‫كتابچه آموزشي مهارتهاي پايه داوطلبي‬

‫چكيده كتب منبع مهارتهاي پايه داوطلبي‬

‫«ويژة اعضا»‬

‫تهيه كننده‪ :‬شهرام مكارم‬

‫ويراستار‪ :‬ناهيد جهانلو‬

‫مؤسسه آموزش عالي و معاونت آموزش و پژوهش جمعيت هاللاحمر‬

‫‪0‬‬
 ‫فهرست مطالب‬
‫مقدمه‬
‫فصل اول‪ :‬نهضت بينالمللي صليبسرخ و هاللاحمر‬
‫بخش اول‪ :‬آشنایی با نهضت بینالمللی صلیبسرخ‬
‫بخش دوم‪ :‬اعضا تشکیلدهنده نهضت بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمر‬
‫بخش سوم‪ :‬آشنایی با جمعیت هاللاحمر ایران‬
‫بخش چهارم‪ :‬آشنایی با تشکیالت جمعیت هاللاحمر‬

‫فصل دوم‪ :‬كار گروهي‬

‫بخش اول‪ :‬آشنایی با مفاهیم کار گروهی‬
‫بخش دوم‪ :‬آشنایی با مفاهیم تیم‬
‫بخش سوم‪ :‬آشنایی با تکنیکهای تصمیمگیری‬
‫بخش چهارم‪ :‬تمرین‬

‫فصل سوم‪ :‬خدمات داوطلبانه‬

‫بخش اول‪ :‬آشنایی با مفاهیم و کلمات‬
‫بخش دوم‪ :‬آشنایی با اهداف‪ ،‬خط مشی‪ ،‬نقش و ویژگیهای خدمات داوطلبانه‬

‫فصل چهارم‪:‬حقوق بشر دوستانه بينالمللي‬

‫بخش اول‪ :‬تعریف حقوق بینالمللی بشر دوستانه‬
‫بخش دوم‪ :‬مفهوم رژیم حمایتی در حقوق بشردوستانه‬
‫بخش سوم‪ :‬تفاوت حقوق بشردوستانه با حقوق بشر و حقوق توسل به زور‬
‫بخش چهارم‪ :‬تاریخچه حقوق بشردوستانه‬
‫بخش پنجم‪ :‬موقعیتهایی که حقوق بشردوستانه قابلیت اجرا دارد‬
‫بخش ششم‪ :‬مفهوم رزمنده و غیرنظامی‬
‫بخش هفتم‪ :‬مفهوم هدف نظامی و غیرنظامی‬
‫بخش هشتم‪ :‬مفهوم حمالت ممنوعه در درگیریهای مسلحانه‬
‫بخش نهم‪ :‬روشها و ابزارهای جنگی‬
‫بخش دهم‪ :‬حمایت از جمعیت غیرنظامی در برابر اثرات جنگ‬
‫بخش یازدهم‪ :‬فعاالن مجری حقوق بینالمللی بشردوستانه‬
‫‪1‬‬
 ‫فصل پنجم‪ :‬رهبري و راهنمايي گروه‬
‫بخش اول‪ :‬چگونه یک تیم را رهبری کنیم‬
‫بخش دوم‪ :‬چگونگی رهبری کردن‬
‫بخش سوم‪ :‬چگونه تصمیمگیری کنیم‪.‬‬
‫بخش چهارم‪ :‬چگونگی ایجاد همکاریها و گسترش آنها‬
‫بخش پنجم‪ :‬رهبری و هدایت یک مصاحبه‬
‫بخش ششم‪ :‬اطالع رسانی و مشارکت در کار‬
‫بخش هفتم‪ :‬وجود منابع مختلف‬

‫فصل ششم‪:‬كمکهاي اوليه روانشناختي‬

‫بخش اول‪ :‬تعریف بحران‬
‫بخش دوم‪ :‬واکنشهای روانی در یک بحران و مقابله با آن‬
‫بخش سوم‪:‬اقدامات روان شناختی الزم در مورد افراد‬
‫آسیب دیده ازبحرانها‬
‫بخش چهارم‪ :‬اصول چهارگانه بقا‬

‫‪2‬‬
 ‫فصل اول‬

‫نهضت بينالمللي صليبسرخ و‬

‫هاللاحمر‬

‫بخش اول‪ :‬آشنايي با نهضت بينالمللي صليبسرخ‬

‫بخش دوم‪ :‬اعضا تشكيلدهنده نهضت بينالمللي صليبسرخ و هاللاحمر‬

‫بخش سوم‪ :‬آشنايي با جمعيت هاللاحمر ايران‬

‫بخش چهارم‪ :‬آشنايي با تشكيالت جمعيت هاللاحمر‬

‫‪3‬‬
 ‫بخش اول‪ :‬آشنايي با نهضت بينالمللي صليبسرخ‬

‫‪ )1‬تاريخچه نهضت بينالمللي صليبسرخ‬

‫‪ ‬سال ‪ :1859‬جنگ فرانسه و اتریش در سولفورینو (شمال ایتالیا) – ‪ 6‬هززار کشزته و ‪ 36‬هززار مجزرو – ورود‬
‫هانری دونان(بازرگان جوان سوئیسی) به منطقه جنگی و تشکیل یک گروه امدادی برای نجات مجروحین‬
‫‪ ‬چاپ کتاب خاطرات سولفورینو توسط هانری دونان و ارائه دو پیشنهاد در آن‪:‬‬

‫‪ -‬تاسیس یک جمعیت امدادی داوطلب در هر کشور‪ ،‬با آموزش در زمان صلح جهت خدمت در زمان جنگ‬
‫‪ -‬ایجاد یک اصل بینالمللی جهت حمایت از بیمارستانها و کارکنان مراکز درمانی‬
‫‪ 26 ‬اکتبر‪ :1863‬تشکیل اولین کنفرانس بینالمللی در ژنو با شرکت ‪ 36‬نماینده از ‪ 16‬کشور اروپایی به دعزوت‬
‫هانری دونان – تهیه اولین قرارداد (کنوانسیون) در ژنو و موافقت کشورها برای تشکیل یک کمیته ملی‬
‫‪ ‬در حال حاضر ‪ 191‬کشور جهان دارای جمعیت هاللاحمر و صلیبسرخ بوده کزه ‪ 178‬جمعیزت بزه رسزمیت‬
‫شناخته شدهاند‪.‬‬

‫‪ )2‬عالئم صليبسرخ و هاللاحمر‬

‫‪ ‬سال ‪ 1863‬م (‪ 1242‬ه‪.‬ش)‪ :‬انتخاب عالمت صلیبسرخ (معکوس رنگهای پرچم کشور سزوئیس) بزه احتزرام‬
‫هانری دونان‬
‫‪ ‬سال ‪ 1876‬م (‪ 1255‬ه‪.‬ش)‪ :‬انتخاب عالمت هاللاحمر (معکوس رنگهای پرچم ترکیه عثمزانی) بزه پیشزنهاد‬
‫امپراطوری عثمانی‬
‫‪ ‬سال ‪ 1301‬ه‪.‬ش‪ :‬پیشنهاد آرم شیر و خورشید سرخ توسط دولت ایران‬
‫‪ ‬سال ‪ 1308‬ه‪.‬ش‪ :‬به رسمیت شناختن آرم شیر و خورشید سرخ در کنفرانس ژنو‬
‫‪ :1359 ‬تغییر نام شیر و خورشید سرخ ایران به هاللاحمر ایران‬

‫‪ )3‬اصول اساسي صليبسرخ و هاللاحمر‬

‫‪ ‬انسانیت ( ‪ :)Humanity‬هدف نهضت‪ ،‬التیام آالم و کاهش رنج‪ ،‬محافظت از جان و سالمتی نوع بشر‪ ،‬تضزمین‬
‫کرامت انسانها‪ ،‬ترویج درک متقابل‪ ،‬دوستی‪ ،‬همکاری و صلح پایدار جهانی است‪.‬‬
‫‪ ‬بی غرضی (‪ :)Impartiality‬نهضت فاقد هرگونه جبههگیری ملی‪ ،‬نژادی‪ ،‬عقیدتی‪ ،‬مذهبی‪ ،‬طبقاتی و سیاسی‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬بیطرفی (‪ :)Neutrality‬نهضت در درگیریها از هیچ طرفزی جانبزداری نمیکنزد و در هزیچ مناقشزهای شزرکت‬
‫نمینماید‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ ‬عدم وابستگی (‪ :)Independence‬نهضت مستقل است‪ .‬ضمن آن که در خدمات انسزان دوسزتانه بزه دولزت‬
‫کشور خود کمک میکند و از قوانین کشور خود پیروی مینماید ولی همواره استقالل خود را حفظ مینماید‪.‬‬
‫‪ ‬خدمات داوطلبانه (‪ :)Voluntary Service‬عضویت در نهضت داوطلبانه است و هیچ گونزه سزودآوری مشزوق آن‬
‫نمیباشد‪.‬‬
‫‪ ‬یگانگی (‪ :)Unity‬در هر کشور تنها یک جمعیت هاللاحمر یا صلیبسرخ میتواند وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬جهان شمولی (‪ :)Universality‬موقعیت‪ ،‬مسئولیتها و وظایف همه جمعیتها در نهضت یکسان است‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫بخش دوم‪ :‬اعضا تشكيلدهنده نهضت بينالمللي صليبسرخ و هاللاحمر‬

‫‪ )1‬كميته بينالمللي صليبسرخ‬

‫‪ ‬تأسیس‪ 1863 :‬م (‪ 1242‬ه‪.‬ش)‬
‫موسس‪ :‬هانری دونان‬ ‫‪‬‬
‫شعار‪ :‬نیکوکاری در زمان جنگ‬ ‫‪‬‬
‫عالمت‪ :‬صلیبسرخ روی زمینه سفید در درون یک دایره‬ ‫‪‬‬
‫اعضا‪ 25 :‬نفر از کشور سوئیس‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬وظایف‪:‬‬
‫‪ -‬حفظ و نشر اصول هفتگانه نهضت‬
‫‪ -‬به رسمیت شناختن جمعیتهای جدید التأسیس‬
‫‪ -‬بازدید و نظارت بر اجرای حقوق بشردوستانه در درگیریها‬
‫‪ -‬اقدام جهت حمایت از آسیب دیدگان نظامی و غیرنظامی در درگیزریهزا در صزورت نیزاز جمعیزتهزای ملزی و‬
‫فدراسیون‬
‫‪ -‬تأمین جریان عملیات جستجوی مفقودین طبق کنوانسیون ژنو‬
‫‪ -‬کمک به آموزش کارکنان حوزه درمان و تهیه وسایل پزشکی در درگیریها‬
‫‪ -‬تالش جهت تفهیم و نشر حقوق بینالمللی بشردوستانه‬
‫‪ -‬اجرای مأموریتهای محوله از طرف کنفرانس بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمر‬

‫‪ )2‬فدراسيون بينالمللي جمعيتهاي صليبسرخ و هاللاحمر‬

‫‪ 1919 ‬م (‪ 1298‬ه‪.‬ش)‪ :‬تشکیل اتحادیه جمعیتهای صزلیبسزرخ در پزاریس توسزط ژاپزن‪ ،‬ایتالیزا‪ ،‬فرانسزه‪،‬‬
‫انگلیس‪ ،‬آمریکا‬
‫‪ 1981 ‬م(‪ 1360‬ه‪.‬ش)‪ :‬تغییر نام به اتحادیه جمعیتهای صلیبسرخ و هاللاحمر‬
‫‪ 1991 ‬م (‪ 1371‬ه‪.‬ش)‪ :‬تغییر نام به فدراسیون بینالمللی جمعیتهای صلیبسرخ و هاللاحمر‬
‫‪ ‬اعضا‪:‬‬
‫کلیه جمعیتهای ملی صلیبسرخ و هاللاحمر‬ ‫‪-‬‬
‫شعار‪ :‬نجات زندگی افراد با تغییر اذهان‬ ‫‪-‬‬
‫مقر‪ :‬ژنو‬ ‫‪‬‬
‫عالمت‪ :‬هالل و صلیبسرخ در یک مستطیل سفید‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬هدف کلی‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫‪ -‬تشویق‪ ،‬ایجاد تسهیالت و ارتقاء فعالیتهای بشر دوستانه از طریق جمعیزتهزای ملزی بزه منظزور بهبزود موقعیزت‬
‫کسانی که به کمک نیازمندند‬
‫‪ ‬برخی وظایف فدراسیون‪:‬‬
‫‪ -‬ایجاد هماهنگی و ارتباط بین جمعیتها و حمایت از آنها‬
‫‪ -‬تشویق تشکیل جمعیت در کشورها‬
‫‪ -‬امدادرسانی به قربانیان در سوانح‬
‫‪ -‬کمک به جمعیتهای ملی جهت آمادگی در امداد سوانح‪ ،‬سازماندهی و هماهنگی و هدایت عملیات‬
‫‪ -‬ارتقاء بهداشت عمومی و رفاه اجتماعی‬
‫‪ -‬آموزش جوانان و جذب داوطلبان‬

‫‪ )3‬جمعيتهاي ملي (هاللاحمر يا صليبسرخ)‬

‫این جمعیتها در ابتدا در کشور خود تشکیل شده‪ ،‬سپس توسط دولت متبوع خود به رسمیت شزناخته مزیشزوند‪.‬‬
‫اساسنامه آنها باید توسط کمیته بینالمللی صلیبسرخ به رسمیت شناخته شود تا بتوانند بزه عضزویت فدراسزیون‬
‫درآیند ‪.‬‬
‫‪ ‬اهداف‪:‬‬
‫‪ -‬حمایت از آسیب دیدگان نظامی‪ ،‬غیرنظامی و مراکزز بهزداری در زمزان درگیزری و کمزک بزه اسزرای جنگزی و‬
‫خانواده آنها‬
‫‪-‬آمادگی امدادی برای زمان وقوع حادثه‬
‫‪ -‬ارتقاء بهداشت‪ ،‬پیشگیری از بیماری و رفع آالم از طریق خدمات به جامعه و آموزش‬
‫‪ -‬نشر اصول هفتگانه جمعیت‬

‫‪ )4‬نهادهاي نهضت بينالمللي صليبسرخ و هاللاحمر‬

‫کنفرانس بینالزمللزی صلیب سزرخ و هززاللاحمززر‪ :‬باالتززرین شززورای تصزمیمگیزری نهضزت بزینالمللزی‬ ‫‪‬‬
‫صلیبسرخ و هاللاحمر است که هر ‪ 4‬سال یک بزار تشزکیل مزیگزردد و شزامل نماینزدگان کمیتزه‪ ،‬فدراسزیون‪،‬‬
‫جمعیتها و دولتهای امضاء کننده قراردادهای چهارگانه ژنو میباشند‪.‬‬
‫‪-‬اهم وظایف‪:‬‬
‫‪ ‬کمک به اهداف نهضت‪ ،‬اصال اساسنامه و آئیننامه نهضت‬
‫تصمیمگیری در اختالف نظرهای فدراسیون و کمیته‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬انتخاب اعضا کمیسیون دائمی‬
‫تصویب مقررات جدید‬ ‫‪‬‬

‫‪7‬‬
‫شورای نمایندگان نهضت بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمر‪ :‬شامل جمعیتهزای ملزی‪ ،‬فدراسزیون و کمیتزه‬ ‫‪‬‬
‫بوده که هر ‪ 2‬سال یکبار تشکیل جلسه میدهد‪.‬‬
‫‪-‬اهم وظایف‪:‬‬
‫‪ ‬اظهارنظر و تصمیمگیری در مورد موضوعات ارجاع شده به شورا‬
‫کمیسیون دائمی صلیبسرخ و هاللاحمر بینالمللی‪ :‬تشکیل شده از دونفر نماینده فدراسیون‪ ،‬دو نفر نماینزده‬ ‫‪‬‬
‫کمیته و ‪ 5‬نفر نماینده منتخب کنفرانس بینالمللی که هر ‪ 2‬سال یکبار تشکیل جلسه میدهند‪.‬‬
‫‪-‬اهم وظایف‪:‬‬
‫ایجاد هماهنگی بین سازمانهای تشکیلدهنده نهضت‬ ‫‪‬‬
‫پیگیری اجرای مصوبات کنفرانس‬ ‫‪‬‬
‫بررسی مسائل کلی نهضت‬ ‫‪‬‬
‫ارجاع موضوعات به شورای نمایندگان‬ ‫‪‬‬

‫‪8‬‬
 ‫بخش سوم‪ :‬آشنايي با جمعيت هاللاحمر ايران‬

‫‪ )1‬تاريخچه‬
‫‪ :1302/1/14 ‬سنگ بنای جمعیت در ایران نهاده شد‪.‬‬
‫‪ :1302/5/6 ‬تشکیل اولین جلسه جمعیت شیر و خورشید ایران در عمارت گلستان‬
‫‪ :1347 ‬تصویب اولین آئین نامه خدمات امدادی‬
‫‪ :1350 ‬شروع به کار اولین تشکیالت رسمی امدادی با استخدام نیروهای تمام وقت با عنوان «سازمان امداد»‬
‫‪ :1359 ‬تغییر نام شیر و خورشید سرخ به هاللاحمر‬
‫‪ :1362 ‬تصویب اساسنامه جدید در یک ماده و پنج تبصره توسط مجلس شورای اسالمی‬
‫‪ :1374 ‬تصویب اولین اصالحیه اساسنامه توسط مجلس‬
‫‪ :1379 ‬تصویب دومین اصالحیه اساسنامه توسط مجلس‬
‫‪ :1382 ‬تصویب سومین اصالحیه اساسنامه توسط مجلس‬

‫‪ )2‬اهداف جمعيت‬
‫‪ ‬تالش برای تسکین آالم بشری‬
‫‪ ‬تأمین احترام انسانها و کوشش در جهت برقراری دوستی و تفاهم متقابل و صلح پایدار میان ملتها‬
‫‪ ‬حمایت از زندگی و سالمت انسانها بدون درنظر گرفتن هیچ گونه تبعیض میان آنها‬

‫‪ )3‬وظايف جمعيت‬
‫‪ ‬ارائه خدمات امدادی در هنگام بروز حوادث و سوانح طبیعی مثزل زلزلزه ‪ ،‬سزیل و غیزره در داخزل و خزارز از‬
‫کشور‬
‫‪ ‬ارائه کمکهای اولیه در حوادث غیرمترقبه به وسیله امدادگران‬
‫برنامهریزی و اقدام در جهت آمادگی مقابله با حوادث و سوانح و آموزش عمومی در این زمینه و تربیزت کزادر‬ ‫‪‬‬
‫امدادی و نیروی انسانی مورد نیاز‬
‫‪ ‬ارسال کمک و اعزام عوامل امدادی و درمانی به سایر کشورها در صورت لزوم‬
‫‪ ‬کمک به امر توانبخشی و ارائه خدمات اجتماعی در جهت تسکین آالم آوارگان‪ ،‬پناهندگان مرزی و معلزولین و‬
‫ایجاد حس تعاون‪ ،‬تفاهم‪ ،‬دوستی و نیکوکاری بین مردم‬
‫‪ ‬تالش در جهت تسکین آالم بشری و کمک به امر سالمت جامعزه و دفزاع از ارزشهزای انسزانی و کوشزش در‬
‫جهت برقراری دوستی و تفاهم متقابل و صلح پایدار میان ملتها‬

‫‪9‬‬
‫‪ ‬اداره امور جوانان جمعیت و توسعه مشارکت جوانان در تصمیمگیریها و فعالیزتهزای مربزوط بزه آنزان و تربیزت و‬
‫آموزش جوانان مذکور به منظور آماده ساختن آنها در انجام خدمات امدادی و عام المنفعه‬
‫‪ ‬کمک به تهیه دارو و وسایل و تجهیزات پزشکی مورد نیاز مراکز بهداشتی‪ ،‬درمانی و آموزشی کشور با موافقزت‬
‫وزارت بهداشت و با همکاری هاللاحمر و صلیبسرخ کشورهایی که عضو اتحادیه بینالمللزی صزلیبسزرخ جهزانی‬
‫هستند‬

‫‪10‬‬
 ‫بخش چهارم‪ :‬آشنايي با تشكيالت جمعيت هاللاحمر‬

‫‪ )1‬سازمان امداد ونجات‬

‫‪ ‬بزرگترین سازمان امداد و سوانح در داخل کشور است‬
‫‪ ‬جزء ‪ 5‬کشور اول جهان از لحاظ تجهیزات و توانایی امدادی میباشد‬
‫‪ ‬فعالیت‪:‬‬
‫‪ -‬جستجو و نجات آسیب دیدگان حوادث‬
‫‪ -‬کمکهای اولیه و انتقال مصدومان به مراکز درمانی‬
‫‪ -‬اسکان موقت بازماندگان‬

‫‪ )2‬سازمان جوانان‬
‫‪ ‬پیشنهاد تأسیس‪1313 :‬‬
‫‪ ‬تأسیس‪1326:‬‬
‫‪ ‬شعار‪ :‬خدمت گزاری‬
‫‪ ‬فعالیتها‪:‬‬
‫‪ -‬آموزشی‪ :‬ورزشی ‪ ،‬هنری ‪ ،‬فنی و حرفهای و ‪....‬‬
‫‪ -‬امدادی و عام المنفعه‪ :‬فعالیت در مراسم و بزرگداشتها مانند‪:‬‬
‫روز جهانی معلوالن‪ ،‬روز اهداء خون‪ ،‬روز هوای پاک و ‪....‬‬

‫‪ )3‬سازمان داوطلبان‬
‫‪ ‬تبدیل از اداره کل داوطلبان به سازمان داوطلبان‪1379 :‬‬
‫‪ ‬هدف‪:‬‬
‫‪ -‬تحقق اصل «خدمات داوطلبانه»‬
‫‪ -‬وظیفه‪ :‬سازماندهی توان افراد داوطلب جهت تأمین احتیاجات نیازمندان‬
‫‪ ‬داوطلبینی که حق عضویت مستمر بپردازند «عضو داوطلب» شناخته میشوند‪.‬‬

‫‪ )4‬سازمان تداركات پزشكي‬

‫‪ :1305 ‬راهاندازی اولین داروخانه سیار (دریک خودرو)‬
‫‪ :1357 ‬تأسیس داروخانههای ثابت‬
‫‪ :1374 ‬تشکیل سازمان تدارکات و تولید لوازم پزشکی و دارویی در حال حاضر این سازمان دارای ‪ 4‬مرکز است‪:‬‬
‫‪11‬‬
 ‫‪-‬کارخانه سرنگ سازی هالل ایران (سها)‪،‬‬
‫‪ -‬مجتمع دارویی‪ ،‬بهداشتی‪ ،‬آرایشی‬
‫‪ -‬مجتمع درمانی تهران پارس‬
‫‪ -‬داروخانه مرکزی‬

‫‪ )5‬معاونت درمان و توانبخشي‬

‫‪ :1305 ‬آغاز تأسیس درمانگاه و مطبهای رایگان‬
‫‪ :1341 ‬تأسیس اولین مرکز ارتوپدی فنی‬
‫‪ ‬این معاونت در حال حاضر مقام اول ارائه خدمات توانبخشی را در کشزور دارد‪( .‬از نظرتعداد مزراکز ارتزوپززدی‬
‫فنی‪ ،‬فیزیوتراپی‪،‬‬
‫‪ ‬شنوایی سنجی و کاردرمانی)‬
‫‪ ‬این معاونت در کشورهای کنیا‪ ،‬مالی‪ ،‬نیجر‪ ،‬غنا‪ ،‬امارات‪ ،‬یمن ‪ ،‬نخجوان و تعداد دیگزری از کشزورها دارای مرکزز‬
‫درمانی میباشد‪.‬‬

‫‪ )6‬اداره كل امور بينالملل‬

‫این اداره تعامالت دو جانبه و چند جانبه جمعیت هاللاحمر کشور با فدراسیون بزینالمللزی صزلیبسزرخ و سزایر‬
‫نهادها و ارگانهای وابسته را عهده دار میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬فعالیت‪:‬‬
‫‪-‬دوجانبه‪ :‬اجرای پروژه با هریک از اعضا فدراسیون‬
‫‪-‬چند جانبه‪ :‬حضور فعال در اجالسیههای بینالمللی‬

‫‪ )7‬موسسه آموزش علمي كاربردي هالل ايران‬

‫‪ :1327 ‬تأسیس مدرسه عالی پرستاری جمعیت شیر و خورشید سرخ‬
‫‪ :1374 ‬تأسیس مرکز آموزش و تحقیقات جمعیت و سپس تأسیس مؤسسه آموزش علمی کاربردی هالل ایران‬
‫‪ ‬اهداف‪:‬‬
‫‪-‬آموزش تکنیکها و علوم جدید برای جلوگیری از مواجهه با سوانح‬
‫‪-‬آموزش مدیران‪ ،‬کارکنان و امدادگران در رابطه با فعالیتهای جمعیت‬
‫‪-‬آموزش عمومی فرهنگ ایمنی‬
‫‪-‬تعیین روشهای علمی و عملی به منظور ارزیابی سوانح و بالیا‬
‫‪-‬آموزشهای تخصصی بلندمدت در رابطه با فعالیتهای جمعیت‬

‫‪12‬‬
‫‪ ‬این مؤسسه در حال حاضر در رشتههای‪ :‬مدیریت عملیزات امزداد و نجزات‪ ،‬مزدیریت امزداد در سزوانح‪ ،‬اعضزا‬
‫مصنوعی‪ ،‬مترجمی زبان انگلیسی‪ ،‬خدمات پرورشی و امداد سوانح؛ در مقاطع کاردانی و کارشناسی مشزغول تربیزت‬
‫دانشجو میباشد‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫فصل دوم‬

‫كار گروهي‬

‫بخش اول‪ :‬آشنايي با مفاهيم كار گروهي‬

‫بخش دوم‪ :‬آشنايي با مفاهيم تيم‬

‫بخش سوم‪ :‬آشنايي با تكنيکهاي تصميمگيري‬

‫بخش چهارم‪ :‬تمرين‬

‫‪14‬‬
 ‫بخش اول‪ :‬آشنايي با مفاهيم كار گروهي‬

‫‪ )1‬تعريف گروه‬
‫دو یا چند نفر که با هم روابط متقابل دارند‪ ،‬به یکدیگر وابستهاند و برای تأمین هدفهای خاص گردهم میآیند‪.‬‬

‫‪ )2‬انواع گروه‬
‫گروههای اولیه‪:‬روابط صمیمی‪ ،‬نزدیک و رویاروی بین اعضا آن حاکم است‪ .‬مثال‪ :‬خانواده‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬گروههای ثانویه‪ :‬گروههای موقتی که براساس قراردادها و ضرورتهای اجتماعی تشکیل میشوند‪ .‬مثال‪ :‬کزالس‬
‫درس‬
‫گروههای کوچک‪ :‬کمتر از ‪ 12‬نفر‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬گروههای بزرگ‪ :‬بیشتر از ‪ 12‬نفر‬
‫‪ ‬گروههای راهنما‪ :‬این گروهها به منظور ارائه اطالعات در زمینههای گوناگون به داوطلبان تشکیل میگزردد‪ .‬بزه‬
‫صورت جلسات چهل و پنج دقیقهای سخنرانی ‪ ،‬پرسش و پاسخ و نمایش فیلم‬
‫‪ ‬گروههای مشورت‪ :‬برای آموزش والدین و مربیان توسط راهنما برای رفع مشکالت فرزندان و دانش آموزان‬
‫‪ ‬گروههای مشاوره‪ :‬از نوع گروههای کوچک هستند و با ارتباط حسنه به درمان مشکالت روانی داوطلزب کمزک‬
‫میکنند‬
‫‪ ‬گروههای باز‪ :‬عضویت درآنها ساده است و ورود و خروز ازآنها تزابع شزرایط خاصزی نیسزت‪ .‬مثزال‪ :‬گزروههزای‬
‫اینترنتی‬
‫‪ ‬گروههای بسته‪ :‬عضویت و خروز از آنها تابع شرایط خاص است‪ .‬مثال‪ :‬گروههای اطالعاتی و ایمنی‬
‫‪ ‬گروه مرجع‪ :‬گروهی که فرد در اعمال‪ ،‬عقاید و رفتارهایش از آن گروه الگو میگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬گروههای رسمی‪ :‬دارای ساختار و اساسنامه مشخص بوده‪ ،‬نقشها و وظایف اعضا در آن معین است‪.‬‬
‫‪ ‬گروههای غیررسمی‪ :‬دارای ساختار و اساسنامه مشخص نبوده ‪،‬صمیمیت و تماس افراد باعث تداوم آن است‪.‬‬
‫‪ ‬گروه انبوه خلق‪ :‬ابتداییتر ین و ناپایدارترین نوع گروه اجتماعی است‪ .‬مثال‪ :‬تجمع عزده ای در محزل مشزخص‬
‫برای تماشای یک حادثه و ‪....‬‬
‫‪ ‬گروههای داوطلب‪ :‬گروههایی که افراد به میل و خواسته خود در آن عضو میشوند‪.‬‬
‫‪ ‬گروههای اجباری‪ :‬گروههایی که فرد ناگزیر به حضور در آن و رعایت قوانین آن میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬گروه همساالن‪ :‬تشکیل گروه براساس تشابه سنی مثال‪ :‬یک کالس پیش دبستانی‬
‫‪ ‬انجمنها‪ :‬جزء گروههای سازمان یافته با هدف معین میباشند‪ .‬عضویت در آنها داوطلبانه و روابزط بزین افزراد‬
‫رسمی است‪.‬‬
‫‪ ‬گروه روابط انسانی‪ :‬گروههایی با روابط صمیمی بین افراد جهت ارتقاء مهارتهای گفت و شنود و ارتباط‬

‫‪15‬‬
 ‫‪ ‬گروه مباحثه و مناظره‪ :‬گروههایی به منظور بحث علمی درباره یک موضوع مشخص‬

‫ويژگيهاي گروه‬ ‫‪)3‬‬

‫‪ ‬عضویتی که قابل تعریف باشد‪ :‬اجتماعی از دو نفر یا بیشتر که نام یا نوع آن مشخص باشد‪.‬‬
‫‪ ‬آگاهی گروهی‪ :‬افراد خود را عضوی از گروه حس کرده و دارای تفاهم و احساسات مشترک میباشند‪.‬‬
‫‪ ‬احساس آرمان و قصد مشترک‪ :‬افراد گروه دارای هدف مشترک میباشند‪.‬‬
‫‪ ‬بستگی درونی و متقابل در ارضای نیازها‪ :‬افراد گروه برای رسیدن به هدف به یاری یکدیگر نیازمندند‪.‬‬
‫‪ ‬فعل و انفعال یا کنش و واکنش متقابل‪ ،‬افراد گروه با هم در ارتباط هستند و یکدیگر را تحت تزأثیر قزرار مزی‪-‬‬
‫دهند‪.‬‬
‫‪ ‬توانایی در وحدت عمل‪ :‬گروه میتواند همانند یک عضو یا بدن واحد عمل کند‪.‬‬

‫‪ )4‬علل جذب افراد به گروه‬

‫‪ ‬اجتماعی بودن‪ :‬علت اساسی جذب افراد به گروه اجتماعی بودن انسان است‪.‬‬
‫‪ ‬تأمین نیازهای انسانی‪ :‬مانند نیاز به ادامه حیات‪ ،‬نیاز به احترام‪ ،‬نیاز به قبول مسئولیت و ‪...‬‬
‫‪ ‬مصونیت‪ :‬انسان در بسیاری از موارد برای مصون ماندن از آسیبها به کمک دیگران نیازمند است‪.‬‬
‫‪ ‬کسب قدرت‪ :‬انسان برای افزایش قدرت خود‪ ،‬به کمک گرفتن از قدرت دیگران نیازمند است‪.‬‬
‫‪ ‬آرمان گرایی‪ :‬مجموعه افرادی که دارای آرمان مشترک هستند‪ ،‬بهتر میتوانند به هدف خود برسند‪.‬‬

‫‪ )5‬فرايند تشكيل و راهاندازي گروه‬

‫‪ ‬مرحله گردهمایی‪ :‬در این مرحله که ماه عسل تشکیل گروه نام دارد اعضا گروه با رعایت ادب به آشنایی با هزم‬
‫و با گروه میپردازند‪.‬‬
‫‪ ‬مرحله طوفانی‪ :‬افراد به ابرازنظر و حمایت از مواضع خود پرداخته ‪،‬اختالف نظرها نمودار میشود‪.‬‬
‫‪ ‬مرحله هنجارگذاری‪ :‬در این مرحله گروه و هنجارها و استانداردهای ارتباط بین افراد گزروه شزکل مزیگیزرد و‬
‫اعضا یاد میگیرند چگونه با مسائل برخورد کنند‪.‬‬
‫‪ ‬مرحله انجام کار‪ :‬در این مرحله گروه کامالً رشد کزرده‪ ،‬درک درسزتی از نقزشهزای افزراد بزه دسزت آمزده و‬
‫دیدگاههای ارزشمند مورد حمایت قرار میگیرند‪.‬‬

