15.

Multilateralna diplomatija (pojam), stalne misije i njihov karakter

15 Multilateralna diplomatija je zbir načina i sredstava kojima se države zajednički služe

da bi uskladile svoje međunarodnopolitičke programe sa interesima međunarodne
zajednice i pravilima međunarodnog prava. Diplomatsko pravo u ovoj obalsti
kodifikovano je Bečkom konvencijom o predstavljanju država u njihovim odnosima sa
međunarodnim organizacijama univerzalnog karaktera.

Stalne misije javljaju se tek u XIX vijeku. Početkom toga vijeka saradnja više država
institucionalizuje se kroz stvaranje zajedničkih tijela i komisija a kanije i prvih
međunarodnih organizacija savremenog tipa. Pojavila se potreba stalnijeg prisutstva
predstavnika država članica u njihovom radu. Predstavnici dobijaju poseban položaj na
teritoriji države sjedišta kako bi se omogućio normalan rad i stvaraju se prva pravila o
njihovim povlasticama, privilegijama i imunitetima. Taj položaj približava se položaju
diplomatskih predstavnika država u bilateralnoj diplomatiji. Jedan od početaka je
stvaranje specijalne komisije za atlantsku flotu od strane Panameričkog kontresa koja se
sastojala od tri člana: predstavnika vlada Kolumbije, Centralne Amerike i Meksika.
Članovi komisije imali su diplomatske imunitete koje uživaju članovi diplomatskih
misija, i to na teritoriji svih država članica.

Društvo naroda, iako je mnogo doprinijela uobličavanju i priznavanju statusa stalnih i

povremenih predstavnika država pri međunarodnim organizacijama, nije na pravi način
rješila ovo pitanja. Na samom početku rada DN stvorila se potreba stalnog kontakta
između tadašnjeg Sekretarijata DN i država članica. Prvu stalnu delegaciju u sjedištu DN
u Ženevi, otvorila je Poljska. Mnoge države članice nisu imale svoje stalne misije u
sjedištu organizacije već su za te funkcije ovlašćivale svoja diplomatska predstavništva u
Bernu ili susjednim državama.

Pitanje je da li je DN imalo uređeno pitanje stalnih misija, odnosno da li je njegov

osnovni akt, Pakt DN, predviđao takvu ustanovu. Činjenica je da u konačan tekst Pakta
nije ušao britanski predlog o mogućnosti da svaka država članica ima po jednog stalnog
predstavnika. Osnovni akt DN sadrži odredbu da predstavnici članica u vršenju svojih
dužnosti uživaju diplomatske privilegije i povlastice. Neki autori tvrde da je ova odredba
potvrdila postojanje stalnih predstavnika. Protivnici ove teze ističu da se iz formulacije ne
vidi da li su u pitanju samo ad hoc predstavnici država ili su u pitanju stalni predstavnici.

Osnovni status DN na švajcarskoj teritoriji uređen je tzv. modusom vivendi razmjenom

pisama između Švajcarske vlade i generalnog sekretara DN, kojim se DN priznaje
međunarodnopravni subjektivitet.

Era UN i naglog razvoja univerzalnih i regionalnih međunarodnih organizacija donijeće

nezapamćen razvitak stalnih misija država pri međun.org. Ni povelja UN, kao ni Pakt DN
ne pominje stalne misije, osim što odredbe SB zahtjevaju stalno prisustvo predstavnika
država članica ovog organa. Pravni položaj stalnih misija pri UN djelimično je uređen
Sporazumom o sjedištu UN, zaključenim 1947. između UN i SAD-a.
Bečka konvencija o predstavljanju država u njihovim odnosima sa međunarodnim
organizacijama univerzalnog karaktera usvojena 1975. godine, izvršiće konačno
kodifikaciju pravila o stalnim misijama pri ovoj vrsti organizacija.

