ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΜΑΘΗΜΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΧΟΡΟΥ

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΤΣΟΜΠΑΝΑΚΗ ΕΛΕΝΗ

Θέμα εργασίας: «Η σημειολογία του χορού και της κίνησης: Με ποιο τρόπο ο χορός
και η κίνηση αποκωδικοποιείται, δίνει συμβολισμούς και κατά αυτό τον τρόπο επικοινωνεί
κάτι στο κοινό»

Αικατερίνη Θεοδώρου (Α.Μ.:04718)

Χειμερινό εξάμηνο
Βόλος, Ιανουάριος 2023
Εισαγωγή

Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια βιβλιογραφική ανασκόπηση που στοχεύει στην
αναφορά και κριτική επεξεργασία των διαθέσιμων θεωρητικών και ερευνητικών δεδομένων
που αφορούν στα τέσσερα στοιχεία του χορού (σώμα-χώρος-χρόνος-σχέσεις) και πως αυτά
αποκωδικοποιούνται και επικοινωνούν κάτι στο κοινό.

Κυρίως μέρος

Χορός
Στην ανθρώπινη ιστορία ο χορός θεωρείται η πρώτη μορφή τέχνης. Αποτελεί την
πρωταρχικότερη μορφή κοινωνικής και συναισθηματικής έκφρασης και θρησκευτικής
λατρείας του ανθρώπου (Βαβρίτσας, 2008). Ο χορός αποτελεί ένα πανανθρώπινο φαινόμενο
το οποίο συναντάται σε όλους τους λαούς του κόσμου με διαφορετικές μορφές. Θεωρείται μια
γλώσσα που προϋπήρχε της λεκτικής, η οποία αναπτύσσεται σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό
περιβάλλον και αποτελεί μέρος της ταυτότητάς του ατόμου και ολόκληρης της κοινωνίας που
υφίσταται στο περιβάλλον αυτό. Ένα σώμα που χορεύει εκφράζει κοινωνικά μηνύματα και
προβάλλει τις εκάστοτε κοινωνικές δομές χωρίς να χρησιμοποιεί λόγια (Δημουλάς, 2021.
Λυδάκη, χχ).

Σημειολογία του χορού

Ο χορός, ως τέχνη και ως έκφραση αποτελείται από ένα σύστημα σημείων. Η σημειολογία των
χορευτικών κινήσεων φανερώνει τον συναισθηματικό κόσμο του χορευτή μέσα από τις
κινήσεις, τις θέσεις των μελών του σώματος, τη θέση του σώματος στο χώρο, την σχέση του
χορευτή με τον χρόνο και με τους άλλους χορευτές (Δημουλάς, 2021). Η σημειωτική ή
σημειολογία είναι η επιστήμη που μελετά τα σημεία και τις έννοιες και εξετάζει τους όρους
και τις συνθήκες υπό τις οποίες οποιαδήποτε σημειωτική πρακτική αποφέρει σημασιακά
αποτελέσματα . Η σημειωτική επηρεάζεται από κοινωνικο-πολιτισμικούς παράγοντες την
ιδεολογία, τις πεποιθήσεις, την αισθητική και το γούστο του ατόμου. Σε ένα άλλο πολιτισμό
το ίδιο σημείο μπορεί να έχει άλλη σημασία (Best, 1992).
Με την σημειολογία και την ανάλυση της κίνησης ασχολήθηκε και ο παγκοσμίου φήμης,
χορογράφος και θεωρητικός του χορού του 20ου αιώνα Rudolf Laban. Ο Rudolf Laban
δημιούργησε ένα πλήρες σημειολογικό σύστημα για την καταγραφή των κινησιολογικών
ποιοτήτων του χορού και την ανάλυση της ανθρώπινης κίνησης το Labanotation (Δανία, 2012.
Ιακώβου, 2014. Κήτα, 2012).
Η θεωρία του, Laban για την ανάλυση, την σύνθεση και την αποδόμηση της κίνησης, καθώς
και για τον προσδιορισμό του βασικού περιεχόμενου οποιασδήποτε κινητικής δεξιότητας,
βασίζεται στο γεγονός πως η πραγματοποίηση οποιασδήποτε κίνησης είναι το αποτέλεσμα
συνδυασμών που μπορεί να προκύψουν μεταξύ των τεσσάρων βασικών κινητικών εννοιών:
σώμα, χώρος, χρόνος και σχέσεις. Πιο συγκεκριμένα, όλες οι κινήσεις πραγματοποιούνται
από το ανθρώπινο σώμα και τα μέρη του, μέσα σε συγκεκριμένο χώρο , σε σχέση με άλλα
σώματα ή αντικείμενα, χαρακτηριζόμενες από συγκεκριμένη δύναμη, ταχύτητα και ροή (Κήτα,
2012. Laban,1950).

