konstrukcja pocisku MO.1.02.05 do RPO-A Szmiel.
3 2 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
TOS-1A Sołncepiok – druga generacja ciężkiego miotacza ognia, następca TOS-1 Buratino, jeden z najlepiej
rozpoznawalnych na świecie typów broni termobarycznej.
jest fala uderzeniowa i podmuch, a działanie
odłamkowe nie występuje praktycznie w ogóle.
Z uwagi na powyższe uwarunkowania jest to
środek walki o dość wąskiej specjalizacji, do za-
stosowania w nielicznych scenariuszach działań
bojowych. Współcześnie praktycznie jedynymi
przedstawicielami ładunków paliwowo-powietrz-
nych są sowieckie/rosyjskie lotnicze bomby pali-
wowo-powietrzne ODAB-500P/PM/PMW, znajdu-
jące się w uzbrojeniu Sił Zbrojnych Federacji
Rosyjskiej i kilku innych państw. Analogicznym
uzbrojeniem własnej produkcji dysponuje też
prawdopodobnie Chińska Republika Ludowa.
Większości wyżej wspomnianych wad nie
mają ładunki powszechnie dzisiaj zwane ter-
mobarycznymi (TBX) i materiały wybuchowe
o podwyższonej zdolności podmuchowej (EBX).
❚ TBX i EBX – ładunki termobaryczne
i materiały wybuchowe o zwiększonej
zdolności podmuchowej
Jedna z definicji określa kompozycje termoba-
ryczne jako materiały wybuchowe o wysokim,
ujemnym bilansie tlenowym, wzbogacone o do-
datkowe paliwo, zwykle metaliczne, których
działanie jest wzmacniane poprzez aerobowe
reakcje w trzeciej fazie eksplozji. Ale po kolei…
Pionierami w ich konstrukcji i zastosowaniu byli
Sowieci, którzy jako pierwsi wprowadzili do uzbro-
jenia materiały tego typu i broń je wykorzystującą.
Za protoplastę tych współczesnych uznaje się
ładunki termobaryczne rakietowego miotacza
ognia RPO-A Szmiel i pocisku MO.1.01.04 systemu
TOS-1 Buratino, obydwa z lat 80. Konstrukcyjnie
zbudowane są podobnie jak paliwowo-powietrz-
ne, z tą różnicą, że wokół centralnego ładunku
znajduje się specjalna mieszanina termobaryczna
zawierająca ciekły materiał wybuchowy z dużą za-
wartością wysoce rozdrobnionego metalicznego
paliwa (pył magnezowy lub aluminiowy).
W pocisku do RPO-A zasadniczy ładunek stano-
wi 1,9 kg kompozycji ОМ-100МI, której składniki to
azotan izopropylu i pył magnezowy w propor-
cjach, odpowiednio, 54% i 46%. W nomenklaturze
www.zbiam.pl
 Technika wojskowa

rosyjskiej mieszankę OM-100MI określa się mia-

nem ogniowej (ogniesmies’), a nie termobarycz-
nej, przede wszystkim z powodów formalnych,
o czym już wspominano. Nieco nowszy granat
TBG-7W, zawierający mieszankę OM-100MI-ZL,
a opracowany kilka lat później do standardowego
granatnika wojsk lądowych tj. RPG-7W1, nazywa
się już termobarycznym.
Działanie ładunku tego typu podzielone jest
na trzy fazy. Upraszczając nieco, w pierwszej
trwającej mikrosekundy, eksplozja ładunku cen-
tralnego początkuje detonację w mieszance ter-
mobarycznej (azotan izopropylu to słaby mate-
riał wybuchowy). Mieszanka OM-100MI, jak
Standardowy granatnik RPG-7W1 z nowymi pociskami. W środku pękaty TBG-7W, opracowany w celu zwiększenia
większość materiałów termobarycznych, ma siły ognia pododdziałów ogólnowojskowych w walce z przeciwnikiem w schronach i innych umocnieniach polowych.
TBG-7W to pierwszy rodzaj amunicji, który oficjalnie w Rosji nazywano termobaryczną.
ujemny bilans tlenowy, dlatego przy detonacji
spala się (utlenia) około 65% proszku magne-
zowego (ujemny bilans tlenowy oznacza, że
w molekułach materiału wybuchowego jest zbyt
mało tlenu do utlenienia wszystkich cząstek wo-
doru, węgla i azotu tworzących materiał wybu-
chowy, nie mówiąc już o dodatkowym paliwie).
W drugiej fazie, trwającej setki mikrosekund, za-
chodzą reakcje beztlenowe (anaerobowe), głów-
nie produktów detonacji z cząsteczkami meta-
licznego paliwa, które są zbyt duże by zostały
spalone w fali detonacyjnej. W fazie trzeciej, trwa-
jącej już dziesiątki milisekund, wraz z gwałtow-
nym rozszerzaniem się produktów powybucho-
wych pod wpływem wysokiego ciśnienia
panującego w strefie eksplozji, następuje wyrzu-
cenie do otaczającego powietrza nieutlenionych
produktów powybuchowych i resztek niespalo-
nego paliwa (cząstek metalu). Substancje te, po
przejściu fali detonacyjnej rozgrzane do tempe-
ratury rzędu 2000÷3500°C, gwałtownie dopalają
się w kontakcie z tlenem atmosferycznym (reak-
W nowym pokoleniu granatników NPO Bazalt nie zabrakło również amunicji termobarycznej, którą reprezentują granaty
cje aerobowe). Całkowite spalenie 95% cząstek szturmowe (szturmowaja granata) SzG-2 i SzG-1, opracowane z wykorzystaniem elementów pocisków granatników
magnezu zawartych w mieszaninie OM-100MI przeciwpancernych. Od góry: RPG-26, SzG-2, SzG-1, RPG-27.
w pocisku Szmiela osiąga się, gdy promień „kuli wań są materiały termobaryczne jednorodne termobarycznymi H-TBX lub materiałami o zwięk-
ognia” produktów wybuchu wynosi 3÷3,5 m. (homogeniczne) H-TBX i tzw. kompozycje war- szonej zdolności podmuchowej EBX obecnie na-
Głównym skutkiem procesu dopalania paliwa stwowe A-TBX. zywa się tylko te, których skład specjalnie dobrano
jest ciepło, które podnosi ciśnienie gazów H-TBX tworzy twarda mieszanina materiału pod kątem zwiększenia oddziaływania fali uderze-
i wzmacnia falę podmuchową. To właśnie pro- wybuchowego z odpowiednimi dodatkami niowej i podmuchu. Wcześniej znane to po prostu
ces dopalania metalicznego paliwa i produktów i sproszkowanym paliwem metalicznym, naj- zwykłe mieszaniny lub, bardziej współcześnie, alu-
powybuchowych w reakcji z tlenem atmosfe- częściej aluminium. Chociaż aluminium zaczęto minizowane materiały wybuchowe.
rycznym jest podstawą działania współcze- dodawać do materiałów wybuchowych już Swoją rolę odgrywa tu również szeroko rozu-
snych termobaryków. podczas I wojny światowej (ammonal, 1916 r.), miany marketing i szum medialny gdyż, to dzię-
Granatniki RPO-A zostały zastosowane, a wkrót- dopiero podczas drugiej zauważono jednak, że ki mediom o uzbrojeniu termobarycznym stało
ce zidentyfikowane na Zachodzie pod koniec so- jego dodatek zwiększa, w porównaniu z „czysty- się głośno, a obecnie jest na topie. Tym samym
wieckiej interwencji w Afganistanie (1979–1989), mi” materiałami kruszącymi lub ich mieszanina- środki bojowe zawierające termobaryczne ma-
ale szczególną uwagę zwrócono na nie po do- mi, moc działania burzącego w powietrzu i pod teriały wybuchowe postrzegane są jako lepsze,
niesieniach o skutkach ich użycia podczas walk wodą (jednymi z pierwszych były niemieckie potężniejsze niż te ze zwykłymi, choć w wielu
o Grozny w drugiej wojnie czeczeńskiej (1999– trialeny oraz wzorowane na nich brytyjskie mi- wypadkach wcale nie gorszymi mieszaninami.
2000). Od tego czasu gwałtownie wzrosło zain- nol i torpex). Po II wojnie światowej zjawisko Dobrym przykładem tego może być amerykań-
teresowanie tej klasy uzbrojeniem, a mieszanka zaczęto poznawać dokładniej i od tego czasu ski ładunek bojowy BLU-118/B (patrz ramka).
OM-100MI stała się pierwowzorem dla kon- znaczna część materiałów wybuchowych stoso- Skład typowych współczesnych termobary-
struktorów innych państw. Ich poszukiwania wanych do elaboracji środków bojowych zawie- ków różni się od zwykłych aluminizowanych
skupiały się jednak głównie na znalezieniu kom- ra dodatek aluminium. materiałów wybuchowych dodatkami substan-
pozycji, która powodowałaby skutki podobne Chociaż formalnie większość z tych kompozycji cji utleniających, np. nadchloranu amonu lub
do wzorcowej rosyjskiej, ale była stałym mate- spełnia kryteria współczesnej definicji termoba- potasu. Ich zadaniem, w zależności od typu, jest
riałem wybuchowym. Rezultatem tych poszuki- rycznych, to jednak homogenicznymi materiałami dostarczenie dodatkowej porcji tlenu, głównie

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 3 3

Technika wojskowa
BLU-118/B – pierwsza z amerykańskich broni termobarycznych powstała z wykorzystaniem korpusów przenikają-
cych części bojowych BLU-109/B, które mogą być używane do kompletacji bomb kierowanych: JDAM, JDAM-ER,
GBU-15, AGM-130 i GBU-24. Na zdjęciu BLU-109/B w kompletacji GBU-31(V)3/B.
Zdjęcie i przekrój rosyjskiej bomby OFZAB-500 z materiałów promocyjnych. Na korpusie części głowicowej
oprócz oznaczenia typu bomby naniesiono również rodzaj materiału wybuchowego – OM-100MI-ZL. To ta
sama mieszanka ogniowa co w pociskach TOS-1 Buratino albo termobaryczna, jak w granatach TBG-7W.
Do wyboru, do koloru.
Ładunek BLU-118/B
BLU-118/B to pierwszy amerykański typ uzbrojenia
termobarycznego. Skonstruowano go pośpiesznie na
przełomie 2001 i 2002 r. na potrzeby operacji „En-
during Freedom” w Afganistanie.
W Stanach Zjednoczonych prace nad materiałami
wybuchowymi, które dziś nazywamy termobarycznymi
zainicjowano jeszcze pod koniec lat 80., ale bez więk-
szych postępów. Wznowiono je w połowie 90., w ra-
mach prac nad amunicją do niszczenia twardych i za-
głębionych celów (Hard and Deeply Burried Target,
HDBT). W 2001 r. Agencja Redukcji Zagrożeń Obron-
nych (Defense Threat Reduction Agency, DTRA) rozpo-
częła program demonstratora koncepcji środka bojo-
wego do niszczenia tuneli (tunnel defeat weapon),
który zakładał zbudowanie go w ciągu trzech lat.
Atak terrorystyczny z 11 września 2001 r. i rozpo-
częta 7 października 2002 r. w odpowiedzi operacja
„Enduring Freedom” sprawiły, że Departament Obrony
i DTRA odeszły od pierwotnego planu. I już 11 paź-
dziernika 2001 r. rozpoczęły bardzo ambitny, jedynie
60-dniowy program opracowania i demonstracji ame-
rykańskiej broni termobarycznej – środka bojowego
do niszczenia ludzi i sprzętu ukrytych w tunelach.
Duży wpływ na kształt programu miały wciąż świeże
doniesienia z Czeczenii o niezwykłych możliwościach
rosyjskich RPO-A Szmiel i TOS-1 Buratino, jak też
wcześniejsze raporty wywiadu, również z Afganistanu,
gdzie Rosjanie pod koniec lat 80. z powodzeniem uży-
wali RPO-A do walki z przeciwnikiem ukrywającym się
w tunelach.
Ponieważ początkowy ciężar operacji „Enduring
Freedom” spoczywał na lotnictwie, oczywistym wybo-
rem była kierowana laserowo bomba GBU-24 z głowi-
cą penetrującą, którą można by precyzyjnie dostar-
czyć do wejścia do tunelu, ale zamiast standardowego
materiału wybuchowego powinna przenosić ładunek
podobny do rosyjskiego Szmiela. Kilka kompozycji
o podobnym działaniu już w latach 90. opracowało
Centrum Walki Nawodnej Marynarki w Indian Head
w stanie Maryland (Naval Surface Warfare Center, In-
dian Head Division, NSWC IHD), odpowiedzialne m.in.
za prace nad nowymi materiałami energetycznymi
(materiały kruszące, paliwa rakietowe, środki piro-
techniczne itd). Ostateczny wybór padł na kompozycję
PBXIH-135 (PBX to skrót od Plastic Bonded Explosive
– w dosłownym tłumaczeniu materiał wybuchowy za-
topiony w plastiku, IH – od Indian Head).
IndianHead-135 opracowano jeszcze w latach 90.
jako małowrażliwy materiał kruszący o podwyższo-
w drugiej i trzeciej fazie eksplozji, kiedy po
przejściu fali detonacyjnej, produkty wybuchu
zaczynają się gwałtownie rozszerzać, a rozgrza-
3 4 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
nych zdolnościach podmuchowych w zamkniętych
przestrzeniach – w ówczesnej nomenklaturze „internal
blast explosive”. Jego skład był zbliżony do standar-
dowych aluminizowanych kompozycji, ale bardzo ni-
ska wrażliwość na bodźce zewnętrzne, a więc i bez-
pieczeństwo w eksploatacji, oraz fakt, że był
produktem gotowym przeważyły o wyborze. Kompo-
zycją napełniono korpusy 2000-funtowych (908 kg)
części bojowych BLU-109, zmieniając oznaczenie na
BLU-118/B i nadano bardziej medialny przydomek
„thermobaric”, chociaż w Ameryce nie istniała wów-
czas nawet definicja broni termobarycznej – skoro Ro-
sjanie mieli nową broń już od dawna, Ameryka nie mo-
gła być gorsza.
Na potrzeby „Enduring Freedom” w końcu lutego
2002 r. przygotowano 10 BLU-118/B i je wyekspedio-
wano w rejon działań. 2 marca 2002 r. pojedyncza
GBU-24H/B z BLU-118/B została zrzucona bojowo
z F-15E Strike Eagle 335. Dywizjonu Myśliwskiego
US Air Force przeciwko kompleksowi tuneli w regionie
Gardez – wybuchając z dala od celu.
W mediach podano jedynie, że w Afganistanie ame-
rykańskie lotnictwo użyło broni termobarycznej. Nie-
długo po tym w telewizji pokazano krótki film z próby
BLU-118/B w tunelu testowym w Nevadzie. W komen-
tarzu informowano, że wybuch BLU-118/B w wejściu
zniszczył wszystko we wnętrzu tunelu o kształcie litery
U i długości ok. 1100 stóp (330 m), a siła była tak wiel-
ka, że wyrwała jeszcze kratę zabezpieczającą przy
wylocie tunelu. Prezentacja wywołała kolejną burzę
medialną o nieakceptowalnych skutkach oddziaływa-
nia nowej broni, „wypalającej tlen z płuc” i palącej
wszystko „ogniem piekielnym”.
Sami twórcy ocenili efekty działania, jako… spo-
dziewane, akceptowalne. Po BLU-118/B w 2003 r.
NSWC Indian Head opracowało dla Korpusu Piechoty
Morskiej Stanów Zjednoczonych przeciwbunkrowe
pociski SMAW-NE do granatnika Mk 153 SMAW, ofi-
cjalnie nazwane jednak, asekuracyjnie, SMAW-NE od
Novel Explosive.
Być może równie asekuracyjnie zrobili Rosjanie
przy wprowadzaniu do uzbrojenia nowych bomb
OFZAB-500. Oficjalnie to oskołoczno-fugasno-zażiga-
tielnaja awiabomba, czyli odłamkowo-burząco-zapa-
lająca, aczkolwiek w świetle omawianych zagadnień
można ją formalnie traktować jako termobaryczną, po-
nieważ jej główny ładunek to mieszanka OM-100MI-ZL,
taka sama jak w termobarycznych granatach TBG-7W
czy pociskach TOS-1 Buratino.
ne lecz niespalone cząstki aluminium dopalają
się w kontakcie z tlenem atmosferycznym oraz
tym uwolnionym z dodatkowego utleniacza.
Schemat budowy ładunków H-TBX i A-TBX.
Porównując oznaczenia głowic bojowych pocisków
TBG-7W różnych serii produkcyjnych można za-
uważyć pewną ewolucję. Głowica z 2003 r. (z lewej)
zawiera mieszankę OM-100MI-ZL, wyprodukowana
w 2008 r. (po prawej) elaborowana jest już nowszą
kompozycją LP-30T.
W ten sposób reakcja wybuchu rozciąga się
w czasie ze znaczącym zwiększeniem ciepła
eksplozji, a ponadto, w pewnym stopniu, jest
niezależna od tlenu atmosferycznego, co ma
duże znaczenie w ograniczonych przestrze-
niach z małą ilością powietrza, np. w tunelach,
schronach i obiektach podziemnych.
Opisując zagadnienie nie sposób pominąć
mało znanych, aczkolwiek bardzo ciekawych
z historycznego punktu widzenia, termobarycz-
nych ładunków warstwowych (pierścieniowych).
W literaturze angielskojęzycznej nazywane „an-
nular design”, tzn. konstrukcja pierścieniowa,
a oznaczane skrótem A-TBX od Annular TBX. Inna
nazwa to „active surround”, czyli aktywna otocz-
ka, która została zaczerpnięta z kolei z terminolo-
gii rosyjskiej „aktiwnaja obołoczka”. W 2005 r. wy-
dano nawet amerykański patent na ładunek
o takiej konstrukcji, chociaż w rzeczywistości
ani to wynalazek amerykański ani współczesny
(patrz ramka).
A-TBX tworzy rdzeń wykonany z klasycznego
materiału kruszącego o dużej prędkości detona-
cji i otaczająca go warstwa zewnętrzna, której
głównym składnikiem jest drobno sproszkowa-
ne aluminium wymieszane i sprasowane z sub-
stancjami wiążącymi (lepiszczami) oraz innymi
dodatkami, np. utleniaczami. Detonacja rdzenia
powoduje gwałtowne podgrzanie i rozprosze-
nie (dyspersję) materiału otoczki, a następnie
dopalanie cząstek paliwa w kontakcie z tlenem
atmosferycznym. Z tego względu można nie-
kiedy spotkać określenie, że A-TBX to suchy (sta-
ły) ładunek paliwowo-powietrzny.
Ponieważ H-TBX i A-TBX nie zawierają cieczy,
mogą stanowić wypełnienie nie tylko lekkich
www.zbiam.pl
 INNOWACJE DLA
BEZPIECZEŃSTWA LUDZI

Przypominamy, że PCO S.A. jest obecne w mediach społecznościowych!

Zapraszamy na nasze konta

FACEBOOK LINKEDIN YOU TUBE!

w w w . p c o s a . co m . p l
Technika wojskowa
Amerykański granatnik Mk153 SMAW (Shoulder-launched Multipurpose Assault Weapon) od 2003 r. może strzelać
również pociskami SMAW-NE, od „Novel Explosive”. Tym lakonicznym terminem zastąpiono, znienawidzone
w mediach, określenie „termobaryczny”.
Porównanie przebiegu charakterystyk skoku ciśnienia
i czasu trwania eksplozji klasycznych oraz termobarycz-
nych materiałów wybuchowych.
skorup, ale i ciężkich kadłubów o grubych ścian-
kach, co pozwala budować uniwersalne głowi-
ce bojowe, które oprócz działania burzącego
Wybuch 40 mm pocisku termobarycznego wystrzelonego z lekkiego granatnika LPO-97. Pociski małokalibrowych
granatników i granaty ręczne to najmniejsze ze znanych wzorów amunicji termobarycznej.
3 6 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Zależność prawdopodobieństwa rażenia celu falą ude-
rzeniową i odłamkami 908 kg bomby lotniczej
na otwartej przestrzeni.
i podmuchowego mogą mieć również działanie
odłamkowe i/lub być jednocześnie głowicami
typu przenikającego (jak np. BLU-118/B).
Ponadto ich zaletą jest to, że w odróżnieniu
od paliwowo-powietrznych, ładunki termoba-
ryczne nie są ograniczone efektywną masą mi-
nimalną równą ok. 20÷30 kg, poniżej której ich
budowanie przestaje mieć sens. To umożliwia
konstruowanie uzbrojenia o niewielkiej masie,
które może być indywidualnym – lekkie granat-
niki, a nawet ręczne granaty termobaryczne.
Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad zain-
teresowanie materiałami temobarycznymi
wzrosło lawinowo i w wielu państwach opraco-
wano oraz wdrożono do użycia szeroką gamę
środków o takich własnościach, w których jako
paliwa używa się nie tylko aluminium, ale też
magnezu i jego stopów z aluminium, tytanu,
boru, a nawet cyrkonu. Obecnie wiadomo już,
że zmieniając skład można dostosować efekt
działania do konkretnych potrzeb.
Typ i ilość materiału kruszącego ma wpływ na
działanie kompozycji w pierwszej fazie – siłę de-
tonacji, co określa charakterystyki przy wielkich
ciśnieniach, czyli zdolność kruszenia/przebicia
pancerza. Odpowiednia selekcja paliwa i wiel-
kości jego cząstek to wpływ na reakcje beztle-
nowe w drugiej fazie – zdolności do przełama-
nia przeszkód/zburzenia ścian oraz reakcje
tlenowe (dopalanie paliwa) w trzeciej fazie, co
wpływa na charakterystyki oddziaływania na
siłę żywą i sprzęt lekki/nieopancerzony (impuls
podmuchu oraz działanie termiczne).
Obecnie terminów H-TBX i EBX używa się za-
miennie, ponieważ zjawiska towarzyszące ich
wybuchowi są podobne. Przyjmuje się jednak,
że ładunki o zwiększonej zdolności podmu-
chowej (EBX) generują większość energii
w pierwszej i drugiej fazie wybuchu, podczas
gdy w materiałach termobarycznych (TBX)
uwalnianie większej części energii przesuwa
się do trzeciego etapu.
❚ Czynniki rażenia
To, co odróżnia ładunki paliwowo-powietrzne
i termobaryczne od klasycznych materiałów
wybuchowych to sposób oddziaływania na ota-
czające środowisko. Detonacja np. trotylu (TNT)
to błyskawiczna przemiana chemiczna stałej
substancji w wielką ilość produktów gazowych
z wydzieleniem dużej ilości ciepła. Prędkość de-
tonacji mierzona jest w km/s i wynosi przykła-
dowo 6,9 km/s dla trotylu (TNT) i ok. 9,1 km/s
dla oktogenu (HMX).
Z jednego kilograma materiału wybuchowego,
którego ładunek ma objętość ok. 0,6 dm3, w ciągu
mikrosekund powstaje około 700÷800 dm3 gazów
o temperaturze 2500÷3500°C. Ciśnienie w strefie
detonacji osiąga ponad 20 GPa (2000 atmosfer).
Gwałtowne rozszerzanie się produktów wybuchu
generuje bardzo silny, krótkotrwały skok ciśnienia
– falę uderzeniową rozchodzącą się z prędkością
naddźwiękową oraz „ciągnącą się” za nią, znacznie
wolniejszą i słabszą, falę podmuchową.
Wraz ze wzrostem odległości ciśnienie w fali
uderzeniowej gwałtownie spada, a zarazem tak-
że efekt jej oddziaływania. Dlatego w amunicji
www.zbiam.pl
 Technika wojskowa

stawia się raczej na efekt rażenia odłamkami,

a nie falą uderzeniową, gdyż te lecą dalej
zwiększając zasięg i pole rażenia. W amunicji
odłamkowo-burzącej większość energii wybu-
chu wykorzystywana jest do skruszenia skorupy
i napędzania odłamków, a tylko niewielka część
to energia fali uderzeniowej.
Eksplozja paliwowo-powietrzna to wybuch
przestrzenny, zatem ogromny skok ciśnienia ma
miejsce w całej objętości chmury aerozolowej –
nawet kilkaset metrów sześciennych. Poza obło-
kiem oddziaływanie fali uderzeniowej spada dość
Zestaw głowic bojowych rodziny GX-1 do amunicji krążącej Warmate, opracowany przez Wojskowy Instytut
szybko. Przy zadziałaniu wzmiankowanego już ła- Techniczny Uzbrojenia. Od lewej: odłamkowo-burząca GO-1HE, kumulacyjno-odłamkowa GK-1 HEAT, termoba-
dunku BLU-73/B, zawierającego 33 kg tlenku ety- ryczna GTB-1 FAE, ćwiczebna GO-1 HE-TP i szkolna GO-1 HE-TR.

lenu, powstawał obłok o promieniu 7,5÷8,5 m. odbite i nakładające się fale uderzeniowe mogą sowania pociąga lawinę twierdzeń, że prawo
Fala uderzeniowa przy wybuchu obłoku to skok rozchodzić się wzdłuż korytarzy i dostawać do międzynarodowe i konwencje jej zakazują,
ciśnienia ok. 2,1 MPa wzdłuż czoła. Aby wytworzyć pomieszczeń bocznych zabijając ludzi oraz nisz- a użycie jej w jakiejkolwiek postaci jest zbrod-
takie nadciśnienie w odległości ośmiu metrów cząc sprzęt i wyposażenie w znacznej odległo- nią wojenną. Otóż nie…
przy zastosowaniu trotylu, potrzeba co najmniej ści od miejsca eksplozji. Broń termobaryczna nie jest zakazana, ale jej
275 kg TNT, czyli osiem razy więcej. W odległości Wybuch wzorcowej głowicy RPO-A, zawiera- stosowanie jest regulowane przez prawo mię-
3÷4 promieni, tj. 22÷34 m nadciśnienie spadało jącej ok. 1,9 kg mieszanki (plus ok. 250 g hekso- dzynarodowe, o ile strony konfliktów w ogóle
już do ok. 100 kPa. Do zniszczenia samolotu wy- genu, jako ładunek rozrywajaco-inicjujący), na przestrzegają prawa. Zgodnie np. z zapisami
starcza 70÷90 kPa. W konsekwencji, jednym BLU-73 otwartej przestrzeni wytwarza nadciśnienie Konwencji Genewskiej użycie jakiejkolwiek bro-
ważącym ok. 50 kg można było obezwładnić sa- 800÷1000 kPa w odległości jednego metra ni przeciwko cywilom lub też celom wojsko-
molot lub śmigłowiec na lotnisku w promieniu i 40÷80 kPa w odległości 5÷6 m. Przy wybuchu wym, w warunkach gdy może zagrażać ludno-
30÷40 m od miejsca wybuchu. w pomieszczeniu o objętości 90 m3 (np. po- ści cywilnej, jest zakazane. Tak więc, mimo że
Rosyjska bomba ODAB-500P zawierająca 145 kg kój o pow. ok. 35 m2) nadciśnienie osiąga broń sama w sobie może nie być niezgodna
piperylenu wytwarza chmurę aerozolu o promie- 400÷700 kPa, co wystarcza zarówno do zabicia z prawem jako środek wojenny, sposób jej uży-
niu 15 m. Może zniszczyć lub obezwładnić sprzęt ludzi, jak i poważnych uszkodzeń/zniszczeń su- cia może być złamaniem prawa. Każdy „atak”
nieopancerzony – samolot, radar, cysterny paliwo- fitu oraz ścian. bowiem jest poprzedzony procesem celowania,
we w odległości do 45÷60 m, a siłę żywą 60÷80 m. czyli wyborem celu dla danej broni. Dobrym
Aby uzyskać podobny efekt z wykorzystaniem tra- ❚ Aspekty prawne przykładem tego jest głośna sprawa ostrzelania
dycyjnych bomb potrzeba użyć wagomiarów Broń termobaryczna, pod każdą ze znanych przez polskich żołnierzy wioski Nangar Chel
8÷10 razy większych, o ile są takie w uzbrojeniu. postaci, ma złą sławę głównie za sprawą do- w Afganistanie 16 sierpnia 2007 r., gdy błędy
Klasyczne „termobaryki” działają nieco inaczej. niesień medialnych o jej nieludzkiej sile, strasz- podczas procesu decyzyjnego i celowania do-
Wybuch ładunku termobarycznego to, podob- nych zniszczeniach i cierpieniach, jakie ze sobą prowadziły do ofiar wśród cywilów, mimo że
nie jak w przypadku TNT, wybuch skupiony niesie. Abstrahując już od określania jej termi- nasi żołnierze strzelali z jak najbardziej dozwolo-
w bardzo ograniczonej przestrzeni. Charaktery- nem „broń próżniowa”, wymyślonym przez nie- nego moździerza.
zuje się zwykle niższą prędkością detonacji, ge- douczonych publicystów, praktycznie każde W przypadku termobaryków i wojny na Ukra-
neruje falę uderzeniową o niższym skoku ciśnie- jej zastosowanie lub nawet podejrzenie zasto- inie, może się wydawać, że ich użycie jest
nia, ale dzięki dopalaniu nadmiarowego paliwa
w kontakcie z tlenem i dodatkowemu ciepłu ja-
kie temu towarzyszy, rozciąga się w czasie
zwiększając okres trwania fazy nadciśnienia –
czyli zwiększa się impuls fali uderzeniowej
(iloczyn nadciśnienia i czasu trwania). Aby zabić
człowieka konieczny jest nagły, uderzeniowy
skok ciśnienia ok. 250 kPa trwający ok. 1 ms, jed-
nak nadciśnienie ok. 70 kPa, ale podtrzymywane
przez 20 ms, jest równie śmiertelne.
Przy wybuchu termobarycznym duże znacze-
nie ma też, czy następuje on na otwartej prze-
strzeni, czy w zamkniętych pomieszczeniach.
W przestrzeniach zamkniętych fale uderzenio-
we odbite od ścian, stropów oraz podłóg mają
tendencję do wzajemnego nakładania się
i wzmacniania. Dłuższy czas oddziaływania sko-
ku ciśnienia na przeszkody, np. ściany budynku,
stropy, spowoduje raczej przewrócenie/zburze-
nie ścian i zniszczenie stropów niż wybicie
w nich otworów. W przypadku przestrzeni
o mocnych ścianach, jak np. tunele czy jaskinie, Efekt działania głowicy termobarycznej GTB-1 na samochód osobowy.

