Odlewanie

w formach jednorazowych
 formowanie
ręczne
z mas
klasycznych
formowanie
maszynowe

Croninga
odlewanie
Metody odlewania w formach
skorupowych
w formach jednorazowych Dieterta

odlewanie metodą
wytapianych
modeli

odlewanie metodą
specjalne modeli wypalanych
(traconych)
z zastosowaniem
odlewanie modeli jednorazowych
w formach
gipsowych z zastosowaniem
modeli wielokrotnego
użytku

odlewanie
metodą Shawa
Specjalne metody odlewania
 Omawiane zagadnienia

Formowanie skorupowe:
1. Stanowisko do formowania skorupowego
2. Etapy wykonania formy skorupowej met. C
3. Etapy wykonania formy skorupowej met. D
4. Stosowane materiały
5. Zalety, wady formowania skorupowego
6. Zastosowanie
Metoda wytapianych modeli:
1. Etapy wykonania formy ceramicznej
2. Materiały na modele i formę
3. Warianty metody wytapianych modeli
4. Zalety, wady metody wytapianych modeli
5. Zastosowanie
ODLEWANIE SKORUPOWE
 FORMOWANIE SKORUPOWE

• Wykonywanie form odlewniczych, składających

się z dwóch lub więcej cienkich form
skorupowych odlewanej części
• Do wykonywania tych form stosuje się masy ze
spoiwem z żywic termoutwardzalnych
• Formy skorupowe są formami jednorazowymi
Odlewanie skorupowe
metodą „C” (Croninga)
• oczyszczenie płyty modelowej i pokrycie jej oddzielaczem (np. olejem
silikonowym)
• podgrzanie elektrycznie lub gazowo płyty modelowej do temperatury 220 –
300ºC
• obrót płyty modelowej o 180º i połączenie ze zbiornikiem z masą skorupową,
• obrót płyty modelowej ze zbiornikiem do pierwotnego położenia i
przetrzymanie przez okres 6 – 25 s
• powstanie skorupy,
• ponowny obrót o 180º
• masa opada, odłączenie zbiornika z masą
• utwardzanie skorupy w temperaturze 300 –400ºC przez 1 – 3min
• zdjęcie skorupy i
• połączenie połówek form skorupowych za pomocą klejów żywicznych lub
klamer
• zalewanie form
• po zastygnięciu metalu rozbicie formy i oczyszczenie odlewów.
Formowanie skorupowe
metodą „C”
Stanowisko formowania skorupowego – Metoda C

1. Zbiornik obrotowy 9. Wyłącznik główny

2. Płyta modelowa 10. Wyłącznik elementów
3. Zespół wypychaczy grzejnych
4. Koło obrotu zbiornika 11. Ogranicznik przesuwu
5. Piec grzewczy pieca
6. Zabezpieczenie 12. Zapadka
obrotu zbiornika 13. Rękojeść płyty
7. Regulator modelowej
temperatury płyty 14. Uchwyt pieca
modelowej 15. Zawleczki
8. Regulator 16. Pedał
temperatury pieca
Urządzenie do wykonywania form
skorupowych
 Płyty modelowe do formowania
skorupowego

• Wykonane są z żeliwa lub stali,

• Płyty ze stopów aluminium mogą być
stosowane do wytwarzania form dla
małych odlewów,
• Nagrzewane są w czasie procesu do
temperatury dochodzącej do 450oC
• W płycie modelowej jest zamontowany
system wypychaczy służący do oddzielenia
skorupy od płyty modelowej po procesie
utwardzenia formy.
Zasada działania
wypychaczy
 Masy do wykonywania form skorupowych

• Piasek kwarcowy
• Żywica fenolowo-formaldehydowa - 4-8%
• Utwardzacz - 10-12%
• Środek zwilżający - 0.1%
lub
Piasek kwarcowy powlekany żywicą gotowy do
wykonywania form bez konieczności przygotowania
masy
Forma skorupowa
Forma skorupowa wielownękowa
 FORMOWANIE SKORUPOWE