Karakter

Diplomatski odnosi između država i odnosi između države i međunarodne organizacije

ne mogu se izjednačavati. Dimitrije Pindić navodi nekoliko karakterističnih razlika
između ove dvije ustanove:

a) Odnos koji se upostavlja između države članice jedne međun.org. i međun.org. u

pitanju, može se samo u širem smislu posmatrati kao diplomatski odnos. Ovaj odnos
nema elemente klasičnog diplomatskog odnosa jer se pojavljuju dva različita subjekta
međunarodnog javnog prava, od kojih samo jedan šalje svoje stalno predstavništvo-

b) Kao posledica toga, prilikom osnivanja stalnih misija pri MO pojavljuje se složeniji
prvni odnos, nego što je to slučaj prilikom osnivanja redovnih diplomatskih misija
između država. Pored države članice koja osniva stalnu misiju i MO kod koje se osniva,
ovdje se pojavljuje i država domaćin, na čijoj teritoriji se nalazi sjedište MO. To je
posledica činjenice da MO nemaju sopstvenu teritoriju. Iako je odnos MO prema državi
prijema sekundarne prirode za državu članicu koja osniva misiju to je trostrani odnos koji
ne postoji u slučaju bilateralne diplomatije.

c) Pošto država članice MO ima pravo da osnuje stalnnu misiju, u sjedištu MO

pojavljuje se i odnos između samih država koji se sprovodi predko njihovih stalnih
misija.

d) Nasuprot šefu države koji daje agreman, generalni sekretar nema to pravo, jer stalni
predstavnici nisu akreditovani kod njega već kod organizacije u cjelini. Takvo jedno
pravo stavilo bi generalnog sekretara, bez izričitog ovlašćenja GS, u položaj šefa
organizacije, što on nikad ne bi mogao da bude po svom pravnom položaju u sistemu
UN.

Dimitrije Pindić zaključuje da je stalna misija organ za stalno predstavljanje države koji
ona šalje u sjedište MO. Po njemu, zadatak stalne misije je održavanje stalne veze s MO,
predstavljanje države članice i učestvovanje u njenim aktivnostima. Pored zaštite interesa
svoje države, ima zadatak da radi i na ostvaranju načela, ciljeva i zadataka organizacije.

16. Misije pri međunarodnim organizacijama (funkcije misija), imenovanje članova

i sastav misije

Funkcije: predstavljanje države imenovanja, pregovaranje, praćenje i obavještavanje i

zaštita interesa države imenovanja.

a) Obezbjeđenje predstavljanja države imenovanja pri organizaciji;

b) Obezbjeđenje veza između države imenovanja i organizacije;

c) Vođenje pregovora sa organizacijom i u okviru organizacije;

d) Upoznavanje sa djelatnošću organizacije i podnošenje o tome izvještaja vladi

države imenovanja;

e) Obezbjeđenje učešća države imenovanja u radu organizacije;

f) Rad na ostvarivanju ciljeva i načela organizacije saradnjom sa organizacijom i u

okviru organizacije.

Šefovi stalnih misija pri međunarodnim organizacijama dobijaju akreditive koje izdaje
šef države imenovanja, predsjednik vlade ili ministar inostranih poslova. Šef misije nije
obavezan da podnosi punomoćje kada predstavlja državu imenovanja prilikom usvajanja
teksta ugovora između te države i organizacije. Međutim, nema automatsko pravo
potpisivanja međunarodnog ugovora.

Država imenovanja po svom izboru imenuje članove misije, s tim da vodi računa o dva
uslova:

a) Broj osoblja misije ne treba da prelazi okvire razumnog i normalnog,

b) Šef misije i članovi diplomatskog osoblja treba da budu državljani države

imenovanja,

c) Bečka konvencija o predstavljanju država nije prihvatila postojanje raznih klasa

stalnih misija odnosnto njihovih šefova.