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 3 7

Technika wojskowa
Budowa przedziału bojowego F-27M z aktywną otoczką. Skonstruowany do pocisków przeciwradiolokacyjnych
Ch-27PS, może być również montowany w pociskach kierowanych „powietrze-ziemia” rodziny Ch-25M.
Schemat szturmowej bomby burzącej FAB-1500SzA. Bomba zawiera 360 kg aluminizowanego materiału wybucho-
wego MS (57% RDX, 19% TNT i 17% Al, 7% cerezyna) oraz 350 kg substancji AC-8 stanowiącej aktywną otoczkę.
Ładunki pierścieniowe
Chociaż konstrukcja termobarycznego ładunku war-
stwowego (pierścieniowego) A-TBX została opatentowa-
na na początku XXI wieku przez Amerykanów, nie jest to
wynalazek ani nowoczesny, ani amerykański, ponieważ
w uzbrojeniu jest stosowany… od końca lat 50. poprzed-
niego wieku. Wymyślono go i skonstruowano w ZSRS
i stosowano jako jeden z wariantów ładunków bojowych
pocisków rakietowych i niektórych bomb lotniczych.
Określano go jako „bojegołowka fugasnowo diejstwia
z aktiwnoj obołoczkoj”, czyli burząca głowica bojowa z ak-
tywną otoczką. Najstarsze ze znanych to głowice FK-2N
i FA-11 do lotniczych pocisków przeciwokrętowych
KSR-2/KSR-11 i 8F45 – głowica burząca rakiety opera-
cyjno-taktycznej 8K14, czyli popularnego Scuda.
Te pierwsze weszły do uzbrojenia samolotów Tu-16K
na początku lat 60., natomiast głowica 8F45, choć wy-
mieniana we wczesnych opisach technicznych rakiet
8K14, pochodzących z 1960 r., nie została ostatecznie
przyjęta do uzbrojenia. W latach późniejszych głowice
burzące z aktywną otoczką skonstruowano do większo-
ści pocisków przeciwradiolokacyjnych lotnictwa dale-
kiego zasięgu tj. KSR-5P i Ch-22P, jak i lotnictwa tak-
sprzeczne z Konwencją o niektórych broniach
konwencjonalnych (Convention on Certain Co-
nventional Weapons, CCW), traktatem ratyfiko-
wanym zarówno przez Federację Rosyjską, jak
i Ukrainę. Konkretnie chodzi o protokół III CCW,
który ogranicza użycie broni zapalających. Proto-
kół definiuje broń zapalającą jako „każdą amuni-
cję, która jest przeznaczona przede wszystkim do
podpalania przedmiotów lub powodowania
oparzeń u osób poprzez działanie płomienia, cie-
pła lub ich kombinacji, wytworzonych w wyniku
reakcji chemicznej substancji dostarczonych na
cel”. Artykuł 1 lit. b) wyłącza z tej definicji amuni-
cję „która może mieć przypadkowe skutki zapala-
jące” i „amunicję zaprojektowaną do łączenia róż-
nych efektów rażenia, np. uderzenia czy wybuchu
[…] z dodatkowym efektem zapalającym – poci-
3 8 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
tycznego – Ch-28, Ch-58 i Ch-27PS. Do tych ostatnich
były to, odpowiednio, ChF-28 (9-A-283), 9-A-609
i F-27M. Głowice F-27M mogą być montowane również
w pociskach „powietrze-ziemia” rodziny Ch-25M, sta-
nowiących także uzbrojenie Su-22M4 polskich Sił Po-
wietrznych. Jedynym znanym przedstawicielem bomb
lotniczych z aktywną otoczką jest FAB-1500SzA, skon-
struowana pierwotnie do samolotu bombowego Jak-28,
a potem wykorzystywana na Su-24/Su-24M. Aktywna
otoczka to np. materiał AC-8 zawierający bardzo drob-
ne płatki aluminium i lepiszcze w postaci celuloidu.
Rosyjskim wynalazcą aktywnej otoczki był Nikołaj
Łazutkin, pracujący w 4. Centralnym Instytucie Nauko-
wo-Badawczym Ministerstwa Obrony ZSRS, którego
pomysł został wdrożony i na który otrzymał sowiecki
patent, oczywiście niejawny. Po rozpadzie ZSRS naj-
prawdopodobniej patentu nie przedłużano, ani nie roz-
szerzono ochrony wynalazku na inne państwa, więc
prawa patentowe wygasły. Obecnie, zgodnie z zasa-
dami i literą prawa, nowe prawa patentowe na nieco
dopracowane „stare sowieckie rozwiązanie” przysłu-
guje Amerykanom.
ski przeciwpancerno-zapalające, bomby burzą-
co-zapalające i podobne o łączonym działaniu,
w której efekt zapalający nie jest specjalnie prze-
znaczony do powodowania oparzeń u osób.”
Zgodnie z tą konwencją broń termobaryczna
nie jest więc bronią zapalającą. Została zaprojekto-
wana do generowania fali uderzeniowej i podmu-
chu, chociaż jej działanie faktycznie zależy od reak-
cji chemicznych substancji dostarczanej do celu
oraz wydzielających wielkie ilości ciepła, które służą
głównie do rozciągania fali uderzeniowej i wzmac-
niania podmuchu. Oparzenia osób są efektem in-
cydentalnym, dlatego też termobaryki nie są klasy-
fikowane jako broń zapalająca.
Broń termobaryczna jest też krytykowana
jako uzbrojenie o cechach masowego rażenia
(inherently indiscriminate weapon), która z na-
tury swego działania nie jest w stanie spełniać
zasad rozróżniania i proporcjonalności. Innymi
słowy, działająca na ślepo i powodująca wielkie,
niepotrzebne zniszczenia towarzyszące.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
(MTS) w opinii doradczej w sprawie broni nuklear-
nej, potwierdził, że prawo konfliktów zbrojnych
(PKZ) „na bardzo wczesnym etapie zabrania stoso-
wania niektórych rodzajów broni… ze względu na
ich masowe działanie”. Ponadto przyznał, że „stoso-
wanie takiej broni w rzeczywistości wydaje się nie
do pogodzenia” z wymogami PKZ dotyczącymi
dyskryminacji. Jednak odmówił uznania, że skutki
działania broni jądrowej były na tyle niedyskrymi-
nacyjne, że ich użycie było niezgodne z prawem
(przez Stany Zjednoczone w Hiroshimie i Nagasa-
ki). Biorąc pod uwagę, że MTS nie określił broni
nuklearnej, z jej wyjątkowo okropnymi cechami,
jako z natury masową, broń termobaryczna pra-
wie na pewno nie jest per se bezprawnie masowa.
Artykuł 36 Protokołu Dodatkowego I, którego
stroną są zarówno Federacja Rosyjska, jak i Ukra-
ina, wymaga, aby państwa przeprowadziły prze-
gląd w celu zapewnienia, że nowa​​ broń nie jest
z zasady niezgodna z prawem. Proces przeglądu
obejmuje ocenę, czy „broń jest z natury masowa”
i np. Federacja Rosyjska zabrania stosowania „broni
o charakterze masowym”. Fakt, że obydwa pań-
stwa stosują broń termobaryczną, wskazuje, że
żadne z nich nie uważa, że ​​jest ona traktowana
jako masowa. Obecnie w bazie danych zwyczajo-
wego międzynarodowego prawa Międzynarodo-
wego Komitetu Czerwonego Krzyża nie ma infor-
macji, aby jakiekolwiek państwo wyraźnie przyjęło
takie stanowisko. Chociaż Wielka Brytania podob-
no „dręczyła się” legalnością broni termobarycznej,
żaden kraj nie uznał jej per se za bezprawną.
❚ Zakończenie
Broń termobaryczna i paliwowo-powietrzna zy-
skała rozgłos przed laty pod mityczną, wymyśloną
nazwą broni próżniowej dzięki dziennikarzom,
którzy nierzetelnie opisali sposób jej działania,
a przedstawili to w tak straszny i zapadający w pa-
mięć sposób, że nawet dzisiaj ich absurdalne opisy
można spotkać w przekazach medialnych. Ale nie
tylko działanie broni przeinaczono. W relacjach
z wojny na Ukrainie często powtarza się, że to broń
zakazana przez konwencje i prawo międzynaro-
dowe, co też jest nieprawdą.
W materiale tym, w uproszczonej formie
przedstawiono faktyczny stan rzeczy – prawdzi-
we oblicze wszystkich rodzajów broni objęto-
ściowej, jej budowę i działanie, niuansy termino-
logiczne i aspekty prawne jej stosowania. Broń
termobaryczna, zwłaszcza w ostatnich dwóch
dekadach, rozwija się dynamicznie, wiele państw
tworzy własne konstrukcje i coraz więcej wzo-
rów amunicji tego typu wchodzi do uzbrojenia,
także w naszym kraju, dlatego w materiale nie
dokonano ich przeglądu. To szeroki temat, wart
osobnego artykułu.  n
www.zbiam.pl
Technika wojskowa
„Północnokoreańskie Pershingi II” – po raz pierwszy na defiladzie.
Nowości defilady w Pjongjangu
Tomasz Szulc
Gwałtowne zaostrzenie sytuacji
międzynarodowej wywołane przez
agresję Rosji na Ukrainę ma
ogólnoświatowe skutki. Bodaj
najistotniejszym jest utrata wiary
w nienaruszalność pewnych pryncypiów
i powszechny wzrost poczucia
zagrożenia. Wszędzie tam, gdzie tlą się
konflikty, znacząco wzrosło zagroże-
nie ich eskalacją. Władze większości
państw podejmują wobec tego
różnorodne kontrposunięcia, a skoro
międzynarodowe regulacje prawne
okazują się bezużyteczne, jedyna
nadzieja tkwi w militarnej sile,
którą należy demonstrować,
by uspokoić własnych obywateli
i ostrzec przeciwników.
Fotografie w artykule: KCNA, Internet.
4 0 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
J
ednym z regionów, w którym sytuacja od
dawna jest uznawana za zagrażającą świa-
towemu pokojowi jest Półwysep Koreański.
Dzieje się tak z dwóch powodów – po pierwsze,
wojna z lat 1950–1953 nie zakończyła się, a jedy-
nie wstrzymano działania wojenne, po drugie
władze Koreańskiej Republiki Ludowo-Demo-
kratycznej od 70 lat (!) grożą swoim południo-
wym rodakom wznowieniem wojny i mimo tra-
gicznej sytuacji gospodarczej w swoim kraju,
inwestują miliardy w zbrojenia, także nuklearne.
Od wielu lat okazją do prezentacji nowego
uzbrojenia państwa dynastii Kimów są defilady
wojskowe, organizowane w Pjongjangu z okazji
rocznic różnych wydarzeń z najnowszej historii
KRLD. Za granicą spodziewano się, że pierwsza
defilada w tym roku zostanie zorganizowana
z okazji 110. rocznicy urodzin założyciela dynastii
– Kim Ir Sena. Tymczasem 15 kwietnia odbyła się
jedynie „radosna” parada cywilna. Wojskowa zo-
stała natomiast przeprowadzona 25 kwietnia,
z okazji 90. rocznicy utworzenia Koreańskiej Armii
Ludowo-Wyzwoleńczej. Zgodnie z nowym zwy-
czajem zorganizowano ją późnym wieczorem, co
umożliwiło m.in. przelot samolotów, oświetlo-
nych bardziej jaskrawo niż niejedna świąteczna
choinka w dużym centrum handlowym.
Defiladę lądową zapoczątkowały liczne ko-
lumny piesze, w ekwipunku których pojawiły się
nowości różnego kalibru. Największą, dosłownie
i w przenośni, były wyrzutnie rakiet, wyglądające
podobnie do znanych m.in. ze skutecznego uży-
cia przeciw rosyjskim wozom bojowym na Ukra-
inie szwedzko-brytyjskich wyrzutni NLAW. Nie
wiadomo oczywiście, jakie rakiety miałyby być
z nich odpalane i czy takowe w ogóle skonstru-
owano (być może wyrzutnie były atrapami).
Poza tym pokazano nową wersję karabinu wy-
borowego SWD i lokalnej konstrukcji karabin
automatyczny (odpowiednik rosyjskiego Bizona,
ale zapewne kal. 7,62 mm, wyróżniający się po-
tężnym, cylindrycznym magazynkiem ślimako-
wym) z nowym tłumikiem (?) na wylocie lufy.
Wśród formacji pieszych były też nietypowe,
co złośliwi komentatorzy zagraniczni przypisali
powszechnie znanemu zainteresowaniu Kim
Dzong Una zagranicznymi filmami sensacyjny-
mi. Jedną z defilujących grup tworzyli młodzi,
oczywiście uzbrojeni, mężczyźni ubrani w iden-
tyczne, czarne garnitury, białe koszule z czarny-
mi krawatami. To koreański Matrix, orzekli ob-
serwatorzy. Były też dwie grupy, odziane
w pomarańczowe i żółte przeciwchemiczne
kombinezony oraz „uzbrojone” w tajemnicze
pulweryzatory – to koreańskie Minionki!
Wśród poważniejszych nowości była kolejna
wersja pocisków Pukguksong, prawdopodobnie
przeznaczonych do odpalania spod wody. Od po-
przednich, demonstrowanych w ubiegłym roku,
różniły się długością, szacowaną na 13,5 m, wobec
www.zbiam.pl
 Technika wojskowa

Żołnierze maszerujący z wyrzutniami do złudzenia przypominającymi zestawy Północnokoreańscy snajperzy ze zmodernizowanymi karabinami wyborowymi SWD.
przeciwpancerne NLAW.

„Koreańskie Bizony” z nowymi tłumikami/nasadkami. Funkcjonariusze rodem z „Matrixa” albo „Facetów w czerni”…

11,3 m poprzedniej wersji. Nadano im „roboczą”

nazwę Pukguksong-6. Podobnie jak Pukgukson-
gi-5 nie były dotąd testowane, a pierwszy okręt,
który miałby być uzbrojony w którąś z wersji tej
rakiety, ciągle nie opuścił hali stoczniowej, choć
zapowiadano to już ponad rok temu.
Po raz pierwszy w defiladzie wzięły udział naj-
mniejsze północnokoreańskie balistyczne pociski
okrętowe – odmiany lądowych „Kimskanderów”.
Wieziono je na samochodowych naczepach po
dwie, najwyraźniej by pokazać, że jest to niemal
broń masowa, choć nadal najpewniej może je od-
palać tylko jeden, doświadczalny okręt podwod-
ny, uzbrojony w pojedynczą wyrzutnię.
Kolejni dwaj defiladowi debiutanci są znani
z wystawy Samoobrona z października 2021 r.
(szerzej w WiT 11/2021) i z kilku próbnych star-
tów. Chodzi o „północnokoreańską DF-17” …i „Minionki” Kima.
i o „północnokoreańskiego Pershinga II”. DF-17 to raz – 28 września 2021 r. Druga rakieta została zją w wyznaczony cel – obszar na morzu. W dru-
chiński pocisk balistyczny o zasięgu ok. 1500 km, przetestowana dotąd dwa razy – 5 i 11 stycznia giej próbie te parametry wyniosły odpowiednio
przenoszący szybujący blok bojowy HGV br. Jej pierwszy stopień jest taki sam jak po- – 1000 i 240 km. W celu potwierdzenia „seryjne-
w kształcie spłaszczonego stożka z aerodyna- przedniej, natomiast drugi stanowi prostszy, go” statusu obydwu systemów w defiladzie
micznymi sterami kierunku i wysokości, który osiowosymetryczny blok manewrujący MaRV, uczestniczyły cztery wyrzutnie Hwasongów-8
podobno testowano od 2014 r. i ujawniono pięć który podczas pierwszej próby pokonał odle- i sześć „Pershingów II”. Co ciekawe, na ubiegło-
lat później. Jego północnokoreański odpowied- głość 700 km odchylając się przy tym o ok. rocznej wystawie Samoobrona pierwszy z tych
nik nosi oficjalne oznaczenie Hwasong-8 i stano- 120 km od teoretycznego punktu upadku pocisków był umieszczony na wyrzutni, zamon-
wi połączenie pierwszego, skróconego stopnia w przypadku lotu po klasycznej trajektorii bali- towanej na siedmioosiowym nośniku, a drugi
pocisku Hwasong-12 z aerobalistycznym blo- stycznej. Odchylenie, czy też zmiana kursu, były pokazano w ogóle bez wyrzutni. Uczestniczące
kiem manewrującym. Przetestowano go tylko zaplanowane i blok trafił podobno z dużą precy- w defiladzie wyrzutnie rakiet obydwu typów

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 4 1

Technika wojskowa

Makieta kolejnej wersji balistycznego pocisku okrętowego, nazwanego umownie Pukguksong-6.

„Seryjne” morskie „Kimskandery”. Hwasongi-8 z szybującymi blokami manewrującymi.

były umieszczone na takich samych sześcioosio-

wych nośnikach, a kształt ich kabin wskazuje, że
zostały zoptymalizowane do pocisków z bloka-
mi szybującymi, gdyż szerokość ich obniżonej,
centralnej części kabiny jest dopasowana do
szerokości tegoż bloku, a nie znacznie mniejszej
głowicy „Pershinga II”.
Następnym debiutantem była wyrzutnia ko-
łowa „Kim-ATACMS-ów”, czyli pocisków o pro-
porcjach podobnych do amerykańskich poci-
sków rodziny M39/57 do systemu MLRS/
/HIMARS. Z takiej wyrzutni niedawno, bo
16 kwietnia br., odpalono dwa pociski na odle-
głość ok. 110 km. W jej przypadku zagraniczni
analitycy dali się zwieść wyglądem pocisku, nie-
mal identycznym z demonstrowanymi i testo-
„Północnokoreańskie Pershingi II”. wanymi od połowy 2019 r. rakietami Hwasong-
-11Na. Tymczasem nowe pociski są rzeczywiście
do nich podobne, ale znacznie mniejsze! Na
bezsporne potwierdzenie tego faktu pozwala
porównanie wymiarów rakiet z rozmiarami ich
nośnika. Otóż „stare” pociski o długości ok. 7,5 m
i średnicy ok. 1,1 m, przewożone i odpalane
z dwupojemnikowej wyrzutni, zamontowanej
na ciężkim nośniku gąsienicowym, w żaden
sposób nie pomieściłyby się w liczbie czterech
pojemników na znacznie mniejszym trzyosio-
wym nośniku kołowym! Nowe mają średnicę
nieprzekraczającą 0,8 m i długość ok. 5,5 m.
W defiladzie wzięły też udział cztery wyrzutnie
strategicznych pocisków Hwasong-15 i cztery
„Północnokoreańskie ATACMS-y”. Hwasong-17 (szerzej w WiT 4/2022). Oczywisty

4 2 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2 www.zbiam.pl

 Technika wojskowa

Wyrzutnia „dużych ATACMS-ów” – Hwasong-11Na.

Jedno z nielicznych zdjęć wyrzutni „północnokoreańskich Spike’ów NLOS”

Odpalenie „północnokoreańskiego ATACMS-a”. na samochodach.

wniosek jest taki, że Kim Dzong Un ma tych wy-

rzutni co najmniej tyle, ile pokazano na defila-
dzie (a nie po jednej, niezbędnej do prowadze-
nia próbnych startów). Mniej oczywisty i mniej
pewny jest wniosek, że Hwasong-15 nie był po
prostu konstrukcją pośrednią, „przecierającą
szlak” Hwasongowi-17, a ma być eksploatowany
równolegle z nim.
Całkowitą nowością były lekkie pojazdy, trans-
portujące wyrzutnie „północnokoreańskich Spi-
ke-NLOS”. Dotąd ich ośmiopojemnikowe wy-
rzutnie były umieszczone w masywnych
obudowach-wieżach, umieszczonych na trzy-
osiowych „północnokoreańskich BTR-ach-80”, co
oznacza, że przewiduje się ich użycie na pierw-
Wyrzutnie strategicznych Hwasongów-15…
szej linii, gdzie lekkie opancerzenie bloku wy-
rzutni i użycie opancerzonego nośnika ma nieja-
ki sens. Natomiast na nową konfigurację składa
się nieosłonięta, ośmiopojemnikowa wyrzutnia,
umieszczona poprzecznie na dwuosiowym, szo-
sowym „mikrobusie” z czterodrzwiową kabiną.
Niestety, zdjęć tych mało widowiskowych pojaz-
dów nie umieszczono w zestawie oficjalnych fo-
tografii z parady (a innych oczywiście nie ma),
a dostępne kadry z relacji telewizyjnej są niskiej
jakości. Można się z nich jednak domyślić, że wy-
rzutnia jest wyposażona w blok optoelektronicz-
nych przyrządów wykrywania i śledzenia celów,
umieszczony na teleskopowym (?) maszcie.
Drobiazgiem było nowe malowanie części po-
jazdów uczestniczących w defiladzie, np. per- …i Hwasongów-17.
spektywiczne czołgi „Abramso-Armaty”, wystę- różnorodnością sprzętu, choć pokazano na niej pierwsze, zbudowanie ich atrap nie powinno
pujące dotąd w dość abstrakcyjnym piaskowym sporo nowości. Bardzo wymowna była niemal stanowić problemu, a po drugie wiadomo, że
malowaniu, pojawiły się tym razem w bardziej całkowita nieobecność systemów przeciwlotni- w KRLD co najmniej testuje się kilka ich typów.
sensownym, zielono-brązowym kamuflażu. czych – reprezentowały je tylko wyrzutnie „pół- W zestawie północnokoreańskiego defiladowe-
Ogólnie biorąc, defilada miała charakter nie- nocnokoreańskich S-300P”. Nie było też mod- go (i nie tylko) uzbrojenia bodaj najbardziej bra-
mal „rutynowy” i nie imponowała ani ilością, ani nych obecnie bezzałogowców, choć po kuje bojowego wozu piechoty. Wiadomo, że

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 4 3

Technika wojskowa
jeszcze z ZSRR dostarczono pewną liczbę BMP-1
wraz z dokumentacją produkcyjną. Po 1990 r.
Koreańczycy z Północy weszli w posiadanie
pewnej liczby BMP-2, ale przez kilkadziesiąt (!) lat
nie przełożyło się to na zbudowanie własnego
pojazdu tej klasy, lub choćby rozpoczęcie pro-
dukcji któregoś z radzieckich wzorców. Także
północnokoreańskie transportery opancerzone
są dość prymitywne i zaskakująco słabo uzbrojo-
„Abramso-Armaty” w nowym malowaniu.
Samobieżne 152 mm haubicoarmaty – odpowiednik amerykańskich M109 i chińskich PLZ-45.
Z ostatniej chwili
7 maja Koreańska Republika Ludowo-Demokra-
tyczna przeprowadziła piętnastą w tym roku pró-
bę rakiety balistycznej. Tym razem był to odpala-
ny spod wody „Kimskander”, który przeleciał
600 km i osiągnął apogeum trajektorii 50 km.
Trzy dni wcześniej przeprowadzono nieudaną
próbę pocisku strategicznego, o której oczywi-
ście nie poinformowały źródła północnokoreań-
skie i nie wiadomo, jaka rakieta wtedy zawiodła.
Natomiast 25 maja w godzinach porannych
czasu lokalnego odpalono trzy pociski: jeden
pokonał 360 km i osiągnął apogeum 540 km,
drugi – odpowiednio 760 i 60 km, a trzeci znikł
4 4 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
ne (dwa 14,5 mm wkm – takie uzbrojenie
w ZSRR przewidywano do lekkich pojazdów
opancerzonych przed 1950 r. i ostatecznie nigdy
go nie zastosowano). Prędzej czy później pojaz-
dy tej kategorii staną się sensacją defilady
w Pjongjangu, bo niewiele wskazuje na to, że
dławiony przez dziesięciolecia międzynarodo-
wymi sankcjami reżim Kimów miałby w najbliż-
szej przyszłości upaść lub zmienić swe oblicze.n
z ekranów południowokoreańskich radarów
(eksplodował?) na wysokości 20 km. Przypusz-
czalnie pierwszym z testowanych pocisków
była rakieta balistyczna dalekiego zasięgu,
a test był albo częściowo nieudany, albo zapla-
nowano tylko wypróbowanie silników pierw-
szego stopnia. Drugim pociskiem był zapewne
Hwasong-8 z manewrującą głowicą bojową,
gdyż źródła japońskie podały, że trajektoria
lotu była „nieregularna”. Natomiast trzeci po-
cisk mógł należeć do niemal każdej klasy,
z przeciwlotniczymi włącznie.
www.zbiam.pl
Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia
www.witu.mil.pl
 Polityka obronna
Polityczno-militarna rywalizacja
na obszarze południowego Pacyfiku
Australia i Stany Zjednoczone uznają Pacyfik za własne „podwórko”, a rosnącą aktywność Chińskiej Republiki Ludowej traktują jako bezpośrednie zagrożenie dla swych
wpływów. Na zdjęciu śmigłowiec Royal Australian Navy MRH-90 Taipan na wyspie Fotuha (Tonga) – operacja humanitarna „Tonga Assist” (2022 r.).
Robert Czulda
Podpisane w kwietniu bieżącego roku
porozumienie o współpracy w sferze
bezpieczeństwa pomiędzy Chińską
Republiką Ludową a Wyspami Salomona
stanowi kolejny dowód ilustrujący
rosnące zaangażowanie – tak polityczne,
jak i wojskowe – Pekinu na obszarze
południowego Oceanu Spokojnego.
Prowadzi to do wzrostu obaw ze strony
państw, które wody te traktowały dotąd
jako wyłączną strefę swoich wpływów –
Australii i przede wszystkim Stanów
Zjednoczonych.
Fotografie w artykule: Departament Obrony Australii,
Royal Australian Navy, US Navy, Ministerstwo Spraw
Zagranicznych ChRL, Fred Slone/Stuff, Marynarka
Wojenna Republiki Fidżi, US Air Force/Senior Airman
Michael S. Murphy, China Global Television Network.
B
ędące monarchią konstytucyjną i uznające
zwierzchność brytyjskiej królowej Elżbiety
II Wyspy Salomona to państwo, które rzad-
ko trafia na czołówki gazet – mowa wszak o liczą-
cym zaledwie 710 000 mieszkańców kraju, któ-
rego podstawą gospodarki jest rolnictwo
i rybołówstwo. Znajduje się na uboczu światowej
geopolityki, chociaż to powoli się zmienia. Od
pewnego czasu o wpływy w tym państwie wal-
czy bowiem kilku wielkich graczy. Do 2019 r. Wy-
spy Salomona utrzymywały dyplomatyczne rela-
cje z Tajwanem (Republiką Chińską), ale w wyniku
4 6 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
presji Pekinu rząd w Honiarze na wyspie Guadal-
canal wycofał swoje uznanie dla władz w Tajpej
i związał się z Chińską Republiką Ludową.
Wyspy Salomona położone są w strategicznie
istotnym miejscu – kluczowym z punktu widze-
nia ewentualnych działań morskich, co pokazały
dobitnie wydarzenia II wojny światowej. Stała
obecność wojskowa na nich dawałaby Pekinowi
możliwość projekcji siły na Pacyfiku, co miałoby
niebagatelne znaczenie w razie ewentualnej
wojny ze Stanami Zjednoczonymi lub/i Australią.
Trudno przecenić też znaczenie tego miejsca
w razie wojny z Tajwanem – wówczas chińska
baza na Wyspach Salomona mogłaby stanowić
niezwykle cenne źródło pozyskiwania informacji
o ruchu zarówno morskim, jak i powietrznym
w rejonie „zbuntowanej prowincji” oraz Australii.
Nic więc dziwnego, że Chińczycy od dawna
czynią zakusy wobec Tulagi, a więc wyspy, która
niegdyś służyła jako miejsce stacjonowania do-
wództwa wojsk brytyjskich, a następnie japoń-
skich. Chiny chciałyby wykorzystać znajdującą się
tam głęboką zatokę, która byłaby idealna jako
wysunięty punkt bazowania nawet największych
okrętów. O chińskich zakusach wobec mającej
zaledwie 2 km2 Tulagi amerykańska prasa pisała
już w 2019 r. Wówczas firma z Pekinu porozumia-
ła się w sprawie wieloletniej dzierżawy terenu
z miejscowymi władzami, ale ostatecznie przed-
sięwzięcie zostało zablokowane, co było efektem
m.in. nacisków lokalnego społeczeństwa i presji
Stanów Zjednoczonych.
Chociaż premier Wysp Salomona Manasseh So-
gavare zapowiedział, że porozumienie z Pekinem
„nie naruszy pokoju i harmonii” w regionie, to za-
równo Amerykanie, jak i Australijczycy obawiają
się, że umowa, najpewniej co najmniej na pięć lat,
posłuży Chinom do realizacji ich zasadniczego
celu – budowy bazy morskiej na Wyspach Salo-
mona. Według pojawiających się w prasie prze-
cieków, Chiny uzyskały prawo do wizyt swych
okrętów na Wyspach Salomona, korzystania
z miejscowej infrastruktury, a także do wysyłania sił
bezpieczeństwa celem „ochrony chińskiego per-
sonelu i inwestycji w tym kraju”. O zakresie działań
decydować mają Chińczycy, choć za zgodą miej-
scowych władz. Innymi słowy, Chiny, które od
ubiegłego roku szkolą na Wyspach Salomona siły
bezpieczeństwa (w tym formacje wyspecjalizowa-
ne w rozpędzaniu demonstracji), wykonały zna-
czący ruch na drodze do uzyskania stałych wpły-
wów na południowo-zachodnim Pacyfiku.
Nie tylko zresztą Wyspy Salomona znajdują się
„na celowniku” Pekinu, bowiem Chiny od niemal
dwóch dekad powoli budują swoje wpływy na
całym obszarze południowego Pacyfiku, zamiesz-
kiwanym przez ok. 13 milionów ludzi w 14 pań-
stwach. W latach 2006–2019 chińscy wojskowi
odwiedzili region 24 razy. Ponad 60% spośród
tych wizyt towarzyszyła obecność okrętów Mary-
narki Wojennej Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwo-
leńczej. Chińskie siły zbrojne oferują szkolenia,
przekazują uzbrojenie i sprzęt, a także pożyczki.
Chińskie wsparcie zostało jeszcze zwiększone
www.zbiam.pl

w czasach pandemii COVID-19, kiedy to Pekin za-
oferował pomoc medyczną i swoje szczepionki.
O ile w 2013 r. Chiny zainwestowały w region
900 mln USD, w 2018 r. było to już 4,5 mld USD.
W ramach intensyfikacji działań w regionie,
pod koniec maja w wizytę po ośmiu państwach
Pacyfiku (Wyspy Salomona, Kiribati, Samoa,
Tonga, Vanuatu, Papua-Nowa Gwinea, Timor
Wschodni i Fidżi) wybrał się chiński minister
spraw zagranicznych Wang Yi. Ma to związek
z ogłoszonym zaledwie dzień wcześniej chiń-
skim planem regionalnego porozumienia Pekinu
z dziesięcioma państwami regionu w zakresie
cyberbezpieczeństwa, bezpieczeństwa morskie-
go, łowisk i strefy wolnego handlu. Prasowe do-
niesienia mówią także o chińskiej propozycji
szkolenia miejscowych sił policyjnych i współ-
pracy w zakresie „tradycyjnych i nietradycyjnych
wyzwań dla bezpieczeństwa”.
Wang Yi rozpoczął swą podróż od Wysp Salo-
mona. W tym samym momencie australijska mi-
nister spraw zagranicznych Penny Wong odwie-
dziła Fidżi, gdzie Yi przewodniczył spotkaniu
szefów dyplomacji wspomnianych państw regio-
nu. Jak stwierdziła Wong, „Australia to partner,
z którym współpraca nie ma drugiego dna i która
nie tworzy niemożliwego do sprostania ciężaru
finansowych zobowiązań”.
Chińczycy aktywni są niemal w każdym pań-
stwie. To również Wyspy Cooka i Niue, które stano-
wią samorządne terytoria stowarzyszone Nowej
Zelandii i w polityce, szczególnie wewnętrznej,
mają względnie dużą autonomię. Co ciekawe, Pe-
kin ignoruje Wyspy Marshalla, Nauru, Palau i Tuva-
lu, bowiem te uznają Tajwan. Chińska aktywność
dotyczy szczególnie Kiribati, Vanuatu i Papui-No-
wej Gwinei. Od mniej więcej 2015 r. media piszą
o oficjalnie prywatnych chińskich firmach, zainte-
resowanych inwestycjami w porty i lotniska regio-
nu. Vanuatu – które jako pierwsze w regionie sta-
nęło po stronie Pekinu w sporach na obszarze
Morza Południowochińskiego – szeroko otworzy-
Podczas II wojny światowej na Tulagi z archipelagu Wysp Salomona Japończyczy
stawili zacięty opór Aliantom. Teraz kontrolę nad tą niewielką wyspą, ale dysponują- Chiński minister spraw zagranicznych Wang Yi wymienia serdeczności z premierem
cą głębokowodną zatoką, chciałaby przejąć Chińska Republika Ludowa.
www.zbiam.pl
Na obszarze południowego Pacyfiku położone są liczne niepodległe państewka, o dobre relacje z którymi za-
biega Chińska Republika Ludowa, która jednocześnie szuka wyjścia z Morza Południowochińskiego na wody
Oceanu Spokojnego. Rys. Tomasz Grotnik.
ło się na chińskie inwestycje, w tym na rozbudowę
lotniska w stolicy, dzięki czemu może ono przyj-
mować większe samoloty. W 2014 r. chińska firma
zbudowała w tym państwie nowe, 360-metrowe
nabrzeże portowe o głębokości basenu 25 m, co
wywołało obawy Australii przed jego przekształce-
niem w instalację wojskową (jest bowiem większe
niż wymagają tego miejscowe, cywilne potrzeby).
Obawy podniosła prasa – przykładowo „The Diplo-
mat” pisał wówczas, że Pekin oficjalnie poinformo-
wał rząd Vanuatu o chęci utworzenia w tym pań-
stwie punktu bazowania swojej floty. Miejscowe
władze w stołecznym Porcie Vila zaprzeczyły, ale
zarówno Amerykanie, jak i Australijczycy wyrazili
swoje zaniepokojenie. Nadbrzeże Luganville od-
wiedzili wówczas przedstawiciele US Marine
Corps i US Coast Guard, by upewnić się, że nie po-
wstanie tam chińska baza wojskowa.
Papua-Nowa Gwinea, historycznie sojusznik
Zachodu, również stała się obiektem zaintereso-
wania Pekinu. Przykładowo w 2007 r. chińscy żoł-
nierze wyremontowali miejscowym szpital woj-
skowy w Papui-Nowej Gwinei, podczas gdy
dekadę później przekazano im 62 pojazdy różne-
Wysp Salomona Manassehem Sogavarem podczas oficjalnej wizyty w maju 2022 r.
Polityka obronna
go typu i przeznaczenia. Chiny zmodernizowały
i rozbudowały port oraz lotnisko. W tej sytuacji
w 2019 r. władze ze stołecznego Port Moresby
poprosiły Pekin o… sfinansowanie długu pu-
blicznego. Co do Fidżi, to już w 2013 r. Chiny za-
powiedziały zwiększenie cywilnej i wojskowej
pomocy (pojazdy, wyposażenie osobiste). Pięć lat
później Fidżi otrzymało od ChRL katamaran hydro-
graficzny, który jako RFNS Kacau stał się największą
jednostką miejscowej marynarki wojennej.
Co do liczącego 120 000 mieszkańców Kiribati,
to z punktu widzenia ChRL szczególnie cenna
jest dawna, wykorzystywana podczas II wojny
światowej, baza lotnicza na wyspie Kanton. Ta
położona jest 3000 km na południowy zachód
od Hawajów. Państwo już wykonuje w stronę Pe-
kinu przyjacielskie sygnały – w 2019 r. władze
w stołecznej Tarawie wycofały swoje dyploma-
tyczne uznanie dla Tajwanu i jako przedstawiciel-
stwo Chin uznały komunistyczny reżim w Peki-
nie. Według niepotwierdzonych doniesień
Chińczycy chcieliby zmodernizować wspomnia-
ną bazę i się w niej zadomowić. Dla Chin byłby to
niezwykle cenny kąsek, położony w samym sercu
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 4 7
Polityka obronna

Chiński okręt desantowy-dok Jinggang Shan (999) typu 071 podczas przejścia przez Wspólne ćwiczenia służb poszukiwawczo-ratowniczych (SAR) Royal Australian Navy
Cieśninę Torresa na północ od Australii (luty 2022 r.). i Royal Solomon Islands Police Force (maj 2022 r.).

Jeśli doniesienia prasowe są prawdziwe, to ChRL oficjalnie wyraziła chęć utworzenia

Mieszkańcy Wysp Salomona podczas zwiedzania barki desantowej LCM nowoze- na Vanuatu bazy marynarki wojennej. Na razie plan nie został urzeczywistniony, ale
landzkiego okrętu wielozadaniowego HMNZS Canterbury (L421). Pekin już finansowo uzależnił od siebie to państwo.

