‫خاکي ياخاورين بندونه ‪:‬‬

‫هغه بندونه دى چى د هغو په جوړښت کي دخاورڅخه استفاده سوي وي ( کلي خاوره‬

‫سينډ‪،‬اوګريول)اويوازي کوراوهم اف سټريم يادبندکاسې خوا اوالندى ډوان سټريم خوايى دسنګ کاري او‬
‫مصالې په واسطه پوښل سړي وى ياهغه برخه چى اف سټريم اوډاون سټريم برخه دبند سره جالکوي کله‬
‫کله دنوروموادوڅخه جوړه سوي وي‬
‫دخاکي ډيمونو طبقه بندي نظر جوړښت ته‬
‫پردري ډوله دى‬
‫اول ‪:‬هموجنيس ايمبنکمينټ ټآيف‬
‫دوهم‪:‬زونيډ ايبمنکمينټ ټايف‬
‫دريم‪:‬ډيافرام ټايف‬
‫اول ډول يى هموجنيس ايمبنکمينټ ټايف هغه ډيمنونه دى کوم چى هغه له يوه ډول موادو جوړ وى يعنى‬
‫کور اويا هغه مين برخه يامنځنۍ برخه يى هم له هغوموادو جوړه وي کوم چى اف سټريم اوډاون سټريم‬
‫ځينى جوړ دي اويوازى سلوف پروټيکشن يى سنګ کارى سوى سره له مصالي وي‬
‫دوهم ډول يى يى زونيډ ايم بنکمينټ دي چى کور يا هغه منځنۍ برخه يى دکلي موادو ياميده موادو په‬
‫اصطالح جوړه وى او نوري طبقى يى دګريول اوسينډ موادو جوړه وي يعنى جغلي او ريګين مواد پکښي‬
‫کار سوى وي‬
‫دريم ډول يى ډيافرام ټايف دى داهغه بندونه دى چى منځنۍ برخه يى دکانکريټو ډبرو اونورو موادو سه‬
‫جوړه سوى‬
‫خاکي بندونه چيرته جوړيږى‬
‫خاکي بندونه ډيروخت په هغو ځايونو کى جوړيږى چى هغلته تهداب کمزورى اوډبريني طبقي ډيرى‬
‫ژورى او موږ ترهغه ځايه کندن کاري نسو کوالى‬
‫په هغو ځايونو کي جوړيږى کوم چى داوبو سرعت زيات شديد نه وى‬
‫په هغو ځايونو کى جوړيږى چى هلته دبند دمحور طول زيات وى‬
‫خاکي ډيمونه په لوړوالي کم اوپه تهداب اوالنديني برخه کي ډبل وى‬
‫خاکي ډيمونه ژر جوړيږى او دهوا په هرو درجو کى يى کار مخته تللي سواى يعني دحرارت درجه چندان‬
‫فرق نه ورکوي او ترټولو اقتصادي بندونه هم دى او بله ښيګڼه هم لري چى دوخت په تيريدو يى مواد نه‬
‫خرابپږى لکه نور کانکريټي بندونه بلکى استحکام اخلي او نور هم ټينګيږى‬
‫که موږ دخپلو اوبو پرراګرځولو اومديريت کار وکړو وطن به موګل ګلزار او پکښي هوسا به يو‬
‫‪.‬دواټر شيډ باره کې مهم معلومات‬
 ‫‪ Watershed Management‬د واټـرشیډ یا ابریزه مـدیـریـت‬
‫د واټرشیډ پیژندګلوي‬
‫په لنډ ډول ویلي شو چې واټرشیډ یو هایدرولوجیکي واحد دی‪ .‬یا واټرشیډ هغه ابریزه ساحه یا ځمکه چې د‬
‫اورښت څخه وروسته یې سطحې اوبه په طبعي ډول په یوه مرکزي نقطې یا ویالې یا کانال ته راجمع شي‪،‬‬
‫دغه اورښت باران‪ ،‬د واورې ویلي کیدنه او نور اورښتونه کیدای شي‪ .‬عمومًا دغه ساختمانونه په تپه زاره‬
‫سیمو کې عملي کیږي‪ .‬او همداشان په هغه سیمو کې چې هلته د تګ امکان کم وي بیا دهغه سیمې د‬
‫څخه استفاده )‪ (GIS-Geographic information System‬معلوماتو د راټولو لپاره د جعرافیې پروګرام‬
‫‪.‬کیږي‬

‫‪:‬د واټرشیډ یا ابریزه اړونده اصطالح ګانې‬

‫‪.‬د واټرشیډ یا ابریزه اړونده اصطالح ګانې په الندې ډول دي‬
‫‪Watershed--Drainage Area-- Catchment Area--River Basin--Drainage Basin‬‬