‫‪ )6‬نقشهاي افراد گروه‬

‫افراد گروه از نظر ایفای نقش به سه دسته تقسیم میشوند‪ :‬مثبت‪ ،‬مشکل آفرین‪ ،‬بله قربان گو‬
‫نقشهای مثبت در گروه‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪16‬‬
 ‫‪ ‬نقش مبتکر‪ :‬راهحلهای جدید برای مشکالت ارائه میکند‪.‬‬
‫‪ ‬نقش جستجوکننده اطالعات‪:‬درصدد بدست آوردن اطالعات تازه برای استفاده گروه است‪.‬‬
‫‪ ‬نقش ارائهدهنده اطالعات‪ :‬واقعیتها و تجارب را مطر میکند‪.‬‬
‫‪ ‬نقش روشنگر‪ :‬ایدهها و پیشنهادات را توضیح میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬نقش جمعبندیکننده‪ :‬پیشنهادهای دیگران را ارزیابی کرده و پیشنهاد رأیگیری میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬نقش تشویق کننده‪ :‬عقاید دیگران را ستایش میکند‪.‬‬
‫‪ ‬نقش حفظ کننده انسجام‪ :‬در تضاد بین افراد گروه نقش میانجی را بازی میکند‪.‬‬
‫‪ ‬نقش نگهبان‪ :‬مانع از تسلط یک فرد بر دیگران میشود‪.‬‬
‫‪ ‬نقش وضع کننده استاندارد‪ :‬معیارها و الگوهای رفتاری را مشخص میکند‪.‬‬
‫‪ ‬نحوه برخورد با افراد مثبت‪:‬‬
‫این افراد قابل اعتمادند‪ ،‬کار خود را خوب میشناسند و بدون این که بخواهند کسی به آنان توجه کنزد‪ ،‬کارشزان را‬
‫انجام میدهند‪ .‬اغلب افراد تمایل دارند که سختترکارکنند؛ اما نمی خواهند تالشهای آنهزا نادیزده گرفتزه شزود‬
‫درغیر این صورت دلسرد میشوند و احساس میکنند استثمار شده اند و دیگران قدر زحماتشان را نمی داننزد‪ .‬لزذا‬
‫از تالش کردن سرباز میزنند و در فعالیتهای ضد تولیدی شرکت میکنند‪ .‬مدیران باید رفتار افراد مثبزت را مزورد‬
‫تقدیر و تشویق قرار دهند‪.‬‬
‫‪ ‬نقشهای مشکل آفرین در گروه‪:‬‬
‫‪ ‬نقش مهاجم‪ :‬قصد دارد نظرات خود را به زور به دیگران تحمیل کند‪.‬‬
‫‪ ‬نقش مانع‪ :‬منفی نگر است و بدون دلیل با خواست گروه محافظت میکند‪.‬‬
‫‪ ‬نقش جستجوکننده تحسین‪ :‬به دنبال جلب توجه دیگران است‪ .‬خودستایی میکند و همه چیز را بزه مسزخره‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬نقش دوری کننده‪ :‬از دیگران فاصله میگیرد و از هر مسئولیتی سرباز میزند و به دنبال منفعت خاصی است‪.‬‬
‫‪ ‬نقش خوشگذران‪ :‬هدفش از شرکت در گروه‪ ،‬تفریح و خوشگذرانی است و به اهداف گروه توجه کمی دارد‪.‬‬
‫‪ ‬نقش مددجو‪ :‬جلسات گروهی را به جلسات طر مشکالت خود و استمداد از دیگران تبدیل میکند‪.‬‬
‫‪ ‬نحوه برخورد با افراد مشکل آفرین‪:‬‬
‫پیش از هرگونه اقدامی باید مطمئن شد که اعمالی منفی‪ ،‬واقعاً درحال انجام شدن هستند و شخص نیزواقعا فزردی‬
‫مشکل آفرین است‪ .‬گاهی ما به اشتباه شخصی را که نظرات متفاوتی نسبت به افکار ما دارد‪ ،‬شخص مشزکل آفزرین‬
‫تلقی میکنیم‪ .‬به طورکلی‪ ،‬برای تعامل با افراد مشکل ساز باید به این نکات توجه داشت‪:‬‬
‫‪ -‬به دنبال راضی کردن فرد مشکل آفرین نباشید‪.‬‬
‫‪ -‬خود را کنترل کنید تا برای انجام عملی متقابل واکنش نشان ندهید‪.‬‬
‫‪ -‬زمینه را برای اقدامات شخص مشکل آفرین فراهم نکنید‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ -‬تالش کنید تا عمل اختالل آمیز و مزاحمت او را به مشارکتی سازنده تبدیل کنید‪.‬‬
‫‪ -‬با شخص مشکل آفرین مستقیماً برخورد کنید‪.‬‬
‫‪ -‬شخص مشکل آفرین را از خود دورکنید‪.‬‬
‫‪ ‬نقش بله قربان گو‪:‬‬
‫‪ ‬به هر قیمتی که شده مخالفت خود را با تصمیمات دیگران پنهان میکند و چهرهای سازگار از خود به نمزایش‬
‫میگذارد‪.‬‬
‫‪ ‬نحوه برخورد با افراد بله قربان گو‪:‬‬
‫برای از بین بردن نقش بله قربان گویی برخی از افراد حاضر درگروه میتوان نکات زیر را مورد توجه قرار داد‪:‬‬
‫‪ -‬هرکسی‪ ،‬حقوق معینی دارد از آن جمله میل دارد که محترمانه با وی رفتار شود‪.‬‬
‫‪ -‬هر فردی حق دارد‪ ،‬با صراحت ادعای خود را بیان کند‪.‬‬
‫‪ -‬هرکس حق دارد که به سخنان او به دقت گوش فرا داده شود‬

‫‪ )7‬تكنيکهاي تصميمگيري گروهي‬

‫‪ ‬فن بارش مغزی‪ :‬روشی برای افزایش خالقیت در گروههاست و بر چهار اصل مبتنی است‪:‬‬
‫‪ ‬اظهارنظر‪ :‬هر ایدهای (عجیب‪ ،‬تخیلی‪ ،‬افراطی و ‪ )..‬که به ذهنتان میرسد را بیان کنید‪.‬‬
‫‪ ‬ارزیابینکردن‪ :‬در مرحله تولید ایده‪ ،‬ایدههایتان را ارزیابی نکنید‪ .‬همه ایدههای شما ارزشمندند‪.‬‬
‫‪ ‬کمیت‪ :‬تعداد ایدهها مهم است‪ .‬هرچه بیشتر بهتر‬
‫‪ ‬پرورشدادن‪ :‬اعضای گروه باید در مواقع مقتضی ایدههای یکدیگر را اصال کرده و بسط دهند‪.‬‬
‫‪ ‬فن گروه اسمی‪ :‬این تکنیک موانع تفکر‪ ،‬وابستگی افراد و تنبلی آنها را به حداقل میرسزاند و دارای ‪ 4‬مرحلزه‬
‫است‪:‬‬
‫‪ ‬مرحله اول‪ :‬رهبر گروه موضوع مسئله را نوشته و توضیح میدهد‪ .‬سپس افراد در سزکوت نظزر خزود را در حزدود‬
‫‪ 10‬دقیقه مینویسند‪.‬‬
‫‪ ‬مرحله دوم‪ :‬افراد نظرات خود را به نوبت مطر میکنند‪.‬‬
‫‪ ‬مرحله سوم‪ :‬ایدهها به بحث گذاشته میشود‪.‬‬
‫‪ ‬مرحله چهارم‪ :‬هرکدام از اعضا ‪ 5‬راه حل برتر را انتخاب میکنند‪ .‬راهحلی که بیشزترین رأی را بیزاورد انتخزاب‬
‫میشود‪.‬‬

‫‪ )8‬ويژگيهاي گروه كارآمد (اثربخش)‬

‫حال به این نکته میرسیم که یک گروه کارآمد دارای چه ویژگیهایی است‪ ،‬یک گروه کارآمد دارای هفزت ویژگزی‬
‫به شر ذیل است‪:‬‬

‫‪18‬‬
‫‪ ‬هدف‪ :‬اعضای این گروهها احساس میکنند ماهیت و اهمیت کزارگروهی بزرای آنزان روشزن اسزت اسزتراتژی‬
‫مشخص دارند و هر یک از اعضا نقش خود را در تحقق هدف گروه پیدا میکند‪.‬‬

‫‪ ‬اختیار‪ :‬حس احترام متقابل اعضا را قادر میسازد تا در مسئولیتها سهیم گشته ‪ ،‬بزرای رسزیدن بزه اهزداف‪،‬‬
‫ابتکار به خرز دهند‪ .‬خط مشیها و قزوانین‪ ،‬اعضزا را قزادر مزی سزازد تزا کزار خزود را بزه سزهولت انجزام دهنزد و‬
‫فرصتهایی را به منظور رشد و فراگیری مهارتهای جدید فراهم میکند‪ ،‬بزدین ترتیزب درگزروه احسزاس قزدرت‬
‫فردی و قدرت جمعی به وجود میآید‪.‬‬

‫‪ ‬روابط و ارتباطات‪ :‬اعضای گروه بدون ترس افکار و احساسات خود را بیان میکند و به سخنان یکزدیگرگوش‬
‫میدهند و از این طریق به عقاید هم احترام گذاشته ‪ ،‬شیوههای حزل و فصزل اخزتالف تفهزیم مزیشزود از طریزق‬
‫بازخورد صادقانه نیز اعضا از نقاط قوت و ضعف خویش به عنوان عضوی از گروه آگاه میشوند‪.‬‬

‫‪ ‬انعطاف پذیری‪ :‬اعضای گروه برحسب ضرورت وظایف گوناگونی را به عهده میگیرنزد و مسزئولیت پیشزبرد و‬
‫راهبری گروه‪ ،‬مشترک است‪ ،‬نقاط قوت هر عضو شناخته و به کارگرفته میشود و به هنگام ضرورت فعالیتهای هر‬
‫یک از اعضا هماهنگ شده و گروه‪ ،‬هم در معرض عقیده و نظر و هم احساسات افراد قرار میگیرد‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫بخش دوم‪ :‬آشنايي با مفاهيم تيم‬

‫‪ )1‬تعريف تيم‬
‫یک گروه دو یا چند نفره از افراد که به طور منظم با یکدیگر تعامل برقرار میکنند و به منظزور رسزیدن بزه هزدف‬
‫مشترک کارها را هماهنگ میکنند‪.‬‬

‫‪ )2‬تفاوتهاي تيم و گروه‬

‫‪ ‬در گروه الزاماً تخصصهای تکمیلی وجود ندارد ولی در تیم هریزک از اعضزا تجربزه یزا مهزارتی را کزه مکمزل‬
‫تجارب و مهارتهای دیگر اعضا است‪ ،‬دارد‪.‬‬
‫‪ ‬تیم براساس طر یا شکلی خاص فعالیت میکند و پس از بررسی یا اجرای طر یا حل مشکل‪ ،‬ماموریزت تزیم‬
‫پایان مییابد‪.‬‬
‫‪ ‬در گروه به اعضا گفته میشود چه باید بکنند ولی در تیم‪ ،‬اعضا با یکدیگر تبادل نظر کزرده ‪،‬بهتزرین راهحزل را‬
‫انتخاب میکنند‪.‬‬

‫تيمسازي‬ ‫‪)3‬‬
‫به تالش آگاهانه به منظور ایجاد گروه کاری اثربخش تیمسازی گویند‪.‬‬

‫‪ )4‬فرايند تيمسازي‬
‫‪ ‬مرحله اول‪ :‬ارزیابی امکانپذیری‪ :‬آیا کار نیاز به سیستم دارد؟ برای چه مدتی؟ آیا افراد به تیمها تعهد دارند؟‬
‫‪ ‬مرحله دوم‪ :‬شناسایی اولویتها‪ :‬نیازهای حیاتی سازمان کدامند؟ تیمها در کجا مؤثرند؟‬
‫‪ ‬مرحله سوم‪ :‬تعریف مأموریت و اهداف‪ :‬اهداف سازمان چیست؟ تیمها چه کمکی به دستیابی به اهداف میکنند؟‬
‫‪ ‬مرحله چهارم‪ :‬کشف موانع تیمسازی و رفع آنها‪ :‬نبودن چه چیزهایی (مهزارتهزا‪ ،‬ویژگزیهزا‪ ،‬فراینزدها و ‪،)....‬‬
‫تیمها را محدود میکند‪.‬‬
‫‪ ‬مرحله پنجم‪ :‬شروع کار با تیمهای کوچک‪ :‬اولین بار در کجا از تیم استفاده کنیم؟ و در مورد کدام اولویتها؟‬
‫‪ ‬مرحله ششم‪ :‬برنامهریزی برای نیازهای آموزشی‪ :‬برای مؤثر بودن تیمها چه برنامههای آموزشی مورد نیاز است؟‬
‫‪ ‬مرحله هفتم‪ :‬برنامهریزی برای تفویض اختیار‪ :‬آیا مدیران به دیگران اختیار الزم را میدهند؟ آیا به دیگران اجازه‬
‫اشتباه میدهند؟‬
‫‪ ‬مرحله هشتم‪ :‬برنامهریزی برای بازخورد و زمان بهبودی‪ :‬چه نوع و چه مقدار بازخورد مورد نیاز است؟ آیزا مزدیر‬
‫صبور و شکیبا بوده است؟‬

‫‪20‬‬
 ‫‪ )5‬روشهاي تيمسازي‬
‫برای پیروزی در تشکیل دادن یک تیم کارآمد باید به اعضای تیم نشان دهید که‪:‬‬
‫‪ ‬میدانید چه راهی در پیش دارید‪.‬‬
‫‪ ‬راه و روش رسیدن به هدف را میدانید‪.‬‬
‫‪ ‬میدانید از هر عضو چه میخواهید تا انجام دهد‪.‬‬
‫‪ ‬میدانید که خود چه میکنید‪.‬‬

‫‪ )6‬مزاياي تيمهاي كاري‬

‫‪ ‬خاصیت هم افزایی‪ :‬کار در تیم باعث میشود افراد از خالقیت و انرژی بیشتری برخوردار شوند‪.‬‬
‫‪ ‬افزایش مهارتها و دانش افراد‪ :‬به دلیل تعامل افراد با همدیگر‪ ،‬مهارتها و دانش افراد ارتقاء می یابد‪.‬‬
‫‪ ‬انعطاف پذیری‪ :‬در نگرشها و ظرفیت افراد انطباق و انعطافپذیری بیشتری ایجاد میشود‪.‬‬
‫‪ ‬افزایش تعهد‪ :‬در تیم‪ ،‬سطح رضایت و تعهد افراد باالتر میرود‪.‬‬

‫‪ )7‬نقشهاي افراد تيم‬

‫‪ ‬خالق و نوآور‪ :‬عقاید و نظرات جدید ارائه میکنند‪.‬‬
‫‪ ‬کاشف و مؤسس‪ :‬پس از این که نظرات جدید توسط دیگران ارائه شد‪ ،‬میتواند آن نظرات را عملی کند‪.‬‬
‫‪ ‬تحلیلگر‪ :‬راههای ارائه شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬سازنده – سازماندهنده‪ :‬ساختار سازمانی برای طر پیشنهادی ارائه میکند‪.‬‬
‫‪ ‬تصمیم گیرنده – تولید کننده‪ :‬رهنمودهای الزم را ارائه میکند‪.‬‬
‫‪ ‬کنترل کننده‪ -‬بازرس‪ :‬امور را به صورتی دقیق کنترل و بررسی میکند‪.‬‬
‫‪ ‬نگهدارنده‪ :‬در مبارزه تیم با گروههای خارجی‪ ،‬با اعتقادی راسخ از تیم دفاع میکند‪.‬‬
‫‪ ‬گزارشگر – مشاور‪ :‬در پی کسب اطالعات کامل برمی آید‪.‬‬
‫هماهنگ کننده‪ :‬کارها را هماهنگ‪ ،‬منسجم و یکپارچه میکند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ )8‬ويژگيهاي يک تيم كارآمد‬

‫‪ ‬تعداد افراد نباید زیاد باشد‪ .‬حداکثر ‪ 12‬نفر (به اعتقاد رابینز)‬
‫‪ ‬تیم باید دارای افرادی باشد که تأمین کننده سه تخصص باشند‪:‬‬
‫‪-‬مهارتهای فنی مرتبط با اهداف و وظایف تیم‬
‫‪-‬مهارت حل مسئله و تصمیمگیری‬
‫‪-‬مهارت روابط انسانی‬

‫‪21‬‬
 ‫بخش سوم‪ :‬آشنايي با تكنيکهاي تصميمگيري‬

‫به منظورحل مسئله موجود در گروه و تصمیمگیری‪ ،‬از روشهای مختلفی استفاده میشود کزه«فزن بزارش مغززی‬
‫»و«فن گروه اسمی»ازآن جمله اند که در مبحث پنجم کتاب راجع به آن توضیح داده شده است‪.‬‬

‫نقاط قوت و ضعف تصميم گروهي‬

‫‪ ‬نقاط قوت‪:‬‬
‫‪ -‬اطالعات جامعتروکاملتر‪ :‬جمع شدن اطالعات افراد‪ ،‬باعث غنیتر شدن اطالعات گروه میشود‪.‬‬
‫‪ -‬دیدگاههای بیشتر‪ :‬جمع شدن نظرات افراد‪ ،‬باعث وسیعتر شدن دیدگاه گروه میشود‪.‬‬
‫‪ -‬پذیرش سریعتر راهحل‪ :‬به علت مشارکت همگان در تصمیمگیری‪ ،‬راهحل انتخابی بهتر مورد پذیرش جمزع قزرار‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫‪ -‬مشروعیت بیشتر‪ :‬به علت مشارکت همگان در تصمیمگیری‪ ،‬راه حل انتخابی نسبت به تصمیم فزردی مشزروعیت‬
‫بیشتری دارد‪.‬‬

‫‪ ‬نقاط ضعف‪:‬‬
‫‪ -‬وقت گیر بودن‪ :‬ارائه نظرات و مباحثات وقت گیر است‪.‬‬
‫‪ -‬فشاردرجهت سازش‪ :‬معموالً گروه براعضای خودبرای سازش با سایر اعضا فشار میآورد‪.‬‬
‫‪ -‬فرمانروایی اقلیت‪ :‬همیشه یک یا چند نفر محور بحثهای گروه را در دست دارند‪.‬‬
‫‪ -‬مبهم بودن مسئولیتها‪ :‬هرکدام اعضا گروه‪ ،‬مسئولیتی دارند ولی مسئول نتیجه کارها مشخص نیست‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫بخش چهارم‪ :‬تمرين‬

‫‪ )1‬تمرين در زمينه تجربه تيمي‬

‫‪ ‬کالس را به گروههای چهار یا پنج نفره تقسیم کنید‪.‬‬
‫‪ ‬هر عضو گروه یک تجربه مثبت (در مورد رویدادی که پیش از پیوستن به تیم داشته است) بیان کند‪.‬‬
‫‪ ‬هر عضو گروه یک تجربه منفی (در مورد رویدادی که پیش از پیوستن به تیم داشته است) بیان کند‪.‬‬
‫‪ ‬اینک اعضا گروه گفتههای افراد را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میدهند‪.‬‬

‫‪ )2‬فن بارش مغزي‬

‫‪ ‬چند گروه پنج نفره تشکیل دهید و مراحل بارش مغزی را اجرا کنید‪.‬‬
‫‪ ‬هر گروه باید یک ثبت کننده ایدهها داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬پانزده دقیقه بر روی یک مسئله فکر کنید‪( .‬مثال‪ :‬چه کنیم تا جهانگردان بیشتر به کشور ما سفر کنند)‬
‫‪ ‬ایدهها را بنویسید و مرور کنید و پیشنهادهای بیربط و زائد را حذف کنید‪.‬‬

‫‪ )3‬فكر نويسي‬
‫‪ ‬چند گروه ‪ 4‬نفره تشکیل دهید و روش بارش مغزی را اجرا کنید‪.‬‬
‫‪ ‬به ترتیب ایدههای خود را روی یک برگ کاغذ بنویسید‪.‬‬
‫‪ ‬مراحل ‪ 3‬و ‪ 4‬بارش مغزی را اجرا کنید‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫فصل سوم‬

‫خدمات داوطلبانه‬

‫بخش اول‪ :‬آشنايي با مفاهيم و كلمات‬

‫بخش دوم‪ :‬آشنايي با اهداف‪ ،‬خط مشي‪ ،‬نقش و ويژگيهاي خدمات داوطلبانه‬

‫‪24‬‬
 ‫بخش اول‪ :‬آشنايي با مفاهيم و كليات‬

‫‪ )1‬داوطلب‪Volunteer‬‬

‫‪ ‬داوطلب شخصی حقیقی یا حقوقی است که به اصول بنیادین نهضت بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمزر پایبنزد‬
‫بوده‬

‫‪ ‬به اساسنامه و قوانین جمعیت متعهد میباشد‬

‫‪ ‬با فعالیت درقالب گروهها و تیمهای داوطلبی‪ ،‬به صورت سازماندهی شده‪ ،‬مسزتمر یزا غیرمسزتمر ارائزه خزدمت‬
‫‪1‬‬
‫مینماید‪.‬‬

‫‪ )2‬داوطلب حامي‬

‫‪ ‬کلیه اشخاص حقیقی‪ ،‬سازمانها و نهادهای دولتی و غیردولتی که داوطلب جمعیت هاللاحمر نبوده اما از طریق‬
‫جمعیت‪ ،‬خدمات داوطلبانه ارائه نموده‪ ،‬از برنامههای امزدادی و بشردوسزتانه ی آن حمایزت مزینماینزد‪ ،‬براسزاس‬
‫ضوابط و دستورالعملهایی که توسط سازمان داوطلبان تهیه و تدوین میگردد به عنزوان داوطلزب حزامی جمعیزت‬
‫‪2‬‬
‫شناخته میشوند‪.‬‬

‫‪ )3‬داوطلب فعال‬

‫‪ ‬داوطلبانی که به اصول بنیادین نهضت بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمر پایبند هستند‬

‫ضمن اجرای مصوبات شورای عالی جمعیت هاللاحمر خدمات شایانی مشتمل بر حزداقل ‪ 50‬سزاعت حضزور‬ ‫‪‬‬
‫سالیانه درفعالیتهای جمعیت‪ ،‬اهدای حداقل ‪ 600/000‬ریال مساعدت مالی‪ ،‬ارائه ‪ 50‬ساعت خدمات مشزورتی یزا‬
‫‪ 150‬ساعت فعالیت حضوری و پشتیبانی ارائه نمایند‪ ،‬داوطلب فعال جمعیت محسوب میگردند‪.‬‬

‫‪ )4‬عضو ‪Member‬‬

‫‪ ‬عضو جمعیت شخصی حقیقی یا حقوقی است که به اصول بنیادین نهضت بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمزر‬
‫پایبند بوده‬

‫به اساسنامه و قوانین جمعیت متعهد میباشد و با پرداخت حق عضویت مداوم به توسعه ی سازمانی جمعیزت‬ ‫‪‬‬
‫کمک مینماید‪.‬‬

‫‪ -1‬آیین نامة خدمات داوطلبانه‪ ،‬سازمان داوطلبان جمعیت هالل احمر‪ .1388 .‬ص‪.5‬‬
‫‪ -2‬کلیة تعاریف از آیین نامة خدمات داوطلبانه و دستورالعمل های مربوطه در سازمان داوطلبان جمعیت هالل احمر ‪ 1388‬استخراج گردیده‬
‫است‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫‪ )5‬حق عضويت ‪Membership‬‬

‫‪ ‬مبلغی است که توسط اعضای جمعیت به منظور توسعه ی سازمانی و گسترش فعالیزتهزای جمعیزت پرداخزت‬
‫میگردد‪.‬‬

‫‪ ‬حداقل میزان آن همه ساله توسط سازمان داوطلبان جمعیت پیشنهاد و پس از تصویب شورای عزالی جمعیزت‪،‬‬
‫ابالغ میشود‪.‬‬

‫‪ ‬مبلغ حق عضویت پس از تعیین‪ ،‬توسط اعضا به حساب بانکی جمعیت هاللاحمر واریز میگردد یا از شیوههزا و‬
‫طرق مناسب دیگر دراختیار جمعیت قرار داده میشود‪.‬‬

‫‪ )6‬عضو فعال‬

‫‪ ‬چنانچه عضو جمعیت هاللاحمر‪ ،‬حق عضویت خویش را به صورت مستمر(حداقل یک سال) پرداخزت نمایزد‪،‬‬
‫عضو فعال جمعیت محسوب میشود‪.‬‬

‫‪ )7‬گروههاي چهارگانه ي داوطلبي‬

‫کلیه ی داوطلبان جمعیت هاللاحمر پس از طی مرحله ی پذیرش با توجه به شرایط عضویت‪ ،‬تخصص موردنیزاز و‬
‫شرایط سنی داوطلبان دریکی از گروههای چهارگانه ی داوطلبی سازماندهی میگردند‪:‬‬

‫‪ ‬گروه مهارت‪ :‬داوطلبانی که خدمات فنی و تخصصی ویژه ارائه میدهند‪.‬‬

‫‪ ‬گروه حمایت‪ :‬داوطلبانی که خدمات مالی و مادی ارائه میدهند‪.‬‬

‫‪ ‬گروه هدایت‪ :‬داوطلبانی که خدمات فکری‪ ،‬برنامه ریزی‪ ،‬مشورتی و مدیریتی ارائه مینمایند‪.‬‬

‫‪ ‬گروه مشارکت‪ :‬داوطلبانی که با حضور خود در فعالیتهای جمعیت مشارکت مینمایند‪.‬‬

‫ضمناً آن دسته از داوطلبانی که براثر مقتضیات سنی به عضویت جمعیت هاللاحمر پذیرفته مزیشزوند مزیتواننزد‬
‫درگروهها ی چهارگانه ی تسکین آالم بشری‪ ،‬صلح و دوستی و تفاهم‪ ،‬حمایت از زندگی و سالمت انسانها و تزأمین‬
‫احترام انسانها سازماندهی گردند‪ .‬از بین این داوطلبان نیز براسزاس میززان توانمنزدی و عالقزه منزدی بزه انجزام‬
‫فعالیتهای امداد و نجات‪ ،‬داوطلبان امدادگر و نجات گر انتخاب میگردند‪.‬‬

‫‪ )8‬پروژههاي داوطلبي‬

‫‪ ‬پروژه مجموعه از فعالیتهای به هم مرتبط و سازمان یافته است که به منظور رسیدن بزه یزک هزدف از پزیش‬
‫تعیین شده زیرنظر یک مدیر اجرایی یا واحد مشخص‪ ،‬درچارچوب برنامه زمانی و بودجزه پزیش بینزی شزده اجزرا‬
‫میگردد‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫‪ ‬درجمعیت هاللاحمر پروژه فعالیتی است که با مسزاعدت و همراهزی داوطلبزان جهزت تزأمین اصزلیتزرین و‬
‫مهمترین نیازهای نیازمندان یا جمعیت هاللاحمر صورت میگیرد‪.‬‬

‫‪ )9‬سازمانهاي غيردولتي‬

‫‪ ‬سازمانهای غیردولتی )‪ (NGO’S‬به تشکلها یا سازمانهایی اطالق میشود که توسزط گروهزی از اشزخاص‬
‫حقیقی یا حقوقی غیردولتی به صورت داوطلبانزه بزا رعایزت مقزررات مربوطزه تاسزیس شزده اسزت و بزه صزورت‬
‫غیرانتفاعی و غیرسیاسی فعالیت مینمایند‪.‬‬

‫جمعیت هاللاحمر صرفاً با آن دسته از سازمانهای غیردولتی که همسزو بزا اهزداف جمعیزت هسزتند ایجزاد‬ ‫‪‬‬
‫تعامل و همکاری مینماید‪.‬‬

‫‪ ‬یکی از مهمترین زمینههای همکاری با سازمانهای غیردولتی اجرای پروژههای مشترک است که به صزورت دو‬
‫جانبه یا چند جانبه اجرا میگردد‪.‬‬

‫‪ )10‬خانة داوطلب‬

‫‪ ‬خانه داوطلب مکانی است مستقل و مشخص که صرفا به منظور گردهم آیی داوطلبان جمعیت هاللاحمر جهزت‬
‫هم فکری‪ ،‬برنامه ریزی‪ ،‬هم افزایی و ارائه ی کمکها ی خیریه و خزدمات عزام المنفعزه بزه اقشزار و افزراد نیازمنزد‬
‫درجمعیت هاللاحمر راه اندازی میگردد‪.‬‬

‫‪ ‬مکان و تجهیزات خانه داوطلب میبایست حتی االمکان از طریق جمعیت یا مساعدت داوطلبان تهیه گردد‪.‬‬

‫‪ )11‬جمع آوري كمکهاي مردمي و اعانات‬

‫‪ ‬در راستای تحقق اهداف و اجزرای وظزایف جمعیزت هزاللاحمزر و در جهزت تزرویج و تقویزت حزس تعزاون‪،‬‬
‫نیکوکاری‪ ،‬نوعدوستی‪ ،‬و مشارکت بین مردم خصوصا در زمان وقوع حوادث و سوانح و بحرانهای طبیعی و انسزانی‬
‫و همچنین مطابق بند ‪ 4‬ماده ی ‪ 17‬اساسنامه ی جمعیت‪ ،‬جذب و بهره مندی از توانمندیهای آحاد مردم بعنزوان‬
‫یکی از وظایف و فعالیتهای انسان دوستانه ی جمعیت هاللاحمر پیش بینی گردیده است‪.‬‬

‫‪ ‬جمع آوری کمکهای مردمی و اعانات در دو مقطع زمانی از سوی جمعیت انجام میپذیرد‪:‬‬

‫‪27‬‬
‫‪ -‬اوالً در زمان وقوع حوادث و سوانح به منظور پشتیبانی از عمالیت امدادی و کمک به مردم آسیب دیزده‪ ،‬جمعیزت‬
‫نسبت به جمع آوری کمکهای مردمی درسطح داخل و خارز از کشور اقدام مینمایزد‪ .‬ایزن مهزم عمزدتا درمراکزز‬
‫جمع آوری کمکهای مردمی و در پایگاههای ثابت و سیار جمعیت هاللاحمر انجام میگیرد‬

‫‪ -‬ثانیاً در زمانهای عادی و غیرحادثه جمع آوری اعانات برای کمک به افراد نیازمند جامعزه و تزأمین منزابع بزرای‬
‫جمعیت هاللاحمر از روشها و شیوههای مختلفی از جمله توزیع صندوقها و قلکهای جمع آوری اعانزات‪ ،‬توزیزع‬
‫قبوض دریافت کمکهای مردمی‪ ،‬دریافت کمکهای نقدی از طریق حسابهای الکترونیکی و شبکههای اینترنتزی‪،‬‬
‫دریافت کمکها از طریق دستگاههای خودپرداز بانکها و‪ ...‬انجام میپذیرد‪.‬‬

‫‪ )12‬خدمات داوطلبانه درجمعيت‬

‫‪ ‬خدمات داوطلبانه درجمعیت هاللاحمر به آن دسته از فعالیزتهزایی اطزالق مزیشزود کزه توسزط داوطلبزان‬
‫درجهت توسعه ی اهداف انسان دوستانه ی جمعیت و بدون هیچ گونه چشمداشت مالی و مادی و به صزورت ارادی‬
‫جهت کمک به هم نوعان‪ ،‬آسیب دیدگان و آسیب پذیرترین افراد جامعه درداخل یا خارز ازکشور ارائه میشود‪.‬‬

‫‪ ‬خدمات داوطلبانه برای کسب منافع مالی نیست اما ارائه ی مشزوقهزای منطقزی یزا بازپرداخزت هزینزههزای‬
‫متعارف برای انجام خدمات داوطلبانه‪ ،‬به منظور پیشبرد برنامههای جمعیت هاللاحمر بالمانع میباشد‪.‬‬

‫‪ ‬خدمت داوطلبانه خدمتی است که فرد داوطلب آن را با میزل و اختیزار انجزام مزیدهزد نزه بزه دلیزل عوامزل‬
‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬سیاسی و‪ ...‬که بر او تحمیل شده و هدف ازآن ارایه خدمات به مردم آسیب پذیرجامعه است نه‬
‫‪3‬‬
‫کسب منافع مادی‪.‬‬

‫‪ ‬نقش داوطلبان در جمعیتهای ملی بسیار حیاتی و تاثیرگذار بوده ‪ ،‬با توجه به وقوع حوادث و سوانح گونزاگون‬
‫درجهان و لزوم پاسخ گویی سریع به حوادث‪ ،‬اهمیت حضور داوطلبان برای کمک به افراد آسزیب دیزده روز بزه روز‬
‫افزونتر میگردد‪.‬‬

‫‪ -3‬خط مشی و فرایند بازنگری درامور داوطلبان‪ ،‬فدراسیون بینالمللی جمعیت های صلیبسرخ و هالل احمر‪ .‬ژوییه ‪ .1999‬مقدمه‪ .‬ص‪.6‬‬

‫‪28‬‬
 ‫بخش دوم‪ :‬آشنايي با اصول ‪ ،‬اهداف‪ ،‬خط مشي‪ ،‬نقش و ويژگيهاي خدمات داوطلبانه‬

‫انجام خدمات داوطلبانه در نهضت مستلزم رعایت برخی اصول از سوی اعضا و داوطلبان میباشد که عبارتند از‪:‬‬

‫‪ )1‬اصول كلي‬

‫‪ ‬هاللاحمر و صلیبسرخ نهضت بشردوستانه ای است متکی به خدمات داوطلبانه که یکی از اصزول اساسزی آن‬
‫به شمار میرود و بایستی با اتکاء به این خدمات رسالت خود را تداوم بخشد‪.‬‬

‫‪ ‬داوطلب هاللاحمر و صلیبسرخ‪ ،‬به زن یا مردی اطالق میشود که با میل و خواست قلبی خود بخشی از وقت‬
‫و استعدادهای خود را به خدماتی اختصاص دهد که توسط جمعیت درجهت خدمت به جامعه برعهده گرفتزه شزده‬
‫است‪.‬‬

‫‪ ‬خدمات داوطلبانه صلیبسرخ و هاللاحمر تجلی همبستگی جهانی انسانها میباشد‪ ،‬با حالت سازنده و مثبزت‬
‫خود و همچنین از طریق ماهیت انسان دوستانه اقداماتش‪ ،‬به کزاهش رنزجهزا‪ ،‬آالم و تسزکین نزاراحتیهزا کمزک‬
‫مینماید‪.‬‬

‫‪ ‬خدمات داوطلبانه صلیبسرخ و هاللاحمر‪ ،‬الهام گرفتن از سنن و فرهنگ مناطق مختلف جهان میباشزد و بزا‬
‫انجام خدمات داوطلبانه به احیاء این فرهنگها و سنن کمک میشود‪.‬‬

‫‪ ‬داوطلبان صلیبسرخ میبایست به هنگام انجام وظیفه‪ ،‬اصول سیاسی صلیبسرخ را رعایت نمایند‪4.‬‬

‫‪ )2‬اصول مربوط به انجام خدمات داوطلبانه‬

‫انجام فعالیتها و ارائه ی خدمات داوطلبانه مستلزم رعایزت اصزولی از سزوی اعضزا و داوطلبزان نهضزت اسزت کزه‬
‫عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬ترویج و ارائه ی خدمات براساس تشخیص صحیح و دقیق نیازها استوار اسزت و بزه طزور یکپارچزه در اختیزار‬
‫همگان قرار میگیرد‪ .‬به عبارت دیگر ارائه ی خدمات داوطلبانه مستلزم انجام نیازسنجی دقیزق از سزوی داوطلبزان‬
‫میباشد و سطح خدمات ارائه شده نیز میبایست با نیازهای بهره وران هم خوانی داشته باشد‪.‬‬

‫‪ ‬تصمیم به مشارکت جامعه در برنامه ریزی پروژهها و فعالیتها مطابق با نیازهزا و مشزکالت جامعزه بزه عنزوان‬
‫عامل پیشرفت و توسعه ی جامعه تلقی میگردد‪.‬‬

‫‪ ‬ایجاد و توسعه ی حس مسئولیت و بشردوستی نسبت به جامعه‬

‫‪ ‬هنگام بروز حوادث و سوانح‪ ،‬ایجاد نظام تقسیم کار برحسب وظایف داوطلبی و توانمندیهای هر یک از تیمهزا‬
‫یا اعضا آنها میباشد‪.‬‬

‫‪ -4‬خط مشی و فرایند بازنگری درامور داوطلبان‪ .‬فدراسیون بینالمللی جمعیت های صلیبسرخ و هالل احمر‪ .‬ژوییه ‪ .1999‬مقدمه‪ .‬ص‪.6‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪ )3‬اركان گروه‬

‫هرگروه متشکل از ارکان و اجزایی است که عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬رئیس گروه‬

‫‪ -‬رئیس گروه توسط مسئولین تیمهای داوطلبی انتخاب و پس از تایید مراجع ذیصال درامزور داوطلبزان منصزوب‬
‫میشود‪.‬‬

‫‪ ‬دبیرگروه‬

‫‪ -‬دبیرتوسط رئیس گروه از بین اعضای تیمهای داوطلبی انتخاب و پس از تایید‪ ،‬توسزط مسزئولین امزور داوطلبزان‬
‫منصوب میشود‪.‬‬

‫‪ ‬سرتیم داوطلبی‬

‫‪ ‬اعضای تیم داوطلبی‬

‫‪ )4‬انواع گروههاي داوطلبي‬

‫‪ ‬نحوة تشکیل و کارکرد گروهها با توجه به نیاز جمعیت درزمان وقوع حوادث یا زمانهای عادی متفاوت به نظزر‬
‫میرسد‪ ،‬اما به منظور عملکرد سریع و به موقع گروههزای داوطلبزی‪ ،‬تقسزیم بنزدی گزروههزا براسزاس تخصزص و‬
‫توانمندیهایشان انجام میگیرد که برخی از آنها عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -‬گروه بهداشت ودرمان‬