Oceanu Spokojnego. Warto nadmienić, że dla
Chińczyków byłby to powrót na Kiribati, bowiem
w latach 1997–2003 działało tam ich centrum
śledzenia satelitów, które zostało zlikwidowane,
gdy władze w Tarawie uznały Tajwan. Jego odno-
wienie byłoby korzystne nie tylko dla chińskiego
programu kosmicznego, ale również z wojsko-
wego punktu widzenia – ośrodek zapewne po-
zwalałby śledzić aktywność amerykańskiego po-
ligonu rakietowego im. Ronalda Reagana (Ronald
Reagan Ballistic Missile Defense Test Site) na ato-
lu Kwajalein na Wyspach Marshalla.
❚ Niepokój w regionie
Władze Australii z dużym rozczarowaniem pode-
szły do tegorocznej umowy pomiędzy Wyspami
Salomona a Chinami. Co ciekawe, Australijczycy
RFNS Kacau to okręt hydrograficzny w układzie katamarana, który Chińska Republika Ludowa przekazała Fidżi – to
największa jednostka w służbie marynarki wojennej tego państwa. Do tej pory głównym dostawcą okrętów do Fidżi
była Australia – tamtejsze stocznie grupy Austal budują dla państw regionu okręty patrolowe typu Guardian.
mają specjalną pozycję w polityce Wysp Salomo-
na – od 2003 r. obowiązuje dwustronna umowa
o współpracy w sferze bezpieczeństwa, a w la-
tach 2003–2017 Australia i Nowa Zelandia utrzy-
mywały tam siły interwencyjne, które starały się
zapewnić pokój po wojnie domowej z lat 1998–
2003. Co więcej, Australia prowadziła wobec Wysp
Salomona – także, by przeciwdziałać Chinom –
„dyplomację covidową” (wsparcie medyczne,
w tym w zakresie przekazywania szczepionek). Nie
przyniosło to sukcesu, a rozczarowane władze
w Canberze stwierdziły, że kwestie bezpieczeń-
stwa regionu powinny być realizowane przez
„rodzinę Pacyfiku”, a nie mocarstwa zewnętrzne.
Wyraźne „puchnięcie” chińskiej strefy oddziały-
wania stanowi powód do obaw w Australii, która
od kilku lat prowadzi z ChRL wojnę ekonomiczną.
Przez całe dekady Australia korzystała z geogra-
ficznego luksusu, jakim jest oddalenie od stref
międzynarodowych kryzysów i napięć. Teraz jed-
nak powoli to się zmienia – poprzedni premier
tego państwa Scott Morrison posunął się nawet
do stwierdzenia, iż Australia znajduje się w naj-
trudniejszym położeniu geopolitycznym od cza-
sów wybuchu II wojny światowej. Musimy przygo-
tować się na świat po pandemii – stwierdził – na
świat, który będzie biedniejszy, bardziej niebezpieczny
i mniej uporządkowany. Od lat 30. i 40. XX wieku nie
byliśmy świadkami tak wielu niepewności globalnych,
gospodarczych i strategicznych jak teraz. Obecny
premier Australii Anthony Albanese wypowie-
dział się w podobnym duchu: Musimy reagować,
bowiem Chiny chcą zwiększyć swoje wpływy w regio-
nie, w którym to Australia od czasów II wojny świato-
wej jest partnerem w zakresie bezpieczeństwa.
Przeciwko Chinom póki co jednoznacznie wy-
stąpiła Mikronezja. Prezydent David Panuelo za-
apelował do sąsiadów, by odrzucili chińskie pro-
pozycje, bowiem zagrozi to suwerenności państw
Pacyfiku i może doprowadzić do zimnej wojny
pomiędzy Pekinem a Zachodem. Panuelo chiń-
skie zabiegi uznał za „zasłonę dymną”, której celem
jest „uzyskanie dostępu i kontroli nad naszym re-
gionem”. Obawy są tym większe, że regionalne to-
urnée ministra Yi otoczone jest tajemnicą – dzien-
nikarze mają bowiem ograniczony dostęp.
Chociaż państwa regionu zapewniają, że nie
chcą u siebie chińskich wojsk i pragną utrzymać
pokój i harmonię, to Australia i Stany Zjednoczo-
ne mają świadomość, że mogą nie mieć innego
wyjścia niż ulec Pekinowi. Przykładem może być
Tonga, w 2022 r. chińskie samoloty i okręty wo-

4 8 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2 www.zbiam.pl

GRUPAPGZ.PL
Polityka obronna

Żołnierze z Royal Australian Regiment podczas szkolenia personelu wojskowego

Fidżi – wspólne działania zostały ograniczone w pandemii COVID-19, ale teraz Au- Chiński okręt desantowy Wuzhishan (987) przybył w lutym 2022 r. na Tonga z pomo-
stralia znów zwiększa skalę swojej pomocy dla tego państwa, także militarnej. cą humanitarną – w misji wziął udział również okręt zaopatrzeniowy Chaganhu (967).

Australijska fregata HMAS Parramata (154) przygotowuje się do przyjęcia paliwa Australijscy żołnierze przygotowują się do opuszczenia wyspy Atata (Tonga), gdzie
i innego zaopatrzenia w morzu od zaopatrzeniowca HMAS Supply (195) podczas brali udział w operacji humanitarnej „Tonga Assist” (Tonga została w grudniu 2021 r.
ćwiczeń na południowym Pacyfiku w 2022 r. dotknięta podmorską eksplozją wulkanu).

jenne dostarczyły tam tony pomocy humanitar-
nej. Państwo to, posiadające głęboką Zatokę
Neiafu, ma z punktu widzenia Pekinu zaletę – to-
nie w długach, a aż 2/3 wierzytelności zaciągnięta
jest w Chinach. Podobnie wygląda sytuacja w Va-
nuatu. Miejscowy rząd w ostatnich latach wziął
w Pekinie kilka pożyczek, których – podobnie jak
i inne państwa regionu – nie ma z czego spłacić.
Szacuje się, że wartość długu w Chinach to ¼ PKB
Vanuatu. Nie można wykluczyć, że wspomniane
wyżej nabrzeże przejdzie pod chińską kontrolę
jako rozliczenie za długi. Tym bardziej, że zbudo-
wano je za pożyczkę chińskiego banku EXIM. Pe-
kin może powtórzyć manewr ze Sri Lanki – pań-
stwo to zaciągało w Chinach pożyczki, a gdy
przyszedł moment ich spłacenia, okazało się, że
rząd nie ma pieniędzy. Pekin uzyskał wówczas
w zamian 99-letnią dzierżawę głębokowodnego
portu Hambantota. Chociaż władze Sri Lanki
przekonują, że nie stanie się on bazą wojskową,
to Pentagon takiego scenariusza nie wyklucza.
Chiny już takie działania wykonują – wkrótce po
podpisaniu z Wyspami Salomona umowy o bez-
pieczeństwie, zawarto porozumienie gospodar-
cze – Pekin otrzymał zielone światło na inwesty-
cje w miejscowy sektor lotniczy i morski,
turystykę i przemysł, także energetyczny.
Obecność chińskich okrętów na Wyspach Salo-
mona oznaczałaby dla Royal Australian Navy bez-
pośrednią i być może stałą obecność potencjalne-
go nieprzyjaciela na północny wschód od swych
granic (Wyspy Salomona leżą około 2000 km od
wybrzeży Australii). Sytuacja Australii, postrzegają-
cej samą siebie jako jedynego regionalnego hege-
mona i najważniejszego partnera wyspiarskich
państw regionu, staje się jeszcze mniej komforto-
wa, jeśli dodamy do tego wizję chińskiej bazy woj-
skowej w Papui-Nowej Gwinei. Chińska firma
CHEC (China Harbour Engineering Company) zo-
stała wybrana, by zmodernizować lotnisko na wy-
spie Manus – tuż obok bazy marynarki wojennej,
którą remontują Australijczycy i Amerykanie.
Sytuacja jest tym ciekawsza, że Chińczycy za
200 mln USD budują również port rybacki na
południu Papui-Nowej Gwinei – w Daru. Plan
ten nie byłby niczym wyjątkowym, gdyby nie
fakt, że Daru nie słynie z połowu ryb. Jest jednak
położone w niezwykle ważnym miejscu – na
północ od oddzielającej Papuę-Nową Gwineę
od Australii Cieśniny Torresa. Daru od Australii
dzieli raptem 200 km. To więc doskonałe miej-
sce, by obserwować ruchy australijskiej i sojusz-
niczych marynarek wojennych w tym regionie,
także w Darwin, gdzie stacjonuje amerykańska
piechota morska. Sytuacja jest kuriozalna, bo-
wiem w australijskim Darwin Chińczycy wy-
dzierżawili na 99 lat fragment portowej infrastruk-
tury przemysłowej, co – z powodu obecności
amerykańskich wojsk – spotkało się z dużym
niezadowoleniem Waszyngtonu. Biorąc pod
uwagę wojnę handlową pomiędzy Australią
a Chinami sprawa jest kontrowersyjna, choć
miejscowy Departament Obrony utrzymuje, że
dzierżawa nie zagraża bezpieczeństwu narodo-
wemu Australii, a w razie wojny obiekt zostanie
i tak przejęty od chińskiej firmy.
Co do Daru i ewentualnej obecności wojsko-
wej Chińczyków to warto nadmienić, że MW
ChALW korzysta już z miejscowych pododdzia-
łów paramilitarnych – to uzbrojeni i zadaniowani
przez Pekin rybacy, którzy dla Chińczyków pro-
wadzą rozpoznanie, kontrolują wybrane obszary
i zastraszają rybaków państw trzecich. Chiny wy-
korzystały z powodzeniem uzbrojonych rybaków
przeciwko Filipinom na Morzu Południowochiń-
skim. Nie można więc wykluczyć, że również
i w Daru ten scenariusz się powtórzy.
Chińskie okręty już patrolują wody w pobliżu
Australii. Przykładowo, 17 lutego doszło do incy-
dentu na Morzu Arafura (pomiędzy Oceanem In-
dyjskim a Oceanem Spokojnym – na południe od
Indonezji i na północ od Australii). Wtedy to – zda-
niem Australii – z pokładu chińskiego okrętu wo-
jennego skierowano w stronę morskiego samolo-
tu patrolowego P-8A Poseidon wiązkę laserową.
Australijska maszyna śledziła ruchy dwóch chiń-
skich jednostek nawodnych.
Zarówno Australia, jak i Stany Zjednoczone –
które na obszarze Indo-Pacyfiku utrzymują ok.
375 000 żołnierzy (w Europie nieco ponad
100 000), 200 okrętów (w tym pięć grup lotni-
skowcowych) i 2500 samolotów – próbują
przeciwdziałać chińskim poczynaniom. Jed-
nym z takich działań jest, zainicjowana przez
administrację Joe Bidena, rozbudowa strategicz-
nie ważnej bazy na wyspie Guam na Marianach,

5 0 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2 www.zbiam.pl

 Polityka obronna

Elementem rosnącej obecności Amerykanów w regionie południowego Pacyfiku

jest Palau, które wyraziło zgodę nie tylko na amerykańskie bazy okrętów wojennych,
Stany Zjednoczone rozbudowują swoją bazę na strategicznie położonej wyspie ale również wojsk lądowych i lotnictwa. Na zdjęciu tankowanie myśliwca F-22A
Guam – w 2020 r. istniejącą bazę US Navy (na zdjęciu) uzupełniła tam nowa baza z samolotów transportowych C-130J na tamtejszym międzynarodowym lotnisku
Korpusu Piechoty Morskiej. w listopadzie 2020 r.

HMPNGS Rochus Lokinap to przekazany w 2021 r. przez Australię Papui-Nowej Amerykański okręt do działań przybrzeżnych USS Coronado (LCS-4), na pierwszym
Gwinei 39,5-metrowy patrolowiec typu Guardian, zbudowany przez zakłady Austal planie, towarzyszy chińskiemu niszczycielowi rakietowemu Xian (153) typu 052C,
(razem 22 jednostki dla państw regionu). który obserwował ćwiczenia RIMPAC (2016).

gdzie obecnie stacjonuje ok. 22 000 Ameryka-
nów. Trafić ma tam docelowo 5000 żołnierzy
piechoty morskiej z 1500 członkami ich rodzin.
Dyslokacja – głównie z japońskiej Okinawy – roz-
począć ma się za trzy lata. Do dwóch istnieją-
cych już obiektów wojskowych, to jest bazy sił
powietrznych Andersen i bazy morskiej Guam,
doszła w październiku 2020 r. baza US Marine
Corps Camp Blaz (pierwsza tego typu nowa in-
stalacja amerykańskiej piechoty morskiej od
1952 r.). Oznacza to rychłe wzmocnienie amery-
kańskiej obecności wojskowej w pasie Maria-
nów, które stanowią istotny łącznik pomiędzy
amerykańskimi bazami na Hawajach oraz woj-
skami w Japonii i Republice Korei, a także z Taj-
wanem czy Filipinami. Wyspa Pagan ma stać się
miejscem ćwiczeń lotniczych, podczas gdy Ti-
nian będzie wykorzystywana do ćwiczenia de-
santów. Pentagon oficjalnie potwierdził, że Guam
ma stać się ważnym miejscem stacjonowania
bombowców, okrętów podwodnych i jednostek
lądowych. Jednym z priorytetów będzie zapew-
nienie Guam odpowiedniej ochrony przed chiński-
mi rakietami balistycznymi, w tym DF-26, które są
pociskami tzw. pośredniego zasięgu (IRBM, Inter-
mediate-Range Ballistic Mssile, zasięg do 5500 km).
Po drugie, Palau – będące pozbawionym sił
zbrojnych suwerennym państwem regionu –
w ostatnim czasie zadeklarowało wolę zacieśnie-
nia wojskowej współpracy ze Stanami Zjedno-
czonymi. Palau wyraziło zgodę nie tylko na
zlokalizowanie na swym terytorium bazy mor-
skiej, ale również wojsk lądowych i lotniczej. War-
to nadmienić, że na mocy umowy z 1994 r. za
obronę Palau odpowiadają właśnie Amerykanie,
którzy jednak nie mają tam póki co żadnych swo-
ich żołnierzy. Już w 2020 r. miejscowy rząd
w Ngerulmudzie zaprosił Amerykanów do budo-
wy na terytorium tego liczącego 18 000 miesz-
kańców państwa baz wojskowych. Byłyby one
dla Stanów Zjednoczonych niezwykle cenne,
bowiem również Palau cechuje strategiczne po-
łożenie geograficzne. Państwo to idealnie wpisu-
je się we wdrażaną obecnie przez US Navy dok-
trynę „morskich operacji rozproszonych”
(distributed maritime operations), a więc działań
w mniejszych zgrupowaniach i poza głównymi
szlakami. Palau byłoby więc świetnym miejscem
zarówno pod względem logistycznym, jak i do
przygotowywania operacji z dala od strefy od-
działywania chińskich pocisków przeciwokręto-
wych dalekiego zasięgu (patrz WiT 5/2022) oraz
okrętów. Dotyczy to także amerykańskich samo-
lotów, które na Palau mogłyby bazować.
Takie ćwiczenia przeprowadzono w ubiegłym
roku – razem z Australijczykami i Japończykami
amerykańscy żołnierze doskonalili umiejętności
z zakresu szybkiego przystosowania lotnisk polo-
wych do działań operacyjnych. W Palau ćwiczo-
no już naziemne tankowanie myśliwców prze-
wagi powietrznej F-22A i możliwość przyjęcia
samolotów transportowych C-130. Pentagon
podjął decyzję o wydaniu 197 mln USD na budo-
wę tam stacji radiolokacyjnej. W 2020 r. tamtejsza
ambasada Stanów Zjednoczonych kupiła ziemię
pod infrastrukturę szkoleniową i do bazowania
śmigłowców. Chiny mogą jednak próbować na-
ciskać rząd w Ngerulmudzie, by zrewidował swo-
ją politykę. Pekin ma istotny argument w ręku –
chińskich turystów, a turystyka tworzy 40% PKB
Palau corocznie. W 2018 r. Palau – które odmówi-
ło wycofania swojego dyplomatycznego uznania
dla Tajwanu – zostało ukarane przez Chiny zablo-
kowaniem chińskich wycieczek turystycznych.
By przeciwdziałać chińskiej aktywności woj-
skowej w Papui-Nowej Gwinei i zablokować pro-
pozycję Pekinu remontu miejscowej bazy mary-
narki wojennej, w 2018 r. Biały Dom zgodził się na
wsparcie realizowanego przy współpracy z Au-
stralią, wspomnianego wcześniej, planu pełnej
reaktywacji i modernizacji bazy morskiej Lom-
brum na wyspie Manus (używanej przez Alian-
tów podczas II wojny światowej), znajdującej się
w archipelagu Wysp Admiralicji (Morze Bismarcka).

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 5 1

Polityka obronna
W 2020 r. w regionie operował chiński okręt obserwacji kosmicznej Yuan-wang 5, który może także wykrywać
i śledzić testy amerykańskich rakiet.
Prace ruszyły w połowie 2020 r. Po ukończeniu
prac baza pozostanie pod kontrolą władz Papui-
-Nowej Gwinei i będzie gościć nie tylko lokalne
jednostki patrolowe (zwiększenie miejscowego
personelu wojskowego z 200 do 400 osób), ale
również australijskie okręty. Wymaga to jednak
poszerzenia i pogłębienia zatoki. Koszt dla Au-
stralii to 200 mln AUD.
Z kolei w kwietniu 2021 r. Australia przekazała
temu państwu 39,5-metrowy patrolowiec typu
Guardian (HMPNGS Rochus Lokinap). Pierwsza taka
jednostka (HMPNGS Ted Diro) weszła do służby
w Papua New Guinea Defence Force (PNGDF)
w lutym 2019 r. Dostawy są realizowane w ra-
mach australijskiego programu SEA 3036 (Pacific
Patrol Boat Replacement), w ramach którego
21 patrolowców zostanie przekazanych 12 pań-
stwom Pacyfiku. Dla Papui-Nowej Gwinei przewi-
dziano cztery jednostki.
Obecnie, w obliczu chińskiej umowy z Wyspa-
mi Salomona, amerykańska delegacja wybrała
się do Papui-Nowej Gwinei, by spotkać się z pre-
mierem Jamesem Marapem i miejscowymi do-
wódcami wojskowymi. Co do Wysp Salomona,
w marcu Australia ogłosiła przedłużenie manda-
tu misji w tym państwie (SIAF, Solomons Interna-
tional Assistance Force) do grudnia 2023 r., pod-
czas gdy ambasador Daniel Kritenbrink – asystent
sekretarza stanu ds. Azji Wschodniej i Pacyfiku –
zapytany o to, czy Stany Zjednoczone rozważają
użycie siły odparł, że nie będzie spekulował na
temat możliwej reakcji Waszyngtonu. Stwierdził
jednak, że jeśli Chiny utworzą na Wyspach Salo-
mona bazę wojskową, to Stany Zjednoczone „za-
reagują adekwatnie”.
Na chińską ekspansję odpowiada również Ja-
ponia, która z powodu obaw przed rosnącą potę-
gą wojskową ChRL sama zintensyfikowała mo-
dernizację swoich sił zbrojnych i zwiększa
polityczną oraz wojskową aktywność na obsza-
rze Indo-Pacyfiku. W reakcji na wydarzenia na
Wyspach Salomonach w Suwie, a więc stolicy Fi-
dżi, spotkali się przedstawiciele tego państwa
z japońskim ministrem spraw zagranicznych
Yoshimasą Hayashim. Celem rozmów było zacie-
śnienie współpracy w zakresie bezpieczeństwa
5 2 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
i obronności. Ta już trwa, bowiem Japonia prze-
kazuje Fidżi sprzęt logistyczny, w tym żurawie,
łodzie i ciągniki.
❚ Szerszy kontekst
Pekin na obszarze Indo-Pacyfiku realizuje szereg
działań zarówno gospodarczych, politycznych,
jak i wojskowych, tak na analizowanym kierunku,
jak i na zachód, to jest poprzez Ocean Indyjski po
Afrykę i Bliski Wschód. Ich wspólnym mianowni-
kiem jest zwiększanie bezpieczeństwa i potęgi
państwa – między innymi za sprawą budowania
coraz szerszej strefy wpływów oraz obszaru dzia-
łania (także militarnego) i odsuwania pierwszej
linii obrony daleko od własnych wybrzeży. Z per-
spektywy militarnej obecność na południowych
wodach Oceanu Spokojnego pozwoliłaby Peki-
nowi na stałe wedrzeć się na obszar, który
w 1954 r. ówczesny prezydent Stanów Zjedno-
czonych Dwight D. Eisenhower określił mianem
„amerykańskiego jeziora”. Celem Pekinu jest bo-
wiem pozbawienie Stanów Zjednoczonych po-
zycji jedynego mocarstwa na Pacyfiku.
W wymiarze gospodarczym obecność wojsko-
wa jest z kolei potrzebna, by ochraniać chińskie
statki handlowe, które pływają do Ameryki Połu-
dniowej i Środkowej (taką samą strategię Chiny
realizują na kierunku zachodnim, gdzie MW
ChALW buduje swoje bazy na Oceanie Indyjskim,
by zabezpieczyć ruch handlowy do Afryki, na Bliski
Wschód i do Europy). Innymi słowy, obszar ten sta-
nowi filar w ramach tzw. Powietrznego Jedwabne-
go Szlaku, który ma połączyć Azję z Ameryką Środ-
kową i Południową. W wymiarze politycznym
bliska współpraca z państwami Pacyfiku pozwala
Chinom zaciskać pętlę presji wokół Tajwanu. Poli-
tyka ta jest skuteczna – prócz Wysp Salomona, do
2019 r. największego pod względem populacji
partnera Tajwanu na Pacyfiku, w ostatnich latach
stosunki dyplomatyczne z Tajpej zerwało również
Kiribati (120 000 mieszkańców). Obecnie tylko
cztery państwa regionu – Wyspy Marshalla, Nauru,
Palau i Tuvalu – utrzymują jeszcze stosunki dyplo-
matyczne z Republiką Chińską.
Co ważne, stałe przyczółki w państwach Pacy-
fiku pozwoliłyby MW ChALW wyrwać się z wód
w pobliżu granic Chin Kontynentalnych, to jest
z Morza Południowochińskiego i Morza Wschod-
niochińskiego. Obecnie ich wyjście na otwarte
wody Oceanu Spokojnego jest utrudnione –
chińskie okręty muszą przechodzić albo na połu-
dnie od Filipin, to jest przez morza Sulu i Celebes,
albo na północ od Filipin i południe od Tajwanu,
a więc przez cieśninę Luzon. To również przejście
jeszcze bardziej na północ, a więc przez Morze
Wschodniochińskie. Za każdym razem jednak
Chińczycy znajdują się w pobliżu baz amerykań-
skich sojuszników. Nie inaczej jest w przypadku
dłuższej, południowej drogi – przez Morze Połu-
dniowochińskie, na wschód od Malezji i Singa-
puru oraz na zachód od Brunei i Indonezji (Bor-
neo) – poprzez Morze Jawajskie, Flores i Banda,
by następnie wyjść na Ocean Spokojny przej-
ściem północnym (morzami Seram i Halmahera)
lub wschodnim przez Morze Arafura i następnie,
albo Morze Salomona, albo Morze Koralowe –
wówczas jednak chińskie okręty znalazłyby się
w bezpośredniej strefie działania australijskich
okrętów i lotnictwa.
W czasie pokoju nie stanowi to oczywiście
problemu, ale w stanie kryzysu bądź wojny za-
równo US Navy, jak i inne biorące udział w kon-
flikcie zbrojnym floty próbowałyby zapewne za-
blokować Chińczyków na wodach Morza
Południowochińskiego. Nawet jednak i w czasie
pokoju wojskowa obecność ChRL na południo-
wym Pacyfiku nie jest przez Australię i Stany
Zjednoczone mile widziana – chińskie jednostki
prowadzą bowiem stałe rozpoznanie (w tym
elektroniczne) i zbierają dane o ruchach sił po-
tencjalnych przeciwników. Przykładowo, kilka lat
temu pojawiły się w mediach informacje o „stan-
dardowej praktyce” Chin, a więc rozmieszczaniu
wokół amerykańskich baz na Pacyfiku sensorów
akustycznych o zasięgu nawet tysiąca kilome-
trów, które pozwalają śledzić ruchy amerykań-
skich okrętów podwodnych. Ciekawie w tym
kontekście prezentują się również doniesienia
z 2020 r. na temat działania w regionie chińskie-
go statku obserwacji kosmicznej Yuan-wang 5,
który jest w stanie wykrywać i śledzić starty wła-
snych rakiet nośnych (wtedy monitorował misję
rakiety nośnej Changzheng 5B), ale także próby
rakietowe potencjalnych przeciwników.
Spodziewać się należy, że jeśli Chińczykom na-
wet nie uda się stworzyć stałych baz na Pacyfiku,
to ich obecność na tamtych wodach będzie kon-
tynuowana, a Pekin niezmiennie będzie próbo-
wał uzyskać tam chociaż przyczółki. Wszak ChRL
od kilku lat robi dokładnie to samo na Oceanie
Indyjskim. Zarówno Indie, jak i Francja dostrzega-
ją rosnącą obecność chińskich okrętów wojen-
nych, w tym podwodnych, na południowych ru-
bieżach tego akwenu. Efektem jest pogłębianie
współpracy wojskowej pomiędzy władzami
w Nowym Delhi i Paryżu (szerzej WiT 6/2021).
Trudno zakładać, że w odniesieniu do Oceanu
Spokojnego Chińczycy przyjmą inną strategię. n
www.zbiam.pl
Nowości z sił powietrznych świata
Udany test pocisku AGM-183A ARRW
16 maja biuro prasowe bazy lotniczej
Edwards w Kalifornii poinformowało
o przeprowadzeniu udanej próby odpa-
lenia pocisku hipersonicznego Lockhe-
ed Martin AGM-183A ARRW (Air-Laun-
ched Rapid Response Weapon). Rezultat
ten uzyskano w czasie czwartego testu,
poprzednie były nieudane. Pocisk został
odpalony przez bombowiec strategicz-
ny Boeing B-52H Stratofortress należący
do 419. dywizjonu doświadczalnego US
Air Force, który stacjonuje w Edwards.
Celem próby było sprawdzenie w prak-
tyce procedury zrzutu i odejścia pocisku
od nosiciela, zebranie danych teleme-
trycznych związanych z lotem hiperso-
nicznym oraz faktyczne przetestowanie
możliwości osiągnięcia i utrzymania wy-
sokiej naddźwiękowej prędkości lotu
[przebadano pracę rakietowej części na-
pędowej, ale bez hipersonicznej bezna-
pędowej części bojowej, czyli Tactical
Boost Glide, TBG, którą ma przenosić
AGM-183A – przyp. red.]. W ubiegłym
Elbit dostarczy systemy samoobrony
do samolotów A330MRTT
17 maja firma Elbit Systems poinfor-
mowała, że została wybrana przez
Airbus Defence na dostawcę syste-
mów samoobrony do samolotów
tankowania powietrznego A330MRTT
zamówionych przez nieujawnionego
klienta europejskiego.
W ramach umowy dostawy obejmą
zestawy DIRCM, które zostały wcześniej
zamówione przez innych użytkowni-
ków tych maszyn (m.in. Zjednoczone
Emiraty Arabskie i europejskie konsor-
Formalny początek programu NMH
18 maja na stronach internetowych bry-
tyjskiego rządu ogłoszono postępowa-
nie przetargowe NMH (New Medium
Helicopter), dotyczące zakupu nowych
wielozadaniowych śmigłowców trans-
portowych przeznaczonych dla Sił Zbroj-
nych Zjednoczonego Królestwa. Zgod-
5 4 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
roku US Air Force trzykrotnie próbowała
bez sukcesu zrealizować test rakieto-
wego napędu AGM-183A ARRW. Za
każdym razem problemem były czyn-
niki techniczne. Sukces majowej pró-
by może dać pozytywny sygnał Kon-
gresowi – wg planów program ma
otrzymać budżet w wysokości ok.
100 mln USD na dalsze próby przed
podjęciem decyzji o uruchomieniu
produkcji i wdrożeniu do eksploatacji.
Głównym celem programu ARRW jest
opracowanie i wdrożenie do służby w US
Air Force pocisków hipersonicznych jesz-
cze w bieżącym dziesięcioleciu. Broń ma
pozwalać na niszczenie celów o szcze-
gólnym znaczeniu, a także w krótkim
czasie od postawienia zadania. Obok
bombowców, ich nosicielami mają być
m.in. wielozadaniowe samoloty bojowe
Boeing F-15EX Advanced Eagle. Według
Lockheed Martina pocisk ma uzyskiwać
zasięg ok. 1600 km i prędkość Ma ≥ 5.
cjum MMF). Umowa ma także obejmo-
wać zestaw innych urządzeń walki
elektronicznej. Zamawiający i dostaw-
ca sprzętu nie poinformowali o warto-
ści zlecenia i liczbie systemów.
System DIRCM (Directed Infra-Red
Counter Measure System) został dotych-
czas zabudowany na ponad 25 typach
samolotów i śmigłowców zarówno woj-
skowych, jak i cywilnych, a łączny nalot
statków powietrznych wyposażonych
w niego przekroczył 350 000 godzin.
18 maja resort
obrony Wielkiej
Brytanii uruchomił
program NMH,
którego celem
jest zakup do 44
wielozadaniowych
śmigłowców,
które zastąpią
m.in. obecnie
eksploatowane
Pumy. Fot. MoD/
/Crown Copyright.
nie z wcześniejszymi deklaracjami,
program NMH ma obejmować zakup do
44 wiropłatów nowego typu, które wraz
z pakietem dodatkowym (obejmującym
dwa symulatory misji, szkolenie załóg
i personelu obsługi naziemnej, pakiet
części zamiennych, zestaw urządzeń do
Airbus dostarczył Marine nationale
pierwszego H160
19 maja w zakładach koncernu Airbus
w Marignane koło Marsylii odbyła się
uroczystość przekazania pierwszego
wielozadaniowego śmigłowca H160
w konfiguracji poszukiwawczo-ra-
towniczej SAR, który ma być w przy-
szłości wykorzystywany przez francu-
skie Aéronavale.
Formalnym właścicielem maszyny
jest cywilne konsorcjum obejmujące fir-
my Airbus, Babcock i Safran Helicopter
Engines. W ramach umowy pomiędzy
Dyrekcją Generalną ds. Uzbrojenia a kon-
sorcjum, Aéronavale wdroży sześć H160
SAR (cztery zamówione w lutym 2020 r.,
dwa kolejne w maju 2021 r.), które mają
pozwolić na zastąpienie leciwych wi-
ropłatów Alouette III w trzech bazach.
Wyposażenie ma obejmować m.in.
wciągarkę ratowniczą i optoelektronicz-
Pierwszy AH-64E dla Niderlandów
na linii montażowej
20 maja niderlandzka Organizacja Ma-
teriałów Obronnych (DMO) poinformo-
wała, że w zakładach koncernu Boeing
w Mesa w stanie Arizona odbyła się
uroczystość związana z uruchomie-
niem montażu pierwszego śmigłowca
AH-64E Apache Guardian przeznaczo-
nego dla Koninklijke Luchtmacht. Łącz-
nie Królestwo Niderlandów zamówiło
28 AH-64E, które powstają poprzez
przebudowę eksploatowanych od po-
łowy lat 90. AH-64D Apache Longbow.
Wiropłaty przeznaczone dla Niderlan-
dów mają zostać dostarczone w naj-
nowszym standardzie AH-64E Version 6.
Niderlandy podpisały międzyrządo-
wą umowę LoA ze Stanami Zjednoczo-
nymi w sprawie przebudowy AH-64D
do standardu AH-64E we wrześniu
2018 r. Całość prac ma zostać zrealizo-
wanych do końca 2025 r., a konwersja
obsługi naziemnej, wsparcie logistyczne
itp.). Przewidziany budżet to od 900 mln
do 1,2 mld GBP, a spodziewanych oferen-
tów ma być pięciu. Według zapisów spe-
cyfikacji postępowania, realizacja umo-
Airbus przekazał firmie Babcock
do końcowego wyposażenia
pierwszy wielozadaniowy
śmigłowiec H160 w konfiguracji
poszukiwawczo-ratowniczej
SAR, który ma być w przyszłości
wykorzystywany przez
Aéronavale.
Fot. Airbus Helicopters.
ną głowicę obserwacyjną Safran EuroFlir
410. Obecnie pierwszy egzemplarz H160
trafił do zakładów firmy Babcock, gdzie
odbędzie się instalacja docelowego wy-
posażenia. Dostawa do użytkownika ma
zostać zrealizowana jeszcze w tym roku.
Okres leasingu wynosi dziesięć lat.
Rozwijany przez koncern Airbus wielo-
zadaniowy śmigłowiec H160 ma już spe-
cjalną linię militarną – H160M Guépard.
Pierwszym jej użytkownikiem mają być
Siły Zbrojne Republiki Francuskiej, które
planują zamówienie 169 egzemplarzy
dla wszystkich rodzajów sił zbrojnych.
H160M pozwolą zastąpić kilka typów
obecnie wykorzystywanych wiropłatów.
Także francuska Żandarmeria zamówiła
10 H160, które mają stanowić wzmocnie-
nie sił specjalnych przed letnimi Igrzyska-
mi Olimpijskimi w Paryżu w 2024 r.
pierwszej transzy 11 maszyn została
zakontraktowana przez Departament
Obrony w sierpniu 2019 r. W ramach tej
samej umowy, do marca 2024 r. ma zo-
stać dostarczony także symulator klasy
FMS. Dostawa śmigłowców do zakła-
dów Boeinga została zrealizowana na
przełomie 2020 i 2021 r.
Procedura przebudowy do standardu
AH-64E śmigłowców wcześniejszych
wersji jest standardową. Podobnie pro-
gram jest realizowany na potrzeby US
Army, a taka opcja jest także oferowana
innym użytkownikom wiropłatów tej ro-
dziny. AH-64E Apache Guardian obec-
nie w Europie jest eksploatowany przez
Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych,
a także rozpoczęły się dostawy AH-64E
do Wielkiej Brytanii. Być może na moder-
nizację swoich maszyn zdecyduje się też
Grecja, eksploatująca 28 AH-64A/D.
wy powinna zostać zakończona w osiem
lat od podpisania kontraktu, a do udzie-
lenia zamówienia będzie zastosowana
procedura negocjacyjna. Lista podmio-
tów zakwalifikowa- Cd. na str. 55
www.zbiam.pl