Pored šefa misije u sastav misije mogu da uđu i drugi članovi diplomatskog osoblja,
administrativno i tehničko osoblje i poslužno osoblje. Država imenovanja dužna je da
organizaciju obavještava o imenovanju, dolasku i konačnom odlasku članova misije,
adresi misije i privatnih stanova članova misije. Ako je mjesto šefa misije upražnjeno
država imenovanja može da odredi vršioca dužnosti, čije se ime saopštava organizaciji a
preko nje i državi sjedišta. Prezeans šefova misija utvrđuje se po alfabetskom redu naziva
država. Po Bečkoj konvenciji o predstavljanju država, država sjedišta nema pravo da
daje, odnosno uskraćuje saglasnost na imenovanje, niti ima pravo da nekog proglasi za
neprihvatljivog.

17. Privilegije i imuniteti šefa osoblja

Ne mogu biti podvrgniti nikakvom hapšenju niti pritvoru. Država sjedišta se prema njima
odnosi sa dužnim poštovanjem i preduzima sve potrebne mjere da spriječi napad na
njihovu ličnost, slobodu i dostojanstvo. Šef misije i članovi diplomatskog osoblja uživaju
imunitet od krivičnog sudstva države sjedišta. Uživaju imunitet i od građanskog i
upravnog sudstva, osim kad je u pitanju privatna nepokretna imovina u državi sjedišta,
postupak nasleđa ili profesonalne odnosno trgovačke djelatnosti.

Država sjedišta nema prava da proglasi člana misije za nepoželjnu ličnost jer ne postoji
neposredan odnos između dvije države. U slučaju da takvo lice teško povijedi krivični
zakon države sjedišta, poželjno je da se država imenovanja odrekne njegovih imuniteta ili
da ga povuče. Dok diplomatski predstavnici moraju da se uzdržavaju od kritika države
prijema, članovi misija pri međunarodnim organizacijama mogu slobodno da iznose
mišljenja i argumente. Šef misije i članovi diplomatskog osoblja oslobođeni su od poreza,
taksa, ličnih davanja, carina i crainskog pregleda. Povlastice imaju i članovi njihovih
porodica.

Bečka konvencija o predstavljanju država sadrži odredbu o zabrani za šefa misije i

članove diplomatskog osoblja da u državi sjedišta obavljaju profesionalnu ili trgovačku
djelatnost.

18. Status međunarodnih organizacija (OUN i drugih međunarodnih organizacija)

OUN uživa na teritoriji svake od svojih članica pravnu sposobnost koja je potrebna za
vršenje njenih funkcija i ciljeva. Status OUN, njenih funkcionera, službenika i eksperata
uređen je Konvencijom o imunitetima i privilegijama OUN (1946). U Konvenciji se
određuje da je OUN pravno lice i da može:

a) Da zaključuje ugovore;

b) Da stiče i otuđuje porketna i nepokretna dobra;

c) Da istupa pred sudom.

Njena imovina i potraživanja uživaju imunitet od svake forme pravnog postupka.

Prostorije, arhiva i svi dokumenti koji joj pripadaju nepovrijedivi su. U pogledu službenih
komunikacija uživa u svim državama članicama najpovoljniji tretman. Ima pravo na
upotrebu šifre i primanje pošte po kuririma i valizom u kom slučaju uživa sve privilegije i
imunitete koji su dati diplomatskim kuririma i diplomatskoj valizi. Sporovi koji nastanu u
vezi sa tumačenjem ili primjenom njenih odredaba rješavaju se pred Međunarodnim
sudom pravde.

Sporazum o sjedištu UN zaključen između UN i SAD (1947) sadrži značajne odredbe

koje se tiču statusa, privilegija i imuniteta UN i njenih funkcionera. Sporezumom se
uspostavlja tzv. distrikt sjedišta sa posebnim pravnim statusom. Ova teritorija je pod
kontrolom i vlašću UN. Nijedan američki savezni, državni ili lokalni zakon koji je
nesaglasan sa propisima UN neće biti primjenjiv na ovoj teritoriji. Spor između UN i
SAD rješavaće arbitraža od tri člana, od kojih po jednog bira svaka strana, trećeg
zajedno, a u slučaju nesaglasnoti, trećeg člana imenuje predsjednik Međunarodnog suda
pravde.
Sporazum o sjedištu, teritoriju sjedišta proglašava nepovrjedivom. Organi SAD nemaju
pravo da uđu na teritoriju sjedišta radi vršenja svojih službenih dužnosti, osim uz
saglasnot i pod uslovima koje odredi generalni sekretar UN.