Σώμα-κίνηση
Με την έννοια σώμα αναφερόμαστε στα μέρη του σώματος, τα σχήματα, τις φόρμες που αυτό
λαμβάνει σε μια κίνηση. Κάθε σώμα και κάθε μέρος του σώματος, που κινείται, έχει βάρος και
υπόκειται στους νόμους της μηχανικής και της βαρύτητας. Το ανθρώπινο σώμα είναι το μέσο
επικοινωνίας και συνεχής συνδιαλλαγής με το περιβάλλον από το οποίο επηρεάζεται και μέσα
στο οποίο εξελίσσεται. Το σώμα αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του και στη συνέχεια
εκφράζεται, ανάλογα με τα ερεθίσματα που έχει δεχθεί. Αυτή η διαδικασία εμπεριέχει δύο
διαλόγους. Τον διάλογο μεταξύ του σώματος με το περιβάλλον του και τον διάλογο του
σώματος με τον εαυτό του. Η κίνηση είναι το μέσο για να επιτευχθεί ο διάλογος αυτός ο οποίος
είναι άλλοτε σωματικός και άλλοτε νοητός (Αθανασιαδη, 2016. Κήτα, 2012).
Η θεωρία του Laban, βασίζεται στην κίνηση. Η κίνηση προσδιορίζει την επιβίωση, την
ανάπτυξη και την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Δημιουργεί τα αισθήματα και τις διαθέσεις,
και αντίστοιχα ανάλογα με τις κινήσεις που χρησιμοποιεί κάποιος φανερώνονται τα
αισθήματα και τα συναισθήματα του. Η κίνηση συνδέεται άρρηκτα με τους εξωτερικούς
περιβαλλοντικούς παράγοντες, το ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο , την ηλικία, την
ιδιοσυγκρασία και προσωπικότητά του ατόμου. Κάθε άτομο κινείται συνειδητά ή ασυνείδητα
και μέσα από την κίνηση κατανοεί την σχέση του με τον εαυτό του και με τους άλλους. Είναι
αξιοθαύμαστο το γεγονός πως η κίνηση δύο ανθρώπων ακόμη και αν επιτελούν το ίδιο
σωματικό έργο, παραμένει διαφορετική και χαρακτηρίζεται από την προσωπική κινησιολογική
«πινελιά» του καθενός (Αθανασιαδη, 2016, Δανία, 2012. Κήτα, 2012).
Χώρος
Με την έννοια χώρος αναφερόμαστε στην αντίληψη της κίνησης του σώματος ως προς το
χώρο. Δηλαδή κίνηση σε διάφορα επίπεδα (πάνω , κάτω, ψηλά, μεσαία, χαμηλά), σε διαδρομές
(από ένα σημείο σε άλλο), σε διάφορες κατευθύνσεις ( μπρος, πίσω, πλάγια, δεξιά αριστερά),
σε τρισδιάστατα σχήματα με το σώμα, σώμα σε κατάσταση ηρεμίας ή ακινησίας, κίνηση σε
διαφορετικές τροχιές, κίνηση στον γενικό χώρο, στον προσωπικός χώρο, κίνηση ανάλογη με
την αρχιτεκτονική του χώρου. Για τον Rudolf Laban ο χώρος γίνεται αντιληπτός σε σχέση με
το σώμα του χορευτή και τα όριά του. Σύμφωνα με αυτή την θεώρηση μπορούμε να σκεφτούμε
πως ο «προσωπικός χώρος» ή κινόσφαιρα, είναι ο όγκος που καταλαμβάνει ένα σώμα σε
έκταση. Δηλαδή η περιοχή που ορίζεται από τα άκρα ενός σώματος σε πλήρη έκταση η οποία
όταν προβληθεί σε όλες τις κατευθύνσεις από τον κεντρικό άξονα του σώματος μπορεί να γίνει
αντιληπτή ως μια ολότητα της κίνησης ή σφαίρα κίνησης σαν μίας μορφής «αύρα». Ο χορευτής
καλείται να διερευνήσει το χώρο, κάνοντάς τον απτό και αναγνώσιμο. Ο χορευτής και χώρος
είναι στοιχεία αλληλένδετα και ο χορευτής μέσα από την κίνησή του και τις χειρονομίες του
καλείται να δημιουργήσει τον μοναδικό του χώρο. Επίσης το σύνολο των σχέσεων που
δημιουργούνται μέσα από την κίνηση και τη δράση ενός ή και περισσοτέρων σωμάτων
επηρεάζει και μορφοποιεί το στατικό χώρο (Αθανασιαδη, 2016. Δανία, 2012. Ιακώβου, 2014.
Κήτα, 2012).