Pierwsze śmigłowce Black Hawk formalnie
przejęte przez Chorwację
25 maja, w czasie święta Sił Zbrojnych
Chorwacji, odbyła się uroczystość for-
malnego przekazania przez Stany Zjed-
noczony dwóch wielozadaniowych śmi-
głowców transportowych Lockheed
Martin UH-60M Black Hawk. Zostały one
dostarczone Siłom Zbrojnym Chorwacji
w ramach programu bezzwrotnej po-
mocy wojskowej Stanów Zjednoczo-
nych. Para maszyn tego typu dotarła do
Zagrzebia jeszcze w lutym. Kolejne dwie
mają trafić do Chorwacji do końca roku,
a w najbliższych latach rząd chorwacki
ma zakupić za pośrednictwem procedu-
ry Foreign Military Sales osiem dodatko-
wych śmigłowców. Cała flota pozwoli na
częściowe zastąpienie obecnie eksplo-
atowanych maszyn Mi-17 rosyjskiej pro-
dukcji, które dziś stanowią trzon lotnic-
twa śmigłowcowego Sił Zbrojnych
Chorwacja uroczyście przejęła dwa pierwsze wielozadaniowe śmigłowce transportowe
Lockheed Martin UH-60M Black Hawk. Zostały one przekazane w ramach amerykań-
skiej bezzwrotnej pomocy wojskowej. Fot. Ministerstwo Obrony Chorwacji.
Norweskie Poseidony w komplecie
27 maja norweska agencja logistyczna
Forsvarsmateriell poinformowała o ode-
braniu piątego i zarazem ostatniego
morskiego samolotu patrolowego ba-
zowania lądowego Boeing P-8A Posei-
don. Egzemplarz o nazwie własnej Mu-
nin został przebazowany do Evenes.
Obecnie w Norwegii są trzy spośród
pięciu P-8A zamówionych poprzez
procedurę FMS w marcu 2017 r. Dwa
pozostałe bazują w Jacksonville na Flo-
rydzie, gdzie są wykorzystywane do
szkolenia i ćwiczeń. Według deklaracji
przedstawicieli agencji, cała piątka ma
nych do składania ofert ostatecznych
zostanie upubliczniona 30 września. Po-
tencjalni oferenci mogli zgłaszać się do
20 czerwca 2022 r.
Według informacji mediów, zaintere-
sowanie programem NMH wyrażają
czołowi producenci zachodni: Leonar-
do, Airbus i Lockheed Martin. Dodat-
kowo może do nich dołączyć firma
Cd. ze str. 54 AceHawk Aerospace,
www.zbiam.pl
Chorwacji. Ich uzupełnieniem jest 15 Bell
OH-58D Kiowa Warrior, które zostały
dostarczone poprzez procedurę EDA
z nadwyżek sprzętowych Departamentu
Obrony Stanów Zjednoczonych.
Chorwacja dołącza do rosnącej liczby
europejskich użytkowników śmigłow-
ców Black Hawk. W przypadku wojsko-
wej wersji UH-60M, są one eksploatowa-
ne przez Słowację i Szwecję. Austria
eksploatuje (i modernizuje) UH-60L,
a Polska kupuje komercyjne S-70i
(osiem dla Jednostki Wojskowej GROM).
Dodatkowo Albania oczekuje na dosta-
wę trzech używanych UH-60L w ra-
mach amerykańskiego programu po-
mocy wojskowej, Litwa zamówiła
cztery UH-60M, a Rumunia sześć S-70i
dla resortu spraw wewnętrznych.
zostać przebazowana do Evenes do
końca 2023 r. Pięć Poseidonów zostało
dostarczonych Norwegii przez Boeinga
w okresie grudzień 2021 – maj 2022 r.
Norwegia jest drugim europejskim
użytkownikiem samolotów tego typu,
zgodnie z planem mają zastąpić obec-
nie używane samoloty patrolowe Lock-
heed Martin P-3C Orion i Dassault Fal-
con 20. Poza Norwegią w Europie
maszyny te są już eksploatowane przez
Wielką Brytanię (dziewięć), zostały też
zamówione przez Republikę Federalną
Niemiec (pięć).
która chce zaoferować używane śmi-
głowce rodziny UH-60 Black Hawk pod-
dane konwersji według specyfikacji kon-
trahenta. Spośród wspomnianych
trzech firm, które rozpoczęły już działa-
nia marketingowe, wiadomo, że Leonar-
do promuje model AW149, Airbus
H175M, a Lockheed Martin produkowa-
ne przez PZL Sp. z o.o. w Mielcu S-70M
Black Hawk.
Nowości z sił powietrznych świata
Rumunia rozpoczęła przetarg na zakup wielozadaniowych śmigłowców, które mają
przejąć zadania eksploatowanych IAR 330M/SOCAT. Fot. MON Rumunii.
Rumunia planuje zakup kolejnych śmigłowców
wielozadaniowych
31 maja rumuńska Jednostka Wojskowa
0929 ogłosiła uruchomienie międzyna-
rodowego postępowania przetargowe-
go dotyczącego zakupu maks. sześciu
wielozadaniowych śmigłowców trans-
portowych. Ich użytkownikiem będzie
Służba Wywiadu Rumuńskiego. Zgodnie
z opisem przedmiotu zamówienia, Ru-
munia chce kupić od trzech do sześciu
wielozadaniowych śmigłowców trans-
portowych, których głównym zadaniem
będzie wsparcie operacji kontrterrory-
stycznych. Według upublicznionej do-
kumentacji, cztery maszyny miałyby zo-
stać zamówione w ramach umowy
bazowej, zakup kolejnych dwóch byłby
zawarty w opcji kontraktowej, którą
można wykorzystać w ciągu trzech lat
od zawarcia umowy bazowej. Planowa-
ny budżet to do 176,6 mln USD netto.
Podmioty zainteresowane udziałem
w postępowaniu o charakterze ograni-
czonym mają czas na składanie zgłoszeń
do 4 lipca. Obok ceny (40% pkt.) pozosta-
łymi czynnikami podlegającymi ocenie
będą rozwiązania techniczne. Zamawia-
jący przewiduje udział przynajmniej
trzech oferentów.
Boeing dostarczył Norwegii ostatni, piąty samolot patrolowy P-8A Poseidon.
Fot. Siły Powietrzne Królestwa Norwegii.
Więcej aktualności szukaj na www.zbiam.pl
Jest to kolejny w ostatnich latach
przetarg na zakup śmigłowców wielo-
zadaniowych kategorii średniej na po-
trzeby rumuńskich służb bezpieczeń-
stwa. W grudniu 2021 r. bukaresztańskie
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych za-
mówiło pierwszą partię sześciu S-70M
Black Hawk, które zostaną dostarczone
przez Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o.
z Mielca. Dodatkowo umowa obejmuje
opcję na kolejnych sześć egzemplarzy
tego typu. Biorąc pod uwagę zaanga-
żowanie w rozbudowę zaplecza obsłu-
gowego i nawiązanie współpracy prze-
mysłowej z Rumunią, S-70M z Mielca
mogą zostać zaoferowane także w no-
wym przetargu. Wśród głównych ry-
wali należy wymienić europejskich pro-
ducentów – Leonardo i Airbusa.
Obecnie rumuńskie wojskowe jed-
nostki specjalne wykorzystują śmi-
głowce IAR 330M/SOCAT, które mają
już swoje lata i nie do końca spełniają
wymogi współczesnego pola walki.
Powyższy problem dostrzeżono kilka
lat temu, a uruchomienie postępowa-
nia było sygnalizowane na przełomie
2021 i 2022 r.
Przygotował Łukasz Pacholski.
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 5 5
Samoloty bojowe
Łukasz Pacholski
Koniec maja bieżącego roku przyniósł
ożywioną dyskusję nad kolejnym
pakietem „pomostowych” zakupów
Ministerstwa Obrony Narodowej
z pominięciem krajowego przemysłu
obronnego. Miało to m.in. związek
z wizytą ministra Mariusza Błaszczaka
w Republice Korei, gdzie obok
kwestii wzmocnienia potencjału
Wojsk Lądowych, pojawił się także
wątek lotniczy.
Fotografie w artykule: Łukasz Pacholski, Leonardo,
KAI, Ministerstwo Obrony Narodowej.
U
roczyste podpisanie 31 stycznia 2020 r.
międzyrządowej umowy LOA pomiędzy
Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjedno-
czonymi Ameryki, dotyczącej pozyskania 32 wie-
lozadaniowych samolotów bojowych Lockheed
Martin F-35A Lightning II miało być – po zakupie
i wdrożeniu 48 maszyn Lockheed Martin F-16C/D
Block 52+ – drugą fazą procesu modernizacji
sprzętowej lotnictwa bojowego Sił Powietrznych.
Jego finałem ma być całkowite wycofanie z eks-
ploatacji statków powietrznych sowieckiej produk-
cji, a więc MiG-29/UB (dwie eskadry) i Su-22M4/
/UM3K (jedna eskadra). Jak łatwo policzyć, 32
F-35A wystarczą do uzbrojenia jedynie dwóch
eskadr, a od dawna za minimalną liczbę eskadr bo-
jowych, pozwalającą na wykonywanie zadań po-
stawionych przed Siłami Powietrznymi, uznaje się
sześć, wyposażonych w naddźwiękowe wieloza-
daniowe samoloty bojowe. W związku z tym po za-
mówieniu samolotów 5. generacji, także na łamach
miesięcznika „Wojsko i Technika”, publicyści zaczęli
zadawać pytania dotyczące przyszłości szóstej eska-
dry naddźwiękowych samolotów bojowych.
Ważne wydarzenia związane z kierunkami dal-
szego rozwoju Sił Powietrznych miały miejsce
w latach 2019–2021. Pierwszym z nich był, przyjęty
w październiku 2019 r., wieloletni Plan Moderniza-
cji Technicznej Wojska Polskiego na lata 2021–2035
z uwzględnieniem 2020 r., w którym zapisano po-
trzebę zakupu dodatkowych wielozadaniowych
Podobnie jak w przypadku F/A-50 Golden Eagle, atutami M-346FA mają być niższe koszty eksploatacji. Zdaniem
Leonardo, konstrukcja ta mogłaby skutecznie zastąpić wycofywane do 2025 r. Su-22, ale czy ich zadań z lepszym
skutkiem nie wykonają F-16C/D Jastrząb i F-35A Lightning II?
5 6 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
„Pomostowe” samoloty bojowe
dla Sił Powietrznych?
W czasie majowej wizyty ministra Mariusza Błaszczaka w zakładach KAI jeden z samolotów F/A-50 Golden Eagle
otrzymał okolicznościowe biało-czerwone oznaczenie. Czy to element strategii negocjacyjnej, czy może coś więcej?
samolotów bojowych F-16. Drugim były obrady
sejmowej Komisji Obrony Narodowej w kwietniu
2021 r. Wówczas inspektor Sił Powietrznych, gen.
dyw. pil. Jacek Pszczoła poinformował, że w ra-
mach programu Harpia zaplanowano docelowo
zakup 64 nowych wielozadaniowych samolotów
bojowych, co pozwoliłoby na sformowanie szó-
stej i siódmej eskadry. Dodatkowo wskazał, że de-
cyzje o zakupie pozostałych 32 maszyn (bez wska-
zania typu) powinny zapaść do końca obecnej
dekady, co umożliwiłoby wdrożenie ich do eksplo-
atacji w latach 2030–2035. Co więcej, zadeklaro-
wano, że nadal używane w Siłach Powietrznych
samoloty myśliwsko-bombowe Su-22M4/UM3K
(ogółem 18) mają być eksploatowane najwyżej do
końca 2025 r. Natomiast dwie eskadry MiG-ów-29
miały wg ówczesnych planów pełnić swoją służ-
bę na „zakładkę”, do momentu wdrożenia do
służby zamówionych F-35A. Jak wiadomo,
pierwsza eskadra nowych maszyn ma bazować
w Łasku, natomiast rozmieszczenie drugiej po-
zostaje formalnie niejawne.
Powyższy stan rzeczy, pomimo usilnych prób za-
interesowania decydentów w Ministerstwie Obrony
Narodowej alternatywnymi rozwiązaniami, wyda-
wał się stabilny. Sytuacja zmieniła się 24 lutego
2022 r., kiedy rozpoczęła się rosyjska agresja na Ukra-
inę. Już 28 lutego pojawiły się w obiegu publicznym
pierwsze doniesienia o możliwości dostarczenia
stronie ukraińskiej do 70 samolotów bojowych
MiG-29 i Su-25 przez państwa Unii Europejskiej oraz
NATO (de facto chodziło o Bułgarię, Słowację i Pol-
skę), jednak w kolejnych dniach sprawa zakończyła
się fiaskiem. Wśród powodów, obok niepotrzebne-
go upublicznienia całej sprawy przez przedstawicie-
li rządu RP i kontrowersji politycznych, można było
wymienić w przypadku polskich MiG-ów-29 trud-
ności techniczne z szybką realizacją tego przedsię-
wzięcia: niestandardowe dla Ukrainy systemy łącz-
ności (inne częstotliwości pracy, odmienny krok
strojenia itp.); różny standard wyposażenia maszyn
(m.in. architektury kabin), w tym pomiędzy eksplo-
atowanymi w Mińsku Mazowieckim i Malborku;
a także choćby przeskalowanie podstawowych
przyrządów pilotażowych na miary anglosaskie.
Przed przekazaniem konieczne byłoby także zde-
montowanie z MiG-ów niejawnych elementów
systemu identyfikacji bojowej „swój-obcy”, modu-
łów SAASM zwiększających precyzję wskazań od-
biorników GPS (zintegrowanych z platformą bez-
władnościową i systemem nawigacji TACAN
zmodyfikowanych maszyn) oraz części systemów
łączności pracujących w systemie Have Quick. To
wszystko wymagałoby prac dostosowawczych,
lotów próbnych, a także przeszkolenia ukraiń-
skich pilotów i techników.
19 kwietnia ówczesny rzecznik prasowy De-
partamentu Obrony Stanów Zjednoczonych John
F. Kirby poinformował w czasie konferencji pra-
sowej, że państwa sojusznicze wspierają Ukrainę
www.zbiam.pl
 Samoloty bojowe

w obszarze techniki lotniczej – w tym pakietami

części zamiennych, które pozwoliły na zwiększe-
nie stopnia gotowości operacyjnej ukraińskiego
lotnictwa. Powyższa deklaracja była jedyną w tym
zakresie. Zgodnie z polityką władz w Warszawie,
oficjalne komunikaty nie podają dokładnych infor-
macji o skali zaangażowania Polski w pomoc woj-
skową Ukrainie. Prezes Rady Ministrów Mateusz
Morawiecki poinformował jedynie 23 kwietnia
o tym, że dotychczasowe wsparcie wojskowe dla
Ukrainy miało wartość ok. 7 mld PLN. W swojej wy-
powiedzi, a także kolejnych, dotyczących m.in.
przekazania czołgów T-72M/M1R, nie wskazywał
na kwestie związane z techniką lotniczą, jednak
pewne wątki układają się w logiczną całość, choć
– podkreślmy – pozostają spekulacjami.
Rosyjska agresja na Ukrainę uruchomiła w Pol- Według planów MiG-i-29 miały być eksploatowane do czasu zakończenia dostaw 32 samolotów F-35A Lightning II.
sce lawinowy wzrost wydatków na obronność. Konflikt na Ukrainie zapewne przyspieszy harmonogram wycofania tych maszyn, co z kolei otworzyło drogę do przy-
spieszenia zakupu kolejnych samolotów bojowych.
Umożliwiła to m.in., obowiązująca od 23 kwietnia
2022 r., ustawa o obronie Ojczyzny. Argumenty
o potrzebie przyspieszenia modernizacji o tzw.
rozwiązania pomostowe ze względu na zagroże-
nie rosyjskie stały się obecnie kluczowymi w de-
bacie publicznej. Obok krajowego przemysłu
obronnego (a może nawet przed nim), strate-
gicznymi dostawcami uzbrojenia i sprzętu woj-
skowego dla Sił Zbrojnych RP stały się Stany Zjed-
noczone (F-35A, czołgi Abrams, program Wisła
– IBCS/Patriot, system HIMARS, ppk Javelin itp.)
i Wielka Brytania (wybór projektu Arrowhead 140
jako bazy do fregat Miecznik, a także zamówienia
pierwszych dwóch jednostek ogniowych syste-
mu Narew/CAMM). Nieoczekiwanie, trzecim po-
tencjalnym wiodącym dostawcą zagranicznym
może zostać Republika Korei.
Szczegółowe cele wizyty delegacji z ministrem
Mariuszem Błaszczakiem w Republice Korei na
przełomie maja i czerwca nie zostały upublicznione.
Wśród głównych tematów prowadzonych rozmów
znalazły się jednak kwestie związane z lotnictwem
wojskowym – 31 maja polska delegacja odwiedziła Włosi od dłuższego czasu spoglądają na Polskę jako potencjalnego odbiorcę używanych Eurofighterów. Dodatkowo
zakup mógłby doprowadzić do zacieśnienia współpracy przemysłowej i uzyskanie przez Siły Powietrzne samolotu
zakłady koncernu Korea Aerospace Industries, pozwalającego na wywalczenie lokalnej dominacji w powietrzu.
gdzie prezentowano jej członkom m.in. odrzutowy wraz z uzasadnieniem danego wyboru. Powyższe in- polsko-ukraińskiej związanej z utrzymaniem na-
samolot szkolno-bojowy rodziny T-50 Golden Eagle formacje mogą zaskakiwać jedynie częściowo, tym szych samolotów MiG-29 w sprawności technicz-
(faktycznie był to jeden z seryjnych F/A-50, zbudo- bardziej, że w czasie ostatniej wizyty ministra Błasz- nej, której obecnie nie sposób kontynuować, po-
wanych na zamówienie Sił Powietrznych Republiki czaka w Stanach Zjednoczonych w kwietniu br. woduje że wskaźnik gotowości operacyjnej
Korei). Według mediów południowokoreańskich, wśród tematów rozmów w Pentagonie również maszyn tego typu stacjonujących w Malborku
Polska skierowała już zapytanie do producenta i rzą- znalazła się kwestia ewentualnego zakupu kolej- i Mińsku Mazowieckim może ulec gwałtownemu
du w Seulu o możliwość dostawy maszyn tego nych samolotów bojowych. obniżeniu właśnie na przestrzeni 24÷36 miesięcy.
typu w ciągu 36 miesięcy od podpisania ewentu- Kluczem wydaje się być owe 36 miesięcy. Dla- Nie można wykluczyć, że brak dostaw z Ukrainy
alnego kontraktu. Dodatkowo specjalny zespół czego? Tu ponownie trzeba powrócić do deklara- bądź innych państw Europy Środkowej, które dys-
techniczny, mający dokonać weryfikacji i ewaluacji cji rzecznika prasowego Departamentu Obrony ponowały dotychczas zapasami magazynowymi
sprzętu, miał powrócić do Polski 10 czerwca. Media Stanów Zjednoczonych z 19 kwietnia odnośnie niezbędnych części, wymusi na Polsce kanibaliza-
południowokoreańskie wskazują, że F/A-50 Golden dostaw części zamiennych do ukraińskich samolo- cję niektórych egzemplarzy, pozwalającą na pod-
Eagle mogłyby posłużyć jako następcy obecnie eks- tów bojowych i śmigłowców. Wprawdzie żadna ze trzymanie sprawności maszyn mińskiej eskadry
ploatowanych w Siłach Powietrznych MiG-ów-29. stron nie wydała oficjalnego oświadczenia na ten do czasu przybycia następców. Dodatkowo do-
Według ppłk. Krzysztofa Płatka, rzecznika prasowe- temat, ale bazując na nieoficjalnych źródłach moż- chodzi problem „zagospodarowania” pilotów, któ-
go Agencji Uzbrojenia, F/A-50 jest rozważany jako na spekulacyjnie stwierdzić, że Polska mogła być rzy z różnych względów nie zakwalifikują się do
platforma mogąca stanowić wzmocnienie Sił Po- jednym z ich dostawców (wcześniej zaś uzbroje- przeszkolenia na F-35A i nie będzie dla nich miej-
wietrznych. W kolejnych dniach ppłk Płatek poin- nia lotniczego, w tym kierowanych pocisków „po- sca także w kabinach Jastrzębi. Nie bez znaczenia
formował, że: W niedługim czasie podamy informa- wietrze-powietrze” R-73, a być może też R-27). To, jest także zbliżająca się wielkimi krokami ostatecz-
cje, co konkretnie będzie przedmiotem negocjacji a także dobrze znany fakt wieloletniej współpracy na data wycofania z eksploatacji Su-22.

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 5 7

Samoloty bojowe
Pokazywany przez kilka lat, m.in. na kieleckich MSPO, model samolotu Eurofighter w barwach Sił Powietrznych.
Czy idea pozyskania takich maszyn zjedna sobie przychylność Ministerstwa Obrony Narodowej? Według części
źródeł jest jedną z trzech rozważanych opcji szybkiego wzmocnienia potencjału polskiego lotnictwa.
Dotychczas KAI dostarczał samoloty F/A-50 Golden Eagle Republice Korei, a także odbiorcom eksportowym w Azji.
Czy sensownym jest, aby ta konstrukcja trafiła do państwa frontowego NATO?
W powyższej układance znajduje się jesz-
cze jeden element, który dotychczas nie był
– przynajmniej w Polsce – poddawany publicz-
nej dyskusji. Już w kwietniu tego roku zachodnie
media zaczęły publikować informacje o wzroście
zainteresowania polskim rynkiem przez produ-
centów samolotów szkolno-bojowych – mowa
tu zarówno o KAI (którego przedstawiciele mieli
ponoć odwiedzić Warszawę w połowie kwietnia),
jak i o Leonardo (mający w swojej ofercie samolot
M-346FA Master). Dodatkowo można było za-
uważyć także intensyfikację działań promocyj-
nych związanych z wielozadaniowym samolo-
tem bojowym Eurofighter Typhoon, który
zdaniem części komentatorów mógłby stać się
następcą MiG-ów-29 w roli myśliwca frontowe-
go, a de facto stać się maszyną dominacji
powietrznej i jednocześnie uzupełnieniem nie-
licznych F-35A mogących (w konfiguracji maksy-
malnego ograniczenia skutecznej powierzchni
odbicia radiolokacyjnego) zabrać jedynie cztery
pociski kierowane „powietrze–powietrze” w ko-
morach uzbrojenia. W takim przypadku Typho-
ony mogłyby stać się w polskich warunkach od-
5 8 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
powiednikiem Boeingów F-15EX Eagle II w US Air
Force. Ta wzmożona aktywność podmiotów
europejskich i azjatyckich, przy jasnym określe-
niu klucza w postaci owych 36 miesięcy pomię-
dzy podpisaniem umowy a dostawami maszyn,
może mieć związek z niepowodzeniem misji
Mariusza Błaszczaka w Stanach Zjednoczonych.
Lockheed Martin ma bowiem dziś zamówienia
na ponad 120 fabrycznie nowych F-16 Block
70/72, co oznacza że realny termin dostawy (przy
jednoczesnym nawet dwuletnim opóźnieniu
harmonogramu dostaw do odbiorców, którzy
zawarli umowy w minionych latach) może wy-
kraczać poza polskie potrzeby, a ponadto Depar-
tament Obrony nie dysponuje odpowiednią
liczbą używanych (i sprawnych) samolotów
tego typu, na dodatek napędzanych silnikami
rodziny Pratt & Whitney F100, które mogłyby zo-
stać przekazane Siłom Powietrznym. Ponoć
strona polska nie wyraziła entuzjazmu wobec
amerykańskiej propozycji sprzedaży samolotów
F-35A wczesnych serii, które wkrótce mają zo-
stać wycofane z eksploatacji ze względu na ni-
ską gotowość operacyjną i brak możliwości mo-
dernizacji do docelowego standardu Block 4
(którego wdrożenie notabene też się opóźnia).
Oczywiście wszystkie podane wyżej informacje
są tylko spekulacjami.
Według mediów zachodnich, Polska poszukuje
na rynku dostawcy 32 odrzutowych samolotów
bojowych, co zgadza się w deklaracjami gen.
Pszczoły z kwietnia 2021 r. odnośnie przyszłych
potrzeb Sił Powietrznych. Wiadomo, że na prze-
strzeni ostatnich tygodni minister Błaszczak od-
wiedził zarówno Stany Zjednoczone, Republikę
Korei, jak i Republikę Włoską.
Wydaje się, że obecnie głównymi opcjami dla Sił
Powietrznych są właśnie propozycje z Azji i Europy,
a nie ze Stanów Zjednoczonych. W przypadku Re-
publiki Korei sprawa jest jasna – fabrycznie nowe
KAI F/A-50 Golden Eagle, które jak pokazuje historia
programu, mogłyby zostać dostarczone wprost z li-
nii produkcyjnej, nawet z partii zamówionej wcze-
śniej przez południowokoreański resort obrony.
Z drugiej strony koncern Leonardo, oficjalnie repre-
zentujący w Polsce firmę Eurofighter Jagdflugzeug
GmbH, we współpracy z rządem w Rzymie propo-
nuje dwie opcje: zakup fabrycznie nowych lekkich
samolotów bojowych M-346FA Master (które zosta-
łyby wyprodukowane od podstaw) lub odkupienie
używanych wielozadaniowych samolotów bojo-
wych (de facto myśliwskich) Eurofighter F-2000A/
/TF-200A Tranche 1 z nadwyżek sprzętowych Aero-
nautica Militare. W tym ostatnim przypadku mowa
jest nie tylko o ok. 18 egzemplarzach używanych,
ale także zamówieniu kilkunastu fabrycznie no-
wych, reprezentujących w pełni wielozadaniową
konfigurację Tranche 3B/4.
Obydwaj producenci, patrząc na maszyny
szkolno-bojowe/lekkie bojowe, promują swoje
rozwiązania jako ekonomiczną alternatywę dro-
gich wielozadaniowych samolotów bojowych,
które mogłyby w Polsce spełniać dwa podstawo-
we zadania – stać się następcami myśliwsko-bom-
bowych Su-22M4 w roli maszyn bezpośredniego
wsparcia pola walki, a także uzupełniać potencjał
Jastrzębi w misjach Air Policing. Ich atutem są, zda-
niem przedstawicieli producentów, niższe w po-
równaniu do choćby F-16C/D Block 52+ koszty
eksploatacji. Jednak minusem są charakterystyki
taktyczno-techniczne, a także fakt, że zadania do-
tychczas realizowane przez Su-22M4 mogą wyko-
nywać z dużo większą efektywnością Jastrzębie,
a w perspektywie F-35A, których piloci przejdą
proces gruntownego szkolenia także w procedu-
rach Close Air Support (CAS, wypracowanych na
bazie wieloletnich doświadczeń m.in. Korpusu
Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych). Atu-
tem koncernu Leonardo jest obecność w polskim
lotnictwie samolotów M-346 Master. Obecnie
41. Baza Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie eksplo-
atuje już 12 maszyn w wersji szkolno-treningowej
i oczekuje na dostawę kolejnych czterech. Ewen-
tualny zakup następnych, nawet w zmienionej
konfiguracji, nie generowałby więc skokowo wyż-
szych kosztów w obszarze szkolenia personelu,
www.zbiam.pl

gdyż (poza kwestiami konfiguracji wyposażenia)
ta wiedza jest już w Polsce, to samo dotyczy
wsparcia eksploatacji w cyklu życia. Kwestia eko-
nomii przy zakupie jednej bądź drugiej platformy
szkolno-bojowej/lekkiej bojowej wydaje się nie
mieć jednak znaczenia dla polityków – jak stwier-
dził minister Błaszczak na antenie TVP Info 27 maja:
Na bezpieczeństwie nie wolno oszczędzać. Konse-
kwentnie uzbrajamy Wojsko Polskie w nowoczesną
broń, zwiększamy liczebność wojska i budujemy jego
interoperacyjność z wojskami sojuszniczymi. Wątek
„nieoszczędzania na bezpieczeństwie” był i jest
podkreślany wielokrotnie na przestrzeni ostatnich
miesięcy przez wicepremiera odpowiedzialnego
za obronność i bezpieczeństwo, kierownictwo re-
sortu obrony, a także najwyższych dowódców
Wojska Polskiego. Oczywiście, obok czynników
ekonomicznych, taktyczno-technicznych, gospo-
darczych i merytorycznych są jeszcze względy
„pozamerytoryczne”, a jak wiadomo jednym z klu-
czowych dostawców uzbrojenia i sprzętu wojsko-
wego dla Wojska Polskiego jest obecnie korpora-
cja Lockheed Martin, która również ma swój udział
w programie T-50 Golden Eagle, choć – mimo licz-
nych prób – nie udało jej się sprzedać tej maszyny
w Stanach Zjednoczonych (program T-X), żadnym
państwie NATO czy w Izraelu.
Poza parą samolotów o rodowodzie szkolno-
-treningowym, których ewentualny zakup wydaje
się nie być najlepszym pomysłem na surogat
naddźwiękowych samolotów bojowych w obli-
czu zagrożenia wojną z Rosją, w grze znajduje się
jeszcze włoska propozycja obejmująca Eurofi-
ghtery. W czasie kolejnych kieleckich salonów
MSPO przedstawiciele Leonardo jasno wskazywa-
li, że ewentualny zakup samolotów tego typu
przez Polskę może umożliwić włączenie krajowe-
go sektora lotniczego do grona partnerów prze-
mysłowych programu. Należy przy tym pamiętać,
że obok F-16 i F-35A to właśnie Eurofighter Typho-
on jest trzecim najpopularniejszym (pod wzglę-
dem liczby użytkowników i liczby dostarczonych
maszyn) typem wielozadaniowego samolotu bo-
jowego w europejskich państwach NATO, a więc
skutecznie wpisuje się w koncepcję budowy inte-
roperacyjności z wojskami sojuszniczymi, o której
wspomniał Błaszczak. Co więcej, spośród wymie-
nionej trójki (tj. Typhoon, M-346FA i F/A-50) bez-
sprzecznie dysponuje największym potencjałem
operacyjnym, chociażby ze względu na możli-
wość prowadzenia walki powietrznej na średnich
odległościach. Nie należy także zapominać, że już
trzy (z czterech) państwa członkowskie konsor-
cjum Eurofighter zdecydowały się wyposażyć (lub
wyposażyły) własne lotnictwo wojskowe w duet
Eurofighter Typhoon i F-35A/B Lightning II. Biorąc
pod uwagę, że Polska jest krajem frontowym
NATO, wydaje się konieczne, aby Siły Powietrzne
dysponowały niewielką liczbą wyspecjalizowa-
nych maszyn myśliwskich, mogących zapewnić
dominację w lokalnej przestrzeni powietrznej do
czasu przybycia sojuszniczego wsparcia.
www.zbiam.pl
Według informacji płynących z Republiki Korei, latem tego roku możemy spodziewać się prezentacji samolotów
rodziny T-50 Golden Eagle w Polsce. Okazją do tego będzie europejskie tournée zespołu akrobacyjnego Sił Po-
wietrznych Republiki Korei.
Czy więc wizyta w Republice Korei i odwie-
dziny w zakładach koncernu KAI są elementem
strategii negocjacyjnej, której celem jest wy-
walczenie lepszej oferty ze strony np. koncernu
Leonardo i rządu włoskiego? Nie zostaje nam
nic innego jak czekać. Koreańczycy walczą
o zdobycie przełomowego kontraktu w pań-
stwie NATO, co mogłoby poprawić potencjał
Samoloty KAI T-50 Golden Eagle na świecie
Odrzutowe samoloty szkolno-treningowe i szkolno-
-bojowe/lekkie bojowe rodziny KAI T-50 Golden Eagle,
powstałe przy współpracy z korporacją Lockheed
Martin, są produkowane seryjnie od 2001 r. Dotych-
czas dostarczono ponad 200 egzemplarzy seryjnych,
których głównym użytkownikiem są oczywiście Siły
Powietrzne Republiki Korei (ok. 60 lekkich bojowych
FA-50 i ponad 80 szkolno-treningowych oraz akroba-
cyjnych TA-50 oraz T-50B), jednak program może po-
chwalić się także sukcesami marketingowymi.
Pierwszym eksportowym użytkownikiem maszyn
rodziny T-50 stała się Indonezja, której władze zamó-
wiły 16 egzemplarzy w maju 2011 r. za około 400 mln
USD. Noszące oznaczenie T-50i zostały skonfigurowa-
ne do zadań szkolnych i bojowych. Ich dostawy zreali-
zowano w latach 2013–2014, a obecnie w linii znajduje
się 14 maszyn (dwie utracono w katastrofach –
20 grudnia 2015 i 10 sierpnia 2020 r.). W lipcu 2021 r.
KAI poinformował o podpisaniu umowy z Indonezją na
dostawę sześciu dodatkowych T-50 w nieznanej konfi-
guracji wraz z pakietem logistycznym i szkoleniowym
za ok. 240 mln USD – zgodnie z komunikatem produ-
centa, umowa zostanie zrealizowana do końca 2024 r.
W grudniu 2013 r. rząd Iraku podpisał kontrakt na do-
stawę 24 T-50IQ Golden Eagle (konfiguracja odpowia-
dająca wersji F/A-50). Maszyny trafiły do odbiorcy w la-
tach 2016–2017, jednak bardzo szybko doszło do ich
uziemienia ze względu na brak wsparcia logistycznego.
Z tego też względu nie były wykorzystywane w walkach
przeciwko fundamentalistom z tzw. państwa islamskie-
go. Stosowna umowa dotycząca wsparcia eksploatacji
została podpisana dopiero w 2021 r. i ma wartość ok.
360 mln USD. Według irackiej koncepcji T-50IQ mają
stanowić uzupełnienie dwóch eskadr F-16C/D IQ Block 52,
a także pełnić zadania szkolenia zaawansowanego pilo-
tów Sił Powietrznych Iraku.
W marcu 2014 r. kontrakt na dostawę 12 F/A-50PH
za ponad 420 mln USD podpisał rząd Filipin, dla któ-
rych zakup południowokoreańskich samolotów stał się
pierwszym krokiem do odbudowy potencjału lotnictwa
bojowego opartego na samolotach o napędzie odrzu-
towym. Co należy podkreślić, dzięki współpracy produ-
centa i władz Republiki Korei, pierwsza para F/A-50PH
Samoloty bojowe
marketingowy ich konstrukcji. Świadczą o tym
informacje, że latem tego roku w Polsce wystą-
pi zespół akrobacyjny Sił Powietrznych Repu-
bliki Korei Black Eagles, wykonujący loty na sa-
molotach T-50 Golden Eagle. Szczegóły nie są
na razie znane, poza tym, że ma to mieć miej-
sce po tournée w Wielkiej Brytanii (zaplanowa-
ne na 9–22 lipca). n
została dostarczona już w listopadzie 2015 r., a ostat-
nie w maju 2017 r. Od początku maszyny były inten-
sywnie eksploatowane w operacjach bojowych, co
wynika z działalności na terenie Filipin ekstremistów
islamskich. W styczniu 2017 r. para samolotów tego
typu wykonała pierwsze loty bojowe, których celami
były pozycje fundamentalistów na wyspie Mindanao.
Od tego czasu media filipińskie regularnie donoszą
o kolejnych misjach i atakach na cele naziemne, także
z wykorzystaniem precyzyjnych środków bojowych
klasy „powietrze–ziemia”.
Ostatnim jak dotychczas sukcesem eksportowym
była sprzedaż 12 T-50TH (odmiana T/A-50) Tajlandii.
Kontrakt na cztery pierwsze zawarto w 2015 r., a w lip-
cu 2017 r. formalnie zamówiono drugą transzę ośmiu
sztuk. Całość dostaw zrealizowano do końca 2019 r.
Pod koniec kwietnia tego roku media południowoko-
reańskie i południowoamerykańskie poinformowały, że
oferta koncernu KAI, wspieranego przez rząd w Seulu,
została wybrana przez Kolumbię, która planuje wyko-
rzystywać je jako samoloty szkolno-treningowe i lekkie
myśliwskie. Potencjalny kontrakt, obejmujący dostawę
do 20 F/A-50, może zostać zawarty jeszcze w tym roku.
Co warto podkreślić, jeśli MON zdecyduje się na za-
kup Golden Eagle, Polska mogłaby stać się jednym
z pierwszych (o ile nie pierwszym) odbiorcą gruntow-
nie zmodernizowanej wersji F/A-50 Block 20. Wśród
zmian przedstawiciele KAI wymieniają: możliwość
montażu konforemnych zbiorników paliwa, integrację
platformy z nowymi typami stacji radiolokacyjnych,
optoelektronicznymi zasobnikami obserwacyjno-ce-
lowniczymi i rozszerzenie zestawu uzbrojenia podwie-
szanego. Dodatkowo zaplanowano „odświeżenie” wy-
posażenia kabiny pilotów, montaż nowych systemów
wymiany informacji i zmodernizowanego cyfrowego
układu sterowania. Wśród rozważanych opcji wymie-
nia się też przebudowę układu paliwowego, tak aby
uzyskać zdolność uzupełniania paliwa w locie.
W 2021 r., w czasie salonu lotniczego i obronnego
ADEX 2021 w Seulu, poinformowano, że proces rozwo-
ju Block 20 rozpocznie się w 2022 r. równolegle z nową
światową kampanią promocyjną maszyny.
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 5 9
Samoloty bojowe

Zmodernizowany wielozadaniowy samolot

bojowy MiG-29SM serbskiego lotnictwa

Jeden z pierwszych zmodernizowanych do wielozadaniowego standardu MiG-29SM samolotów myśliwskich MiG-29/L-18 serbskiego lotnictwa wojskowego podczas
statycznej prezentacji w ramach pokazu „Štit-2022“ na lotnisku w Batajnicy w Belgradzie. Wraz z maszyną wystawiono bogaty zestaw uzbrojenia podwieszanego.
Na drugim planie widoczna nowa wieża kontrolna lotniska.