Status drugih međunarodnih organizacija uglavnom je uređen njihovim osnivačkim

aktima, kao i sporazumima koje te organizacije zaključuju sa državom sjedišta.
Generalna skupština UN usvojila je 1947. Konvenciju o privilegijama i imunitetima
specijalizovanih ustanova. Polazi se od principa da su ustanove pravna lica i da imaju
sposobnost da zaključuju ugovore, stiču pokretnu i nepokretnu imovinu, pokreću pravne
postupke. Specijalizovane ustanove uživaju imunitet od svakog pravnog postupka.
Prostorije su nepovrijedive kao i arhiva i svi dokumeti koji im pripadaju.

Regionalne međunarodne organizacije imaju odredbe o imunitetima i privilegijama.

Obim privilegija i imuniteta je veoma različit.

19. Međunarodni službenici

Funkcionere međunarodnih organizacija biraju najviši organi tih organizacija. Status i

privilegije su različiti, zavisno od međunarodne organizacije. Njihov angažman je stalan
ili privremen. Neki od funkcionera rade u sjedištu organizacije ali ima i onih koji rade
van sjedišta kao predstavnici svoje organizacije kod neke države ili međunarodne
organizacije. Formalno su potčinjeni najvišim organima svoje organizacije, ali od
najvišeg funkcionera te organizacije zavisi da li će im biti izvršeno odricanje od
imuniteta.

Konvencija o privilegijama i imunitetima UN (1946) sadrži odredbe o privilegijama i

imunitetima funkcionera, službenika i eksperata UN. Prema odredbama Konvencije,
generalni sekretar, podsekretari, pomoćnici generalnog sekretara i njihove porodice imaju
pun imunitet od krivičnog sudstva, zabranu hapšenja ili pritvaranja, kao i apsolutnu
nepovrijedivost stana. Ostali službenici koje odredi generalni skretar uživaju imunitete i
privilegije:

a) Sudski imunitet;

b) Oslobađanje od dažbina na plate;

c) Oslobađanje od vojne obaveze...

Imuniteta generalnog sekretara može da se odrekne samo Savjet bezbjednosti svojom

odlukom. Međunarodni službenici imaju pravo na janvo izražavanje, uživaju privilegije i
imunitete na teritoriji svih država-članica organizacije.

20. Značaj Bečkih konvencija i Konvencija o specijalnim misijama za savremeno

diplomatsko i konzularno pravo
Bečka konvencija o diplomatskim odnosima, Bečka konvencija o konzularnim odnosima,
Bečka konvencija o predstavljanju država u njihovim odnosima sa međunarodnim
organizacijama univerzalnog karaktera, kao i Konvencija o specijalnim misijama
označavaju srž savremenog diplomatskog i konzularnog prava.

Bečka konvencija o diplomatskom odnosima po broju država koje su je ratifikovale, po

širini materije koju obuhvata, odavno je prestala da bude međunarodnopravni instrument
koji vezuje samo države koje su je prihvatile kao međunarodni ugovor. Kada se razmotre
i rezerve koje su pojedine države izrazile prilikom ratifikacije Konvencije, može se
konstatovati da su one malobrojne i da se odnose na pitanja koja nemaju poseban značaj.
Najviše rezervi izrazile su tadašnje socijalističke države, a odnose se na član koji daje
pravo državi kod koje se akredituje da u pogledu broja članova diplomatske misije
određuje šta smatra normalnim i razumnim. Druga ozbiljnija rezerva, odnosi se na
diplomatski valizu i pravo države da u slučaju sumnje zahtjeva njeno otvaranje u
prisustvu predstavnika države čija je valiza u pitanju ili njeno vraćanja ukoliko se odbije
zahtjev za otvaranje. Treća rezerva odnosi se na davanje diploamtskih imuniteta i
privilegija članovima administrativnog i tehničkog osoblja misije koju je izrazilo samo
nekoliko država.