‫‪.‬پورته اصطالح ګانې هر یو مفهوم یو شي دي خو نظر اندازو ته بیا فرق کوي‬

‫‪ (Micro-Watershed)،‬واټرشیډ ډولونه‪ :‬مایکرو واټرشیډ‬
‫‪ (Sub-Watershed)،‬متواسط واټرشیډ‬
‫‪ (Watershed)،‬واټرشیډ‬
‫‪ (Basin).‬او لوي واټرشیډ )‪ (Sub-Basin‬متوسط لوی واټرشیډ‬
‫‪.‬پورته هره نوعه په خپل وار سره بیله بیلې اندازې لري‬
‫پورې )‪ (0.50-0.05 Km‬مایکرو واټرشیډ‪ :‬دغه ډول واټرشیډ ته ابتدایې واټرشیډ هم وایې چې اندازه یې د‬
‫‪.‬وي‬
‫متواسط واټرشیډ‪ :‬دغه واټرشیډ د دوه یا دوه څخه د زیاتو مایکرو واټرشیډونو یوځای کیدو ته وایې چې‬
‫‪.‬پورې وي )‪ (10-1 Km‬اندازه یې د‬
‫واټرشیډ یا ابریزه‪ :‬دغه واټرشیډ بیا د دوه یا څو متوسطو واټر شیډونه یو ځای کیدو ته وایې چې اندازه یې‬
‫‪.‬پورې وي )‪(100-10 Km‬‬
‫وایې )‪ (Basin‬او )‪ (Sub-Basin‬نوټ‪ :‬دواټرشیډ یا ابریزه څخه د لویو ذخیرې هم شتون لري چې ورته‬
‫پورې )‪ (Basin: 1000-10000 Km‬او )‪ (Sub-Basin: 100-1000 Km‬چې اندازه یې په ترتیب سره‬
‫‪.‬ده‬
‫‪.‬او هم پورته نوع نظر هرې سیمې ته فرق کوي‬
 ‫‪:‬د واټر شیډ اهمیت‬
‫‪.‬واټرشیډ نه یواځې د یوې موخې لپاره بلکې د بیالبېلو موخو لپاره راغول کیږي‬
‫نظر چاپیریال ساتنې ته یو پاک او پایداره واټرشیډ کوالې شي چې له موږ سره په غذایي‪ ،‬سیاحت او نورو‬
‫‪.‬تعمیراتي موادو په منځته راتګ کې کومک وکړي‬
‫‪.‬یو پایداره او صحي واټرشیډ د یو انساني ژوند د بقا لپاره مهم دی‬
‫‪:‬د واټرشیډ د جوړولو هدف‬
‫‪.‬یو واټرشیډ د الندې موخو لپاره جوړیږي‬
‫‪.‬د خاورې د خویئدنې د مخنیوي لپاره‬
‫‪.‬د اوبو ذخیره کول په سم او منظم ډول او هم یوې سیمې ته د شین کمربند ورکول‬
‫‪.‬د سېالب کنترول او د هایدرولیکي ساختمانونو د ویجاړۍ مخه نیول‬
‫‪.‬د زراعتي ساحو ډیرول‪ ،‬او د وچکالۍ مخه نیول‬
‫‪:‬د_واټرشیډ لپاره د خاورې نوع‪#‬‬
‫دا چې د غه ساختمانونه په غرنۍ ساحه کې عملي کیږي نو د خاورې نوع یې باید داسې وي چې د قابل‬
‫نفوذ (د اوبو د جذب) قابلیت ولري ترڅو اوبه وکوالي شي چې په اسانۍ سره د ځمکې الندې اوبه تغذیه‬
‫کړي اوبه په سم ډول کنترول شي‪ .‬که چیرې خاوره د جذب ښه قابلیت ونه لري نو بیا د زیات اورښت په‬
‫وخت کې د سطحې جریان سبب ګرځي چې په دې سره د واټرشیډ او مربوطه ساحو د تخریب سبب‬
‫‪.‬ګرځي‪ .‬یو ښه ځنګلي خاوره په خپل ځان کې د ‪ %40‬حجم سره د ابو د جذب قابلیت لري‬
‫‪:‬واټرشیډ د بیالبېلو اړخونو څخه‪#‬‬
‫جیولوجیکې اړخ‬
‫هایدرولوجیکې اړخ‬
‫ټولنیز اقتصادي اړخ‬
‫چاپیریالي اړخ‬
‫‪.‬پورته هریو اړخ به په جال جال ډول معرفي شي‬