‫‪ -‬گروه پشتیبانی‬
‫‪ -‬گروه اصناف بازاریان‬
‫‪ -‬گروه علمی و برنامهریزی‬
‫‪ -‬گروه امداد و نجات‬

‫‪ )5‬ويژگيهاي يک داوطلب‬

‫هر داوطلب برای آن که بتواند بیشترین خدمت را ارائه دهد‪ ،‬باید دارای ویژگیهایی باشد که در زیر بزه مزواردی از‬
‫آن اشاره میشود‪:‬‬
‫‪ ‬داوطلب باید دارای صفاتی مانند احساس مسئولیت‪ ،‬قابل اعتماد بودن‪ ،‬فزداکاری‪ ،‬تواضزع‪ ،‬خزوش خلقزی و ‪....‬‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫‪ ‬وقت کافی برای ارائه خدمات داوطلبانه داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬وضع ظاهری مرتب و مناسبی داشته باشد‪( .‬ساده پوشی و پاکیزگی)‬
‫‪ ‬هرگز افراد را از لحاظ سطح زندگی و رفتار مقایسه نکند‪.‬‬
‫‪ ‬خوش بین و عالقه مند به پیشرفت دیگران باشد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای پشتکار و جدیت در کار باشد‪.‬‬
‫‪ ‬در انجام خدمات خود اعتماد به نفس کافی داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬انگیزه خیرخواهانه و بشردوستانه داشته باشد‪( .‬نه قصد منفعتطلبی )‬

‫‪ )6‬انواع داوطلب‬

‫داوطلبان را میتوان از جنبههای گوناگون تقسیمبندی نمود‪:‬‬

‫‪ ‬از نظر شکل انجام خدمات داوطلبانه‬

‫‪ -‬داوطلب منفرد‪ :‬این داوطلب خدمتش را به صورت انفرادی انجام میدهد‪ .‬خدمت این داوطلب بیشتر در مراکزز‬
‫خاص و براساس تجارب و توان فرد صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪ -‬داوطلب عضو گروه‪ :‬این داوطلب خدمت خود را در قالب گروه ارائه میدهد‪.‬‬
‫یادآوری‪ :‬انجام خدمات داوطلبانه در سازمان جوانان به صورت گروهی است‪.‬‬

‫‪ ‬از نظر زمان انجام خدمات داوطلبانه‬

‫‪ -‬داوطلب دائمی‪ :‬داوطلبی است که به طور مستمر و مداوم ‪ ،‬قسمتی از اوقات فراغت خود را به فعالیت در زمینزه‬
‫خدمات بشر دوستانه اختصاص میدهد‪ .‬مثالً دو یا سه روز در هفته و یا یک هفته در ماه فعالیت میکند‪.‬‬
‫‪ -‬داوطلب غیردائمی‪ :‬داوطلبی است که در هنگام بروز حادثه و در مواقع لزوم از مهارتها و تجارب آنان اسزتفاده‬
‫میشود و زمان مشخصی برای بهره گیری از آنان وجود ندارد‪.‬‬

‫‪ ‬از نظر کیفیت انجام خدمات داوطلبانه‬

‫‪ -‬داوطلب مفید‪ :‬کسی است که عالوه بر دارا بودن آگاهی و توانایی الزم برای انجام کارهای خیر ‪ ،‬وظایف خزود را‬
‫به نحو احسن انجام میدهد‪.‬‬
‫‪ -‬داوطلب غیرمفید‪ :‬کسی است که برای پیشبرد مقصود شخصی و یا پیدا کردن مقام و موقعیت خاصی به گزروه‬
‫داوطلبان میپیوندند و یا فرد ناامید و بدبینی است که با افکزار مسزموم خزود باعزث ناامیزدی و بزدبینی در گزروه‬
‫داوطلبان یا اجتماع میشود‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫‪ )7‬تعريف خدمات داوطلبانه‬

‫‪ ‬فدراسیون بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمر‪ ،‬خدمت داوطلبانه را این گونه تعریف میکند‪:‬‬
‫خدمت داوطلبانه‪ ،‬خدمتی است که فرد داوطلب آن را با میل و اختیار انجام میدهد نه به علزت عوامزل اجتمزاعی‪،‬‬
‫اقتصادی و سیاسی که بر او تحمیل شده و هدف از آن‪ ،‬ارائه خدمات به مردم آسیبپزذیر جامعزه اسزت نزه کسزب‬
‫منافع مادی‪.‬‬

‫‪ )8‬انواع خدمات داوطلبانه‬

‫خدمات داوطلبانه به دونوع تقسیم میشوند‪:‬‬

‫‪ ‬خدمت انفرادی‪ :‬که خود شامل دو حالت است‪:‬‬
‫‪ -‬خدمتی که داوطلب به تنهایی انجام میدهد‪.‬‬
‫‪ -‬خدمتی که داوطلب شخصاً با مراجعه به سازمانها و ادارات مربوط انجام میدهد‪.‬‬

‫‪ ‬خدمت گروهی‪ :‬در این نوع خدمت داوطلبانه‪ ،‬کار در قالب فعالیتهای گروهی انجام میشود‪.‬‬

‫‪ )9‬اصول خدمات داوطلبانه صليبسرخ‬

‫‪ ‬اصول کلی‬
‫‪ -‬صلیبسرخ نهضت بشر دوستانهای است متکی به خدمات داوطلبانه‪ ،‬که یکی از اصول اساسی صلیبسرخ است و‬
‫بایستی با اتکا به این خدمت رسالت خود را تداوم بخشد‪.‬‬
‫‪ -‬داوطلب صلیبسرخ‪ ،‬به زن یا مردی اطالق میشود که با میل و خواست قلبی خود بخشی از وقت و استعدادهای‬
‫خود را به خدماتی اختصاص میدهد که توسط صلیبسرخ‪ ،‬در جهت خدمت به جامعه بر عهده گرفته شده است‪.‬‬
‫‪ -‬خدمات داوطلبانه صلیبسرخ که تجلی همبستگی جهانی انسانها میباشزد‪ ،‬بزا حالزت سزازنده و مثبزت خزود و‬
‫همچنین از طریق ماهیت انسان دوستانه اقداماتش‪ ،‬به کاهش رنجها‪ ،‬آالم و تسکین ناراحتیها کمک مینماید‪.‬‬
‫‪ -‬خدمات داوطلبانه صلیبسرخ‪ ،‬الهام گرفته از سنن و فرهنگ مناطق مختلف جهان میباشزد و بزا انجزام خزدمات‬
‫داوطلبانه به احیاء این فرهنگها و سنن کمک میشود‪.‬‬
‫‪ -‬داوطلبان صلیبسرخ بایستی به هنگام انجام وظیفه‪ ،‬اصول اساسی صلیبسرخ را رعایت نمایند‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫‪ ‬اصول مربوط به انجام خدمات داوطلبانه‬
‫اصول مربوط به انجام خدمات داوطلبانه صلیبسرخ به شر زیر میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬ترویج و ارائه خدمات براساس تشخیص صحیح و دقیق نیازها استوار بوده ‪،‬به طور یکپارچه در اختیزار همگزان‬
‫قرار میگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬تصمیم به مشارکت جامعه در برنامهریزی پروژهها و فعالیتها مطابق با نیازها و مشکالت جامعه با عنوان عامل‬
‫پیشرفت و توسعه جامعه تلقی میگردد‪( .‬شعار دیگران را یاری ده تا به خود کمک کنند)‬
‫‪ ‬ایجاد و توسعه حس مسئولیت و بشردوستی نسبت به جامعه‬
‫‪ ‬توسعه استعداد و شایستگی افراد به طوری که آنان بتوانند لیاقت خود را نشان دهند و کیفیت زندگی را بهبود‬
‫بخشیده و مشکالت خود را حل نمایند‪.‬‬

‫‪ )10‬ضرورت و اهميت خدمات داوطلبانه‬

‫‪ ‬سازمانهای رسمی به علت گستردگی حوادث و مشکالت جوامع‪ ،‬بدون اسزتفاده از نیروهزای داوطلزب‪ ،‬از عهزده‬
‫انجام مطلوب وظایف خود بر نمیآیند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬انجام امور به وسیله داوطلبان‪ ،‬هزینهها را به میزان قابل تزوجهی‬
‫کاهش میدهد‪ .‬زیرا استفاده از نیروهایِ رسمی مزد بگیر‪ ،‬باعث افزایش هزینهها میشود‪ .‬از طرفی داوطلبان انگیززه‬
‫قویتری برای این نوع کارها دارند‪.‬‬
‫‪ ‬نیاز به داوطلبان در کشورهای در حال رشد محسوستر است و خدمت داوطلبانه در ایزن کشزورها اهمیزت بزه‬
‫سزایی دارد‪ .‬زیرا سازمانها و مؤسسات ارائهدهنده خدمات اجتماعی‪ ،‬بدون داوطلبان تربیت شده فقط قادر به انجام‬
‫دادن حداقل برنامههای خود هستند‪ ،‬ولی با کمک داوطلبان میتوانند برنامزههزای خزود را از نظزر کمزی و کیفزی‬
‫گسترش دهند و به عده بیشتری از مردم خدمت کنند‪ .‬از طرفی انجام خدمات داوطلبانه برای خزود داوطلبزان نیزز‬
‫بسیار مفید است‪ ،‬زیرا سبب تقویت حس نوع دوستی در آنان میگردد‪.‬‬
‫‪ ‬درحال حاضر نهضت صلیبسرخ و هاللاحمر حدود ‪105‬میلیون نفر عضو داوطلب درسراسرجهان دارد‪.‬‬

‫‪ )11‬تاريخچه امور داوطلبي‬

‫‪ ‬زمانی که صلیبسرخ تاسیس شد ‪ ،‬فعالیت داوطلبی اصلیترین مفهوم آن بود‪.‬‬

‫در جنگ سولفورینو در سال ‪ ،1859‬هانری دونان جوان‪ ،‬زنان دهکده را برای کمک بزه مجروحزان و افزراد در‬ ‫‪‬‬
‫حال مرگ که روی زمین مانده بودند‪ ،‬بسیج کرد‪.‬‬
‫او پس از بازگشت به وطن‪ ،‬کتاب خاطرات سولفورینو را نوشت که چندسال بعد ایزن کتزاب موجزب تأسزیس‬ ‫‪‬‬
‫صلیبسرخ گردید‪.‬‬

‫‪33‬‬
‫‪ ‬از آن پس نهضت صلیبسرخ و هاللاحمر رشد کرد‪ ،‬از کشوری به کشور دیگر گسترش پیدا کزرد و مزردم هزر‬
‫جامعه گرد هم جمع شده ‪ ،‬یک جمعیت را تشکیل داده ‪ ،‬شروع به جذب داوطلبان کردند‪.‬‬

‫‪ )12‬اهداف خدمات داوطلبانه‬

‫‪ ‬اهداف اصلی خدمات داوطلبانه عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬فراهم نمودن فرصتهای عملی برای مشارکت هرچه بیشتر داوطلبان در فعالیتهای بشر دوستانه‬
‫‪ -‬افزایش توانمندیها و مهارتهای اجتماعی داوطلباندر خالل فعالیتهای بشردوستانه‬
‫‪ ‬اهداف خطمشیِ داوطلبان در جمعیتهای هاللاحمر و صلیبسرخ عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬تقویت اهمیت امور داوطلبی برای نهضت جهانی صلیبسرخ و هاللاحمر‬
‫‪ -‬ایجاد ارزشها و روشهای اساسی جمعیتهای ملی صلیبسرخ و هاللاحمر در خصوص داوطلبی‬
‫‪ -‬تنظیم مسئولیتهای جمعیتهای صلیبسرخ و هاللاحمر در خصوص مسئله داوطلبی‬
‫‪ -‬تنظیم حقوق و مسئولیتهای افرادداوطلب در جمعیت صلیبسرخ و هاللاحمر‬

‫‪ )13‬خط مشي داوطلبان‬

‫داوطلبی در نهضت صلیبسرخ و هاللاحمر فعالیتی است که‪:‬‬
‫‪ ‬نه به خاطر خواسته های مادی و یا مالی و یا تحت فشارهای اجتمزاعی‪ ،‬اقتصزادی و یزا سیاسزی‪ ،‬بلکزه از اراده‬
‫شخصی افراد شکل گرفته شده است‪.‬‬
‫‪ ‬هدف آن سود رساندن به افراد آسیبپذیر و جوامع آنها و در راستای اصول اساسی صلیبسرخ و هزاللاحمزر‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬توسط نمایندگانِ به رسمیت شناخته شده جمعیت صلیبسرخ و هاللاحمر سازماندهی شده است‪.‬‬
‫‪ ‬یک داوطلب صلیبسرخ و هاللاحمر فردی است که برای جمعیتهای صلیبسرخ و هاللاحمر به طور مزنظم‬
‫یا گاهگاه‪ ،‬فعالیت داوطلبی انجام میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬یک عضو هاللاحمر و یا صلیبسرخ فردی است که با شرایط عضویت خواسته شده تحت قوانین جمعیت ملزی‬
‫به طور رسمی موافقت نماید‪.‬‬
‫داوطلبان صلیبسرخ و هاللاحمر ممکن است عضو جمعیتهای ملی خود بوده یا نباشزند‪ .‬ایزن خزط مشزی‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫داوطلبان صلیبسرخ و یا هاللاحمر را مدنظر قرار داده است‪.‬‬

‫‪)14‬كارهايي كه داوطلب صليبسرخ و هاللاحمر نبايد انجام دهد‬

‫‪ ‬بدون اختیار و دستور قبلی امکانات جمعیتهای هاللاحمر یا صلیبسرخ را به امری اختصاص ندهند‪.‬‬
‫‪ ‬از موقعیت خود در صلیبسرخ یا هاللاحمر برای منافع شخصی استفاده نکنند‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫‪ ‬از اعتبار بدست آمده از جمعیت هاللاحمر یا صلیبسرخ به منظور معامالت شخصی یا خرید و فروش که سود‬
‫حاصله آن به نفع خود یا شخص ثالثی باشد‪ ،‬استفاده نکنند‪.‬‬

‫‪ )15‬نكات مورد توجه داوطلبان‬

‫از کلیه داوطلبان صلیبسرخ و هاللاحمر انتظار میرود تا‪:‬‬
‫‪ ‬فعالیتهای خود را با اصول بنیادین نهضت جهانی صلیبسرخ و هاللاحمزر منطبزق نمزوده ‪ ،‬توزیزع آنهزا را‬
‫افزایش دهند‪.‬‬
‫‪ ‬به آیین نامههای مربوط به استفاده از نشان‪ ،‬احترام گذاشته ‪ ،‬از سوء استفاده نمودن از آنها پرهیز نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬در جهت افزایش استانداردهای باالی کیفیت فعالیت نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬منطبق با دستورالعمل های جمعیت ملی برای داوطلبان‪ ،‬قوانین یا اصول اخالقزی فدراسزیون و اصزول اساسزی‬
‫خدمات داوطلبانه رفتار نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬در مواقع اضطراری و با موافقت جمعیت ملی و با توجه به مهارتها و تواناییهای خود در صحنه حضور داشزته‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪ ‬نیازهای استفاده کنندگان از خدمات را بزرآورد نمزوده ‪ ،‬توانزاییهزای خزود را بزرای کمزک فزردی و فعالیزت‬
‫داوطلبانه تقویت نمایند‪.‬‬

‫‪ )16‬حقوق داوطلبان‬
‫‪ ‬طبق آنچه که در اساسنامه تعریف شده‪ ،‬عضو جمعیت ملی خود شوند‪.‬‬
‫‪ ‬از آموزشهای مناسب یا پیشرفتهای شخصی که آنها را قادر میسزازد تزا وظزایف و یزا نقزش خزود را ایفزا‬
‫نمایند‪ ،‬بهره مند گردند‪.‬‬
‫‪ ‬از تجهیزات الزم به منظور انجام وظایف و نقش خود بهرهمند گردند‪.‬‬
‫‪ ‬انجام هرگونه فعالیت یا نقشی را که در ارتباط با اصول اخالقی و اساس خدمات داوطلبانه میباشد پذیرفتزه یزا‬
‫رد نمایند‪.‬‬

‫‪ )17‬مسئوليتهاي داوطلبان‬
‫‪ ‬داوطلبان باید با اصول اخالقی‪ ،‬اصول اساسی و فلسفه خدمات داوطلبانه هاللاحمر یا صلیبسرخ و نیزز چهزار‬
‫معاهده ژنو و دو پروتکل الحاقی آن آشنا شوند‪.‬‬
‫‪ ‬در همه حال متوجه نیازهای دیگران باشند‪.‬‬
‫‪ ‬اگر تردید دارند‪ ،‬قبل از هرگونه تصمیمگیری در مورد موضوعات صلیبسرخ یا هاللاحمر با جمعیت ملی خزود‬
‫مشورت کنند‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫‪ ‬درباره تواناییها و محدودیتهای خود واقع بین باشند‪.‬‬
‫‪ ‬سعی کنند در حد ظرفیت و توانشان کار کنند‪ ،‬لیکن در انجام وظایف خود انعطاف و پشتکار داشته باشند‪.‬‬
‫‪ ‬سعی کنند کار خود را ارزیابی کرده ‪ ،‬بازخورد آن را بررسی کنند‪.‬‬
‫‪ ‬بکوشند با آگاهی کامل از اهداف‪ ،‬آرمانها و خط مشیها ‪ ،‬جمعیت ملی را تقویت کنند‪.‬‬
‫‪ ‬سعی کنند شخصی مثبت و دارای شور و شوق باشند‪.‬‬
‫‪ ‬با آگاهی از اهمیت رفتار متقابل و بهبود بخشیدن به ارتباطات خود بزا سزایر داوطلبزان ارتبزاط کزاری مثبتزی‬
‫برقرار کنند‪.‬‬

‫‪ )18‬نقش داوطلبان‬
‫‪ ‬در سطح محلی در قلب فعالیتها قرار دارند تا به مردم آسیبپذیر یاری رسانند‪ .‬داوطلبان تحزت نظزر رهبزران‬
‫خود به انجام وظایفی به شر زیر می پردازند‪:‬‬
‫‪ -‬گردآوری اعانات‬
‫‪ -‬کمکهای اولیه‬
‫رانندگی آمبوالنس‬ ‫‪-‬‬
‫ایجاد خدمات خط تلفن کمکی‬ ‫‪-‬‬
‫توزیع مواد غذایی‬ ‫‪-‬‬
‫آمادگی در برابر سوانح‬ ‫‪-‬‬
‫مالقات سالخوردگان و ‪.........‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ‬داوطلبان در سطح رهبری جمعیت نیز نقش کلیدی ایفا میکنند و رئیس جمعیت ملزی اغلزب یزک داوطلزب‬
‫است‪.‬‬

‫‪ )19‬ويژگيهاي خدمات داوطلبانه (در سازمان جوانان جمعيت هاللاحمر)‬

‫‪ ‬افتخاری است‪ ،‬یعنی برای خدمت داوطلبانه وجهی دریافت نمی شود‪.‬‬
‫‪ ‬جنبه بشر دوستانه‪ ،‬خیرخواهانه و عامالمنفعه دارد‪ .‬یعنی در ارائه خدمت‪ ،‬بین افراد تبعیض قائل نمی شود‪.‬‬
‫‪ ‬بدون هیچ گونه تمایالت منفعتطلبانه است‪ .‬یعنی در آن اهداف خزاص سیاسزی‪ ،‬اقتصزادی و ‪ .....‬دنبزال نمزی‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ‬شرایط و زمان انجام خدمات داوطلبانه بر طبق موقعیت و شرایط مختلف‪ ،‬ماننزد زمزان جنزگ‪ ،‬صزلح‪ ،‬بالیزای‬
‫طبیعی و ‪ ......‬تفاوت میکند‪.‬‬
‫‪ ‬اختیاری است و بدون هیچ گونه تحمیل یا فشارهای اجتماعی‪ ،‬سیاسی و اقتصادی صورت میپذیرد‪.‬‬
‫‪ ‬در اوقات فراغت داوطلب و به صورت غیر رسمی انجام میشود‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫‪ ‬به طور کلی میتوان گفت که خدمات داوطلبانه در سازمان جوانان جمعیت هاللاحمر براساس اصول بنیزادین‬
‫صلیبسرخ و هاللاحمر (اصول هفتگانه) انجام میگیرد‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫فصل چهارم‬

‫حقوق بشردوستانة بينالمللي‬

‫بخش اول‪ :‬تعريف حقوق بينالمللي بشر دوستانه‬

‫بخش دوم‪ :‬مفهوم رژيم حمايتي در حقوق بشردوستانه‬

‫بخش سوم‪ :‬تفاوت حقوق بشردوستانه با حقوق بشر و حقوق توسل به زور‬

‫بخش چهارم‪ :‬تاريخچه حقوق بشردوستانه‬

‫بخش پنجم‪ :‬موقعيتهايي كه حقوق بشردوستانه قابليت اجرا دارد‬

‫بخش ششم‪ :‬مفهوم رزمنده و غيرنظامي‬

‫بخش هفتم‪ :‬مفهوم هدف نظامي و غيرنظامي‬

‫بخش هشتم‪ :‬مفهوم حمالت ممنوعه در درگيريهاي مسلحانه‬

‫بخش نهم‪ :‬روشها و ابزارهاي جنگي‬

‫بخش دهم‪ :‬حمايت از جمعيت غيرنظامي در برابر اثرات جنگ‬

‫بخش يازدهم‪ :‬فعاالن مجري حقوق بينالمللي بشردوستانه‬

‫‪38‬‬
 ‫بخش اول‪ :‬تعريف حقوق بينالمللي بشر دوستانه‬

‫حقوق بینالملل بشردوستانه (که با عنوان حقوق جنگ هم شناخته میشزود) یکزی از شزاخههزای حقزوق بزینالملزل‬
‫است‪ .‬حقوق بینالملل بشردوستانه دربردارنده دو مفهوم اصلی است‪.‬‬
‫الف‪ -‬اعالم میکند که هنگام درگرفتن درگیری مسلحانه‪ ،‬حق دولزتهزا در انتخزاب روشهزا و سزال هزای جنگزی‬
‫نامحدود نیست و آنها فقط میتوانند از آن دسته از روشها و سال هزای جنگزی اسزتفاده کننزد کزه رنزج زایزد و‬
‫غیرانسانی ایجاد نکنند‪.‬‬
‫ب‪ -‬از حیات‪ ،‬سالمت و کرامت انسانهایی که در درگیری مشارکت نکرده یا به مشارکت خزود در درگیزری پایزان‬
‫دادهاند (شامل غیرنظامیان‪ ،‬اسیران جنگی‪ ،‬مجروحان و بیماران) حمایت میکند‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫بخش دوم‪:‬مفهوم رژيم حمايتي درحقوق بشردوستانه‬

‫‪ ‬هدف اصلی حقوق بشر دوستانه‪ ،‬حفظ حیات‪ ،‬سالمت و کرامت انسانها در زمان وقوع درگیریهزای مسزلحانه‬
‫است‪ .‬بنابراین حقوق بشردوستانه در واقع یزک «رژیزم حمزایتی» ایجزاد مزیکنزد و از همزه غیرنظامیزانی کزه در‬
‫درگیری ها مشارکت نکرده اند و نیز از همه نظامیانی که به مشارکت خود در درگیریها پایان داده و سال خزود را‬
‫بر زمین گذاشتهاند‪ ،‬حمایت میکند‪.‬‬
‫این افراد مشخصاً شامل موارد زیر می باشند‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬غیرنظامیان‬
‫‪ ،-‬اسرای جنگی‬
‫‪ -‬مجروحان و بیماران‬
‫‪ -‬کشتی شکستگان نیروهای مسلح‬
‫‪ -‬آوارگان‬
‫‪ ‬همچنین حقوق بینالملل بشردوستانه با خلق چند نماد ویژه‪ ،‬این رژیم حمایتی را تقویت کرده است‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫بخش سوم‪ :‬تفاوت حقوق بشردوستانه با حقوق بشر و حقوق توسل به زور‬

‫‪ ‬حقوق بشردوستانه میکوشد با وضع مقرراتی از خشونت بیاندازه در جنگها جلوگیری کند‪.‬‬
‫‪ ‬برای رسیدن به این منظور حقوق بشردوستانه حق دولتها را در انتخاب سال ها و روشهای جنگی محزدود و‬
‫از قربانیان درگیریهای مسلحانه حمایت میکند‪.‬‬
‫‪ ‬در حقوق بشردوستانه هیچ توجهی به علت جنگ و قانونی یا غیرقانونی بودن آن نمیشود‪.‬‬
‫‪ ‬حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه مکمل یکدیگرند‪ .‬هر دو به دنبال حمایت از فزرد هسزتند امزا ایزن کزار را در‬
‫شرایط مختلف و به شکلهای متفاوت انجام میدهند‪.‬‬
‫‪ ‬حقوق بشر همواره در همه شرایط – اعم از جنگ و صلح – از افراد انسان حمایت میکند‪ .‬مقررات حقوق بشزر‬
‫تالش میکنند تا رفتارهای مستبدانه دولتها نسبت به اتباعشان را مهار کرده و دولتها را وادار کنند حقزوق افزراد‬
‫انسان را محترم بشمارند و رعایت کنند‪.‬‬
‫‪ ‬اما حقوق توسل به زور مفهومی متفاوت دارد‪ .‬خوب است بدانید که حتی تا پایزان جنزگ جهزانی اول‪ ،‬جامعزه‬
‫بینالمللی جنگ را ممنوع و غیرقانونی نمیدانست‪ .‬در آن زمان جنگ راهی معمول برای حل اختالفهای دولتهزا‬
‫بود‪ .‬اما پس از جنگ جهانی اول‪ ،‬تالشهایی برای ممنوع کردن جنگ آغزاز شزد و سزرانجام منشزور سزازمان ملزل‬
‫متحد که در ‪ 1945‬به تصویب دولتها رسید توسل به جنگ را – جز در حالت دفاع از خود – ممنوع و غیرقزانونی‬
‫اعالم کرد‪.‬‬
‫‪ ‬بنابراین امروز توسل به جنگ در روابط بینالملل ممنوع است و حتی جرم تلقی میشود‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫بخش چهارم‪ :‬تاريخچه حقوق بشردوستانه‬

‫‪ ‬نخستین قانون بشردوستانه مدرن و منظمی که از سوی یک دولت برای نیروهای مسلح تدوین شزد‪ ،‬مجموعزه‬
‫قوانین لیبر بود‬
‫‪ . ‬این مجموعه قوانین توسط دولت ایاالت متحده آمریکا در سال ‪ 1863‬تصویب شد و هزدف آن تنظزیم رفتزار‬
‫سربازانی بود که در ایاالت متحده درگیر جنگهای داخلی بودند‪ .‬اما ایزن قزانون جنبزه داخلزی داشزت و فقزط در‬
‫ایاالت متحده قابل اجرا بود‪.‬‬
‫‪ ‬منادی حقوق بینالملل بشر دوستانه به مفهوم امروزی آن‪ ،‬یک تاجر سوئیسی بهنام «هانری دونان» بود‪.‬‬
‫او در کتاب «خاطرات سولفورینو» ضمن نکوهش رفتارهای غیرانسانی‪ ،‬پیشنهاد تصزویب یزک معاهزده بزین‪-‬‬ ‫‪‬‬
‫المللی برای کاهش خشونت در جنگها و فراهم آوردن زمینه امداد مجروحان و بیماران جنگها را ارائه کرد‪.‬‬
‫او همچنین پیشنهاد کرد که کمیتهای برای به اجرا گذاشتن این معاهده بینالملی ایجاد شود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬پیشنهاد اول دونان منجر به تصویب کنوانسیون ژنو ‪ 1864‬شد که پایزهگزذار حقزوق بزینالملزل بشردوسزتانه‬
‫معاصر بود و پیشنهاد دوم او‪ ،‬سنگ بنای تأسیس کمیته بینالمللی صلیبسرخ شد‪.‬‬
‫‪ ‬کنوانسیون ژنو ‪ 1864‬به موضوع بهبود شرایط مجروحان در میدانهای نبرد محدود شزد امزا از آن پزس دههزا‬
‫معاهده و سند بینالملی با مضامین حقوق بشردوستانه به تصویب دولتها رسید‪.‬‬
‫‪ ‬برخی از مهمترین معاهدات حقوق بشردوستانه بینالمللی‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪ 1868-‬اعالمیه سن پترزبورگ‬
‫‪ 1899 -‬کنوانسیون الهه در مورد رعایت قوانین و عرفهای جنگ زمینی و تطبیق اصول کنوانسزیون ژنزو مصزوب‬
‫‪ 1864‬بر جنگهای دریایی‬
‫‪ 1907 -‬کنوانسیون الهه برای بازبینی کنوانسیون ‪ 1899‬الهه‬
‫‪ 1925 -‬پروتکل ژنو در مزورد منزع کزاربرد گازهزای خفزه کننزده‪ ،‬سزمی یزا دیگزر گازهزای مشزابه و روشهزای‬
‫باکتریولوژیک در جنگ‬
‫‪ 1929 -‬کنوانسیون ژنو در مورد رفتار با اسرای جنگی‬
‫‪ -‬کنوانسیونهای چهارگانه ژنو شامل‪:‬‬
‫‪ ‬بهبود شرایط مجروحان و بیماران نیروهای مسلح در میدان نبرد‬
‫‪ - ‬بهبود شرایط مجروحان‪ ،‬بیماران و کشتی شکستگان نیروهای مسلح در دریا‬
‫‪ - ‬رفتار با اسرای جنگی‬
‫‪ - ‬حمایت از غیرنظامیان در زمان جنگ‬
‫‪ 1954 -‬کنوانسیون الهه برای حمایت از اموال فرهنگی در زمان مخاصمات مسلحانه‬

‫‪42‬‬
‫‪ 1977 -‬پروتکل اول و دوم الحاقی به کنوانسیونهزای ژنزو ‪1949‬بزرای حمایزت از قربانیزان مخاصزمات مسزلحانه‬
‫بینالمللی و غیربینالمللی‬
‫‪ 1980 -‬کنوانسیون منع یا محدودیت استفاده از سال های خاص معاهدهای‬
‫‪ 1993 -‬کنوانسیون منع تکمیل‪ ،‬تولید‪ ،‬ذخیرهسازی و کاربرد سال های شیمیایی و نابودسازی آنها‬
‫‪ 1997 -‬کنوانسیون منع ذخیرهسازی‪ ،‬تولید و تجارت مینهای ضد نفر ومنع استفاده ونابودسازی آنها‬
‫‪ 1998 -‬اساسنامه دیوان بینالمللی کیفری‬
‫‪ 2000 -‬پروتکل الحاقی به کنوانسیون حقوق کودک در مورد کودکان سرباز‬

‫‪43‬‬
 ‫بخش پنجم‪ :‬موقعيتهايي كه حقوق بشردوستانه قابليت اجرا دارد‬

‫‪ )1‬درگيريهاي مسلحانه بينالمللي‬

‫منظور از درگیریهای مسلحانه بینالمللی‪ ،‬جنگهایی است که در آن ارتش منظم دو دولت با یکزدیگر وارد جنزگ‬
‫میشوند‪.‬‬

‫‪ )2‬درگيريهاي مسلحانه غيربينالمللي‬

‫منظور از درگیریهای مسلحانه غیربینالمللی‪ ،‬جنگهایی است که در یک طرف آن نیروهای مسلح مخالفت دولزت‬
‫و در طرف دیگر نی روهای مسلح دولتی قرار دارند‪ .‬البته این نیروهای مسلح مخالفزت دولزت بایزد سزازمان یافتزه و‬
‫دارای فرماندهی مسئول باشند‪.‬‬

‫‪ )3‬فايده تفكيک انواع درگيريهاي مسلحانه‬

‫‪ ‬فایده این تفکیک در تشخیص نوع مقرراتی است که درهریک از این درگیریها الزم االجرا است‪.‬‬
‫در درگیریهای مسلحانه بینالمللی مقررات چهارگانه کنوانسیون ژنزو ‪ 1949‬بزه عزالوه پروتکزل اول الحزاقی‬ ‫‪‬‬
‫‪1977‬‬
‫به کنوانسیونهای ژنو قابل اجرا است‪.‬‬
‫‪ ‬اما در درگیریهای مسلحانه غیر بینالمللی‪ ،‬ماده ‪ 3‬مشترک کنوانسیونهای ژنو‪ ،‬به عالوه پروتکل دوم الحزاقی‬
‫‪ 1977‬به کنوانسیونهای ژنو‪ ،‬الزم االجرا میشود‪.‬‬
‫به این ترتیب برای تشخیص این که کدام مقررات بشر دوستانه باید برای حمایزت از قربانیزان یزک درگیزری‬ ‫‪‬‬
‫ایجاد شوند‪ ،‬نخست باید نوع درگیری را تشخیص داد‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫بخش ششم‪ :‬مفهوم رزمنده و غيرنظامي‬

‫رزمندگان‬ ‫غیرنظامیان‬

‫اعضای نیروهای مسلح‬ ‫همه افرادی که رزمنده نیستند‪.‬‬ ‫تعریف‬

‫در درگیریها مستقیماً مشارکت میکنند‬ ‫در درگیریها مشارکت مستقیم ندارند‬ ‫فعالیتها‬
‫حق شرکت مستقیم در درگیزریهزا را حق دارند که مستقیماً در درگیزریهزا شزرکت‬
‫حقوق‬
‫کنند‪.‬‬ ‫ندارند‬
‫اگر در درگیریهزا مشزارکت و مداخلزه ازآن جا که حق شرکت مستقیم در درگیریهزا‬
‫کننززد‪ ،‬صززرفاً بززه دلیززل مشززارکت در را دارند‪ ،‬به دلیل صرف شزرکت در درگیزر یهزا‬ ‫مجازاتها‬
‫قابل مجازات نیستند‪.‬‬ ‫درگیری قابل مجازات هستند‪.‬‬
‫تنها در صورتی از آنها حمایت میشود کزه بزه‬
‫مشززارکت خززود در درگیززریهززا پایززان دهنززد‪.‬‬ ‫برای این که مشزارکتی در درگیزریهزا‬
‫بنابراین در صورتی که به دست دشمن بیافتند‪،‬‬ ‫ندارند‪ ،‬از آنها دربرابر اثرات درگیری و‬
‫مجرو ‪ ،‬بیمار یزا کشزتی شکسزته شزوند یزا از‬ ‫همچنین وقتی کزه بزه دسزت دشزمن‬ ‫حمایتها‬
‫هواپیما به پایین بپرند‪ ،‬مورد حمایت هسزتند و‬ ‫بیافتنززززززززززززد حمایززززززززززززت‬
‫همچنین از آنها دربرابر کاربرد برخی سال هزا‬ ‫میشود‪.‬‬
‫و روشهای جنگی حمایت میشود‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫بخش هفتم‪ :‬مفهوم هدف نظامي و غيرنظامي‬
‫برای این که یک هدف بتواند هدف نظامی تلقی شود‪ ،‬باید دو ویژگی داشته باشد‪:‬‬
‫الف‪ -‬باید به طرز مؤثری در عملیات نظامی دخالت و تأثیر داشته باشد‪.‬‬
‫ب‪ -‬این که نابودسازی‪ ،‬تصرف یا از کار انداختن آن باید یک مزیت نظامی قطعی به همراه بیاورد‪.‬‬