Χρόνος
Σχετικά με την αντίληψη της κίνησης ως προς τον χρόνο. Η κίνηση συμβαίνει μέσα στο χρόνο.
Ο χορός είναι μια συνεχής ακολουθία, μια ροή κινήσεων, σε συνάρτηση με το χρόνο, που
μπορεί να διαρκέσει στιγμές ή ώρες ή άλλοτε και μέρες. Η κίνηση υπακούει σε ρυθμό και είτε
εκτελείται με συνοδεία μουσικής, φωνής, ήχων, είτε συμβαίνει στη σιωπή διατηρώντας μια
ρυθμική δομή. Τα χαρακτηριστικά του χρόνου μπορεί να είναι η ταχύτητα, η επιτάχυνση ή
επιβράδυνση, ο ρυθμός, η μουσική , το τέμπο, οι ποιότητες (αργά-γρήγορα, συνεχόμενα-
κοφτά), η ενέργεια του χορευτή. Η ροή είναι ο προσωπικός τρόπος που κινείται ο κάθε
χορευτής και οριοθετεί τον χρόνο, δίνει ατμόσφαιρα στην χορογραφία, ορίζει το ύφος και
διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο (Γαλανή, 2015).
Σχέσεις
Οι σχέσεις που αναπτύσσονται κατά την διάρκεια μιας κίνησης μπορεί να αφορούν σχέσεις
μεταξύ των μελών του σώματος, σχέσεις με κάποιο άλλο άτομο ή με μια ομάδα, σχέσεις με
κάποιο αντικείμενο. Οι σχέσεις μεταξύ ατόμων και ομάδων χαρακτηρίζονται από αντιθέσεις,
εναλλαγές, μίμηση ή αντικατοπτρισμό. Μπορεί να περιλαμβάνουν κινήσεις όπου το άτομο
στηρίζεται σε τρίτους, ή υποστηρίζεται από αυτούς, ανασηκώνεται, πλησιάζει,
απομακρύνεται, περνάει κοντά μακριά, από πάνω από κάτω, πλάγια , μέσα , έξω από κάποιο
άλλο άτομο, ομάδα ή αντικείμενο.

Από την αναφορά που έγινε παραπάνω στις τέσσερις βασικές κινητικές έννοιες (σώμα, χώρος,
χρόνος, σχέσεις) οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως ο χορός είναι η ποίηση της γλώσσας της
κίνησης στο χώρο. Αποτελεί ένα δυναμικό συντονισμό διαφορετικών μερών του σώματος του
χορευτή και μηχανικής οργάνωσης επιμέρους κινήσεων που εκτυλίσσονται κατά τη διάρκεια
του χρόνου, σε σχέση με το χώρο. (Adshead, Hodgens, Bringinshaw, & Huxley, 2007).

Συμβολισμοί χορού και επικοινωνία με το κοινό

Σύμφωνα με τον Best στην τέχνη του χορού οι κινήσεις και η αισθητική τους ποιότητα είτε
αυτές θεωρούνται όμορφες’’ είτε ‘’άσχημες’’ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο που
ο θεατής θα εκτιμήσει τον χορό και στην επικοινωνία του νοήματος της παράστασης με το
κοινό. Ένα παράδειγμα του ίδιου, αναφέρεται στην παράσταση Cell, σε χορογραφία του
Robert Cohan, η οποία στόχευε στο να αποκαλύψει τις επιβλαβείς επιπτώσεις που έχει στην
ανθρώπινη προσωπικότητα η διαβίωση σε μια ανταγωνιστική κοινωνία. Στην παράσταση αυτή
ο χορογράφος επίτηδες χρησιμοποιεί κινήσεις αιχμηρές, απότομες, κοφτές, περιορισμενες,
«μπερδεμένες» οι οποίε προκαλούσαν στους θεατές δυσάρεστη και ενοχλητική αίσθηση και
εξέφραζαν την άποψη του χορογράφου για το θέμα (Best, 2004. Κήτα, 2012)).