• Formy skorupowe zwykle posiadają grubość od 3 do 6

mm, odpowiednią twardość i są wygodne w
składowaniu i transporcie
• Skorupy po złożeniu, przy wykorzystaniu
odwzorowanych elementów ustalających, odtwarzają
kształt odlewu,
• Łączone są poprzez klejenie lub specjalnymi
zaciskami,
• Zalewne są metalem po połączeniu w pozycji
poziomej lub pionowej,
• Formy skorupowe mogą być składane w przyrządach
lub w celu zwiększenia wytrzymałości formy
umieszczone w pojemniku i zasypane piaskiem
kwarcowym lub śrutem metalowym
Przygotowanie form do zalewania
Odlewanie skorupowe
 Formowanie skorupowe
proces „D” – Proces Dieterta

• Masa formierska jest wdmuchiwana do

formy przy użyciu nadmuchiwarki poprzez
system otworów w głowicy
nadmuchiwarki,
• Uzyskujemy cienkie ścianki formy o stałej
grubości ,
Formowanie skorupowe -PROCES
„D”- Proces Dieterta
Wykonanie formy skorupowej wg metody Dieterta
Formowanie metodą Dieterta

FILM 1 i 2
Formy wykonane metodą D
Formy i rdzenie wytwarzane
metodą „D”
Metale i stopy odlewane do form skorupowych

W formach skorupowych wykonuje się

odlewy z większości metali i stopów
technicznych za wyjątkiem następujących
metali i stopów:
• ołów i jego stopy,
• stopy magnezu i tytanu,
• stopy berylu,
• stopy żaroodporne i stopy cyrkonu.
 Formowanie skorupowe
Zalety

• duża dokładność wykonania odlewów (tolerancja wymiarowa

0.3-0.4 mm na odcinku pomiarowym 50 mm),
• dobra jakość powierzchni (Ra30 mm – zwykle poniżej 15mm ),
• możliwość zastosowania rdzeni i ochładzalników
• możliwość obniżenia kosztu oczyszczania powierzchni
odlewów i obróbki mechanicznej,
• stosowane w produkcji seryjnej i masowej
• wydajność 500-1000szt./ godz.
• skorupy nie pochłaniają wody w okresie składowania (łatwe
do magazynowania),
• Minimalna grubość ścianki – 1,5 mm,
• Waga odlewów 10g – 100kg – zwykle poniżej 20 kg.
 Formowanie skorupowe
Wady

• Wysokie początkowe koszty wykonania

oprzyrządowania do wykonywania form i
zakupu specjalistycznych urządzeń do
wykonywania formowania skorupowego,
• Wyższe koszty stosowanej masy formierskiej
(spoiwo na bazie żywicy)
• Ograniczenie masy i wymiarów
gabarytowych wykonywanych odlewów
• Problemy z recyklingiem masy formierskiej
 Zakres zastosowania

• małe części mechaniczne o dużej

precyzji,
• obudowy skrzyni przekładniowej,
• głowice cylindrowe,
• łączniki , korbowody,
 ODLEWANIE PRECYZYJNE
METODĄ WYTAPIANYCH MODELI
 ODLEWANIE PRECYZYJNE
METODĄ WYTAPIANYCH MODELI