Jedan od pozitivnih elemenata Bečke konvencije o diplomatskim odnosima je da je ona

riješila skoro svu problematiku bilateralnih diplomatskih odnosa.

Bečka konvencija o konzularnim odnosima, takođe je prihvatila ogromna većina država. I

za ovu konvenciju može se reći da je obuhvatila veliku većinu pitanja iz složene materije
konzularnih odnosa, ali ipak manje nego što je to slučaj sa Bečkom konvencijom o
diplomatskim odnosima.

Bečka konvencija o predstavljanju država u njihovim odnosima sa međunarodnim

organizacijama univerzalnog karaktera naišla je na najmanji odziv država, a posebno onih
kojima je namjenjena – državama na čijoj se teritoriji nalaze sjedišta najvećeg broja
međunarodnih organizacija univerzalnog karaktera. Ona još uvijek nije stupila na snagu,
jer se kao uslov za to predviđa deponovanje 35 instrumenata o ratifikaciji, a do sada je to
učinilo samo 30 država (za BKDO i BKKO uslov za deponovanje 22 instrumenta). U listi
ugovornica ne nalazi se ni SAD, ni Švajcarska, ni Francuska, ni Austrija, ni Italija, ni VB,
ni Belgija, ni Holandija, na čijoj se teritoriji nalazi većina međunarodnih organizacija
univerzalnog karaktera.

Konvencija o specijalnim misijama takođe nije naišla na odziv država. Stupila je na

snagu 1985. godine ali za sada ima samo 31 državu ugovornicu.

U tzv. corpus diplomaticus, međunarodnopravna pravila koja se odnose na odnose

izemđu država, država i međunarodnih organizacija i samih međunarodnih organizacija,
pored četiri pomenute Konvencije, čine još tri međunarodna ugovora: Konvencija o
privilegijama i imunitetima UN (1946), Konvencija o privilegijama i imunitetima
specijalizovanih agencija (1947) i Konvencija o spriječavanju i kažnjavanju krivičnih
djela protiv lica pod međunarodnom zaštitom, uključujući i diplomatske agente (1973).
21. Paradiplomatija

Postoji bezbroj načina na koje države rješavaju međusobna pitanj, pa ostvaruju i neke
diplomatske i konzularne funkcije kroz ustanove i kanale koji nisu ni diplomatski ni
državni. Najčešći su slučajevi džava koje nemaju uspostavljene diplomatske odnose ili
koje se čak međusobno ne priznaju.

U uslovima nepostojanja diplomatskih odnosa, ponekad se pribjegava ovlašćenjima

raznih nevladinih organizacija, koje vrše diplomatske i konzularne funkcije.

Mnoge diplomatske funkcije iz oblasti ekonomskih odnosa u pojednim državama ne vrše

diplomatska predstaništva nego predstavništva nevladinih organizacija, kao što su
trgovinske komore, privredne komore, poslovna udruženja i sl.

Veliki broj zemalja poslednjih decenija otvorio je niz različitih informativnih i kulturnih
centara koje imaju aktivnu ulogu u razvijanju i unapređenju odnosa između zemalja na
bilateralnoj osnovi. Važnu ulogu imaju i nevladine organizacije i ustavnove kao što su
saobraćajni i turistički biroi, novinarske agencije, kulturne i obrazovne institucije koje
sve više posluju u inostranstvu.

Dimitrije Pindić zaključuje da je stalna misija organ za stalno predstavljanje države koji
ona šalje u sjedište MO. Po njemu, zadatak stalne misije je održavanje stalne veze s MO,
predstavljanje države članice i učestvovanje u njenim aktivnostima. Pored zaštite interesa
svoje države, ima zadatak da radi i na ostvaranju načela, ciljeva i zadataka organizacije.