Σύμφωνα με την Victoria Himmat Kaur ο χορός σε θεραπευτικό πλαίσιο μπορεί να διευκολύνει
τους θεραπευόμενους στην κατανόηση της σχέσης με τον εαυτό τους αλλά και με τους άλλους,
ενώ τους βοηθά να κατανοήσουν τον τρόπο έκφρασης τους και την εικόνα τους προς τους
άλλους μέσα από την σχέση με το κοινό. Οι χοροθεραπευτές θεωρούν πως μέσα από τον χορό
και την κίνηση και τις συμβολικές εικόνες το άτομο μπορεί να αντιληφθεί και να εκφράσει
διαφορετικές πτυχές του ψυχισμού του (Himmat Kaur, 2012). Η χοροθεραπεύτρια Trudi
Schoop υποστήριξε ότι η ψυχική κατάσταση του ατόμου, αντανακλάται σωματικά μέσα από
στάσεις του σώματος, χειρονομίες και κινήσεις και πως μέσω του χορού μπορέούννα
θεραπευτούν εσωτεριές συγκρούσεις (Himmat Kaur, 2012)
Ο χορός γίνεται εκφραστικός και μεταφέρει μηνύματα στο κοινό όταν δίνεται σημασία στην
ποιότητα μιας κίνησης, στις δυναμικές της, και όταν ο χορευτής καθορίζει την πρόθεση του
μέσα από αυτή και μεταφέρει στο κοινό την ενέργειά του (Laban, 1950)

Επίλογος
Συνοψίζοντας και σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω θα ήθελα να αναφέρω την
προσωπική μου άποψη ως ανθρώπου που λατρεύει τον χορό από παιδί. Δεν μπορώ παρά να
συμφωνήσω πως η παραμικρή κίνηση που κάνει το σώμα μας απεικονίζει και εκφράζει τον
συναισθηματικό μας κόσμο εκείνη την στιγμή, μα και την στάση ζωής μας γενικότερα.
Μάλιστα το σώμα μιλά από μόνο του τόσο δυνατά που αν κανείς το παρατηρήσει θα ακούσει
και θα δει πράγματα που ίσως το άτομο να μη τα εκφράζει συνειδητά Οι κινήσεις που
ακολουθεί το σώμα μου όταν χορεύω είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τα συναισθήματα μου
και την διάθεση που μου προκαλεί το μουσικό κομμάτι που συνοδεύει τον χορό μου. Το μαγικό
μάλιστα θα έλεγα με τον χορό είναι πως διώχνει μακριά όλα τα αρνητικά συναισθήματα,
αφήνει την λύπη και τον θυμό να ξεσπάσουν και να εξαφανιστούν και φέρνει στην θέση τους
χρωματιστά σύννεφα και ευωδιαστά λιβάδια χαράς. Επίσης από την εμπειρία μου ως
εκπαιδευτικός με μικρά παιδιά μπορώ εύκολα να διακρίνω τα συναισθήματα των παιδιών και
τις προσωπικότητες τους όπως και τα μηνύματα που θέλουν να μεταφέρουν μέσα από τις
κινήσεις του σώματος τους όταν κάνουμε δραστηριότητες που εμπεριέχουν κίνηση. Αυτό
πιστεύω έγκειται και στο γεγονός πως καθώς οι άνθρωποι μαθαίνουμε μέσα από την μίμηση,
υποσυνείδητα χρησιμοποιούμε παρόμοιες κινήσεις και να εκφράσουμε συγκεκριμένα
συναισθήματα και καταστάσεις. Έτσι είναι εύκολο να επικοινωνούμε μέσα από την κίνηση.
Μέσα από τον χορό δίνεται στον άνθρωπο η δυνατότητα να επανασυνδεθεί με το σώμα του
βελτιώνοντας την αντιληπτική του ικανότητα και αποκτώντας νέους τρόπους αλληλεπίδρασης
με τους γύρω του.
Κλείνοντας θα σταθώ σε κάποια λόγια του Maurice Bejart που με εκφράζουν:
«O χορός συνδέει, ενώνει, συγκρατεί. Είναι σχέση ανάμεσα στη χειρονομία και τη μουσική.
Ανάμεσα στο χώρο και το χρόνο. Σχέση ανάμεσα σε σένα και σε μένα. Χορός σημαίνει να
ενώνεις πράγματα που συνήθως είναι εχθρικά. Σημαίνει να ενώσεις το αυθόρμητο με τη
λογική, το σώμα με το πνεύμα, το νου με την καρδιά».
Βιβλιογραφία
Adshead, J., Hodgens, P., Bringshaw, V., & Huxley, M. (2007). Ανάλυση του χορού. Θεωρία & πράξη.
Επιμέλεια/Μετάφραση ελληνικής έκδοσης Β.Τυροβολά & Μ. Κουτσούμπα. Aθήνα: Ιατρικές εκδόσεις
Πασχαλίδη