• Odlewanie precyzyjne pozwala na wykonanie w trakcie jednej operacji

precyzyjnego odlewu przy dużym uzysku metalu i małym nakładzie
energii na proces obróbki wykańczającej (ograniczenie do minimum
zabiegu obróbki mechanicznej)
• Odlewanie precyzyjne cechuje się największą wszechstronnością ze
znanych metod odlewania ( brak ograniczeń kształtu wykonywanego
odlewu )
• Są możliwe do odzwierciedlenia skomplikowane kontury zewnętrzne i
wewnętrzne odlewu
• Stwarza dużą swobodę w projektowaniu kształtu odlewu,
• Odlewanie precyzyjne pozwala na wykonywanie odlewów z prawie
wszystkich stosowanych w technice stopów metali,
• Najczęściej wykorzystuje się tę metodę do odlewania niewielkich
elementów ale obecnie przy zastosowaniu tej technologii są już
wykonywane odlewy o masie dochodzącej do 250 kg
Odlewanie metodą wytapianych
modeli
• wykonanie z wosku lub tworzywa termoplastycznego modeli odlewów
i układu wlewowego
• montaż modeli na wlewie głównym
• tworzenie powłoki ceramicznej poprzez kilkakrotne zanurzanie
zestawu modelowego w płynnej masie ogniotrwałej i obsypywanie
piaskiem kwarcowym
• suszenie po wykonaniu każdej warstwy
• wytapianie modeli (w urządzeniach wannowych, bębnowych lub
komorowych z wykorzystaniem gorącego powietrza lub pary wodnej)
• wypalanie formy w piecach komorowych w temperaturze 850 – 900ºC
• zalewanie ciekłym metalem gorącej formy
• po zastygnięciu metalu wybijanie odlewów z formy
• odcinanie odlewów od wlewu głównego
• czyszczenie i wykańczanie odlewów
Wykonanie jednorazowych Łączenie modeli w zestawy Nakładanie na modele warstwy
modeli materiału ceramicznego

Zalewanie formy ciekłym Wypalanie formy Wytapianie modeli

metalem

Rozbijanie formy i odcinanie Wykańczanie odlewów Końcowa kontrola jakości

odlewów od układu wlewowego Pakowanie i wysyłka do klienta
 Wykonywanie modeli
jednorazowych

Modele jednorazowe
wykonuje się z:
• mieszanin woskowych lub
• tworzyw
termoplastycznych (np.
polistyren)

Wyjmowanie modelu woskowego z matrycy metalowej

 Matryce (czyli formy) do
wykonywania modeli woskowych

wykonuje się zwykle ze stopów

metali:
• duraluminium,
• mosiądzu.
możliwe jest również
wykonanie matryc z
materiałów mniej trwałych
takich jak:
• masa silikonowa
Matryce silikonowe
 Modele z tworzyw termoplastycznych można
wykonywać również przy zastosowaniu druku 3D
Wykonywanie modeli woskowych w matrycy
odbywa się najczęściej poprzez wytłaczanie
Modele jednorazowe
Wosk jubilerski

Matryca Wykonanie modeli woskowych

 Łączenie modeli woskowych w
zestawy
Pojedyncze modele
woskowe łączy się z
układem wlewowym
najczęściej poprzez
lutowanie
 Zestawy modelowe

Zestaw modelowy typu „choinka”

Wykonywanie form

Zanurzenie zestawu modelowego w ciekłej

masie ceramicznej o konsystencji gęstej
śmietany.

Skład masy: drobnoziarnisty materiał

ceramiczny ze spoiwem (zhydrolizowanym
krzemianem etylu)
Wykonywanie
form

Obsypanie zestawu
modelowego piaskiem z
złożu fluidalnym
Wykonywanie form
Suszenie form
Wytapianie
modeli

Modele wytapia się w autoklawach,

specjalnych suszarkach lub w wannach
z gorącą wodą
Cienkościenne formy ceramiczne
Zalewanie form
 Odlewane stopy

• Prawie wszystkie metale i stopy:

w tym metale szlachetne, żaroodporne i reaktywne
(odlewane w próżni)
• Metale trudnoobrabialne i wysokotopliwe
Odlew precyzyjny (choinka) po rozbiciu
formy
MODEL – FORMA – ODLEW
 Przebieg procesu

FILM 3

https://www.youtube.com/watch?v=FS0uM3OC76I
 Ekonomia procesu

• Wydajność produkcji do 1000szt./godz., w

zależności od rozmiarów,
• Proces realizowany w wolnym tempie –
czas utwardzania form może sięgać 48
godz.,
• Duży koszt uruchomienia produkcji. W
dużej mierze o koszcie uruchomienia
decyduje stopień skomplikowania modeli
(matryc do wykonywania modeli)
• Możliwa automatyzacja procesu,
KORZYŚCI Z PROCESU ODLEWANIA
PRECYZYJNEGO