‫چنانچه هدفی فاقد این دو ویژگی باشد‪ ،‬هدف غیرنظامی خواهد بود‪ .‬یعنی هر هدفی که تأثیری در عملیات نظزامی‬
‫نداشته باشد و نابودسازی آن هیچ گونه مزیت نظامی به همراه نیاورد‪ ،‬یک هدف غیرنظامی خواهد بود‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫بخش هشتم‪ :‬مفهوم حمالت ممنوعه در درگيريهاي مسلحانه‬
‫‪ ‬حمله به جمعیت غیرنظامی و اهداف غیرنظامی ممنوع است‪.‬‬
‫‪ ‬حمله به رزمندگان و اهداف نظامی – در صورتی که در کنار آن به اهزداف و افزراد غیرنظزامی هزم لطمزه وارد‬
‫بشود ممنوع است و در این گونه مواقع‪ ،‬طرفهای درگیری باید اقدامات خیلی الزم را برای حفاظت از غیرنظامیزان‬
‫اتخاذ کنند‪.‬‬
‫‪ ‬انتقام جویی هم ممنوع است‪ .‬یعنی چنانچه یکی از طرفین درگیری جمعیت غیرنظامی ‪ ،‬طرف مقابل را هزدف‬
‫حمله قرار دهد‪ ،‬طرف مقابل حق ندارد برای انتقام جویی و تالفی به جمعیت غیرنظامی دشمن حمله کند‪.‬‬
‫‪ ‬همچنین برای این که قاعده مصونیت افراد و اهداف غیرنظامی توسط نظامیان مورد سوء استفاده واقزع نشزود‪،‬‬
‫حقوق بینالملل بشر دوستانه از اهداف و افراد غیرنظامی توسط نظامیان‪ ،‬برای پناه گرفتن را غیرقانونی اعالم کزرده‬
‫است‪ .‬بنابراین نظامیان حق ندارند خود را در پناه جمعیت غیرنظامی – یا اهداف غیرنظامی – مخفی کنند و از ایزن‬
‫اهداف به عنوان «سپر انسانی» استفاده نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬حقوق بینالملل بشردوستانه از برخی اهداف دیگر هم حمایت میکند‪ .‬نمونه این قبیل اهداف اموال فرهنگزی‪،‬‬
‫اماکن مقدس و مذهبی مثل مساجد و کلیساها و اشیای الزم بزرای بقزای جمعیزت غیرنظزامی (مثزل منزابع آب و‬
‫مزارع) هستند‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫بخش نهم‪ :‬روشها و ابزارهاي جنگي‬
‫‪ ‬روشها و ابزارهای جنگی که باعث ورود خسارات گسترده‪ ،‬شدید و دیرپا به محیط زیست شود‪ ،‬ممنوع است‪.‬‬
‫ساختمانها و تأسیساتی که دارای انرژی خطرناک هستند مثل سدها‪ ،‬آب بندها و نیروگاههای هسزتهای هزم‬ ‫‪‬‬
‫در حقوق بینالملل بشردوستانه از حمایت خاصی برخوردارند و نباید هدف حمله قرار گیرند‪.‬‬
‫‪ ‬تجهیزات پزشکی و از جمله وسایل حمل و نقل پزشکی – مثل آمبوالنسها – هم اهداف دیگری هسزتند کزه‬
‫نباید هدف حمله واقع شوند‪.‬‬
‫اصل این است که طرفهای درگیری حق نامحدودی در انتخاب سال ها و روشهای جنگی ندارند‪ .‬در حقیقزت بزه‬
‫کار گیری همه سال ها‪ ،‬پرتابهها و روشهای جنگی – که باعث درد و رنج زاید و غیرضروری شوند – ممنوع است‪ .‬ایزن‬
‫همان چیزی است که در حقوق بشردوستانه با عنوان «اصل ضرورت» از آن یاد میشود‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫بخش دهم‪ :‬حمايت از جمعيت غيرنظامي در برابر اثرات جنگ‬

‫‪ )1‬حمايت عمومي از همه غيرنظاميان‬

‫شامل قوانین ذیل‪:‬‬
‫‪ ‬جمعیت غیرنظامی حق دریافت کمکهای بشردوستانه را دارند‪.‬‬
‫‪ ‬از زنان باید حمایتهای ویژهای به عمل آید‪ .‬زنان باید مورد احترام خاص قرار گرفته و از آنها در برابر هرگونزه‬
‫حمله ناشایست حمایت شود‪ .‬همچنین زنان باردار و مادرانی که دارای فرزندان کوچک و ابسته به خود هسزتند ‪ ،‬از‬
‫حمایتهای خاص برخوردارند‪.‬‬
‫‪ ‬کودکان باید مورد احترام ویژهای قرار گیرند و از آنها در برابر هر شکل از حمله ناشایست حمایت شزود‪ .‬آنهزا‬
‫باید هرگونه مراقبت و کمکی را که به علت سن – یا به هر علت دیگر – به آن نیاز دارند دریافت کنند‪.‬‬
‫‪ ‬روزنامه نگارانی که در جبهههای جنگ به ماموریتهای حرفهای خطرناک اشتغال دارند‪ ،‬بزه عنزوان غیرنظزامی‬
‫قلمداد میشوند‪.‬‬
‫‪ ‬خانوادههایی که اعضای آن براثر جنگ از هم جدا شدهانزد بایزد مجزدداً پیونزد داده شزوند‪ .‬دولزتهزا موظفنزد‬
‫تسهیالت الزم را برای به هم پیوستن مجدد این خانوادهها فراهم کنند‪.‬‬
‫‪ ‬همه اشخاصی که به دست یکی از طرفهای درگیری میافتند در همزه حزال بایزد از رفتزار انسزانی برخزوردار‬
‫باشند و بدون هیچ گونه تبعیضی ازتضمینات اساسی بهرهمند شوند‪.‬‬
‫‪ ‬منظور از تضمینات اساسی این است که شخصیت‪ ،‬حیثیت‪ ،‬اعتقادات و آداب مذهبی این افراد باید مورد احترام‬
‫قرار گیرد‪.‬‬

‫‪ )2‬حمايت از غيرنظامياني كه به دست دشمن افتادهاند‪.‬‬

‫این حمایت نیز موارد زیر را شامل میشود‪:‬‬
‫‪ ‬این اشخاص حق دارند تا از رفتار انسانی بهرهمند شوند‪ .‬یعنی شخص‪ ،‬حیثیزت‪ ،‬حقزوق خزانوادگی‪ ،‬اعتقزادات‪،‬‬
‫آداب مذهبی و عادات و رسوم این افراد باید همواره مورد احترام واقع شود‪ .‬برای تضمین رعایزت اصزل فزوق الزذکر‬
‫اشخاص مورد حمایت حق دارند به دولتهای حامی ‪ ،‬کمیته بینالمللی صلیبسرخ‪ ،‬جمعیتهای ملی صزلیبسزرخ‬
‫یا هاللاحمر و هر سازمان بشردوستانه دیگری مراجعه کنند‪.‬‬
‫‪ ‬بدرفتاری با این افراد و هرگونه اقدامی که موجب رنج جسمی یا مرگ آنها شود‪ ،‬همچنین غارت امزوال آنهزا‬
‫ممنوع است‪.‬‬
‫‪ ‬اگر دولت دشمن به دالیل ضروری امنیتی تصمیم بگیرد کزه اقزدامات امنیتزی در مزورد ایزن اشزخاص مزورد‬
‫حمایت اتخاذ کند‪ ،‬حد اکثر میتواند آنها را وادار به اقامت اجباری نماید یا بازداشت کند‪ .‬بنابراین بازداشت در این‬
‫شرایط مجازات نیست‪ ،‬بلکه صرفاً یک اقدام امنیتی و انضباطی است‪.‬‬

‫‪49‬‬
‫‪ ‬تسهیالتی که در زمان بازداشت به این اشخاص داده میشود بیش از تسهیالتی است که به اسرای جنگزی داده‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ ‬نمیتوان آنها را برخالف میل خود به کار اجباری واداشت‪.‬‬
‫این افراد به محض پایان درگیریها باید آزاد شوند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ )3‬حمايت از آوارگان و پناهندگان‬

‫‪ ‬اگر دولتها آن دسته از مقررات حقوق بینالملل بشردوستانه را کزه از جمعیزت غیرنظزامی حمایزت مزیکنزد‬
‫دقیقاً و کامالً اجرا کنند‪ ،‬در ایزن صزورت از جابجزایی و بزیخانمزان شزدن جمعیزت غیرنظزامی – براثزر جنزگ –‬
‫جلوگیری خواهد شد‪ .‬اما از آن جا که به هر حال غیرنظامیان به دالیل مربوط به جنگ جابجا مزیشزوند و آوارگزی‬
‫آنها امری معمول در جنگهاست‪ ،‬حقوق بینالملل بشردوستانه حمایتهزایی را بزرای کسزانی کزه در اثزر جنزگ‬
‫پناهنده و آواره میشوند پیش بینی کرده است‪.‬‬
‫‪ ‬آواره به غیرنظامیانی میگویند که براثر جنگ خانه خود را ترک کرده و به جای دیگری از قلمزرو کشزور خزود‬
‫رفتهاند‪.‬‬
‫پناهنده به غیرنظامیانی گفته می شود که براثر جنگ از کشور خود گریختزه و بزه قلمزرو کشزور دیگزری کزه‬ ‫‪‬‬
‫درگیر جنگ است ‪ -‬یا به سرزمین کشور دشمن‪ -‬گریختهاند‪.‬‬
‫همچنین کسانی که قبل از درگرفتن جنگ در سرزمین یکی از طرفهای درگیری به عنزوان پناهنزده شزناخته‬ ‫‪‬‬
‫میشدهاند‪ ،‬همچنان تحت حمایت حقوق بینالملل بشردوستانه قرار دارند‪.‬‬

‫‪ )4‬حمايت از ساكنان سرزمينهاي اشغالي‬

‫‪ ‬از دیدگاه حقوق بینالمللی بشردوستانه‪ ،‬غیرنظامیانی که در سرزمینهای اشغالی به سر میبرند نیازمند قواعزد‬
‫حمایتی ویژه و مفصلی هستند‪ .‬آنها به صورتی کامالً غیرارادی و صرفاً به خاطر وقوع درگیری مسلحانهای که طزی‬
‫آن دشمن کنترل سرزمین آنها را بدست گرفته با دشمن درگیر میشوند‪ .‬بنابراین میتوان گفت که دولزت اشزغال‬
‫گر موظف است شرایطی فراهم کند که زندگی عادی در سرزمین اشغالی ادامه یابد‪.‬‬
‫‪ ‬تنها حقی که برای دولت اشغال گر شناخته شده‪ ،‬این است که با اتخاذ تدابیر الزم امنیت ارتش خود را تزأمین‬
‫کند‪ .‬اما در کنار آن موظف است نظم و امنیت را در سرزمین اشزغالی برقزرار کنزد‪ ،‬بهداشزت و سزالمت عمزومی را‬
‫تضمین نماید و غذا‪ ،‬دارو و تجهیزات پزشکی الزم را برای مزردم تزأمین کنزد‪ .‬همچنزین بایزد بزه روحزانیون همزه‬
‫مذاهب اجازه فعالیت معنوی و روحانی را بدهد‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫بخش يازدهم‪ :‬فعاالن مجري حقوق بينالمللي بشردوستانه‬
‫‪ )1‬دولتها‬
‫‪ ‬پیش از هرچیز باید در نظر داشت که مجریان اصلی حقوق بینالملل بشردوستانه دولتها هستند‪.‬‬
‫این دولتها هستند که وظیفه دارند با آموزش حقوق بینالملزل بشردوسزتانه ‪ ،‬بزا وضزع و تصزویب قزوانین و‬ ‫‪‬‬
‫مقررات‪ ،‬مجازات ناقضان حقوق بشزر دوسزتانه و جنایتکزاران جنگزی و اتخزاد تزدابیر الزم‪ ،‬زمینزه اجزرای حقزوق‬
‫بینالملل بشردوستانه را فراهم کنند‪.‬‬
‫‪ ‬در کنار دولتها‪ ،‬برخی دیگر از نهادهای بینالمللی هم هستند که متولی و حامی حقوق بشر دوستانهانزد و بزر‬
‫اجرای صحیح آن نظارت میکنند‪ .‬آنها همچنین امکانات و کمکهای الزم را برای حس اجرای حقزوق بزینالملزل‬
‫بشردوستانه در اختیار دولتها میگذارند‪.‬‬

‫‪ )2‬كميته بينالملل صليبسرخ‬

‫‪ ‬نخستین سازمان بینالمللی که وظیفه نظارت و کنترل اجرای حقوق بزینالملزل بشردوسزتانه را در جهزان بزر‬
‫عهده دارد‪ ،‬کمیته بینالمللی صلیبسرخ است‪.‬‬
‫‪ ‬این کمیته یک سازمان غیردولتی (‪ )NGO‬است که در سال ‪ 1863‬با هزدف امزداد مجروحزان توسزط هنزری‬
‫دونان پایهگذاری شد و به تدریج توسعه و گسترش یافت‪ .‬اینک کمیته بینالمللی صلیبسرخ متولی و مزروز اصزلی‬
‫حقوق بین المللی بشردوستانه در جهان است و اساسنامه آن اجزرای دقیزق حقزوق بشردوسزتانه در درگیزریهزای‬
‫مسلحانه را یکی از وظایف اساسی میداند‪.‬‬
‫فعالیتهای کمیته بینالمللی صلیبسرخ برای اجرای حقوق بینالملل بشر دوستانه را میتوان بزه سزه دسزته‬ ‫‪‬‬
‫زیر تقسیم کرد‪:‬‬
‫‪«-‬فعالیتهای پیش از وقوع درگیریهای مسلحانه»‬
‫‪ ‬قبل از آغاز درگیریهای مسلحانه کمیته بینالمللی صلیبسرخ نوعی عملیات پیشزگیرانه را در همزه کشزورها‬
‫ترویج میکند‪.‬‬
‫‪« -‬فعالیتهای حین درگیریهای مسلحانه»‬
‫‪ ‬در زمان وقوع درگیریهای مسلحانه‪ ،‬کمیته با انجام فعالیتهایی مانند مالقزات بزا اسزرای جنگزی و بازداشزت‪-‬‬
‫شدگان‪ ،‬برقراری مجدد ارتباطات خانوادگی (در مواردی که اعضای خانواده بر اثر جنگ از هزم جزدا شزدهانزد)‪ ،‬ارائزه‬
‫خدمات بهداشتی و رفاهی و توزیع کمکهای بشردوستانه از قربانیان درگیریهای مسلحانه حمایت مزیکنزد و بزه‬
‫این ترتیب حقوق بینالملل بشردوستانه را به اجرا میگذارد‬
‫‪«-‬فعالیتهای پس از درگیریهای مسلحانه»‪:‬‬

‫‪51‬‬
‫‪ ‬پس از پایان درگیریها هم با کمک به آزادسازی و مبادله اسراء و همچنین مساعدت به دولتها برای محاکمزه‬
‫و مجازات ناقضین حقوق بشردوستانه و اعزام گروههای تحقیق – درصورت درخواست دولتهزا – در جهزت تحقزق‬
‫ضمانتهای اجرایی حقوق بینالملل بشردوستانه تالش میکند‪.‬‬
‫البته فعالیتهای بشردوستانه کمیته بینالمللی صلیبسرخ باید با رعایزت اصزول بزی طرفزی‪ ،‬بزی غرضزی‪ ،‬انسزان‬
‫دوستی و عدم تبعیض انجام شوند‪ .‬به خصوص این فعالیتها باید همواره از شائبههای سیاسی به دور باشند‪.‬‬

‫‪ )3‬جمعيتهاي ملي صليبسرخ و هاللاحمر‬

‫‪ ‬جمعیتهای ملی صلیبسرخ یا هاللاحمر – که اینک در همه کشورهای جهان فعال مزیباشزند – نهادهزایی‬
‫غیردولتی هستند که دولتها را در جهت اجرای حقوق بینالملل بشر دوستانه یاری میکنند‪.‬‬
‫در سال ‪ 1996‬کنفرانس بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمر به دولتها پیشنهاد کرد تا کمیتههزایی بزا عنزوان‬ ‫‪‬‬
‫«کمیته ملی حقوق بشردوستانه» ایجاد کنند‪.‬‬
‫‪ ‬این کمیتهها اینک در دهها کشور جهان و از جمله در جمهوری اسالمی ایران تأسزیس شزده انزد و بزه عنزوان‬
‫نهادهای ملی متولی حقوق بشردوستانه‪ ،‬به فعالیت در جهت اجرای ملی حقوق بشردوستانه مشغولند‪.‬‬

‫‪ )4‬سازمانهاي غيردولتي بشردوستانه‬

‫‪ ‬به جز کمیته بینالمللی صلیبسرخ و جمعیتهای ملی صلیبسرخ و هاللاحمر‪ ،‬برخی سزازمانهزای بشردوسزتانه‬
‫دیگر هم وجود دارند که در راستای اجرای حقوق بینالملل بشردوستانه فعالیت میکنند‪.‬‬
‫عمده فعالیت این سازمانها نظارت بزر اجزرای حقزوق بزینالملزل بشردوسزتانه و گززارش مزوارد نقزض آن و‬ ‫‪‬‬
‫همچنین توزیع کمکهای بشر دوستانه بین قربانیان درگیریهای مسلحانه است‪.‬‬
‫این سازمانها موظفند همواره در جریان انجام عملیات بشردوستانه بی طرفی و بیغرضی خود را حفظ کننزد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫البته در کنار این تکلیف‪ ،‬حق دارند به قربانیان درگیریهای مسلحانه دسترسی داشته باشند و دولتها بایزد اجزازه‬
‫این دسترسی را بدهند‪.‬‬
‫‪ ‬این سازمانها نقش مهمی در سازماندهی و برانگیختن افکار عمومی دارند‪ .‬گزارشهای این سازمانها در مزورد‬
‫اوضاع بشر دوستانه در کشورهای درگیر جنگ‪ ،‬توسط رسانههای گروهی در سراسر جهان منتشر میشود و تأثیر بسزیار‬
‫زیادی بر شکلگیری افکار عمومی جهانی در مورد ابعاد مختلف درگیری دارد‪.‬‬
‫‪ ‬نمونه این قبیل سازمانها‪« ،‬سازمان پزشکان بدون مرز» است‪« .‬سازمان عفو بزینالملزل» و «دیزده بزان حقزوق‬
‫بشر» نیز میتوانند در زمره این سازمانها باشند‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫‪ )5‬شوراي امنيت سازمان ملل متحد‬
‫نقش آفرینی در زمینه اجرای حقوق بینالملل بشردوستانه به سازمانهای غیردولتی محدود و منحصر نمیشود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫شورای امنیت سازمان ملل متحد هم به عنوان یک سازمان بینالمللی دولتی‪ ،‬نقش مهمزی در اجزرای حقزوق‬ ‫‪‬‬
‫بینالملل بشردوستانه بر عهده دارد و این نقش به خصوص در سالهای اخیر تقویت شده است‪.‬‬
‫‪ ‬شورای امنیت یکی از شش رکن اصلی سازمان ملل متحد است که وظیفه حفظ صلح و امنیت بینالمللی را بزر‬
‫عهده دارد و بنابراین هر مسئلهای که تهدیدی علیه صلح و امنیت بینالمللی باشد در قلمرو وظایف شزورای امنیزت‬
‫قرار میگیرد‪ .‬تشخیص این که چه مسائلی تهدید کننده صلح و امنیت بینالمللی هستند‪ ،‬بزر عهزده خزود شزورای‬
‫امنیت است و شورا هر روز دامنه این قبل مسائل را توسعه میدهد‪.‬‬
‫از جمله مسائلی که شورای امنیت به خصوص در سالهای اخیر مکرراً آن را تهدید کننده صلح و امنیت بین‪-‬‬ ‫‪‬‬
‫المللی خوانده است‪ ،‬موارد نقض حقوق بینالملل بشردوستانه است‪.‬‬

‫‪ )6‬محاكم كيفري (بينالمللي ‪ ،‬داخلي و اختصاصي)‬

‫‪ ‬آخرین رکنی که نقش بنیادینی در تأمین ضما نت اجرایی حقوق بینالملل بشردوستانه ایفزا مزیکنزد محزاکم‬
‫کیفری اعم از اختصاصی‪ ،‬بینالمللی و داخلی هستند‪.‬‬
‫‪ ‬باید بدانید که محاکم داخلی همه کشورها صالحیت رسیدگی به برخی از جنایزات بزینالمللزی مثزل جنایزات‬
‫جنگی‪ ،‬نسل کشی و جنایات علیه بشریت را دارند‪ .‬در حقیقت این جنایات آن چنان گسترده و تأثیر آنها بر افکزار‬
‫عمومی بین المللی آن قدر زیاد است که محاکم ملی همه کشورها صالحیت محاکمه و مجزازات مزرتکبین آنهزا را‬
‫دارند و تابعیت مرتکبین و محل ارتکاب جرم تأثیری در این صالحیت ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬به این صالحیت محاکم ملی «صالحیت کیفری» میگویند‪ .‬به این ترتیب همه کشورها متعهدند در زمان صلح‬
‫قوانین کیفری الزم برای محاکمه جنایات مذکور را به تصویب برسانند تا بتوانند جنایتکزاران جنگزی را محاکمزه و‬
‫مجازات کنند‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫فصل پنجم‬

‫رهبري و راهنمايي گروه‬

‫بخش اول‪ :‬چگونه يک تيم را رهبري كنيم‬

‫بخش دوم‪ :‬چگونگي رهبري كردن‬

‫بخش سوم‪ :‬چگونه تصميمگيري كنيم‪.‬‬

‫بخش چهارم‪ :‬چگونگي ايجاد همكاريها و گسترش آنها‬

‫بخش پنجم‪ :‬رهبري و هدايت يک مصاحبه‬

‫بخش ششم‪ :‬اطالع رساني و مشاركت در كار‬

‫بخش هفتم‪ :‬وجود منابع مختلف‬

‫‪54‬‬
 ‫بخش اول‪ :‬چگونه يک تيم را رهبري كنيم‬

‫‪ )1‬مهارتهاي الزم‬
‫‪ ‬داشتن فکر باز‪ :‬به نظرات مختلف احترام بگذارید‪ ،‬آماده شنیدن هرگونه پیشنهاد یا ابتکاری باشید‪.‬‬
‫‪ ‬مهارت گوش دادن‪ :‬به عنوان یک رهبر‪ ،‬تمام وقت صحبت را به خود اختصاص ندهید‪ .‬اعضای گروه هم نیاز بزه‬
‫صحبت کردن دارند و شاید نظر آنها کامالً مرتبط باشد‪ .‬نقش شما این است کزه بزه آنهزا در بیزان نظزرات خزود‬
‫کمک کنید و مطمئن شوید که همه نظر خود را گفتاند‪ .‬به این ترتیب اعضا در تقسیم کارها و مسئولیتها سزهیم‬
‫میشوند‪.‬‬
‫‪ ‬دوراندیشی‪ :‬مراحل کار را با درنظر گرفتن موانع احتمالی طر ریزی کنید‪ .‬سزواالت و مشزکالتی را کزه ممکزن‬
‫است به وجود آیند‪ ،‬پیش بینی کنید‪ .‬فکر کنید که چگونه باید با آنها مواجه شوید‪.‬‬
‫‪ ‬مهار بحث کردن و انتقادپذیری‪ :‬موقعیت خود را توجیه کنید و درباره آن حتی با افرادی کزه دیزدگاه آنهزا بزا‬
‫شما متفاوت است بحث کنید‪.‬‬
‫‪ ‬سوال از خود‪ :‬قبل از این که از گروه بخواهید کاری را انجام دهد از خزود سزوال کنیزد کزه آیزا تقاضزای شزما‬
‫معقول است‪ ،‬به عنوان مثال‪ ،‬آیا می توانم از دیگری بخواهم که وسایل خود را مرتب کند‪ ،‬در حالی که وسایل خودم‬
‫نامرتب است؟‬
‫‪ ‬شور و نشاط‪ :‬گروه بازتابی است از رفتار شما‪ .‬اگر شما شور و حالی نداشته باشید‪ ،‬گروه نیز کسل خواهزد شزد‪.‬‬
‫اما اگر پرنیرو و پویا باشید‪ ،‬گروه نیز سرشار از شور و نشاط میشود‪.‬‬
‫‪ ‬سازماندهی‪ :‬ایدههای مرتبط‪ ،‬برنامهریزی و مدیریت زمان جزو ملزومزات کزار هسزتند‪ .‬شزما ضزامن پیشزرفت‬
‫تدریجی کار هستید‪.‬‬
‫‪ ‬مهارتهای آموزشی‪ :‬از روشهای ساده و جالب استفاده کنید‪ .‬موضوع را با مثزالهزای خزاص روشزن کنیزد‪ .‬از‬
‫وسایل کمک آموزشی مانند‪ :‬تصویر‪ ،‬فیلم ویدئویی‪ ،‬پوستر‪ ،‬همچنین روش ایفای نقش و غیره استفاده کنیزد‪ .‬همزه‬
‫اینها‪ ،‬روشهایی برای تشویق کردن گروه به کار گروهی و عملکرد بهتر میباشد‪.‬‬

‫‪ )2‬توانمنديهاي يک رهبر جوان‬

‫‪ ‬مهارتهای فنی‪:‬‬
‫‪-‬اطالعات کافی از اصول نهضت‪ ،‬تاریخچه و چگونگی عملکرد آن و ‪ ...‬داشته باشید‪.‬‬
‫‪-‬اطالعات فنی از کاری که در حال انجام آن هستید‪ ،‬داشته باشزید‪( .‬اطالعزاتی از قبیزل اطالعزات پزشزکی‪ ،‬علزوم‬
‫کامپیوتر‪ ،‬حسابداری‪ ،‬پشتیبانی و غیره)‬

‫‪55‬‬
 ‫مهارتهای ارتباطی‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫بدانید که چگونه ارتباط برقرار کنید‪ .‬این بدان معناست که شما باید‪:‬‬
‫‪-‬بدانید چگونه ارتباط برقرار کنید و حس همدلی داشته باشید‪( .‬خود را در موقعیت دیگران قرار دهید)‬
‫‪-‬کاری کنید که افراد احساس راحتی کنند‪ ،‬همواره با نشاط‪ ،‬مهربان‪ ،‬صمیمی و طرفدار عدالت باشید‪.‬‬
‫‪ ‬مهارتهای آموزشی‬
‫‪ -‬بدانید چگونه کارها را انجام دهید‪.‬‬
‫‪-‬اطالعات را منتقل کنید‪.‬‬
‫‪-‬روشهای جدید را آموزش دهید‪.‬‬
‫‪-‬کارهایی را به داوطلبان واگذار کنید که موجب رشد و استقالل آنها بشود‪.‬‬
‫‪ ‬مهارتهای انتقال اطالعات‬
‫‪ -‬بدانید چگونه اطالعات را منتقل کنید‪.‬‬
‫‪-‬بتوانید در سطح وسیعی ارتباط برقرار کنید‪.‬‬
‫‪-‬بتوانید در جمع صحبت کنید‪.‬‬
‫‪-‬به فنون مصاحبه تسلط کافی داشته باشید‪.‬‬
‫‪-‬عالقه مند به انتقال و تبادل اطالعات باشید‪.‬‬
‫توجه داشته باشید که اگر حتی یک مورد از مهارتهای یاد شده وجود نداشته باشد‪ ،‬باعث میشود قابلیزت رهبزری‬
‫کاهش پیدا کند و ارتباط رهبر با گروه کم شود و در نتیجه نقش رهبر در گروه آسیب ببیند‪.‬‬

‫‪ )3‬ايجاد انگيزه در داوطلبان‬

‫انگیزه گروه تا حدودی متناسب با انگیزه رهبر گروه است‪ .‬در ابتدا تمزام گزروههزا یکسزان هسزتند‪ .‬تجربزه و علزوم‬
‫اجتماعی به ما آموخته است که پویایی گروه به قابلیت رهبر آن بسزتگی دارد‪ .‬ایزن موضزوع در تمزام سزاختارهای‬
‫اجتماعی مانند خانواده‪ ،‬مدرسه‪ ،‬تیمهای ورزشی‪ ،‬انجمنها‪ ،‬شرکتها و ‪ ....‬مشاهده میشود‪.‬‬

‫‪ ‬چگونه به گروه انگیزه بدهیم؟‬

‫‪-‬ظاهری پرانرژی‪ ،‬عالقهمند و هوشیار داشته باشید‪.‬‬
‫‪-‬با اعضا به گرمی برخورد کنید‪.‬‬
‫‪-‬اخالقی متعادل و سازگار داشته باشید‪.‬‬
‫‪ -‬هدف را به هر وسیله ممکن از قبیل بیان کردن‪ ،‬نوشتن روی تابلو و تکرار کردن به اعضزا اطزالع دهیزد‪ .‬مطمزئن‬
‫شوید که همه متوجه مطلب شدهاند‪.‬‬
‫‪-‬به نظرات افراد با دقت گوش کنید و آنها را کاملتر توضیح دهید‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫‪-‬انسان مثبتی باشید افراد را با کلماتی مانند‪ :‬متشکرم‪ ،‬آفرین‪ ،‬خیلی جالب است‪ ،‬عالی است و ‪ ...‬تشویق کنید‪.‬‬
‫‪-‬خالقیت را در وجود افراد تقویت کنید‪.‬‬
‫‪-‬مطمئن شوید که وظیفه هر فرد‪ ،‬زمان انجام کار و تمام لوازم مورد نیاز آماده باشند‪.‬‬
‫‪-‬همیشه بدانید که مرحله بعدی چیست‪.‬‬
‫‪-‬مطمئن شوید که هیچ جلسهای بدون تصمیم گیری تمام نشود‪.‬‬

‫‪ )4‬نظارت و كنترل مستمر بر فعاليتها‬

‫شامل جمعآوری اطالعات درباره موارد زیر است‪:‬‬
‫‪ ‬جنبههای کمی و کیفی دستاوردها‬
‫‪ ‬روشهای استفاده شده‬
‫‪ ‬زمان بندی‬
‫‪ ‬استفاده از منابع انسانی و مادی‬
‫‪ ‬تأثیر فعالیتها بر روی محیط فرهنگی و اجتماعی‬

‫‪ )5‬بررسي يک فعاليت ازجنبههاي مختلف (ارزشيابي)‬

‫یک فعالیت باید از جنبههای زیر بررسی شود‪:‬‬
‫‪ ‬هدف مورد نظر‬
‫‪ ‬تأثیر ویژه آن‬
‫‪ ‬اجرای آن‬
‫‪ ‬تأثیر آن بر محیط‬

‫‪57‬‬
 ‫بخش دوم‪ :‬چگونگي رهبري كردن‬
‫‪ )1‬آمادهسازي جلسه‬
‫‪ ‬به هدف فکر کنید‬
‫‪ -‬اولین سوالی که باید از خود بپرسید این است که هدف من چیست؟ گرچه ممکن است در هر جلسزه موضزوعات‬
‫گوناگونی مطر شود‪ ،‬ولی معموالً تنها یک هدف دنبال میشود‪.‬‬
‫‪ -‬هدف هر جلسه‪ ،‬آن ایده اساسی است که شما میکوشید آن را منتقل و دیگران را از آن آگاه کنید‪.‬‬
‫‪ ‬تعداد افراد گروه را مشخص کنید‪.‬‬
‫‪ -‬هر گروه حداقل از سه نفر تشکیل میشود‪( .‬دو نفر معموالً در موقعیت مصاحبه هستند)‬
‫‪ ‬نحوه اداره گروه به بزرگی گروه بستگی دارد‪.‬‬
‫‪-‬گروه کوچک‪ 3 :‬تا ‪ 14‬نفر‬
‫‪-‬گروه متوسط‪ 15 :‬تا ‪ 24‬نفر‬
‫‪-‬گروه بزرگ‪ 25 :‬تا ‪ 40‬نفر‬
‫‪-‬گروه خیلی بزرگ‪ :‬از ‪ 40‬نفر به باال‬

‫‪ )2‬انتقال پيام طي فرايند آموزش سه مرحله اي‬

‫‪ ‬قبل از جلسه‬
‫‪ -‬هدف خود را تعیین و پیامی که میخواهید برسانید‪ ،‬به طور واضح مشخص کنید‪.‬‬
‫‪ -‬روش آموزش را انتخاب کنید‪.‬‬
‫‪ ‬کار فردی‪ ،‬تمرین دسته جمعی یا کار گروهی‬
‫‪ ‬نقش بازی کردن (ایفای نقش)‬
‫‪ ‬مثال زدن‪ ،‬قصهپردازی و غیره‬
‫‪ -‬وسایل مورد نیاز (از قبیل وسایل دیداری و شنیداری‪ ،‬فتوکپی و ‪ )...‬را آماده کنید‪.‬‬
‫‪ ‬در طی جلسه‪:‬‬
‫‪ -‬هدف گروه را شر دهید‪.‬‬
‫‪ -‬فضایی دوستانه و صمیمی ایجاد کنید‪.‬‬
‫‪ -‬اساس کار را برمبنای دانش و درک شرکتکنندگان از موضوع قرار دهید‪.‬‬
‫‪ -‬نیازهای آنها را بررسی کنید‪.‬‬
‫‪ -‬تک تک افراد را به شرکت در بحث تشویق کنید‪.‬‬
‫‪ -‬به دیدگاههای افراد احترام بگذارید‪ ،‬اختالف نظرها‪ ،‬استداللها و اطالعزات فزردی شزرکت کننزدگان را بپذیریزد‪.‬‬
‫(ارزش گذاری نکنید)‬

‫‪58‬‬
 ‫‪ -‬بحث و تبادل نظر را گسترش دهید‪.‬‬
‫‪ -‬بررسی کنید که با توجه به میزان رضایت گروه‪ ،‬آیا به هدف رسیدهاید‪.‬‬
‫‪ -‬موارد زیر را بررسی کنید‪:‬‬
‫‪ ‬میزان فهم و درک گروه از موضوع‬
‫‪ ‬هماهنگی گروه‬
‫‪ ‬باور گروه نسبت به موضوع‬
‫‪ -‬در صورت لزوم برای طوالنیتر کردن جلسه برنامهریزی کنید‪.‬‬
‫‪ ‬بعد از جلسه‬
‫‪ -‬برای پیگیری و ارزیابی نتایج جلسه‪ ،‬برنامهریزی کنید‪.‬‬
‫‪ -‬برای نظارت و سرپرستی گروه آماده شوید‪.‬‬
‫‪ -‬یک جدول زمانی تهیه کنید‪.‬‬

‫‪ )3‬هماهنگكردن جلسه‬
‫‪ ‬جلسه از باال به پایین‬
‫‪ -‬هدف‪:‬انتقال اطالعات‬
‫‪-‬روش‪:‬‬
‫‪ ‬شما صحبت میکنید گروه گوش میکند‪.‬‬
‫افراد گروه الزاماً یکسان نیستند‪ .‬نیازی به شرکت فعال اعضا وجود ندارد‪ ،‬اما در پایان جلسه مزیتوانیزد میززان‬ ‫‪‬‬
‫درک آنان را از سواالتی که میپرسند بسنجید‪( .‬در حالتی که گروه خیلی بزرگ نباشد)‬
‫‪ ‬جلسه از پایین به باال‬
‫‪ -‬هدف‪:‬‬
‫‪ ‬جمع آوری اطالعات‬
‫‪ ‬تشریح مشکل‬
‫‪ ‬جمع بندی فعالیت‬
‫‪ -‬روش‪:‬‬
‫‪ ‬شما کم صحبت میکنید‬
‫رشته کالم را به دست دیگران میسپارید‪( .‬مطمئن شوید که افراد مایل به صحبت کردن هستند)‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬نظرهای مطر شده را دوباره مرور و جمع بندی کنید‪.‬‬
‫‪ ‬جلسهای برای ایجاد انگیزه یا متقاعد کردن گروه‬
‫‪ -‬هدف‪:‬‬