‫‪.‬جیولوجیکې اړخ‪ :‬د واټرشیډ جیولوجیکې اړخ دوه خبرو ته متوجه کیږي‬
‫‪.‬طبیعي منابع‪ :‬په دوه مواردو پورې اړه لري‪ ،‬اوبه او خاوره ده‬
 ‫اوبه‪ :‬اوبه د ژوند یوه برخه ده چې د الندې کارونو لپاره استعمالیږي‪ ،‬لکه د څښاک‪ ،‬د برقي انرژۍ د‬
‫تولید‪ ،‬د کښت او نورو موخو لپاره استعمالیږي‪ .‬خاوره‪ :‬د خاورې د استعمال څخه د ژوند بنسټیزي‬
‫‪.‬اړتیاوې پوره کیږي‪ ،‬لکه د انسانانوخوراک‪ ،‬د څارویو خوراک‪ ،‬د سوند توکي او داسې نور‬
‫‪.‬طبیعي خطرونه‪ :‬په درې مواردو پورې اړه لري‪ ،‬سېالب‪ ،‬زلزله او د ځمکې ښویئدنه‬
‫‪.‬هایدرولوجیکې اړخ‪ :‬د غه اړخ د واټرشیډ په حالت پورې اړه لري چې الندې حاالت په برکې نیسي‬
‫د واټرشیډ د مدیریت او کنترول لپاره د هغه مېالن‪ ،‬د خاورې چسپیش او د سریغ جریان کمول په برکې‬
‫‪.‬نیسي‬
‫په دغه اړخ کې د سېالب کنترول‪ ،‬د موادو د کیناستنی‪ ،‬د خاورې د ساتنې او کښت د هغې اماده کول په‬
‫‪.‬برکې نیسي‬
‫ټولنیز او اقتصادي اړخ‪ :‬په دغه اړخ کې د بزګرانو لپاره د کرنیزې ساحې پراخول او دوي هڅول چې‬
‫‪.‬ترڅو هغه شیان وکري چې ګټه یې زیاته وي‪ .‬ترڅو زیات عاید ترې السته راشي‬
‫چاپیریالې اړخ‪ :‬د واټرشیډ مدیریت په دغه اړخ کې د شینو ساحو زیاتیدل‪ ،‬اوهم یو وړوکی واټرشیډ کولی‬
‫شي چې یوه واړه ساحه سرسبزه وساتي خو بیا یو غټ واټرشیډ کوالی شي چې په نړېواله سطحه‬
‫‪.‬سرسبزي او د اقلیم په تغیر کې بشپړ رول ولوبوي‬
‫‪: Water Shed Management‬د واټرشیډ مدیرت‬
‫د واټرشیډ مدیریت په څه معنا؟‬
‫د واټرشیډ مدیرت‪ :‬هراړخیز اقدامات پدې خاطر چې د واټرشیډ طبعي منابع لکه اوبه ‪ ،‬ځمکه او نباتي‬
‫‪.‬پوښښ څخه په پایداره توګه ګټه پورته شي‬
‫‪:‬د واټرشیډ د مدیریت تخنیکونه‬
‫‪.‬د یوه سالم واټرشیډ د مدیریت لپاره د الندې تخنیکونو څخه استفاده کوو‬
‫اګرانومیکي تخنیکونه‬
‫نباتي تخنیکونه‬
‫واړه انجنیري ساختمانونه‬
‫‪.‬اګرانومیکي تخنیکونه‪ :‬په دغه تخنیکونو کې الندې برخې شاملي دي‬
‫‪.‬ـ د کروندو ساتنه‬
‫‪.‬ـ د مختلفو حاصالتو کرل‬
‫‪.‬ـ د کیمیاوي سرو(کود) جوړول او بیا ورڅخه په کرونده کې استفاده کول‬
‫‪.‬ـ د وریجو کرلو ته ترجع ور کول (ځکه چې وریجې زیاتو اوبو ته اړتیا لري‬
 ‫‪.‬ـ د څارویو کنترول د کروندو څخه‬
‫‪.‬نباتي تخنیکونه‪ :‬په دغه تخنیکونو کې الندې برخې شاملي دي‬
‫‪.‬واړه انجنیري ساختمانونه‪ :‬په دغه تخنیکونو کې الندې برخې شاملي دي‬
‫ـ چک بندونه‬
‫ـ استینادي دېوالونه‬
‫ـ اوبیالرو جوړول‬
‫‪.‬ـ د اوبو لګولو محافظوي سیستم جوړول (د څاڅکو او لوړه اوبه لګونه په شکل)‬
‫‪.‬ـ تیراس یا چوتري په شکل د ځمکو کرل (هغه سیمې چې یو بل پر سر وي)‬
‫‪:‬د یوه سالم واټرشیډ مدیریت په الندې خبرو تمرکز کوي‬
‫‪.‬ـ د ظرفیت او مناسبو شرایط په اساس د ځمکې څخه مناسب او منطقي ګټه پورته کوول‬
‫‪.‬ـ د ځمکې د تولید ظرفیت لوړول د مناسب حفاظتي تخنیکونو په اساس‬
‫ـ د اوبو موثره ساتنه او ذخیره او د اوبو د منابعو څخه موثره استفاده د څښاک‪ ،‬اوبولګونې او داسې نورو‬
‫‪.‬ضروریاتو د استعمال لپاره‬
‫ـ د خاورې او اوبو د ساتني لپاره د مختلفو تخنیکونو څخه استفاده د دې لپاره چې په واټرشیډ کې د کمو یا‬
‫‪.‬زیات اوبو مدیرت او هم د بدو غمیزو مخنیوی پکې ترسره شي‬
‫‪.‬ـ د خاورې د تخریب د مخنیوې لپاره د بیال بیلو الرو چارو پلي کوول‬
‫ـ د واټرشیډ په مدیرت کې باید ټولنیز‪ ،‬اقتصادي او ادارې فکټورونه په داخل او بیرون د واټرشیډ کې په‬
‫‪.‬نظر کې ونیوول شئ‬