• Wszechstronność zastosowania (małe i duże

odlewy, produkcja jednostkowa, seryjna i
masowa)
• Brak konieczności stosowania pochyleń
odlewniczych
• Duża dokładność odlewów
• Bardzo dobra jakość powierzchni odlewu Ra
0.4–6.3 mm.
• Bardzo dobre odwzorowanie kształtu
• Ograniczona konieczność obróbki
mechanicznej
 Zastosowanie

• Łopatki turbiny,
• Części maszyn
• Elementy stosowane w przemyśle lotniczym,
• Odlewy do pomp i zaworów,
• Elementy łączące przewody rurowe,
• Części do silników samochodowych,
• Odlewy dekoracyjne,
• Części przyrządów optycznych,
• Drobne części do uzbrojenia,
• Przemysł jubilerski.
 Odlewanie metodą
modeli wypalanych (pełnej formy)
 Odlewanie metodą
wypalanych modeli
• Umieszczenie modelu ze spienionego polistyrenu
(styropianu) – na którego powierzchnię naniesiona jest
powłoka ognioodporna - w skrzynce formierskiej oraz
zasypaniu modelu odlewu i układu wlewowego suchym
piaskiem kwarcowym. Jest to jedyny proces, w którym
zastosowano masę formierską bez materiału wiążącego.
• Zagęszczenie piasku poprzez poddanie go wibracjom do
osiągnięcia maksymalnej zwartości i gęstości.
• Wlanie ciekłego metal do formy w której znajduje się nadal
model co powoduje zgazowanie model styropianowego i
powstanie odlewu
• Gazy powstałe w procesie zgazowania modelu przechodzą
przez powłokę ochronną i piasek na zewnątrz form.
Modele styropianowe
 Odlewanie w formach gipsowych
przy zastosowaniu wytapianych modeli
Odlewanie w formach gipsowych
z zastosowaniem modeli jednorazowych

• Przygotowanie modeli i zestawów modelowych jednorazowego użytku

(woskowych lub z tworzyw termoplastycznych) jak w klasycznej
metodzie wytapianych modeli
• Umieszczenie zestawu modelowego w formie
• Przygotowanie masy gipsowej
• Odpowietrzenie masy gipsowej
• Zalanie formy i zestalenie masy gipsowej (od 2 do 6 godzin)
• Usunięcie zabezpieczeń uniemożliwiających wypłynięcie masy
gipsowej
• Wytopienie modeli gipsowych i wypalenie formy
• Zalanie formy ciekłym metalem
• Rozbicie formy i oczyszczenie odlewów
Modele woskowe
Forma gipsowa

wlew
główny

model Łączenie modeli

z układem wlewowym

Odlew
 Przykładowy skład masy gipsowej

• Dla stopów Al i Cu:

- 65% gips,
- 25% glinki kaolinitowej,
- 10% glinki ogniotrwałej
Na 8 cz. wag. składników suchych stosujemy dodatek 10
cz.wag. H2O
• Gotowe masy gipsowe (dodatek wody wg. instrukcji na
opakowaniu)

Czas mieszania – 30-50s

Czas wiązania – 12-24 godz.(250-400oC)
Mieszanie gipsu

Mieszadło

Komora próżniowa Mieszarka próżniowa

Wykonanie formy
Odgazowanie masy gipsowej
Wysuszenie i wypalenie formy
a następnie umieszczenie jej
w urządzeniu do zalewania
Zalewanie formy ciekłym
metalem

Grawitacyjne

Próżniowe
Rozbicie formy i oczyszczenie
odlewów
 Przebieg procesu

FILM 4

https://www.youtube.com/watch?v=oJ8ES25OpT8
Odlewanie do form gipsowych
Odlewanie w formach gipsowych
z zastosowaniem modeli wielokrotnego użytku

• Umieszczenie zestawu modelowego (lub jego części) w formie

• Przygotowanie masy gipsowej
• Odpowietrzenie masy gipsowej
• Zalanie formy i zestalenie masy gipsowej (od 2 do 6 godzin)
• Obrócenie formy, montaż drugiej części formy, i pozostałych części
zestawu modelowego
• Przygotowanie drugiej porcji masy gipsowej
• Odpowietrzenie masy gipsowej
• Zalanie formy i zestalenie masy gipsowej (od 2 do 6 godzin)
• Usunięcie zabezpieczeń uniemożliwiających wypłynięcie masy
gipsowej
• Usuniecie ( wyjecie) zestawu modelowego i wypalenie formy
• Zalanie formy ciekłym metalem
• Rozbicie formy i oczyszczenie odlewów
SCHEMAT PROCESU
 Metale i stopy