‫‪59‬‬
 ‫‪ ‬توافق بر روی یک موضوع‬
‫‪ ‬باال بردن سطح آگاهی نسبت به یک موضوع‬
‫‪ ‬دوباره بسیج کردن گروه‬
‫‪ ‬افزایش تحرک در گروه‬
‫‪ -‬روش‪:‬‬
‫‪ ‬از روشهای فوق (باال به پایین و پایین به باال) برای انتقال پیام و پذیرش آن توسط اعضا استفاده کنید‪.‬‬
‫این نوع جلسه برای گروههای بیش از ‪ 20‬نفر مناسب نیست‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬هنگام آمادهسازی جلسه به شکل و محتوای آن توجه زیادی مبذول کنید‪.‬‬
‫‪ ‬مقدمهای که بیان میکنید نیز بسیار مهم است‪.‬‬
‫‪ ‬جلسهای برای توافق یا مذاکره‬
‫‪ -‬هدف‪:‬‬
‫‪ ‬رسیدن به توافق‬
‫‪ ‬اتخاذ یک تصمیم جمعی‬
‫گفتگو درباره یک موضوع بحث برانگیز‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬روش‪:‬‬
‫‪ ‬نشان دهید که شما به دنبال نتیجه هستید‪ .‬عقیده همه را بپرسید و به آنها احترام بگذارید‪.‬‬
‫‪ ‬مطالبی را که دیگران گفتهاند‪ ،‬پیوسته تکرار کنید تا پویایی جلسه حفظ شود‪.‬‬
‫‪ ‬جلسه را با ذکر جزئیترین نکات مورد توافق خاتمه دهید‪.‬‬
‫‪ ‬بارش مغزی‬
‫‪ -‬جلسهای برای دستیابی به ایدههای جدید استفاده از خالقیت افراد‪:‬‬
‫این نوع جلسه معموالً جلسه کوتاهی است (حداکثر نیم ساعت) که به منظور تحریک قوه تخیل و خالقیت شرکت‪-‬‬
‫کنندگان از طریق مشارکت افکار برگزار میشود‪.‬‬
‫‪ -‬هدف‪:‬‬
‫‪ ‬ایجاد شرایط برای نوآوری‬
‫‪ ‬جستجو برای موضوعات‬
‫‪ ‬فهرست برای موضوعات‬
‫پیدا کردن ایدههای مبتکرانه و جدید‬ ‫‪‬‬

‫‪ )4‬ده مورد ضروري براي رهبري مؤثر در جلسات‪ ،‬كالس آموزشي‪ ،‬كارگاه آموزشي و غيره‬
‫‪ ‬آن چه را که میخواهید ارائه دهید با دقت آماده کنید‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫‪ -‬آلبوم نظرات‪:‬‬
‫‪ ‬یک ابزار ضروری آموزش (به جای آن میتوانید از وایت برد نیز استفاده کنید)‬
‫یک عدد ساعت برای تنظیم زمان جلسه‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬چند برگ کاغذ سفید‬
‫چسب نواری‬ ‫‪‬‬
‫ماژیک‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬کارت اسامی برای افراد شرکتکننده {برای بیش از ‪ 15‬نفر‪ ،‬از اتیکت روی سینه استفاده کنید}‬
‫خودکار به تعداد کافی‬ ‫‪‬‬
‫کاغذ یادداشت (برای افرادی که مایل به یادداشت برداری هستند‪) .‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬منابع مورد نیاز‬
‫آب آشامیدنی‬ ‫‪‬‬
‫شوخ طبعی و انرژی فراوان ‪ ،‬که شما به عنوان رئیس جلسه باید دارا باشید‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬گوش کنید ‪.‬‬
‫‪ -‬پیام را توضیح دهید‪.‬‬
‫‪ -‬مثالهای زیادی بزنید‪.‬‬
‫‪ -‬سعی کنید خالقیت گروه را افزایش دهید‪.‬‬
‫‪ -‬هدف را به طور واضح تعریف کنید‪.‬‬
‫‪ -‬زمان را از یاد نبرید‪.‬‬
‫‪ -‬گروه را به فعالیت تشویق کنید‪.‬‬
‫‪ -‬تمامی افراد را به صحبت کردن تشویق کنید‪.‬‬
‫‪ -‬جلسه بحث را به آرامی برگزار کنید‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫بخش سوم‪ :‬چگونه تصميمگيري كنيم؟‬

‫‪ )1‬هرم تصميمگيري و چگونگي استفاده از آن‬

‫‪ ‬با استفاده از هرم تصمیمگیری‪ ،‬شرایط اجرای پروژه را تعیین کنید‪.‬‬
‫‪ ‬میتوانید در مورد چگونگی رسیدن به هدف فکر کنید‪ .‬هرم تصمیمگیری‪ ،‬کارهای اصلی پیش از تصمیمگیزری‬
‫را مرحله به مرحله بیان میکند‪ .‬اگرچه انجام کار مهم است‪ ،‬اما بررسی و تفکر در مورد آن نیز به همان اندازه مهزم‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬برای تفهیم بهتر مطلب‪ ،‬مراحل و چگونگی استفاده از هرم تصمیمگیری را بایک مثال بیان میکنیم‪:‬‬

‫‪ )2‬مراحل و چگونگي استفاده از هرم تصميمگيري‪:‬‬

‫‪ ‬مشخص کردن هدف نهایی براساس نیازهای موجود‪:‬‬
‫‪ -‬مثال‪ :‬داوطلبان یک شعبه محلی هاللاحمر‪ ،‬چنین نیازهایی دارند‪:‬‬
‫‪ ‬یادگیری خواندن و نوشتن برای بزرگساالن‪ ،‬به خصوص بانوان‪.‬‬
‫‪ ‬حمایت تحصیلی برای نوجوانان زیر ‪ 10‬سال و جوانان ‪ 10‬تا ‪ 16‬سال‪.‬‬
‫‪ -‬هدف‪ :‬اجرای دو پروژه‬
‫‪ ‬برنامه سوادآموزی‪ :‬برای حدود ‪ 20‬نفر‬
‫‪ ‬حمایت تحصیلی‪ :‬برای حدود ‪ 30‬نوجوان‬
‫‪ ‬مشخص کردن نقاط قوت و ضعف‪:‬‬
‫‪-‬نقاط قوت‪ :‬وجود ‪ 5‬داوطلب صلیبسرخ یا هاللاحمر با انگیزه قوی به منظور انجام این نوع کار‬
‫‪-‬نقاط ضعف‪ :‬کمبود فضا ؛ وجود سه داوطلب بدون هیچ تجربه تدریس‬
‫‪ ‬تهیه فهرست کارهایی که باید انجام شود‪:‬‬
‫‪-‬سه نفر داوطلب بی تجربه باید آموزش داده شوند‪.‬‬
‫‪-‬در جستجوی فضای بیشتری باید باشیم‪.‬‬
‫‪ ‬تعیین وظایف افراد‪ :‬مسئولیتهای هرشخص را تعریف کنید‪.‬‬
‫‪ ‬تعیین جدول زمانی‪ :‬مثل برنامهریزی هفتگی و سالیانه‬
‫‪ ‬پیش بینی موانع‪ :‬مثل کافی نبودن اتاقها‬
‫‪ ‬رفع مشکالت احتمالی‬

‫‪62‬‬
 ‫بخش چهارم‪:‬چگونگي ايجادهمكاريها و گسترش آنها‬

‫‪ )1‬شركا‬
‫در نظر داشته باشید در نهضت بینالمللی صلیبسرخ و هاللاحمر میتوانید از تمام حامیزان داخلزی و خزارجی کمزک‬
‫بگیرید که برخی از آنها عبارتند از داوطلبان‪ ،‬جوانان‪ ،‬کمیتههزای محلزی و منطقزهای‪ ،‬دولزتهزا‪ ،‬سزازمان ملزل و‬
‫نمایندگیهای آن و ‪...‬‬

‫‪ )2‬معرفي يک پروژه‬
‫هنگام معرفی یک پروژه‪ ،‬ممکن است با گروهی کوچک یا بزرگ مواجه‪ ،‬یا مجبور به متقاعد کردن افرادی با عالیزق‬
‫خاص شوید‪ .‬در این حالت باید‬
‫‪ ‬آمادگیهای خاص داشته باشید‪( .‬مثل آمادگی ذهنی‪ ،‬غلبه بر ترس و ‪)...‬‬
‫‪ ‬ارائه و بیان موضوع قوی داشته باشید‪( .‬مقدمه‪ ،‬نکات مهم‪ ،‬بیان موضوع‪ ،‬نتیجه گیری)‬

‫‪63‬‬
 ‫بخش پنجم‪ :‬رهبري و هدايت يک مصاحبه‬

‫هدف یک مصاحبه خوب شناخت واقعی احساسات فرد و تعیین نگرش او نسبت به موقعیت میباشد‪ .‬یک مصزاحبه‬
‫رو دررو نقش تأثیرگذار زیادی دارد‪ .‬این موضوع در سایر موقعیتهای اجتماعی نیز بسیار مفید است‪.‬‬

‫‪ )1‬نكاتي كه يک مصاحبه را موثر ميكند‬

‫‪ ‬خود را معرفی کنید‪.‬‬
‫‪ ‬دوستانه و صمیمی رفتار کنید‪.‬‬
‫‪ ‬آگاه باشید که زود قضاوت نکنید‪.‬‬
‫‪ ‬تمایل به سکوت فرد مقابل را بپذیرید‪( .‬سکوت نیز یک وسیله ارتباطی است)‬
‫‪ ‬کنترل جلسه را دردست بگیرید و اداره کننده شما باشید‪( .‬هدف اعمال قدرت نیست بلکه نشزان دادن آگزاهی‬
‫شما بر موضوع است)‬
‫‪‬‬
‫‪ )2‬كارهايي كه در يک مصاحبه بايد از آنها پرهيز كرد‬
‫‪ ‬پرسیدن چند سوال با هم‬
‫‪ ‬پرسیدن سواالت کلی و مبهم‬
‫‪ ‬پرسیدن سواالت غیرمتصل‬

‫‪64‬‬
 ‫بخش ششم‪ :‬اطالع رساني و مشاركت در كار‬

‫آن چه مهم است اطالع رسانی و مشارکت در کار به عنوان عضوی از فدراسیون یا اجازه دادن به سزایر جمعیزتهزای‬
‫ملی در بهرهبرداری از یافتههای شماست‪.‬‬

‫الف‪ -‬کجا؟ تا حد امکان مشخص باشد‪.‬‬

‫ب‪-‬چه چیز؟ چه کارهایی انجام دادید؟ این پروژه از چه نوعی بود؟‬
‫پ‪-‬چرا؟ هدف چه بود؟ چگونه تصمیم گرفتید؟‬
‫ت‪-‬چگونه؟ در ‪ 5‬یا ‪ 6‬خط آن چه را اتفاق افتاده توضیح دهید‪.‬‬
‫ج ‪ -‬چه کسانی؟ چه کسانی در انجام پروژه شرکت داشتتند؟ کتدام یتز از شترکا رستایر مؤسستات‬
‫غیردولتی‪ ،‬گروههای محلی‪ ،‬حامیان و ‪ )...‬؟‬
‫چ‪-‬چه وقت؟ تاریخها و زمان آمادگی‪ ،‬طول مدت پروژه‬
‫ح‪-‬چه مقدار؟ چه چیزهای مورد نیاز بود ؟ (تدارکات‪ ،‬وسایل‪ ،‬مکان‪ ،‬بودجه و ‪)...‬‬

‫‪65‬‬
 ‫بخش هفتم‪ :‬وجود منابع مختلف‬

‫موفقیت در یک کار بستگی به مدیریت و کنترل دقیق سه منبع دارد‪:‬‬

‫الف‪ -‬منابع انسانی‪ :‬کارکنان‪ ،‬داوطلبان‪ ،‬متخصصین و گروههای مختلف‬

‫ب‪-‬منابع مالی‪ :‬منابع داخلی جمعیت ملی‪ ،‬بودجه ملی‪ ،‬شرکای مناسب‬
‫پ‪-‬منابع مادی‪ :‬امکانات جمعیت ملی‪ ،‬امکانات قابل استفادهای که شرکا دارند‪.‬‬

‫‪66‬‬
 ‫فصل ششم‬

‫شناخت حوادث طبيعي‬

‫بخش اول‪ :‬زلزله‬

‫بخش دوم‪ :‬سيل‬
‫بخش سوم‪ :‬آتش سوزي‬
‫بخش چهارم‪ :‬طوفان‬
‫بخش پنجم‪ :‬رعد و برق‬
‫بخش ششم ‪ :‬كوالك‬
‫بخش هفتم ‪:‬آتشفشان‬
‫بخش هشتم ‪ :‬حوادث جادهاي‬
‫بخش نهم ‪ :‬سونامي‬
‫بخش دهم‪ :‬بهمن‬
‫بخش يازدهم ‪ :‬خشكسالي‬
‫بخش دوازدهم ‪ :‬زمين لغزش (رانش زمين)‬
‫بخش سيزدهم ‪ :‬بارش برف و يخبندان‬
‫بخش چهاردهم ‪ :‬مخاطرات مواد شيميايي پر خطر‬
‫بخش پانزدهم ‪ :‬مخاطرات ناشي از حوادث شيميايي خانگي‬
‫بخش شانزدهم‪ :‬مخاطرات ناشي از حوادث هستهاي‬
‫بخش هفدهم‪ :‬انتشار مواد راديواكتيو‬
‫بخش هجدهم‪ :‬انتشار مواد شيميايي جنگي‬
‫بخش نوزدهم‪ :‬انتشار مواد بيولوژيک‬
‫بخش بيستم‪ :‬انفجار‬

‫‪67‬‬
 ‫بخش اول‪ :‬زلزله‬

‫زلزله لرزش ناگهانی و سریع زمین است که اغلب بدون اطالع قبلی‪ ،‬غیرمنتظره و آنی رخ میدهد‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع زلزله‬

‫شناسایی عوامل ایجادکننده خطر (احتمال سقوط اجسام سنگین‪ ،‬شکستن و خرد شدن شیشهها و ‪)...‬‬

‫اقدامات الزم برای رفع و یا کاهش این عوامل خطر‪- :‬قفسهها را به دیوار متصل و محکم کنید‪.‬‬
‫‪-‬اشیای بزرگ و سنگینتر را در قفسههای پایینتر قرار دهید‪.‬‬
‫‪-‬اشیای شکستنی را در طبقات پایین کابینت نگهدارید و درب آن را محکم ببندید‪.‬‬
‫‪-‬روشناییها را در محل خود ثابت و محکم کنید‪.‬‬
‫‪-‬در صورت وجود آسیب و شکاف در سقف و دیوارهای خانه با یک کارشناس مشورت کنید‪.‬‬
‫‪-‬وسایل سنگین نظیر تابلوها و آینهها را دور از محل خواب قرار دهید و در جای خود مستحکم کنید‪.‬‬
‫‪-‬سیم کشی برق ساختمان و سیستم لولهکشی گاز را به صورت دورهای برای عیوب احتمالی بررسی نمایید‪ ،‬چرا که خطر‬
‫آتشسوزی وجود دارد‪.‬‬
‫وسایل گرمایشی مانند آبگرمکن‪ ،‬بخاری یا اجاق گاز را به دیوار یا کف ساختمان تثبیت نمایید‪ ،‬چرا که خطر آتش سوزی‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫شناسایی مکانهای امن در داخل و خارز خانه‪- :‬زیر مبلمان و اثاثیه محکم نظیر یک‬
‫میز ‪-‬کنار یک دیوار داخلی‬
‫‪-‬دوری از جاهایی با خطر احتمالیریختن خرده شیشه‪ .‬مثالً نزدیک پنجرهززز ها‪ ،‬آینهها‪ ،‬تابلوها یا جایی با احتمال سقوط‬
‫وسایل سنگین از قفسهها ‪-‬در فضای باز‪ ،‬دوری از ساختمانها‪ ،‬درختها‪ ،‬خطوط تلفن و تیرهای چراغ برق و پلهای‬
‫هوایی‪.‬‬

‫آموزش خود و اعضای خانواده‪:‬‬

‫‪-‬همه اعضای خانواده باید بیاموزند که چگونه جریان برق را قطع کنند و شیرهای آب و گاز و نظایر آن را از محل اصلی‬
‫ببندند‪.‬‬
‫‪-‬حداقل یکی از اعضای خانواده باید با اصول اقدامات امداد و کمکهای اولیه آشنا باشند‪.‬‬
‫‪ -‬برای کسب اطالعات بیشتر در مورد زلزله با جمعیت هالل احمر منطقه خود و یا تلفن ندای امداد جمعیت (‪)147‬‬
‫تماس بگیرید‪.‬‬
‫همراه داشتن وسایل ضروری ‪-‬چراغ قوه با باتری یدک و رادیو با باتری یدک‬

‫‪68‬‬
 ‫‪-‬جعبه کمکهای اولیه و دستورالعمل استفاده از آن که شامل این موارد است‪:‬‬
‫چسب زخم‪ ،‬باند و گاز استریل‪ ،‬چسب پارچهای‪ ،‬مواد ضدعفونی کننده‪ ،‬پماد سوختگی‪ ،‬قیچی‪ ،‬قطره چشمی و داروهایی‬
‫مورد استفاده منظم با تجویز پزشک‬
‫دفترچهای حاوی شماره تلفنهای ضروری و مراکز امداد ذخیره حداقل ‪ 4‬لیتر آب را برای هر فرد در یک ظرف نشکن و‬
‫بررسی و تعویض آن هر چند وقت یک بار از نظر تازگی و بهداشتی بودن مواد غذایی فاسد نشدنی به تعداد افراد‬
‫خانواده برای مدت ‪ 3‬روز (مانند غذای کنسرو شده‪ ،‬کمپوت‪ ،‬بیسکویت‪ ،‬مواد غذایی خشک) وسایل بهداشتی شخصی‬
‫(حوله‪ ،‬صابون‪ ،‬خمیر دندان و مسواک‪ ،‬پودر‬
‫شوینده‪ ،‬دستمال کاغذی و ‪)...‬‬
‫دربازکن معمولی‪ ،‬دستکش و کفشهای مناسب‪ ،‬یک عدد چادر مسافرتی کارتهای اعتباری‪ ،‬اسناد و پول نقد‪.‬‬
‫وجود حداقل یک کپسول آتش نشانی در منزل و آموزش راه استفاده از آن به افراد خانواده‬

‫طرح یك برنامه ریزی ارتباط اضطراری‪:‬‬

‫‪-‬در مورد آن چه که باید در هنگام وقوع زلزله انجام دهید خوب فکر کنید‪.‬‬

‫‪-‬از آن جا که احتمال می رود اعضای خانواده در هنگام وقوع زلزله از هم جدا باشند (زمانی که بزرگترها در محل کار و‬
‫بچهها در مدرسه باشند) باید از قبل مکانی امن‪ ،‬برای جمع شدن اعضای خانواده بعد از حادثه در نظر گرفته شده باشد‪.‬‬
‫‪-‬از یک دوست یا فامیل در خارز از شهر محل زندگی خود بخواهید که رابط اعضای خانواده باشد تا اعضا به راحتی و‬
‫در صورت نیاز با وی ارتباط برقرار کنند‪ .‬مطمئن شوید که تمامی اعضای خانواده اسم‪ ،‬آدرس و شماره تلفن فرد رابط را‬
‫دارند‪.‬‬

‫کمك برای آمادگی افراد جامعه خود ‪ ،‬مخصوصاً همسایگان‪:‬‬

‫در منزل هفتهای یک بار وقوع زلزله فرضی را صحنه سازی نمایید و به کمک همه اعضای خانواده به شناسایی عوامل‬
‫خطرساز بپردازید‬
‫‪-‬با نمایندگان شرکتهای آب‪ ،‬برق و گاز در مورد نحوه قطع این خطوط و ایمنی آنها صحبت و مشورت کنید‪.‬‬

‫‪-‬تمرینها را به صورت گروهی انجام دهید تا بدین وسیله آموختههای خود را در مورد ساختمان‪ ،‬برنامههای تغییر و‬
‫تبدیل در مواقع اضطراری در ساختمان‪ ،‬خطرات احتمالی و در نهایت برنامه اضطراری خانواده و همسایگان با هم به کار‬
‫گیرید‪.‬‬
‫‪-‬به افراد خانواده خود پناهگیری را آموزش دهید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع زلزله‬

‫فوراً در جای امن پناه بگیرید‪ .‬مراقب باشید که برخی زلزلهها در واقع پیش لرزه هستند و زلزله عظیمتری ممکن است در‬
‫‪69‬‬
‫راه باشد‪ .‬با گامهای کوتاه قدم بردارید و تا زمانی که لرزش متوقف شود و تا زمانی که مطمئن شوید که خروز از محل‬
‫مانعی ندارد‪ ،‬در داخل پناهگاه بمانید‪.‬‬

‫اگر در داخل خانه هستید‪:‬‬

‫‪-‬تا توقف لرزشها در زیر یک میز محکم و سفت و یا در فضایی مناسب پناه بگیرید و از خود محافظت کنید‪ .‬اگر میز بر اثر‬
‫لرزش زلزله حرکت کرد پایههای آن را محکم با دست نگاه دارید و با آن حرکت کنید‪ ،‬اگر در نزدیکی شما مکان امن‬
‫وجود ندارد‪ ،‬سر و صورت خود را با کمک بازوان بپوشانید و در یک گوشه به حالت چمباتمه‪ ،‬بنشینید‪.‬‬

‫‪-‬خود را از شیشه‪ ،‬پنجرهها‪ ،‬درب و دیوارهای بیرونی‪ ،‬کتابخانه‪ ،‬بوفه‪ ،‬روشناییها و هرچیزی که احتمال ریزش و سقوط‬
‫دارد‪ ،‬دور نگهدارید‪- .‬اگر در رختخواب هستید همانجا بمانید تا زمانی که لرزشها متوقف شود‪ .‬برای محافظت از خود‬
‫یک بالش روی سر خود نگهدارید‪ .‬البته اگر زیر لوستر و یا در جایی هستید که احتمال سقوط اشیا می رود به نزدیک‬
‫ترین مکان امنبروید‪.‬‬
‫‪-‬تا زمانی که لرزشها متوقف شود در داخل خانه بمانید‪ .‬سپس در صورت اطمینان از توقف لرزش‪ ،‬از خانه خارز شوید‪.‬‬
‫تحقیقات نشان داده است که بیشترین صدمات زمانی رخ میدهد که افراد سعی در تغییر موقعیت و یا خروز از‬
‫ساختمان دارند‪.‬‬
‫‪-‬به یاد داشته باشید بعد از وقوع زلزله احتمال قطع جریان برق‪ ،‬از کار افتادن سیستم اعالم خطر آتش یا سیستمهای‬
‫آبپاش میرود‪.‬‬
‫‪-‬به هیچ وجه در زمان وقوع زلزله از پلکان و آسانسور استفاده نکنید‪ .‬اگر در مکانی بیرون از خانه هستید‪:‬‬
‫‪-‬از کنار ساختمانها‪ ،‬تیرهای برق ‪ ،‬خطوط آب و ‪ ....‬دور شوید‪- .‬به سرعت از خیابان و کوچههای باریک‬
‫خارز شوید‪.‬‬
‫‪-‬اگر در فضای باز هستید تا زمان توقف لرزشها همان جا بمانید‪ .‬بیشترین خطر در بیرون ساختمانها‪ ،‬دربهای‬
‫خروجی و در کنار دیوارهای خارجی وجود دارد‪ .‬بیشتر مصدومیتهای ناشی از زلزله به واسطه ریزش دیوارها‪ ،‬شکستن‬
‫و خرد شدن شیشه و سقوط اجسام رخ میدهد‪.‬‬
‫‪-‬اگر در فروشگاه‪ ،‬سینما و یا اماکن پر ازدحام هستید‪ ،‬به جای هجوم بردن به سمت درهای خروجی به محلهای‬
‫خروجی‪ ،‬به محلهای امن بروید و حالتهای مناسب بدن (نشستن و گرفتن سر در میان دستها) را اتخاذ کنید‪.‬‬
‫اگر در یک وسیله نقلیه در حال حرکت هستید‪:‬‬
‫‪-‬در یک مکان امن خودرو را متوقف کنید و در داخل آن بمانید‪ .‬از نزدیک شدن به ساختمانها‪ ،‬درختها‪ ،‬پلهای عابر‬
‫پیاده و خطوط آب و برق و ‪...‬‬
‫خودداری کنید‪.‬‬
‫‪-‬با پایان لرزش با احتیاط به حرکت خود ادامه دهید‪ ،‬از حرکت در جاده روی پل و یا سراشیبی و دست اندازهایی که‬
‫توسط زلزله آسیب دیده‪ ،‬بپرهیزید‪.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫اگر در زیر آوار مانده اید‪:‬‬
‫‪-‬جلوی دهانتان را با یک دستمال کاغذی و یا یک پارچه بپوشانید‪.‬‬
‫‪-‬چنان چه در نزدیکی شما دیوار یا لوله وجود دارد به آرامی ضربات ممتدی به آن بزنید تا امدادگران بتوانند محل‬
‫محبوس شدن شما را پیدا کنند‪ .‬اگر سوت همراهتان بود از آن استفاده کنید‪ .‬آخرین راه این است که فریاد زنید هرچند‬
‫فریاد زدن باعث استنشاق مقدار زیادی گرد و خاک می شود‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از وقوع زلزله‬

‫مراقب پس لرزهها باشید‪ .‬پس لرزههایی که بعد از زلزله به وقوع میززز پیوندند اغلب به شدت زلزله اصلی نیست‪ .‬اما بازهم‬
‫می تواند مقاومت ساختمان را کم کند و باعث ریزش قسمتهایی از ساختمان یا اشیاء و وسایل شوند‪ ،‬بیشتر پس لرزهها‬
‫در اولین ساعات پس از وقوع زلزله اصلی به وقوع میپیوندند‪.‬‬
‫از تلفن به جز در موارد اضطراری استفاده نکنید‪.‬‬
‫برای کسب آخرین اطالعات به تلویزیون یا رادیو گوش دهید‪.‬‬
‫درب کابینتها را با احتیاط باز کنید‪ .‬مراقب اجسامی که احتمال سقوط دارند باشید‪.‬‬
‫از مناطق آسیب دیده دور شوید‪ ،‬تنها زمانی به منزل خود بازگردید که از امنیت آن توسط مسئولین اطمینان پیدا کنید‪.‬‬
‫اگر در مناطق ساحلی زندگی می کنید از ساحل دور شوید‪.‬‬
‫به افراد آسیب دیده یا گیرافتاده کمک کنید‪ .‬مساعدت و یاری به همسایههایی که ممکن است به کمک خاصی نیاز‬
‫داشته باشند به ویژه بچهها‪ ،‬سالخوردگان و معلولین را فراموش نکنید‪.‬‬
‫در صورت نیاز‪ ،‬کمکهای اولیه را انجام دهید‪ .‬افراد با جراحتهای شدید را حرکت ندهید‪ .‬مگر این که در معرض خطر‬
‫جدی ناشی از جراحتهای بعدی باشند و در نهایت درخواست کمک کنید‪.‬‬
‫اگر دارو‪ ،‬گازوییل‪ ،‬سفیدکننده شیمیایی و یا مایعات قابل اشتعال روی زمین ریخته شده است آن را تمیز کنید‪.‬‬
‫مجرای دودکش (هواکش) را از نظر آسیب دیدگی بازرسی کنید‪ .‬صدمات و آسیبهای کوچک میتواند باعث بروز یک‬
‫آتشسوزی گردد‪ .‬تأسیسات را بازرسی کنید‪:‬‬
‫‪-‬نشتی گاز را بررسی کنید‪ .‬در صورت استشمام بوی گاز یا نشت گاز یک پنجره را باز کنید و فوراً ساختمان را ترک کنید‪.‬‬
‫شیر اصلی گاز را از بیرون ببندید‪ .‬اگر بنا به هر دلیل‪ ،‬گاز را قطع کردید تنها با کمک یک کارشناس باید جریان گاز را‬
‫مجدداً برقرار نمایید‪.‬‬
‫‪-‬صدمات وارده به سیستم برق را بررسی نمایید‪ .‬درصورت مشاهده جرقه‪ ،‬قطع شدگی سیم و یا سیمهای آب شده و یا‬
‫استشمام بوی سیم سوخته به سرعت فیوز را قطع کنید‪.‬‬
‫‪-‬صدمات وارده به خطوط آب و فاضالب را بررسی کنید‪ .‬اگر سیستم فاضالب آسیب دیده است از توالت استفاده نکنید و‬
‫یک لوله کش خبر کنید‪ .‬اگر لولههای آب آسیب دیده است‪ ،‬شیر آب را ببندید و با سازمان آب تماس بگیرید‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫بخش دوم‪ :‬سيل‬

‫باران سنگین و ذوب سریع برف مهمترین دلیل وقوع سیل است‪ .‬سیل هنگامی اتفاق میافتد که کانال رودخانه یا مسیر‬
‫طبیعی جریان آب نتواند ظرفیت طغیان را تحمل کند‪ .‬عوامل مؤثر در این شرایط عبارتند از‪ :‬بارانهای سنگین‪ ،‬ذوب‬
‫سریع برف‪ ،‬شیبهای زیاد‪ ،‬تخریب سدها‪ ،‬وجود توفان و نفوذ آب به ساحل و دخالت انسان در طبیعت‪ ،‬از قبیل نابودی‬
‫جنگل و مراتع و ‪....‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع سيل‬

‫از ساختن خانه در حریم رودخانه به طور جدی بپرهیزید‪.‬‬
‫کیف امداد و کمکهای اولیه را تجهیز نموده و آن را در دسترس قرار دهید‪.‬‬
‫برای زمان وقوع سیل در ظرفهای مطمئن آب سالم ذخیره کنید‪ .‬مقداری غذا به صورت کنسرو ذخیره نمایید‪.‬‬
‫وسیله روشنایی (چراغ قوه ‪ ،‬شمع و ‪ )...‬تهیه کنید‪.‬‬
‫اسناد و اوراق بهادار را در جعبهای ضدآب و مطمئن قرار دهید‪.‬‬
‫منزل خود را مقابل حوادث بیمه نمایید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع سيل‬

‫برای اطالع از وضعیت و نیز گرفتن دستورات الزم به رادیو‪ ،‬تلویزیون و یا اعالم خبر از طریق بلندگوهای عمومی گوش‬
‫دهید‪ ،‬در صورتی که دستور تخلیه داده شد‪ ،‬بالفاصله این کار را انجام دهید‪.‬‬
‫زمانی که تشخیص دادید سیالب در حال شکلگیری است‪ ،‬خیلی سریع عمل کرده خود را نجات دهید‪ ،‬شما تنها چند‬
‫دقیقه برای این کار فرصت دارید‪.‬‬
‫از فاضالبها و جویبارهای به ظاهر آرام دوری نمایید‪ .‬به خاطر داشته باشید جویبارها‪ ،‬کانالهای فاضالب‪ ،‬تنگهها و ‪...‬‬
‫نیز میتوانند به ناگهان دچار سیل شوند‪.‬‬
‫درصورت ترک خانه‪ ،‬اشیا گران قیمت را به محلهای باالتری در منزل ببرید و درها را قفل کنید‪.‬‬
‫جریان آب‪ ،‬برق و گاز را برای جلوگیری از آب گرفتگی‪ ،‬برق گرفتگی و انفجار قطع کنید‪.‬‬
‫در جریان آب راه نروید را که ‪ 15‬سانتیمتر آب در حال حرکت ممکن است باعث بر هم خوردن تعادل شما شود‪.‬‬
‫هرگز از درختان در معرض سیل به عنوان محل امن استفاده نکنید‪ .‬در هنگام سیل از پلهای چوبی سست روی‬
‫رودخانه عبور نکنید‪ .‬در جریان سیل شنا نکنید‪.‬‬
‫وسایل نقلیه‪ ،‬حیوانات اهلی و اشیای قابل حمل را باید به نزدیکترین محل مرتفع انتقال دهید‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از وقوع سيل‬

‫خود را به نزدیکترین محل امدادرسانی هالالحمر یا سایر مراکز امدادرسانی برسانید‪ ،‬غذا‪ ،‬البسه و سایر کمکهای اولیه‬

‫‪72‬‬
 ‫در آن جا موجود است‪.‬‬
‫برای اطمینان از سالم بودن آب آشامیدنی حتماً به گزارش اخبار محلی توجه کنید و آب آشامیدنی را قبل از مصرف‬
‫بجوشانید‪.‬‬
‫از سیالب دور شوید‪ ،‬چرا که این آب ممکن است با روغن‪ ،‬گازوئیل‪ ،‬یا فاضالب آلوده شده باشد و یا احتمال دارد در اثر‬
‫تماس با خطوط نیروی برق زیرزمینی جریان برق پیدا کرده باشد‪.‬‬
‫از آب در جریان فاصله بگیرید‪.‬‬
‫به مناطقی که سیالب عقب نشینی کرده است توجه کنید‪ .‬زیرا استحکام خیابانها و جادهها ممکن است به خاطر سیل‬
‫ضعیف شده باشد که در این صورت ممکن است در اثر وزن خودرو فرو برود‪.‬‬
‫از خطوط فشارقوی دوری کنید‪.‬‬
‫زمانی به خانه بازگردید که مسئوالن وضعیت را امن اعالم کنند‪ .‬از ساختمانهایی که اطرافش را آب احاطه‬
‫کرده است‪ ،‬دور شوید‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫بخش سوم‪ :‬آتش سوزي‬
‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع آتش سوزي‬
‫موارد زیر نکاتی است که باید در هنگام وقوع آتش سوزی برای محافظت از خود‪ ،‬خانواده و اموال انجام داد‪:‬‬
‫در تمام تأسیسات و مکانهای مسکونی و حتی معابر عمومی اصل دوری مواد قابل اشتعال از وسایل آتش زا را رعایت‬
‫کنید‪.‬‬
‫در ساختمانها‪ ،‬درهای خروز اضطراری را پیشبینی و وسایل اطفای حریق را کنترل کنید‪.‬‬
‫‪-‬حداقل دو راه برای خروز اضطراری از ساختمان تعیین کنید‪.‬‬
‫‪-‬مکانی را در خارز از خانه تعیین کنید که بعد از گریز‪ ،‬یکدیگر را در آن جا بیابید‪.‬‬
‫هنگام‪ -‬خروز از محل‪ ،‬حتماً شیر اصلی ورودی گاز به ساختمان را ببندید‪- .‬وسایل برقی و اتصاالت آنها را با دقت کنترل‬
‫کنید تا از استاندارد بودن آنها مطمئن شوید‪.‬‬
‫هنگام‪ -‬خواب درِ اتاق را ببندید‪.‬‬
‫‪-‬دستگاه اطفای حریق را در منزل نصب نمایید وروش به کارگیری آن رابه خانواده بیاموزید‪.‬‬
‫‪-‬نصب سیستم اطفای حریق خودکار را در منزل مدنظر داشته باشید‪- .‬ازکارشناسان آتشنشانی بخواهید ایمن بودن منزل‬
‫شما را در مقابل آتش سوزی بررسی کنند‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع آتش سوزي‬