Miroslav Gyűrösi
Podczas pokazu nowych zdolności
Sił Zbrojnych Serbii „Štit-2022“,
który odbył się 30 kwietnia w Bazie
Lotniczej im. płk. Milenko Pavlovića
w Batajnicy w Belgradzie, swą premierę
miało kilka nowych dla Vojska Srbije
systemów uzbrojenia, a licznie
zgromadzeni oficjalni goście,
jak też zwykli widzowie,
mogli podziwiać je podczas pokazów
dynamicznych i statycznych.
Fotografie w artykule Miroslav Gyűrösi.
Jednak po elementach FK-3, wśród uzbrojenia Sił
Powietrznych i Obrony Przeciwlotniczej Serbskich
Sił Zbrojnych (Ratno vazduhoplovstvo i protivvaz-
duhoplovna odbrana Vojske Srbije, RViPVO VS)
zdecydowanie najciekawsza była pierwsza pu-
bliczna prezentacja zmodernizowanego samolotu
myśliwskiego MiG-29SM. Obecnie RViPVO VS dys-
ponują łącznie 14 samolotami rodziny MiG-29,
z tego 11 jednomiejscowymi bojowymi i trzema
dwumiejscowymi szkolno-treningowymi. Spo-
śród 18 maszyn (16 bojowych 9.12B i dwie szkolno-
-treningowe 9-51, lokalne oznaczenie L-18/NL-18)
zakupionych przez Socjalistyczną Federacyjną Re-
publikę Jugosławii w ZSRS i dostarczonych w la-
tach 1988–1989 do dziś przetrwały w linii jedynie
cztery (trzy 9.12B i jedna 9-51). W związku z postę-
Przed laty Serbia, z rosyjską pomocą, prze-
prowadziła ograniczoną modernizację swych
MiG-ów-29, które pozostały w użyciu po wal-
kach w obronie przestrzeni powietrznej pań-
stwa przed alianckimi nalotami podczas opera-
cji „Noble Anvil“ i „Allied Force“ w 1999 r. Było to
pięć maszyn, spośród których cztery to jedno-
miejscowe L-18, a jedna dwumiejscowa NL-18. Ich
„mała modernizacja“ została przeprowadzona
w połowie pierwszej dekady obecnego stulecia
w zakładach w Rosji. Koncepcyjnie i konstrukcyjnie

O
czywiście, pierwsze skrzypce grał rakieto-
wy system przeciwlotniczy FK-3 (szerzej
w WiT 5/2022), najnowszy nabytek serb-
skich przeciwlotników, kilka tygodni wcześniej
dostarczony przez Chińską Republikę Ludową.
pującym kryzysem sprzętowym, Serbia pozyskała
w 2017 r. sześć używanych egzemplarzy od Fede-
racji Rosyjskiej (jeden 9.12, trzy 9.13 i dwa 9.51), zaś
rok później dołączyły do nich cztery samoloty wer-
sji 9.13 z Republiki Białorusi.

Kabina pilota samolotu L-18 „18101” po „małej moder-

nizacji”. Dobrze widoczny nowy wyświetlacz wielofunk-
Samolot myśliwski L-18 (9.12B) z numerem „18101” wystawiony na Aeromíting Batajnica 2012, który przeszedł cyjny MFI-54 (po prawej) i pulpit sterowania-wyświetlacz
„małą modernizację” w latach 2007–2008. Na grzbiecie kadłuba widoczne nowe światło błyskowe. PU-29 (u podstawy wskaźnika przeziernego ILS-31).

6 0 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2 www.zbiam.pl


bazowała ona na programie SD, który firma RSK
MiG oferowała wielu użytkownikom MiG-ów-29.
Podobny program, we współpracy z partnerami
zachodnimi, zrealizowany został na Słowacji,
w efekcie którego 10 samolotów 9.12A zmoder-
nizowano do standardu MiG-29AS i dwa dwu-
miejscowe 9.51 do MiG-29UBS.
Głównym celem „małej modernizacji“ było: po-
prawienie ergonomii pracy załogi poprzez
uwspółcześnienie środowiska pracy (interfejsy
człowiek–maszyna), a także modernizacja wypo-
sażenia nawigacyjnego, łącznościowego i syste-
mu identyfikacji bojowej „swój–obcy“. Architektu-
ra kabin serbskich maszyn jest bardzo zbliżona
do słowackich – znalazły się w niej m.in. nowy
wyświetlacz wielofunkcyjny MFI-54 i pulpit-
-wyświetlacz PU-29, choć oczywiście zabrakło
oprzyrządowania związanego z systemem IFF
NATO-wskiego standardu Mark XII.
Pierwsza maszyna, która przeszła prace moder-
nizacyjne została przekazana lotnikom 204. Bazy
Lotniczej z Batajnicy w grudniu 2007 r., zaś ostat-
nia w połowie 2008 r. Jeden z jednomiejscowych
L-18 (nr 18105) został utracony 7 lipca 2009 r. pod-
czas przygotowań do pokazów lotniczych Beo-
grad Air Show 2007. W wyniku katastrofy zginęli –
pilot maszyny ppłk Rade Randželović i, znajdujący
się na ziemi, żołnierz Milan Ulemek. Po tym wy-
padku w serbskim lotnictwie pozostały tylko trzy
L-18 oraz jeden NL-18, i taka sytuacja trwała aż do
przylotu wspomnianych maszyn z Rosji i Białorusi
dekadę później. Po ich dostawie Serbowie prze-
prowadzili na nich wiele drobnych prac unifikacyj-
nych i modyfikacji, aczkolwiek nie wiadomo, czy
już na tym etapie zrealizowano zmiany w wypo-
sażeniu kabin, a także zestawie urządzeń nawi-
gacyjnych i środków łączności do poziomu ma-
szyn poddanych „małej modernizacji“ w latach
2007–2008. Ostatecznie poważniejszą moderniza-
cję serbskich MiG-ów-29, do postaci oznaczonej
MiG-29SM, zainicjowano w październiku 2020 r.
Tym razem przedsięwzięcia modernizacyjne są
znacznie szerzej zakrojone i koncentrują się na za-
stosowaniu nowych systemów awionicznych oraz
elektronicznych, co zapewnia rozszerzenie zdol-
ności bojowych w zwalczaniu celów powietrz-
nych. Czyni również z SM-ów maszyny wielozada-
Prezentowany na pokazie „Štit-2022“ MiG-29 (9.13) „18202” miał zamontowane dwie Z kolei pod skrzydłem MiG-a-29 (9.13) „18203” podwieszone były belki katapulto-
belki katapultowe AKU-58AE do ciężkich pocisków kierowanych „powietrze–ziemia”. we AKU-170E do pocisków kierowanych „powietrze–powietrze” RWW-AE.
www.zbiam.pl
Samoloty bojowe
Uzbrojenie i wyposażenie podwieszane pod skrzydłem zmodernizowanego MiG-a-29SM „18151” – w pierw-
szym rzędzie od lewej: pocisk kierowany „powietrze–powietrze” Ch-29T oraz pociski „powietrze–ziemia”
RWW-AE, R-73E i R-60MK; w głębi zasobnik B-8M1 npr S-8, podskrzydłowy dodatkowy zbiornik paliwa, belka
wielozamkowa, bomba lotnicza i podkadłubowy zbiornik paliwa.
niowe, dzięki skokowemu wzrostowi możliwości KAB-500Kr i KAB-500-OD; lotnicze bomby wolno
zwalczania celów naziemnych, oraz poprzez inte- spadające o wagomiarze od 50 do 500 kg; za-
grację nowych typów uzbrojenia niekierowanego sobniki bomb małych wagomiarów KMGU-2;
i – co warto podkreślić – również kierowanego. zasobniki rakiet niekierowanych S-5, S-8 i S-13,
Cały program jeszcze trwa, prace realizowane są eta- a także rakiety niekierowane S-24B.
pami, w podobny sposób będą przebiegały dosta- W zestawie wyposażenia samolotu znalazł się
wy nowego uzbrojenia, przede wszystkim nowych także nowy system ostrzegający przed opro-
typów kierowanych pocisków rakietowych i innej mieniowaniem przez radar Ł-150M-02.4 i sys-
amunicji precyzyjnego rażenia. Przy liczbie samolo- tem zakłóceń aktywnych MSP-418K w podwie-
tów, jaką obecnie dysponuje Serbia, można do- szanym zasobniku. Warto podkreślić, że system
mniemywać, że program modernizacji wszystkich Ł-150M-02.4 dysponuje, poza klasyczną dla tej
maszyn i dostaw nowych typów środków bojowych klasy urządzeń funkcjonalnością RWR (Radar
powinien zakończyć się w 2023 r. warning receiver), także możliwością dostarcza-
Według informacji oficjalnie opublikowanych nia informacji o lokalizacji środków radioloka-
przez RViPVO VS, które znalazły się na tablicy wy- cyjnych przeciwnika do programowania głowic
stawionej przed prezentowanym na „Štit-2022“ naprowadzania pocisków przeciwradiolokacyj-
samolotem, objęte programem SM MiG-i-29 nych Ch-31P. Ten typ pocisku podczas pokazu
zostały wyposażone w: zmodernizowaną pokła- „Štit-2022“ nie został jednak zaprezentowany, co
dową stację radiolokacyjną N019E/N019 (tryby z dużą dozą prawdopodobieństwa może świad-
„powietrze–powietrze”, „powietrze–ziemia“, meteo- czyć, że do tamtego momentu nie zostały one
rologiczny); optoelektroniczny system lokalizacji z Rosji dostarczone, ale wszystko wskazuje na to,
13SM; dwie radiostacje VHF/UHF (8.33); system że ich włączenie do arsenału serbskich MiG-ów-29
identyfikacji „swój–obcy“ pracujący w modach 1, jest tylko kwestią osiągnięcia kolejnych etapów
2, 3 (A/C), 4 (NSC) oraz ICAO (A, C, S); system nawi- programu modernizacji do standardu SM.
gacyjny GPS/GLONASS, INS, VOR/DME, NDB. W ze- Już w obecnej fazie programu część samolotów
stawie uzbrojenia znajdują się (potencjalnie) poci- została wyposażona w system Ł-150M-02.4, a Ser-
ski kierowane „powietrze–powietrze“: RWW-AE, bia dysponuje także lotniczymi belkami katapul-
R-27ER1, R-27R1, R-27ET-1, R-27T1, R-73E, R-60MK, towymi (Awiacyonnoje katapultnoje ustrojstwo,
R-60K; „powietrze–powierzchnia“: Ch-31P, Ch-31A, AKU) AKU-58AE m.in. do odpalania pocisków rodzin
Ch-29, Ch-25; lotnicze bomby korygowane Ch-29 i Ch-31. Para jednostek antenowych systemu
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 6 1
Samoloty bojowe

Maszyna MiG-29 (9.13) „18203” miała, poza już wspomnianymi belkami AKU-170E, zainstalowane także pod końcówkami skrzydeł zespoły antenowe nowego systemu
ostrzegania przed opromieniowaniem przez radar Ł-150M-02.4, który może także zapewniać wskazywanie celów pociskom przeciwradiolokacyjnym Ch-31P.

Zasobnik ćwiczebnej aparatury KAB-500Kr-U (K07U) do szkolenia w użyciu

korygowanych bomb lotniczych KAB-500Kr z korelacyjnym optoelektronicznym
układem naprowadzania.
Ł-150M-02.4 była zamontowana w owiewkach
pod końcówkami skrzydeł maszyny „18151”, a tak-
że zainstalowano je przynajmniej na dwóch sa-
molotach wersji 9.13 – „18202” i „18203”. W 2017 r.,
podczas statycznej prezentacji towarzyszącej ćwi-
czeniom „Sloboda-2017”, niedługo po przylocie
tych maszyn z Rosji, anten nowego systemu ostrze-
gawczego jeszcze nie miały. Z kolei inne samoloty
9.13 wystawione podczas pokazu „Štit-2022“ w Ba-
tajnicy, noszące numery „18205” i „18207”, takimi
układami antenowymi nie dysponowały.
W skład kontenerowego systemu zakłóceń ak-
tywnych MSP-418K (Małaja stancyja pomiech,
4-18 GHz, kontejnernaja) wchodzą dwa zasob-
niki podwieszane na węzłach podskrzydłowych,
mieszczące aparaturę zakłócającą pracę lotni-
czych i naziemnych/nawodnych stacji radioloka-
cyjnych pracujących w zakresie częstotliwości
4÷18 GHz. Ten system także nie był prezentowany
w Batajnicy, co może oznaczać, że Serbia go na
razie nie otrzymała. Aczkolwiek na tablicy informa-
cyjnej wystawionej przed samolotem, przygoto-
Podskrzydłowy zespół antenowy systemu ostrzegania przed opromieniowaniem
i wskazywania celów pociskom przeciwradiolokacyjnym Ł-150M-02.4.
wanej przez RViPVO VS, wymieniony był, co może
świadczyć przynajmniej o zamiarze jego zakupu.
Podczas pokazu„Štit-2022“ był statycznie prezen-
towany, zmodernizowany do standardu MiG-29SM
samolot wersji 9.12 z numerem „18151” (była to je-
dyna maszyna tej wersji podarowana przez Rosję
Serbii w 2017 r.) z wyłożonym na płycie lotniska
i podwieszonym na belkach podskrzydłowych bo-
gatym zestawem uzbrojenia. Wszystkie typy uzbro-
jenia wymienione na wspomnianej tablicy w tym
zestawie się oczywiście nie znalazły, ale nawet na
podstawie tych, które zostały zaprezentowane jed-
noznacznie można stwierdzić, że były wśród nich
takie, którymi wcześniej Serbia (czy Jugosławia) nie
dysponowała. Maszyna MiG-29SM „18151” miała
pod skrzydłami sześć kierowanych pocisków rakie-
towych „powietrze–powietrze”: dwie R-27R1 (izdieli-
je 470-1), dwie RWW-AE (izdielije 190) i dwie R-73E
(izdielije 72). Przed samolotem, oprócz 30 mm dział-
ka GSz-301, wystawiono: dwa ciężkie pociski kiero-
wane „powietrze–ziemia” Ch-29T (izdielije 63), dwa
pociski „powietrze–powietrze” RWW-AE, dwa poci-
ski kierowane „powietrze–powietrze” R-60MK (izdie-
lije 62), dwie bomby wagomiaru 250 kg (co cieka-
we, nie były to bomby sowieckiej/rosyjskiej
produkcji, ale lokalnej, których konstrukcja wywo-
dzi się z brytyjskiej amunicji lotniczej), dwie wielo-
zamkowe belki podwieszeń, dwa podskrzydłowe
zbiorniki paliwa z belkami, dwa zasobniki UB-32
do npr S-5, dwa zasobniki B-8M1 do npr S-8, jedną
ćwiczebną aparaturę KAB-500Kr-U (K07U) do
szkolenia w użyciu korygowanych bomb lotni-
czych KAB-500Kr z korelacyjnym optoelektronicz-
nym układem naprowadzania i jeden podkadłubo-
wy dodatkowy zbiornik paliwa.
Samolot „18151” miał, poza antenami syste-
mu Ł-150M-02.4 pod końcówkami skrzydeł i no-
wym światłem błyskowym na grzbiecie kadłuba
i pod gondolą jednego z silników, także parę
wypukłych osłon z tworzywa radioprzejrzyste-
go po obydwu stronach grzbietu (przy przejściu
grzbietu w centropłat). Nie jest jasne, jaką apa-
raturę bądź anteny one skrywają i do czego ten
nowy sprzęt miałby służyć. n

Osłona o nieznanym przeznaczeniu na grzbiecie zmodernizowanego do standardu Widok na grzbiet kadłuba zmodernizowanego MiG-a-29SM. Dobrze widoczne nowe świa-
MiG-29SM samolotu „18151” serbskiego lotnictwa. tło błyskowe, a także para wypukłych osłon o nieznanym przeznaczeniu po jego bokach.

6 2 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2 www.zbiam.pl

Wiroplaty wojskowe
Schwerer Transporthubschrauber dla Boeinga
Łukasz Pacholski
Pierwszego czerwca minister obrony
Republiki Federalnej Niemiec Christine
Lambrecht poinformowała
o rozstrzygnięciu programu zakupu
ciężkich śmigłowców transportowych,
który krył się pod kryptonimem STH
(Schwerer Transporthubschrauber).
Oficjalnie ogłoszony werdykt
postępowania potwierdził wcześniejsze
przecieki wskazujące na wybór oferty
korporacji Boeing. Tym samym
do Luftwaffe mają trafić wiropłaty
CH-47F Chinook Block II.
Ilustracje w artykule: Boeing, Bundeswehr.
D
ecyzja władz federalnych i jej argumen-
tacja powinna być dokładnie przeanali-
zowana w Polsce, choćby przy okazji
programu zakupu śmigłowców bojowych Kruk
(o czym dalej). Rozstrzygnięcie STH to wynik ku-
mulacji decyzji – rosyjska agresja na Ukrainę za-
początkowała proces wzrostu wydatków obron-
nych państw NATO. W przypadku Republiki
Federalnej Niemiec mowa nawet o 100 mld
EUR. Pozwoli to osiągnąć rekomendowany
przez NATO poziom wydatków na obronność
wynoszący przynajmniej 2% PKB. W ramach
dodatkowych środków, spora część ma zostać
wydatkowana właśnie na potrzeby Luftwaffe
– poza śmigłowcami planowany jest zakup na-
stępców samolotów uderzeniowych Panavia
Tornado (obecny rząd rekomenduje pozyskanie
35 Lockheed Martin F-35A Lightning II i kolejnej
partii Eurofighterów), a także drugiej partii mor-
skich maszyn patrolowych bazowania lądowe-
go Boeing P-8A Poseidon (łącznie Niemcy chcą
Ciężkie śmigłowce CH-53G Stallion, których dostawy zakończono w latach 70., muszą do końca obecnej dekady zo-
stać wymienione na nowe wiropłaty. Ostatecznie będą nimi CH-47F Chinook Block II. Jednym z argumentów stojących
przed laty za zakupem CH-53G przez Bundeswehrę była możliwość zabrania do ładowni lekkich pojazdów gąsienico-
wych Wiesel. Obecnie z tego typu wymogów zrezygnowano.
6 4 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Wizja artystyczna śmigłowca Boeing CH-47F Chinook Block II w barwach Luftwaffe.
mieć w linii 12 egzemplarzy, co oznacza zamó-
wienie dodatkowych siedmiu).
Potrzeba zakupu nowych ciężkich śmigłowców
transportowych była sygnalizowana przez Minister-
stwo Obrony Republiki Federalnej Niemiec (Bun-
desministerium der Verteidigung, BMVg) od kilku
lat. Ma to związek z faktem, że obecnie eksploato-
wane wiropłaty Sikorsky CH-53G Stallion są już
w zaawansowanym wieku (110 egzemplarzy do-
starczono w latach 1969–1975). Wówczas ich wy-
bór, jako następcy śmigłowców Piasecki H-21 i Si-
korsky S-34G (konkurowały z CH-47B Chinook firmy
Boeing Vertol) miał związek z potrzebami operacyj-
nymi, które nie mogły być spełnione przez inną
konstrukcję. Chodziło m.in. o możliwość transportu
w ładowni planowanych do wdrożenia w jednost-
kach aeromobilnych lekkich pojazdów gąsienico-
wych (Wiesel). Ważna była także współpraca prze-
mysłowa, ponieważ spośród 110 niemieckich
maszyn 108 zmontowały zakłady VFW-Fokker
GmbH w Spirze (Nadrenia-Palatynat).
W latach 90. rozpoczęto systematyczną mo-
dernizację CH-53G, która umożliwiła ich dalszą
eksploatację na współczesnym polu walki, jed-
nak decydenci w Berlinie zaczynali już wówczas
dostrzegać nadchodzący kres ich eksploatacji.
Wycofanie z użycia ostatniej maszyny miało na-
stąpić w 2030 r. Od początku programu STH,
a więc od 2017 r. (RFP wystosowano w 2019 r.), ze
względów ekonomicznych i przyjętego harmo-
nogramu przedsięwzięcia, Niemcy zakładali za-
kup gotowej konstrukcji, dostarczonej przez ma-
cierzyste zakłady producenta – to z kolei
ograniczało rywalizację do dwóch potencjalnych
dostawców ze Stanów Zjednoczonych – Boeinga
(CH-47F Chinook) i Lockheed Martina (CH-53K
King Stallion). Zakup miał objąć 45÷60 wiropła-
tów, a budżet programu określono na ok. 3 mld
USD. Działania promocyjne w ramach STH zapo-
czątkowano podczas berlińskiego salonu lotni-
czego ILA 2018, kiedy Lockheed Martin zapre-
zentował – po raz pierwszy w Europie – także
w locie, jeden z przedseryjnych egzemplarzy
CH-53K. Oczywiście, obecny był też Boeing
z CH-47F Chinook Block I (tylko statycznie). Pierw-
sze podejście do rozstrzygnięcia programu STH
zakończyło się we wrześniu 2020 r., kiedy całą
procedurę anulowano – powodem były zbyt wy-
sokie koszty ofert obydwu rywali. BMVg nie upu-
bliczniło jednak szczegółowych danych liczbo-
wych. Jednym z powodów wysokich cen były
zapisane w dokumentacji postępowania wyma-
gania użytkownika, które powodowały podwyż-
szenie ceny jednostkowej. Po fiasku pierwszego
podejścia rząd w Berlinie deklarował chęć jak
najszybszego wznowienia procedury na bazie
zmodyfikowanych wymagań – m.in. miały one
obejmować rezygnację z części kosztownych
modyfikacji konstrukcji i zamówienie śmigłow-
ców poprzez procedurę Foreign Military Sales
(FMS) z „półki”.
www.zbiam.pl

Dotychczas Berlin nie poinformował o szczegółach planowanej konfiguracji CH-47F.
Wiadomo, że mają otrzymać sondy pozwalające na uzupełnianie paliwa w powietrzu
z użyciem giętkich przewodów tankujących.
Niestety, na przeszkodzie do szybkiego wzno-
wienia programu STH na nowych zasadach sta-
nęły odwołania obu rywali, które trafiły do Bun-
deskartellamt (niemiecki odpowiednik Krajowej
Izby Odwoławczej). Spór prawny, zapoczątkowa-
ny w październiku 2020 r., został ostatecznie za-
kończony w grudniu 2021 r., kiedy sąd w Düssel-
dorfie podtrzymał wcześniejsze decyzje władz
niemieckich w sprawie anulowania programu
STH. Warto podkreślić, że wyrok sądu umożliwiał
obydwu producentom działania prawne zmie-
rzające do uzyskania odszkodowania za wcze-
śniej poniesione koszty związane z przygotowa-
niem ofert. Dopiero ten werdykt otworzył drogę
do uruchomienia nowego postępowania, które
miało być realizowane na drodze konkursu z wy-
korzystaniem programu FMS.
Ostatecznie procedura wyboru nowej kon-
strukcji w ramach STH prowadzona była w trybie
bezprzetargowym. 16 kwietnia dziennik „Stuttgar-
ter Zeitung” poinformował, że według nieoficjal-
nych informacji BMVg zdecydowało się na wybór
oferty Boeinga. Berlin miał zaplanować zakup 60
CH-47F Block II, które wraz z pakietem logistyczno-
-szkoleniowym miały kosztować ok. 5,2 mld EUR.
Jednym z kluczowych argumentów stojących za
tą decyzją miało być rozpowszechnienie wiropła-
tów tego typu w państwach NATO – obecnie śmi-
głowce rodziny CH-47 są eksploatowane przez:
Stany Zjednoczone, Kanadę, Wielką Brytanię, Ni-
derlandy, Hiszpanię, Włochy i Turcję. Zakup nie-
wielkiej liczby rozważa także Francja, gdzie stano-
wiłyby uzupełnienie dla średnich wiropłatów
Airbus H225M Caracal i NHIndustries NH90TTH.
Boeing, zdając sobie sprawę ze stawki postępo-
wania, systematycznie budował także fundamen-
ty ewentualnej współpracy z niemieckim przemy-
słem, choć nie było to bynajmniej kluczowym
kryterium w programie STH. 25 marca poinformo-
wano o zawarciu porozumieniu o współpracy
z największym europejskim konkurentem na ryn-
ku cywilnym, czyli koncernem Airbus. Według de-
klaracji partnerów, to właśnie europejski gigant
lotniczo-kosmiczny miałby odpowiadać za realiza-
cję programu wsparcia eksploatacji dostarczanych
śmigłowców. Wcześniej Boeing zawarł porozu-
mienia o współpracy z innymi podmiotami lokal-
www.zbiam.pl
Niemieckie Chinooki mają być jednymi z pierwszych wyeksportowanych przedstawicieli
wersji Block II. Dotychczas 60 egzemplarzy wiropłatów tej wersji zakontraktowały siły
zbrojne Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
nymi: AERO-Bildung GmbH, CAE GmbH, ESG Elek-
troniksystem- und Logistik-GmbH, Lufthansa
Technik AG, Honeywell Aerospace i Rolls-Royce
Deutschland Ltd. & Co. KG. Jak wskazywali wów-
czas przedstawiciele amerykańskiego producenta,
wybór CH-47F Chinook Block II miałby przynieść
długofalowo utworzenie ok. 500 miejsc pracy dla
wysoko wykwalifikowanych specjalistów w nie-
mieckim przemyśle lotniczym.
Dla obydwu rywali rynek niemiecki miał kluczo-
we znaczenie z punktu widzenia przyszłości ich kon-
strukcji. Lockheed Martin rozpoczął bowiem dosta-
wy seryjnych śmigłowców CH-53K King Stallion do
Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych,
natomiast odbiorca eksportowy jest jak dotąd tylko
jeden – Izrael. Zwycięstwo w Niemczech na pewno
nie pozostałoby bez znaczenia dla działań marketin-
gowych na innych rynkach. Z kolei dla Boeinga brak
nowych zamówień (obecnie CH-47F Block II są pro-
dukowane seryjnie w niewielkiej liczbie tylko dla sił
specjalnych Stanów Zjednoczonych i pierwszego
odbiorcy eksportowego – Wielkiej Brytanii) mógł
poskutkować stopniowym wygaszaniem linii mon-
tażowej CH-47 w Filadelfii w stanie Pensylwania
i ograniczeniem konkurencyjności w przypadku
udziału w nowych postępowaniach.
BMVg nie podało dotychczas kluczowych szcze-
gółów planowanego zamówienia na STH. Wiadomo
jedynie, że zakupionych miałoby być poprzez FMS
60 śmigłowców, w konfiguracji maksymalnie zbliżo-
nej do produkowanej dla US Army. Wymogiem nie-
mieckiego resortu obrony jest wyposażenie ma-
szyn w sondy, umożliwiające uzupełnianie paliwa
w powietrzu przy pomocy giętkich przewodów
tankujących – maszynami tankującymi dla CH-47F
miałyby być już eksploatowane przez Luftwaffe sa-
moloty transportowe Airbus A400M Atlas i zamó-
wione KC-130J Super Hercules. Według nieoficjal-
nych informacji niemieckich mediów, same
Chinooki (bez pakietów dodatkowych, obejmują-
cych wsparcie logistyczne i szkoleniowe) mogą
kosztować ok. 4 mld USD. Jak wskazuje tamtejsza
prasa, jednym z kluczowych czynników stojących za
wyborem oferty Boeinga była właśnie niższa cena
jednostkowa, która umożliwia zamówienie większej
liczby śmigłowców, a kolejnym uproszczenie współ-
pracy z innymi sojusznikami z NATO.
Wiroplaty wojskowe
Jak już wspomniano, decyzja władz w Berlinie
daje Boeingowi chwilę oddechu dla programu
CH-47 Chinook Block II. Dotychczas producent do-
starczył pięć seryjnych Block II w„specjalnej” konfigu-
racji MH-47G, a ogólne zamówienia obejmują aktu-
alnie 36 maszyn tej wersji – kilkanaście dalszych dla
US Army (w seriach wstępnych, które powstaną po-
przez przebudowę Block I) i 14 dla Wielkiej Brytanii.
Chinook Block II ma pozostać w linii przynajmniej do
2060 r. Wśród zmian w stosunku do Block I należy
wymienić przede wszystkim zastosowanie nowych
łopat wirników głównych (udźwig w środowisku
gorącym i wysokogórskim wzrasta dzięki nim o ok.
300 kg), a inne nowe rozwiązania techniczne mają
pozwolić na ograniczenie kosztów eksploatacji dzię-
ki zmniejszeniu liczby procedur obsługowych. Zmo-
dyfikowana konstrukcja płatowca umożliwi w przy-
szłości wymianę jednostek napędowych na General
Electric T408, które charakteryzują się znacznie więk-
szą mocą (7500 KM wobec 4200 KM obecnie wyko-
rzystywanych T55-GA-714C) – ich próby na demon-
stratorze technologii zakończono w I połowie
2021 r. z wynikiem pozytywnym. Dotychczasowa
historia CH-47 pokazuje, że Chinook będzie kolejną
długowieczną amerykańską konstrukcją, która ma
szansę na doczekanie stulecia w linii (oblot 1961 r.,
dostawa pierwszych maszyn 1962 r.), mając u boku
mniejsze i często znacznie młodsze wiropłaty, w tym
opracowane w ramach programu wiropłatów przy-
szłości Future Vertical Lift.
Dlaczego decyzje Niemiec powinny być obser-
wowane i analizowane w Polsce? Odpowiedź jest
prosta – w programie Kruk rozstrzygnięcie nastąpi
także wyłącznie pomiędzy konstrukcjami amerykań-
skimi (Bell AH-1Z Viper i Boeing AH-64E Apache
Guardian). Z całą pewnością kwestie kosztów zaku-
pu i wsparcia eksploatacji, a w obecnych realiach
także czasu dostawy, powinny być kluczowymi kry-
teriami wyboru. Decydenci nie powinni jednak za-
pominać o charakterystykach taktyczno-technicz-
nych, rozpowszechnieniu konstrukcji w siłach
zbrojnych sojuszników (w tym liczby maszyn eksplo-
atowanych w Europie) i ewentualnej współpracy
gospodarczej, szczególnie w obszarze wsparcia eks-
ploatacji. Jak pokazuje przykład Niemiec, amerykań-
sko-amerykańska konkurencja pozwala na uzyskanie
poważnych ustępstw przy stole negocjacyjnym. n
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 6 5
Nowości z flot wojennych świata
Druga emiracka korweta zwodowana
13 maja w stoczni francuskiego koncer-
nu Naval Group w Lorient zwodowano
korwetę Al Emarat (P111). Jest to druga
jednostka typu Gowind budowana na
zamówienie Zjednoczonych Emiratów
Arabskich. Na mocy umowy zawartej
25 marca 2019 r. Naval Group dostarczy
Marynarce Wojennej Zjednoczonych
Emiratów Arabskich dwie korwety wie-
lozadaniowe typu Gowind wraz z pakie-
tem uzbrojenia i usług dodatkowych
(w tym szkolenia personelu). Kontrakt
ma wartość 750 mln EUR. Nieoficjalnie
wiadomo, że umowa zawiera opcję, któ-
ra umożliwia rozszerzenie jej o dwie ko-
lejne jednostki, które miałyby powstać
dzięki transferowi technologii w stoczni
Abu Dhabi Ship Building Co. w Abu Zabi.
Korwety będą wypierały 2800 t i mie-
rzyły 102×16×5,4 m. Napęd jest spalino-
Położenie stępki katarskiego śmigłowcowca
desantowego
17 maja w zakładzie Fincanitieri w Pa-
lermo położono stępkę desantowca
LPD (Landing Platform Dock), zamó-
wionego przez Ministerstwo Obrony
Państwa Katar w 2016 r. Jednostka
została zaprojektowana na bazie do-
świadczeń ze śmigłowcowcem LHD
(Landing Helicopter Dock) Kalaat
Béni Abbès, zakupionym przez Algier-
ską Republikę Ludowo-Demokra-
tyczną. Okręt będzie miał długość ok.
143 m, szerokość 21,5 m i będzie
mógł zabrać ok. 550 osób. Będzie
wyposażony w dwie rampy podjaz-
dowe i dok wewnętrzny, mogący
pomieścić gotową do użycia barkę
desantową LCM (Landing Craft Me-
Niszczyciel i fregata zwodowane tego samego dnia
17 maja w stoczni Mazagon Docks Limi-
ted (MDL) w Mumbaju zwodowano nisz-
czyciel i fregatę dla Marynarki Wojennej
Republiki Indii. Surat to czwarty niszczy-
ciel rakietowy typu P15B (Visakhapat-
nam), zaś Udaygiri to druga fregata typu
P17A (Nilgiri). Obydwa typy okrętów zo-
stały zaprojektowane przez Dyrekcję
Projektów Marynarki Wojennej (Directo-
rate of Naval Design, DND) i zbudowa-
ne w MDL. W okolicznościowym prze-
mówieniu minister obrony Indii Raksha
Mantri określił okręty jako „ucieleśnie-
nie niezachwianego zaangażowania
rządu we wzmocnienie zdolności mor-
6 6 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
wo-elektryczny, zapewniający prędkość
25,5 w. Uzbrojenie stanowić będzie:
76,2 mm armata automatyczna Leonar-
do Super Rapid, system przeciwlotniczy
MBDA VL MICA, pociski przeciwokręto-
we MBDA MM40 Exocet Block 3, lekkie
torpedy Naval Group MU90. Ponadto
okręty mają lądowisko i hangar do 10-to-
nowego śmigłowca oraz wiropłata bez-
załogowego Schiebel S-100 i dwie
7-metrowe hybrydowe łodzie motoro-
we. Para korwet typu Gowind będzie
największymi okrętami ZEA.  (ŁP)
Korweta Al Emarat opuszcza halę stocz-
niową Naval Group. Fot. Naval Group.
chanized), która może być również
umieszczona na pokładzie garażo-
wym i wodowana za pomocą dźwi-
gu. Okręt jest przystosowany do
przyjmowania śmigłowców NH90.
Jednostka ta stanowi część lukra-
tywnego kontraktu, zawartego
w czerwcu 2016 r. i mającego war-
tość ok. 4 mld EUR. Poza desantow-
cem Doha zamówiła na jego mocy
cztery korwety przeciwlotnicze typu
Al Zubarah i parę patrolowców,
a w zasadzie okrętów rakietowych
typu Musherib (są one odmianą zaku-
pionych przez Zjednoczone Emiraty
Arabskie jednostek typu Falaj 2). (TG)
skich kraju, z naciskiem na osiągnięcie
»Aatmanirbhar Bharat« (samowystar-
czalne Indie), w czasie gdy świat jest
świadkiem zakłóceń w globalnym łań-
cuchu dostaw z powodu COVID-19
i konfliktu Rosja–Ukraina”. To stwierdze-
nie nieco na wyrost, ponieważ wciąż
pewne istotne podzespoły tych okrę-
tów są importowane. Niemniej, spośród
41 okrętów nawodnych i podwodnych
zamówionych w ostatnich latach, 39 po-
chodzi z krajowych stoczni. Niszczyciel
Surat ma wejść do służby w 2025 r., nato-
miast Udaygiri rok wcześniej. (TG)
Royal Navy wycofała dwa atomowe
okręty podwodne
20 maja w Devonport w aglomeracji Ply-
mouth, z udziałem księżniczki Anny, od-
była się uroczystość ostatniego opusz-
czenia bander wojennych White Ensign
na szturmowych okrętach podwodnych
z napędem jądrowym HMS Talent i HMS
Trenchant. Obydwa należą do typu Tra-
falgar, zaś po zakończeniu ich eksploata-
cji jedynym aktywnym przedstawicielem
tej serii pozostał HMS Triumph, ostatni ze
zbudowanych Trafalgarów, który rozpo-
czął służbę 12 października 1991 r.
Kariera operacyjna Trenchanta do-
biegła końca w ubiegłym roku, nato-
miast Talent zakończył swój ostatni pa-
trol 26 marca br. Obydwa okręty służyły
przez 32 lata. Miały za zadanie przede
wszystkim chronić strategiczne okręty
podwodne z napędem jądrowym, prze-
Roll-out drugiego tureckiego okrętu
podwodnego typu 214TN
23 maja w arsenale Gölcük Donanma
Tersanesi w Gölcük, z hali stoczniowej
wytoczono okręt podwodny TCG Hi-
zir Reis (S 331), drugą jednostkę typu
214TN zbudowaną dla Marynarki Wo-
jennej Republiki Turcji. W uroczystości
wziął udział prezydent Recep Tayyip
Erdoğan. W przemówieniu poinfor-
mował, że Turcja ma otrzymać sześć
takich jednostek do 2027 r. Przekaza-
nie Hizir Reisa ma nastąpić w 2023 r.,
a ostatniego TCG Selman Reisa do
2027 r. Prototypowy TCG Pîrî Reis
(S 330) został zwodowany 23 marca
2021 r. i przechodzi obecnie próby
stoczniowe. Tego samego dnia Er-
doğan uczestniczył w arsenale Göl-
cük w ceremonii rozpoczęcia budowy
ostatniego z serii Selman Reisa.
Seria sześciu okrętów 214TN bazuje
na niemieckim typie 214, wyposażo-
nym w system napędowy AIP (Air In-
dependent Propulsion) z ogniwami
paliwowymi z membraną polimerową
do wymiany protonów PEM FC (Poly-
mer Electrolyte Membrane Fuel Cell).
Umowę pomiędzy konsorcjum prze-
mysłowym utworzonym przez kiloń-
ską stocznię Howaldtswerke-Deutsche
Werft GmbH i brytyjską spółkę Marine
Force International LLP (od 2012 r. nale-
ży do thyssenkrupp Marine Systems)
a Podsekretariatem Przemysłu Obron-
nego zawarto 2 lipca 2009 r. Wielkość
noszące pociski balistyczne Polaris,
a obecnie Trident, oraz wykrywać, śle-
dzić i klasyfikować cele. Trafalgary są
sukcesywnie zastępowane siedmioma
okrętami podwodnymi nowej generacji
typu Astute. Cztery z nich już oddano do
użytku, wkrótce dołączy do nich piąty,
HMS Anson, który niedawno pomyślnie
przeszedł testy zanurzenia.
Stępkę HMS Trenchant (S91) położo-
no 28 października 1985 r. Wodowanie
odbyło się 3 listopada 1986 r., natomiast
wejście do służby nastąpiło 14 stycznia
1989 r. W przypadku Talenta (S92) było to
odpowiednio: 13 maja 1986 r., 15 kwietnia
1988 r. i 12 maja 1990 r. Wszystkie okręty
typu Trafalgar zbudowała stocznia Vic-
kers Shipbuilding and Engineering (dziś
BAE Systems) w Barrow-in-Furness. (TG)
kontraktu szacowana była wówczas na
2,2 mld EUR. HDW dostarcza pakiety
materiałowe do produkcji okrętów.
Jest w nią zaangażowany szereg firm
tureckich sektora obronnego, w tym:
ASELSAN, HAVELSAN, MilSOFT, Defen-
se Technologies Engineering and Tra-
de Inc, Koç Information and Defense,
TÜBİTAK Defense Industries Research
and Development Institute i Meteksan
Savunma. Program jest opóźniony
z przyczyn technicznych (konieczna
była modernizacja arsenału Gölcük
Donanma Tersanesi) i finansowych.
Stępkę prototypu położono dopiero
28 września 2015 r.
Jednostki typu 214TN mają wypor-
ność nawodną 1856 t, podwodną
2042 t, długość 68,5 m (więcej niż
inne odmiany typu 214), średnicę ka-
dłuba mocnego 6,3 m i wysokość
boczną (bez urządzeń podnośnych)
13,1 m. Prędkość na powierzchni wy-
niesie 10, zaś pod wodą ponad 20 w.,
a głębokość zanurzenia 300 m. Zało-
gę tworzy 27 osób. Uzbrojenie bę-
dzie wystrzeliwane z ośmiu wyrzutni
kal. 533,4 mm. Początkowo stanowić
je będą torpedy ciężkie Raytheon
Technologies Mk 48 Mod 6AT i Atlas
Elektronik DM2A4 SeaHake oraz poci-
ski przeciwokrętowe Boeing UGM-84
Harpoon. W przyszłości zastąpią je
tureckie torpedy Roketsan Akya. (TG)
www.zbiam.pl