‫ولی واټرشیډ مدیرت اړین دی؟‪#‬‬

‫ـ واټرشیډ یوازینی طبیعي واحد دی چې د هايډرولوژیکي دوران د کلیدي برخو مقدار روښانه کوي‪ .‬یعنې د‬
‫‪.‬یو منظم واټرشیډ په مرسته موږ کوالی شو چې د سیمې د اورښت هایدرولوژیکې مقدار معلوم کړو‬
‫‪Runoff, Q = P- (ET + C + ∆ S) ± L‬‬
‫‪ (Q) = P- (ET + C + ∆ S) ± L‬جریان‬
‫‪:‬چرته چې‬
‫اورښت ‪P‬‬
‫تبخیر ‪ET‬‬
 ‫د خلکو‪ ،‬څارویو او نباتاتوله لوري د اوبو استعمال ‪C‬‬
‫په ذخیره کې بدلون ‪∆ S‬‬
‫‪L = Leakage out (-) of the system or into (+) the system‬‬

‫‪.‬ـ واټرشیډ یوازینی طبیعي واحد دی چې پروژې‪/‬پروګرام ته دپلي کیدو اجازه ورکوي‬
‫ـ د پورتنۍ او الندینۍ ساحو ترمنځ د اړیکو جوړول‪ ،‬د اوبو حرکت او میالن لرونکي ساحو کې د اوبو له‬
‫‪.‬کبله د خطر د راپیدا کیدو ترمنځ اړیکه‬
‫‪.‬ـ د ځمکې د استعمال اغیزه په اوبو‪ ،‬رسوباتو او د عناصرو په انتقال باندې‬

‫‪:‬د واټرشیډ د ناسم مدیریت پایلې‬

‫‪.‬د واټرشیډ د ناسم مدیریت له امله الندې ستونزي منځته راځي‬
‫‪.‬یا د سطحې جریان زیاتیدل ‪ Runoff‬ـ د‬
‫‪.‬د ویالي د څنګونو تخریب کیدل ‪ Stream Bank Erosion‬ـ‬
‫‪.‬د استوګنو د سیمو ویجاړیدل ‪ Damage to Habitat‬ـ‬
‫‪.‬د انجنیري ساختمانونو له منځه وړل ‪ Damage to Infra-Structure‬ـ‬
‫‪.‬د زراعتي ساحو خرابول ‪ Damage to Agriculture Land‬ـ‬
‫‪.‬د څارویو لپاره د څښاک د اوبو کمښت ‪ Lack of Water for Livestock‬ـ‬
‫‪.‬د اوبو کمښت د زراعت لپاره ‪ Lack of Water for Cultivation‬ـ‬

‫‪:‬د واټرشیډ مخې ته عمده ستونزې‬

‫ـ د نفوس زیاتوالی او مخ پر زیاتیدونکي تقضا‬
‫ـ د ځمکې استعمال بغیر د مناسب ساتنې تخنیکونونه څخه‬
‫ـ د طبعي منابعو بی دریغه استعمال‬
‫ـ نامناسب توپوګرافې‬
‫‪.‬ـ د ځمکې ملکیت او کمه ځمکه لرل‬