‫هنگام روبه رو شدن با آتش سوزی‪ ،‬سرعت عمل برای نجات جان خود و مصدومان احتمالی‪ ،‬کامالً حیاتی است‪ .‬همان‬
‫طور که میدانیم آتش خیلی سریع انتشار مییابد‪ .‬بنابراین بالفاصله آتشززززز نشانی و اورژانس را خبر کنید و تا آن جا که‬
‫میتوانید اطالعات کاملی در مورد بروز حادثه به آنها بدهید‪.‬‬
‫اگر هنگام ورود به یک ساختمان آسیب دیده با حرارت و دود روبه رو شدید‪ ،‬سریعاً از ساختمان خارز شوید‪.‬‬
‫سعی کنید تمام افراد را از ساختمان بیرون ببرید‪.‬‬
‫برای فرو نشاندن آتش سوزی مواد نفتی‪ ،‬از آب استفاده نکنید‪ .‬ظرف مشتعل را حرکت ندهید‪ ،‬شعله را با شن‪ ،‬نمک‪ ،‬پتوی‬
‫نمناک یا پوششهای دیگر خفه کنید‪.‬‬
‫بستن دستمال خیس به دور دهان و بینی باعث محافظت شما در برابر گاز یا دودهای سمی خواهد شد‪.‬‬
‫اگر لباس شما آتش گرفت‪ ،‬باید توقف کنید‪ .‬روی زمین بیفتید و غلت بخورید تا آتش خاموش شود‪.‬‬
‫قبل از باز کردن در های بسته‪ ،‬میزان گرما و حرارت آن را کنترل کنید‪.‬‬
‫در زیر دود سینه خیز بروید تا از محیط دودهای سنگین و تجمع گازهای سمی خارز شوید‪.‬‬
‫به محض فرار از محیط برای جلوگیری از گسترش آتش‪ ،‬در را پشت سرتان ببندید‪.‬‬
‫در بیرون از خانه در محیطی امن بمانید و به خانه برنگردید و با شماره ‪ 125‬تماس بگیرید‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫بخش چهارم‪ :‬طوفان‬
‫بادی که سرعت آن بیش از ‪ 66‬کیلومتر بر ساعت باشد‪ ،‬طوفان محسوب میز گردد‪.‬‬
‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع طوفان‬

‫مقاومسازی خانه خصوصاً پنجرهها تهیه رادیو و چراغ قوه با باتری اضافی کوتاه کردن شاخ و برگ درختان اطراف‬
‫ذخیره آب و غذا‬
‫تهیه جعبه کمکهای اولیه و کپسول آتش نشانی آماده کردن محل امن (مثل زیرزمین)‬
‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع طوفان‬

‫گرفتن دستورات الزم از رادیو و بلندگوهای محلی قطع جریان برق‪ ،‬آب و گاز دور شدن از پنجرهها و رفتن به مکان‬
‫امن‬
‫عدم استفاده از آسانسور و وسایل نقلیه دورشدن از پلها و اشیاء سنگین‬
‫‪-‬اقدامات بعد از وقوع طوفان‬
‫از منزل خارز نشوید‪.‬‬
‫از مناطق آسیب دیده منزل یا محل دور شوید‪ .‬از تلفن فقط در موارد ضروری استفاده کنید‪.‬‬

‫‪75‬‬
 ‫بخش پنجم‪ :‬رعد و برق‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع رعد و برق‬

‫از در و پنجره و سایر وسایل فلزی (هادی الکتریسیته) دور شوید‪ .‬اگر در ساختمانهای بلند ساکن هستید نسبت به نصب‬
‫برقگیر اقدام کنید‪.‬‬
‫از نزدیک شدن به درختان و رفتن به ارتفاعات و سواحل خودداری کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع رعد و برق‬

‫از منزل یا خودرو خارز نشوید‪.‬‬
‫از نزدیک شدن به وسایل و تجهیزات فلزی خودداری کنید‪ .‬از نزدیک شدن به درختان ‪ ،‬ارتفاعات و سواحل پرهیز‬
‫نمایید‪.‬‬
‫‪ )3‬اقدامات پﺲ از وقوع رعد و برق‬
‫در صورت نیاز به کمک با اورژانس (‪ )115‬یا آتش نشانی (‪ )125‬تماس بگیرید‪.‬‬
‫در صورت مواجهه بافرد مصدوم اقدامات مربوط به کمکهای اولیه را برای او اجرا نمایید‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫بخش ششم ‪ :‬كوالك‬

‫وزش بادهای سرد با سرعت حدود ‪ 50‬یا‪ 60‬کیلومتر در ساعت همراه با ریزش برف و کاهش درجه حرارت به کمتر از‬
‫‪ 12‬درجه زیر صفر را کوالک مینامند‪ .‬وقتی کوالک فرا میرسد باران شدید و سیالب رخ میدهد‪ ،‬هنگام وقوع کوالک‬
‫در مکان امن و مطمئن بمانید ‪.‬تنها در صورت لزوم تغییرات اضطراری را انجام دهید‪ .‬به خاطر بسپارید که احتماالً باد به‬
‫سرعت از جهت مخالف و با نیروی بیشتر باز می گردد‪.‬‬

‫‪ )1‬نكات ايمني قبل از وقوع كوالك‬

‫همیشه کیف امداد و نجات هالل احمر را در منزل و در سفر آمزاده داشته باشید‪.‬‬
‫همواره به گزارشهای هواشناسی رادیو و تلوزیون توجه کنید‪ .‬وسایل یدکی خودرو و بنزین کافی در اتومبیل داشته‬
‫باشید‪ .‬نزدیکترین مراکز امداد رسانی مانند را شناسایی کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬نكات ايمني هنگام وقوع كوالك‬

‫هنگام وقوع کوالک در مکان امن و مطمزئن بمانیزد احتمززاالً بززاد بززه سرعت از جهت مخالف و با نیروی بیشتر باز می‬
‫گردد‪.‬‬
‫در صورت ضرورت مسافرت از وسایل و تجهیزات ایمنی اسزتفاده کنید‪.‬‬
‫مراقب سقوط درختان‪ ،‬تیرها و دکلهای برق باشید‪.‬‬
‫در صورتی که وسیله نقلیه خزراب شزود پزس از تمزاس بزا مراکززز امدادی تا رسیدن کمکهای الزم در داخل اتومبیل‬
‫بمانید‪.‬‬
‫‪ )3‬نكات ايمني بعد از وقوع كوالك‬
‫از انجام فعالیتهای خسته کننده و بی نتیجزه ماننزد بزرف روبزی و هل دادن اتومبیل‪ ،‬خودداری کنید‪.‬‬
‫برای اشخاص حادثه دیده اقدامات کمکهای اولیه را انجام دهید‪.‬‬

‫‪77‬‬
 ‫بخش هفتم ‪:‬آتشفشان‬

‫آتشفشان کوهی است که به درون سنگهای مذاب انباشته شده در زیر سطح زمین راه دارد‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از فوران آتشفشان‬

‫به ازای هر یک از اعضای خانواده خود‪ ،‬یک جفت عینک ایمنی و ماسک تنفسی یک بار مصرف تهیه کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين فوران آتشفشان‬

‫فوراً منطقه را ترک نمایید و سرپناهی برای خود بیابید‪ .‬از درهها و نقاط پست اطراف رودخانه دور شوید‪ .‬پیراهن آستین‬
‫دار و شلوار بلند بپوشید‪.‬‬
‫از عینک ایمنی استفاده کنید و به جای لنز از عینک معمولی استفاده کنید‪.‬‬
‫برای تنفس از محیط پر از غبار و خاکستر از ماسک یا پارچهای نمناک استفاده کنید‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از فوران آتشفشان‬

‫تا زمانی که خاکستر آتشفشانی در هوا معلق است در خانه بمانید‪ ،‬مگر اینکه احتمال ریزش سقف خانه باشد‪.‬‬
‫از روشن کردن وسایل نقلیه موتوری خودداری کنید‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫بخش هشتم‪ :‬حوادث جادهاي‬

‫جادههای نامناسب‪ ،‬خودروهای فاقد ایمنی و عدم توجه رانندگان به قوانین از جمله مهمترین عوامل پیدایش حوادث‬
‫جادهای عنوان شده است‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع حادﺜه‬

‫به پیشبینیهای هواشناسی توجه کنید‪.‬‬
‫وسایل و تجهیزات اضطراری را به همراه داشته باشید‪:‬الستیک زاپزززز زاس‪ ،‬جک‪ ،‬جعبه ابزار‪ ،‬مثلث احتیاط ‪ ،‬کپسززززززول‬
‫کوچزک آتزشنشزانی‪ ،‬جعبزهی کمکهای اولیه‪ ،‬چراغ قوه‪ ،‬باتری یدک‪ ،‬طناب به طول ‪ 5‬متر و‪...‬‬
‫مقررات را رعایت کنید و به قوانین رانندگی احترام بگذارید‪ .‬استفاده از کاله ایمنی برای موتور سواران الزامی است‪.‬‬
‫پیش از حرکت کمر بند ایمنی خود را ببندید‪.‬‬
‫در صورت خستگی و خواب آلودگی و یز زا شزززرایط روحز زی نامتعز زادل‪ ،‬از ادامه رانندگی خودداری و در محل مناسبی‬
‫استراحت نمایید‪.‬‬
‫با وسیله مطمئن سفر کنید‪ ،‬اگر اتومبیل شما اشکال فنی دارد آن را رفزع کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين و بعد از وقوع حادﺜه‬

‫اولین اقدام در برخزورد بزا خزودرو تصزادفی‪ ،‬خززاموش کززردن موتززور خودرو‪ ،‬سنگ چین چرخها‪ ،‬گذاردن در دنده‬
‫مخالف شیب‪ ،‬کشیدن ترمز دستی و برداشتن سر باتری خودرو است‪.‬‬
‫بالفاصله عالئم هشداردهنده برای رانندگان عبوری برقرار کنیززززد‪.‬از ‪ 100‬متر قبل از تصادف جاده را سنگ چین کرده و با‬
‫نصزب عالئزم هشزدار‪ ،‬رانندگان عبوری را از وضعیت موجود مطلع نمائید‪.‬‬
‫کپسول اطفاء حریق خزودرو را آمزاده کزرده تزا در صزورت هزر گونزه حریقی اقدام الزم اعمال گردد‪.‬‬
‫اقززدامات و کمززکهززای اولیززه راتزززا قبزززل از رسزززیدن نیروهزززای امزززدادی و اورژانس برای مصدومین انجام‬
‫دهید‪.‬‬

‫‪79‬‬
 ‫بخش نهم ‪ :‬سونامي‬

‫سونامی لغتی ژاپنی به معنای موز بندری یا موز سزهمگین اسزت‪ .‬سززونامی‪ ،‬امواز لرزهزای دریایی است که به اشتباه‬
‫امواز جذر و مدی نامیده مزیشززود‪ .‬این امواز در اثر نا آرامیهای به وجود آمده در آب دریا نظیر زمززین لززرزه هزای‬
‫کف دریا‪ ،‬زمین لغزش‪ ،‬فوران آتزشفشزانهزای زیزر دریزایی و سزقوط شهاب سنگها به وجود میآید‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع سونامي‬

‫اگر در ساحل هستید و لرزش زمین را احسزاس کردیزد ‪ ،‬بالفاصزله بزه نقاط مرتفع بروید‪.‬‬
‫هرگز برای تماشای سونامی به سمت ساحل نروید‪.‬‬
‫اگر بر روی کشتی و یا قایق در دریا هسزززتند و هشزززدار سزززونامی بزززرای منطقهی شما منتشر شده است‪ ،‬بزززه بنزززدر‬
‫برنگردیزد‪ ،‬زیزرا فعالیزت مزوز سونامی در اقیانوسهای آزاد نامحسوس است‪.‬‬
‫امنترین راه برای صاحبان قایقهای کوچک این است که قایقشان را در بندر باقی بگذارند و به ویژه هنگام وقوع‬
‫سونامی محلی به طرف زمزین های مرتفعتر حرکت کنند‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين سونامي‬

‫در نقاط مرتفع باقی بمانید‪ ،‬و تا زمانی که خطر سونامی از بین بزززرود و توسط مسئولین محلی وضعیت عادی اعالم شود‬
‫به منزاطق کزم ارتفزاع نباید برگردید‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از وقوع سونامي‬

‫از محل آوار و شیای شناور در آب دور شوید‪.‬‬
‫فقززط بززرای نجززات جززان انسززانهززا بززا سززازمانهززای مسزززئول از قبیزززل آتشنشانی‪ ،‬اورژانس‪ ،‬هالل احمر‬
‫تماس بگیرید‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫بخش دهم‪ :‬بهمن‬

‫بهمن‪ ،‬تودههای برفی است که ناگهان به حرکت در می آید و به خاطر سنگینی و نیروی جاذبه زمین از باال به پایین‬
‫سزرازیر مزیشزود‪ ،‬و بزه تزدریج بزا افززایش سرعت‪ ،‬ناآرام و متالطم می گردد‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع بهمن‬

‫دیگران را درجریان برنامه صعود و کوهنوردی خود قرار دهید‪ .‬وسایل ارتباطی (بی سیم‪ ،‬تلفن همراه و ‪...‬باید) حتماً‬
‫موجود باشد هر نوع صعود حتماً باید با وسایل الزم و ابزار کوهنوردی اعم از فنززززز زی‪ ،‬پوشاک‪ ،‬تغذیه‪ ،‬امدادی و ‪...‬همراه‬
‫باشد‪.‬‬
‫در هنگام عبور ساکت باشزید تزا ارتعاشزات صزدا باعزث ریززش بهمززن نشود‪ ،‬ارتعاش یکی از عوامل مهم ریزش بهمن‬
‫است‪.‬‬
‫از مسیرهای شناخته شده عبور کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع بهمن‬

‫دور کردن همه تجهیزات مخصوصاً فلزی و برنده از خود‪.‬‬
‫فرار کردن به محلهای امن‪ ،‬یعنی به صورت شنا خزززود را بزززروی بهمز زن بیاورید و به طرف باال و سمت چپ یا راست‬
‫فرار کنید‪.‬‬
‫اگر در بهمن فرو رفتهاید سعی کنیزد بزا کمزک دسزتهزا‪ ،‬یزک پاکزت یزا پالستیک جلوی صورتتان را بپوشانید‪.‬‬
‫یشتر مرگ و میر ناشی از بهمن به خاطر خفگی است پس ایجاد فضایی برای ورود هوا و نفس کشیدن مهمترین کاری‬
‫است که میتوانید انجزام دهید‪.‬‬
‫با هر وسیلهای جلوی دهان و بینی خود را بپوشانید‪.‬‬
‫نفس را در سینه حبس کنید چراکه این کزار از ورود ذرات بزرف و یزخ زدگی ریهها و خفگی جلوگیری میکند‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از وقوع بهمن‬

‫یادتان باشد هر قدر در عمق کمتری فزرو رویزد شزانس بیشزتری بزرای زنده ماندن دارید‪.‬‬
‫باید در بهمن مثل زمانی که در آب هستید شنا کنید تا خزود را بزه روی سطح بهمن برسانید‪.‬‬
‫چون زیر برف همه جا تاریک اسزت و ممکزن اسزت کزه در اثزر سززقوط بهمن در زیر برف نتوان تشخیص داد که باال‬
‫کدام سزمت اسزت‪ ،‬مزیز توان با بیرون انداختن آب دهان (نیروی جاذبه)‪ ،‬جهت را تشخیص داد‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫بخش يازدهم ‪ :‬خشكسالي‬

‫ازآن جا که تعیین زمان دقیق شروع خشکسالی کار سادهای نیست به آن پدیزدهزز ای خزنده گویند‪ .‬این حادثه طبیعی‬
‫بر خالف سزایر حزوادث طبیعزی کمتزر باعزث بروز خسارات ساختاری میشود به همین خاطر‪ ،‬کمزکرسزانی در هنگزام‬
‫وقزوع این پدیده در مقایسه با سایر حوادث مثل سیل‪ ،‬زلزله و ‪ ...‬پیچیدهتزر و دشزوارتر‬
‫میباشد‪ ،‬دوم اینکه‪ ،‬خشکسزالی از بالیزای طبیعززی غیززر محسززوس اسززت‪ .‬گرچززه تعاریف متفاوتی برای این پدیده‬
‫عنوان شده‪ ،‬با ایزن حزال‪ ،‬ایزن حادثززه در نتیجززه کمبود بارش در طی یک دورهزی ممتد زمانی‪ ،‬غالباً در یک فصل یا‬
‫بیشتر است‪.‬‬

‫‪ )1‬پيامدهاي وقوع خشكسالي‬

‫فرسایش بادی و اثرات آن‪ ،‬از بین بردن پوشزش گیزاهی منطقزه‪ ،‬مزرگ حیوانززات اهلی‪ ،‬کاهش محصوالت کشاورزی‪،‬‬
‫افزایش بیماریهای مختلف از جمله عفونزتززززز های ریه‪ ،‬کم آب شدن بدن وسایر امراض مرتبط بروز قحطی و کمبود آب‬
‫بزرای آبیاری‪ ،‬وقوع جنگ و نزاع بر سر منابع طبیعی از جمله آب و غذا‪ ،‬افزایش بیابانز ها‬

‫‪ )2‬اقدامات قبل و حين بروز خشكسالي‬

‫جمعآوری آب باران برای استفاده در مواقع لزوم اسززتفاده بهینززه از آب در مززوارد مختلززف از جملززه آبیززاری‪ ،‬آب‬
‫پاشززی‪ ،‬شستن خودروها و پر کردن استخرها و‪...‬‬
‫آموزش همگانی بیمه خشکسالی انجام کشت مقاوم در برابر کمبود آب اصال الگوی مصرف آب‬

‫‪82‬‬
 ‫بخش دوازدهم ‪:‬زمين لغزش‬

‫این کلمه معادل واژه ” رانش زمین ” است‬

‫حرکت تودهای از مواد تشکیلدهنده زمین‪ ،‬از یک شیب به سزمت پزایین را زمزین لغزش مینامند‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع زمين لغزش‬

‫ساختمانها را نزدیک شیبهای تند‪ ،‬لبههای کوه‪ ،‬راههای آب و سزیالب یا نزدیک درههای فرسایشی نسازید‪.‬‬

‫برای کسب اطالعات در مورد احتمال زمین لغزش در منطقه خزود مزی توانید از کارشناسان علوم زمین کمک بگیرید‪.‬‬

‫برای جلوگیری از نشت گاز‪ ،‬لولههای قابل انعطاف‪ ،‬مناسب و مقاوم بزز زه کار ببرید‪( .‬تنها شرکت گاز و افراد متخصص باید‬
‫در مورد نصب اقزدام کنند)‪.‬‬

‫سطو شیب دار نزدیک منزل خود را درختکاری و مشجر نمایید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع زمين لغزش‬

‫اگر فرصت پناه بردن به جای امنی فراهم نیست‪ ،‬داخل ساختمان بمانیزد و زیر میز یا مبلمان محکم پناه بگیرید‪.‬‬
‫در صورت امن بودن‪ ،‬تزرک محزل‪ ،‬خزارز شزدن از مسزیر گزل و الی و زمین لغزش بهترین اقدام است‪.‬‬
‫اگر در خانه ماندید در صورت امکان به طبقه دوم ساختمان بروید‪ .‬بی درنگ‪ ،‬بدون برداشتن چیزی جان خود را نجات‬
‫دهید‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از وقوع زمين لغزش‬

‫مراقب جریان سیل باشید که اغلب بعد از یک زمین لغزش روی میدهد‪ .‬به سراغ مجروحین و افراد به دام افتاده در‬
‫نزدیک محل لغززش رفتزه و به کمک آنها بشتابید و امداد گران را به موقعیت آنها راهنمایی کنید‪.‬‬
‫تأسیسات زیر بنایی مثل آب‪ ،‬برق و غیره و نیزز آسزیب بزه جززادههززا و خطوط راهز هن و ‪ ...‬کنترل نمائید و در صورت‬
‫مشاهده خرابی و آسزیب مراتب را سریعاً به مراکز مسئول اطالع دهید‪.‬‬

‫‪83‬‬
 ‫بخش سيزدهم ‪:‬بارش برف و يخبندان‬
‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع بارش برف شديد و يخبندان‬
‫تجهیزاتی مثل نمک برای آب کردن یخ جادهها‪ ،‬شن برای سزهولت رفزت و آمد‪ ،‬پارو‪ ،‬بیلچه و یا لزوازمی بززرای کنززار‬
‫زدن بزرف را بزه تجهیززات زمان بحران خود اضافه کنید‪.‬‬
‫استفاده از ضد یخ برای رادیاتور و افزودنیهز زایی همچزززون الکزززل در آب شیشه شور اتومبیل در خانه لباس گرم‪ ،‬چراغ‬
‫قوه و یا روشنایی سیار‪ ،‬کیف امزداد و کمزکز های اولیه داشته باشید‪.‬‬
‫نزدیکترین مراکز امداد رسانی را شناسایی کنید‪.‬‬
‫از آنجا که احتمزال مزیرود منبزع اصزلی سزوخت قطزع شزود‪ ،‬سزوخت مناسب برای گرما به اندازه کافی تأمین کنید‪.‬‬
‫خودروی خود را بررسی و امکانات مربوط به برف و یخبنزدان را تهیزه نمایید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع بارش برف شديد و يخبندان‬

‫هنگام وقوع بارش برف شدید و یخبندان در مکزان امزن و مطمزئن پنزاه بگیرید‪.‬‬
‫تمام بدن‪ ،‬دستها و پاها را به طور کامل بپوشانید‪.‬‬
‫برای جلوگیری از یخ زدگی لولهها هر ماده عایق و یا چند الیه روزنامزه رابه دور لوله ها بپیچید‪.‬‬
‫مراقب عالئم سرمازدگی مثل کرخت شزدن و رنزگ پریزدگی در قسززمت انتهایی سر انگشتها‪ ،‬شصت پا‪ ،‬نرمه گوش و‬
‫نوکبینی باشید‪.‬‬
‫در صورتی که اتومبیلتان خراب شد تا رسیدن کمزک در داخزل اتومبیزل بمانید‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از وقوع بارش برف شديد و يخبندان‬

‫وقتی برفها را پارو میزنید زیاد تقال و فعالیزت نکنیزد‪ ،‬چزون ایزن کزار باعث حمله قلبی میشود که عمدهتزرین علزت‬
‫مزرگ و میزر در زمسزتان است‪.‬‬

‫‪84‬‬
 ‫بخش چهاردهم ‪ :‬مخاطرات مواد شيميايي پرخطر‬

‫مانند مواد شزیمیایی حاصزل کارخانزه هزا سزازنده مزواد شزیمیایی‪ ،‬پمزپ بنززینهزا‪ ،‬بیمارستانها و محلهای تخلیه و‬
‫دفع مواد خطرزا‪ .‬مواد خطزرزا بزه شزکل مزواد‬
‫منفجره‪ ،‬مواد قابل اشتعال‪ ،‬سموم و نیز مواد رادیواکتیو وجود دارد که در نتیجه حادثه حین حمل و نقل و یا سانحه‬
‫شیمیایی در کارخانه‪ ،‬در محیط آزاد میشود‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از انتشار مواد شيميايي پرخطر‬

‫گوش به زنگ اخبار رادیو و تلویزیون باشید‪.‬‬
‫تا زمانی که مقدار آلودگی کم نشده از منطقه خطر دور باشید‪ .‬یادتان باشد که بعضی از مواد شیمیایی فاقد بو هستند‪.‬‬
‫اگر از شما خواسته شده که محل را تزرک کنیزد‪ ،‬بالفاصزله ایزن کزار را انجام دهید‪.‬‬
‫اگر در فضای بیرون گرفتار شدهاید‪ ،‬در فضایی خالف جهزت بزاد و در یک بلندی قرار بگیرید‪.‬‬
‫در حالی که محل را ترک میکنید دهان خود را با پارچهای بپوشانید‪ .‬از مجروحین حادثه تا زمان شناسایی مواد پر‬
‫خطر دور بمانید‪.‬‬
‫اگر در وسیله نقلیه قرار دارید‪:‬‬
‫‪-‬خودرو را متوقف کرده‪ ،‬در جستجوی سرپناه در یک سزاختمان مناسزب باشید‪.‬‬
‫‪-‬اگر ناچار به ماندن در خودرو هستید پنجرههزا و دریچزههززای خززودرو را بسته نگه دارید و دستگاه تهویه و بخاری را‬
‫ببندید‪.‬‬
‫اگر از شما خواسته شده در داخل منزل بمانید‪- :‬تمامی درها وپنجرههای بیرونی را قفل کنید‪.‬‬
‫‪-‬دستگاه تهویه‪ ،‬شومینه و سایر درهای داخلی رادر صورت امکان ببندید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات بعد از انتشار مواد شيميايي پرخطر‬

‫تنها در صورتی که مقامات اعالم کردند که محل امن است به منزل خزود بزاز گردید‪.‬‬
‫پنجرهها و دریچهها را باز کنید و فنها را برای تهویه روشن کنید‪.‬‬
‫از مقامات و مسئولین محلزی خزود در رابطزه بزا نحززوهی تمیززز کززردن زمززین و اموال از آلودگی‪ ،‬کمک و راهنمایی‬
‫بگیرید‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫بخش پانزدهم ‪ :‬مخاطرات ناشي از حوادث شيميايي خانگي‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع حوادث شيميايي خانگي‬

‫یک روکش پالستیکی‪ ،‬نوار چسب و قیچی بزه کیزف امزداد خزود اضزافه کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع حوادث شيميايي خانگي‬

‫برای استفاده درست از مواد شیمیایی خانگی دستورالعملها را مطالعزه کنید‪.‬‬
‫در حال استفاده از مواد شیمیایی پر خطر از کشیدن سزیگار خزودداری کنید‪.‬‬
‫هرگز از اسپری مو‪ ،‬محلولهای پاک کننده‪ ،‬فرآوردههای رنگ و نقاشزی یا حشرهکزشهزا در نزدیکززی شززعله روشززن‬
‫(ماننزد‪ :‬چزراغ‪ ،‬نزور شزمع‪ ،‬شومینه‪ ،‬بخاری زغالی و ‪ )...‬استفاده نکنید‪.‬‬
‫مززواد شززیمیایی ریختززه شززده را فززوراً توسززط پارچززه و بززا اسززتفاده از دستکش تمیز نمایید‪.‬‬
‫گازهای موجود در پارچه آغشته به مزواد شزیمیایی رادر معزرض هزوا قرار دهید تا تبخیر شود‪.‬‬
‫سپس آن را در روزنامه بپیچید و در کیسزه پالسزتیکی قزرار دهیزد‪ ،‬در کیسه را گره بزنید و در سطل زباله بیندازید‪.‬‬
‫از استنشاق گرد و غبار مواد شیمیایی اجتناب کرده‪ ،‬در صزورت لززوم از ماسک استفاده کنید‪.‬‬
‫اگر خطر آتش سزوزی یزا انفجزار وجزود دارد‪ ،‬سزریعاً از خانزه خزارز شوید‪.‬‬
‫بالفاصله ظرف محتوی ماده مسمومیت را پیدا کنید‪ ،‬اطالعات مورد نیاز را جمعآوری نمایید سپس با مرکز اورژانس ‪115‬‬
‫تماس بگیرید‪.‬‬
‫هرگز مواد شیمیایی پرخطر یا زبالههای خانگی را با دیگر فرآوردههززززای شیمیایی مخلوط نکنید‪.‬مثل ‪ :‬سفیدکنندههززززا و‬
‫آمونیزاک کزه ممکزن اسزت باعث بروز واکنش‪ ،‬یا انفجار گردد‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫بخش شانزدهم‪ :‬مخاطرات ناشي از حوادث هستهاي‬

‫زمانی که انفجار هستهای روی میدهد‪ ،‬نور و گرمای شدیدی تولیزد مزیشززود و موز حاصل از انفجار باعث انتشار مواد‬
‫رادیواکتیو تا چندین کیلو متزززززر در سزززززطح زمین میشود و این امر باعث آلودگی آب‪ ،‬خاک و هوا می گردد‪ .‬تمامی‬
‫سال هاو ابززززار هسزززتهای در زمززززان انفجززززار باعززززث بززززروز پیامززززدهای مهلززززک و مرگز ور مانند‪ :‬نور‬
‫کورکننده‪ ،‬گرمای شزززدید (تشعشز زعات حرارتز زی)‪ ،‬تشعشز زعات هستهای اولیه‪ ،‬انفجار‪ ،‬آتشسوزی ناشز زی از اصز زابت‬
‫جرقزههزای آتزش‪ ،‬گرمزا و آتشسوزیهای ثانویه بواسطه انهدام و خرابی میشوند‪.‬‬

‫باران راديواكتيو‬
‫هر انفجار هستهای بارش ایجاد میکند‪ .‬هنگامی کزه انفجزاری در نزدیکزی سزطح زمین رخ دهد‪ ،‬میلیونها ذره بخار هم‬
‫به سمت آن ابر قارچی شکل کشزیده مزیز شوند‪ .‬با کم شدن گرما‪ ،‬مواد رادیواکتیزوی کزه در الیزههززای جززوی بززه‬
‫صزورت فشرده و متراکم در آمده بودند‪ ،‬بزه زمزین بزر مزی گردنزد‪ .‬ایزن پدیزده را بزارش رادیواکتیو گویند‪.‬‬
‫سه عامل مهم برای ایمن ماندن از تشعشعات و بارش رادیواکتیو ‪ - :‬مسافت‪:‬‬
‫هر چه فاصله شزما از محزل انتشزار مزواد رادیواکتیزو بیشزتر باشد‪ ،‬مصون تر خواهید بود‪.‬‬
‫مکانهایی مانند‪ :‬زیزرزمین سزاختمان بزه مراتزب از مانززدن در طبقه اول ساختمان ایمنتر است‪ .‬یا بهتر است به یکی‬
‫از طبقات میانی یک برز یا ساختمان بلند برویزد (بسزته بزه اینکززه در آن مکان‪ ،‬چه میزززان و کززدام یززک از ذرات‬
‫رادیواکتیزو جمزع شزده باشند)‪.‬‬
‫ذرات رادیواکتیو بر روی سطو مسطح جمع میشوند لذا نرفتن به طبقات آخر‪ ،‬کار درستی میباشد و نرفتن به طبقهی‬
‫نزدیک به بامِ مسطح‪ ،‬کار درستی است‬
‫حفاظت‪:‬‬
‫هر چه موانع بین شما و ذرات رادیواکتیو‪ ،‬مواد متراکم و سنگینی مثل دیوارهای ضخیم‪ ،‬بتونها‪ ،‬آجرها و خاک وجود‬
‫داشته باشد برای حفاظت شما بهتر خواهد بود‪.‬‬
‫زمان‪:‬‬
‫تشعشعات مواد رادیواکتیو به سرعت اثر خود را از دست میدهند‪ .‬در آن زمان میتوانید از پناهگاه خود خارز شوید‪.‬‬
‫اثر این تشعشعات بعد از دو هفته از پایان انفجار‪ ،‬بزرگترین تهدید و خطر را برای سالمت شما در بر دارند‪ ،‬ولی بتدریج با‬
‫گذشت زمان مقدار و اثر آن ها تا حدود ‪ %1‬میزان اولیه کاهش میابد‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع حواد هستهاي‬

‫باتوجه به احتمال طوالنی شدن خطرات ناشی از انفجارات هستهای الزم است که لوازم ضروری را برای مدت دو هفته‬
‫به همراه داشته باشید‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫‪ )2‬اقدامات حين وقوع حواد هستهاي‬
‫برای کسب خبر گوش به زنگ باشید و دستورات و راهنماییهای مسئولین را دنبال کنید‪.‬‬
‫پناهگاه یا حفاظ وقتی مؤثر و با ارزش است که در یک یا دو قدمی شما باشد‪ ،‬البته دویدن به سمت آن اصالً منطقی‬
‫نیست‪ ،‬پس خیلی سریع پشت به محل انفجار روی زمین بخوابید و به زمین بچسبید و سرتان را بپوشانید وگرنه همراه‬
‫موز انفجار به هوا پرتاب شده و در کمتر از‬
‫یک ثانیه خواهید سوخت‪.‬‬
‫چند لحظه در همین وضعیت باقی بمانید تا موز انفجار و تشعشعات گرمایی عبور کنند‪ ،‬بعد سریعاً بلند شده و خیلی زود‬
‫آن جا را ترک کنید‪.‬‬
‫هرگز به محل انفجار و نور سفید آن خیره نشوید‪ ،‬چون ممکن است باعث کوری شما شود‪.‬‬
‫پشت تپهها‪ ،‬پشت دیوارها‪ ،‬داخل شیارها‪ ،‬کنار جدولها‪ ،‬داخل جویها و گودیها‪ ،‬زیر پلها و یا داخل تونلها‪ ،‬پشت‬
‫کیوسکها و اتاقکها و ‪ ، ...‬محلهای مناسبی جهت پناه گرفتن موقت میباشند‪ ،‬زیرا بخش اعظمی از موز گرما و تشعشع‬
‫رابه خود می گیرند‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از حواد هستهاي‬

‫بهترین مکان ماندن در محلی که سقفززززززززدار است و شما را از ریزش خاکسترهای اتمی و تشعشعات رادیواکتیو حفظ‬
‫میکند‪ ،‬حتی یک ملحفه سفید‪ ،‬شما را از آلوده شدن به خاکسترهای اتمی حفظ می کند‪.‬‬
‫از تمام قسمتهای باز بدن خود کامالً محافظت کنید زیرا تا مدتها در معرض تابش پرتوهای مرگ آور هستید‪.‬‬
‫از زخمها و یا سوختگیهای خود شدیداً مراقبت کنید و روی آنها را سریع بپوشانید‪ ،‬زیرا یکی از راههای سریع انتقال‬
‫پرتوهای رادیواکتیو به بدن هستند‪.‬‬
‫برای جلوگیری از استنشاق خاکهای آلوده به رادیواکتیو از دستمال یا پارچه خشک جلوی دهان و بینی خود استفاده‬
‫کنید‪.‬‬
‫دست به چشمان خود نکشید‪.‬‬
‫درون منطقه آلوده لباسهای خود را در نیاورید‪.‬‬
‫پوشیدن لباسهای کامالً سفید بسیار مؤثر و مفید است‪ ،‬زیرا بخش اعظمی از پرتوهای رادیواکتیو را منعکس میکنند‪.‬‬
‫کلیه لباسها را با احتیاط بیرون آورده و درون یک کیسه پالستیکی ریخته و سر آن را ببندید‪.‬‬
‫کلیه قسمتهای بدن را با آب و صابون بشوئید‪ .‬هیچگاه به محل انفجار نزدیک نشوید و هر چه میتوانید از آن محل دور‬
‫شوید‪ ،‬زیرا مقدار اشعه دریافتی بدن شما کمتر میشود‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫بخش هفدهم ‪ :‬انتشار مواد راديواكتيو‬
‫مواد رادیولوژیکی ‪ ،‬که اغلب ” بمب اتمی ” یا ” بمب رادیواکتیو” نامیده میزززز شود‪ ،‬ترکیبی از مواد انفجاری متداول و غیر‬
‫اتمی مثل یک بمب همراه با مواد رادیواکتیویته است و به نحوی طراحی و تعبیه میشود که مقدار زیادی مواد خطرناک و‬
‫زیانآور را در منطقه مورد هدف منتشر و پراکنده میسازد‪.‬‬
‫در ضمن مواد رادیواکتیو موجود در مواد رادیولوژیکی به شکل گستردهزززای در طب‪ ،‬کشاورزی‪ ،‬صنعت و در امر تحقیق و‬
‫پژوهش به کار میروند‪ ،‬همچنین دستیابی به آن به مراتب آسانتر از سال های غنیشدهی پلوتونیوم و اورانیوم میباشد‪.‬‬
‫هدف اصلی در استفاده از مواد رادیواکتیو‪ ،‬ایجاد ترس روانی و بروز آشفتگی اقتصادی در جامعه است‪ .‬برخی از این مواد‬
‫و ابزار بخاطر برخورد و نزدیکی با مواد رادیواکتیو میتواند مهلک و کشنده باشند و به دلیل سرعت باالی تخلیه مواد آلوده‬
‫به مواد رادیواکتیو و نیز استقرار افراد در پناهگاهها‪ ،‬شمار کشته مجروحین از یک انفجار بمب رایج و غیر اتمی عمدتاً بیشتر‬
‫میباشد‪ .‬آلودهشدن منطقه به مواد رادیواکتیو به اندازه‪ ،‬بزرگی‪ ،‬سطح منطقه‪ ،‬میزان مواد رادیواکتیو‪ ،‬انحراف بمب‪ ،‬میزان‬
‫و حجم مواد موجود در بمب‪ ،‬کیفیت و کمیت مواد موجود در بمب‪ ،‬شرایط آب و هوایی محلی ‪ ،‬باد و بارش بستگی دارد‪.‬‬
‫در طول روند پاکسازی‪ ،‬مردم مناطق آلوده باید برای ماهها به مناطق غیر آلوده منتقل شوند‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از انتشار مواد راديواكتيو‬