Nowe wyrzutnie torped do szwedzkich okrętów
Szwedzka Administracja ds. Materiałów
Obronnych (FMV, Försvarets mate-
rielverk) złożyła w firmie Saab zamówie-
nie na nowe wyrzutnie torped. Noszą
one nazwę Tub m/20 i docelowo zastą-
pią obecne używane Tub m/8502 do
wystrzeliwania lekkich torped z nawod-
nych okrętów bojowych Marinen. Wy-
rzutnia Tub m/20 będzie wykorzysty-
wana do odpalania torped lekkich
obecnie eksploatowanego typu Tp45
i nowego, planowanego do wprowa-
dzenia w najbliższym czasie Tp47. Nowa
wyrzutnia m/20 stanowi rozwinięcie
dotychczasowej m/8502. Dostawca,
Saab Dynamics, prowadził prace rozwo-
jowe w związku z zamówieniem Finlan-
dii na system torpedowy Tp47. Tub
m/20 została zaprojektowana tak, aby
mogła odpalać obydwa typy torped.
Dzięki takiej samej konfiguracji wzglę-
dem platform morskich, jaką ma obec-
na wyrzutnia, będzie można bezproble-
mowo przejść do nowego typu. Nowa
Modernizacja niszczycieli typu 45 Royal Navy
Ministerstwo Obrony Królestwa Wielkiej
Brytanii i Irlandii Północnej (MoD) podpi-
sało wstępny kontrakt z europejskim
producentem pocisków rakietowych
MBDA na zwiększenie zdolności obrony
przed rakietami balistycznymi niszczy-
cieli typu 45 Daring należących do Royal
Navy (program Sea Viper Evolution). We-
dług przedstawicieli MoD, Wielka Bryta-
nia ma stać się pierwszym europej-
skim krajem, który będzie dysponował
morskim systemem obrony przed prze-
ciwokrętowymi pociskami balistyczny-
mi. Wartość kontraktu wynosi ponad
300 mln GBP. Umowa została podpisana
prawie rok po tym, jak rząd brytyjski pod-
jął decyzję o uzbrojeniu niszczycieli
typu 45 w system rakietowy obrony po-
wietrznej bliskiego zasięgu MBDA Sea
www.zbiam.pl
Nowa wyrzutnia
torped Tub m/20 do
szwedzkich torped
lekkich przeznaczona
do montażu na
okrętach nawodnych.
Fot. Saab Dynamics.
wyrzutnia została zaprojektowana
z myślą o przyszłych wymaganiach, np.
dwie mogą być ustawione jedna na
drugiej, co pozwala na łatwe zwiększe-
nie jednostki ognia. Aby uprościć obsłu-
gę, rurę i podstawę można oddzielić, co
ułatwia manipulowanie nimi podczas
załadunku i rozładunku. Załadunek
torpedy do rury może nastąpić na lą-
dzie (i całość w stanie załadowanym
trafia na okręt) bądź bezpośrednio na
jednostce pływającej.
Dostawy nowych wyrzutni torpedo-
wych dla Sił Zbrojnych Królestwa Szwecji
rozpoczną się w 2023 r. Zamówienie obej-
muje również opcję zwiększenia liczby
zamówionych wyrzutni. Wartość obecnej
umowy wynosi ok. 150 mln SEK. Trafią
one na korwety typu Visby (WiT 2/2021),
dwie zmodernizowane korwety typu
Gävle (WiT 5/2022) i okręty fińskie: naj-
pierw rakietowe zmodernizowanego
typu Hamina, potem planowane do bu-
dowy fregaty lekkie typu Pohjanmaa. (TG)
Ceptor z pociskami CAMM (Common
Anti-Air Missile). W międzyczasie Wielka
Brytania dołączyła do programu poci-
sków rakietowych MBDA Aster 30 Block 1
wraz z Francją i Włochami (te dwa kraje
używały ich już wczesniej, ale w wersji
lądowej SAMP/T). Podpisanie tego poro-
zumienia jest pierwszym formalnym
krokiem na drodze do modernizacji
tych niszczycieli, która obejmie kon-
wersję istniejących pocisków do stan-
dardu Aster 30 Block 1, a także moderni-
zację radaru wielofunkcyjnego BAE
System MFR Sampson oraz systemu do-
wodzenia i kierowania ogniem systemu
Sea Viper, w ramach programu Sea Viper
Evolution. Royal Navy ma sześć niszczy-
cieli typu 45, które wcielono do służby
w latach 2009–2013. (TG)
HMS Dragon
odpala pocisk
Aster 30 systemu
Sea Viper.
Fot. MoD/Crown
copyright.
Nowości z flot wojennych świata
Suffren gotowy do akcji
3 czerwca wielozadaniowy okręt pod-
wodny z napędem jądrowym Suffren
został oficjalnie wcielony do służby ope-
racyjnej w Marine nationale. Dla jednost-
ki zakończył się tym samym okres prób
prowadzonych przez francuską flotę,
które trwały od końca 2020 r., kiedy to
został dostarczony Dyrekcji Generalnej
ds. Uzbrojenia (DGA) przez koncern
stoczniowy Naval Group. Suffren to pro-
totypowa jednostka nowej generacji
SNA (Sous-marins nucléaires d’attaque,
szturmowy atomowy okręt podwodny)
budowana na potrzeby Marine nationa-
le – cała seria ma liczyć sześć sztuk. Okrę-
ty mają 99,5 m długości i 8,8 m szeroko-
General Dynamics położył stępkę „boomera”
nowej generacji
4 czerwca w zakładzie stoczniowym
General Dynamics Electric Boat w Qu-
onset Point w stanie Rhode Island po-
łożono stępkę strategicznego okrętu
podwodnego z napędem jądrowym
USS District of Columbia (SSBN 826).
Będzie to pierwsza jednostka nowej
generacji w arsenale odstraszania ją-
drowego Stanów Zjednoczonych
Ameryki. Okręt otwiera serię co naj-
mniej dwunastu „boomerów” typu
Columbia, które z czasem zastąpią
w służbie 14 eksploatowanych obec-
nie strategicznych okrętów podwod-
nych z napędem jądrowym typu Ohio
(cztery ze zbudowanych 18 zmodyfi-
kowano do przenoszenia pocisków
manewrujących Tomahawk i wspiera-
nia oddziałów sił specjalnych). Proces
wycofywania z kampanii jednostek
typu Ohio, uzbrojonych w 24 między-
kontynentalne pociski balistyczne
UGM-133 Trident II D5 każdy, rozpocz-
nie się w 2027 r. Wskazuje to obecnie
planowaną datę przekazania SSBN 826
do eksploatacji. Nowe strategiczne
jednostki podwodne US Navy będą
przenosić po 16 pocisków Trident II
D5LE, co w sumie stanowi ok. 70%
amerykańskiej triady jądrowej. Po wej-
Więcej aktualności szukaj na www.zbiam.pl
ści. Pod wodą wypierają 5300 t. Napęd
składa się m.in. z reaktora jądrowego
o mocy 150 MW, a żywotność kaset pali-
wowych określono na 10 lat. Według
oficjalnych danych maksymalna pręd-
kość podwodna ma wynosić ponad
25 w., a zanurzenie ok. 350 m. Etatowa za-
łoga składa się z 63 osób, w tym 12 ofice-
rów. Dodatkowo przewidziano miejsce
dla 15 żołnierzy sił specjalnych. Uzbroje-
nie obejmuje: torpedy F21, miny FG29,
pociski przeciwokrętowe SM39 Exocet
Block 2 i manewrujące MdCN. Wszystkie
są odpalane z czterech wyrzutni kal.
533 mm. Dostępność okrętu w skali roku
określono na minimum 270 dni.  (ŁP)
SNA Suffren
rozpoczął służbę
operacyjną.
Fot. Naval Group.
ściu całej serii do służby, przewiduje się,
że Columbie będą pełnić dyżury w ra-
mach odstraszania jądrowego do lat 80.
USS District of Columbia ma mierzyć
171 m i wypierać 20 810 t. Będzie najwięk-
szym okrętem podwodnym, jaki kiedy-
kolwiek zbudowano w Stanach Zjed-
noczonych (Ohio ma 170 m i 18 400 t).
Jego reaktor nie będzie wymagał wy-
miany paliwa jądrowego przez cały okres
planowanej służby, co uczyni okręt bar-
dziej opłacalnym w eksploatacji i maksy-
malnie wydłuży czas jego kampanii.
Oprócz pocisków, USS District of Colum-
bia będzie uzbrojony w torpedy Lock-
heed Martin Mk 48 Mod 7 CBASS i bę-
dzie się cechował niską sygnaturą
akustyczną oraz zostanie wyposażony
w sensory częściowo wykorzystujące roz-
wiązania z najnowszych wersji szturmo-
wych okrętów podwodnych z napędem
jądrowym typu Virginia (WiT 2/2022).  (TG)
Opracowali: Tomasz Grotnik, Łukasz Pacholski.
Wizja strategicznego okrętu podwodnego
typu Columbia. Fot. GDEB.
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 6 7
Uzbrojenie morskie
Artyleria okrętowa spod znaku Leonardo
Andrzej Nitka
8 kwietnia w Gdyni odbył się briefing
prasowy konsorcjum PGZ-Miecznik,
w trakcie którego zaprezentowano
postępy w realizacji programu pozys-
kania wielozadaniowych fregat rakieto-
wych dla Marynarki Wojennej RP.
Przedstawiono na nim również
informacje na temat systemów
uzbrojenia okrętów mających powstać
w ramach programu Miecznik.
Podczas tego spotkania potwierdzono,
że polskie fregaty, bazujące na brytyj-
skim projekcie Arrowhead 140,
uzbrojone będą między innymi
w system artyleryjski kalibru 76 mm.
Fotografie w artykule: Andrzej Nitka, Leonardo.
W
związku z tym, że brytyjski przemysł
obronny nie produkuje uzbrojenia
tego kalibru, najbardziej racjonal-
nym rozwiązaniem wydaje się zamówienie do
naszych fregat armat okrętowych OTO 76/62
Super Rapid kalibru 76 mm, wytwarzanych
przez koncern Leonardo. Pozwoli to na unifi-
kację uzbrojenia z zamontowanym na korwe-
cie patrolowej ORP Ślązak, co przyniesie wy-
Wyróżnikiem armat Super Rapid jest system MultiAmmo Feeding Magazine, który pozwala na automatyczny dobór amu-
nicji pobieranej ze znajdujących się wokół barbety dwóch karuzelowych magazynów mieszczących łącznie 80 nabojów.
6 8 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Armata okrętowa OTO 76/62 Super Rapid na pokładzie korwety patrolowej ORP Ślązak. Działa tego typu mają duże
szanse stać się głównym uzbrojeniem artyleryjskim fregat rakietowych zamówionych w ramach programu Miecznik.
mierne korzyści w wymiarze eksploatacyjnym
i logistycznym. Warto w związku z tym bliżej
przyjrzeć się ofercie Leonardo w zakresie arty-
lerii okrętowej i jego propozycji dla polskiej
floty. Dzięki niedawnej wizycie przedstawiciela
ZBiAM w zakładzie Leonardo w La Spezii (daw-
na fabryka słynnej firmy Oto Melara) możemy
przedstawić w tym obszarze informacje nieja-
ko z pierwszej ręki.
Podczas pobytu wyżej podpisanego, Leonar-
do zaprezentował swoje portfolio artylerii okrę-
towej, która może być wykorzystana na budo-
wanych lub modernizowanych jednostkach
pływających polskiej floty. Oczywiście, oferta ta
dotyczy też programu Miecznik. Leonardo pro-
ponuje w tym przypadku trzy armaty OTO
76/62 Super Rapid do wszystkich fregat rakieto-
wych, które mają zostać zbudowane w ramach
tego programu. Jak wspomniano na wstępie, jej
wybór ze względu na eksploatację takowej
w Marynarce Wojennej RP był racjonalny i uza-
sadniony, dając wymierne korzyści w czasie
późniejszego użytkowania. Wraz z samymi ar-
matami koncern proponuje zakup amunicji
OTO Vulcano 76, która zwiększyłaby zarówno
zasięg, jak i dokładność ognia artyleryjskiego.
O ile wybór armaty Super Rapid do Mieczników
wydaje się prawdopodobny, to w przypadku
drugiej propozycji Leonardo już tak nie jest.
Koncern oferuje bowiem sprzedaż czterech ar-
mat tego typu z przeznaczeniem do przezbroje-
nia korwety ZOP ORP Kaszub i okrętów rakieto-
wych typu Orkan. Miałyby one zastąpić na
pokładach tych jednostek sowieckiej produkcji
76,2 mm armaty AK-176M, a tym samym doko-
nałoby się całkowite przezbrojenie polskich
okrętów w armaty średniego kalibru zachodniej
proweniencji. Zwłaszcza, że armaty AK-176M już
dawno przestały być perspektywicznym wzo-
rem uzbrojenia i są mocno wyeksploatowane,
a w obecnej sytuacji międzynarodowej trudno
się spodziewać, aby bez przeszkód można było
realizować dostawy amunicji i części zamiennych
do nich. Szczególnie w przypadku Kaszuba
przezbrojenie jest jednak bardzo mało prawdo-
podobne. Ze względu na wiek tego okrętu trudno
www.zbiam.pl

Pocisk DART wykorzystywany przez system Strales.
Jego cechą charakterystyczną jest kształt, który przypo-
mina lotkę-rzutkę do gry i wyposażenie w radiolokacyjny
zapalnik zbliżeniowy.
oczekiwać (wcielono go do służby w 1987 r.), aby
był on modernizowany, czy choćby przezbrajany.
Najprawdopodobniej poddawany będzie, jak to
ma miejsce obecnie, jedynie naprawom pozwalają-
cym na utrzymanie go w służbie, zaś kres jego eks-
ploatacji nastąpi zapewne po podniesieniu bande-
ry na pierwszym Mieczniku.
Również w przypadku rakietowych Orkanów taka
ewentualność jest mało realna, mimo że jednostki te
są nieco młodsze od Kaszuba, po zarzuceniu w kwiet-
niu 2020 r. planów ich kompleksowej modernizacji,
obejmującej również przezbrojenie. W związku z ak-
tualnym stanem ich siłowni należy się spodziewać,
że będą jedynie poddawane doraźnym remon-
tom, mającym na celu utrzymanie jednostek
w sprawności technicznej. Bez wymiany siłowni,
która składa się z sowieckich silników wysokopręż-
nych Zwiezda M520, trudno spodziewać się, aby
zbyt długo utrzymywane były w służbie, a więc za-
mianę armaty AK-176M na Super Rapid trudno by
było uzasadnić pod względem ekonomicznym.
Miejmy nadzieję, że w przypadku Orkanów coś
się jednak zmieni, bowiem te jednostki dysponują
jako jedyne w polskiej flocie nowoczesnym uzbro-
jeniem rakietowym przeznaczonym do zwalczania
okrętów oraz, obok korwety patrolowej Ślązak, wy-
posażone są w mogące nadal być uznawane za
nowoczesne systemy radiolokacyjne i system kiero-
wania walką Thales TACTICOS. Liczmy, że czarny
www.zbiam.pl
System Strales w akcji, widoczny wysunięty blok antenowy służący do emitowania sygnałów korygujących przechwy-
tywanych przez odbiornik umieszczony w ogonowej części DART-a.
Armata OTO 76/62 Sovraponte zastosowana jako system obrony bezpośredniej CIWS na najnowszej włoskiej fregacie
Paolo Thaon di Revel typu PPA.
scenariusz nie ziści się i okręty te doczekają się nowej
siłowni, a tym samym utrzymane zostaną w służbie.
Przemawiają za tym niemałe środki wydatkowane
na ich pierwszą modernizację, jak również potrzeby
operacyjne naszej floty. W takim przypadku przez-
brojenie Orkanów w nowoczesne armaty średniego
kalibru stałoby się realne i pożądane.
❚ Sztandarowy produkt – armata
Super Rapid
Dzięki wejściu 1 stycznia 2016 r. firmy Oto Melara
w skład koncernu Finmeccanica, który rok później
zmienił nazwę na Leonardo, ma on w swoim port-
folio bardzo szeroką gamę nowoczesnego artyleryj-
skiego uzbrojenia morskiego. Chodzi tu zarówno
o armaty dużego i średniego kalibru 127 i 76 mm
produkowane w La Spezii w Ligurii, jak i mniejszych:
40, 30, 20, 12,7 mm, powstających w drugim zakła-
dzie koncernu produkującym uzbrojenie artyleryj-
skie, zlokalizowanym w mieście Brescia w Lombar-
dii, czyli dawnej firmie Breda Meccanica Bresciana.
Obydwa te przedsiębiorstwa podporządkowane są
oddziałowi Defence Systems Business Unit, który
z kolei wchodzi w skład dywizji Electronics.
Najbardziej znanymi produktami zakładów z La
Spezii w zakresie artylerii okrętowej są działa kali-
bru 76 mm. Różne odmiany armat tego kalibru
zostały wyprodukowane we Włoszech, jak również
w innych państwach na mocy licencji, w liczbie
ponad tysiąca egzemplarzy i trafiły one na pokłady
okrętów ponad 50 flot świata. Przytłaczającą więk-
Uzbrojenie morskie
szość z nich stanowi odmiana OTO 76/62 Com-
pact, znana również w Polsce. Obydwie polskie
fregaty typu Oliver Hazard Perry są uzbrojone w ar-
maty Mk 75, będące licencyjną kopią wersji Com-
pact. Licencję na produkcję tych dział w 1975 r.
zakupiły Naval Systems Division FMC Co. (dziś BAE
Systems) i General Electric Co. (Ordnance Systems
Division). Poza fregatami wspomnianego typu,
armaty Mk 75 trafiły na duże patrolowce US Coast
Guard typów Hamilton i Famous, z tym, że część
z nich powstała we Włoszech.
W latach 80. opracowano nową wersję armaty
OTO 76/62, noszącą nazwę Super Rapid, w któ-
rej zwiększono szybkostrzelność z 80÷85 do
120 strz./min. Poprawa tego parametru spowo-
dowała konieczność zmian zarówno w systemie
dosyłania nabojów, jak i modyfikacji samej amu-
nicji. W związku z tym nie jest możliwa pełna kon-
wersja modelu Compact do standardu Super
Rapid. Producent oferuje jednak zestawy moder-
nizacyjne do starszych armat, pozwalające na
zwiększenie tempa ich ognia do ok. 100 strz./min.
W ten sposób możliwe byłoby także zwiększenie
szybkostrzelności armat zamontowanych na na-
szych fregatach typu OHP. Z informacji przedsta-
wicieli firmy Leonardo wynika, że Polska nie jest
jednak taką ofertą zainteresowana.
Poza dużo większą szybkostrzelnością, cechą
wyróżniającą armatę Super Rapid jest wyposaże-
nie jej w system MultiAmmo Feeding Magazine,
który pozwala na automatyczny dobór jednego
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 6 9
Uzbrojenie morskie
Pocisk Vulcano kalibru 76 mm Pocisk Vulcano kalibru 76 mm
Guided Long Range Ballistic Long Range
z kilku rodzajów nabojów pobieranych ze znajdują-
cych się wokół barbety dwóch zautomatyzowa-
nych karuzelowych magazynów mieszczących
łącznie 80 sztuk amunicji. Urządzenie skanuje ozna-
czenia umieszczone na nabojach umieszczanych
ręcznie w podajnikach i aktualizuje na bieżąco ich
położenie wynikające z ich ruchu w tych magazy-
nach. System wyposażono w dodatkowy bęben
pośredni, który odbiera wytypowany nabój z odpo-
wiedniej karuzeli i przemieszcza go dalej do podaj-
nika pionowego. System ten pozwala operatorowi
na zmianę typu amunicji w trakcie strzelania, co
daje dużo większą elastyczność wykorzystania ar-
Armata morska OTO 127/64 LW przewidziana jest do montażu na średnich i dużych jednostkach, a przeznaczona głów-
nie do zwalczania celów morskich i lądowych.
7 0 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
maty, szczególnie w przypadku jednoczesnego
wystąpienia różnych zagrożeń i konieczności prze-
niesienia ognia na obiekt o innym charakterze.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na wieżę
armat Super Rapid. Opracowano do niej nową
konstrukcję o kształcie podobnym do zastosowa-
nego w modelu Compact. Ma ona jednak podsta-
wę o obrysie bardziej zbliżonym do koła i dwu-
krotnie zwiększoną odporność na nadciśnienie
powstające przy strzelaniu z pełną szybkostrzel-
nością. Ponadto dostępna jest wieża „stealth”
o kształcie bryły wielopłaszczyznowej i taka znala-
zła się na pokładzie Ślązaka. Jest ona jednak ofero-
wana również do starszej wersji Compact, stąd
wieża „stealth” wcale nie musi kryć systemu artyle-
ryjskiego Super Rapid.
❚ DART i system artyleryjski Strales
Dążenie do oferowania nabywcom coraz szer-
szego spektrum armat średniego kalibru za-
owocowało opracowaniem dwóch modeli ba-
zujących na Super Rapid, ale charakteryzujących
się specyficznymi cechami. Ich powstanie zwią-
zane jest również z niestosowaniem przez
włoską Marina Militare, jako jedynej tej wielko-
ści flocie świata, na swoich okrętach bojowych
artyleryjskich zestawów obrony bezpośredniej
CIWS (Close-In Weapon System) w rodzaju
Phalanxa czy Goalkeepera.
Pierwszym z nich jestem system Strales, który
poza zmodyfikowaną armatą OTO 76/62 wyko-
rzystuje zupełnie nową amunicję DART (Driven
Amunnition Reduced Time-of-flight), czyli kie-
rowaną o skróconym czasie lotu. Jej cechą cha-
rakterystyczną jest zarówno kształt samego po-
cisku, który przypomina lotkę-rzutkę do gry
(stąd „dart” w nazwie), jak i wyposażenie w ra-
diolokacyjny zapalnik zbliżeniowy opracowany
przez firmę Simmel Difesa (obecnie wchodzącą
w skład koncernu Nexter). Kształt pocisku ma
swoje odzwierciedlenie w nazwie systemu, po-
nieważ Strales w języku łacińskim oznacza strza-
łę. Może on być dostarczony jako nowo wypro-
dukowany, ale również poprzez konwersję
znajdujących się w użytkowaniu systemów ar-
tyleryjskich Compact lub Super Rapid przy wyko-
rzystaniu pakietów modernizacyjnych.
Pociski DART cechują się wysoką, bo wynoszącą
1200 m/s, prędkością początkową. Jest ona więk-
sza od prędkości „zwykłej” pełnokalibrowej amu-
nicji o 275 m/s. Udało się to osiągnąć dzięki za-
stosowaniu swobodnie obracającego się w locie
smukłego pocisku podkalibrowego z oddzielają-
cym się po opuszczeniu lufy trzyczęściowym sa-
botem. Masa pocisku wraz z sabotem wynosi 4 kg,
zaś długość 670 mm (standardowe pociski tego
kalibru mają długość 355÷376 mm). Konstrukcyjnie
podzielony jest na cztery części (sekcje). Patrząc od
przodu jest to: sekcja kierowania zawierająca układ
serwomechanizmów poruszających parę po-
wierzchni sterowych w układzie kaczki; sekcja za-
palnika; część bojowa umieszczona w miejscu,
gdzie znajduje się odrzucany sabot; sekcja ogono-
wa z sześcioma brzechwowymi powierzchniami
stabilizującymi, pomiędzy którymi umieszczono
odbiornik radiowy przeznaczony do przechwyty-
wania komend korygujących lot pocisku.
Cześć bojowa pocisku działa na zasadzie wy-
muszonej fragmentacji i składa się z wolframo-
wej subamunicji, stalowego korpusu i ładunku
kruszącego o masie 2,5 kg. Zapewnia ona 100%
pokrycie odłamkami obszaru o średnicy 20 m.
Inicjowana jest przez radiolokacyjny zapalnik
zbliżeniowy. Jest to urządzenie programowalne,
które można skonfigurować (także w locie po-
przez łącze radiowe) w zależności od potrzeb
jako zapalnik zbliżeniowy, uderzeniowy lub
z opóźnionym działaniem.
W przypadku samej armaty systemu Strales mo-
dyfikacje objęły wymianę układów sterujących na
całkowicie cyfrowe, a także system zasilania w amu-
nicję pozwalający na płynną zmianę jej typu z kla-
sycznej na kierowaną i odwrotnie, w zależności od
potrzeb. Największe jednak zmiany zaszły w wieży.
Wymuszone zostały instalacją systemu naprowadza-
nia firmy Selex wraz z blokiem antenowym emitują-
cym sygnały korygujące. Zlokalizowano go po pra-
wej stronie wieży i osłonięto wodoszczelną pokrywą
wykonaną, jak i pozostała cześć osłony wieży, z kom-
pozytów. Osłona ta zainstalowana została na rucho-
mych ramionach, zaś jej podnoszenie i wysuwanie
bloku antenowego do położenia bojowego nastę-
puje automatycznie po uruchomieniu systemu.
Schemat naprowadzania pocisków na cel jest na-
stępujący. Wstępne wykrycie celu następuje przy
pomocy systemów pokładowych nosiciela. Następ-
nie jego prowadzenie przejmuje Strales, który od
tego momentu staje się systemem „stand alone” (sa-
modzielnym). Wymaga to stałego podświetlania
celu przez zainstalowany w wieży radar kierowa-
nia ogniem pracujący w paśmie K (20÷40 GHz).
Emitowana przez niego wiązka ma cztery listki,
zaś poruszający się w niej pocisk zmierza w miej-
sce ich skrzyżowania. Wspomagany jest w tym
przez wysyłane sygnały korygujące, przechwyty-
wane przez odbiornik umieszczony w ogonowej
części pocisku. Na podstawie wypracowanych
www.zbiam.pl