• Temperatura odlewania (1050-1200oC)

• Stopy Zn, Al, Mg i mosiądze
• Sporadycznie stopy Pb i Sn
 Odmiany procesu

• Modele mogą być wykonane z metalu, gipsu,

drewna i żywic termoutwardzalnych,
• Modele drewniane mają ograniczony czas
eksploatacji wskutek absorpcji wody z ciekłej
mieszanki gipsowej,
• Stosuje się mieszanki gipsowe wielu
gatunków, które umożliwiają kontrolę zmian
liniowych formy i kompensują zmiany
objętościowe zachodzące w procesie wiązania
formy.
 Aspekty ekonomiczne

• Wydajność produkcji powyżej 10 szt. na godzinę

• Czas przygotowania produkcji – kilka dni
• Stopień utylizacji materiałów – wysoki,
• Uzysk stosunkowo wysoki
• Forma niszczona przed usunięciem odlewu,
• Łatwa zmiana asortymentu produkcji,
• Doskonała metoda do produkcji jednostkowej i małoseryjnej,
• Koszt oprzyrządowania niski do średniego
• Koszt urządzeń - średni
• Koszty robocizny – średnie do wysokich,
• Wymagane dobre kwalifikacje odlewnicze personelu,
• Koszty obróbki wykańczającej niskie,
• Obróbka w miejscu przyłożenia układu i na powierzchni podziału
 Jakość odlewów

• Mała zdolność odtwarzania cienkich ścianek,

• Formy charakteryzują się niską
przepuszczalnością co może być przyczyną wad
odlewów,
• Średnia lub wysoka porowatość odlewów
• Zadawalające właściwości mechaniczne
 Jakość odlewów

• Dobra jakość powierzchni odlewów,

• Ra= 0.8–3.2 mm ,
• Wysoka tolerancja wykonania odlewów,
• Naddatek o wartości  0.25mm powinien być
dodany dla wymiarów przechodzących przez
powierzchnię podziału.
 Zastosowanie

• Wykonywanie płyt modelowych,

• Elementy omodelowania,
• Kokile
• Matryce do metody wytapianych modeli,
• Odlewy dla przemysłu lotniczego,
• Formy do wytwarzania wyrobów z tworzyw
sztucznych
Odlewanie metodą Shawa
 ZASADA METODY

• Bardzo precyzyjnie wykonany model służy do

wytworzenia ceramicznej formy przez
wypełnienie skrzynki ciekłą masą
ceramiczną,
• Po zakończeniu procesu przygotowania
formy jest ona wypełniana ciekłym metalem,
• Po procesie krystalizacji i krzepnięcia odlew
jest usuwany z formy przez jej rozbicie.
 Masa ceramiczna

• Skład masy ceramicznej:

- sproszkowane materiały ogniotrwałe (mulit, silimanit, mączka cyrkonowa)

- zhydrolizowany krzemian etylu
- Środek utwardzający (reguluje czas tworzenia żelu – czas zestalania formy)

 masa zalewana do formy posiada konsystencję szlamu,

 masa podczas procesu zestalania przechodzi ze stanu ciekłego w stan stały, z
etapem pośrednim kiedy masa ma konsystencję gumowatą,
Schemat Procesu
 Metale i stopy

• Można odlewać wszystkie stopy metali, ale

gorsze efekty uzyskujemy podczas odlewania
stopów aluminium, magnezu, cynku cyny i
miedzi.
 Jakość odlewów

• Mała porowatość,
• Dobre właściwości mechaniczne,
• Dobra jakość powierzchni .
• Ra =0.8–6.3 mm
• Tolerancja wymiarowa odniesiona do linii
podziału  0.25mm,
• Linia podziału bardzo często decyduje o
końcowej jakości i dokładności odlewu
 Zastosowanie