‫به دلیل طوالنی شدن احتمال وجود خطر‪ ،‬لوازم وتجهیزات خود را برای مدت دو هفته با خود بردارید‪.‬‬
‫پناه گرفتن در طول وقوع حادثه امری کامالً ضروری است‪.‬‬

‫در کل دو نوع پناهگاه داریم‪:‬‬

‫‪-‬سرپناه برای مواقع انفجار هستهای‪:‬‬

‫این پناهگاه به طور خاص برای محافظت در برابر فشار موز ناشی از انفجار‪ ،‬آتش سوزی‪ ،‬گرما‪ ،‬حرارت و تشعشعات‬
‫اولیه یک انفجار هستهای ساخته‬
‫میشود‪ .‬باید گفت حتی ساخت یک چنین پناهگاهی تاب مقاومت در برابر ضربه مستقیم ناشی از یک انفجار هستهای را‬
‫ندارد‪.‬‬
‫‪-‬سرپناه برای مواقع بارش تشعشعات رادیواکتیو‪:‬‬
‫نیازی نیست که این پناهگاه الزاماً برای محافظت در برابر اشعه رادیواکتیو ساخته شود‪ .‬هر مکان امنی که دارای دیوار و‬
‫سقف محکم و کلفت باشد برای دفع تشعشعات ناشی از ذرات رادیواکتیو کفایت میکند‪.‬‬

‫‪89‬‬
 ‫‪ )2‬اقدامات حين انتشار مواد راديواكتيو‬
‫توجه داشته باشید تا زمانی که افراد متخصص و آموزش دیده در این زمینه‪ ،‬با تجهیزات اختصاصی در صحنه حاضر‬
‫نشوند‪ ،‬تشعشعات مواد رادیواکتیو قابل تشخیص نیستند‪.‬‬
‫باید از هر گونه تشعشعی دور شوید یا تماس و قرارگرفتن در معرض آن را محدود کنید‪.‬‬
‫اگر در حین جستجوی پناهگاه مناسب (چه در داخل خانه یا بیرون از خانه)هستید‪ ،‬و درآن موقع گرد و غبار و سایر‬
‫آلودگیهای قابل رؤیت و محسوس را در هوا مشاهده کردید سعی کنید با کمک پارچه لباستان نفس بکشید‪.‬‬
‫اگر انتشار یا پراکندگی مواد رادیواکتیو در داخل خانه رخ داده است فوراً بیرون بروید و به دنبال مکان امنی باشید‪.‬‬
‫اگر داخل خانه هستید‪:‬‬
‫‪-‬اگر وقت کافی دارید دستگاههای گرمکننده و تهویه را خاموش کنید‪ ،‬تمام پنجرهها‪ ،‬حفاظ شومینه و بخاری‪ ،‬خروجی‬
‫فنها را ببندید‪.‬‬

‫‪-‬کیف نجات و رادیو و باتری آن را بررسی کنید و آنها را به پناهگاه خود ببرید‪.‬‬
‫بالفاصله‪ -‬به دنبال پناهگاهی که ترجیحاً در زیرزمین یا در یک اتاق داخل ساختمان است‪ ،‬باشید و تا حد امکان بین‬
‫خود و محل وجود مواد رادیواکتیو را با موانع سفت و سخت پوشش دهید‪.‬‬
‫‪-‬پنجرهها و درهای خروجی را با استفاده از نوار چسب محکم ببندید طوری که به راحتی مواد رادیواکتیو به داخل نفوذ‬
‫نکند‪.‬‬
‫‪-‬روکش پالستیکی و نایلون نمیتواند محافظ کافی و خوبی (برای مقاومت) در برابر اثرات رادیواکتیو و اثرات انفجار باشد‪.‬‬
‫‪-‬به راهنماییهای مسئولین گوش دهید و دستورالعملهای آنها را دنبال کنید‪.‬‬
‫اگر بیرون خانه هستید‪:‬‬
‫‪-‬بالفاصله در نزدیک ترین ساختمان مناسب و امن پناه بگیرید‪.‬‬

‫‪-‬در صورت نبودن سرپناه مناسب‪ ،‬در صورت امن بودن به سرعت خالف جهت باد و به دور از مکان وقوع انفجار حرکت‬
‫کنید‪ .‬سپس خیلی زود سرپناهی مناسب بیابید‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از انتشار مواد راديواكتيو‬

‫بعد از پیدا کردن محل امن و مناسب‪ ،‬کسانی که در معرض مواد رادیواکتیو قرار گرفتهاند باید بالفاصله خود را از‬
‫آلودگی پاک کنند‪ .‬به همین خاطر باید لباسهای خود را در آورده و در کیسهای بگذارند (و آن کیسه را دور از دسترس‬
‫خود و دیگران قرار دهند)‪ ،‬دوش بگیرند و با آب و صابون خود را بشویند‪.‬‬
‫بعد از اعالم مسئولین مبنی بر امن بودن خروز از پناهگاه‪ ،‬به دنبال مراقبتهای پزشکی باشند‪.‬‬

‫‪90‬‬
‫برای شنیدن سخنان و راهنماییهای مقامات و مسئولین محلی در مورد اینکه آیا باید محل را تخلیه کنید و به مکان امنی‬
‫بروید‪ ،‬به اخبار و تلویزیون خوب گوش دهید‪.‬‬
‫بنا به هر دلیلی به محل وقوع حادثه باز نگردید یا از آن بازدید نکنید‪.‬‬

‫‪91‬‬
 ‫بخش هجدهم ‪:‬انتشار مواد شيميايي جنگي‬
‫عوامل شیمیایی به شکل بخارهای سمی‪ ،‬ذرات معلق‪ ،‬مایع و جامد هستند که اثرات مخربی بر روی انسان‪ ،‬حیوان یا‬
‫گیاه دارند‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از انتشار عوامل شيميايي جنگي‬

‫قبل از هر کار یک بسته نوار چسب و قیچی‪ ،‬کیسه نایلونی ضخیم به اندازه حجم بدن‪ ،‬کیسه نایلونی ضخیم و شفاف به‬
‫اندازه حجم سر‪ ،‬دستکش نایلونی‪ ،‬باند زخم بندی‪ ،‬زغال‪ ،‬جوش شیرین و چند قطعهکش را تهیه و در کیف امداد و‬
‫کمکهای اولیه نگهداری نمائید‪.‬‬
‫برای از دست ندادن زمان در هنگام انتشار عوامل شیمیایی‪ ،‬از قبل یک اتاق داخلی را در ساختمان و یا مکانی را که در‬
‫باالترین سطح از زمین قرار گرفته باشد برای پناه گرفتن آماده نمائید و جهت درزگیری برای تمام قسمتها و درزها به‬
‫اندازه الزم نایلون به کار ببرید‪.‬‬
‫به زیر زمین نروید زیرا مواد شیمیایی درآن جا ته نشین میشوند‬
‫‪.‬کیسه نایلونی رامانند لباس دوخته و آن را بر تن کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين انتشار عوامل شيميايي جنگي‬

‫فوراً منطقه آلوده را ترک نمائید‪.‬‬
‫کیسه نایلونی ضخیم و شفافی را که به اندازه سر شماست روی سر خود قرار داده و دقیقاً در مقابل دهان و بینی یک یا‬
‫دو سوراخ در آن ایجاد کنید‪ .‬جلوی این سوراخها‪ ،‬ماسک مخصوص تنفسی ببندید (طرز تهیه ماسک تنفسی‬
‫مخصوص‪:‬زغال خرد شده را درون یک باند زخم بند طوری قرار دهید که یک الیه محافظ در برابر ورود هوای آلوده‬
‫تشکیل دهد‪ .‬محلول جوش شیرین را روی باند و ذغال ها بریزید‪.‬‬
‫ماسک راجلوی دهان خود ببندید‬
‫دستکشهای نایلونی را به دست کرده‪ ،‬کش دور دست را بیندازید‪ .‬چنانچه بادگیر و یا لباس چرمی و یا ریز بافت دارید‬
‫میتوانید از آنها استفاده کنید‪.‬‬
‫کفش بپوشید و کش پاچه شلوار را روی آن بیندازید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات بعد از انتشار عوامل شيميايي جنگي‬

‫از محل آلودگی دور شوید‪.‬‬
‫همه لباسها و لوازمی را که در تماس با بدن بوده است را در آورید‪( .‬با قیچی لباسها را ببرید) تا لباسهای آلودهززززای‬
‫که ازتن خارز می شود به چشمان‪ ،‬بینی و دهان برخورد نکند‪.‬‬

‫لباسها و لوازم آلوده را در یک کیسهی پالستیکی قرار دهید‪ .‬دوش بگیرید و با آب و صابون خود را بشوئید‪.‬‬

‫‪92‬‬
 ‫بخش نوزدهم ‪ :‬انتشار مواد بيولوژيك‬

‫عزوامزل بیولزوژیکی ارگززانیسمها یا سززمومی هستند که مززیتوانند باعث کشته شدن و یا ایجاد ناتوانی و مصدومیت در‬
‫افراد‪ ،‬احشام و یا آسیب در محصوالت کشاورزی شوند‪ .‬سه گروه عمده عوامل بیولوژیکی تحت عنوان تسلیحات ویروسی‪،‬‬
‫باکتریایی و یا سمی مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از انتشار عوامل بيولوژيك‬

‫نصب یک فیلتر جاذب ذرات با کیفیت باال در ساختمان به دقت به هشدارهای مقامات و مسئولین در مورد نحوه برخورد‬
‫گوش کنید‪ .‬برای اطمینان بیشتر و ایمنسازی الزم است با پزشک خود صحبت و تمام موارد را بررسی کنید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين انتشار عوامل بيولوژيك‬

‫برای کسب خبر و اطالعات اعم از نشانه یاعالئم بیماری‪ ،‬حوزه محدوده خطر و توزیع دارو و واکسن گوش به زنگ اخبار‬
‫رادیو و تلویزیون باشید و در صورت بیماری به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید‪.‬‬
‫اگر دچار بیماری شدید در صدد درمان برآیید‪.‬‬
‫اگر در معرض مواد بیولوژیکی قرار گرفتید‪ :‬لباسها را از تن در آورده و همراه با لوازم شخصی داخل یک کیسه قرار‬
‫دهید‪.‬‬
‫از فیلترهای جاذب ذرات استفاده کنید‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات بعد از انتشار عوامل بيولوژيك‬

‫به دستورالعملهای مسئولین از طریق رادیو‪ ،‬تلویزیون و سیستمهای هشدار اضطراری با دقت کامل توجه کنید‪.‬‬
‫نسبت به هر عالمت یا نشانه بیماری مشکوک باشید اما فکر نکنید که هر بیماری بوسیله یک عامل بیولوژیکی بوجود‬
‫میآید‪.‬‬
‫خودتان را با آب و صابون تمیز بشوئید‪.‬‬
‫بدنبال درمان باشید ممکن است از شما بخواهند از دیگران دور بمانید یا حتی برای مدتی قرنطینه شوید‪.‬‬

‫‪93‬‬
 ‫بخش بيستم ‪ :‬انفجار‬

‫‪ )1‬اقدامات قبل از وقوع انفجار تهديد بمب‬

‫اگر تلفنی خطر تهدید به بمبگذاری دریافت کردید تا حد ممکن اطالعات کاملی از فرد تلفن کننده بگیرید‪.‬‬
‫پلیس و مدیر ساختمان را با خبرکنید‪.‬‬

‫‪ )2‬اقدامات حين و بعد از وقوع انفجار‬

‫اگر احتمال ریزش و سقوط اجسام اطراف شما وجود دارد زیر یک میز محکم بروید‪ ،‬بعد از توقف سقوط اجسام سریعاً‬
‫محل را ترک کنید و مراقب طبقات و راهپلههای سست و آسیب دیده باشید‪.‬‬
‫همان طور که از ساختمان خارز میشوید مراقب ریزش آوار باشید‪ .‬در صورت امکان هر چه سریعتر ساختمان را ترک‬
‫کنید‪.‬‬
‫به هیچ وجه برای تلفن کردن یا برداشتن لوازم شخصی توقف نکنید‪ .‬به هیچ وجه از آسانسور استفاده نکنید‪.‬‬
‫اگر میان آوار محاصره شدهاید‪:‬‬
‫‪-‬در صورت امکان با استفاده از یک عالمت یا چراغ قوه موقعیت خودتان را به امدادگران اطالع دهید‪.‬‬
‫‪-‬از انجام حرکات غیر ضروری خودداری کنید تا گردوغبار بلند نشود‪.‬‬
‫‪-‬دهان و بینی خود را با هر چیزی که دم دستتان است بپوشانید‪.‬‬
‫‪-‬به لوله یا دیوار ضربات ممتد بزنید تا اینکه امدادگران‪ ،‬صدای ضربات را بشنوند‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫فصل هفتم‬

‫كمکهاي اولية روانشناختي‬

‫بخش اول‪ :‬تعريف بحران‬

‫بخش دوم‪ :‬واكنشهاي رواني در يک بحران و مقابله با آن‬

‫بخش سوم‪:‬اقدامات روان شناختي الزم در مورد افراد‬

‫آسيب ديده ازبحرانها‬

‫بخش چهارم‪ :‬اصول چهارگانة بقا‬

‫‪95‬‬
 ‫بخش اول‪ :‬تعريف بحران‬

‫کسب آگاهی درمورد موقعیتهای بحرانی به ما کمک میکند تا بزدانیم درچنزین موقعیزتهزایی چزه اتفاقزاتی رخ‬
‫میدهد‪ .‬نتیجة این آگاهی کاهش شدت تشویش‪ ،‬نگرانی و اضطراب ما میباشد‪ .‬مهمترین چیزی که بزه مزا کمزک‬
‫میکند تا بدا نیم چه کاری باید انجام بدهیم‪ ،‬داشتن اطالعات اسزت‪ .‬در ایزن فصزل بزه مطزالبی از قبیزل بحزران و‬
‫موقعیتهای بحرانی‪ ،‬تفاوتهای بین حادثه‪ ،‬سانحه و بال‪ ،‬ماهیت استرس و واکنشهای انسان دربرابزر اسزترس و‪...‬‬
‫پرداخته میشود‪.‬‬

‫‪ )1‬بحران چيست؟‬

‫بحران به موقعیتهایی گفته میشود که فرد با یک وضعیت اضطراری و پراسترس مواجه شده‪ ،‬خودش را از شزدت‬
‫و سختی آن تحت فشار احساس میکند و نمی داند چگونه باید با این شرایط کنار بیاید‪ .‬فرد بحران زده دچار افکار‬
‫و احساساتی می شود که تمرکز حواس او را مختل کزرده و تمزام اعمزال و روابطزش بزا دیگزران تحزت تزاثیر قزرار‬
‫می گیرد‪ .‬این فرد نمی داند چگونه با شرایط جدید ارتباط پیدا کرده و با آن کنار بیاید‪ ،‬لذا احساس خطزر مزیکنزد‬
‫ولی نمی داند چگونه باید از خود دفاع کند‪ .‬این تجربه بحران نام دارد‪.‬‬

‫‪ )2‬اجزاي يک بحران‬

‫برای بررسی دقیقتر بحران میتوان آن را به اجزای کوچکتری تقسیم کرد و عناصر موجود درآن را مورد شناسایی‬
‫قرار داد‪ .‬وجود یا عدم وجود بحران را میتوان براساس حضور یا عدم حضور این اجزا تشخیص داد‪.‬‬

‫‪ )3‬انواع بحران‬

‫‪ ‬بحران رشد‪ :‬تقریباً همة افراد درطول زندگی به ناچار با موقعیتهایی روبه رو میشزوند کزه درجریزان مراحزل‬
‫رشد انسانی روی میدهند و بدون آنها پیشرفت و رشد در زندگی امکان پذیر نمی باشزد؛ ولزی گزاهی تزاثیر ایزن‬
‫وقایع چنان عمیق است که افراد را مبتال به بحران روانی میکند‪ .‬بعضی از موقعیزتهزای مربزوط بزه بحزران رشزد‬
‫عبارتند از‪ :‬شروع مدرسه‪ ،‬امتحانات‪ ،‬اولین شغل‪ ،‬تغییر شغل‪ ،‬مهاجرت و‪...‬‬

‫‪ ‬بحرانهای زندگی‪ :‬بحرانهای زندگی‪ ،‬بحرانهایی هستند که دراثر عوامل خارجی به وجزود نمزی آینزد‪ ،‬بلکزه‬
‫بهایی است که افراد برای «خود زندگی» میپردازند‪ .‬مثالهزای آن عبارتنزد از‪ :‬بلزوغ‪ ،‬ازدواز‪ ،‬تولزد فرزنزد‪ ،‬طزالق‪،‬‬
‫بیماری‪ ،‬مرگ یکی از بستگان یا دوستان نزدیک و‪...‬‬

‫‪ ‬بحرانهای آسیب زا‪ :‬بحرانهای آسیب زا بحرانهایی هستند که با قرارگرفتن افراد در معرض سوانح و حزوادث‬
‫ناگوار و شدید به وجود میآیند‪ .‬تمام این سوانح منجر به ضربة روانی خواهند شد و تنها عدة کمی از ایزن تزاثیرات‬

‫‪96‬‬
‫درامان میمانند‪ .‬البته شدت ضربه روانی ناشی از بحرانهای آسیب زا در افراد مختلزف فزرق مزیکنزد‪ .‬همزة افزراد‬
‫درطول زندگی خود در معرض این گونه سوانح ناگوار و شدید قرار دارند‪ .‬بعضی از نمونههای ایزن سزوانح آسزیب زا‬
‫عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -‬تصادفات‬

‫‪ -‬بالیای طبیعی مثل زلزله‬

‫‪ -‬فعالیتهای تروریستی‬

‫‪ -‬تهاجم‬

‫‪ -‬سرقت‬

‫‪ -‬خشونت‬

‫«به طورخالصه‬

‫بحرانهای روانی که دراثر سوانح آسیب زا ایجاد میشوند‪،‬‬

‫بحرانهای آسیب زا نامیده میشوند»‪.‬‬

‫تمرکز ما در این فصل و به طورکلی دراین کتاب بر روی بحرانهای آسیب زا میباشد و درمورد بحرانهزای رشزد و‬
‫بحرانهای زندگی بحث زیادی نداریم‪.‬‬

‫‪ )4‬انواع بحرانهاي آسيب زا‬

‫بحرانهای آسیب زا را از نظر شدت و گستردگی میتوان به حادثه‪ ،‬سانحه و بال تقسیم بندی نمود که شر آنها در‬
‫زیر میآید‪:‬‬

‫‪ ‬ویژگیهای حادثه‪:‬‬

‫‪-‬حادثه در یک موقعیت و فضای جغرافیایی کوچک و محدود رخ میدهد‪.‬‬

‫‪ -‬قربانیان حادثه محدود بوده به افراد کمی جهت ارائه خدمت به آسیب دیدگان نیاز میباشد‪.‬‬

‫‪ -‬آشفتگی فقط در محدودة محل حادثه پیش میآید‪.‬‬

‫به عنوان مثال‪ ،‬درحادثة تصادف دو اتومبیل تعداد افراد آسیب دیده و میزان خسارات وارده غالباً کزم بزوده و باعزث‬
‫بسته شدن جاده ای برای مدت زمان کوتاهی میشود‪.‬‬

‫‪ ‬ویژگیهای سانحه‬

‫‪97‬‬
 ‫‪ -‬محدوده ی واقعه وسیعتر از محدودة یک حادثه است‪ ،‬مثل آتش سوزی یک مجتمع یا یک هتل‪.‬‬

‫‪-‬تعداد افراد درگیر درسانحه به عنوان قربانیان و امدادگران بیشتر از حادثه است‪.‬‬

‫‪ -‬بین وقوع سانحه و برطرف شدن کامل آن‪ ،‬زمان بیشتری نیاز است و به طور موقت فعالیتهای بخش کزوچکی از‬
‫یک سیستم اجتماعی با مشکل مواجه میشود‪ .‬مثل سانحه سقوط هواپیما یا تصادف دو قطار‪.‬‬

‫‪ ‬ویژگیهای فاجعه یا بال‬

‫‪ -‬دامنه جغرافیایی فاجعه از حادثه و سانحه بزرگتر است‪.‬‬

‫‪ -‬به دلیل زیاد بودن افراد آسیب دیده‪ ،‬برای امدادرسانی نیاز به امکانات و نیزروی انسزانی منطقزه ای‪ ،‬کشزوری یزا‬
‫بینالمللی میباشد‪.‬‬

‫‪ -‬کارکردها و ساختاراجتماعی محل فاجعه برای یک دورة زمانی به هم میریزد‪.‬‬

‫به عنوان مثال‪ ،‬وقوع زلزله یا سیل عالوه بر تلفات و ویرانی دریک منطقه میتواند برای مزدت زمزانی فعالیزتهزای‬
‫روزمره محل فاجعه را مختل نماید‪ .‬فاجعه یا بال میتواند طبیعی (همچون سیل‪ ،‬زلزله‪ ،‬گردبزاد‪ ،‬خشکسزالی و‪ )...‬یزا‬
‫ساخته دست بشر(مثل جنگ‪ ،‬آتش سوزی جنگلها‪ ،‬تصادفات جاده ای‪ ،‬فعالیتهای تروریستی و‪ )...‬باشد‪.‬‬

‫در یک تقسیم بندی دیگر به بحرانهای آسیب زای ناشی از ساختة دست بشر‪ ،‬حادثه و به بحرانهزای آسزیب زای‬
‫طبیعی‪ ،‬بال یا فاجعه گفته شده ‪،‬درمجموع تحت عنوان حوادث و بالیا ذکزر مزیشزوند و عنزوان کتزاب حاضزر نیزز‬
‫معطوف به همین واژگان است‪.‬‬

‫‪98‬‬
 ‫بخش دوم‪:‬واكنشهاي رواني افراد در بحرانها‬

‫‪ )1‬شيوع اثرات روان شناختي باليا‬

‫هرچند که آمار از موقعیتی به موقعیت دیگر متفاوت است ولی میتوان انتظار داشزت کزه درسزاعات اولیزه پزس از‬
‫وقوع یک بال‪ %90 ،‬یا حتی بیشتر قربانیان‪ ،‬حداقل با بعضی از اثرات نامطلوب روان شناختی مواجه شوند‪ .‬در بیشتر‬
‫موارد‪ ،‬عالئم به تدریج و با گذشت چند هفته پس از وقوع بال فروکش میکند‪ .‬امزا در هفتزه دوازدهزم پزس از بزال‪،‬‬
‫بیست تا پنجاه درصد افراد ممکن است هنوز نشانههای مهم و معنزی دار فشزار روانزی و پریشزانی را نشزان دهنزد‪.‬‬
‫تعداد افرادی که عالئم را نشان میدهند معموالً کاهش مییابد‪ ،‬ولی پاسخهای تاخیری و پاسخ به پیامدهای بعزدی‬
‫بال‪ ،‬همچنان پایدار میمانند‪ .‬درحالی که بیشتر قربانیان بالیا‪ ،‬معموالً در سال اول یا دوم پس از واقعه به طورنسزبی‬
‫از فشار روانی و پریشانی رها میشوند ولی یک چهارم یا بیشتر از یک چهارم قربانیان ممکن است حتی درآن زمزان‬
‫هم عالئمی مهمی را از خود نشان دهند و ممکن است کسانی که از قبل هیچ گونه عالئم بیماری نداشته انزد بزرای‬
‫اولین بار درسال اول یا دوم پس از وقوع بال‪ ،‬ناراحتی خود را بروز دهند‪ .‬برای بسیاری از بازماندگان‪ ،‬سزالگرد وقزوع‬
‫بالیا ممکن است به خصوص زمانی سخت باشد که درآن عالئمی غیرمنتظره (هرچند موقت)‪ ،‬دوباره باز میگردنزد‪،‬‬
‫درحالی که افراد تصور میکرده اند ازآنها راحت شده اند‪ .‬شزیوع بسزیار زیزاد پاسزخهزای فیزیولوژیزک‪ ،‬شزناختی و‬
‫عاطفی شدید به بالیا‪ ،‬نشان دهندة این است کزه ایزن امزور‪ ،‬پاسزخهزای طبیعزی بزه شزرایطی غیرطبیعزی بزوده ‪،‬‬
‫نشانهها ی از بیماری روانی یا ناراحتی عصبی نمی باشند‪ .‬ولی با این حال عالئم تجربه شده به وسیله عدة زیزادی از‬
‫آسیب دیدگان در روزها و هفتههای پس از وقوع یک بال‪ ،‬منبع عمزده ای بزرای پریشزانی بزوده وممکزن اسزت در‬
‫توانایی آنها برای بازسازی زندگی اثر سوئی داشته باشند‪ .‬در صزورتی کزه چنزین واکزنشهزایی مشزخص نشزده و‬
‫برطرف نشوند‪ ،‬میتوانند منبع مداومی از ناراحتی و بیماری شده و آثار مخربی برافراد‪ ،‬خانواده آنان و جامعه داشزته‬
‫باشند‪.‬‬

‫‪ )2‬عوامل موثر برآسيب پذيري رواني در باليا‬

‫همة افراد به طور یکسان تحت تاثیر بالیا قرار نمی گیرند و همة بالیا نیز از نظرآثار و عوارض روانزی تزاثیر یکسزانی‬
‫ندارند‪ .‬احتمال بروز عوارض روانی بالیا به عوامل زیر بستگی دارد‪:‬‬

‫‪ ‬شدت حادثه یا بال‪:‬‬

‫هرچه حادثه یا بال شدیدتر و احساس افراد ازآن وحشتناکتر یا شدیدتر باشد احتمال اینکه آثار روانزی ناشزی ازآن‬
‫گستردهتر و پایدارتر باشد بیشتر است در موارد شدید‪ ،‬هرکسی که با وقایع آسیب زا برخورد داشزته باشزد بزه آثزار‬
‫پایدار روانی مبتال میشود‪.‬‬

‫‪99‬‬
 ‫‪ ‬نوع حادثه یا بال‪:‬‬

‫بعضی از انواع بالیا آثار ناگوار بیشتری ایجاد میکنند‪ .‬به طورکلی پیامدهای روان شزناختی حزوادث و بالیزایی کزه‬
‫عمدی توسط افراد ایجاد می شوند (مثل حمالت تروریستی یا خرابکزاری)‪ ،‬بزیش از بالیزایی اسزت کزه بزه صزورت‬
‫غیرعمدی توسط افراد اتفاق می افتند (مثل سقوط هواپیما دراثر نقص فنی)‪ .‬بالیای طبیعی کزه کسزی در بروزآنهزا‬
‫نقش ندارد (مثل زلزله و طوفان) در مقایسه با موارد قبلی عوارض روانی کمتری دارند‪.‬‬

‫‪ ‬میزان نزدیکی افراد به حادثه یا بال‪:‬‬

‫هرچه افراد به حادثه یا بال نزدیکتر بوده ‪ ،‬آن را بیشتر لمس کرده باشند آسیب روانی بیشتری میبینند‪ .‬مزثالً یزک‬
‫حادثه آتش سوزی را در نظر بگیرید و حدس بزنید پیامدهای روان شناختی آن درکدام یک از ایزن افزراد شزدیدتر‬
‫است‪ :‬فردی که در داخل حادثة آتش سوزی گیرافتاده‪ ،‬فردی که از بیزرون سزاختمان شزاهد آتزش سزوزی اسزت‪،‬‬
‫فردی که از طریق تلویزیون فیلم آتش سوزی را مشاهده میکند و فردی کزه از طریزق روزنامزه از حادثزه بزا خبزر‬
‫میشود‪ .‬در مورد بالیای طبیعی هم همین مسئله صدق میکند‪.‬‬

‫‪ ‬آسیب پذیری زمینه ای افراد‪:‬‬

‫به نظر میرسد که زنان (به خصوص زنانی که فرزند کوچک دارند)‪ ،‬کودکان در سنین ‪ 5‬تا ‪ 10‬سزال و افزرادی کزه‬
‫سابقة ابتال به اختالالت روانی (مثل افسردگی‪ ،‬اضطراب و‪ )...‬دارند‪ ،‬آسیب پذیرتر از سایر گزروههزا هسزتند‪ .‬افزرادی‬
‫هم که قبال تجربة حادثة شدید دیگری داشته اند (چه حادثة فردی مثل تجاوز به عنف و چه حادثزة جمعزی مثزل‬
‫زلزله یا سیل)‪ ،‬معموالً آسیب پذیرتر از دیگران هستند‪.‬‬

‫تجربة چند نوع بالی آسیب زا به طور هم زمان مثل مشاهدة مرگ یکی از عزیزان‪ ،‬از دست دادن نوجوان یا کودک‬
‫خود‪ ،‬مجروحیت جسمی یا نقص عضو‪ ... ،‬موجب آسیب پذیری روانی بیشتر میشود‪.‬‬

‫همچنین به نظر میرسد که افراد زیر‪ ،‬نسبت به آثار روان شناختی حوادث و بالیا آسیب پذیری بیشتری دارند‪.‬‬

‫‪-‬سالمندان‬

‫‪-‬افراد معلول و بیمار‬

‫‪-‬افرادی که تنها زندگی میکنند‬

‫‪-‬افراد ازدواز نکرده یا افرادی که همسر خود را از دست داده اند‪.‬‬

‫‪ ‬میزان برخورداری از حمایتهای عاطفی و روانی‪ -‬اجتماعی‪:‬‬

‫هرچقدر حمایتهای عاطفی و روانی‪ -‬اجتماعی از قربانیان یک حادثه یا بال کمتزر باشزد احتمزال ابزتالی آنزان بزه‬
‫اختالالت روانی مربوط به حادثه یا بال بیشتر بوده ‪ ،‬شدت ضایعه نیز بیشتر میشود برهمین اساس تاکید مزیشزود‬

‫‪100‬‬
‫که امرکمک رسانی به آسیب دیدگان هرچه زودتر شروع شده و با کیفیت باالتری انجام شود و توجزه ویزژه ای بزه‬
‫روحیه و وضعیت روانی افراد شود‪.‬‬

‫‪ ‬سکونت در اردوگاهها یا پناهگاهها‪:‬‬

‫افراد ساکن در پناهگاههای عمومی یا پناهگاههای خصوصی نسبت به افراد ساکن در منزل خزود یزا منززل اقزوام و‬
‫آشنایان یا منزلی که دولت دراختیارآنها قرار داده‪ ،‬استرس شدیدتری را تجربه میکنند‪ .‬همچنین بازماندگانی کزه‬
‫منازل آنها به طورکامل تخریب شده‪ ،‬نسبت به آنهایی که خانههایشان قابل مرمزت اسزت‪ ،‬آسزیب پزذیری بزاالتری‬
‫دارند‪ .‬معموالً از دست دادن خانه‪ ،‬بار روانی سنگینی را به دنبال دارد‪ .‬نتیجه آنکه باید تالش شزود هرچزه سزریعتر‬
‫منزل آسیب دیدگان در صورت آسیب جزئی تعمیر و در صورت آسیب کلی بازسازی شود تا مشزکالت روانزی آنهزا‬
‫کمتر شود‪.‬‬

‫‪ ‬نوع آسیب جسمی افراد‪:‬‬

‫بعضی از صدمات جسمی هم که در اثر حادثه یا بال اتفاق میافتد از طریزق مکانیسزمهزای فیزیولوژیزک‪ ،‬آثزار روان‬
‫شناختی بیشتری ایجاد میکنند‪ ،‬مثل صدمه به سر و ضربة مغزی‪ ،‬سوختگی‪ ،‬صدمات ناشی از کوفتگی‪ ،‬قرارگزرفتن‬
‫در معرض سموم‪ ،‬قرارگرفتن در معرض موز انفجار‪ ،‬دردهای مزمن و‪...‬‬

‫‪ ‬آوارگی جنگی‪:‬‬

‫آوارگان جنگی (درمقایسه ب ا آوارگان ناشی از بالیای طبیعزی)‪ ،‬فعزاالن سیاسزی آواره یزا فزراری‪ ،‬آوارگزان ناشزی از‬
‫خشونتهای سیاسی یا پاک سازی نژادی و زندانیان سیاسی که تحت شکنجههای جسمی و روحی قرار میگیرنزد‪،‬‬
‫در معرض خطر باالی اثرات ناگوار روانی قرار دارند‪ .‬همچنین تجربههای منفی درپناهگاهها و اردوگزاههزای آوارگزان‬
‫(مثل سوءتغذیه‪ ،‬بیماریهای عفونی‪ ،‬تجاوز به عنف و‪ )...‬هم میتوانند اثرات روان شناختی ناگوار یا اختالالت روانزی‬
‫را ایجاد کنند‪.‬‬

‫‪ ‬انگ زدن‪:‬‬

‫انگ زدن به قربانیان بالیا‪ ،‬مشکالت آنها را بیشتر میکند و آنها از ترس اینکه مبادا مقصر قلمداد شوند‪ ،‬یا از ترس‬
‫تنبیه شدن‪ ،‬یا از ترس اینکه مبادا روانی قلمداد شوند‪ ،‬قادر نباشند تا آنچه را برای آنها اتفاق افتاده بیان کنند‪ ،‬مثل‬
‫زنانی که قربانی تجاوز به عنف میشوند‪ .‬در بسیاری از جنگهای معاصر‪ ،‬تجاوز به عنف به عنوان یک ابززار جنگزی‬
‫مورد استفاده قرارگرفته است (مثل جنگ صربها علیزه مسزلمانان درکشزور یوگسزالوی سزابق)‪ .‬تجزاوز بزه عنزف‬
‫همچنین یک خطر جدی برای زنان ساکن دراردوگاههای آوارگان است‪.‬‬