Αθανασιάδη, Ι. (2017) "Χορογράφοντας - εργαλεία χορογραφίας για την αρχιτεκτονική

σύνθεση" (Ερευνητική Εργασία).
Ανάκτηθηκε από:https://dias.library.tuc.gr/view/68374?locale=el

Βαβρίτσας Γ., (2008). Παραδοσιακοί Χοροί και η Διδασκαλία τους, Ρυθμοκινητική Ανάλυση
και Ρυθμική Αρίθμιση. Θεσσαλονίκη:Βαρβίτσας Γ., Ν.

Best, D. (2004). Aesthetic and artistic; two separate concepts: the dangers of ‘aesthetic
education.Research in Dance Education, Vol. 5, No. 2,159–175. DOI:
10.1080/14617890500064506

Δανιά, Α. (2012). ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ.ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΚΗΣ

ΜΕΘΟΔΟΥ LABAN ΣΤΗΝ ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ
ΧΟΡΟΥ.(Διδακτορική Διατριβή). Ανακτήθηκε από:
https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/1528031/theFile

Δημουλάς, Ν. (2021). Η συμβολή του χορού στη διαφύλαξη της πολιτισμικής ταυτότητας και στη
διαχείριση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς: συγκριτική μελέτη παραδειγμάτων από την
Ελλάδα και τη Ρωσική Ομοσπονδία. (Μεταπτυχιακή εργασία). Διαθέσιμο από: Ιδρυματικό
αποθετήριο Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. https://apothesis.eap.gr/handle/repo/53275

Himmat Kaur Victoria (2012). Creating dances to transform inner states: A choreographic
model in Dance/Movement Therapy. Body, Movement and Dance in Psychotherapy,7:3, 167-
183. DOI: 10.1080/17432979.2011.619577

Ιακώβου, Χ. (2014). Χωρογραφήματα. Ο χορός ως εργαλείο ανάλυσης και σύνθεσης χώρου

(Διάλεξη). Ανακτήθηκε από:
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwiak
vWRtN78AhWLH-
wKHTEDDWkQFnoECAkQAQ&url=https%3A%2F%2Fdspace.lib.ntua.gr%2Fxmlui%2Fbi
tstream%2Fhandle%2F123456789%2F38904%2FIacovou.pdf%3Fsequence%3D1%26isAllo
wed%3Dy&usg=AOvVaw0K0bHZ70d2i7bJArUQz-kt

Κήτα, Έ. (2012): «Η Χορογραφία των Αντικειμενοτρόπων Σχέσεων: Η Κινησιολογική

Ψυχιατρική Προσέγγιση της J.Kestenberg» Τετράδια Ψυχιατρικής , Νο 119, 50-64.
Ανακτήθηκε από: https://gadt.gr/wp-content/uploads/2020/02/kinhsiologiko1.pdf

Laban, R. (1950). The Mastery of Movement. Macdonald & Evans

Λυδάκη, Α. (χχ). Χορευτικό φαινόμενο και κοινωνική πραγματικότητα Μέθοδοι έρευνας

Ανακτήθηκε από: , https://www.dancearchive.gr/article.php?id=13

Γαλάνη, Μ. (2015).Σύγχρονος χορός: Ιστορία, εκπαίδευση, σύνθεση και χορογραφία.

Ανακτήθηκε από: https://eclass.upatras.gr/courses/PDE1465)
https://opencourses.auth.gr/modules/document/file.php/OCRS199/%CE%A0%CE%B1%CF%
81%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%8
2/%CE%95%CE%9D%CE%9F%CE%A4%CE%97%CE%A4%CE%91%2003.pdf