Pocisk Vulcano kalibru Pocisk Vulcano kalibru
127 mm Ballistic Long Range 127 mm Guided Long Range
danych serwomechanizmy odpowiednio wychy-
lają powierzchnie aerodynamiczne, zmieniają tra-
jektorię lotu pocisku.
❚ „Jednopokładowy” Super Rapid
Najmłodszym członkiem rodziny włoskich okrę-
towych armat kalibru 76 mm jest działo OTO
76/62 Sovraponte. System ten łączy możliwości
armaty Super Rapid wykorzystującej amunicję
konwencjonalną i kierowaną podkalibrową
typu DART z zupełnie nową lekką wieżą wypo-
sażoną we własny radar, a więc mającą najważ-
niejsze cechy systemu Strales. Armata ta jako
pierwsza została zastosowana w roli systemu
obrony bezpośredniej CIWS na najnowszych
włoskich fregatach (oficjalnie wielozadanio-
wych patrolowcach morskich) typu PPA (Paolo
Thaon di Revel), na których jest instalowana na
dachu hangaru.
System jest ok. 30–40% lżejszy niż standardo-
wy Super Rapid, a jego montaż nie wymaga pe-
netracji pokładu. Wieża mieści 76 gotowych do
użycia nabojów w dwóch magazynach po 38
sztuk. Dzięki temu jest jedyną armatą morską
średniego kalibru zdolną do prowadzenia ognia
ciągłego z maksymalną szybkostrzelnością, co
jest kluczowym wymogiem w każdym scenariu-
szu obejmującym jednoczesne zwalczanie wie-
lu celów manewrujących, zgodnie z wymogami
współczesnych działań wojennych.
www.zbiam.pl
Magazyn zasilający działa OTO 127/64 LW wnika w dół kadłuba okrętu od jednego do dwóch pokładów. Współdziała
z automatycznym systemem ładowania amunicji AAHS (Automatic Ammunition Handling System), służącym do trans-
portu pocisków z głównego magazynu amunicji do bębnów zasilających.
Ma ona również wbudowane elementy syste-
mu Strales, aby umożliwić zwalczanie celów po-
wietrznych (w tym pocisków przeciwokręto-
wych) przy użyciu amunicji kierowanej DART. To
działo jest bardzo interesujące, ponieważ dzięki
znacznemu zmniejszeniu masy, w porównaniu
z i tak lekką armatą Super Rapid, oraz brakiem pe-
netracji pokładu, może z powodzeniem konku-
rować z obecnie wykorzystywanymi systema-
mi CIWS i armatami kalibru 40 mm. Znacznie
je przewyższa, dzięki większemu kalibrowi, tj.
76 mm, w dodatku wykorzystuje wszystkie no-
woczesne rodzaje amunicji tego kalibru, takie
jak: PFF, SAPOM, SAPOMER, DART, Vulcano itp.
Obecnie istnieje wiele mniejszych okrętów
z działami głównymi kal. 30÷40 mm, które dzię-
ki takiemu systemowi mogą potencjalnie uzy-
skać istotne zwiększenie siły ognia.
❚ „Big gun” od Leonardo
Poza działami pokładowymi kalibru 76 mm fir-
ma Oto Melara, a obecnie jej spadkobierca kon-
cern Leonardo, wytwarza również armaty okrę-
towe większego kalibru, tj. 127 mm. Pierwotnie
było to działo 127/54 Compact, produkowane
od 1971 r. (od 1990 r. również w znacznie lżej-
szej wersji 127/54LW). Poza włoskimi fregatami
(typów Lupo, Soldati, Maestrale) oraz niszczyciela-
mi (typów Audace i Durand de la Penne) weszły do
Uzbrojenie morskie
uzbrojenia okrętów ośmiu innych flot świata,
np. holenderskich fregat typu LCF, południowo-
koreańskich niszczycieli typu KDX-I czy japoń-
skich jednostek tej klasy typów Takanami i Kon-
gō. Łącznie wyprodukowano 50 takich armat.
Działo wykorzystuje automatyczny system
ładowania, w którym 66 różnego rodzaju na-
bojów kalibru 127 mm przechowywanych
jest w gotowości do strzału w trzech bębno-
wych magazynach amunicji (każdy z nich
mieści ich po 22). Lufa jest chłodzona wodą.
Obecnie ten system uzbrojenia nadal jest
używany przez marynarki wojenne na całym
świecie, ale powoli zastępuje go nowa arma-
ta OTO 127/64 LW (Lightweight).
Produkowana przez Leonardo w zakładzie
w La Spezia armata morska OTO 127/64 LW
(Lightweight) z amunicją Vulcano to zaawanso-
wany technicznie i w pełni cyfrowy morski sys-
tem artyleryjski, wykorzystujący zarówno stan-
dardową amunicję kalibru 127 mm, jak i obydwa
warianty OTO Vulcano 127, tj. Ballistic Extended
Range (BER) i Guided Long Range (GLR). W tym
ostatnim przypadku okręt uzbrojony w tę arma-
tę zdolny jest do zwalczania celów w odległości
do 80÷100 km przy zachowaniu dużej celności.
System przewidziany jest do montażu na śred-
nich i dużych jednostkach, a przeznaczony
głównie do zwalczania celów morskich i lądowych,
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 7 1
Uzbrojenie morskie
Jedna z dwóch armat MARLIN 30 zainstalowanych na ORP Ślązak.
jak też prowadzenia ognia przeciwlotniczego
jako zadania drugorzędnego. Zwarta konstruk-
cja tego działa pozwala na jego instalację w wą-
skich (dziobowych) sekcjach kadłuba.
Armata ma lufę chłodzoną wodą morską, mo-
gącą poruszać się w azymucie w zakresie ± 55°, zaś
w elewacji −12÷70° oraz wieżę, której obudowa
składa się z pochylonych płaskich paneli (stealth).
Jej masa sucha, bez amunicji, wynosi 33 000 kg,
szybkostrzelność 32 strz./min, zaś zapas amunicji
gotowej do użycia wynosi 56 sztuk. Pod działem
znajduje się modułowy magazyn zasilający, który
składa się z czterech bębnów każdy z 14 nabojami
gotowymi do strzału. Jest on bardzo elastyczny
w zakresie doboru amunicji, ponieważ samodziel-
nie kontroluje jej pozycję w bębnach, pozwalając
tym samym na przeładowanie i zastąpienie nabo-
jów w trzech z nich, podczas gdy czwarty w tym
czasie służy do ładowania armaty.
Magazyn zasilający działa OTO 127/64 LW wnika
w dół kadłuba okrętu od jednego do dwóch pokła-
dów. Współdziała z automatycznym systemem ła-
Zdalnie sterowane stanowisko uzbrojenia Lionfish Inner Reloading 12,7 mm. Rodzina Lionfish wyróżnia się niewielką
masą, modułowością i wspólną architekturą, która pozwala na instalowanie tych stanowisk na pokładach jednostek
drugorzutowych zarówno jako uzbrojenie podstawowe, jak i pomocnicze systemy obronne.
7 2 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
dowania amunicji AAHS (Automatic Ammu-
nition Handling System), służącym do transportu
nabojów z głównego magazynu amunicji do
bębnów zasilających, które są automatycznie
przeładowywane. Przepływ amunicji jest odwra-
calny, naboje mogą też być automatycznie wyła-
dowywane z armaty.
System artyleryjski OTO 127/64 LW stanowi
obecnie uzbrojenie m.in.: włoskich fregat typów
FREMM (Carlo Bergamini) i PPA (Paolo Thaon di Re-
vel), algierskich jednostek tej klasy typu MEKO
A-200AN (Erradii) czy egipskich MEKO A-200EN
(Al-Aziz). Kolejne zamówienia spływają, i tak
29 marca br. Leonardo poinformował o wybo-
rze przez niderlandzką stocznię Damen Naval
armaty OTO 127/64 LW jako głównego uzbroje-
nia artyleryjskiego nowych fregat typu F126 dla
Deutsche Marine. Umowa, poza dostawą sa-
mych dział, obejmuje pakiet wsparcia logistycz-
nego w zakresie konserwacji i napraw, symula-
tor do szkolenia załogi oraz uruchomienie
samego systemu artyleryjskiego na okrętach.
Wybór tego wzoru uzbrojenia nie jest zaskocze-
niem, ponieważ uzbrojenie tych jednostek ma być
w jak największym stopniu zunifikowane z tym, któ-
re otrzymały wcześniej fregaty typu F125 (Baden-
-Württemberg). Te ostatnie okręty uzbrojone są bo-
wiem właśnie w tę armatę. Nowy kontrakt stanowi
kolejny przykład strategicznej współpracy między
Leonardo a Damen Naval oraz Koninklijke Marine.
Nie tak dawno niderlandzki resort obrony wybrał
armatę morską OTO 127/64 LW wraz z systemem
AAHS do modernizacji czterech fregat obrony prze-
ciwlotniczej typu LCF (De Zeven Provinciën).
Ponadto właśnie ten system został wybrany przez
kanadyjską marynarkę wojenną jako uzbrojenie 15
fregat rakietowych bazujących na brytyjskim typie
26 City, które mają powstać w ramach programu Ca-
nadian Surface Combatant i zastąpić w służbie wy-
cofane już niszczyciele rakietowe typu Iroquois oraz
fregaty typu Halifax. Również Armada Española zde-
cydowała, że głównym uzbrojeniem artyleryjskim
najnowszych hiszpańskich fregat rakietowych typu
F110 będzie armata OTO 127/64 LW.
❚ MARLIN – przykład armaty
mniejszego kalibru
W ofercie włoskiego koncernu są również morskie
systemy artyleryjskie mniejszego kalibru, produko-
wane w zakładzie w Brescii. Zapotrzebowanie na tej
klasy uzbrojenie wynika z przeniesienia środka cięż-
kości działań morskich do rejonów przybrzeżnych
pełnych małych jednostek rybackich czy rekreacyj-
nych. Aby zneutralizować zagrożenia w takich wa-
runkach, minimalizując przy tym ryzyko strat wła-
snych lub przypadkowych cywilnych, konieczne
jest dysponowanie uzbrojeniem o adekwatnej sile
i precyzji rażenia. W odpowiedzi na powyższe zapo-
trzebowanie na rynku uzbrojenia pojawiły się syste-
my łączące takie cechy jak: mała masa i niewielki
kaliber, zdalne sterowanie w oparciu o urządzenia
zintegrowane lub okrętowy system walki, stabiliza-
cja uzbrojenia, wysoka celność i szybkość naprowa-
dzania, minimalna ingerencja w strukturę nosiciela
oraz relatywnie niska cena.
Armaty takie mogą odgrywać rolę pomocnicze-
go uzbrojenia artyleryjskiego na większych okrę-
tach bądź zasadniczego na mniejszych jednost-
kach. Pierwszym takim systemem spod znaku
Leonardo jest MARLIN 40 (Modular Advanced
Remotely-controlled Lightweight Naval 40 mm),
do którego zalet należą: wyjątkowo niska masa
(2100 kg bez amunicji), niewielkie wymiary, łatwość
instalacji (nie wymaga on penetracji pokładu) i za-
stosowanie całkowicie cyfrowej bazy elementowej.
Przeznaczony jest zarówno do zwalczania celów
nawodnych, jak i powietrznych.
System ten wykorzystuje armatę automatyczną
kalibru 40 mm z dwoma niezależnymi systemami
zasilania w amunicję, wybieraną w zależności od
specyfiki zagrożeń. MARLIN 40 może strzelać
wszystkimi rodzajami amunicji 40×365R mm do
armat Bofors L/70, w tym z programowalnymi za-
palnikami. Ma on regulowaną szybkostrzelność
www.zbiam.pl

w trzech zakresach (ogień pojedynczy, 100 lub
300 strz./min). W wieży znajduje się do 80 nabojów
gotowych do strzału. Dodatkowa amunicja może
znajdować się poza wieżą, np. w magazynie pod-
pokładowym, z tym, że w tym przypadku likwido-
wana jest jedna z zalet tego systemu.
MARLIN 40 został wyposażony w serwomecha-
nizmy stabilizujące armatę, której kąt ostrzału
w azymucie wynosi 360° (zależnie od sposobu
montażu na nosicielu), a w elewacji −20÷85°. Ma
wieżę o cechach stealth umożliwiającą pracę arma-
ty w najtrudniejszych warunkach środowiska mor-
skiego. Dostępne są dwie wersje tego systemu:
w pełni zintegrowana z systemem kierowania
ogniem nosiciela oraz autonomiczna, dysponująca
własną głowicą optoelektroniczną zainstalowaną
na wieży i służącą do kierowania ogniem.
Drugim systemem jest MARLIN 30 wykorzystu-
jący armatę Northrop Grumman Innovation Sys-
tems (Orbital ATK) Mk 44 Bushmaster II. Charaktery-
zuje się on modułową architekturą dopasowaną
do specyficznych potrzeby użytkownika. Niewiel-
ka masa (1200÷1430 kg w zależności od wersji)
i kompaktowe wymiary sprawiają, że MARLIN 30
nadaje się do małych jednostek patrolowych jako
podstawowe uzbrojenie, a do większych okrętów
jako wspierające. Jego przeznaczeniem jest zwal-
czanie samolotów, bezzałogowców, ale także nie-
wielkich obiektów nawodnych.
Podobnie jak MARLIN 40, także mniejszy brat
dysponuje dwoma niezależnymi systemami zasila-
nia w amunicję, która wybierana jest w zależności
od zidentyfikowanych zagrożeń. MARLIN 30 może
strzelać wszystkimi rodzajami amunicji kalibru
30×173 mm. Ma on również szybkostrzelność re-
gulowaną w trzech zakresach (ogień pojedynczy,
100 lub 200 strz./min). W jego wieży znajduje się
więcej, bo do 160 nabojów gotowych do strzału.
Maksymalny efektywny zasięg ognia jest za to
mniejszy, bo wynosi 3500 m (w przypadku MARLI-
NA 40 jest to 4500 m).
Dostępne są trzy wersje tego systemu, czyli:
w pełni zarządzana przez okrętowy system kiero-
wania ogniem, autonomiczna dysponująca głowi-
cą optoelektroniczną zainstalowana na wieży i po-
średnia z własnymi kamerami oraz dalmierzem
laserowym, która może działać zarówno jako sys-
tem zintegrowany, jak i autonomiczny.
Nowe systemy artyleryjskie MARLIN 40 i MARLIN 30
znalazły już odbiorców na całym świecie. Pierwszy-
mi okrętami uzbrojonymi w armatę MARLIN 30 były
holenderskie patrolowce typu Holland i okręt
wsparcia logistycznego Karel Doorman. Ponadto
trafiły m.in. na pokłady portugalskich patrolow-
ców typu Viana do Castelo, omańskich korwet
typu Al-Ofouq czy korwety patrolowej ORP Ślązak.
❚ Lionfish – najmniejszy kaliber
Opierając się na swoim wieloletnim doświadczeniu
w opracowywaniu zaawansowanych technicznie
systemów artyleryjskich, koncern Leonardo zapre-
zentował w 2020 r. nową rodzinę zdalnie sterowa-
www.zbiam.pl
Uzbrojenie morskie
nych stanowisk uzbrojenia Lionfish. Zgodnie z zało-
żeniami mają one sprostać wymaganiom
odbiorców, którzy coraz częściej poszukują rozwią-
zań kompaktowych, mających cechy trudnowykry-
walności (stealth), skutecznie radzących sobie z róż-
nego rodzaju (asymetrycznymi) zagrożeniami,
w tym również ze strony systemów bezzałogowych.
Rodzina Lionfish wyróżnia się małą masą, mo-
dułowością i wspólną architekturą, która pozwala
na instalowanie tych stanowisk na pokładach
mniejszych jednostek jako uzbrojenie podstawo-
we, jak i pomocnicze systemy obronne na okrę-
Jedyne
tach dużej wyporności. Stanowiska te mogą sta-
nowić również uzbrojenie bezzałogowych pewne
jednostek pływających. Wszystkie konstrukcje
z tej rodziny dysponują własnymi optoelektro-
nicznymi systemami celowniczymi, dzięki czemu źródło
mogą samodzielnie wypracowywać koordynaty
celu przed otwarciem ognia, co w połączeniu
z dużą szybkostrzelnością pozwala na zwalczanie
nagle pojawiających się zagrożeń.
Największym z nich jest Lionfish 20, uzbrojony
w 20 mm armatę automatyczną Rheinmetall Air
Defence (Oerlikon) KAE, zasilaną z magazynu
mieszczącego 250 nabojów. Może on używać
wszystkich rodzajów amunicji 20×128 mm zaleca-
nych przez producenta tej armaty, takich jak:
SAPPIE-T, TP-T, AP-T, HEI-T. System celowniczy jest
w pełni stabilizowany w elewacji i azymucie za
pomocą serwomechanizmów z dwoma nieza-
leżnymi żyroskopami. Wszystkie jego kompo-
nenty są w pełni chronione przez wieżę mającą
kształty „stealth”, umożliwiającą działanie nawet
w najtrudniejszych warunkach środowiskowych.
Lionfish 20 może być zdalnie sterowany z własnej
konsoli sterowania przy wykorzystaniu przyrzą-
dów obserwacyjnych zamontowanych pod ar-
matą, na które składają się: kamera telewizyjna,
kamera termowizyjna i dalmierz laserowy. Stano-
wisko to może być również kontrolowane przez
system kierowania ogniem nosiciela. Bez
wychodzenia
Poza wspomnianą wyżej konstrukcją, rodzina
Lionfish obejmuje trzy warianty stanowisk uzbrojo-
nych w 12,7 mm wkm, noszące nazwy: Top,
Ultralight i Inner Reloading. Lionfish 12.7 Top pod
względem konstrukcyjnym jest najbardziej zbliżony z domu
do modelu Lionfish 20, ma masę mniej niż 300 kg
i jest szczególnie efektywny przeciwko bliskim za-
grożeniom oraz w działaniach asymetrycznych. ›› wejdź w zakładkę
Skuteczność i dokładność, nawet na dalszych dy-
stansach, gwarantuje zastosowanie głowicy opto- "sklep" i zamów
elektronicznej Mini Colibrì firmy Leonardo. numery bieżące
Stanowiska strzeleckie z typoszeregu Lionfish
znalazły się już na pokładach wielu jednostek i archiwalne
morskich na całym świecie, ostatnio zostały rów-
nież wybrane przez marynarkę wojenną Nider-
landów. Koninklijke Marine planuje uzbroić
w system Lionfish 12.7 Top swoje pełnomorskie
www.zbiam.pl
patrolowce typu Holland, transportowiec desan-
towy-dok Johan de Witt, okręt wsparcia logi-
stycznego Karel Doorman i, obecnie budowany,
okręt wsparcia bojowego Den Helder. n
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 7 3
Okręty wojenne
Fregaty typu Admirał Grigorowicz nie są z punktu widzenia trzeciej dekady XXI wieku nowoczesnymi okrętami, ale pozwoliły Rosji zdobyć trochę czasu potrzebnego na dopracowanie
jednostek proj. 22350, jak też zastąpienie w ich konstrukcji zespołów zagranicznych, szczególnie ukraińskich. Mimo leciwego systemu walki są to jednak okręty wielozadaniowe.
Czarnomorskie fregaty Putina Tomasz Grotnik
N
„Rosyjska fregata Admirał Makarow” –
ta fraza przewijała się niejedno-
krotnie, i zapewne jeszcze się pojawi,
w informacjach medialnych nadchodzą-
cych z frontu rosyjsko-ukraińskiego
na Morzu Czarnym. Okręty projektu
11356R były już „uszkadzane”, a nawet
„topione” przez Siły Zbrojne Ukrainy
w czasie trwającego od 24 lutego
konfliktu. I choć prawda nie okazy-
wała się w żadnym z powyższych
przypadków sprzyjającą dla Kijowa,
to warto przybliżyć te jednostki.
Tym bardziej, że po spektakularnym
zniszczeniu 14 kwietnia krążownika
rakietowego Moskwa proj. 1164 Atłant,
są to największe okręty bojowe Floty
Czarnomorskiej Federacji Rosyjskiej.
Zresztą agencja informacyjna TASS
spekuluje nawet, że nowym flagowcem
tego związku operacyjnego będzie
jednostka tej serii, a z powodu „zasług”
w specoperacji przeciw Ukrainie,
miałby to być właśnie
Admirał Makarow.
Fotografie w artykule: Koshmarik/forums.airbase.ru;
US Navy/PH1 Jeff Hilton, MC2 John Herman;
Bhāratīya Nau Senā; PSZ „Jantar”; OSK;
Jurij Juganson; UK MoD Crown copyright/LPhot
Louise George, forums.airbase.ru.
7 4 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
a obszarze wojny morskiej na Morzu
Czarnym (szerzej w WiT 4/2022) operują
dwie fregaty proj. 11356R – Admirał Maka-
rów i Admirał Essien, trzecia – Admirał Grigorowicz –
pozostała na Morzu Śródziemnym, odcięta przez
zakaz ruchu wydany przez władze Republiki Tur-
cji, które zablokowały przejście okrętów przez
Bosfor i Dardanele. Para działająca u wybrzeży
Ukrainy pozostaje solą w oku Kijowa. Już kilka-
krotnie Ukraińcy ogłaszali, że którąś uszkodzili,
a nawet iż zatopili Makarowa, ale tak się jednak
nie stało. Co gorsza, okręty te, uzbrojone w sys-
tem rakietowy Kalibr-NK, ostrzeliwują odległe
cele na terenie Ukrainy, a Makarow nawet ma na
koncie uszkodzenie 22 marca w rejonie Iljiczew-
ska (30 km na południe od Odessy) ukraińskiego
tendra nurkowego Netiszyn proj. 535 Krab, który
stawiał miny morskie JaM. Dokonał tego przy
użyciu przeciwlotniczego pocisku rakietowego
3M317M systemu Sztil-1.
Agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę stała się
impulsem do rozpoczęcia nowej zimnej wojny.
Tak skutecznym, że państwa NATO, i nie tylko,
zwiększają zakupy uzbrojenia, budżety obronne,
a sam Sojusz poszerzy zasięg, po przyjęciu do
swego grona Finlandii i Szwecji, otaczając niemal
całe wybrzeże Bałtyku. To ironia historii, bowiem
fregaty typu Admirał Grigorowicz w swoim DNA
mają sporo z dozorowców proj. 1135, które za-
projektowano w najgorętszym okresie zimnej
wojny. Ale tej pierwszej.
❚ Wyjątkowo udane Burzyki
Początek lat 60. był okresem dynamicznego roz-
woju nie tylko sowieckich okrętów podwodnych,
ale też sił ich zwalczania. Nosiciele strategicznych
pocisków balistycznych i osłaniające je okręty
torpedowe – jedne i drugie z napędem jądro-
wym, należące pierwotnie do Stanów Zjedno-
czonych Ameryki, a potem innych państw NATO,
zidentyfikowano w Związku Sowieckim jako za-
sadnicze zagrożenie ze strony morza. W celu jego
wyeliminowania rozpoczęto szereg prac nad
projektami okrętów ZOP strefy oceanicznej (jed-
nostki I rangi). Powstały wówczas projekty krą-
żowników ZOP 1123 Kondor czy dużych okrętów
ZOP 1134A, a potem 1134B Krieczet. Z drugiej stro-
ny projektowano i rozpoczęto budowę jednostek
strefy morskiej, m.in.: proj. 61, 1124 Albatros i in-
nych. Trwała też produkcja seryjna małych okrę-
tów ZOP proj. 35, 204, 159 i ich odmian.
Doprowadziło to do sytuacji, w której przemysł
stoczniowy był nadmiernie obłożony zleceniami,
zaś koszty budowy dużych okrętów ZOP – nawet
jak na warunki socjalistycznej gospodarki stero-
wanej centralnie – były trudne do udźwignięcia.
Z tego powodu zdecydowano o zaprojektowa-
niu dozorowców o cechach okrętów ZOP,
o mniejszej wyporności, pozwalającej zarówno
na samodzielne poszukiwanie i zwalczanie okrę-
tów podwodnych w bliskiej strefie morskiej, jak
też uczestnictwo w oceanicznych grupach po-
szukiwawczo-uderzeniowych skoncentrowa-
nych wokół dużych jednostek ZOP, w których ich
braki nie byłyby tak dokuczliwe.
W 1964 r. w CKB-53 (Centralne konstruktor-
skoje biuro, Centralne Biuro Konstrukcyjne)
w Leningradzie, pod kierownictwem głównego
konstruktora Nikołaja Sobolewa, rozpoczęto
prace nad proj. 1135 Buriewiestnik (burzyk).
W ciągu kilku miesięcy przygotowano dziewięć
wariantów projektu koncepcyjnego dozorowca
www.zbiam.pl
 Okręty wojenne

ZOP o wyporności pełnej od 1700 do 2565 t, z si-

łowniami: turboparową, turbogazową i dieslow-
sko-turbogazową. Odmienne były też zasadnicze
systemy uzbrojenia i hydrolokacyjne. Pierwotnie
przewidziano instalację: stacji hydrolokacyjnej
MG-332 Titan-2, rakietowych systemów ZOP Pur-
ga-6 lub 12, czterorurowej wyrzutni CzTA-53-1135
533 mm torped 53-65 i SET-65, dwóch wyrzutni
rakietowych bomb głębinowych RBU-6000,
dwóch 76,2 mm zdwojonych armat AK-726 z sys-
temem kierowania ogniem MR-105 Turiel i rakie-
towego systemu przeciwlotniczego 4K33 Osa-M.
Jednak już na etapie projektu wstępnego
wzmocniono salwę torpedową przez dodanie
Historia Buriewiestników zaczęła się w gorących latach zimnej wojny. Na zdjęciu okręt pierwszej serii, Drużnyj, obser-
drugiej wyrzutni, przewidziano też drugą Osę-M wujący okręty NATO ćwiczące na Bałtyku w ramach BALTOPS-u w 1985 r. Trzeba dodać, że WMF wciąż eksploatuje
Ładnego (proj. 1135) i Pytliwego (1135M) – obydwa na Morzu Czarnym i biorą one udział w „operacji specjalnej”.
(teraz 40 pocisków), sonar holowany MG-325 We-
iga z systemem wodowania POUKB-1, i przede
wszystkim nowy system rakietowy URPK-4 Mietiel
(Uprawlajemyj rakietnyj protiwołodocznoj kom-
pleks, System Uzbrojenia Kierowanego ZOP)
z czteroprowadnicową wyrzutnią KT-M-1135 ra-
kietotorped 85R i z systemem kierowania strzela-
niem oraz naprowadzania radiokomendowego
Musson. Miał on zasięg ok. 50 km, przy czym
wskazanie celu mogło odbywać się z użyciem
pokładowych środków hydrolokacyjnych, jak też
zewnętrznych (inny okręt, śmigłowiec, samolot
Dozorowce KGB proj. 11351 były punktem wyjścia do opracowania jednostek proj. 11356. Na zdjęciu ostatni z nich
ZOP). „Burzyk” otrzymał też trójwspółrzędną sta- – ukraiński Hetʹman Sahajdaczny. Okręt został samozatopiony przez załogę w Mikołajowie w celu zapobieżenia jego
cję radiolokacyjną MR-310 Angara, system dowo- zajęciu przez Rosjan. Dwa takie okręty służą nadal pod banderą rosyjską.

dzenia i obróbki informacji Dolina-1135, system jego efektywność na zmieniającym się polu czasu i utratą walorów bojowych, SPKB opraco-
rozpoznania radiotechnicznego i zakłóceń ak- walki. Wariant 1135M otrzymał w miejsce wywało kolejne projekty modernizacji tych jed-
tywnych MP-401 Start oraz dwie wyrzutnie pa- Mietiela nowszy, uniwersalny system rakietowy nostek. Projekt 11353 zakładał wymianę przesta-
sywnych środków zakłócających KŁ-101. Osta- (także dostosowany do zwalczania celów na- rzałych stacji hydrolokacyjnych Titan-2 i Weiga na
tecznie wyporność pełna dozorowca wyniosła wodnych) URK-5 Ratrub-B z pociskiem 85RU pierwszy cyfrowy system MG-365 Zwiezda z ante-
3190 t, a długość całkowita 123 m. Zgodnie z wy- (system ten „zdążył już” trafić na cztery ostatnie nami w nowej gruszce dziobowej, podkilową
maganiami taktyczno-technicznymi okręt miał okręty proj. 1135). Ponadto armaty AK-726 za- i holowaną w nowej, powiększonej rufówce. Za-
prowadzić długotrwałe patrole ZOP oraz eskor- mieniono na najnowsze jednolufowe 100 mm montowano też nieco tylko nowszy radar MR-
tować statki i okręty na przejściu morzem. AK-100 z systemem kierowania ogniem MR-114 Lew. -310A Angara-A. W ten sposób zmodyfikowano
Kadłub pierwszych jednostek serii wykonano Tej wersji Buriewiestników powstało 11, wszyst- jeden okręt – Żarkiego z Floty Północnej.
ze stali MK-35, na późniejszych zastosowano kie w „Jantarze”. Poważniejszą modernizacją realnie rozsze-
stal o podwyższonej wytrzymałości 10ChSND. 32 dozorowce obydwu wersji służyły we rzającą możliwości bojowe „burzyków” był
Nadbudówki typu wyspowego (oddzielone od wszystkich sowieckich flotach. Wraz z upływem proj. 11352. Zakładał również montaż systemu
siebie) produkowano z lekkiego stopu aluminio-
wo-magnezowego AMg-61. Siłownia turbogazo-
wa M7 (potem M7K) z czterema turbinami i dwo-
ma liniami wałów wykorzystywała dodatkową
przekładnię redukcyjną, pozwalającą na pracę
pojedynczej turbiny na obydwie śruby, co przy
niskiej mocy (25%) dawało oszczędność paliwa.
Silniki i inne mechanizmy montowano na ela-
stycznych fundamentach. Jednostki wyposażono
w aktywne stabilizatory przechyłów UKA-135
z płetwami chowanymi do kadłuba.
Projekt okazał się udany i w latach 1968–1981,
w trzech stoczniach niezaangażowanych w bu-
dowę dużych okrętów („Jantar” w Kaliningradzie,
„Zaliw” w Kerczu i im. Żdanowa w Leningradzie)
powstało łącznie 21 „burzyków”.
W końcu 1972 r. SPKB (Siewiernoje projektno-
-konstruktorskoje biuro, Północne Biuro Projekto-
wo-Konstrukcyjne; do 1966 r. CKB-53) rozpoczęło Indyjskie Talwary, czyli pierwsze fregaty wielozadaniowe proj. 11356. W środku Tabar, ostatni z pierwszej trójki, po jego
burtach Teg (F45) i Trikand (F51), reprezentujące drugą serię. Budowa sześciu takich okrętów pozwoliła zdobyć Rosja-
prace nad modyfikacją proj. 1135 zwiększającą nom doświadczenie i wykorzystać je bez ryzyka technicznego do produkcji okrętów na własne potrzeby.