‫‪ ‬دسترسی به شبکههای حمایت خانوادگی و اجتماعی‪:‬‬

‫برعکس شرایط قبلی‪ ،‬دسترسی به شبکههای حمایت خانوادگی و اجتماعی‪ ،‬احتمال پایدار ماندن اثرات ناگوار بالیزا‬
‫را کاهش میدهد وکسانی که درگذشته به طور موفقیت آمیز با حادثه یا بال مقابله کرده ‪ ،‬از عهزدة آن برآمزده انزد‪،‬‬

‫‪101‬‬
‫ممکن است در مواجهه با حوادث و بالیای بعدی بهتر عمل کنند‪ ،‬گویی دربرابر فشار روانی «واکسزینه» شزده انزد‪.‬‬
‫درمورد بعضی افراد نیز چالش بالیا ممکن ا ست مثبت باشزد و بزه افززایش توانمنزدی آنهزا بزرای روبزرو شزدن بزا‬
‫چالشهای آتی زندگی منجر شود که دراصطال به این اثر مثبت «رشد پس ازضربه» گفته میشود‪.‬‬

‫‪ )3‬انواع واكنشهاي رواني افراد‬

‫افراد مختلف درمواجهه با بحران‪ ،‬واکنشهای مشابهی دارند‪ .‬جان کلبرگ روان شناس و روان پزشک سوئدی‪ ،‬چهار‬
‫مرحله را برای یک بحران نام برده و واکنشهای روانی افراد را در این چهارمرحله توصیف میکند که در این بخزش‬
‫به آنها پرداخته میشود‪.‬‬

‫‪ ‬فاز شوك )‪:(Shock‬‬

‫اولین مرحله پس از وقوع حادثه‪ ،‬فازشوک است که قربانی بالفاصله وارد آن میشود وممکن است از چند دقیقزه تزا‬
‫‪ 24‬ساعت ادامه داشته باشد در این مرحله او تحت نفوذ و کنترل سانحه قرارداد‪ ،‬مزوجی از احساسزات او را احاطزه‬
‫کرده اند وقدرت تصمیم گیری خود را از دست داده و گیج و منگ است ‪.‬قربانی ممکن است بی تفزاوت و نزاتوان از‬
‫انجام کوچکترین کاری باشد یا بسیار پرهیجان و شتاب آمیز عمل کند‪.‬‬

‫ممکن است قربانی در یک اقدام ناخودآگاه‪ ،‬به کلی وقوع حادثه و هرچیز مربوط به آن را انکزار کنزد وگزاهی ماننزد‬
‫یک کودک ناتوان رفتار میکند ‪.‬‬

‫فرد مبتال به شوک روانی ممکن است درظاهر هیچ مشزکلی نداشزته باشزد ولزی پزس از گفزت وگزو بزا او متوجزة‬
‫واکنشهایش میشویم و می بینیم که دچارسردرگمی شدید بوده و هیچ گونزه کنترلزی براحساسزاتش نزدارد‪ .‬ایزن‬
‫عالئم دلیل برکاهش توانایی اندیشه و عملکرد معقول و منطقی قربانی است و رفتار قربزانی عاقالنزه بزه نظزر نمزی‬
‫رسد‪ .‬قربانی در فاز شوک ممکن است واکنشهای دیگری هم داشته باشد که درذیل توضیح داده میشوند‪:‬‬

‫‪-‬از دست دادن قوه تفکر‬

‫قربانی قادر به درک عمق فاجعه نیست‪ ،‬بنابراین ممکن اسزت بسزیارخطرناک و غیرمنطقزی عمزل کنزد‪ ،‬مزثالً وارد‬
‫محل خطرناک شود یا دست به کارهایی بزند که برای خودش یا دیگران خطرناک باشد‪ .‬مثال آن فردی است که او‬
‫را از یک محل دچارآتش سوزی خارز میکنند ولی او به طور ناگهانی به داخل آتش بر میگردد‪.‬‬

‫‪-‬بیش فعالی‬

‫قربانی ممکن است دراطراف محل حادثه با سرعت به این طرف وآن طرف برود تا کاری انجام دهد‪ .‬او طوری ایجزاد‬
‫مزاحمت میکند که مانع می شود امدادگران کارشان را به خوبی انجام دهند‪ .‬کنارآمدن با چنین فردی بسیار مشکل‬

‫‪102‬‬
‫است‪ .‬مثالً شخصی که به تازگی همسرش را از دست داده‪ ،‬ممکن است به صزورت جنزون آمیززی مشزغول مرتزب‬
‫کردن خانه‪ ،‬گردگیری و نظایرآن شود‪ ،‬اعمالی که درچنین شرایطی غیرمنطقی به نظر میرسد‪.‬‬

‫‪-‬کاهش قدرت حرکت‬

‫گاهی با یک قربانی مواجه میشویم که بدون هیچ گونه عارضة جسمی‪ ،‬دچار مشکل حرکتی میباشد و به اصزطال‬
‫پاهایش قفل شده اند‪ .‬این حالت‪ ،‬زندگی شخص را در معرض تهدید قرار میدهد‪ ،‬زیزرا بزا وجزود آگزاهی کامزل از‬
‫خطر(مثالً خودروهایی که با سرعت پیش میآیند‪ ،‬یا سقفی که درحال فرو ریختن است‪ ،‬یا شزعلههزای آتشزی کزه‬
‫درحال گسترش هستند) قادر ب ه گریز نمی باشد‪ .‬البته گاهی فرد قادر به درک کامل موقعیت و خطزرات هزم نمزی‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪-‬عالئم جسمانی‬

‫گاهی قربانی در مرحلة شوک دچار عالئم جسمانی میشود که منشا جسمی نداشته ‪ ،‬درواقع بخشی از واکنشهزای‬
‫جسمانی نسبت به استرس میباشند‪ .‬بعضی از این عالئم عبارتند از‪ :‬تهوع و استفراغ‪ ،‬دل پیچه و اسهال‪ ،‬تکرر ادرار‪،‬‬
‫حمالت شبیه تشنج‪ ،‬تنفسهای عمیق وسریع‪ ،‬افزایش ضربان قلب‪ ،‬درد ناحیزة قلزب‪ ،‬گرفتگزی عضزالت انزدامهزا‪،‬‬
‫سرگیجه‪ ،‬تعریق‪ ،‬خشکی دهان‪... ،‬‬

‫‪-‬هراس‬

‫هراس نوعی واکنش نسبت به یک سانحه یا شرایطی خوفناک میباشد‪ .‬این نوع واکنش دراثر قرارگرفتن درمعزرض‬
‫فشارهایی به وجود میآید که آن قدرقوی است که مانع هرگونه تفکر و فعالیت منطقزی مزیشزود‪ .‬در ایزن حالزت‪،‬‬
‫منطق جای خود را به واکنشها ی ابتدایی نظیر میل غیرقابل کنترل برای گریز از آنچه که ما آن را خطر یا تهدیزد‬
‫میدانیم‪ ،‬میدهد‪ .‬قربانی درحالی که ازوحشت فریاد میزند از صحنه میگریزد‪ ،‬به عبارت سزادهتزر رفتزار او دیوانزه‬
‫واراست‪ .‬مسئله مهم دراین واکنشها ‪ ،‬گسترش آنها به دیگزران اسزت‪ .‬بزرای مثزال در یزک آتزش سزوزی سزینما‪،‬‬
‫درحالیکه شعلههای مهیب آتش از اتاق کنترل گسترش مییافت‪ ،‬همة تماشاچیان میخکوب شده بودند (پاهایشزان‬
‫قفل شده ب ود)‪ .‬اولین واکنش را مردی نشان داد که ناگهان شروع به فریاد کرد و درحالی که بزه مزردم تنزه مزیزد‬
‫برای فرار به طرف در میدوید و زمانی که همة مردم به طرف همان در هجوم آوردند هرز و مزرز همزه جزا را فزرا‬
‫گرفت‪.‬‬

‫‪-‬‬
‫بی تفاوتی‬

‫بی تفاوتی نوعی انجماد کلی عواطف است و معنی لغتی آن عبارتست از‪« :‬بی میلی یا ناتوانی برای انجام هراقزدامی‬
‫یا توجه فعال به امور»‪.‬‬

‫‪103‬‬
‫قربانی تمام توان خویش را از دست میدهد‪ ،‬خیلی کم صحبت میکند و با بی حالی به صحنة حادثه خیره میشزود‪.‬‬
‫چنین شخصی اگرچه ایجاد هرز و مرز نمی کند اما باید هرچه زودتر به محلی امن انتقال داده شود‪ ،‬زیرا درصورت‬
‫بروز خطرات بیشتر‪ ،‬قادرنیست کوچکترین کمکی به خود بکند‪.‬‬

‫‪ ‬فاز واکنش )‪(Reaction‬‬

‫پس از مرحلة شوک که از چند دقیقه تا ‪ 24‬ساعت طول میکشد فاز واکنش آغاز میشود اکنون قربانی عزواطفی را‬
‫تجربه میکند که دراثر سانحه به وجود آمده و او را آزار میدهند‪ .‬او کم کم به خاطر میآورد که چه اتفزاقی افتزاده‬
‫است‪.‬‬

‫نخستین واکنشها‪ ،‬ظهور موجی از احساسات قوی ولی طبیعی است قربانی که به شکل واقعی یا در تصزور خزویش‬
‫در معرض خطرمرگ بوده است دچار اضطراب شدیدی است کسی که یکی از اعضای خانواده و یا بسزتگان نزدیزک‬
‫یا دوستش را از دست داده سوگوار است اما همه چیز به اینجا ختم نمی شود‪ .‬او ممکن است احساسزات دیگزری را‬
‫نیز تجربه کند که برخی ازآنها موجب نگرانی او میشوند‪ ،‬زیرا نمی داند بروز این احساسات طبیعی بزوده وهرکسزی‬
‫ممکن است درچنین شرایطی دچارآنها شود‪ ،‬احساساتی نظیر‪:‬‬

‫‪-‬تنفر؛ از شخص یا اشخاصی که باعث حادثه یا فاجعه شده اند و یا کسانی که اقدامات احتیاطی را رعایت نکرده اند‪.‬‬

‫‪ -‬شادی؛ از این که بدون کمترین جراحتی زنده مانده است‪ .‬این شادی ممکن است بزا احساسزات دیگزری آمیختزه‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪-‬شرم؛ از خوش شانس بودن (زنده ماندن و زخمی نشدن) درحالی که دیگران آنقدر خوش شانس نبوده اند‪.‬‬

‫‪ -‬خشم؛ به دلیل جراحت یکی از بستگان یا دوستان‪ .‬این احساس با این فکر که زخمی شدن او بزدترین چیزز بزرای‬
‫من بود تشدید میشود‪.‬‬

‫‪-‬گناه؛ از اینکه نتوانسته کار موثری برای نجات اطرافیان یا دیگران انجام دهد یا اینکزه خزودش بزه نحزوی در بزروز‬
‫حادثه یا بال موثر بوده است‪.‬‬

‫سه احساس غالب اضطراب‪ ،‬خشم و گناه بسیار دردناک هستند آنها قربانی را به طور شدیدی تحزت فشزار روحزی‬
‫قرار میدهند‪ .‬به همین دلیل است که بسیاری از افراد ناخودآگاهانه سعی میکنند ازآنها بگریزند‪.‬‬

‫‪ -‬گریز از احساسات‬

‫‪104‬‬
‫‪ ‬سرکوبی یا واپس رانی‪5‬؛ قربانی سعی میکند خود را متقاعد کند که حادثه ای اتفاق نیفتاده است گاهی اوقزات‬
‫حداقل برای مدتی‪ ،‬این کار موجب می شود به آنچه اتفاق افتاده است فکر نکند‪ .‬اما واقعیت این است که این حادثه‬
‫با قدرت بیشتری به سمت او باز میگردد و هرچه بیشتر او را تحت تاثیر قرار میدهد‪ .‬واپس رانی ممکزن اسزت بزه‬
‫بیماری یا اختالالت روانی منجر شود‪.‬‬

‫‪ ‬انزوا‪6‬؛ قربانی ازهمه کناره گیری میکند تا شاید حادثزه را فرامزوش کنزد و بزه ایزن وسزیله مزیخواهزد همزة‬
‫اندیشهها و خاطرات خطرناک را از خود دورکند‪.‬‬

‫‪ ‬پسرفت یا واپس گرایی‪7‬؛ معنی لغوی این واژه بازگشت به عقب میباشد‪ .‬دراینجا منظزور از واپزس گرایزی ایزن‬
‫است که قربانی سعی میکند به دوران کودکی خود بازگردد‪ ،‬زیرا درایزن صزورت خواهزد توانسزت آرامزش خزود را‬
‫بازیافته ودرامان باشد و چون سعی میکند فرد دیگری را مسئول جلوه دهد واکنشهای او بچه گانزه خواهزد بزود‪.‬‬
‫فکر میکند این کارها میتواند او را از اضطراب‪ ،‬غم‪ ،‬اندوه و احساس گناه برهاند‪.‬‬

‫فاز انطباق و سازش )‪(Adaptation‬‬ ‫‪‬‬

‫در این فاز جریان حادثه که دیگر مربوط به گذشته است آرامش قربانی را بر هم نمی زند‪ ،‬اما او هنوز هم حادثزه را‬
‫در ذهن خود مرور میکند و صحنههایی از سانحه را درمقابل چشمان خود مجسم میکند‪ .‬این تصزاویر‪ ،‬گزاه و بزی‬
‫گاه موجب ترس و وحشت او شده‪ ،‬وی را دچار دلهره و اضطراب میکنند‪.‬‬

‫اما این بازنگری فعال‪ 8‬از جریان سانحه‪ ،‬دیگرقربانی را دچار رنج و زحمت غیرقابل تحمل نمی کند و او میتواند بزر‬
‫موضوعات دیگر هم تمرکزکرده ‪،‬رشتة زندگی خود را به دست گیرد‪ .‬برای اولزین بزاراکنون قادراسزت کزه خزودش‬
‫فعاالنه شرایط را تحت کنترل داشته باشد واگر هنوز هم کسی‪ -‬حداقل ساعتی در روز‪ -‬برای کمزک بزه وی حضزور‬
‫داشته باشد نتایج بهتری حاصل خواهد شد‪.‬‬

‫در این مرحله قربانی قادر به دیدن افقهای دورتر خواهد بود وآینده دوباره معنا پیدا خواهد کرد‪ .‬ولزی بایزد توجزه‬
‫داشت که گذر از یک مرحله به مرحله ی دیگر تدریجی است‪.‬‬

‫فاز انطباق که به طور متوسط شش ماه به طول میانجامد به نسبت طوالنی است اما ما به عنوان امدادگر‪ ،‬نباید بزه‬
‫تقویم نگاه کنیم و به قربانی بگوییم‪ :‬تمام شد‪ ،‬دیگر همه چیز روبه راه است‪.‬‬

‫درطول فاز انطباق‪ ،‬روان قربانی هنوز تحت تاثیر ضربه ی وارد شده قرار دارد‪ .‬بنابراین او باید فعاالنه و بزا کمزک مزا‬
‫بکوشد تا برآن فائق آید‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪- Repression‬‬
‫‪6‬‬
‫‪- Isolation‬‬
‫‪7‬‬
‫‪- Regression‬‬
‫‪8‬‬
‫‪- Active Review‬‬
‫‪105‬‬
‫نکته مهم دیگر این که هنگامی که فردی در یک بحران روانی به کمک ما نیازمند است منتظر شروع فزاز انطبزاق و‬
‫سازش نمائیم‪ ،‬به همین دلیل فازهای واکنش و انطباق و سازش را درکنار هم قرار میدهیم‪ .‬وقتزی از دیزدگاه یزک‬
‫کمک کننده (یا امدادگر) به موضوع مینگریم این دو مرحله را به هم میپیونزدیم تزا مرحلزه ای را کزه بزه آن فزاز‬
‫اصال میگوییم شکل دهد‪.‬‬

‫‪ ‬فاز اصالح و بازیابی‬

‫مرحله بعد فاز اصال و بازیابی است منظور از بازیابی این نیست که قربانی که راه خود را گم کرده بزوده اکنزون آن‬
‫را دوباره یافته است‪ ،‬بلکه به این معنی است که قربانی از سانحه تجربیاتی کسب میکند که او را بزرای مواجهزه بزا‬
‫بحرانهای احتمالی آینده آمادهتر میسازد‪ .‬او اکنون تواناییهای ذاتی خود را میشناسد و دربسیاری موارد قزویتزر‬
‫شده و با پشت سرگذاشتن موفقیت آمیز سانحه میتواند به آینده بنگرد و به زندگی خود ادامه دهد‪.‬‬

‫‪106‬‬
 ‫بخش سوم‪:‬اقدامات روان شناختي الزم در مورد افراد آسيب ديده ازبحرانها‬

‫همان طورکه درفصل قبل شر داده شد قربانی در فاز شوک‪ ،‬درهیچ یک از انواع بحرانهای روانی (بحزران آسزیب‬
‫زا‪ ،‬بحران رشد یا بحران زندگی) قادر به انجام کاری برای خود نمی باشد‪ ،‬بنابراین آن چه دراین مرحله‪ ،‬بیشزتر بزه‬
‫آن نیازدارد کمک مفید امدادگران است در ادامه‪ ،‬بیشتر به وظایف امدادگران در این شرایط خواهیم پرداخت‪.‬‬

‫در مواجهه با سوانح ضربه ای نظیر زلزله‪ ،‬سیل یا یک تصادف‪ ،‬ممکن است در درجه ی اول به کمکهزای اولیزه ی‬
‫جسمانی احتیاز داشته باشیم و کمکهای جسمانی اولین موردی است که باید مزورد توجزه قزرار بگیزرد‪ ،‬زیزرا در‬
‫صورت وجود جراحت جسمانی‪ ،‬کمترین کوتاهی نسبت به آن غیرقابل جبران خواهد بود‪.‬‬

‫‪ )1‬كمکهاي اوليه ي براي نجات زندگي قرباني‬

‫‪ ‬اگر زندگی قربانی درخطر است کمکهای اولیه برای نجزات زنزدگی وی در هزر شزرایطی‪ ،‬اولزین و مهمتزرین‬
‫وظیفه است‪ .‬همراه با جلوگیری از ضررهای جانی‪ ،‬ارائه ی کمکهای روانی موثر نیزز تزاثیری آرام بخزش و دائمزی‬
‫خواهد داشت‪ .‬ابتدا چهاررکن اصلی را که درآموزش کمکهای اولیه آموخته ایم‪ ،‬تکرار میکنیم‪:‬‬

‫‪ -‬حادثه را متوقف کنید‪.‬‬

‫‪ -‬اقدامات اولیه الزم را برای نجات جان افراد انجام دهید‪.‬‬

‫‪ -‬از دیگران کمک بخواهید‪.‬‬

‫‪ -‬کمکهای اولیه ی معمول را انجام دهید‪.‬‬

‫‪ )2‬مراقبتهاي عمومي‬

‫در فاز شوک‪ ،‬قربانی همیشه نیازمند مراقبتهای عمومی میباشد‪ ،‬او به ندرت عاقالنه عمل میکند بنابراین ما بایزد‬
‫برای او تصمیم گیری کرده و عمل کنیم‪ .‬در صورت لزوم به اوکمک کنیم تا وسایل خود را جمزع آوری کنزد‪ .‬بزا او‬
‫درباره ی مقصدش صحبت کنید و از او بپرسید‪ :‬آیا درآنجا کسی برای مراقبت از وی حضوردارد؟ رها کردن قربزانی‬
‫در این حالت‪ ،‬کار درستی نیست‪.‬‬

‫‪ ‬بگذاریم قربانی حذف بزند‬

‫اگر قربانی نیاز دارد درباره ی آنچه که برایش اتفاق افتاده صحبت کند شرایط را طوری فراهم کنیم تزا ایزن کزار را‬
‫انجام دهد‪.‬‬

‫‪107‬‬
 ‫‪ ‬صمیمیت‪ -‬تماس جسمی‬

‫ماندن درکنارقربانی تا زمانی که شرایط برای ترک وی مناسب باشد یا زمانی کزه بزرای درمزان بزه مکزان مناسزب‬
‫انتقال داده شود‪ ،‬تاثیری آرام بخش دارد‪ .‬اگر درکنار او بمانیم احساس امنیزت خواهزد کزرد‪ .‬گزرفتن دسزتهزا یزا‬
‫درآغوش گرفتن وی‪ ،‬احساسات جریحه دار شده ی او را تا حد زیادی آرام خواهد کرد‪ .‬البته در مورد تماس جسمی‬
‫رعایت موارد مذهبی و فرهنگی اهمیت فوق العاده ای دارد‪ .‬مثالً در کشور ما امزدادگران بایزد فاصزله ی خزود را بزا‬
‫قربانی که از جنس مخالف است حفظ کنند و حتی االمکان از تماس جسمی با او خودداری نمایند‪ .‬مگر در مواردی‬
‫که برای حفظ جان یا پیش گیری از آسیبهای جسمی ضروری باشد این مسئله در مورد افرادی کزه مزورد تجزاوز‬
‫جنسی قرارگرفته اند نیز اهمیت زیادی دارد و در مورد این افراد حتی اگر از جنس موافق هم باشزند بایزد احتیزاط‬
‫زیادی در تماس جسمی انجام داد‪ .‬درواقع این افراد به خاطر تجربه ی فوق العزاده آسزیب رسزانی کزه داشزته انزد‬
‫ممکن است هرگونه صمیمیت یا تماس جسمی را تعبیر به یک سوء استفاده ی دیگر کرده و دچار وحشت شوند‪.‬‬

‫‪ )3‬اقدامات الزم در مورد واكنشهاي فاز شوك‬

‫‪ ‬قربانی بیش فعال‬

‫قربانی را به کارهای بی خطر مشغول سازیم یا از یک نفر بخواهیم با او صحبت کند و او را به پیاده روی ببرد‪ .‬سعی‬
‫نکنیم او را ساکت کنیم‪ .‬اجازه دهیم هرچه میخواهد درباره ی جامعه بگوید و از هرچه میخواهد انتقاد کند‪ .‬بزا او‬
‫بحث نکنیم‪ .‬تا جایی که برای دیگران ضرر نداشته باشد‪ .‬بگذاریم خود را تخلیه کند‪ .‬اگر رفتار خشونت آمیزز دارد از‬
‫دیگران کمک بخواهیم و جلوی او را بگیریم‪.‬‬

‫‪ ‬قربانی میخکوب شده‬

‫وقتی مطمئن شدیم عدم حرکت قربانی ناشی از صدمات جسمانی نیست او را از منطقزه ی حادثزه دورکنزیم‪ .‬ایزن‬
‫واقعیت ار بپذیریم که او میخکوب شده است‪ .‬نباید رفتار او را جنون آمیز تلقی کنیم‪ .‬اگر در شرایط خطرناکی قزرار‬
‫داریم و قربانی به هیچ وجه قادر به حرکت نیست او را حمل کنیم‪ .‬درغیراینصورت اجازه دهیم درهمان جا بماند‪ .‬با‬
‫او صحبت کنیم و مطمئن شویم که خشکش نزده است‪.‬‬

‫‪ ‬قربانی هراسناك‬

‫جدی باشیم و درعین حال همیشه با قربانی با احترام رفتار کنیم‪ .‬او را از دیگر قربانیزان دورکنزیم‪ ،‬زیزرا رفتزار وی‬
‫دیگران را آزار خواهد داد‪ .‬سعی کنیم فکر او را از حادثه منحرف کنیم‪ .‬مثالً از او بپرسیم کجا بوده اسزت؟ یزا بزه او‬
‫نوشیدنی تعاریف کنیم‪.‬‬

‫‪ ‬قربانی بی تفاوت‬

‫‪108‬‬
‫چنین قربانی به کسی آزار نمی رساند ولی باید به یک محل امن برده شود زیرا در هر صورت نباید شاهد صزحنه ی‬
‫حادثه باشد‪ .‬سعی کنیم او را وادار به سخن گفتن کنیم و مطمئن شویم که با ما اخت شده است‪.‬‬

‫‪ ‬قربانی مبتال به عالئم جسمانی‬

‫اگر قربانی دارای عالئم جسمانی نظیر تهوع‪ ،‬استفراغ‪ ،‬دل درد و تشنج است باید او را درجزایی بخوابزانیم و بزا پتزو‬
‫بپوشانیم‪ .‬تشخیص این که آیا این عالئم تنها واکنش روانی است یا منشاء جسمانی دارد به عهده ی پزشک است‪.‬‬

‫‪ )4‬اقدامات الزم در مورد فاز واكنش و فاز انطباق‬

‫‪ ‬چگونه خود را با بحران تطبیق دهیم؟‬

‫اجازه دهید ببینیم در صورت بروز بحران‪ ،‬برای خودمان چه باید بکنیم؟‬

‫من هرگز نمی دانستم که ممکن است چنین واکنشهایی از خود بروز دهم یا چنین احساساتی داشزته باشزم‪ .‬ایزن‬
‫آن چیزی است که ما در مقابله با یک بحران روانی به آن میاندیشیم‪« :‬نه این من نیستم»‬

‫درچنین شرایطی قربانی نیازمند کمک دیگران است‪ ،‬همانطورکه اگر کسی به حمایت او نیاز داشته باشد دریغ نمی‬
‫کند‪ .‬اما کمکی که از دیگران دریافت میکند برای غلبه بربحران کافی نیست‪ .‬تنها کمکی که دیگران برای انطباق و‬
‫سازش با بحران میتوانند به او بکنند حمایت کافی است‪.‬‬

‫بهترین کار‪ ،‬داشتن یک دید واقع بینانه است قربانی تنها کسی است که باید با شرایط کنارآمده وکاری انجام دهزد‪.‬‬
‫کاری مفید که اطمینان داریم آسان نخواهد بود‪.‬‬

‫‪109‬‬
 ‫بخش چهارم‪:‬اصول چهارگانه بقا‬

‫اگرچه ناخوشایند است‪ ،‬ولی قربانی تنها یک راه برای غلبه بر بحران دارد‪:‬‬

‫‪ ‬اصل اول ‪-‬وقوع سانحه را بپذیرد‬

‫سانحه رخ داده است و قربانی باید با آن و تمام واقعیتهای مربوط به آن زندگی کند‪ .‬دراینجا‪ ،‬راهکاری سزه جانبزه‬
‫برای پذیرش واقعیت ارائه میشود‪:‬‬

‫‪-‬قربانی‪ ،‬خود را منزوی نکند‪.‬‬

‫‪-‬با یز نفر صحبت کند‪.‬‬

‫منظور از یک نفر؛ شوهر‪،‬زن‪ ،‬پدر‪ ،‬مادر‪ ،‬پسر یا دختر بزرگ‪ ،‬امدادگر‪ ،‬روان شناس‪ ،‬مشاور‪ ،‬پزشزک یزا یزک دوسزت‬
‫صمیمی است‪ .‬بهتر است صادق بوده و خیلی صریح به او بگوید چرا میخواهد با او صحبت کند و به او بگویزد چزه‬
‫مسئولیتی را میپذیرد‪ .‬زیرا باید در مورد قربانی صبور باشد‪.‬‬

‫‪-‬با دیگر افراد حاضر درمحل حادثه در تماس باشد‪.‬‬

‫اگر اشخاص دیگری مانند شاهدان ماجرا را در زمان وقوع حادثه در محل بوده اند قربانی با آنها مالقزات کنزد و در‬
‫روزهای بعد راجع به سانحه از زوایای مختلف گفت و گوکند‪.‬‬

‫‪ ‬اصل دوم‪-‬احساسات و واکنشهای خود را بپذیرد‬

‫اجازه دهید تکرار کنیم که واکنشها ی افراد در مواجهه با بحران غالباً طبیعی است‪ .‬توجه بزه ایزن مطلزب اهمیزت‬
‫زیادی دارد زیرا در شرایط بحرانی‪ ،‬احساسات و واکنشها‪ ،‬موجب حیرت و نگرانی فرد میشزوند‪ .‬ایزن واکزنشهزا و‬
‫عواطف ممکن است برای او تازگی داشته باشد اما برای کسی که پیش از این شرایط بحزران را تجربزه کزرده زیزاد‬
‫عجیب نیست‪ .‬بنابراین دلیلی برای ترسیدن یا شرمنده شدن وجود ندارد‪.‬‬

‫‪-‬احساسات خود را بروز دهد‪.‬‬

‫‪-‬با یکی از نزدیکان درباره ی احساسات خود صحبت کند‪.‬‬

‫‪-‬یز یا چند نامه بنویسد‪.‬‬

‫‪ ‬اصل سوم‪ -‬ازآن چه که رخ داده درس بگیرد‪.‬‬

‫‪110‬‬
‫وقتی قربانی دوگام پیشین‪ -‬پذیرش سانحه و پذیرش واکنشها‪ -‬را پشت سرگذاشت‪ ،‬زوایزای تزازه ای از شخصزیت‬
‫خود را کشف خواهد کرد و نیز ویژگیهای تازه ای که میتواند از آنها برای مقابله با چالشهای جدید بهزره بگیزرد‪.‬‬
‫همچنین متوجه خواهد شد که بیش از آنچه تصور میکرده میتواند روی حمایت خانواده و دوستان خزود حسزاب‬
‫کند‪ .‬آنها تصور نمی کنند که مورد استثمار قربانی قرارگرفته اند‪ .‬حاال دیگر روابط قربانی گرمتر شده و ایزن بحزران‬
‫ابعاد تازهتری به ارتباطات او داده است‪.‬‬

‫راه کارهای دیگری که در این زمینه کمک کننده هستند‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬

‫‪-‬آموختن مهارتهای جدید‬

‫‪-‬از سرگرفتن کارخود‬

‫‪-‬کسب آرامش‬

‫‪ ‬اصل چهارم‪-‬احساسات خود را بر موضوع جدیدی متمرکز کند‪.‬‬

‫با پذیرش واکنشها و احساسات‪ ،‬کنترل بیشتری روی آنها خواهیم داشت‪ .‬درست مثل این کزه انزرژی را کزه بزری‬
‫مخفی نگه داشتن احساسات خود به کار میگرفتیم به یک باره آزاد کنیم‪ .‬از این انرژی بازیافت شزده مزیتزوان در‬
‫موارد تازهتر استفاده کرد آنچه را دراثر حمایت خانواده و دوستان آموخته ایم به کار گیزریم و بگزذاریم آنهزا نیزز از‬
‫توانایی ما برای اندیشیدن‪ ،‬مشارکت و مراقبت بهره ببرند‪ .‬شاید این اولین باری است کزه مزا فرصزت انجزام چنزین‬
‫کاری را یافته ایم‪ .‬اما اکنون پس ازآنچه که پشت سرگذاشته ایم دیگر از ابزار احساسات خود هراسی نداریم‪.‬‬

‫مانند زمانی که با بحران درگیر بودیم صادق باشیم و به این وسیله نقش خود را در از میان برداشتن موانزع و پایزان‬
‫دادن به سکوت و انزوایی که بیشتر مردم با آن زندگی میکنند ایفا نماییم‪.‬‬

‫‪-‬زندگی کردن به بهترین وجه‬

‫‪-‬از دست ندادن وقت‬

‫‪111‬‬
 ‫فهرست منابع‬

‫‪ – 1‬اسفندیار ‪ ،‬حسن ‪ . 1389 .‬آشنایی با نهضت بین المللی صلیبسرخ و هاللاحمر ‪ .‬انتشارات موسسه‬
‫آموزش عالی علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ – 2‬اسفندیار ‪ ،‬حسن ؛ روح نواز ‪ ،‬امیرالدین ‪ . 1389 .‬خدمات داوطلبانه ‪ .‬انتشتارات موسسته آمتوزش‬
‫عالی علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ -3‬احمدی‪ ،‬خدابخش‪ . 1388 .‬اصول و فنون مداخله روانشناختی در بحران‪ .‬انتشارات موسسه آمتوزش‬
‫عالی علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ -4‬انرایش‪ ،‬جان‪ . 1382 .‬مقابله با بالیا‪ .‬ترجمه‪ :‬عباس باقری یزدی‪ .‬انتشارت مؤسسته آمتوزش علمتی‬
‫کاربردی هالل ایران‬

‫‪ -5‬ایوبیان‪ ،‬سیده زیبا ؛ پورحیدری ‪ ،‬غالمرضا ‪ . 1387 .‬اصول کمکهای اولیه و احیا ‪ .‬انتشارات موسسته‬
‫آموزش علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ – 6‬پالیزوان ‪ ،‬خدیجه ؛ دهقان ‪ ،‬وحید ‪ . 1389 .‬رهبری و راهنمایی گروهی ‪ .‬انتشارات موسسه آمتوزش‬
‫عالی علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ -7‬پورحیدری‪ ،‬غالمرضا ؛ ایوبیان‪ ،‬سیده زیبا ؛ موسوی‪ ،‬اشرف السادات‪ . 1386 .‬ماهیت زلزله‪ ،‬اقدامات‬
‫قبل‪ ،‬حین و بعد از آن‪ .‬انتشارات موسسه آموزش علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ -8‬پورحیدری‪ ،‬غالمرضا؛ بخشنده‪ ،‬هومن‪ .1387 .‬اقدامات امتدادی‪ ،‬تشخیصتی و درمتانی در حتواد‬
‫هسته¬ای و پرتوی‪ .‬انتشارات موسسه آموزش علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ – 9‬ذکریایی ‪ ،‬لیال ؛ هداوندی ‪ ،‬محمد رضا ‪ . 1389 .‬کار گروهی ‪ .‬انتشارات موسسه آموزش عالی علمتی‬
‫کاربردی هالل ایران‬

‫‪ -6‬کارنس‪ ،‬فیل‪ .1383 .‬رویارویی امدادگران فوریتهای پزشکی با مواد زیتان آور‪ .‬انتشتارات موسسته‬
‫آموزش علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ -7‬کرك‪ ،‬اوفه‪ . 1382 .‬کمکهای اولیه روانشتناختی‪ .‬ترجمته‪ :‬عبتاس بتاقری یتزدی و ستعیده کتافی‪.‬‬
‫انتشارات موسسه آموزش علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪ -8‬گلداستاین‪ ،‬مارك‪ .1384 .‬در مقابله با حواد طبیعی چه کنیم‪ .‬مترجم‪ :‬حمید علیتزاده‪ .‬انتشتارات‬
‫جوانه رشد‪.‬‬

‫‪112‬‬
‫‪ -9‬معاونت آموزشی و پژوهشی سازمان جوانان هالل احمر ‪ . 1382 .‬آشتنایی بتا نهضتت بتین المللتی‬
‫هاللاحمر و صلیب سرخ‬

‫‪ -10‬معاونت آموزشی و پژوهشی سازمان جوانان هاللاحمر‪ . 1382 .‬کارگروهی‬

‫‪ -11‬معاونت آموزشی و پژوهشی سازمان جوانان هاللاحمر‪ .1382 .‬خدمات داوطلبانه‬

‫‪ – 12‬مکارم ‪ ،‬شهرام ‪ . 1389 .‬آموزههای مهارتهای پایه داوطلبی ‪ .‬انتشارات ارکان دانش ‪.‬‬

‫‪ – 13‬ناصحی ‪ ،‬عباسعلی ؛ باقری یزدی ‪ ،‬سید عباس ‪ . 1389 .‬حمایتها و کمکهای اولیه روان شناختی در‬
‫حواد و سوانح ‪ .‬انتشارات موسسه آموزش عالی علمی کاربردی هالل ایران‬

‫‪113‬‬