• Wszystkie formy i kokile dla innych technologii

specjalnych,
• Narzędzia skrawające,
• Części maszyn dla przemysłu spożywczego,
• Wirniki pomp,
• Części dla przemysłu lotniczego i energetyki
jądrowej.
 Porównanie metod
wytwarzania odlewów
w formach jednorazowych
 Porównanie metod wytwarzania
form jednorazowych
Metoda Masa formierska Modele i płyty modelowe
Formowanie piasek kwarcowy, glinka bentonitowa, grafit, drewno, tworzywo sztuczne, metal
ręczne woda
Formowanie piasek kwarcowy, glinka bentonitowa, grafit, tworzywo sztuczne, metal
maszynowe woda
Odlewanie piasek kwarcowy, żywica termoutwardzalna żeliwo lub stal, dla małych form ze stopów
w formach (fenolowo-formaldehydowa), utwardzacz aluminium
skorupowych
Odlewanie drobnoziarnisty materiał ceramiczny, mieszanki woskowe lub tworzywa
metodą zhydrolizowany krzemian-etylu, posypane termoplastyczne np. polistyren
wytapianych piaskiem
modeli
gips, glinka kaolinitowa, glinka ogniotrwała, 1. mieszanki woskowe lub tworzywa
Odlewanie
woda termoplastyczne np. polistyren
w formach
2. tworzywo sztuczne, metal, gips, czasem
gipsowych
drewno
drobnoziarnisty materiał ceramiczny (mulit, tworzywo sztuczne, metal, czasem drewno
Odlewanie silimanit, mączka cyrkonowa),
metodą Shawa zhydrolizowany krzemian-etylu, utwardzacz
np. alkohol metylowy
Porównanie właściwości odlewów
wytwarzanych różnymi metodami
Metoda Seryjność Odlewane stopy Chropowa- Minimalna Klasa Odchyłka
produkcji tość grubość dokładno- wymiarowa
Ra ścianki ści odlewu o
[mm] [mm] wym. 40 mm
Formowanie Jednostkowa i Wszystkie 30160 3 - żeliwo V  VI 1
ręczne małoseryjna 5 - staliwo
Formowanie Seryjna do Wszystkie 20100 3 - żeliwo IV  V 1
maszynowe masowej 5 - staliwo
Seryjna do Większość stopów, 530 1,5 III  IV 0,3
Odlewanie
masowej bez: Pb, Ti, Mg, Be,
w formach
Zr i stopów
skorupowych
żaroodpornych
Odlewanie Jednostkowa, Staliwo, metale 1,62,5 0,50,8 I  II 0,05
metodą wielkoseryjna, szlachetne,
wytapianych masowa trudnoobrabialne
modeli i wysokotopliwe
Jednostkowa i Stopy Zn, Al, Mg 0,83,2 0.81.8 I  III 0,25
Odlewanie
małoseryjna i mosiądze,
w formach
sporadycznie stopy
gipsowych
Pb i Sn
Jednostkowa i Wszystkie, gorsze 0,86,3 0.61.2 I  III 0,25
Odlewanie
małoseryjna efekty dla stopów
metodą Shawa
Al, Mg, Zn, Sn i Cu
Opłacalność stosowania wybranych metod odlewania
w zależności od typu produkcji i wielkości odlewów

Odlewanie
Odlewanie w Odlewanie w
Typ Wielkość Formowanie Formowanie metodą Odlewanie
formach formach
produkcji odlewów ręczne maszynowe wytapianych metodą Shawa
skorupowych gipsowych
modeli
jednostkow

małe +++ - - ++ +++ +++

średnie +++ - - ++ +++ +

a

duże +++ - - +/- +/- +/-

małe ++ +++ ++ +++ ++ ++

seryjna

średnie ++ +++ ++ +++ ++ ++

duże ++ +++ - -/+ +/- -/+

małe -/+ +++ +++ +++ - -

masowa

średnie -/+ +++ +++ +++ - -

duże + ++ - - - -