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 7 5

Okręty wojenne
11 marca 2016 r., podniesienie bandery na Admirale Grigorowiczu, prototypowej jednostce proj. 11356R. Uwagę zwra-
ca zabudowana rufa, inna niż na Talwarach, jak też armaty AK-630M zamiast Kasztanów.
hydrolokacyjnego Zwiezda, ale już w wersji seryj-
nej MG-365 Zwiezda M1 (na Żarkim był egzem-
plarz prototypowy), a ponadto radaru trójwspół-
rzędnego Friegat-MA, nowszej Osy-MA2 i kolejnej
nowości – systemu rakietowego 3K24 Uran
z ośmioma pociskami przeciwokrętowymi 3M24.
Była to dość kompleksowa modernizacja, obej-
mująca też szereg innych systemów i urządzeń, do
której wytypowano okręty zbudowane ze stali
10ChSND. Jednak był to już koniec lat 80. i odczu-
walny był powszechny kryzys ZSRS. Udało się
przebudować w ten sposób tylko dwa okręty –
Leningradskiego komsomolca (od 1992 r. Logkij, Flo-
ta Północna) i Pyłkiego (Flota Bałtycka). Prace za-
kończono odpowiednio w 1990 i 1993 r.
Nieco lepiej poszło z modyfikacją dozorow-
ców ZOP do nowej roli – dozorowców dla Wojsk
Ochrony Pogranicza KGB ZSRS (Pogranicznyje
wojska Komitieta gosudarstwiennoj biezopa-
snosti SSSR) proj. 11351 Nieriej (Nereusz, mitolo-
giczne bóstwo morskie). Prace nad okrętem do-
zoru morskiej granicy państwowej i 200-milowej
strefy wyłączności gospodarczej rozpoczęto
w SPKB w 1979 r. Ideą było wykorzystanie w jak
największym stopniu kadłuba i mechanizmów
głównych (dziś powiedzielibyśmy – platformy)
„burzyków”. Projekt techniczny zatwierdzono
w lipcu 1980 r. Usunięto system Rastrub, rufowe
armaty, w miejscu których pojawił się hangar
Grigorowicz po raz pierwszy wchodzi do zagarniętego Sewastopola w czerwcu 2016 r. W trakcie jednego z cumowań
do beczek, okręt uszkodził obydwie śruby napędowe i został skierowany na remont awaryjny. Sylwetka rosyjskiej wersji
fregaty różni się od indyjskiej jedynie detalami.
7 6 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
śmigłowca Kamow Ka-27PS, na dziobie ustawio-
no jedną AK-100, zaś po bokach hangaru dwie
30 mm rotacyjne armaty AK-630M z systemem
kierowania ogniem MR-123 Wympieł. Zastosowa-
no też radar Friegat-MA i nowsze stacje hydrolo-
kacyjne – kadłubową MGK-335MS Płatina-MS
i holowaną MGK-345 Bronza.
„Zaliw” w Kerczu zbudował łącznie osiem do-
zorowców dla KGB, z czego ostatni – Kirow,
eks-Łacys – został ukończony dla niepodległej
Ukrainy i w 1993 r. podniósł banderę jej Wijśko-
wo-Morśkich Sył pod nazwą Het’man Sahaj-
daczny. Prawdopodobnie 26 lutego tego roku
okręt został samozatopiony przez załogę w Mi-
kołajowie w celu zapobieżenia jego zajęcia
przez Rosjan. Jak na ironię najbardziej udana
z ostatnich modernizacji Buriewiestnika powró-
ciła w toku obecnego konfliktu nie tylko w po-
staci utraconego Sahajdacznego.
❚ Pomocna dłoń
Okres jelcynowskiej smuty spowodował załama-
nie zamówień ze strony Kremla. Rosyjscy produ-
cenci uzbrojenia i biura projektowe zaczęli otwie-
rać się na świat, oferując swoje wyroby zarówno
gotowe, „z półki”, jak też opracowywane „pod
klienta”. Na przełomie wieków głównymi odbior-
cami rosyjskiej techniki morskiej były: Algierska
Republika Ludowo-Demokratyczna, Chińska Re-
publika Ludowa, Socjalistyczna Republika Wiet-
namu i Republika Indii. To ostatnie państwo przy-
czyniło się w znacznej mierze do powstania
tytułowych fregat.
W drugiej połowie lat 90. SPKB opracowało fre-
gatę proj. 11356 pod kierownictwem Wieliora
Pieriewałowa. Na zamówienie krajowe nie moż-
na było liczyć, ale projekt przypadł do gustu In-
diom. SPKB miała już wcześniej bardzo dobre
kontakty z partnerami indyjskimi, dzięki dostawie
pięciu niszczycieli proj. 61ME, zbudowanych
w latach 1976–1988 w Nikołajewie (dziś Mikoła-
jów na Ukrainie), ale też w wyniku pomocy przy
projektowaniu niszczycieli proj. 15 Delhi i korwet
proj. 25 Khukri produkowanych lokalnie. Zakup
fregat w Rosji pozwoliłby na przyspieszenie mo-
dernizacji floty, jak też zdobycie doświadczeń
przy ich budowie oraz – na razie ograniczone –
wykorzystanie komponentów własnej produkcji.
Bhāratīya Nau Senā, czyli Marynarka Wojenna
Republiki Indii, chciała przy tym wypełnić lukę
powstałą po wycofaniu z eksploatacji fregat typu
Leander i w wyniku opóźnień prac nad krajową
fregatą proj. 17 Shivalik (także przy udziale SPKB).
7 listopada 1997 r. Rosja i Indie podpisały kon-
trakt o wartości ok. 1 mld USD na trzy fregaty
wielozadaniowe określone jako typ Talwar. Były
to pierwsze indyjskie okręty o cechach „stealth”
i z pionowymi wyrzutniami pocisków rakieto-
wych. W programie uczestniczyło ok. 130 do-
stawców z: Rosji (w tym ponad 30 rosyjskich or-
ganizacji i instytutów naukowo-badawczych),
Białorusi, Danii, Indii, Niemiec, Wielkiej Brytanii
i innych państw.
Bazą proj. 11356 był dozorowiec typu Nieriej.
Wykorzystano nieznacznie zmodyfikowany
kadłub, m.in. zamiast stabilizatorów chowa-
nych zastosowano nieskładane UK6/1, co dało
oszczędność miejsca w jego wnętrzu i reduk-
cję masy. Fregaty napędza zmodernizowana
siłownia M7N1.E produkcji już ukraińskiego
przedsiębiorstwa państwowego Kompleks ba-
dawczo-produkcyjny turbin gazowych „Zorja-
-Maszproekt” w Mikołajowie, nad pracą której
czuwa system Burja-11356. Zastosowano zespo-
ły prądotwórcze WCM-800/5 o mocy po 800 kW
z systemem sterowania dystrybucją energii elek-
trycznej Angara-11356. Zmieniono nadbudowę,
rezygnując z nadbudówek wyspowych i łącząc
je w ciągłą ze ścianami przechodzącymi w burty.
Powiększyło to jej kubaturę i poprawiło cechy
ograniczonej wykrywalności radiolokacyjnej.
Zwiększono też powierzchnię lądowiska śmi-
głowca, zastosowano nowocześniejszą formę
komina z systemem schładzania spalin, dodano
nadburcia itp. Jednak najważniejsze były zmiany
w zakresie uzbrojenia i towarzyszącego mu wy-
posażenia elektronicznego.
Fregaty uzbrojono w system rakietowy Club-N
(eksportowy Kalibr-NK) z ośmiokomorową wy-
rzutnią pionową 3S14 UKSK pocisków przeciwo-
krętowych 3M54E, systemem kierowania ogniem
www.zbiam.pl
Patronat Honorowy Partner Strategiczny
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Andrzeja Dudy

mspo
LAT

RELACJE KONTAKTY BIZNES

Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego

6-9 / 09 / 2022

WYSTAWA
NARODOWA TURCJI

www.mspo.pl
Okręty wojenne
Belkowa wyrzutnia 3S90E systemu Sztil-1 z po-
ciskiem 9M317E na okręcie indyjskim. Dziś takie
rozwiązanie to anachronizm.
3R-14N-11356 i stacją radiolokacyjną wykrywa-
nia oraz wskazywania celów 3C-25E Garpun-Bał.
Kolejną nowością był rakietowy system prze-
ciwlotniczy Sztil-1, składający się z jednobelko-
wej wyrzutni kierunkowej 3S90E (MS-196), sys-
temu kierowania ogniem z czterema stacjami
radiolokacyjnymi 3R91E1 Oriech i 24 pocisków
kierowanych 9M317E. Do zwalczania celów po-
wietrznych na małych odległościach służą też
Odpalenie BrahMosa z Tarkasha…
…i 3M14 z Essiena. W tym przypadku wystrzelono salwę, o czym świadczy dym z silnika startowego pocisku, który
odpalono wcześniej.
7 8 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
Odpalenie pocisku 9M317M z wyrzutni 3S90.1 na Maka-
rowie. Uwagę zwraca odmienny układ aerodynamiczny
obydwu typów pocisków. Makarow uszkodził ukraiński
okręt przy użyciu właśnie takiego pocisku, który może
zwalczać nie tylko cele powietrzne.
dwa zestawy rakietowo-artyleryjskie 3R87E
Kasztan z systemem kierowania ogniem 3R86-1E.
Każdy moduł ma osiem gotowych do użycia
pocisków przeciwlotniczych 9M311-1E (łączny
zapas na każdy zestaw 32 sztuki) i dwie 30 mm
armaty rotacyjne 6K30GSz. Wstępne wykrywa-
nie celów na większych odległościach dla tych
systemów realizuje trójwspółrzędny radar Po-
zitiw-M1.2E. Ponadto na okręcie znajduje się
osiem przenośnych przeciwlotniczych zesta-
wów rakietowych 9K310 Igła-1E.
Fregata jest uzbrojona w jednolufową 100 mm
armatę A-190E Uniwiersał o długości lufy 60 kalib-
rów z systemem kierowania ogniem 5P-10E
Puma. Zapas amunicji wynosi 480 naboi.
Uzbrojenie przeciw okrętom podwodnym sta-
nowią dwie dwururowe wyrzutnie DTA-53-
-11356 do 533 mm torped SET-65E (łącznie 16) i sys-
tem RPK-8E z wyrzutnią RBU-6000 z zapasem poci-
sków przeciw okrętom podwodnym 90P lub rakie-
towych głębinowych RGB-60. Zadaniem RPK-8E
jest też obrona przeciwtorpedowa. Do kierowania
uzbrojeniem ZOP służy system Purga-11356.
Fregaty typu Talwar mają hangar mieszczący
śmigłowiec Ka-28/Ka-31 lub HAL Dhruv. Lądowisko
wyposażono w system wspomagania lądowania
MacTaggart Scott Beartrap. Okręty mają też cztery
wyrzutnie celów pozornych KT-216 systemu PK-10.
Wyposażenie elektroniczne obejmuje: stację
radiolokacyjną dozoru ogólnego Friegat-M2EM,
radary nawigacyjne MR-212/201-1 i Kelvin Hu-
ghes Nucleus-2 6000A, zautomatyzowany system
wykrywania emisji radiolokacyjnych ASOR-11356
(Awtomatizirowanna sistiema obnarużenija ra-
dioizłuczenij), system walki elektronicznej Bharat
Electronics Ajanta, sonar podkilowy Bharat Elec-
tronics HUMSA (Hull Mounted Sonar Advanced),
system łączności SSC Mk2, bojowy system infor-
macyjno-dowódczy Triebowanije-M. Nowe wy-
posażenie i uzbrojenie, jak też rezygnacja ze sto-
pów lekkich w konstrukcji na korzyść stali,
spowodowały wzrost wyporności pełnej do
4035 t. Załogę stanowi ok. 190 ludzi.
Stępkę prototypowego Talwara (miecz) poło-
żono w stoczni Bałtyjskij zawod w Sankt Peters-
burgu 10 marca 1999 r. 18 czerwca 2003 r. okręt
podniósł banderę Bhāratīya Nau Senā. Bliźniacze
Trishul (trójząb) i Tabar (topór) dołączyły do niego
25 czerwca 2003 r. i 19 kwietnia 2004 r. Talwar
rozpoczął próby morskie w listopadzie 2001 r.
i od razu napotkał na poważne problemy z siłow-
nią, kadłubem, integracją wyposażenia oraz sys-
temami uzbrojenia. Media donosiły, że system
Sztil-1 nie był w stanie zniszczyć żadnego celu
powietrznego podczas strzelań próbnych. Wyni-
kało to z problemów z integracją systemu dowo-
dzenia Triebowanije-M i systemu walki. W związku
z tym Bhāratīya Nau Senā nie przyjęła okrętu,
a załoga jednostki została odesłana do Indii ze
względu na zakres niedociągnięć i czas potrzeb-
ny na ich wyeliminowanie. Spowodowało to
opóźnienie planowanego terminu dostawy –
z maja 2002 na połowę 2003 r. Ostatecznie Talwar
został przekazany indyjskiej flocie w Petersburgu
18 czerwca 2003 r., po zidentyfikowaniu i usunię-
ciu wszystkich usterek.
Mimo pierwotnych problemów, okręty musia-
ły przypaść Hindusom do gustu, ponieważ już
w trakcie budowy pierwszej serii wyrażali nieofi-
cjalne zadowolenie i chęć kontynuacji współpra-
cy. Życzenia stały się bardziej formalne w 2005 r.,
www.zbiam.pl
 Okręty wojenne

Większość anten systemów elektronicznych zgromadzono na nadbudówce dzio-

bowej i maszcie. Widok wnętrza pomostu nawigacyjnego wersji rosyjskiej przenosi w czasie do lat 80.
kiedy to koncern Rosoboroneksport poinformował
SPKB o zainteresowaniu Nowego Delhi kolejną se-
rią fregat o poprawionych parametrach. Specyfika-
cję kontraktową przedstawiono zamawiającym we
wrześniu 2005 r., i jeszcze w tym miesiącu ruszyły
negocjacje. W lipcu 2006 r. zawarto kontrakt
o wartości ok. 1,6 mld USD na dostawę drugiej se-
rii trzech fregat proj. 11356 (spotykane ozn.
11356A). 27 lipca 2007 r. w stoczni „Jantar” położo-
no stępkę prototypowej Teg (szabla) i już w trakcie
trwania budowy, 20 grudnia 2007 r. zatwierdzono
ostatecznie korektę proj. 11356. Zmiany objęły wy-
mianę systemu Club-N na PJ-10 BrahMos, zesta-
wów Kasztan na dwie 30 mm armaty AK-630M
z głowicami optoelektronicznymi Sfiera-02, korek-
ty części kadłubowej i poprawę warunków byto-
wych załogi oraz inne drobne modyfikacje.
27 kwietnia 2012 r. Teg podniósł banderę Indii.
9 listopada 2012 r. dołączył do niego Tarkash (łuk),
zaś 29 czerwca 2013 r. Trikand (kołczan).
Zbliżał się rok 2014, który zmienił dalszą histo-
rię fregat 11356 w sposób nieprzewidywalny dla
przemysłu stoczniowego i Wojenno-Morskogo
Fłota FR (WMF), choć dla rządzących na Kremlu
Jedna z konsol T-171 systemu Triebowanije-M na okręcie indyjskim.
bynajmniej nie powinien być zaskoczeniem.
wróci na „światowy ocean”. Coś jednak poszło nie prezentującymi poziom techniczny lat 60. i 70.,
❚ Budżetowe fregaty tak, bowiem po 16 latach w linii są… dwie. z kosmetycznymi modernizacjami w toku służby.
Początek obecnego stulecia stał się okresem Obydwa typy okrętów integrują nowe systemy Były to: duże okręty ZOP proj. 01090 Smietliwyj
zwiększenia dynamiki modernizacji WMF. W grud- uzbrojenia i elektroniczne, jak też zespoły mecha- (spisany w 2020 r.) i proj. 1134B Kiercz (wycofany
niu 2001 r. rozpoczęto budowę prototypowego niczne oraz inne, co w konsekwencji doprowa- w 2015 r.), i wspomniany na wstępie krążownik
dozorowca (od 2008 r. korwety) Stierieguszczij proj. dziło do dramatycznych opóźnień w tych pro- Moskwa proj. 1164. Sprawa była więc pilna.
20380 Korwiet-1. Była to pierwsza nowoczesna gramach, szczególnie fregatowym (korwetowy, W 2010 r. zatwierdzono program budowy do-
jednostka tej wielkości zaprojektowana po rozpa- po trudnym początku, w ostatnich latach przy- zorowców (od 2016 r. fregaty) proj. 11356R dla
dzie ZSRS. Do dziś służy ich osiem w czterech od- spieszył). W tej sytuacji włodarze Kremla i do- Flot Czarnomorskiej i Bałtyckiej. W 2010 i 2011 r.
mianach, kolejne są w produkcji i na próbach. wództwo WMF przyjęli rozwiązanie pomostowe Ministerstwo Obrony FR zawarło dwa kontrakty
W lutym 2006 r. rozpoczęto budowę pierwszej w postaci „budżetowych fregat”, bazujących na na budowę łącznie sześciu okrętów. Wartość każ-
fregaty nowej generacji (do 2008 r. dozorowiec). eksportowym proj. 11356. dego z nich wyniosła ok. 40 mld RUB. Planowano
Admirał fłota Sowietskogo Sojuza Gorszkow proj. Dozorowiec proj. 11356R (R – rosyjski; czasem włączenie trzech okrętów do Floty Czarnomor-
22350 był nadzieją na zastąpienie zupełnie już określany jako 11357) został opracowany przez skiej i trzech do Floty Bałtyckiej, ale w 2014 r.
wówczas przestarzałych niszczycieli proj. 956 Sa- SPKB w oparciu o doświadczenia z eksportowej zdecydowano, że wszystkie trafią na południe.
rycz i dużych okrętów ZOP proj. 1155 Friegat. fregaty Talwar w celu przyspieszenia moderniza- Było to efektem zajęcia przez Rosję ukraińskiego
W chwili rozpoczęcia budowy wysocy rangą ofi- cji sprzętowej Floty Czarnomorskiej w związku dotąd Krymu.
cerowie WMF, a za nimi przedstawiciele przemy- z opóźnieniami w budowie fregat proj. 22350. Siłą inercji firma „Zorja-Maszproekt” zdążyła do-
słu, ogłosili, że 20 takich fregat o wyporności peł- Ten związek operacyjny WMF dysponował tylko starczyć trzy komplety siłowni do fregat budo-
nej 5400 t zasili wszystkie rosyjskie floty, a WMF trzema dużymi bojowymi okrętami nawodnymi, wanych przez Stocznię Nadbałtycką „Jantar”

www.zbiam.pl C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 7 9

Okręty wojenne
Admirał Makarow od dzioba z widocznymi systemami uzbrojenia zgrupowanymi przed nadbudówką.
w Kaliningradzie (należącą do Zjednoczonej Kor-
poracji Stoczniowej, OSK), ale na przeszkodzie
w kontynuacji produkcji stanęły sankcje nałożo-
ne przez Ukrainę po aneksji Krymu. W ich wyniku
doszło do przerwania łańcucha kooperacyjnego
z południowym sąsiadem, co odcięło stocznie
rosyjskie od dostaw turbin gazowych, przekładni
redukcyjnych i innych podzespołów oraz napraw
i remontów tych maszyn, a także masy innych
produktów przemysłu obronnego. Na pewien
Rufa fregaty Tushil, pierwszej nieukończonej eksrosyjskiej jednostki, która powstaje według zmodyfikowanego projektu
dla Indii. Pawęż przygotowano do montażu instalacji sonaru holowanego zmiennej głębokości zanurzania. Mimo licz-
nych publikacji na ten temat, żaden z wcześniejszych okrętów nie ma takiego systemu.
8 0 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2
czas sparaliżowało to całkowicie produkcję okrę-
tów w Rosji, w tym tak oczekiwanych jak kolejne
jednostki proj. 11356R. Także państwa Unii Euro-
pejskiej zakazały eksportu wielu wyrobów nie-
zbędnych do działania przemysłu stoczniowego
i obronnego Rosji.
W tym czasie trwała już budowa całej szóstki
fregat proj. 11356R. Ze względu na embargo
udało się ukończyć tylko Admirała Grigorowicza,
Admirała Makarowa i Admirała Essiena. W latach
2016–2017 podniosły one bandery WMF i weszły
w skład 30. Dywizji Okrętów Nawodnych Floty
Czarnomorskiej. 1 lipca 2015 r. dowódca WMF
adm. Wiktor Czirkow powiedział, że w związku
z niedostarczeniem przez Ukrainę siłowni do fre-
gat proj. 11356R, rosyjska marynarka zrezygnuje
z trzech ostatnich okrętów tego typu. Rekom-
pensatą zaś będzie 18 małych okrętów rakieto-
wych proj. 22800 Karakurt, uzbrojonych w sys-
tem Kalibr-NK (szerzej w WiT 11/2017), których
budowa rozpocznie się w 2016 r. Tak na margi-
nesie – zaczęła się w grudniu 2015 r. i po sied-
miu latach WMF ma… trzy jednostki, a 13 jest
w budowie, opóźnionej przez brak silników i in-
nych podzespołów. „Jantar” pozostał więc z pro-
blemem trzech nieukończonych fregat. Tu na
scenę wracają Indie.
W związku z tą sytuacją Moskwa zapropono-
wała Nowemu Delhi, eksploatującemu już sześć
podobnych fregat typu Talwar, odkupienie
dwóch najbardziej zaawansowanych w budowie
okrętów – niedoszłych admirałów Butakowa i Isto-
mina. Szósty okręt serii – Admirał Korniłow – był
w znacznie niższym stopniu gotowości technicz-
nej. Doniesienia medialne w tej sprawie przepla-
tały się z zapowiedziami przedstawicieli WMF
i przemysłu o dokończeniu tej trójki z turbinami
gazowymi NPO Saturn M70FRU-R i M90FR rosyj-
skiej produkcji, ale mimo wielu lat poświęconych
na ich opracowanie oraz wdrożenie do produkcji
seryjnej, jak dotąd M90FR trafiły jedynie na trzy
fregaty proj. 22350.
16 października 2016 r., na szczycie BRICS
w Goa, ogłoszono sprzedaż Indiom niedokoń-
czonych fregat, zmodyfikowanych wg proj.
11356M, na podstawie podpisanego tam poro-
zumienia o współpracy wojskowo-technicznej.
Zanim do tego doszło, Indie musiały porozumieć
się z Ukrainą, aby ta wyraziła zgodę na eksport
turbin koniecznych do ukończenia fregat. Gdy to
się stało, Indie zawarły kontrakt z Rosją w końcu
2018 r. na dokończenie wspomnianej pary okrę-
tów i licencyjną budowę dwóch następnych
w stoczni Goa Shipyard Limited w Goa, przy
współpracy technicznej „Jantara”. Dwa komplety
zespołów napędowych M7N1E do nieukończo-
nych fregat proj. 11356M Goa Shipyard zamówiła
w maju 2020 r. bezpośrednio w „Zorii-Maszpro-
jekcie” za ok. 76 mln USD. Pozwoliło to na konty-
nuację prac przy tych fregatach. Pierwsza ma być
zdana w końcu 2022 r., kolejna pół roku później.
Obydwie kosztowały ok. 950 mln USD.
We wrześniu 2021 r. przedsiębiorstwo Ukro-
boronprom podało, że Goa Shipyard Limited
zakupiła dwa kolejne zespoły napędowe (tym
razem M7N2E, będące modyfikacją M7N1E
i cechujące się zastosowaniem m.in. nowocze-
śniejszego, cyfrowego systemu sterowania) do
fregat budowanych w Indiach wg proj.
11356M. Wartość kontraktu sięga 100 mln USD.
Pierwszy miał trafić do stoczni w grudniu
2022 r., kolejny w lipcu 2023 r.
www.zbiam.pl

28 października 2021 r. w „Jantarze” odbyła się
uroczystość nadania nazwy fregacie Tuszil (tarcza
obrońcy). To nieukończony Admirał Butakow proj.
11356R, a jednocześnie siódma indyjska jednost-
ka typu Talwar. Tuszil będzie się różnił od poprzed-
ników głównie zastosowaniem większej liczby
komponentów pochodzenia indyjskiego. Chodzi
o m.in.: systemy hydrolokacyjne (w tym holowa-
ny), radar dozoru nawodnego, wyrzutnie rakieto-
wych bomb głębinowych czy systemy łączności.
Wróćmy jednak do rosyjskich Buriewiestników.
W lutym 2021 r. stocznia „Jantar” przedstawiła Mi-
nisterstwu Obrony FR propozycję dotyczącą
możliwości ukończenia dla WMF szóstej fregaty
proj. 11356R z wykorzystaniem rosyjskiej siłowni.
Jednak na początku 2022 r. podjęto decyzję o za-
konserwowaniu zwodowanego kadłuba, co
może oznaczać, że turbiny M70FRU-R wciąż nie
są gotowe do eksploatacji liniowej.
Fregaty proj. 11356R są przeznaczone do zwal-
czania okrętów nawodnych i podwodnych oraz
do odpierania ataków lotniczych zarówno samo-
dzielnie, jak i jako eskortowce w formacji okrętów.
Jak wspomniano, wersja rosyjska została zmodyfi-
kowana w stosunku do indyjskiej, co dotyczy
w głównej mierze systemu walki. Natomiast plat-
forma jest w zasadzie tożsama. Chodziło przy tym
o skrócenie czasu adaptacji i produkcji okrętów.
Wersja rosyjska jest napędzana siłownią ukraiń-
ską M7N1. Wytwarza ona łącznie moc 44 000 kW/
/58 000 KM, składa się z dwóch turbin gazowych
mocy szczytowej DT59 i dwóch marszowych
DS71 oraz dwóch przekładni redukcyjnych R058,
dwóch R063 i krzyżowej R1063, umożliwiającej
napęd jednym silnikiem obydwu wałów. Na ich
końcach są pięcioskrzydłowe śruby o skoku sta-
łym produkcji Bałtijskogo zawoda. Prędkość mak-
symalna przekracza 30 w. Elektrownię tworzą
cztery generatory spalinowo-elektryczne.
Załoga to 180 ludzi i 20 żołnierzy piechoty
morskiej, autonomiczność wynosi 30 dni. W skład
systemu walki wchodzą zmienione w stosunku
do jednostek indyjskich systemy: 100 mm armata
automatyczna A-190-01 z wieżą „stealth” i syste-
mem kierowania ogniem 5P10-02 Puma; system
rakietowy 3R14 Kalibr-NK z ośmiokomorową wy-
Admirał Makarow w morzu. Choć Buriewiestniki XXI wieku nie dorównują zachodnim okrętom tej wielkości pod względem możliwości bojowych, stanowią ważny wkład w moderni-
zację Floty Czarnomorskiej pozbawionej innych dużych bojowych okrętów nawodnych.
www.zbiam.pl
Okręty wojenne
Harmonogram budowy dozorowców (fregat) projektu 11356R
Nazwa Numer budowy Położenie Wodowanie Podniesienie Uwagi
stępki bandery
Admirał Grigorowicz 01357 18.12.2010 14.03.2014 11.03.2016 1
Admirał Essien 01358 08.07.2011 07.11.2014 07.06.2016 1
Admirał Makarow 01359 29.02.2012 02.09.2015 27.12.2017 1
Admirał Butakow 01360 12.07.2013 02.03.2016 – 2
Admirał Istomin 01361 15.11.2013 11.2017 – 3
Admirał Korniłow 01362 12.2013 11.2017 – 4
1 – 30. Dywizja Okrętów Nawodnych Floty Czarnomorskiej.
2 – Od 2019 r. budowany pod nowym nr. 01457 dla Indii jako Tushil; 28 października 2021 r. ochrzczony.
3 – Od 2019 r. budowany pod nowym nr. 01458 dla Indii jako Tamala.
4 – Zakonserwowany w stoczni „Jantar”.
rzutnią 3S14 UKSK (Uniwiersalnyj korabielnyj nym system ten może w trybie pasywnym prze-
strielbowyj kompleks), pociskami manewrujący- chwytywać emisje radiolokacyjne, znacząco
mi 3M14, przeciwokrętowymi 3M54 i rakietotor- zwiększając zasięg skuteczny wykrywania obiek-
pedami 91RT systemu 9K Otiwet (bez możliwości tów), system nawigacji i żyrostabilizacji Ładoga-
użycia pocisków przeciwokrętowych 3M55 Oniks), -M-11356, system walki elektronicznej 5P28, sonar
systemem kierowania ogniem 3R-14N-11356 kadłubowy MGK-335M-03, zaburtowy przeciwdy-
i stacją radiolokacyjną wykrywania i wskazywa- wersyjny system hydrolokacyjny MG-757.1 Anapa-
nia celów Pozitiw-M1.2; system przeciwlotniczy -M, system łączności Cientawr. System walki jest
Sztil-1 z nową wyrzutnią pionową 3S90.1 do 24 zarządzany centralnie przez, nie najnowszy już,
pocisków 3M317M i wielokanałowym systemem zintegrowany bojowy system informacyjno-do-
kierowania ogniem 3R91.1; bezzałogowiec Or- wódczy BIUS (Bojewaja informacyonno-uprawla-
łan-10 do rozpoznania i wskazywania celów; dwa juszczaja sistiema) Triebowanije-M, opracowany
55 mm przeciwdywersyjne granatniki automa- przez petersburski NPF Meridian.
tyczne DP-65 z granatami RG-55M i GRS-55 oraz
dwa 12,7 mm wkm 6P58 Kord. ❚ Krok w tył
Poza nimi zaadaptowano część starego uzbro- Decyzja o budowie fregat proj. 11356R była za-
jenia, w tym: dwie 30 mm armaty AK-630M skakująca. Z jednej strony dla WMF powstają
z dwiema głowicami optoelektronicznymi Sfie- w bólach nowoczesne fregaty proj. 22350, z dru-
ra-02; dwie wyrzutnie DTA-53-11356 533 mm giej Kreml sięga po stary projekt okrętu, a do
torped SET-65 (łącznie 16 sztuk) i system RPK-8 tego montuje na nim systemy uzbrojenia, z któ-
z wyrzutnią RBU-6000 z zapasem 48 rakietowych rych cześć powstała w połowie XX wieku, choć
bomb głębinowych RGB-60 lub pocisków prze- dostępne są ich nowocześniejsze odpowiedniki.
ciw okrętom podwodnym 90P, z systemem kiero- Można się zastanawiać, czemu Buriewiestniki nie
wania uzbrojeniem ZOP Purga-11356; śmigło- otrzymały rakietowego systemu przeciwlotni-
wiec Ka-27PŁ z hangarem i lądowiskiem; cztery czego 3K93-3 Riedut zamiast Sztila-1, nowych so-
wyrzutnie pasywnych środków zakłócających narów Minotawr i Zarja-2 w miejsce MG-335, sys-
KT-216 systemu PK-10 Smiełyj. temu ZOP i przeciwtorpedowego Pakiet-NK
Wyposażenie elektroniczne również nie jest re- zamiast anachronicznych wyrzutni torped i rbg
wolucyjne i składa się na nie: wielofunkcyjna stacja RBU-6000, czy systemu BIUS Sigma zamiast Trie-
radiolokacyjna Friegat-M2EM, radary nawigacyjne/ bowanija-M. Do tego miejsce zestawów Kasztan
/wykrywania celów nawodnych MR-212/201-1M zajęły „nieśmiertelne” AK-630M.
Wajgacz-U i MR-231-3, radar wykrywania i wskazy- Działania te trzeba rozumieć jako rozwiązanie po-
wania celów 3C-25 Garpun-Bał (poza trybem aktyw- mostowe, do załatania dziury powstałej w wyniku
C z e r w i e c 2 0 2 2 • Wojsko i Technika 8 1
Okręty wojenne

wycofania starych okrętów dużej wyporności i pro-

blemów technicznych, ale też finansowych w pro-
gramie fregat 22350. To właśnie „krótka kołdra” spo-
wodowała wybór leciwego systemu walki.
Jednocześnie platforma proj. 11356 była już dobrze
znana rosyjskiemu przemysłowi, a więc pozbawiona
ryzyka technicznego, i gdyby nie imperialne zapędy
Moskwy, a w ich konsekwencji embargo na ukraiń-
ski sprzęt, zapewne dziś WMF miałby co najmniej
sześć tych fregat na Morzu Czarnym i kolejne w bu-
dowie, np. dla Floty Oceanu Spokojnego. Choć nie
jest to szczyt marzeń, „admirały” w czasie wojny
z Ukrainą pokazały swoją przydatność, szczególnie
w sytuacji, gdy przeciwnik nie dysponuje adekwat-
nymi siłami przeciwdziałania.
Zamiast tego Rosja boryka się z rozpędzeniem
programu seryjnej budowy fregat 22350, zaś na
horyzoncie brak innych jednostek tej wielkości.
Dość sprawnie zaczęła postępować produkcja
korwet proj. 20380, ale to okręty o połowę mniej-
sze. Nawet seryjna i szybka budowa małych okrę-
tów rakietowych 22800 okazała się dla Rosjan
kompromitującym problemem. n

Podstawowe dane taktyczno-techniczne

dozorowców (fregat) projektu 11356R
Wyporność: standardowa 3620 t, pełna ok. 4035 t;
wymiary: długość całkowita 124,8 m, długość na
KLW 115,0 m, szerokość 15,2 m, zanurzenie średnie
4,2 m, zanurzenie maksymalne 7,5 m; napęd: układ
COGAG, zespół M7N1 (dwa silniki turbinowe DT59
i 2 DS71) o łącznej mocy 44 000 kW/58 000 KM,
dwie śruby o skoku stałym; osiągi: prędkość
maksymalna 30 w., ekonomiczna 14 w., zasięg
4850 Mm/14 w., autonomiczność 30 dni;
uzbrojenie: 100 mm armata automatyczna
A-190-01 Uniwiersał (392 naboje), rakietowy system
OPL Sztil-1 z dwiema wyrzutniami pionowymi
3S90.1 (24 pociski 3M317M), system Kalibr-NK
z wyrzutnią pionową 3S14 UKSK (osiem pocisków
3M14, 3M54 i 91RT), 2×II wyrzutnie DTA-53-11356
533 mm torped SET-65, 2×VI 30 mm armaty
AK-630M (2000 nabojów), dwa 12,7 mm wkm 6P58
Kord, dwa 55 mm granatniki DP-65, cztery
wyrzutnie pasywnych środków zakłócających
KT-216 systemu PK-10 Smiełyj, śmigłowiec Ka-27PŁ,
system bezzałogowy Orłan-10, hangar, dwie
Fregata Admirał Essien projektu 11356R. Rys. Tomasz Grotnik.

hybrydowe łodzie motorowe BŁ-680 z żurawiami

manipulatorami firmy Palfinger; wyposażenie elek-
troniczne: trójwspółrzędna stacja radiolokacyjna
Friegat-M2EM, radary nawigacyjne MR-212/201-1M
Wajgacz-U i MR-231-3, radar wykrywania
i wskazywania celów 3C-25 Garpun-Bał, system
kierowania ogniem armaty 100 mm 5P10-02 Puma,
system kierowania ogniem armat 30 mm z dwiema
optoelektronicznymi głowicami obserwacyjno-ce-
lowniczymi Sfiera-02, system nawigacji i żyrostabili-
zacji Ładoga-M-11356, system walki elektronicznej
5P28, sonar kadłubowy MGK-335M-03, zaburtowy
przeciwdywersyjny system hydrolokacyjny
MG-757.1 Anapa-M, system łączności Cientawr,
system łączności satelitarnej Auriga-1.OK, bojowy
system informacyjno-dowódczy Triebowanije-M;
załoga: 180 (w tym 18 oficerów) i 20 miejsc
dodatkowych.

8 2 Wojsko i Technika • C z e r w i e c 2 0 2 2 www.zbiam.pl

Marine Systems

Tomorrow’s standards today.

For your navy.

Experience counts.
thyssenkrupp Marine Systems is one of the world’s leading naval system providers.
Our submarines, naval surface vessels and maritime defence equipment is known for superior
technological excellence, reliability and longevity. Based on over 100 years for submarine
experience and cutting edge technologies, we have already provided more that 160 highly
capable and stealthy submarines to over 20 navies worldwide.
Our engagement is not constrained to technological and developmental issues, but is founded
on long-lasting co-operations with navies, procurement offices and industrial partners.
See the benchmark for non-nuclear submarines at www.thyssenkrupp-marinesystems.com
Jesteśmy gotowi na każdą misję!

DEMARKO Military Vehicles

ul. Kolonia Zygmunt 27, 31 B-C
41-909 Bytom
tel. + 32 770 01 12
fax +32 706 90 96 demarko-military.com